ÖZET: Bu çal›flmada, fen bilgisi ve kimya ders kitaplar›nda-ki görsel ö¤elerin oluflturmac› ö¤renme anlay›fl›n› ne ölçüdeyans›tt›¤›n›n incelenmesine olanak tan›yacak bir inceleme öl-çe¤i gelifltirilmifl ve bu ölçek do¤rultusunda 11’i ‹ngiliz, top-lam 24 fen bilgisi ve kimya ders kitab› incelenmifltir. ‹ncelemesonuçlar›; a) aç›klama içeren görsel ö¤elerin, ‹ngiliz ders kitap-lar›nda Türk ders kitaplar›na k›yasla daha fazla kullan›ld›¤›n› b)Türk ders kitaplar›nda; makro düzeyde aç›klama içeren görselö¤elerin, moleküler düzeyde görsel benzetmelerin, süreç-afla-mal› resimlerin ve kavramsal sorgulama içeren görsel ö¤elerinbulunmad›¤›n› göstermifltir. Sonuç olarak, içerdi¤i görsel ö¤eleraç›s›ndan, ‹ngiliz fen ders kitaplar›n›n oluflturmac› ö¤renme an-lay›fl›n› yans›t›r nitelikte oldu¤unu söylemek olas›d›r.

Anahtar Sözcükler: oluflturmac› ö¤renme anlay›fl›, gör-sel ö¤eler, süreç-aflamal› resimlendirme, Türk fen ders kitap-lar›, Ingiliz fen ders kitaplar›

ABSTRACT: In the present study, it was aimed to devel-op criteria to examine illustrations found in science and chem-istry textbooks if they reflect constructivist views. Using thecriteria developed, 24 science textbooks, of which 11 isEnglish, were examined. The results show that a) English text-books devoted more space to scientific illustrations than theirTurkish counterparts b) Turkish science textbooks do not havemacro scientific illustrations, molecular analogies, multi-frame visuals and thought-provoking illustrations. As a result,it is possible to say that English science textbooks are writtenin the line of constructivist views regarding their illustrations.

Keywords: constructivist view of learning, illustrations,multi-frame visuals, Turkish science textbooks, English sci-ence textbooks

1. G‹R‹fiSon y›llarda ö¤renme teorileri aras›ndaki yeri-

ni alan oluflturmac› (constructivist) ö¤renme anla-y›fl›, bilginin yorumlan›r ve oluflturulur oldu¤unu

savunur ve ö¤renme olay›n›n ise ‘eski bilginin, ye-ni bilgi ›fl›¤›nda yeniden yap›land›r›lmas›’ fleklindealg›lanmas› gerekti¤ini vurgular. Bu kurama göre,ö¤renciler okulda anlat›lan fen derslerini, öncekideneyimleri sonucu gelifltirdikleri düflünceler do¤-rultusunda yorumlamaktad›rlar (Driver, 1985; Dri-ver ve di¤er., 1995; Osborne ve Freyberg, 1985;Wittrock, 1974). Son dönemde ülkemizde yap›lanaraflt›rmalar, fen e¤itiminin oluflturmac› ö¤retimyöntemleri çerçevesinde nas›l gelifltirilebilece¤ineiliflkin ipuçlar› vermeye bafllam›flt›r. Buna karfl›l›kbu de¤iflim, müfredat program› ve onun yans›mas›olan ders kitaplar› ile de bütünlefltirilmedikçe, fenö¤retmenlerinin alan›n ö¤retimine sistematik birbak›fl gelifltirmesi güç olacakt›r.

Fen biliminin konu alan›n›n evrensel boyuttabenzerlik göstermesi nedeni ile, Türkiye ve ‹ngil-tere’deki fen bilgisi müfredat programlar› aras›n-da büyük oranda benzerlikler bulunmaktad›r. An-cak ‹ngiltere’nin oluflturmac› e¤itim felsefesi iledaha 1980’li y›llar›n ortalar›nda tan›flmas›, bu fel-sefi görüflü hayata geçirme konusunda ülkeye ye-terince zaman tan›m›fl ve yukar›da an›lan iki ülkee¤itim sistemleri aras›nda, ö¤renme süreci ve ö¤-retmen-ö¤renci sorumluluklar›n›n tan›m› gibinoktalarda ay›rt edici farkl›l›klar›n ortaya ç›kmas›-na neden olmufltur. Bu farkl›l›klar›n somut olarakkendini gösterdi¤i alanlardan biri de, Türk ve ‹n-giliz fen bilgisi ve kimya ders kitaplar›nda yeralan görsel ö¤eler ve oluflturmac› ö¤renme anla-

