Ogrzewanie

Str. 1 z 31

1 PODSTAWY PRAWNE ......................................................................................................................... 3

2 BUDYNEK MIESZKALNY TO TAKI, KTÓRY SPEŁNIA NASTĘPUJĄCE WARUNKI: ....................................... 3

3 ZIMNE ODPAROWANIE ...................................................................................................................... 3

4 WSPÓŁCZYNNIKI KOREKTY POŁOŻENIA MIESZKANIA .......................................................................... 4

5 WSPÓŁCZYNNIKI GRZEJNIKOWE ........................................................................................................ 4

6 KOSZTY STAŁE I KOSZTY ZMIENNE ...................................................................................................... 4

7 CENY JEDNOSTKOWE KOSZTU STAŁEGO I ZMIENNEGO ...................................................................... 4

8 ZASADY MONTAŻU PODZIELNIKA....................................................................................................... 5

9 ZUŻYCIE JEDNOSTEK CIEPŁA ............................................................................................................... 5

10 ODCZYTY PO ZAKOŃCZENIU SEZONU GRZEWCZEGO ORAZ WYMIANA FIOLKI PRZED NASTĘPNYM SEZONEM GRZEWCZYM ............................................................................................................................ 5

11 ODCZYT DWULETNI ........................................................................................................................ 5

12 LOKAL NIEODCZYTANY LUB NIEOPOMIAROWANY .......................................................................... 5

13 TABELA HGTC – TABELA STOPNIODNI ............................................................................................ 5

14 SPOSÓB ROZLICZANIA PRZY BRAKU GRZEJNIKA W POMIESZCZENIU ............................................... 6

15 WIETRZENIE ................................................................................................................................... 6

16 KOREK CIEPLNY .............................................................................................................................. 6

17 STRATA CIEPŁA PRZEZ OKNA .......................................................................................................... 7

18 TEMPERATURA POMIESZCZENIA .................................................................................................... 7

19 USZCZELNIENIE I PRZECIĄGI ........................................................................................................... 7

20 WYCHŁODZONE POMIESZCZENIA ................................................................................................... 7

21 ZAWORY TERMOSTATYCZNE .......................................................................................................... 7

22 OGRZEWANIE W POMIESZCZENIACH UŻYTECZNOŚCI OGÓLNEJ...................................................... 8

23 WILGOTNOŚĆ POWIETRZA ............................................................................................................. 8

24 NIEOBECNOŚĆ W DOMU................................................................................................................ 8

25 POWIETRZE W ZAPOWIETRZONYM GRZEJNIKU .............................................................................. 8

26 WODA CIEPŁA ................................................................................................................................ 9

27 WODA ZIMNA ................................................................................................................................ 9

28 GŁOWICE I ZAWORY TERMOSTATYCZNE ........................................................................................ 9

29 GRZEJNIKI .................................................................................................................................... 11

29.1 GRZEJNIKI STALOWE PŁYTOWE (PANELOWE) ........................................................................... 11

29.2 GRZEJNIKI KONWEKTOROWE ................................................................................................... 12

29.3 GRZEJNIKI CZŁONOWE ............................................................................................................. 12

29.4 GRZEJNIKI ŻELIWNE .................................................................................................................. 12

29.5 GRZEJNIKI ALUMINIOWE .......................................................................................................... 12

30 OGRZEWANIE ELEKTRYCZNE ........................................................................................................ 12

31 PIECE AKUMULACYJNE ................................................................................................................. 13

32 ELEKTRYCZNE KOTŁY C.O.............................................................................................................. 14

Ogrzewanie

Str. 2 z 31

33 OGRZEWANIE PODŁOGOWE ........................................................................................................ 14

34 WYBÓR SYSTEMU OGRZEWANIA ................................................................................................. 14

34.1 KOSZTY OGRZEWANIA.............................................................................................................. 14

34.2 ARANŻACJA POMIESZCZENIA ................................................................................................... 14

34.3 OGRZEWANIE WODY UŻYTKOWEJ ............................................................................................ 15

34.4 KOCIOŁ DLA OSZCZĘDNYCH ...................................................................................................... 15

34.5 REGULACJA I STEROWANIE ...................................................................................................... 15

35 OGRZEWANIE GAZOWYMI KOTŁAMI KONDENSACYJNYMI............................................................ 15

36 OGRZEWANIE DOMU WKŁADEM KOMINKOWYM ........................................................................ 16

37 WKŁADY KOMINKOWE Z ZAMKNIĘTĄ KOMORĄ SPALANIA ........................................................... 17

38 WKŁADY KOMINKOWE Z PŁASZCZEM WODNYM .......................................................................... 17

38.1 INSTALACJA KOMINKA ............................................................................................................. 18

38.2 PALIWO DO KOMINKA ............................................................................................................. 18

38.3 Konserwacja ............................................................................................................................ 19

38.4 Wady ogrzewania kominkowego .............................................................................................. 19

39 OGRZEWANIE KOTŁAMI NA BIOPALIWA STAŁE ............................................................................ 19

40 OGRZEWANIE PODŁOGOWE ........................................................................................................ 20

41 OGRZEWANIE PRZY POMOCY POMPY CIEPŁA ............................................................................... 21

41.1 GRUNTOWE POMPY CIEPŁA ..................................................................................................... 22

41.2 POZIOMY KOLEKTOR GRUNTOWY ............................................................................................ 22

41.3 SONDY PIONOWE ..................................................................................................................... 22

41.4 WODA GRUNTOWA ................................................................................................................. 23

41.5 ZBIORNIK WODNY .................................................................................................................... 23

41.6 POWIETRZNE POMPY CIEPŁA ................................................................................................... 23

41.6.1 Na powietrze zewnętrzne ................................................................................................. 23

41.6.2 Na powietrze wentylacyjne .............................................................................................. 24

41.6.3 Instalacje hydrauliczne - jakie wybrać rury. ....................................................................... 26

42 INSTALACJE STALOWE .................................................................................................................. 26

43 INSTALACJE MIEDZIANE ............................................................................................................... 27

44 INSTALACJE Z TWORZYW SZTUCZNYCH ........................................................................................ 28

44.1 PVC (POLICHLOREK WINYLU) I CPVC (CHLOROWANY POLICHLOREK WINYLU). ......................... 28

44.2 PE polietylen ............................................................................................................................ 29

44.3 PE-X POLIETYLEN SIECIOWANY ................................................................................................. 29

44.4 PP POLIPROPYLEN .................................................................................................................... 30

44.5 PB POLIBUTYLEN ...................................................................................................................... 30

44.6 RURY WARSTWOWE ................................................................................................................ 31

Ogrzewanie

Str. 3 z 31

1 PODSTAWY PRAWNE

1. Ustawa Prawo energetyczne z 10 kwietnia 1997 roku z późniejszymi zmianami.

2. Rozporządzenie Ministra Gospodarki w sprawie szczegółowych warunków przyłączenia podmiotów do sieci ciepłowniczych, obrotu ciepłem, świadczenia usług przesyłowych, ruchu sieciowego i eksploatacji sieci oraz standardów jakościowych obsługi odbiorców z 11 sierpnia 2000 roku

3. Rozporządzenie Ministra Gospodarki w sprawie w sprawie szczegółowych zasad kształtowania i kalkulacji taryf oraz zasad rozliczeń w obrocie ciepłem z 12 października 2000 roku.

4. Żadna z obowiązujących ustaw, nie zawiera wytycznych do opracowania regulacji prawnych dotyczących warunków i zasad dostarczania ciepła do grzejników w lokalach oraz rozliczeń z indywidualnymi użytkownikami w lokalach.

5. Fragmentaryczne regulacje odnoszące się do sfery tych rozliczeń, zawarte jest w art. 45a ustawy Prawo Energetyczne. Prace legislacyjne zostały zlecone Ministerstwu Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej a dokładniej Departamentowi Bezpieczeństwa Energetycznego tegoż ministerstwa.

2 BUDYNEK MIESZKALNY TO TAKI, KTÓRY SPEŁNIA NASTĘPUJĄCE WARUNKI:

1. W węźle cieplnym zainstalowane są ciepłomierze umożliwiające pomiar ilości ciepła przeznaczonego na centralne ogrzewanie oraz na przygotowanie ciepłej wody użytkowej. Jeżeli w budynku nie ma instalacji centralnej ciepłej wody, to wymagany jest jeden ciepłomierz.

2. Instalacja centralnego ogrzewania jest wyposażona w termostatyczne zawory grzejnikowe.

3. Grzejniki centralnego ogrzewania wyposażone są w podzielniki kosztów centralnego ogrzewania.

4. Instalacja centralnej ciepłej wody jest wyposażona w wodomierze służące do pomiaru ilości ciepłej wody w każdym lokalu oraz w punktach czerpalnych usytuowanych poza lokalami.

5. Instalacja wody zimnej jest wyposażona w wodomierze służące do pomiaru ilości wody zimnej w każdym lokalu oraz w punktach czerpalnych usytuowanych poza lokalami.

6. Węzeł cieplny oraz instalacje cieplne i wodne wyposażone są w inne urządzenia umożliwiające właściwe funkcjonowanie urządzeń.

7. W przypadku zastosowania ciepłomierzy przeznaczonych do pomiaru ilości ciepła zużywanego na centralne ogrzewanie w poszczególnych lokalach (mieszkaniach), przepisy przewidują konieczność stosowania ciepłomierza przeznaczonego do pomiaru ilości ciepła zużywanego na centralne ogrzewanie; w budynku takim nie stosuje się podzielników kosztów centralnego ogrzewania.

Wyżej wymienione warunki określają przepisy rozporządzenia Ministra Gospodarki Przestrzennej i Budownictwa z dnia 14 grudnia 1994 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (tekst jednolity Dz. U. z 1999 r. Nr 15, poz. 140 z późniejszymi zmianami).

3 ZIMNE ODPAROWANIE

Jest to parowanie dyfuzyjne czyli naturalne parowanie cieczy w sezonie pozagrzewczym w temperaturze pokojowej.

Ogrzewanie

Str. 4 z 31

W związku z tym faktem fiolka w podzielniku jest zawsze przepełniona ponad poziom „0”. Naddatek ten wystarcza na co najmniej 120 dni przy temperaturze cieczy pomiarowej 200C. Nie podnosi to kosztów ogrzewania mieszkania, gdyż do rozliczenia przyjmowana jest tylko ilość kresek odczytana poniżej poziomu „0”.

W razie zauważenia przez lokatora w momencie rozpoczęcia nowego sezonu grzewczego (dotyczy okresu rozliczeniowego sezonem grzewczym) zbyt dużego odparowania lokator zgłasza ten fakt do Administratora i fiolka po sprawdzeniu zostaje wymieniona. Zostaje sporządzony protokół na tą okoliczność.

4 WSPÓŁCZYNNIKI KOREKTY POŁOŻENIA MIESZKANIA

Współczynniki te stosowane są w celu sprowadzenia wszystkich mieszkań w budynku do jednego, porównywalnego poziomu, jeśli chodzi o zapotrzebowanie cieplne tych mieszkań. Podstawa prawną do stosowania tych współczynników jest art.45a ustawy Prawo Energetyczne (zmiana ustawy z dnia 04.03.2005). Stosowanie współczynników korekcyjnych jest zalecane również przez Centralny Ośrodek Badawczo-Rozwojowy Techniki Instalacyjnej „INSTAL” w Warszawie. Istnieją trzy sposoby wyliczania współczynników korekcyjnych (patrz - metody doboru współczynników). Współczynniki korekcyjne ustalane są przed pierwszym rozliczeniem prze firmę rozliczeniową w porozumieniu z Zarządcą budynku.

5 WSPÓŁCZYNNIKI GRZEJNIKOWE

Stosowanie tych współczynników ma na celu sprowadzenie wszystkich grzejników do jednego bazowego grzejnika i tym samym stworzenia możliwości porównywania ich. Współczynnik grzejnikowy jest wypadkową dwóch współczynników. Pierwszy z nich to współczynnik określany na podstawie wielkości grzejnika czyli jego mocy. Typ grzejnika ustalany jest na podstawie przeprowadzonej inwentaryzacji w dniu montażu. Dane o mocy grzewczej danego typu grzejnika otrzymujemy bezpośrednio od jego producenta w tabelach. Drugi to współczynnik zależny od typu grzejnika, tzw. Kc, który otrzymujemy od naszej firmy macierzystej, np.: Minol Messtechnik.

Współczynnik ten określa strumień przenikania cieplnego z grzejnika do podzielnika i jest ściśle związany z typem grzejnika i danym typem podzielnika kosztów.

Współczynnik grzejnikowy określa się jako iloczyn współczynnika Kc i mocy cieplnej grzejnika podzielonej przez 1000. Współczynnik ten wylicza się dla każdego grzejnika.

6 KOSZTY STAŁE I KOSZTY ZMIENNE

Koszty stałe to opłaty za moc zamówioną, abonament, przesył oraz koszty pomieszczeń wspólnych, ogrzewanych a nieopomiarowanych (klatki schodowe, pralnie, piwnice), przeliczane są one w stosunku do powierzchni. Są to również koszty pomieszczeń w poszczególnych lokalach wyłączone z opomiarowania (np. łazienki).

Koszty zmienne liczone są na podstawie wskazań podzielników kosztów.

7 CENY JEDNOSTKOWE KOSZTU STAŁEGO I ZMIENNEGO

Cenę jednostkową kosztu stałego wylicza się dzieląc część kosztu ogrzewania przypadającą na koszt stały (np. 30%) przez sumę powierzchni wszystkich mieszkań opomiarowanych.

Cenę jednostki zużycia wylicza się dzieląc część kosztu ogrzewania, która przypada na koszty zmienne (np. 70%) przez sumę zużyć wszystkich lokatorów.

Ogrzewanie

Str. 5 z 31

8 ZASADY MONTAŻU PODZIELNIKA

Podzielnik powinien być zamontowany w połowie długości grzejnika (jeśli nie ma takiej możliwości przesuwany jest w stronę zaworu) i w 1/4 licząc od góry wysokości grzejnika. W wyznaczonym miejscu powinien znajdować się środek podzielnika. Zasady montażu podzielników określone są w Polskiej Normie PN-EN 835 ustanowionej przez polski Komitet Normalizacyjny na podstawie norm europejskich i nie podlegają negocjacjom z lokatorami. W przypadku grzejnika dłuższego niż 2m montowane są dwa podzielniki, każdy w odległości 1/4 od końca grzejnika.

9 ZUŻYCIE JEDNOSTEK CIEPŁA

Jednostki zużycia wylicza się mnożąc odczyty przez współczynnik grzejnikowy oraz przez współczynnik korekcyjny.