Hacettepe Üniversitesi E¤itim Fakültesi Dergisi 25 : 119-126 [2003]

OLUfiTURMACI ANLAYIfiI YANSITMASI AÇISINDAN TÜRK VE‹NG‹L‹Z FEN B‹LG‹S‹ VE K‹MYA DERS K‹TAPLARINDAK‹

GÖRSEL ÖGELER

AN EXAMINATION OF VISUALS IN TURKISH AND ENGLISH SCIENCE AND CHEMISTRY TEXTBOOKS FROM THE POINT OF VIEW OF

CONSTRUCTIVIST APPROACH

Filiz KABAPINAR*

–––––––––––––––––––––––––––––––––* Yrd. Doç. Dr. Marmara Üniversitesi Atatürk E¤itim Fakültesi-‹stanbul. filizk@marmara.edu.tr

y›fl›na olan katk›lar›d›r. Bu ba¤lamda, fen bilgisive kimya ders kitaplar›nda yer alan görsel ö¤ele-rin hangi ölçülerde oluflturmac› ö¤renme anlay›fl›-n› yans›tt›¤›n›n belirlenmesi, hem iki ülke ders ki-taplar›n›n oluflturmac› ö¤renme yaklafl›m›na olanuyumunu a盤a ç›karacak, hem de her iki ülke derskitab› yazarlar› ile fen e¤itimcilerine daha geniflperspektifler sunabilecektir.

2. OLUfiTURMACI ANLAYIfi TEMELL‹ DERS K‹TAPLARI

Yukar›da oluflturmac› ö¤renme anlay›fl›n›n ka-

bul görmesi ile, ‘ö¤renme’ olay›n›n eski ile yeni

bilgi aras›nda gerçekleflen bir yap›land›rma süreci

oldu¤undan söz edilmiflti. Bu durumda ö¤rencile-

rin sahip olduklar› kavramlar, anlamakta güçlük

çektikleri noktalar ve olas› yan›lg›lar› ö¤renme sü-

recini belirleyici bir rol oynamaktad›r. Nitekim

ö¤rencilerin anlamalar›na iliflkin araflt›rma sonuç-

lar› da, bu düflünceyi destekler niteliktedir. Bu du-

rum, ö¤retim öncesi, s›ras› ve sonras›nda ö¤renci-

lerin sahip olduklar› kavram ve düflünce biçimle-

rinin sorgulanmas›n› ve a盤a ç›kar›lmas›n› bir ge-

reklilik haline getirmifltir.

Yine baz› araflt›rma sonuçlar›na göre, ö¤renci-

lerin fen kavramlar›n› kabul edilebilir bilimsel fi-

kirlerden farkl› bir biçimde oluflturmalar›n›n ne-

denlerinden biri de, ö¤rencilerin bilimsel olaylar›n

neden-sonuç iliflkilerini moleküler düzeyde alg›la-

yamamalar›d›r. Buna göre, bilimsel olaylar›n ne-

den-sonuç iliflkilerini aç›klay›c› sözel ve görsel

bilginin hem ö¤retim hem de ö¤retim materyalle-

rinde kullan›m› ö¤rencilerin ö¤renme sürecine

önemli katk›larda bulunacakt›r. Bu ba¤lamda,

oluflturmac› ö¤renme anlay›fl› temelli bir ders ki-

tab›ndan, bilimsel olaylar›n neden-sonuç iliflkileri-

nin gerek makro, gerekse moleküler düzeyde aç›k-

layan görsel ö¤elere yer vermesi beklenir. Olufl-

turmac› bir ders kitab›n›n ayr›ca, ö¤rencilerin

mevcut düflünce biçimlerinin a盤a ç›kar›lmas›na,

kullan›lmas›na ve yeni bilgiyi yorumlama biçim-

lerinin belirlenmesine olanak tan›yacak görsel

ö¤elere yer vermesi de beklenir.

3. ARAfiTIRMA SORULARI

Çal›flman›n araflt›rma sorular› afla¤›daki gibiflekillendirilmifltir:

1. Bilimsel olaylar› makro düzeyde aç›klayangörsel ö¤eler aç›s›ndan Türk ve ‹ngiliz fenbilgisi ve kimya ders kitaplar› farkl›l›kgöstermekte midir?

2. Bilimsel olaylar› moleküler düzeyde aç›k-layan görsel ö¤eler aç›s›ndan Türk ve ‹ngi-liz fen bilgisi ve kimya ders kitaplar› fark-l›l›k göstermekte midir?

3. Kavramsal sorgulama içeren görsel ö¤eleraç›s›ndan Türk ve ‹ngiliz fen bilgisi vekimya ders kitaplar› farkl›l›k göstermektemidir?

4. YÖNTEM

Çal›flman›n amac›, Türk ve ‹ngiliz fen bilgisive kimya ders kitaplar›nda bulunan görsel ö¤ele-rin ne ölçüde oluflturmac› ö¤renme anlay›fl›n›yans›tt›¤›n› belirlemektir. Bu amaçla, ilk olarakoluflturmac› ö¤renme anlay›fl›n› temel alan birders kitab›n›n tafl›mas› gerekli özellikleri belir-lenmifltir. Daha sonra belirlenen özellikler do¤-rultusunda oluflturmac› bir ders kitab›nda bulun-mas› gerekli görsel ö¤eler amaç ve içerikleri aç›-s›ndan tan›mlanm›fl ve böylece oluflturmac› gör-sel ö¤eleri inceleme formu oluflturulmufltur. ‹n-celeme formu, aç›klama içeren görsel ö¤eler ilekavramsal sorgulama içeren görsel ö¤eler olmaküzere iki temel ölçekten oluflmufltur. Her bir bafl-l›k ve içerdi¤i inceleme ölçekleri afla¤›da k›sacatan›mlanm›flt›r.

4.1. Aç›klama içeren görsel ö¤eler

Bilimsel prensip ya da olaylar› nedenleri ile

aç›klayan görsel ö¤elerdir. Bir kavram›n anlafl›la-

bilmesi için kullan›lan makro ya da moleküler dü-

zeydeki benzetmeler (analoji) ile bilimsel kavram

ve olaylar› aç›klayan karikatür ya da karakterler

bu gruba örnek verilebilir. Bilimsel olaylar›n ne-

den-sonuç iliflkisinin moleküler düzeyde resme-

dildi¤i görsel ö¤eler de yine bu gruba aittir.

[120 Filiz Kabap›nar J. ofEd.25

Bilimsel olaylar›n süreç içeren olaylar oldu¤uve bu nedenle de sadece bir bafllang›ç ve son içer-medi¤i (Cook ve Mayer, 1988) düflünülürse, bi-limsel olaylar›n tan›t›m› s›ras›nda sadece ilk veson basamaklar›n de¤il, aksine olay›n molekülerdüzeyde tüm aflamalar›n› içeren bir resimsel tan›-t›m›n›n yap›lmas› gereklili¤i a盤a ç›kar. Bilimselolaylar›n neden-sonuç iliflkisinin zincirleme yine-lendi¤i resimlendirme tekni¤i ‘süreç- aflamal› re-simlendirme’ olarak tan›mlanabilir. Süreç-aflamal›resimlendirmenin, ö¤rencilerin ö¤renme sürecineönemli ölçüde katk›s› bulunaca¤› düflünülmekte-dir. Bu nedenle inceleme formu, ders kitaplar›ndabu görsel tekni¤in ne derece kullan›ld›¤›n› da orta-ya ç›karacak biçimde düzenlenmifltir.

Sonuç olarak aç›klama içeren görsel ö¤elerafla¤›da verilen kriterler do¤rultusunda incelen-mifltir. Bunlar:

1. metinde geçen bilimsel kavramlar› aç›kla-yan görsel ö¤eler;

a) benzetmeler

b) yeni bilgiyi bilinen ile iliflkilendirme içerendi¤er görsel ö¤eler

2. bilimsel olaylar›n neden-sonuç iliflkisiniaç›klayan görsel ö¤eler;

a) neden-sonuç iliflkisini makro düzeyde tekya da çok aflamada aç›klayan karakter, kari-katür, diagram ve çizimler

b) neden-sonuç iliflkisini moleküler düzeydetek ya da çok aflamada aç›klayan karakter,karikatür, diagram ve çizimler ile aç›klayangörsel ö¤elerdir.