10 ODCZYTY PO ZAKOŃCZENIU SEZONU GRZEWCZEGO ORAZ WYMIANA FIOLKI PRZED NASTĘPNYM SEZONEM GRZEWCZYM

Takie rozwiązania są stosowane w praktyce. Jest to dość kłopotliwy w realizacji pomysł zarówno dla nas jak i dla lokatorów. Wiąże się on z podwójnym wejściem do mieszkania, a także z dodatkową opłatą, którą musiałby ponieść lokator. Ponadto lokatorzy w momencie wyłączenia ogrzewania chcieliby być odczytani niemal natychmiast, natomiast do wymiany fiolki przed rozpoczęciem sezonu grzewczego nikt się nie spieszy. Zarządca budynku powinien zamieścić odpowiedni zapis w regulaminie „mobilizujący” lokatorów do obecności w lokalach podczas wymiany fiolek. Odczyty będą odbywały się corocznie po zakończeniu sezonu rozliczeniowego.

11 ODCZYT DWULETNI

W przypadku, gdy w poprzednim sezonie lokator był nieobecny i w rozliczeniu lokal został potraktowany jako nieodczytany, a bieżącym sezonie został odczytany, rozliczany jest z odczytów dwuletnich. Odczyt dzielimy na połowę i pomniejszamy o naddatek przewidziany na odparowanie letnie. Innym sposobem jest rozliczenie zużycia dwuletniego i pomniejszenie go o rozliczone już zużycie ryczałtowe w poprzednim sezonie rozliczeniowym. Decyzja o sposobie rozliczenia leży po stronie Zarządcy budynku.

12 LOKAL NIEODCZYTANY LUB NIEOPOMIAROWANY

Sposób rozliczanie takiego lokalu jest uzgadniany z Zarządcą budynku i zapisany w regulaminie rozliczania. Lokal taki może być rozliczony w następujący sposób:

- koszty równe wniesionej przedpłacie,

- wg maksymalnego zużycia z budynku przeliczonego na powierzchnię,

- wg średniego zużycia z budynku przeliczonego na powierzchnię i ewentualnie powiększonego np. o 10%,

- wg stawki za 1m2 określonej przez Zarządcę,

- inny, określony przez Zarządcę.

Sposób rozliczania takich mieszkań powinien być zapisany w regulaminie rozliczania ciepła.

13 TABELA HGTC – TABELA STOPNIODNI

W przypadku późniejszego montażu podzielnika kosztów w stosunku do innych lokatorów, jego wymiany w trakcie sezonu rozliczeniowego lub wymiany fiolki w podzielniku w trakcie sezonu

Ogrzewanie

Str. 6 z 31

rozliczeniowego odczyt z podzielnika powiększa się o wartość wyliczoną wg tabeli Hgtc czyli wg stopniodni. Tabela ta określa dokładnie, dla każdego m-ca wielkość zużycia w promillach (przyjmując cały okres rozliczeniowy - 12 m-cy za 1000 promilli). Dzięki temu znając datę montażu lub wymiany fiolki jesteśmy w stanie wyliczyć odczyt (na podstawie odczytu z Karty Odczytu) za okres, w którym podzielnika nie było. Jest to konieczne, ponieważ wszyscy lokatorzy rozliczani są za ten sam okres i trzeba wziąć pod uwagę odczyt również za cały okres. W innym przypadku lokator, u którego nastąpił późniejszy montaż lub wymiana fiolki byłby w sytuacji korzystniejszej niż pozostali mieszkańcy (jego odczyty byłyby mniejsze).

14 SPOSÓB ROZLICZANIA PRZY BRAKU GRZEJNIKA W POMIESZCZENIU

- brak grzejnika, jeżeli występuje, obejmuje najczęściej te same pomieszczenia w jednym pionie, wtedy koszty ogrzania tych pomieszczeń „wchodzą” w koszty stałe,

- może wystąpić sytuacja, że lokator sam zlikwidował (za zgodą Zarządcy) grzejnik w jednym z pomieszczeń, wtedy również nie rozliczamy takiego pomieszczenia, koszt jego ogrzania jest częścią kosztu stałego. Jeśli są opomiarowane wszystkie pomieszczenia, łącznie z łazienkami i kuchniami lokator likwidując grzejnik będzie musiał ogrzać to pomieszczenie ciepłem z innych pomieszczeń,

- jeśli lokator zlikwidował grzejnik bez zgody Zarządcy można lokatorowi wpisać średnie zużycie z pionu bądź z mieszkania, ale te kwestie będą ustalone z Zarządcą.

Sposób rozliczania takich pomieszczeń powinien być zapisany w regulaminie.

15 WIETRZENIE

Wietrzyć należy krótko i intensywnie. Najlepszym sposobem wietrzenia jest krótkotrwały przeciąg. Z punktu widzenia finansowego opłaca się szybka wymiana powietrza (otwarcie okien, drzwi balkonowych) z jednoczesnym zakręceniem zaworów termostatycznych na grzejnikach. W ten sposób unika się znacznego wychłodzenia ścian i mebli, a w związku z tym potrzeba będzie mniej energii do ponownego ogrzania mieszkania. Długie wietrzenie, np. przez uchylanie okna lub nieszczelność stolarki okiennej, powoduje zwiększenie zużycia energii cieplnej (duża część ciepła wydostaje się na zewnątrz), szczególnie wówczas, gdy grzejnik znajduje się pod oknem. Również wietrzenie wewnętrzne (np. w toaletach), należy ograniczyć, ponieważ na skutek tzw. efektu kominowego ucieka ciepłe powietrze.

16 KOREK CIEPLNY

Aby grzejnik zapewniał optymalną moc, potrzebna jest prawidłowa cyrkulacja powietrza. Grzejnik nie może być zabudowany, zasłonięty zasłonami i dodatkowo meblami, gdyż wówczas ciepło nie rozprzestrzenia się równomiernie w pomieszczeniu, lecz zostaje w większości zatrzymane przez dodatkowe „barykady”. Na skutek zatrzymania się ciepła za zasłonami i meblami wzrasta również w znaczny sposób strata cieplna ścian i okien. Z tego powodu trzeba więcej ciepła, aby ogrzać mieszkanie. W związku z tym zaleca się ostrożność w zasłanianiu (zabudowywaniu) grzejników.

Proszę zwracać uwagę, aby cyrkulacja ciepłego powietrza od grzejnika nie została uniemożliwiona. Badania prowadzone w zakresie fizyki budowli dowodzą zwiększenie zużycia ciepła o 40% przy stałym zasłonięciu grzejnika zasłonami.

Ogrzewanie

Str. 7 z 31

Zapotrzebowanie energii cieplnej

Zapotrzebowanie energii cieplnej

Zapotrzebowanie energii cieplnej

100% 90% 140%

bez zasłony zasłona połowiczna zasłona długa

17 STRATA CIEPŁA PRZEZ OKNA

Okno jest najcieńszym miejscem w ścianie. Należy unikać w tych miejscach dużych strat energii cieplnej tak, jak jest to możliwe. Po zapadnięciu zmroku należy spuszczać żaluzje i zasłaniać zasłony (nie zakrywając grzejnika). Dzięki temu uniknie się bardzo wysokich strat na skutek wypromieniowania i doprowadzić można do zaoszczędzenia dużej ilości energii. Z zasłoniętymi oknami i jednocześnie opuszczonymi żaluzjami obniżamy straty ciepła przez okno o około 50%.

18 TEMPERATURA POMIESZCZENIA

Samopoczucie człowieka w pomieszczeniu zależy od wielu czynników. Wiek, sprawność fizyczna to jedne z nich. Równie ważne jest ubranie. Jeżeli w czasie sezonu grzewczego w Państwa mieszkaniu chce się chodzić w lekkich ubraniach potrzebna jest temperatura 20° i więcej. To można uzyskać tylko przez ogrzewanie, a to kosztuje. Jeżeli obniży się temperaturę tylko o 1° zaoszczędzamy ok. 6% energii grzewczej. Z biegiem czasu można wiele zyskać, jeśli człowiek zdecyduje się na chodzenie po mieszkaniu w cieplejszym ubraniu. Zmniejsza się tym samym temperaturę grzejnika. Jest to istotne szczególnie wówczas, kiedy się siedzi, i brak jest ruchu, np. wieczorem przy oglądaniu telewizji. Przy braku ruchu bardzo szybko odczuwa się faktyczną temperaturę pomieszczenia poniżej 20% jako zimno. Ingerencja wówczas w zawór grzejnika (jego odkręcenie) jest wprawdzie pomocna, ale jest droga. Należy utrzymywać stałą temperaturę w pomieszczeniu, odpowiednią do jego wykorzystania. Przykładowy rozkład temperatury w mieszkaniu zapewniający optymalny komfort cieplny: pokój dziecięcy – 20 °C, sypialnia - 17 °C, pokój dzienny - 20 °C, kuchnia - 17 °C, łazienka - 22 °C. Temperaturę w nocy powodzeniem można obniżyć o 5 °C. Uzyskuje się w ten sposób dodatkowe oszczędności.

19 USZCZELNIENIE I PRZECIĄGI

Jeżeli w mieszkaniu przy zamkniętych oknach i drzwiach obserwuje się przeciąg, wówczas jest to dowód wadliwych uszczelnień. Wprawdzie w ciągu lata nie odczuwa się tego, jednak zimą jest to efekt bardzo drogi. Proszę pamiętać o tym, że uszczelki z tworzywa sztucznego stosowane w oknach i drzwiach w miarę upływu lat stają się nieszczelne. Wówczas wymiana ich staje się konieczna. Nieprzyjemnego przeciągu w mieszkaniu możecie Państwo uniknąć, dzięki zastosowaniu nowych uszczelnień dolnych części drzwi oraz okien. Jest to niewielka inwestycja, która się dosyć szybko zamortyzuje po jednym sezonie grzewczym.

20 WYCHŁODZONE POMIESZCZENIA

Również pomieszczenia, które są bardzo rzadko używane, powinny być w okresie zimy ogrzewane. 16°C wystarczy, a w przeciwnym wypadku wychłodzone ściany tych pomieszczeń w bardzo znacznym stopniu pobierają energię cieplną sąsiednich pomieszczeń, nawet przy zamkniętych drzwiach.

21 ZAWORY TERMOSTATYCZNE

Zawory termostatyczne powinny być nastawione na żądaną temperaturę. Jeżeli w pomieszczeniu jest niższa temperatura, wówczas zawór otwiera się. W przypadku osiągnięcia żądanej temperatury, zawór się zamyka. Jeżeli grzejnik jest zabudowany lub zasłonięty zasłonką, zawór termostatyczny nie określa już

Ogrzewanie

Str. 8 z 31

temperatury grzejnika, tylko wyższą, sztuczną, gdyż powietrze za zasłonką przy grzejniku jest cieplejsze. W takim przypadku, aby uzyskać żądaną temperaturę trzeba nastawę na zaworze termostatycznym ustawić wyżej niż faktycznie wybrana temperatura. W tym przypadku efekt oszczędności przestaje być osiągany. Unikniecie Państwo tego, jeżeli zawór termostatyczny będzie odsłonięty lub będzie zastosowany zawór termostatyczny ze zdalną czujką. Przy zaworach termostatycznych na grzejnikach i jednoczesnym uchyleniu okna, występuje jeszcze dodatkowy problem. Zimne powietrze zewnętrzne dostaje się do pomieszczenia i opływa zawór termostatyczny. Wówczas zawór termostatyczny próbuje utrzymać nastawioną temperaturę w pomieszczeniu i otwiera się. Ciepło zostaje z grzejnika wypromieniowane. Najczęściej ciepło to od razu ucieka przez otwarte okno na zewnątrz. Należy pamiętać, że najczęściej spotykane zawory termostatyczne mają zabezpieczenie przed zamarzaniem, które przy temperaturze otoczenia 6 - 10°C otwierają zawór termostatyczny. Takie temperatury bardzo szybko uzyskujemy przy napływie zimnego powietrza na zawór termostatyczny. Skutkiem tego jest bardzo często niezauważalne zupełnie przez mieszkańca, ale rejestrowane przez podzielnik kosztów, zwiększone zużycie ciepła.

22 OGRZEWANIE W POMIESZCZENIACH UŻYTECZNOŚCI OGÓLNEJ

Klatki schodowe, suszarnie i piwnice to pomieszczenia o których mieszkańcy budynku zupełnie nie pamiętają. Są one ogrzewane w sposób niekontrolowany, ponieważ wiele osób uważa, że to nic nie kosztuje. Jednak koszty ogrzewania pomieszczeń użyteczności ogólnej i tak są dzielone w indywidualnym rozliczeniu na każdego użytkownika. Wszyscy zatem powinni być zainteresowani racjonalnym sposobem ich ogrzewania. W okresie zimowym należy zwracać uwagę, by okna na klatkach schodowych, w piwnicach i suszarniach były w miarę możliwości zamknięte.

23 WILGOTNOŚĆ POWIETRZA

Wrażliwość na temperatury jest cechą bardzo indywidualną. Podczas, gdy jednej osobie jest zimno przy temperaturze 20°C , drugiej jest za gorąco. Wiadomo, że wilgotne powietrze odczuwane jest jako cieplejsze niż powietrze suche, dlatego powinno utrzymywać się w mieszkaniu zdrowe, wilgotne powietrze. Najlepiej do tego celu służą nawilżacze powietrza i rośliny zielone. Nawilżając powietrze w mieszkaniu zaoszczędzicie Państwo drogą energię cieplną, jak również zrobicie wiele dla swego zdrowia i dobrego samopoczucia.

24 NIEOBECNOŚĆ W DOMU

Przy dłuższej nieobecności w domu, np. w czasie urlopów zimowych, najczęściej nie wymagane pełne ogrzewanie mieszkania. Niezależnie od tego nie wolno jednak pozwolić na wychłodzenie się pomieszczeń ani dopuścić do ich przemarznięcia. Poza tym pomieszczenie bardzo wychłodzone, będzie potrzebowało znacznie więcej energii, aby z powrotem zostało ogrzane. Jeżeli zainstalowane są zawory termostatyczne, wówczas należy nastawić je na najniższą nastawę czyli minimalny przepływ, a w jednym pomieszczeniu pozostawić grzejnik włączony normalnie oraz otwarte wszystkie drzwi do pomieszczeń. Dzięki temu zostanie zapewniony równomierny podział ciepła w całym mieszkaniu. Zaleca się utrzymanie w mieszkaniu temperatury 16° C .

25 POWIETRZE W ZAPOWIETRZONYM GRZEJNIKU

W mieszkaniach na ostatnich kondygnacjach może się zdarzać, że znajdzie się powietrze w grzejniku. Zauważy się wówczas, że grzejnik nie grzeje prawidłowo i wskazuje wysokie różnice temperatur. Jedna część grzejnika jest ciepła, a inna zimna. Na skutek tego otrzymuje się załamanie mocy grzejnika, tzn. załamanie ilości oddawanej w zmniejszeniu jego mocy cieplnej. Konsekwencją tego jest, że zawór termostatyczny trzeba odkręcić mocniej lub utrzymywać na dłuższy czas odkręcony, aby dostarczyć wystarczającą ilość energii cieplnej. Przy tym relatywnie

Ogrzewanie

Str. 9 z 31

zużywane będzie więcej energii cieplnej. Przy występowaniu na grzejnikach większych różnic temperatury, nie jest on poprawnie gorący lub słyszy się bulgotania, których powodem jest znajdujące się w grzejniku powietrze, wówczas należy odpowietrzyć grzejnik za pomocą zaworu odpowietrzającego. W przypadku, jeśli to nie wystarcza i w dalszym ciągu w grzejniku znajduje się powietrze, należy wówczas sprawdzić całą instalację grzewczą przez specjalistów.

26 WODA CIEPŁA

Przeciętnie koszty ciepłej wody użytkowej stanowią około 30 % w rozliczeniu między ogrzewaniem i ciepłą wodą. W związku z tym oszczędzanie bardzo się opłaca również i w tym momencie. Często otwiera się zawór ciepłej wody, chociaż tak naprawdę wysoka temperatura wody nie jest nam potrzebna. Płukanie naczyń i mycie rąk można zrobić również i przy pomocy zimnej wody. Kosztuje to tylko połowę w porównaniu do kosztów wody ciepłej. Wanna pełna wody jest bardzo przyjemna, ale ani z punktu widzenia zdrowotnego ani materialnego nie jest najkorzystniejsza.

27 WODA ZIMNA

Zużycie zimnej wody też kosztuje. Jednak istnieje tu kilka reguł podstawowych, które należy poznać. Bez utraty komfortu osiągnięcie Państwo dzięki nim znacznie mniejsze zużycie wody.

1. Cieknąca spłuczka w WC może doprowadzić do straty 200 m3 wody w roku. Należy więc sprawdzać szczelność instalacji, najlepiej przy pomocy specjalistów.

2. Kapiące krany (niedokładnie zakręcone lub uszkodzone uszczelki) mogą także doprowadzić do dużej straty wody. Należy zakręcać dokładnie zawory i w razie potrzeby natychmiast wymienić uszczelki.

3. Podczas kąpieli nie należy pozostawiać wody cały czas cieknącej. Opłaca się w czasie kąpieli odkręcać i zakręcać kurek w razie potrzeby.

4. Pralki i zmywarki nie należy używać do małych ilości rzeczy. Najlepiej poczekać, aż zbierze się całkowite wypełnienie (maksymalny wsad), gdyż to się opłaca. Proszę uważać przy zakupie nowych urządzeń na ich wartości zużycia wody i prądu.

Przy zachowaniu wszystkich sensownych zaleceń w zakresie oszczędności, proszę nie zapominać również o negatywnym aspekcie tej sprawy. Jeżeli oszczędność pójdzie za daleko, wówczas może doprowadzić ona do dużych szkód w konstrukcji instalacji. W najgorszym przypadku może doprowadzić do pęknięcia grzejników czy rurociągów z wodą. Powinno się zatem utrzymywać minimalne temperatury. Częste, bardzo kłopotliwe jest występowanie grzyba na ścianie i innych efektów zbyt dużej wilgotności, ale jednak występują one znacznie rzadziej i w znacznie mniejszym stopniu wpływają one na ogrzewanie niż wszystkie skutki nieprawidłowego wietrzenia.

Absolutnie szczelne okna i dodatkowo za mało wietrzone pomieszczenie mogą doprowadzić do znacznie gorszych sytuacji. Najlepsze ogrzewanie nic nie pomoże jeżeli wilgotne powietrze nie zostanie usunięte z pomieszczenia.

28 GŁOWICE I ZAWORY TERMOSTATYCZNE

Zawory termostatyczne stały się nieodłącznym elementem instalacji centralnego ogrzewania. Trudno się temu dziwić, gdyż pozwalają one zachowywać komfortową temperaturę we wnętrzach niezależnie od warunków pogodowych panujących na zewnątrz, a jednocześnie przyczyniają się do znacznej redukcji kosztów ogrzewania zmniejszając zużycie energii.

Obecnie montowane grzejniki są praktycznie zawsze wyposażane w specjalne zawory, które regulują ilość czynnika grzewczego wpływającego do grzejnika. Zwiększając ilość ciepłej wody dostarczanej do grzejnika zawór podnosi temperaturę w pomieszczeniu, a zmniejszając ilość

Ogrzewanie

Str. 10 z 31

wpływającej wody obniża temperaturę. Zawory te nazywamy zaworami termostatycznymi, gdyż zapewniają one utrzymanie stałej, żądanej temperatury w pomieszczeniu.

Zastosowanie indywidualnych zaworów przy każdym z grzejników pozwala na niezależną regulację temperatury w każdym z pomieszczeń.

Warto pamiętać, że obniżając temperaturę w pomieszczeniu o jeden stopień zmniejszamy zużycie ciepła i koszty ogrzewania o około 5%. Za optymalną temperaturę w poszczególnych pomieszczeniach uważa się:

- w pokojach mieszkalnych 20-21°C - w kuchni i sypialni 18°C - w łazience 24°C - na klatce schodowej 8°C

Podczas montażu głowic termostatycznych na zaworach grzejnikowych należy pamiętać, aby była ona umocowana w pozycji poziomej, tak aby powietrze znajdujące się w pomieszczeniu mogło ją swobodnie opływać. Głowica termostatyczna nie powinna być zabudowywana, ani zasłaniana zasłonami, czy też innymi przegrodami, które uniemożliwiają swobodny przepływ powietrza. Jeżeli usytuowanie zaworu grzejnikowego uniemożliwia montaż głowicy w sposób spełniający powyższe warunki należy zakupić głowicę wyposażoną w czujnik wyniesiony. Dzięki takiemu rozwiązaniu możliwe jest zamocowanie czujnika w miejscu, które spełnia wymienione warunki. Steruje on pracą zaworu grzejnikowego dzięki łączącej te elementy kapilarze o długości 2, 5, lub 8 metrów.

Głowice termostatyczne mają oznaczenia odpowiadające temperaturze w pomieszczeniu. Nie są one wyskalowane w stopniach Celsjusza, gdyż głowica steruje pracą grzejnika w funkcji temperatury powietrza, które ją opływa, a nie w funkcji temperatury w pomieszczeniu, co mogłoby wprowadzać użytkowników w błąd. Z tego powodu producenci najczęściej oznaczają głowice tylko cyframi, które odpowiadają coraz wyższym temperaturom, bez podawania konkretnych wartości. Zazwyczaj głowica pozwala na ustawienie temperatury w zakresie od 7°C do 28°C.

Podczas wietrzenia pomieszczenia, szczególnie zimą, głowice termostatyczne powinny być ustawiane do pozycji minimum, aby zapobiec podnoszeniu temperatury grzejników w momencie owiewania głowicy zimnym powietrzem wpadającym zza okna. Zabieg ten ograniczy straty ciepła podczas wietrzenia i zwiększy oszczędność energii.

Poza sezonem grzewczym, kiedy na dłuższy czas wyłączamy ogrzewanie, zalecane jest ustawienie pokręteł głowic w pozycji całkowicie otwartego zaworu (najwyższa temperatura).

Działanie zaworów termostatycznych z głowicami odbywa się na zasadzie “otwórz – zamknij”, dzięki czemu w pomieszczeniu utrzymywana jest stała temperatura niezależnie od zmieniającej się temperatury otoczenia. Z tego właśnie powodu temperatura grzejnika sprawdzana przez jego dotknięcie ręką nie jest miarodajna i nie mówi o sprawności instalacji. To temperatura w pomieszczeniu powinna być niezmienna, a nie temperatura grzejnika. Dlatego też nim stwierdzimy nieprawidłowość w funkcjonowaniu instalacji grzewczej powinniśmy najpierw sprawdzić jaką temperaturę ustawiliśmy przy użyciu głowicy termostatycznej.

Głowica termostatyczna to dość proste urządzenie. W jej wnętrzu znajduje się sprężysty metalowy mieszek wypełniony cieczą. Ciecz ta charakteryzuje się dużą rozszerzalnością cieplną i reaguje na zmiany temperatury otoczenia. Gdy temperatura otoczenia rośnie powoduje rozszerzanie się zawartej w mieszku cieczy. Wpływa to na wzrost ciśnienia cieczy wewnątrz mieszka, a w konsekwencji wzrost objętości samego mieszka. Wtedy naciska on na popychacz głowicy i pokonując opór sprężyny naciska na trzpień zaworu termostatycznego powodując w ten sposób zamknięcie zaworu. Gdy temperatura otoczenia spada, stygnąca w mieszku ciecz kurczy się, a skracający się mieszek przestaje naciskać na popychacz, który teraz jest wypychany przez sprężynę i zawór otwiera się. Grzejnik zaczyna grzać.

Ogrzewanie

Str. 11 z 31

Zawór grzejnikowy wyposażony w głowicę termostatyczną jest nazywany wraz z nią zaworem termostatycznym. Zawory termostatyczne montuje się na doprowadzeniu wody do grzejnika, bądź też są one wbudowywane w grzejnik. W przypadku instalacji z zastosowaniem grzejników członowych aluminiowych i żeliwnych oraz grzejników stalowych płytowych typu C, z podłączeniem z boku zawór montuje się na przyłączu. W grzejnikach stalowych płytowych typu V, które podłączane są od dołu przewodami prowadzonymi w podłodze, stosuje się zawór wbudowany, który jest integralną częścią urządzenia, a głowica jest wtedy kupowana osobno, lecz pamiętać należy, że dany zawór współpracuje wyłącznie z określonymi typami głowic termostatycznych. W tym przypadku należy stosować się do zaleceń producenta odnośnie kompatybilności.

Głowice termostatyczne często są wyposażane w dodatkowe funkcje, które na przykład pozwalają precyzyjnie dopasowywać temperaturę we wnętrzu do potrzeb w zależności od pory dnia, co pozwala na większą oszczędność energii. Bardziej zaawansowane modele są zintegrowane z 24 godzinnym zegarem i zmieniają nastawy temperatury w funkcji pory dnia i dnia tygodnia. Dostępne są także modele z pamięcią temperatury komfortowej, czy też z wbudowanym ogranicznikiem nastaw temperatury. Głowica, nawet ta wyposażona w zdalny czujnik, powinna znajdować się w miejscu do którego będziemy mieli swobodny dostęp.

29 GRZEJNIKI

Na rynku dostępnych jest wiele grzejników. Podczas decyzji o zakupie należy rozważyć wiele czynników, takich jak rodzaj instalacji grzewczej, materiał z którego wykonano instalację, jej parametry, a także wygląd zgodny z naszymi oczekiwaniami.

Oczywiście należy wziąć pod uwagę moc grzewczą grzejnika i dobrać ja odpowiednio do pomieszczenia. Parametr ten zależy od temperatury wody wpływającej do grzejnika i temperatury wody opuszczającej grzejnik, a także od temperatury wewnątrz pomieszczenia, w którym znajduje się grzejnik.

Najczęściej spotykanym rodzajem grzejnika w instalacjach CO jest grzejnik stalowy płytowy lub grzejnik konwektorowy. Odznaczają się one małą bezwładnością cieplną oraz małą pojemnością wodną. Są łatwe w montażu i estetyczne.

Materiał, z którego wykonana jest instalacja centralnego ogrzewania wymusza stosowanie odpowiedniego rodzaju grzejników i materiału z jakiego zostały one wykonane. Polska Norma PN-93/C-04607 mówi, że unikać należy stosowania w jednej instalacji CO grzejników aluminiowych i elementów miedzianych (grzejniki, wymienniki, elementy kotła, rury), gdyż połączenie tycz dwóch materiałów powoduje przyspieszone niszczenie instalacji.

29.1 GRZEJNIKI STALOWE PŁYTOWE (PANELOWE)

Grzejniki tego rodzaju najlepiej gdy są stosowane w instalacjach z wymuszonym obiegiem wody, choć w instalacjach grawitacyjnych także mogą pracować. Z powodzeniem współpracują z instalacją miedzianą, stalową czy też z tworzywa. Gdy instalacja wykonana jest z miedzi konieczne jest stosowanie przekładek dielektrycznych oraz inhibitorów korozji. Przy instalacjach wykonanych z sieciowanego polietylenu lub polibutylenu stosuje się barierę antydyfuzyjną, która ogranicza przenikanie tlenu do wody.

Grzejniki tego rodzaju są lekkie, estetyczne i odznaczają się małą pojemnością wodną (mała bezwładność cieplna instalacji). Dzięki temu już niedługo po włączeniu kotła odczuwamy wzrost temperatury.

Kolejnymi atutami tych grzejników jest mała głębokość zabudowy i możliwość stosowania grzejników o tej samej mocy o różnych proporcjach, co ułatwia dopasowanie grzejnika do wnętrza.

Ogrzewanie

Str. 12 z 31

Grzejniki te są oznaczane dwucyfrowymi liczbami: pierwsza cyfra informuje o liczbie płyt a druga o liczbie ożebrowania.

29.2 GRZEJNIKI KONWEKTOROWE

Grzejniki z tej grupy odznaczają się szybkim ogrzaniem pomieszczenia zaraz po włączeniu pieca. Jest to możliwe dzięki zastosowaniu elementu grzejnego, który bezpośrednio nagrzewa powietrze. Ciepłe powietrze unosi się do góry i ogrzewa otoczenie – zjawisko konwekcji. Poza tym odznaczają się niewielkimi wymiarami i masą oraz łatwością montażu. Dzięki małej pojemności wodnej bardzo dobrze spisują się w instalacji ogrzewania wyposażonej w automatykę sterującą. Konwektory często posiadają na wyposażeniu regulatory utrzymujące zadaną temperaturę. Z powodzeniem mogą być stosowane jako dodatkowe źródło ogrzewania, a także jako źródło ciepła w pomieszczeniach, w których trzeba szybko podnieść temperaturę np. domki działkowe, łazienki.

29.3 GRZEJNIKI CZŁONOWE

Grzejniki członowe mają większą pojemność wodną, co powoduje większą bezwładność cieplną. Jest to więc wspaniałe rozwiązanie przy ogrzewaniu domu kotłem węglowym bądź też użytkowaniu grawitacyjnego systemu ogrzewania. Grzejniki członowe zbudowane są z wielu identycznych elementów (nazywają się one członami lub ogniwami). Poszczególne elementy są ze sobą łączone za pomocą specjalnych złączek i są to grzejniki typu konwekcyjnego, a więc ponad połowa emitowanego przez nie ciepła jest oddawana poprzez konwekcję. Grzejniki członowe są wykonywane z różnych materiałów.