4.2. Kavramsal sorgulama içeren görsel ö¤eler

Oluflturmac› ö¤renme anlay›fl› çerçevesinde,ö¤renme sürecinin takibinin önemine vurgu yap›l-m›flt›. Bu nedenle ölçek kriterleri aras›na okuyu-cuya kavramsal sorular soran ya da bir tart›flmakonusu sunan görsel ö¤eler de al›nm›flt›r. Bir ka-rakterin (çizgi ya da foto¤raf) yöneltti¤i sorular yada düflünme balonlar›, tek bir kareden ya da çeflit-li karelerden oluflan karikatürler ve birden fazlafikrin (kavram yan›lg›lar›n›n da yer ald›¤›) tart›fl›l-d›¤› kavram karikatürleri (Naylor ve McMurdo,1990) bu gruba örnek olarak verilebilir.

2003 Oluflturmac› Anlay›fl› Yans›tmas› Aç›s›ndan Türk ve ‹ngiliz Fen Bilgisi ve Kimya 121Ders Kitaplar›ndaki Görsel Ö¤eler]

Sonuç olarak sorgulama içeren görsel ö¤eler;kavramsal sorular soran görsel ö¤eler (resimler vesoru soran karakterler) ile kavramsal tart›flmalariçeren görsel ö¤eler (bir tart›flma konusu sunan ka-rikatürler ve kavramsal karikatürler) olmak üzereiki temel kriter do¤rultusunda incelenmifltir.

Ders kitaplar› incelenirken ilk olarak, görselö¤elerin “aç›klama” ya da “kavramsal sorgulama”içeren görsel ö¤eler kategorilerinde yer al›p alma-yaca¤›na karar verilmifltir. Bu iki kategori içindeyer alaca¤› düflünülen görsel ö¤eler daha sonra il-gili kategorinin alt kategorileri do¤rultusunda s›-n›fland›r›lm›flt›r. Her iki ülkenin kimya ders kitap-lar›n da yer alan görsel ö¤elerin tamam›, fen bilgi-si ders kitaplar›n›n ise kimya ile ilgili bölümlerin-de yer alan görsel ö¤elerin tamam› incelenmifltir.

5. ÖRNEKLEM

Araflt›rman›n örneklemini Türk ve ‹ngiliz fenbilgisi ve kimya ders kitaplar› oluflturmaktad›r.Örneklemde yer alan ders kitaplar›, her iki ülkeninilk ve ortaö¤retim okullar›nda kullan›lan ders ki-taplar› aras›ndan seçilmifltir. Araflt›rmada toplam 6adet lise 9. s›n›f Türk kimya ders kitab› ile 7 adetilkö¤retim 8. s›n›f Türk fen bilgisi ders kitab› in-celenmifltir. Türk fen bilgisi 8. s›n›f ders kitaplar›-n›n, ‹ngiliz e¤itim sistemindeki karfl›l›¤› Key Sta-ge 3 (Kademe 3) fen bilgisi ders kitaplar›d›r. Ayn›flekilde, Türk lise 1. s›n›f kimya ders kitaplar›n›nkarfl›l›¤› ise Key Stage 4 (Kademe 4) ders kitapla-r›d›r. Sonuç olarak, ‹ngiliz e¤itim sisteminde yay-g›n olarak kullan›ld›¤› belirlenen, 4 adet Kademe4 ders kitab› ile, 7 adet Kademe 3 ders kitab› ince-lenmifltir. Tekrar› ortadan kald›rmak amac›yla,makalenin bundan sonraki bölümlerinde ‘fen bil-gisi ve kimya ders kitaplar›’ yerine sadece ‘derskitaplar›’ ifadesi kullan›lacakt›r.

6. BULGULAR

Örneklemde yer alan Türk ve ‹ngiliz ders ki-taplar› yukar›da an›lan kriterler do¤rultusunda in-celenmifl ve inceleme sonuçlar› ‘aç›klama içeren’ve ‘kavramsal sorgulama içeren’ görsel ö¤eler ol-mak üzere iki temel bafll›k alt›nda sunulmufltur.

6.1. Aç›klama içeren görsel ö¤eler aç›s›ndan

Türk ve ‹ngiliz ders kitaplar›

Yukar›da, aç›klama içeren görsel ö¤elerin, bi-limsel ilke ya da olaylar› nedenleri ile ortaya koy-du¤una de¤inilmiflti. Ayr›ca, bilimsel olaylar›n ne-den-sonuç iliflkisini moleküler düzeyde resmedengörsel ö¤elerin, anlamaya önemli katk›larda bulu-naca¤›na da de¤inilmiflti. Örneklemde yer alanders kitaplar› bu aç›dan incelenmifl ve aç›klamaiçeren görsel ö¤elerin ‹ngiliz ders kitaplar›nda(%25) Türk ders kitaplar›na (%8) k›yasla üç kat

daha fazla kullan›ld›¤› belirlenmifltir. ‹ngiliz derskitaplar›ndaki kullan›m s›kl›klar› ile karfl›laflt›r›l-d›klar›nda, Türk ders kitaplar›n›n aç›klama içerengörsel ö¤elerin kullan›m› aç›s›ndan gelifltirilmeyeihtiyac› oldu¤u söylenebilir.

6.1.1. Bilimsel kavramlar› aç›klayan

görsel ö¤eler

Ö¤renilecek kavram›, bilinen bir kavrama ben-zeten görsel benzetmeler (analoji) ile kavramlararas› görsel karfl›laflt›rma yap›lmas›na olanak tan›-yacak görsel ö¤elerin, ders kitaplar›ndaki varl›¤›hem ö¤rencilerin ö¤renme sürecini h›zland›racak,hem de ö¤retmene fen ö¤retimi s›ras›nda kaynakifllevi görecektir. ‹ncelemeler s›ras›nda, ‹ngilizders kitaplar›n›n (ortalama % 4) bu türden görselö¤elere Türk ders kitaplar›na (ortalama % 0.7) k›-yasla daha fazla yer verdi¤i belirlenmifltir.

Ayr›ca incelemeler s›ras›nda, Türk ders kitap-lar›ndaki benzetmelerin ço¤unlukla makro düzey-de oldu¤u, buna karfl›l›k ‹ngiliz ders kitaplar›ndamakro düzeydeki benzetmelerin yan› s›ra, madde-nin moleküler yap›s›na iliflkin benzetmelere de yerverildi¤i anlafl›lm›flt›r. Örne¤in ‹ngiliz ders kita-

b›ndan al›nm›fl olan afla¤›daki örnekte, yo¤unlu¤umaddeyi oluflturan atomlar›n a¤›rl›klar› ile eflleflti-ren bir görsel ö¤e görülmektedir.

6.12. Bilimsel olaylar›n neden-sonuç

iliflkilerini aç›klayan görsel ö¤eler

Bilimsel olaylar›n neden-sonuç iliflkilerinin

ö¤renilmesi, bilimsel düflünüfl biçiminin kazan›l-

mas›nda ilk ad›m olarak düflünülebilir. Bu durum-

da ister makro, isterse moleküler özellikte olsun,

ders kitaplar›n›n bu türden görsel ö¤elere yer ver-

mesi beklenir. ‹ncelemeler, makro özellikte aç›k-

lama içeren görsel ö¤elerin, ‹ngiliz ders kitapla-

r›nda %15’e varan oranlarda kullan›ld›¤›n› ortaya

koymufltur. Buna karfl›l›k, Türk ders kitaplar›nda

makro özellikte aç›klama içeren görsel ö¤eler bu-

lunmamaktad›r. Afla¤›da makro düzeyde aç›klama

içeren görsel ö¤elere çeflitli ‹ngiliz ders kitaplar›n-

dan örnekler verilmifltir.

[122 Filiz Kabap›nar J. ofEd.25

Yukar›daki örneklerden de anlafl›laca¤› üzere,makro özellikteki aç›klama amaçl› görsel ö¤eler,bir bilimsel kavram›n tan›mland›¤› karikatürler bi-çiminde olabildi¤i gibi, bilimsel kavram› aç›kla-yan karakterler fleklinde de olabilmektedir.

Tüm bunlara ilave olarak, ‹ngiliz ders kitapla-r›nda, bilimsel kavram ile ilgili aç›klaman›n, yu-kar›daki örnekte oldu¤u gibi, bir foto¤raf ya da çi-zim üzerinden yap›lan türlerine de rastlamakmümkündür.

Türk ve ‹ngiliz ders kitaplar›, moleküler dü-zeyde aç›klama içeren görsel ö¤eler aç›s›ndan dafarkl›l›k göstermektedirler. ‹ncelemeler, Türk derskitaplar›ndaki moleküler özellikte aç›klama içerengörsel ö¤elerin, ya bilimsel olay› tek karede res-meden, ya da sadece bafllang›ç ve bitimini iki ka-rede resmeden (tek aflamal›) görsel ö¤elerdenolufltu¤u ve ara kademelere yer vermedi¤ini orta-ya koymufltur.