29.4 GRZEJNIKI ŻELIWNE

Są odporne na uszkodzenia, korozję i zmianę ciśnienia wody. Charakteryzują się małymi oporami hydraulicznymi. Mają bardzo dużą bezwładność cieplną spowodowaną słabym przewodnictwem cieplnym żelaza i dużą pojemnością wodną. Grzejnik te więc bardzo powoli nagrzewają się, a za to długo trzymają ciepło. Takie cechy sprawiają, że grzejniki te najlepiej sprawdzają się w instalacjach grawitacyjnych, otwartych z kotłem węglowym lub też innym kotłem na paliwa stałe, bez zainstalowanych instalacji zautomatyzowanych. Grzejniki te można łączyć z rurami instalacyjnymi z różnych materiałów: miedzi, stali i tworzyw sztucznych.

29.5 GRZEJNIKI ALUMINIOWE

Odznaczają się mniejszą pojemnością wodną niż grzejniki żeliwne, a zatem szybciej się nagrzewają oraz stygną – mniejsza bezwładność cieplna. Są mało odporne na uszkodzenia i dobrze spisują się w instalacjach wyposażonych w systemy automatyki.

30 OGRZEWANIE ELEKTRYCZNE

Ogrzewanie elektryczne może być stosowane jako jedyny sposób ogrzewania pomieszczeń lub jako uzupełniający, w zasadzie z dowolnym innym systemem. Zaletami powietrznego ogrzewania elektrycznego są: prosty montaż polegający na podłączeniu do instalacji elektrycznej oraz duże możliwości regulacji i programowania działania.

Ogrzewanie elektryczne można realizować na wiele sposobów. W zależności od wielkości zapotrzebowania na ciepło i zastosowanych urządzeń. Energia elektryczna ma najwiekszą sieć dystrybucji obecną również na terenach inwestycyjnych.

Ogrzewanie elektryczne ma wiele zalet i warto się z nimi zapoznać przed wyborem źródła zasilania w ciepło dla swojego domu. Zalety ogrzewania elektrycznego:

Ogrzewanie

Str. 13 z 31

- ogólna dostępność do energii elektrycznej, każdy budynek musi mieć przyłącze energetyczne. Sieć elektroenergetyczna jest najbardziej rozbudowana i dostępna.

- niskie koszty inwestycyjne - nie ma konieczności wydzielania specjalnych pomieszczeń, budowy komina, nie ma też konieczności gromadzenia paliwa

- stabilność i przewidywalność cen energii elektrycznej

- bezpieczne użytkowanie, nie ma zagrożenia wybuchem, nie ma możliwości zaczadzenia

- łatwa obsługa i sterowanie. Możliwość precyzyjnej regulacji i pełnej automatyzacji

- duża liczba urządzeń umożliwia ich indywidualne dopasowanie do wymogów Klienta

- urządzenia elektryczne nie emitują spalin, przez co są przyjazne dla środowiska

Ogrzewanie elektryczne można realizować za pomocą wielu urządzeń, jednak najpopularniejsze z nich to grzejniki konwektorowe, piece akumulacyjne, elektryczne kotły c.o. oraz ogrzewanie podłogowe.

Ogrzewanie za pomocą elektrycznych grzejników konwektorowych wymaga podłączenia do wzmocnionej instalacji elektrycznej (większe przekroje przewodów, mocniejsze zabezpieczenia bezpiecznikowe). Grzejniki konwektorowe mogą być stacjonarne - montowane na ścianie lub przenośne - ustawiane w dowolnym miejscu w pomieszczeniu. Grzejniki konwektorowe pracują bezszelestnie ogrzewając powietrze i powodując jego cyrkulację. Największą zaletą grzejników konwektorowych jest możliwość płynnej regulacji. Dodatkowo ich duża wydajność powoduje że szczególnie nadają się do pomieszczeń używanych okresowo, które wymagają szybkiego nagrzania. Dodatkowo grzejniki konwektorowe są bardzo łatwe w obsłudze, a ich estetyczny wygląd umożliwia stosowanie w lokalch handlowych czy bankach. Ogrzewanie konwektorowe stanowi doskonałe uzupełnienie systemów grzewczych z zasilaniem węglowym, zwłaszcza w godzinach nocnych.

Wadą ogrzewania konwektorowego jest wyższy koszt eksploatacyjny w porównaniu do np. elektrycznych pieców akumulacyjnych.

31 PIECE AKUMULACYJNE

Piece akumulacyjne, akumulują energię cieplną w godzinach nocnych, gdy energia elektryczna jest tańsza (taryfy G12 lub G12w), a następnie oddają zgromadzoną energię w ciagu dnia. Piece akumulacyjne można podzielić na statyczne i dynamiczne.

Dynamiczne piece akumulacyjne (z dynamicznym rozładowaniem) doskonale gromadzą ciepło w tańszej strefie nocnej i następnie stopniowo oddają ją w ciagu dnia gdy energia jest droższa. Od pieców statycznych różnią się sposobem oddawania ciepła. Mają wbudowany wentylator promieniowy, który cicho automatycznie wydmuchuje ciepłe powietrze, gdy tylko istnieje takie zapotrzebowanie. W piecu akumulacyjnym dynamicznym rdzeń akumulacyjny wykonany jest z kamienia magnezytowego o doskonałych właściwościach gromadzenia energii cieplnej.

Akumulacyjne piece statyczne mają bardzo prostą budowę. Powietrze wchodzące od dołu ogrzewane jest w rozgrzanym bloku i następnie oddawane jest otoczeniu. Przepływ powietrza regulowany jest termostatem.

Największą zaletą użytkowania akumulacyjnych pieców elektrycznych jest ich niski koszt użytkowania czyli możliwość korzystania z taryf nocnych. Pełna automatyka zapewnia optymalne wykorzystanie i rozkład krzywej grzania. Wadą piecy akumulayjnych jest konieczność zainstalowania wiekszej mocy, by móc korzystac tylko z taryfy mocnej.

Ogrzewanie

Str. 14 z 31

32 ELEKTRYCZNE KOTŁY C.O.

Elektryczne kotły C.O. można podzielić na dwie grupy: akumulacyjne elektryczne kotły c.o. korzystają głównie z energii w strefie nocnej podgrzewajac wodę w dużych dobrze izolowanych zbiornikach wody o pojemności 700-2.000 l. Drugą grupą są przepływowe kotły elektryczne c.o. które korzystają z energii przez całą dobę. Piece przepływowe c.o. mają małe zbiorniczki o pojemności 10 l w których podgrzewają wodę będącą bezpośrednio w obiegu centralnego ogrzewania. Ogrzewanie odbywa się za pomocą grzałek dużej mocy.

33 OGRZEWANIE PODŁOGOWE

Ogrzewanie podłogowe możemy wykorzystywać jako ogrzewanie zasadnicze i uzupełniające. Przeznaczone jest do stosowania do każdego typu podłogi ułożonej na gruncie czy też na stropie. Najlepszy efekt grzewczy można uzyskać stosując oporowe kable grzewcze w podłogach wykończonych materiałami zimnymi takimi jak płytki ceramiczne czy kamienne. W celu ograniczenia start ciepła należy pod warstwą z zatopionymi kablami grzewczymi ułożyć odpowiednią warstwę materiału izoalcyjnego (najlepiej do tego celu nadaje się polistyren ekstrudowany XPS). Odległość między kablami grzewczymi powinna wynosić 10-15 cm w zależności od zapotrzebowania na moc grzewczą i od tego jakim kablem dysponujemy. Zaletą ogrzewania podłogowego jest możliwość swobodnej aranżacji pomieszczenia nie ograniczonej grzejnikami. Dodatkowo ogrzewanie podłogowe umożliwia idealny rozkład temperatury wewnątrz pomieszczenia. Ciepło unosi sie od samej podłogi ku górze. Wadą ogrzewania podłogowego jest relatywnie długi czas nagrzewania się posadzki.

Orientacyjny średni koszt wykonania elektrycznego ogrzewania konwektorowego w budynku parterowym o powierzchni 150 m2 wynosi około 6000 zł, przy czym może być większy lub mniejszy o około 15 %, w zależności od standardu, cen lokalnych robocizny i rabatów udzielanych przez producentów, a w przypadku akumulacyjnego ogrzewania powietrznego koszt równy jest około 22000 zł. Średni koszt ogrzewania w sezonie można przyjmować nie więcej niż 5700 zł, w przypadku konwektorów i taryfy G11 oraz około 4000 zł w przypadku ogrzewania akumulacyjnego i taryfy G12 (przy założeniu, że pobór elektryczności jest wyłącznie nocą). Oddzielnie należy skalkulować koszt przygotowania ciepłej wody użytkowej.

34 WYBÓR SYSTEMU OGRZEWANIA

34.1 KOSZTY OGRZEWANIA

W dzisiejszych czasach coraz bardziej popularne stają się niezależne systemy ogrzewania domów i mieszkań. Bardzo istotnym argumentem przemawiającym za takim rozwiązaniem jest czynnik ekonomiczny. Posiadając urządzenie grzewcze, np. zaawansowany technologicznie kocioł kondensacyjny, użytkownik może samodzielnie regulować w jaki sposób będzie ogrzewany jego dom. Nie jest konieczne, żeby podczas nieobecności domowników lub w nocy temperatura utrzymywała się na poziomie 220C. Dzięki elektronicznym regulatorom i termostatom, kocioł będzie się załączał, gdy temperatura w pomieszczeniu spadnie poniżej ustalonego wcześniej poziomu. Dzięki takiemu rozwiązaniu można w znaczący sposób obniżyć koszty ogrzewania.

34.2 ARANŻACJA POMIESZCZENIA

Bardzo istotnym elementem, szczególnie w niewielkich mieszkaniach, jest aranżacja wnętrza i ergonomiczne wykorzystanie przestrzeni. Niewielkie rozmiary kotła oraz zamknięta komora spalania to cechy, które pozwalają na dużo większą swobodę przy wyborze miejsca montażu. Nowoczesne kotły gazowe, dzięki odpowiednim rozwiązaniom konstrukcyjnym, mogą być umieszczane w kuchni, garażu lub łazience - w ten sposób unika się kosztów związanych z przygotowywaniem odrębnego pomieszczenia na kotłownię. Dobrym przykładem jest

Ogrzewanie

Str. 15 z 31

dwufunkcyjny kocioł gazowy VITOPEND 100 AH1B. Oprócz możliwości powieszenia, model AH1B jest przystosowany również do montażu we wnęce ściennej, dzięki czemu i tak już kompaktowa bryła urządzenia może całkowicie zniknąć z widoku - przez co optycznie powiększy się pomieszczenie.

34.3 OGRZEWANIE WODY UŻYTKOWEJ

Wybierając kocioł należy zwrócić szczególną uwagę czy dane rozwiązanie zapewni wymaganą ilość ciepłej wody użytkowej (c.w.u.) dla wszystkich domowników. Bardzo istotną wartością jest wydajność kotła. Ciepła woda użytkowa w kotłach dwufunkcyjnych ogrzewana jest w sposób przepływowy, ilość jej jest zwykle ograniczona do ok. 9 l/min. Przy jednoczesnym korzystaniu z dwóch źródeł ciepłej wody istnieje ryzyko, że jej temperatura może okazać się znacznie niższa od wymaganej. Z tego względu kotły dwufunkcyjne (obsługujące zarówno ogrzewanie, jak i ciepłą wodę użytkową) znajdują zastosowanie głównie w mieszkaniach lub małych domach jednorodzinnych. Jeśli zapotrzebowanie na ciepłą wodę użytkową jest większe, zdecydowanie lepszym rozwiązaniem będą kotły jednofunkcyjne z osobnym podgrzewaczem pojemnościowym, np. 120 litrowym lub kotły dwufunkcyjne z wbudowanym zasobnikiem warstwowym, np. 50 litrowym (w ciągu 10 minut kocioł może dostarczyć 200 litrów ciepłej wody o temperaturze 450C).

34.4 KOCIOŁ DLA OSZCZĘDNYCH

Jeżeli jedną z głównych przesłanek, jakimi kierujemy się przy wyborze kotła jest oszczędność to na pewno warto się zastanowić nad kupnem kotła kondensacyjnego. Takie rozwiązanie, choć może droższe, zapewni zdecydowanie niższe koszty bieżące ogrzewania w porównaniu z konwencjonalnymi kotłami.

Warto również zwrócić uwagę na jakość materiałów z jakich wykonane są kotły. Przykładowo, zastosowana w kotłach z grupy VITODENS powierzchnia grzewcza InoX-Radial z wysokogatunkowej stali szlachetnej zwiększa wytrzymałość i odporność na korozję, umożliwiając wieloletnią eksploatację. Kotły kondensacyjne mogą pracować w nowych, jak i zmodernizowanych instalacjach ogrzewania podłogowego, jak i grzejnikowego - nawet tych zaprojektowanych na wysoką temperaturę wody grzewczej np. 700C.

34.5 REGULACJA I STEROWANIE

Przy wyborze instalacji grzewczej warto zwrócić uwagę na sposób, w jaki steruje się jej pracą. Regulacja powinna być prosta w obsłudze i sprzyjająca użytkownikowi.

35 OGRZEWANIE GAZOWYMI KOTŁAMI KONDENSACYJNYMI

Gazowe kotły kondensacyjne mogą być stosowane z instalacją grzejnikową lub niskotemperaturową instalacją podłogową (lub ścienną).

Deklarowana sprawność kondensacyjnych kotłów gazowych zawiera się od 105 % do 110 %. Ponad 100 procentowa sprawność jest umowną wartością obliczeniową (konwencja stosowana w Europie), która uwzględnia dodatkowe ciepło pozyskane ze skraplania pary wodnej zawartej w spalinach. Taki sposób określenia sprawności umożliwia porównanie wydajności kotłów kondensacyjnych z kotłami tradycyjnymi, które charakteryzują się zwykle wartościami niższymi o kilkanaście procent. Deklarowana sprawność kotłów odnosi się do umownych warunków eksploatacji. W rzeczywistych warunkach, w odniesieniu do konkretnej instalacji, mogą występować w sezonie grzewczym okresy pracy bez kondensacji, np. w czasie niskich temperatur powietrza zewnętrznego, w instalacji wysokotemperaturowej.