Öte yandan ‹ngiliz ders kitaplar›nda molekülerdüzeyde aç›klama içeren görsel ö¤elerin ço¤un-lukla süreç-aflamal› resimlendirme türünde oldu¤ubelirlenmifltir. Di¤er bir deyiflle, bilimsel olay›n

bafllang›ç ve bitifli aras›nda yer alan ara kademele-rine de yer verilmifltir. Böylece, bilimsel olayamoleküler düzeyde bir süreklilik ve hareketlilikkazand›r›lm›flt›r. Buna ek olarak, bilimsel olay›noluflum sürecinin tüm aflamalar›n›n görsellefltiril-mesinin, ö¤rencide oluflabilecek olas› kavram ya-n›lg›lar›n› da önleyece¤i düflünülmektedir. Afla¤›-da süreç-aflamal› resimlendirmeye ‹ngiliz ders ki-taplar›ndan al›nm›fl iki örnek görülmektedir.

Yukar›daki örnekte önce s›v› ve sonra gaz halegeçmekte olan bir kat›n›n sahip oldu¤u tanecikle-rin konum ve hareketlerindeki de¤iflim 7 aflamadaresmedilmifltir. Afla¤›daki örnek ise, giysiye bulafl-m›fl olan ya¤›n deterjan taraf›ndan nas›l ç›kart›ld›-¤› aflamal› olarak gösterilmifltir.

2003 Oluflturmac› Anlay›fl› Yans›tmas› Aç›s›ndan Türk ve ‹ngiliz Fen Bilgisi ve Kimya 123Ders Kitaplar›ndaki Görsel Ö¤eler]

Süreç-aflamal› resimlerin yan› s›ra, ‹ngiliz derskitaplar›nda, moleküler düzeydeki aç›klaman›n birkarakter taraf›ndan yap›ld›¤› görsel ö¤eler ile ben-zer bilimsel kavramlar› moleküler düzeyde birbir-leriyle karfl›laflt›ran görsel ö¤elere de yer veril-mektedir.

Örne¤in ‹ngiliz ders kitaplar›ndan al›nan yuka-r›daki iki örnekten ilkinde, karakter s›cak ve so-¤ukta maddeyi oluflturan taneciklerin hareketleri-nin nas›l de¤iflece¤ini nedenleri ile birlikte aç›kla-maktad›r. ‹kinci örnekte ise, az aktif ve çok aktifkavramlar› metali oluflturan atomlar resmedilerekaç›klanm›flt›r.

Sonuç olarak ‹ngiliz ders kitaplar›n›n Türkders kitaplar›na oranla, gerek makro, gerekse mo-leküler düzeyde aç›klama içeren görsel ö¤eleredaha fazla yer verdi¤i söylenebilir. Ayr›ca süreç-aflamal› resimlendirme tekni¤ini kullanmak sure-tiyle bilimsel olaylara moleküler boyutta bir hare-ketlilik kazand›rmas› nedeni ile, ‹ngiliz ders kitap-lar›n›n bilimsel olaylar›n anlafl›lmas›na önemli öl-çüde katk› sa¤layaca¤›ndan da söz edilebilir.

6.2. Kavramsal sorgulama içeren görsel ö¤eler

aç›s›ndan Türk ve ‹ngiliz ders kitaplar›

Oluflturmac› anlay›fl temelinde, fen ders kitap-lar›nda, ö¤rencilerin bilimsel olaylar› moleküler

düzeyde düflünmesini sa¤layacak görsel ö¤elereyer verilmesi gerekti¤i vurgulanm›flt›. Türk derskitaplar›nda bu türden görsel ö¤elere hiç yer veril-medi¤i incelemeler sonucunda ortaya ç›km›flt›r.Öte yandan ‹ngiliz ders kitaplar›n›n büyük bir bö-lümünde (11 ders kitab›ndan 8’inde) % 3 ile % 11aras›nda de¤iflen oranlarla kavramsal sorgulamaiçeren görsel ö¤eler kullan›lmaktad›r. ‹ncelemeler

[124 Filiz Kabap›nar J. ofEd.25

Less reactive

More reactive

s›ras›nda bu görsel ö¤elerin, konuflan ya da düflü-nen karakterler, kavram yan›lg›lar›n› ortaya ç›kar-mak amac›yla kullan›lan kavram karikatürü ve bi-limsel kavramlar› gündelik olaylar ile iliflkilendi-ren karikatürler olmak üzere 3 temel kategoridetopland›¤› belirlenmifltir. Afla¤›da sözü edilen buüç kategoriye ‹ngiliz ders kitaplar›ndan al›nm›flbaz› örnekler görülmektedir.

Sonuç olarak, ö¤rencileri moleküler düzeydedüflündürmeyi ve fen kavramlar›na iliflkin yan›lg›-lar›n› ortaya ç›karmay› amaçlayan görsel ö¤elereyer vermesi nedeniyle, ‹ngiliz ders kitaplar›n›nö¤rencilerin bilgiyi oluflturmas› sürecine Türkders kitaplar›na k›yasla daha fazla katk› sa¤lad›¤›söylenebilir.

7. TARTIfiMA VE SONUÇ

Araflt›rma bulgular›, ‹ngiliz ders kitaplar›nda,bilimsel olaylar› tüm aflamalar› ile moleküler dü-zeyde görsellefltiren süreç-aflamal› resimlendirme-ler ile moleküler düzeydeki görsel benzetmelereyer verildi¤ini göstermektedir. Bu durumda, ‹ngi-liz ders kitaplar›n›n bilimsel olaylarla ilgili kav-ram yan›lg›lar›na neden olacak boflluklar b›rakma-ma çabas›nda oldu¤u söylenebilir.

Türk ders kitaplar› da moleküler düzeyde aç›k-lama içeren görsel ö¤elere yer vermektedir. An-cak, Türk ders kitaplar›n›n bilimsel olaylar›n sade-ce bafllang›ç ve sonucunu resmetmesi, oluflturma-c› ö¤renme anlay›fl›n›n yans›t›lmas›nda bir eksik-lik olarak düflünülebilir. Ayr›ca, elde edilen bulgu-lar ‹ngiliz ders kitaplar›nda, kavramsal sorular so-ran karakterler, bilimsel olaylar›n makro ya damoleküler düzeyde düflünülmesini sa¤layan kari-katürler ve kavramsal karikatürlerin de kullan›ld›-¤›n› göstermektedir. O halde, ‹ngiliz ders kitapla-r›n›n, oluflturmac› anlay›fla paralel olarak, ö¤ren-cilerin kendi ö¤renme süreçlerini de¤erlendirme-lerine olanak tan›yan görsel ö¤elere, yer verdi¤isöylenebilir. Sonuç olarak, içerdi¤i görsel ö¤eleraç›s›ndan, ‹ngiliz ders kitaplar›n›n oluflturmac›ö¤renme anlay›fl›n› yans›t›r nitelikte oldu¤u, bunakarfl›l›k Türk ders kitaplar›n›n, oluflturmac› ö¤ren-me anlay›fl›na geçifli tam anlam›yla gerçeklefltire-memifl oldu¤u söylenebilir.

8. ÖNER‹LER

Bir ülkenin fen ö¤retiminin amaçlar›ndan biri,ö¤rencilerin gündelik olaylar› moleküler düzeydeanlama ve aç›klayabilmelerini sa¤lamak ise, o ül-ke ders kitaplar›;

• moleküler düzeyde tasvir ve aç›klama içe-ren görsel ö¤elere,

• süreç-aflamal› görsel ö¤elere,

• makro ve moleküler düzeydeki görsel ben-zetmelere,

• ö¤rencileri moleküler düzeyde düflünmeyeve gözle görülebilir gündelik olaylar› mole-küler düzeyde aç›klamaya teflvik eden dü-flündürme ve sorgulama amaçl› görsel ö¤e-lere daha fazla yer vermelidir.

Bu türden görsel ö¤elere yer veren bir derskitab›, hem fen kavramlar›n›n anlamland›r›lmas›n-da, hem de bilimsel olaylar›n tüm basamaklar›ylamoleküler düzeyde anlafl›lmas›nda ö¤rencilereyard›mc› olacakt›r. Yine böyle bir ders kitab›, içer-di¤i kavramsal sorularla ö¤rencilere kendi ö¤ren-me süreçlerini takip edebilme flans› verecektir.Özet olarak bir ders kitab›, görsel ö¤eler aç›s›ndanyukar›da an›lan özelliklere sahip oldu¤u orandaoluflturmac› ö¤renme anlay›fl›n› yans›tacakt›r.