Ogrzewanie

Str. 16 z 31

Z uwagi na sposób przygotowania ciepłej wody użytkowej, kotły gazowe można podzielić na:

- kotły, z przepływowym podgrzewaniem wody użytkowej,

- kotły zasilające zasobniki ciepłej wody użytkowej (z wężownicą lub z płytowym wymiennikiem ciepła).

Dostępne na rynku są kotły współpracujące w przygotowywaniu ciepłej wody użytkowej z kolektorami solarnymi.

Dzięki zastosowaniu zamkniętej komory spalania kocioł można bezpiecznie umieścić w dowolnym pomieszczeniu: kuchni, łazience, ponieważ nie wykorzystuje do spalania powietrza wewnętrznego. Rury odprowadzające spaliny muszą być odporne na korozję, wykonane ze odpowiedniej stali kwasoodpornej lub elementów ceramicznych. Wyprowadzone ponad dach podlegają zasadom normowymi odnoszącym się do kominów. Możliwe jest również wyprowadzenie przez ścianę zewnętrzną (dopuszczalne do mocy do 21 kW). Usytuowanie współosiowych rur: doprowadzającej powietrze do spalania w kotle i odprowadzającej spaliny jest uregulowane w rozporządzeniu w sprawie warunków technicznych jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie.

Orientacyjny średni koszt wykonania instalacji (z ogrzewaniem podłogowym) w budynku parterowym o powierzchni 150 m2 wynosi około 20 000 zł, przy czym może być większy lub mniejszy o około 35 %, w zależności od standardu, cen lokalnych robocizny i rabatów udzielanych przez producentów i wykonawców. Średni koszt ogrzewania w typowym sezonie można przyjmować równy około 2 500 zł.

Najwięksi producenci kondensacyjnych kotłów gazowych to: VAILLANT, SAUNIER DUVAL, IMMERGAS, WOLF, DE DIETRICH, JUNKERS, STIEBEL ELTRON, VIESSMANN, ARISTON, BERETTA, ULRICH, ACV, BUDERUS

36 OGRZEWANIE DOMU WKŁADEM KOMINKOWYM

Kominki służą ludziom do ogrzewania wnętrz od wielu lat. Napotykamy na nie zwiedzając wnętrza pałacowe, możemy zobaczyć w ruinach starych zamków, ale dziś, także są chętnie wykorzystywane do ogrzewania pomieszczeń. Dzięki nowoczesnym rozwiązaniom konstrukcyjnym, jeden kominek może dziś ogrzewać kilka pomieszczeń, w których uzyskamy równomierny rozkład temperatur. Jakie funkcje może on pełnić dziś w nowoczesnym budynku?

Tradycyjnie kominek służy do ogrzewania powietrza. Warto tu zwrócić uwagę, na fakt, że pierwsze rozwiązania z otwartą komorą spalania nie były zbyt ekonomiczne. Ciepło od palącego się drewna uciekało z pomieszczenia wraz ze spalinami. Kominek ogrzewał więc pomieszczenie głównie przez promieniowanie od rozgrzanej obudowy, a więc temperatura wewnątrz pomieszczenia była bardzo zróżnicowana – tym wyższa im bliżej kominka mierzona. Dodatkowo ciepłe powietrze, które znajdowało się przy kominku było w znacznej części zasysane do jego wnętrza i wyrzucane przez komin. Sprawność grzewcza takiego kominka była bardzo niska.

Od momentu, gdy zaczęto wykorzystywać kominki z zamkniętą komora spalania, sytuacja ta uległa zmianie. Powietrze okrąża wkład kominkowy, które rozgrzewa się od jego gorących ścianek i następnie jest rozprowadzane po pomieszczeniach kanałami grzewczymi. Kanały te są najczęściej izolowane i zakończone w pomieszczeniach kratkami wentylacyjnymi lub anemostatami. Rozwiązanie takie umożliwia sterowanie temperaturami w poszczególnych pomieszczeniach.

Kominek może być także źródłem ciepła ogrzewającym wodę. Wkłady kominkowe z płaszczem wodnym pozwalają podgrzewać wodę rozprowadzaną następnie w tradycyjnej instalacji centralnego ogrzewania lub też wodę użytkową. Kominki takie mogą być uzupełniającym źródłem ciepła dla funkcjonującej w domu instalacji z gazowym lub olejowym źródłem ciepła. W kominku

Ogrzewanie

Str. 17 z 31

z zamkniętą komorą spalania istnieje możliwość regulacji mocy, która odbywa się poprzez zmianę ilości dostarczanego do spalania powietrza. Najczęściej jest to realizowanie przez sterowany elektronicznie wentylator.

W kominku możemy także przygotowywać posiłki. Można piec w nim mięso na prętach, jak w ognisku bądź na rusztach. Niektóre modele posiadają nawet możliwość montaży elektrycznie obracanego rożna.

Kominek pełni oczywiście również funkcje dekoracyjne. Jest on duży i znajduje się w wyeksponowanym miejscu na środku pomieszczenia. Dodatkowo przykuwa uwagę jako miejsce wokół którego koncentruje się życie rodzinne i spotkania towarzyskie. Czynniki te skłaniają do uważnego dobrania wystroju kominka do wnętrza, tak aby harmonizował z otaczającą go przestrzenią. Możliwy jest wybór kominka spośród szerokiej gamy rozwiązań stylizowanych na stare, nowoczesnych stylowo czy też wręcz futurystycznych.

Z punktu widzenia energooszczędności, zmniejszania kosztów ogrzewania i redukcji emisji szkodliwych substancji do atmosfery warto przyjrzeć się z bliska możliwościom ogrzewania pomieszczeń przy użyciu kominka.

Pomijając kominki z otwarta komorą spalania, które są mało ekonomiczne (zużywają sporo paliwa bardzo nieznacznie podgrzewając przy tym pomieszczenie) mamy spory wybór na rynku kominków z zamkniętą komorą spalania. Są to wyspecjalizowane wkłady kominkowe, które zabudowuje się w pomieszczeniu wykonując do tego stosowne instalacje.

37 WKŁADY KOMINKOWE Z ZAMKNIĘTĄ KOMORĄ SPALANIA

Palący się w palenisku kominka ogień rozgrzewa wkład kominkowy. Od niego z kolei grzeje się powietrze, które w okolice kominka dostaje się kanałem nawiewnym, a także przez szczelinę pomiędzy wkładem kominkowym, a obudową oraz przez kratki w okapie kominka. Powietrze nagrzewa też rura spalinowa, która odprowadza produkty spalania do komina (im bardziej jest ona użebrowana tym dzieje się to skuteczniej). W obiegu naturalnym wykorzystuje się następnie zjawisko konwekcji. Ciepłe powietrze, które nagrzewa się od wkładu kominkowego unosi się do góry i następnie jest kanałami rozprowadzanie do różnych pomieszczeń. Rozwiązanie to nazywa się Dystrybucją Gorącego Powietrza (w skrócie DGP). Jest to system niezależny od zewnętrznego zasilania, a także stosunkowo tani inwestycyjnie. Wadą takiego rozwiązania jest możliwość ogrzewania tylko 2-3 pomieszczeń z jednego kominka, odległych maksymalnie o 3 m od niego.

O wiele wyższą sprawność posiada ogrzewanie kominkowe z wymuszonym przepływem powietrza. W instalacji montuje się wtedy wygłuszoną turbinę elektryczną, która wymusza przepływ powietrza przez kominek, a następnie do systemu DGP. Wyróżniamy dwa rozwiązania. W pierwszym turbina (nadmuchowa) jest zamontowana pod kominkiem i wtłacza powietrze do niego i dalej do kanałów. Wydajność takiego systemu sięga 150 m3/godzinę. W drugim natomiast turbina o przepustowości nawet 600 m3/godzinę, znajduje się nad kominkiem i zasysa zimne powietrze do kominka tłocząc gorące do pomieszczeń. Jest to sposób na ogrzewanie nawet 8-9 pomieszczeń.

Podczas spalania temperatura powietrza w systemie DGP zależy od szybkości przepływu powietrza przy wkładzie kominkowym. Im szybciej przepływa powietrze tym mniej nagrzeje się ono od kontaktu z gorącym wkładem. Regulacja temperatury powietrza jest możliwa jedynie poprzez zmianę siły nadmuchu w ogrzewaniu z wymuszonym przepływem powietrza.

38 WKŁADY KOMINKOWE Z PŁASZCZEM WODNYM

Wkłady kominkowe z płaszczem wodnym pozwalają na ogrzewanie instalacji wodnej przy pomocy kominka. Dzięki temu kominek może być źródłem ciepła w grzejnikowym albo podłogowym ogrzewaniu domu. W kominkach tego typy tylko do 20% ciepła jest wypromieniowywane. Pozostała część nagrzewa wodę znajdującą się przy płaszczu komory paleniskowej. Zaletą takiego rozwiązania jest to, że kominek z płaszczem wodnym może pełnić

Ogrzewanie

Str. 18 z 31

rolę podstawowego lub tylko wspomagającego źródła ciepła. W naszym klimacie kominek najczęściej pełni rolę wspomagającą współpracując z kotłem gazowym, olejowym bądź elektrycznym. Gdy kominek wytwarza wystarczającą ilość ciepła podstawowe źródło energii wyłącza się i pozostaje w tym stanie aż do momentu, gdy temperatura wody wracającej z kominka ponownie spadnie.

Kominki mogą jednak współpracować JEDYNIE z otwartymi instalacjami c.o. z wymuszonym obiegiem czynnika grzewczego. Instalacja tego typu musi być połączona z otwartym naczyniem zbiorczym. Niestety tylko niektóre kotły gazowe czy olejowe są przeznaczone do pracy w takiej instalacji. Zastosowanie kominka zawęża zatem wybór głównego źródła ciepła w instalacji c.o.

Kominki z płaszczem wodnym można regulować. Ich moc grzewcza zależy od ilości powietrza dostarczanej do komory spalania. Najłatwiej ilość powietrza regulować w kominkach, w których jest ono wdmuchiwane przez wentylator. Sterowanie odbywa się wtedy przez regulację obrotów wentylatora. Pozwala to na regulację temperatury wody w układzie grzewczym w zakresie 40-80 st. C.

Kominki z płaszczem wodnym pozwalają również na podgrzewanie wody użytkowej. Wyróżniamy dwa rozwiązania: pojemnościowe i przepływowe. Układ pojemnościowy pozwala na podgrzanie wody użytkowej znajdującej się w zasobniku wyposażonym w wężownicę doprowadzającą ciepło z kominka. Aby ogrzewać wodę przepływającą przez kominek niezbędny jest wkład, który posiada wężownicę w płaszczu wodnym. Jest to rozwiązanie, które nie wymaga tak skomplikowanej instalacji, jak układ pojemnościowy, ale zapewnia mniejszy komfort. Przepływająca woda nie osiągnie tak wysokiej temperatury, a ponadto jest ona zależna od przepływu wody. Trzeba jednak przyznać, że kominek zapewnia o wiele większa moc grzewczą porównywalną z trzema małymi elektrycznymi ogrzewaczami przepływowymi.

We wkładach kominkowych z płaszczem wodnym może dochodzić do przegrzania wody. Aby nie stwarzało to zagrożenia do naczynia zbiorczego podłącza się rurę bezpieczeństwa, która przy nadmiernym wzroście ciśnienia odprowadza nadmiar wody do kanalizacji. We wkładach tych do lokalnego przegrzania wody najczęściej dochodzi z powodu przerw w dopływie prądu, co powoduje zaprzestanie pracy pompy cyrkulacyjnej. Rozwiązaniem tego problemu może być awaryjne, akumulatorowe zasilanie pompy.

38.1 INSTALACJA KOMINKA

Planując montaż kominka należy zwrócić uwagę na fakt, iż niezbędne będzie odpowiednie zaprojektowanie instalacji aby mógł on działać. Niezbędny jest przewód kominowy o średnicy 180-200 mm i długości około 6 m. Poza przewodami kominowymi należy zwrócić uwagę na zapewnienie odpowiedniej, zgodnej z przepisami wentylacji w pomieszczeniu, w którym znajduje się kominek. Należy także doprowadzić instalację wodną i zasilanie elektryczne. Instalacja grzewcza do kominka, jak każda inna instalacja grzewcza, powinna być indywidualnie zaprojektowana do danego budynku przez wykwalifikowaną osobę.

38.2 PALIWO DO KOMINKA

Producenci wkładów kominkowych zalecają zazwyczaj opalanie w kominku grubym, twardym oraz suchym drewnem liściastym, najlepiej o wilgotności poniżej 20%. W praktyce oznacza to konieczność stosowania drewna sezonowanego minimum przez dwa lata. Świeże, mokre drewno źle się pali i intensywnie dymi. Prowadzi to do obniżenie wydajności kominka i do skrócenia żywotności kotła oraz komina. Dodatkowo mokre drewno wymusza dopuszczenie większej ilości powietrza więc w konsekwencji szybciej się pali. Bardziej kaloryczne od liściastego drewno iglaste nie jest zalecane, gdyż zawiera więcej żywicy co powoduje osadzanie się w kominie substancji zmniejszających jego przekrój.

Kaloryczność poszczególnych gatunków drewna przedstawia się następująco:

Ogrzewanie

Str. 19 z 31

38.3 Konserwacja

Każdy wkład kominkowy należy regularnie dokładnie czyścić. Należy sprzątać palenisko, wyjąć ruszt i szufladę paleniska i szczególnie dokładnie posprzątać w komorze popielnika. Czyścić należy też szybę kominka i wnętrze drzwiczek. Dwa razy do roku należy, zgodnie z zaleceniami kominiarskimi, sprawdzić i wyczyścić przewód kominowy, wnętrze czopuch i płomienice w górnej części komory spalania.

38.4 Wady ogrzewania kominkowego

Wadami kominkowego ogrzewania domu są konieczność przynoszenia do wnętrza, często mokrych lub brudnych kawałków drewna, a także fakt, że gdy jest to jedyne źródło ogrzewania nie jest możliwe zostawienie domu i wyjazd całą rodziną na przykład na narty.

39 OGRZEWANIE KOTŁAMI NA BIOPALIWA STAŁE

Kotły na paliwa stałe są nadal najczęściej wybieranym rozwiązniem zapewniającym zasilanie centralnego systemu ogrzewania. Ze względu na ich niską cenę i szeroki dostęp do surowca wielu inwestorów decyduje się na tego typu rozwiązanie. Rozwiązanie to jednak niesie za sobą konieczność systematycznej obsługi i kontroli.

Najniższą sprawnością, równą około 75 %, charakteryzują się najprostsze kotły bez mechanicznego nadmuchu powietrza, w których cała podana porcja paliwa jest zapalana natychmiastowo („spalanie górne”). Nie nadają się one do innych paliw niż koks i węgiel, z wyjątkiem drewna i są praktycznie „nieregulowalne”.

Sprawność kotłów bez mechanicznego nadmuchu powietrza, ale z sukcesywnym rozpalaniem podanego paliwa („dolne spalanie”) dochodzi do 80 % i możliwa jest częściowa regulacja ich działania. W kotłach z mechanicznym nadmuchem powietrza uzyskuje się sprawności powyżej 80%. W najnowocześniejszych kotłach sprawność może nieznacznie przekraczać 90 %.

W przypadku drewna dostępne są kotły „zgazowujące”, w których, przy dopływie podgrzanego powietrza, drewno opałowe jest suszone, następuje częściowe zgazowanie zawartej w drewnie celulozy oraz dopala się resztki paliwa spadającego z rusztu.

Bardzo praktyczne są kotły z mechanicznym lub pneumatycznym podawaniem paliwa niewielkich rozmiarów np. peletów (sprasowanych pod wysokim ciśnieniem suchych ścinek drewna, trocin) lub ziaren zbóż, dla których można zastosować zasobnik całosezonowy, a usuwanie popiołu jest konieczne tylko kilka razy w sezonie.

Kocioł na paliwa stałe musi być usytuowany i właściwie posadowiony w oddzielnym właściwie wykończonym pomieszczeniu (kotłowni), o wymiarach zgodnych z przepisami budowlanymi i zaleceniami producenta kotła.

Kotłownia musi być wentylowana dzięki:

Rodzaj drewna

pojemność cieplna kJ/1kg

świerk 16250

sosna 15800

brzoza 15500

dąb 15100

buk 14400

Ogrzewanie

Str. 20 z 31

- doprowadzeniu powietrza zewnętrznego do spalania i wentylacji pomieszczenia przez otwór w przegrodzie zewnętrznej o przekroju min. 200 cm2, usytuowany poniżej poziomu 1 m nad podłogą,

- odprowadzeniu powietrza przez otwór wywiewny pod sufitem prowadzący do kanału wywiewnego o przekroju min. 140 x 140 mm, odpowiednio wyprowadzony ponad dach. Kocioł na paliwo stałe wymaga zastosowania komina dymowego i może pracować tylko w instalacji typu otwartego.

Orientacyjny średni koszt wykonania instalacji (z ogrzewaniem grzejnikowym) w budynku parterowym o powierzchni 150 m2 wynosi około 17.500 zł, przy czym może być większy lub mniejszy o około 35 %, w zależności od standardu, cen lokalnych robocizny i rabatów udzielanych przez producentów i wykonawców. Najbardziej zaawansowane technicznie kotły mogą być droższe od podstawowych rozwiązań nawet o 10.000 zł. Średni koszt ogrzewania w sezonie można przyjmować nie więcej niż 2.400 zł, w przypadku peletów (zwykle mniej w przypadku brykietów i drewna).

Najbardziej znani producenci to: KLIMOSZ-VIADRUS, KOSTRZEWA, CICHEWICZ KOTŁY C.O., EKO-VIMAR ORLAŃSKI, WINDHAGER, ZĘBIEC, BUDERUS, HERZ

40 OGRZEWANIE PODŁOGOWE

Systemy ogrzewanie podłogowe go stają się bardzo popularne .Jest to związane z korzystniejszym rozkładem temperatury wewnątrz pomieszczenia, oraz większymi możliwościami aranżacji pomieszczenia, nie ograniczonej elematami grzejnymi czy instalacyjnymi.

Temperatura powierzchnie podłogi nie powinna przekraczać 29 st. C, a w łazienkach i przy przegrodach zewnętrznych budynku 34 st. C, przez co przyjmuje się, że gęstość strumienia ciepła nie może być większa niż około 80 W/m2. Z tego powodu ogrzewanie podłogowe może być stosowane jako jedyne źródło ogrzewania pomieszczeń wyłącznie w budynkach o niedużym zapotrzebowaniu na ciepło.

Elementy grzejne (kable lub maty grzejne) układane są w podłodze z wyłączeniem powierzchni zajętej stałą zabudową wnętrza: w pokojach i kuchni: szaf, szafek, w łazience: brodzika i wanny. Ponieważ wymagają zalania kilkucentymetrową warstwą nadbetonu mogą być zastosowane jedynie w przypadku stropów o odpowiedniej nośności. W stropach o konstrukcji drewnianej elektryczne kable grzejne układane są między belkami na izolacji cieplnej z zachowaniem kilku centymetrów dystansu między kablami a warstwami podłogowymi.

Z uwagi na ww. ograniczenia temperaturowe przyjmuje się, że podłogowe ogrzewanie wodne może być zasilane wodą o temperaturze nie przekraczającej 55 st. C. Z tego powodu do w instalacji ogrzewania podłogowego najlepiej jest stosować nowoczesne źródła ciepła uzyskujące największą sprawność w warunkach niskotemperaturowych, takie jak kotły kondensacyjne lub pompy ciepła. Jest to jedna z zalet wodnego ogrzewania podłogowego w porównaniu z grzejnikowym. Ponadto daje ono inny, na ogół odczuwany jako korzystniejszy, rozkład temperatury w pomieszczeniu oraz umożliwia swobodniejszą aranżację wnętrza, dzięki ukryciu elementów grzejnych.

Koszt 1 m2 podłogowego ogrzewania wodnego (na ogół wyższy od nowoczesnego grzejnikowego o ponad 25 %) można przyjmować równy około 150 zł, a elektrycznego około 100 zł – 300 zł w zależności od mocy i rodzaju elementu grzejnego. Średni koszt ogrzewania w sezonie równy jest w przybliżeniu kwotom podanym w odniesieniu do elektrycznego ogrzewania powietrznego i taryf G11 i G12, a w przypadku ogrzewania wodnego – kwot podanych w odniesieniu do kotłów gazowych kondensacyjnych lub pomp ciepła.

Najwięksi producenci (ogrzewanie elektryczne) to firmy: DEVI (Grupa DANFOSS), THERMOVAL, ELEKTRA, TYCO THERMAL CONTROLS.

Ogrzewanie

Str. 21 z 31

Najwięksi producenci (ogrzewanie wodne) to firmy: UPONOR, PURMO, OVENTROP, DANFOSS, KAN.

41 OGRZEWANIE PRZY POMOCY POMPY CIEPŁA

Pompa ciepła pozwala uzyskać 5 lub więcej kilowatogodzin energii cieplnej zużywając jedynie 1 kW.

Pompa ciepła to urządzenie, którego zadaniem jest przenoszenie ciepła. Jej działanie w praktyce polega na pobieraniu ciepła z gruntu, czy też powietrza (źródła niskotemperaturowego) i oddawaniu go do pomieszczeń mieszkalnych (źródło wysokotemperaturowe). Taki obieg ciepła wymuszany jest poprzez działanie sprężarki. Działanie pompy ciepła można zatem porównać do pracy lodówki, w której odbieramy ciepło z wnętrza (dolnego źródła ciepła, czyli np. gleby w pompie ciepła) i transportujemy je na zewnątrz do skraplacza, który to ciepło oddaje do otoczenia (w pompie ciepła do wewnątrz pomieszczeń).

Schemat budowy pompy ciepła

Stojąc przed wyborem systemu ogrzewania warto wziąć pod uwagę pompę ciepła. Ta nowoczesna technologia zyskuje ostatnio bardzo na popularności. I trudno się temu dziwić, gdyż:

- ceny tradycyjnych nośników energii (węgiel, gaz, prąd) nieustannie rosną

- nowe rozwiązania technologiczne i materiały pozwalają na bezpieczną i niezawodną pracę pomp ciepła

- dążenie do redukcji emisji CO2 do atmosfery spowodowało dopłaty do ekologicznych urządzeń grzewczych (w zachodnioeuropejskich krajach)

- wzrost popularności pomp i ich produkcja na szeroką skalę spowodowały spadek cen tych urządzeń

Każda pompa ciepła do prawidłowego funkcjonowania potrzebuje dolnego źródła ciepła. Jeżeli dostęp do niego jest swobodny i nieograniczony umożliwia to jej łatwe zastosowanie. Warto pamiętać, że pompa ciepła to urządzenie, które może nie tylko ogrzewać zimą, ale także i chłodzić pomieszczenia latem.

Pompy ciepła dzielimy ze względu na rodzaj źródła niskotemperaturowego na gruntowe i powietrzne.

Korzystając z ciepła gruntowego uzyskujemy wysoką sprawność, ale wymusza to przeprowadzenie złożonych robót ziemnych i dlatego warto rozważyć montaż pompy oraz instalacji do niej już na etapie budowy domu i prac ziemnych na działce.

Poniżej przedstawiamy opis różnych rozwiązań dolnego źródła ciepła do ogrzewania z użyciem pompy ciepła.

Ogrzewanie

Str. 22 z 31

41.1 GRUNTOWE POMPY CIEPŁA

Pobierają one energię z gruntu za pomocą wymiennika gruntowego (dolnego źródła). Korzystanie z takiego źródła ciepła daje dobre parametry eksploatacyjne przez wiele lat i niezależność od temperatury zewnętrznej. Przy prawidłowo dobranych parametrach instalacji system dział bezproblemowo również w bardzo niskich temperaturach zewnętrznych. Grunt to źródło energii, którą można wykorzystywać do ogrzewania pomieszczeń, ciepłej wody użytkowej, czy też chłodzenia pomieszczeń w czasie letnich upałów.

Aktualnie korzysta się najczęściej z następujących metod poboru energii zakumulowanej w gruncie:

- kolektorów gruntowych

- sond pionowych (pionowych kolektorów gruntowych)

- wody gruntowej

- zbiorników wodnych

41.2 POZIOMY KOLEKTOR GRUNTOWY

Powierzchnia ziemi akumuluje energię słoneczną w czasie lata. Ciepło to możemy odbierać z gruntu za pomocą rur polietylenowych, w których przepływa niezamarzający płyn. Rury są zakopane około 20 centymetrów poniżej głębokości przemarzania w odstępach 80 do 100 centymetrów od siebie. Krążący w rurach płyn odbiera ciepło z gruntu i przekazuje je do pompy ciepła. System ten nie wymaga głębokich wykopów, ale do zastosowania go potrzebna jest duża powierzchnia, a więc dom musi być usytuowany na dużej działce. Ilość możliwej do pozyskania energii zależy proporcjonalnie od zawartości wody w gruncie. Kolektor nie może być usytuowany pod budynkami, ani zakryty żadną szczelną warstwą, jak na przykład utwardzona nawierzchnia parkingu, która nie dopuszcza do wsiąkania w glebę wody z opadów deszczu a w zimie jest odśnieżana, co osłabia izolację przed mrozem.

41.3 SONDY PIONOWE

Sondy pionowe zwane są też często pionowym kolektorem gruntowym. Sondy te, to nic innego jak rury z tworzywa sztucznego umieszczone w pionowych odwiertach. Ich ilość oraz głębokość zależą od mocy grzewczej pompy. Tak jak w opisanym powyżej przypadku, w rurach, w obiegu zamkniętym krąży niezamarzający płyn, który odbiera ciepło z gruntu oraz wód podziemnych, a następnie przekazuje je do pompy ciepła. Nisko położone części gruntu odznaczają się stałą temperaturą przez cały rok, a jego wykorzystywanie jest bezpieczne i przyjazne dla środowiska.

Dodatkową zaletą tego systemu jest fakt, że kolektor zajmuje niewielką powierzchnię, co umożliwia stosowanie go nawet na niewielkich działkach. Wprawdzie koszt wykonanie sond pionowych jest wysoki, ale za to uzyskujemy niezawodne ogrzewanie o stosunkowo wysokiej temperaturze na wejściu do pompy ciepła. Punktowe wiercenie otworów nie zmusza do prowadzenia prac rekultywacyjnych, a więc minimalnie wpływamy na otaczające nas środowisko,

Dodatkowo system ten nie wykorzystuje wód gruntowych, a więc nie powoduje zmian ich poziomu.

Ogrzewanie

Str. 23 z 31

41.4 WODA GRUNTOWA

Dzięki temu, że woda gruntowa ma stosunkowo wysoką temperaturę wynoszącą około 7 – 12 stopni Celsjusza niezależnie od pory roku, pompy ciepła pracujące w układzie z tą wodą mają najwyższe współczynniki efektywności. Dolne źródło ciepła w takim układzie to dwie studnie: czerpalna z zainstalowaną w niej pompą głębinową i chłonna, do której zlewana jest woda z układu pompy. Minimalna odległość tych studni od siebie to 15 metrów. Aby możliwe było skorzystanie z takiego źródła ciepła konieczny jest odpowiedni wydatek wody w studni czerpalnej (co najmniej o ¼ większy od nominalnego przepływu solanki przez parownik, dla danego typu pompy ciepła). Aby osady z wody gruntowej nie docierały do parownika oraz aby zabezpieczyć go przed zamarzaniem konieczne jest zastosowanie obiegu glikolu z pośrednim wymiennikiem ciepła.

41.5 ZBIORNIK WODNY

Dysponując jeziorem albo stawem na działce można to wykorzystać i na jego dnie ułożyć obciążone (zabezpieczenie przed wypłynięciem) pętle z rur polietylenowych. Jeżeli zbiornik ma odpowiednio dużą powierzchnię oraz głębokość (min. 3 metry), to jego temperatura w zimie nie będzie spadać poniżej 4 stopni Celsjusza – na głębokości większej niż 2 metry. Uzyskujemy w ten sposób wymiennik identycznie działający, jak kolektor gruntowy.

41.6 POWIETRZNE POMPY CIEPŁA

41.6.1 Na powietrze zewnętrzne

Pobierają energię cieplną z powietrza zewnętrznego, które bardzo łatwo możemy pozyskać. Rozwiązanie to nie daje możliwości pokrycia zapotrzebowania na ciepło przez cały rok, gdyż powietrze zewnętrzne podlega wysokim rocznym wahaniom temperatury. Dodatkowo

Ogrzewanie

Str. 24 z 31

w temperaturze poniżej -15 stopni Celsjusza pompa ciepła nie jest w stanie pobrać energii z powietrza. Zaletami takiej instalacji jest prostota wykonania nie wymagająca prowadzenia kosztownych prac ziemnych, możliwość zastosowania w miejscach, gdzie nie ma miejsca na kolektor poziomy, a wywiercenie pionowego okazuje się zbyt drogie. Pomimo mniejszej sprawności pompa cieplna na powietrze zewnętrzne przynosi wymierne korzyści finansowe. Gdy temperatura spada poniżej tego minimum, konieczne jest stosowanie innego źródła ciepła (np. kocioł olejowy, gazowy czy elektryczny).