9. KAYNAKÇAAr›k, A. ve Polat, R. (1996). Lise kimya 1. ‹zmir: Oran

Yay›nc›l›k.

Azako¤lu, E. (1998). Lise kimya 1 ders kitab›. ‹stanbul:Bem-Koza.

Boyd, J ve Whitelaw, W. (1997) New understanding scien-ce 3. London: Murray.

Boyle, A., Ditchfield, C. ve Hannon, M. (1994). Changingscience: book 1. London: Hodder &Stougton.

Cook, L.K. ve Mayer, R.E. (1988). Teaching readers aboutthe structure of scientific text. Journal ofEducational Psychology, 80, 448-456.

Driver, R. (1985). The pupil as scientist? Milton Keynes:Open University Press.

Driver, R., Guesne, E. ve Tiberghien, A. (1995). Children’sideas in science. Buckingham: Open Univ. Press.

Eren, C., Eden, H. ve fieker, G. (1999). ‹lkö¤retim fen bil-gisi ders kitab› 8. ‹stanbul: Cemre Yay›nc›l›k.

Halis, T. (1994). ‹lkö¤retim fen bilgisi 8. ‹stanbul: SüratYay›nlar›.

2003 Oluflturmac› Anlay›fl› Yans›tmas› Aç›s›ndan Türk ve ‹ngiliz Fen Bilgisi ve Kimya 125Ders Kitaplar›ndaki Görsel Ö¤eler]

Hartevio¤lu, B. (1995). ‹lkö¤retim fen bilgisi ders kitab› 8.Ankara: Koza.

Hill, G. (1986). Chemistry counts. London: Hodder &Stougton.

Hill, G., Holman, J., Lazonby, J., Raffan, J. ve Wadding-ton, D. (1989). Chemistry: the salters’ approach.Oxford: Heinemann.

Johnson, K., Adamson, S. ve Williams, G. (1995). Spot-light science 7. Cheltenham: Stanley Thornes.

Karaca, F. (1998). Lise 1 kimya ders kitab›. Ankara: PaflaYay›nc›l›k.

Kaya, A., Koç, F., Varl›, G. ve Emirhano¤ullar›, E.G.(1998). ‹lkö¤retim okullar› için fen bilgisi derskitab› 8. ‹stanbul: Kaya Yay›nc›l›k.

K›l›ç, N.A. (1999). ‹lkö¤retim fen bilgisi 8 ders kitab›. ‹s-tanbul: Ders Kitaplar› A.fi.

McDuell, B. (1991). Key stage 3 science. London: CharlesLett and Co.

MEB (1998). ‹lkö¤retim fen bilgisi ders kitab› 8. ‹stanbul:Milli E¤itim Bas›mevi.

MEB (2000). Kimya lise I. ‹stanbul: Milli E¤itimBas›mevi.

Milner, B., Martin, J. ve Evans, P. (1998). Core science 1.Cambridge: Cambridge University Press.

Naylor, S ve McMurdo, A. (1990). Supporting science inschools, Timperley.

Osborne, R. ve Freyberg, P. (1985). Learning in science:the implications of childeren’s science. Auckland:Heinemann.

Ö¤ün, V. ve Kalayc›o¤lu, K. (1997). ‹lkö¤retim fen bilgisiders kitab› 8. Ankara: Ö¤ün Yay›nlar›.

Partridge, T. (1996). Starting science book three. Oxford:Oxford University Press.

Porter, A., Wood, M. ve Wood, T. (1997). Science com-panion. Cheltenham: Stanley Thornes.

Sina, S. (1994). Liseler için kimya 1. ‹stanbul: Sürat Yay›n-lar›.

Stirrup, M. (1996). Heinemann coordinated sciencechemistry. Oxford: Heinemann.

Taylor, J., Harward, A., Smith, R., Pritchard, I, Hillman, A.ve Tyndale-Briscoe, C. (1997). Science connec-tions 1. London: Collins Educational.

Wittrock, M.C. (1974). Learning as a generative process.Educational Psychology, 11, 87-95.

Y›lmaz, F. (1996). Kimya I. Serhat Yay›nlar›.

[126 Filiz Kabap›nar J. ofEd.25