Takie rozwiązanie, które uniemożliwia wykorzystanie pompy ciepła jako jedynego źródła ciepła w układzie ogrzewania, powoduje, że jest to idealne rozwiązanie do rozbudowy istniejących już kotłowni, w celu obniżenia kosztów i redukcji emisji zanieczyszczeń. W praktyce rozwiązanie to pozwala na zredukowanie kosztów ogrzewania do 50 procent.

Pompy ciepła na powietrz zewnętrzne są zazwyczaj przystosowana do instalowania poza budynkiem, więc nie wymagają dodatkowego miejsca w kotłowni.

41.6.2 Na powietrze wentylacyjne

Zastosowanie pompy ciepła na powietrze wentylacyjne powoduje odpowiedni poziom wentylacji pomieszczeń (wymianę około 0,5 – 1 objętości powietrza w pomieszczeniu na godzinę), gdyż działanie takiego systemu przypomina wentylację mechaniczna z odzyskiem ciepła.

Zapewnienie odpowiedniego poziomu wymiany powietrza, jest koniecznym wymogiem pozwalającym na mieszkanie z zdrowym domu. Odzyskiwanie ciepła z powietrza wywiewanego pozwala zmniejszyć zużycie energii używanej do ogrzewania.

Pompa ciepła na powietrze wentylacyjne działa w następującym obiegu. Najpierw powietrze jest pobierane z zewnątrz budynku poprzez specjalne moduły wentylacyjne z filtrami. Następnie jest ono rozgrzewane przez system grzewczy budynku, mieszkańców i pracujące w nim urządzenia. Rozgrzane powietrze przepływa przez poszczególne pomieszczenia docierając do tych, gdzie zainstalowano przewody wywiewne. Przewodami powietrze jest zasysane do pompy ciepła, która odzyskuje energią z powietrza dostarczając ją do wody, która następnie przekazuje je do instalacji ciepłej wody użytkowej i centralnego ogrzewania. Ostudzone powietrze jest usuwane z budynku poprzez kominek wentylacyjny znajdujący się na dachu budynku.

Pompa ciepła na powietrze wentylacyjne funkcjonuje niezależnie od temperatury zewnętrznej, gdyż powietrze na jej wlocie ma stałą temperaturę równą panującej wewnątrz budynku.

Niezależnie od wybranej konstrukcji i schematu działania układu grzewczego pompa ciepła pozwala na redukowanie kosztów ogrzewania i zmniejszanie emisji szkodliwych substancji do atmosfery. Stosowane rozwiązania, choć wymagają kosztownych inwestycji w czasie montażu, pozwalają później cieszyć się o wiele tańszą energią do ogrzewania domu i podgrzewania ciepłej wody użytkowej.

Przedstawiona poniżej tabela porównuje koszty wytworzenia takiej samej ilości energii grzewczej (1 GJ) z użyciem różnych dostępnych źródeł ciepła (do ceny ogrzewania węglem doliczono koszty obsługi w kwocie 0,0135zł/kWh).

Źródło ciepła Koszt ciepła [PLN/GJ]

energia elektryczna jednostrefowa G11e 103,77 zł

energia elektryczna taryfa dzienna G12e 85,98 zł

energia elektryczna taryfa nocna G12e 53,43 zł

propan 82,85 zł

Ogrzewanie

Str. 25 z 31

olej opałowy 77,34 zł

gaz ziemny 41,24 zł

węgiel kamienny 20,79 zł

pompa ciepła zasilana energią elektryczną jednostrefową 19,11 zł

Pompa ciepła może być źródłem ciepła gdy na zewnątrz budynku panuje chłód, ale może być także źródłem przyjemnego chłodu wewnątrz, w czasie gdy dokuczają nam upały. Gruntowe pompy ciepła korzystają przez cały rok z dolnego źródła ciepła o temperaturze niewiele zmieniającej się w ciągu roku. Najkorzystniejsze warunki stwarza dolne źródło ciepła w postaci kolektora pionowego, który przez cały rok posiada temperaturę w granicach 8 – 11OC. Gdy układ takiej pompy ciepła wyposażymy w klimakonwektory możliwe stanie się chłodzenie pomieszczeń latem. Taki układ klimatyzacji posiada dodatkowe zalety, jak: niewysokie koszty użytkowania (energia jest zużywana jedynie do napędu pompy obiegowej i wentylatorów w klimakonwektorach), niewielkie koszty wykonania, gdyż dysponując już dolnym źródłem pompy ciepła nie ma konieczności kupowania drogich agregatów wody lodowej. Dodatkowo chłodząc pomieszczenia latem, akumulujemy ciepło w dolnym źródle, co zwiększa sprawność pompy ciepła podczas sezonu grzewczego.

Koszt wykonania instalacji z pompą ciepła zależy od wyboru dolnego źródła ciepła, odległości dzielącej źródła ciepła i pompę ciepła, powierzchni, jaką będziemy ogrzewać, izolacyjności budynku i innych, wiec należy przeprowadzić indywidualną wycenę takiego rozwiązania.

Poniżej przedstawiono zestawienie cen samych pomp ciepła. Resztę instalacji należy wyceniać indywidualnie:

Pompa ciepła: producent / model Moc grzewcza Cena

NIBE-Biawar 8 kW 20 500 zł

NIBE-Biawar 10 kW 21 500 zł

NIBE-Biawar 12 kW 22 500 zł

NIBE-Biawar 15 kW 23 500 zł

NIBE-Biawar 17 kW 24 500 zł

NIBE-Biawar 22 kW 39 000 zł

NIBE-Biawar 30 kW 41 000 zł

NIBE-Biawar 40 kW 43 000 zł

Fighter 1120 7 kW 20 500 zł

Fighter 1120 15 kW 24 500 zł

Fighter 1220 7 kW 26 500 zł

Fighter 1220 10 kW 28 500 zł

Fighter 1320 20 kW 41 000 zł

Fighter 1320 25 kW 43 000 zł

Ogrzewanie

Str. 26 z 31

Fighter 1320 40 kW 48 000 zł

Golf - Ochsner 7 kW 17 600 zł

Golf - Ochsner 11 kW 20 330 zł

Golf+ Ochsner 17 kW 25 690 zł

Golf+ Ochsner 22 kW 33 340 zł

Vitocal 343 Compact

ze zbiornikiem i modułem solarnym 6 kW 25 900 zł

Vitocal 343 Compact

ze zbiornikiem i modułem solarnym 10 kW 28 800 zł

41.6.3 Instalacje hydrauliczne - jakie wybrać rury.

Bieżąca woda w domu i centralne ogrzewanie to dzisiaj standard. Każdy inwestor prędzej czy później musi zdecydować, jaki materiał wybrać na instalację.

Jeszcze kilkanaście lat temu podstawowym materiałem do instalacji były rury ze stali. Obecnie używa się ich coraz rzadziej: zastąpiły je rury z takich materiałów jak miedź i tworzywa sztuczne. Są one odporniejsze na korozję i nie zarastają kamieniem. Nie bez znaczenia jest też to, że instalacje z nich wykonuje się znacznie prościej i szybciej.

Tak, więc do budowy instalacji zimnej i ciepłej wody, podobnie jak do instalacji c.o., stosuje się trzy podstawowe grupy materiałów:

- stal,

- miedź,

- tworzywa sztuczne.

W każdej z tych grup są różne odmiany rur, na przykład rury stalowe: czarne, ocynkowane, rury miedziane: twarde, półtwarde lub miękkie oraz rury z różnych rodzajów tworzyw sztucznych.

42 INSTALACJE STALOWE

Podstawowym materiałem do niedawna, z którego się wykonywało instalacje wodne, była u nas stal, która ma bardzo dużą wytrzymałość mechaniczną. Uwalnia to m.in. od konieczności gęstego rozmieszczenia punktów mocowania rur.

Niewątpliwą zaletą stali jest jej odporność na wysokie temperatury oraz to, że odznacza się względnie małą rozszerzalnością cieplną. Jest jednak ciężka i podatna na korozję. Dobrze przewodzi ciepło, woda w takich rurach szybko stygnie. Sprężysta, dobrze przenosi dźwięki. Ma powierzchnię chropowatą, co sprzyja odkładaniu osadów i szybkiemu zmniejszeniu wewnętrznego przekroju rur ("zarastaniu" instalacji).

Elementy instalacji stalowych łączy się na gwint lub przez spawanie. Do instalacji grzewczych stosuje się rury ze stali "czarnej", niezabezpieczonej przed korozją. Można je, bowiem łączyć przez spawanie oraz wyginać na gorąco, co znacznie upraszcza prowadzenie instalacji. Jednakże do spawania stali potrzebna jest bardzo wysoka temperatura, którą można uzyskać tylko przy pomocy specjalnych palników acetylenowo-tlenowych. Spawanie pozwala też uniknąć części złączek. Te zaś zwiększają opór przewodów. Ma to szczególne znaczenie przy tradycyjnych instalacjach c.o. z przepływem konwekcyjnym.

Ogrzewanie

Str. 27 z 31

Do wody użytkowej ta stal się nie nadaje - z powodu podatności na korozję. Do instalacji wody użytkowej nadają się tylko rury cynkowane (stal "biała"). Ich z kolei nie można stosować do instalacji grzewczej. Już bowiem w temperaturze powyżej 60°C warstewka cynku traci właściwości ochronne. Rur ze stali cynkowanej nie wolno spawać ani wyginać na gorąco. Duże jest więc zużycie złączek, znaczny nakład pracy i większe opory przepływu. Dziś w budownictwie jednorodzinnym stal wychodzi już z użycia.

Sam materiał jest wprawdzie o kilkadziesiąt procent tańszy niż nowoczesne alternatywne, ale ciężar oraz trudności, jakie sprawia obróbka powodują, że robocizna jest prawie półtorakrotnie droższa niż w przypadku innych materiałów. Co gorsza, stal jest niezbyt trwała. Na trwałość instalacji ze stali wpływ ma przede wszystkim jakość przesyłanej wody. Rury stalowe są podatne na korozję, którą powodują zawarte w wodzie: tlen, dwutlenek węgla oraz rozpuszczone związki mineralne. Jony wapnia i magnezu bardzo łatwo osadzają się na ściankach rur stalowych, które nie są gładkie, tylko chropowate. Tak tworzy się kamień kotłowy. Awarie spowodowane skorodowaniem instalacji zdarzają się już po kilku latach. Całkowita zaś wymiana bywała konieczna już po dziesięciu latach.

43 INSTALACJE MIEDZIANE

Niewątpliwie lepszym materiałem na instalacje wodne niż stal jest miedź. Miedź jest odporna na temperaturę, ciśnienie i promieniowanie ultrafioletowe. Nie ulega starzeniu. Rury z niej stawiają znikomy opór hydrauliczny, mogą więc mieć małą średnicę; daje to oszczędność materiału i miejsca, instalację łatwo się umieszcza pod tynkiem dlatego dobrze się sprawdzają np. jako gałązki odchodzące od pionów zimnej i ciepłej wody. W odróżnieniu od niektórych tworzyw nie dochodzi w niej do przenikania (dyfuzji) tlenu co bardzo ważne jest przy instalacjach c.o. Montaż jest prosty i szybki, stanowisko pracy niewielkie. Instalacja z miedzi nie zarasta kamieniem. Bardzo ważne: miedź hamuje rozwój bakterii (w tym bardzo groźnych Legionella) i glonów, które najczęściej występują w rurach z tworzyw sztucznych. Cena materiału o 40% przewyższa cenę stali, ale koszt robocizny jest o 30% niższy, a trwałość co najmniej czterokrotnie większa (50 do 100 lat!).

Rury miedziane są mało odporne na zarysowania. Dlatego instalację miedzianą musimy dobrze chronić przed przedostaniem się do niej drobnych cząstek stałych, jak piasek, zaprawa murarska, drobiny rdzy. Na wejściu do niej powinno zakładać się filtr siatkowy o oczkach nie większych niż 80ľm (0,08 mm).

Rury miedziane są wprawdzie odporne na działanie ciepłej i zimnej wody, ale mogą korodować, jeśli woda jest miękka i zawiera duże ilości agresywnego dwutlenku węgla. W Polsce ograniczenia w stosowaniu instalacji z miedzi dotyczą głównie terenów górskich, gdzie woda jest zwykle miękka. Korozję może powodować również wbudowanie w instalację z miedzi na przykład baterii czy urządzeń ze stali ocynkowanej lub aluminium.

Rury miedziane są produkowane w trzech odmianach: twarde, półtwarde i miękkie.

- Rury miękkie daje się bez większych problemów profilować, co znacznie zmniejsza liczbę połączeń i skraca czas wykonania instalacji. Takich rur używa się głównie na długich odcinkach instalacji układanych pod podłogą (ogrzewanie podłogowe), podłączania grzejników lub do instalacji wodnych prowadzonych w posadzce. Są najmniej odporne na uszkodzenia mechaniczne i nie powinny być łączone za pomocą złączek skręcanych.

- Rury półtwarde są bardziej odporne na uszkodzenia mechaniczne od miękkich, ale można je łatwo giąć za pomocą giętarek lub sprężyn wewnętrznych, pod warunkiem, że są one odpowiednich wymiarów.

- Rury twarde, dostępne w odcinkach do 6 m, nie nadają się do gięcia. Każda zmiana kierunku rury wymaga zastosowania odpowiedniej kształtki, którą łączy się z rurą metodą lutowania lub na zacisk. Są najbardziej wytrzymałe mechanicznie, dlatego używa się ich w narażonych na uszkodzenie odcinkach instalacji c.o., zimnej i ciepłej wody użytkowej

Ogrzewanie

Str. 28 z 31

prowadzonych w bruzdach lub bezpośrednio na ścianie. Twarde rury miedziane doskonale nadają się na orurowanie w obrębie kotłowni. Używa się ich również często do modernizacji starych instalacji, w których zastępują stare rury stalowe.

Zestaw łączników jest bardzo obszerny. Charakterystyczne dla tego materiału są zaokrąglenia. I tak np. oprócz zwykłych kolanek wytwarza się łuki, o łagodniejszym przejściu między ramionami, dzięki czemu przepływ wody załamuje się mniej gwałtownie.

Podstawowym sposobem łączenia elementów z miedzi jest lutowanie. W niektórych punktach instalacji, głównie przy podłączeniach do urządzeń końcowych lub podłączeniu do instalacji wykonanych z innych materiałów (ze stali lub tworzyw sztucznych) stosuje się także połączenia gwintowane. Łączniki jeszcze innego rodzaju - zaciskowe - są bardzo łatwe w stosowaniu nawet dla amatorów. W przypadku niewielkiego systemu, w którym wyższy koszt nie ma istotnego znaczenia, możemy je stosować w całej instalacji.

44 INSTALACJE Z TWORZYW SZTUCZNYCH

Obecnie coraz większą popularność zyskują instalacje wodne z tworzyw sztucznych. W rurach z tworzyw sztucznych nie występuje korozja i nie powstaje kamień kotłowy. Rury z tworzyw nie przenoszą drgań, tłumią wibracje i szumy powstające w instalacji. Są obojętne chemicznie, nie wchodzą więc w reakcję z wodą i zawartymi w niej związkami. Nie mają też wpływu na smak, barwę i zapach wody. Rury z tworzywa są lekkie. Łatwo je transportować i zamontować samodzielnie. Wykonanie połączeń jest stosunkowo łatwe i trwa bardzo krótko wymaga tylko czasami dosyć drogich zgrzewarek lub zaciskarek.

Podstawową wadą rur plastikowych jest przenikanie przez ich ścianki tlenu. Przy tym, im wyższa temperatura czynnika roboczego w rurze, tym więcej tlenu się przedostaje. Nie ma to wpływu na trwałość samego przewodu, ale tlen w wodzie instalacyjnej jest niekorzystny dla wszystkich elementów i urządzeń metalowych (np. grzejniki), znajdujących się w instalacji.

W przeciwieństwie do sztywnych rur stalowych wymagają jednak lepszego zamocowania do ścian, bo pod wypływem wysokiej temperatury w instalacji ciepłej wody mogą ulec odkształceniu. Posiadają też bardzo dużą odkształcalność wzdłużną, dlatego na dłuższych odcinkach wymagają kompensacji. W przeciwieństwie do rur miedzianych posiadają bardzo grube ścianki więc wymagają bardzo głębokich bruzd do umieszczania pod tynkiem. Bardzo ważnym czynnikiem jest to, że większość tworzyw (za wyjątkiem polibutylenu) dużo gorzej niż miedź i stal chroni przed rozwojem flory bakteryjnej w rurach, zwłaszcza przed bardzo groźną bakterią z rodzaju Legionella.

Rodzaje tworzyw, z których wykonuje się rury:

- PVC polichlorek winylu i CPVC chlorowany polichlorek winylu,

- PE polietylen (PE-LD miękki i PE-HD twardy),

- PE-X polietylen sieciowany,

- PP polipropylen,

- PB polibutylen,

- Rury warstwowe (łączone różne tworzywa i przekładki np. z foli aluminiowej).

44.1 PVC (POLICHLOREK WINYLU) I CPVC (CHLOROWANY POLICHLOREK WINYLU).

To najstarsze ze wszystkich tworzyw, z którego wykonuje się instalacje.

PVC ma bardzo ograniczone zastosowanie. Niski zakres temperatur (0 - 50°C), w jakich zachowuje swoje właściwości sprawia, że materiał ten nadaje się tylko do instalacji zimnej wody, w ujemnych temperaturach PVC jest kruche, nie jest odporne na rozciąganie i zginanie. Lepsze

Ogrzewanie

Str. 29 z 31

właściwości ma CPVC, który można używać nie tylko do wody ciepłej, ale również do centralnego ogrzewania (zakres temperatur 0 - 100°C), temperatura kruchości jednak nadal wynosi 0°C. CPVC można też stosować do wody zimnej, jest jednak droższe od PVC.

Rury z niego dostarcza się wyłącznie w odcinkach prostych. Zasady ich prowadzenia niezbyt odbiegają od tych, które obowiązują przy instalacjach stalowych. W wyższych temperaturach wytrzymałość mechaniczna PVC znacznie się obniża. Mięknąć zaczyna nieco poniżej 80°C, ale za temperaturę bezpieczną uznaje się 60°C.

Podstawowym sposobem łączenia elementów z PVC jest klejenie. W niektórych punktach instalacji PVC trzeba połączyć z metalem (wyjście z kotła grzewczego, baterie itd.). W takich miejscach stosuje się połączenia gwintowe. Złączki są przygotowane fabrycznie. Obecność połączeń gwintowanych zmniejsza wytrzymałość instalacji na ciśnienie.

Instalacje z PVC i jego odmian są bardzo łatwe do wykonania samemu, oczywiście według projektu sporządzonego przez uprawnionego specjalistę. Do prac nie potrzeba specjalistycznych narzędzi, wystarczą piłka do metalu, ostry nóż i wkrętak.

44.2 PE polietylen

Kolejne tworzywo wykorzystywane w instalacjach wodnych to polietylen PE. Występuje w wielu odmianach. Do najpopularniejszych należą dwie:

- typ "miękki", oznaczany skrótem LDPE lub PE-LD(ang. Low Density Poliethylen - PE niskiej gęstości), przeznaczony do instalacji niskociśnieniowych,

- typ "twardy" HDPE lub PE-HD (High Density Poliethylen - PE wysokiej gęstości) do wysokociśnieniowych.

Oba odznaczają się wysoką odpornością chemiczną, niskim ciężarem właściwym oraz dużą gładkością ścian przewodu. Można je stosować tylko do instalacji wody zimnej; przy temperaturze powyżej 20°C ich wytrzymałość gwałtownie maleje.

Istnieje również polietylen średniej gęstości o podwyższonej stabilności cieplnej o oznaczeniu PE-RT. Znacznie wyższą odpornością - nawet do +95°C przy pracy ciągłej, a więc umożliwiającą stosowanie rur do obu rodzajów wody i do instalacji grzewczych - odznacza się usieciowany polietylen wysokiej gęstości PEX.

Wszystkie rury z polietylenu są elastyczne i ciągliwe można je więc mocno wyginać, jak też zaoszczędzić na kształtkach głównie kolankach. Ważną zaletą polietylenu jest niska temperatura kruchości: -25°C. Praktycznie więc nie ma żadnych przeciwwskazań do stosowania go na zewnątrz, w instalacjach narażonych na zamarzanie. Do połączenia można stosować zgrzewanie oraz złączki zaciskowe.

44.3 PE-X POLIETYLEN SIECIOWANY

Jest to polietylen poddany specjalnej obróbce (sieciowanie, czyli wprowadzenie poprzecznych wiązań pomiędzy łańcuchami polimeru), dostępny w kilku odmianach, nieco różniących się właściwościami.

Jest elastyczny i odporny na uszkodzenia wywołane przez naprężenia. Rury charakteryzują się pamięcią kształtu. Charakteryzuje się też odpornością na działanie jonów metali i promieni UV. Temperatura pracy od -10 do 95°C pozwala na wykonywanie instalacji zimnej i ciepłej wody oraz grzewczych.

Jest tworzywem trwałym (żywotność instalacji ponad 50 lat), nie występuje tu korozja i "zarastanie" rur osadami, rury są lekkie i elastyczne, dzięki czemu łatwo się je układa, są również odporne na przypadkowe urazy mechaniczne. Instalacja wykonana z PE-X tłumi dźwięki i nie przenosi drgań.

Ogrzewanie

Str. 30 z 31

Polietylen sieciowany jest szczególnie polecany jako tworzywo dla rur do wody pitnej gdyż jest on nietoksyczny, wolny od jonów metali ciężkich i odporny mikrobiologicznie. Do połączeń stosuje się skręcane złączki zaciskowe lub złączki zaprasowywane. Rury z polietylenu sieciowanego najczęściej produkuje się jako rury warstwowe PE-X/AL/PE-X z wkładką antydyfuzyjną, ograniczające przenikanie tlenu do ich wnętrza.

44.4 PP POLIPROPYLEN

W technice instalacji wodnych szerokie zastosowanie znalazł polipropylen PP, a konkretnie jedna z jego odmian, oznaczana skrótami PP-R lub PP typ 3, krócej PP-3.

Produkuje się rury PP zwykłe i "stabilizowane cieplnie". Tych pierwszych używa się w instalacjach zimnej wody, a drugich - do instalacji centralnego ogrzewania i ciepłej wody. To dlatego, że choć polipropylen wytrzymuje wysoką temperaturę (nawet powyżej +95°C), to jednocześnie charakteryzuje się dużym współczynnikiem liniowej wydłużalności cieplnej. Przy projektowaniu i wykonywaniu instalacji z rur polipropylenowych należy uwzględnić tę własność rur. W rurach "stabilizowanych cieplnie" wydłużalność cieplna spada nawet sześciokrotnie.

Są też rury PP z powłoką antydyfuzyjną, która zapobiega przenikaniu do wnętrza tlenu (to niekorzystne zjawisko przyspiesza korozję stalowych części instalacji, np. grzejników). Rury z PP są dość sztywne, więc wszelkie zmiany kierunku wymagają użycia kształtek i złączek. Łączy się je z rurami metodą zgrzewania polifuzyjnego. Ponadto do połączeń stosuje się śrubunki, końcówki gwintowane oraz specjalne bloki przyłączeniowe.

Rury polipropylenowe są bardzo odporne na działania niskich temperatur (od -40°C) i układa się najczęściej natynkowo. Mogą być odkryte, schowane w kanałach instalacyjnych lub za ekranami osłonowymi. Jeśli są prowadzone w bruzdach, bruzdy nie mogą być wypełnione zaprawą, ponieważ uniemożliwiłoby to swobodne ruchy rur pod wpływem zmian temperatury.

Promieniowanie ultrafioletowe oddziałuje niekorzystnie na wyroby z polipropylenu i w związku z tym rury narażone na działanie promieniowania UV powinny być osłonięte lub zabezpieczone poprzez pomalowanie powłoką ochronną. Polipropylen kumuluje elektryczność statyczną na swej powierzchni i nie należy go stosować do przesyłania substancji łatwopalnych i wybuchowych.

44.5 PB POLIBUTYLEN

Najmłodszym spośród tworzyw "instalacyjnych" jest polibutylen. Jest bardzo elastyczny i - co rzadkie wśród tworzyw sztucznych - nie ma pamięci kształtu (rura po rozwinięciu ze zwoju nie sprężynuje). Odznacza się elastycznością (oszczędność na złączkach), udarnością (nie pęka przy uderzeniu), wysoką odpornością na pełzanie (powolne odkształcanie się pod wpływem długotrwałego obciążenia), ścieranie i pęknięcia naprężeniowe, a także na starzenie. Wyroby z niego łatwo się transportuje i montuje - rury można wyginać i prowadzić jak kabel elektryczny.

Temperatura kruchości ma wartość -25°C. Powyżej niej (czyli w naszych warunkach klimatycznych praktycznie zawsze) rurze nie szkodzi zamarzanie w niej wody. Jeśli powstanie korek lodowy rura po prostu rozszerza się wraz z nią, a po odtajaniu zawartości wraca do poprzedniego kształtu. Jest też wybitnie odporny na temperatury wysokie do 90°C, nadaje się więc do wszystkich rodzajów instalacji wodnych.

Istotną cechą PB jest zdolność hamowania rozwoju bakterii. Pod tym względem niewiele ustępuje miedzi, a ona wśród materiałów metalicznych wywiera najsilniejsze działanie bakteriostatyczne. Słyszy się o producentach, którzy z tego powodu cienką warstwą PB pokrywają wewnętrzne powierzchnie rur stalowych.

Montaż instalacji sprowadza się do odcięcia odpowiedniego odcinka rury ze zwoju i wsunięcia go w odpowiedni łącznik - zaciskowy lub gwintowany z mosiądzu. Rury z polibutylenu można też łączyć przez zgrzewanie, co jednak wymaga odpowiednich urządzeń. Choć sam materiał jest

Ogrzewanie

Str. 31 z 31

najdroższy spośród tworzyw stosowanych w instalacjach wodnych, łatwość montażu oraz zalety użytkowe powodują, że instalacje wodne z niego są cenowo konkurencyjne.

44.6 RURY WARSTWOWE

To rozwiązanie pozwalające połączyć najlepsze właściwości metali oraz tworzyw. Rury składają się z trzech warstw: wewnętrznej i zewnętrznej z polietylenu PE -HD, sieciowanego PE -X lub polipropylenu oraz środkowej przekładki z folii - najczęściej aluminiowej. Aluminium zapobiega przenikaniu tlenu do wnętrza rury, znacznie zmniejsza jej rozszerzalność cieplną i likwiduje pamięć kształtu; przewód można na trwałe uformować według potrzeb. Wprowadzenie wkładki metalowej zwiększa też cieplną odporność rur - niektóre wytrzymują krótkotrwałe wystawienie na temperaturę 110°C. Toteż rury warstwowe stosuje się przede wszystkim w instalacjach grzewczych. Tworzywo nadaje odporność chemiczną, gładkość powierzchni zewnętrznej, izolacyjność cieplną oraz tłumi szumy instalacyjne. Metal zapobiega natomiast przenikaniu tlenu do wnętrza rury, zmniejsza jej rozszerzalność cieplną, eliminuje pamięć kształtu, zwiększa też odporność na temperaturę. Te cechy sprawiają, że rury warstwowe stosuje się przede wszystkim w instalacjach grzewczych.

Natomiast rury warstwowe w otulinach zabezpieczają instalację zimnej wody przed roszeniem, a ciepłej - przed stratami ciepła. Ich dodatkową zaletą jest dobre tłumienie szumów. Powierzchnia wewnętrzna rur tworzywowych jest nawet kilkaset razy gładsza niż stalowych. Zmniejsza to w dużym stopniu opory przepływu, a na ściankach nie tworzą się osady. Tworzywa sztuczne są obojętne chemicznie, więc nie wchodzą w reakcję z wodą ani zawartymi w niej związkami. To duża zaleta. Są jednak również i wady. Większość tworzyw (z wyjątkiem polibutylenu) znacznie gorzej od miedzi i stali chroni rury przed rozwojem flory bakteryjnej.

Zależnie od rodzaju tworzywa, rury sprzedawane są w zwojach lub odcinkach prostych. Te w zwojach są elastyczne, można więc stosować je w instalacjach ogrzewania podłogowego, gdzie muszą być wyginane i nie powinny być łączone na długości. O tym, jakie materiały składają się na rurę, informuje napis umieszczony na jej boku. Podaje się w nim materiały kolejnych warstw, np.:

1. PEX/Al/PEX (polietylen sieciowany / aluminium / polietylen sieciowany),

2. PP-R/Al/PP (polipropylen typ 3 / aluminium / polipropylen),

3. PEX/Al/HDPE (polietylen sieciowany / aluminium / polietylen wysokiej gęstości).

Podstawowym sposobem łączenia rur warstwowych jest stosowanie złączek - skręcanych lub zaprasowywanych. W wypadku PP z przekładką aluminiową można też zastosować zgrzewanie usuwając przy pomocy specjalnego zdzieraka warstewkę AL na końcówkach rur.