Upload
others
View
6
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
© ဒမ�ကရေ�ေစနင� �ေး��ကရောကရေ�ပ�ဆ�င�ောအကရေအအည�ပ��ေ� န�င�ငတကရောအဖ��အစည�� (International
IDEA) ၂၀၂၁ ခ�နစ� မပ�င�ဖြဖစ�သည�။
International IDEA ၏ ထ�တ���ချကရေ�မျာ�သည� အမျ��သာ�အကရေျ��စ�ပာ� သ��မဟ�တ� န�င�င�ေ�
အကရေျ��စ�ပာ� တစ�စ�တစ�ောနင� ပတ�သကရေ�ဖြခင��မေပါ။ ဤစာအ�ပ�တင� �ဖာ�ဖြပထာ��သာ အယအဆ
မျာ�သည� International IDEA ၊ ယင��၏ ဘ�တ�အဖ���င�မျာ� သ��မဟ�တ� အဖ���င�န�င�ငမျာ��ကရောင�စ
သ��မဟ�တ� ဘဏဍာာ�င�ထာကရေ�ပသမျာ� �ကရောင�စတ��၏ အယအဆမျာ�ကရေ� မ�ချကရေ�ယ�စာ�ဖြပ�ဖြခင��မေပါ။
ဤစာအ�ပ�၏ အလကရေ�ထေးန�နစ�ဖ�င�ကရေ� Creative Commons Attribution NonCommercial
ShareAlike 3.0 (CC BY-NC-SA 3.0) လ�င�စင�ဖြဖင� ေယန�င�သည�။ အကရေျ��မ�မာ��သာ ကရေစစမျာ�အတကရေ�
အသ��ဖြပ�မည�ဆ�ပါကရေ၊ ဤစာအ�ပ�မေင��ကရေ� သင��လျာ�စာေည�ညန��မည�ဆ�ပါကရေ၊ မေင��လ�င�စင�ဖြဖင�ပင�
ဖြဖန���မည�ဆ�ပါကရေ လတ�လပ�စာကရေ�ယ၊ ဖြဖန���၊ ထ�တ�လင�န�င�သည�အဖြပင� မကရေ��ေ�သာ�ဖြခင��နင�
လ�ကရေ��လျာည�ထ ဖြပင�ဆင�ဖြခင��တ��လည�� ဖြပ�လ�ပ�န�င�သည�။ ပ�မ�သေလ�ပါကရေ Creative Commons ၏
�ကရေ�ဘ�ဆ�ကရေ� https://creativecommons.org/licenses/by-nc-sa/3.0/ တင� �လလာန�င�သည�။
မျကရေ�နာဖ��ပ� - © 123RF, <http://123rf.com>
ဒဇ�င�� - International IDEA
DOI: <https://doi.org/10.31752/idea.2021.80>
ISBN: 978-91-7671-465-2 (Print)
ISBN: 978-91-7671-466-9 (PDF)
Booktype ဖြဖင� ဖန�တ�သည� - <https://www.booktype.pro>
International IDEA 3
၁။ နဒါါနး� ................................................................................................................ ၅
‘ရး��သ��’ဘာသာစကရော�နင� ‘န�င�င�တာ�’ဘာသာစကရော�တ��ကရေ� အနကရေ�ဖင�ဆ�ဖြခင�� ....... ၆
�ကရောင��ကရေျ��မျာ�နင� အနတောယ�မျာ� ..................................................................... ၆
ဘာသာစကရော�သည� မည�သည�အေပ�မျာ�တင� ဖ��စည��ပ�အ�ဖြခခဥပ�ဒဆ�င�ော
အ�ေ�ကရေစစ ဖြဖစ�သနည�� ....................................................................................... ၇
၂။ အရေး�း�ကစစစမာာ� အရေးဘယးနညးး� ................................................................................ ၈
၃။ �န�ကးခအရေး��က�ငးး�အရေးး�တငးး ဘ�သာ�စစက��အရေး�း�ကစစစအရေး��က�ငးး�
သားာန��လညးးခြခငးး� .............................................................................................. ၁၁
ရး��သ��ဘာသာစကရော�မျာ� အဘယ���ကရောင� �ေး�ချယ�သတ�မတ�ေသနည��။
အ��ကရောင��ေင��မျာ�၊ အကရေျ��ဆကရေ�မျာ�နင� သမ�င��အ�မအနစ�မျာ� .......................... ၁၁
ဘာသာစကရော�ဆ�င�ော အဆင�အတန��နင� အခင�အ�ေ�မျာ� (ဘာသာစကရော�
လနည��စ�မျာ�၏ �တာင��ဆ�ချကရေ�မျာ�) ................................................................. ၁၄
ဘာသာစကရော�နင� အာဏာာ၊ အခင�အလမ��နင� ကရေ�ယ�ပ�င�လကရေခဏာာ ......................... ၁၉
၄။ အရေးခြခ��ဒါဇ�ငးး�ပ�စစမာ��� ............................................................................................ ၂၃
ရး��သ��ဘာသာစကရော�(မျာ�) �ေး�ချယ�သတ�မတ�ဖြခင�� .............................................. ၂၃
အလာစ� စမအ�ပ�ချ�ပ��ေ� နင� ရး��သ��ဘာသာစကရော�မျာ�......................................... ၂၈
ဘာသာစကရော� နင� အစ��ေ�န��ဆာင�မ�ပ�ဖြခင�� .................................................... ၃၃
တော�စေင��ေ� ................................................................................................... ၃၇
ဥပ�ဒဖြပ��ေ� ...................................................................................................... ၄၁
၅။ ဒါဇ�ငးး�ပ�စစဆ�ငးးး� ထပး�ဆ�ငးး�ထညးးသာငးး�စစဉးး�စစ��စစး�မာ��� .................................... ၄၄
ဌာာ�နတ�င��ေင��သာ�အခင�အ�ေ�မျာ�နင� သကရေ�ဆ�င�ောအစ��ေတာ�န�မျာ� ............... ၄၄
ခ�ဖြခာ�ဆကရေ�ဆမမဖြပ��ေ� ဖြပဋဌာာန��ချကရေ�မျာ�နင�အဖြပန�အလန�အကရေျ��ဖြပ�ပ� ................. ၄၄
ပ�ဂဂဂလအဆင� ဘာသာစကရော�အသ��ဖြပ�မ ............................................................... ၄၅
4 International IDEA
၆။ န�ငးးငးတက�ဥပ�ဒါ၏ (အရေးကနးအရေးသာတးးာ�သာ�) အရေးခနး�ကဏဍ ................................. ၄၈
၇။ ဆ��ခြ�တးခ�ကးခ�မာာတး�း�ဆ�ငးးး� �မာ�ခနး�မာ��� ....................................................... ၄၉
၈။ ဥပမာ�မာ��� .......................................................................................................... ၅၂
က��က��ခ�ကးမာ��� ...................................................................................................... ၆၀
�န�ကးဆကးတ� ......................................................................................................... ၆၃
စာ�ေ�သအ��ကရောင�� ........................................................................................... ၆၃
International IDEA အ��ကရောင�� ......................................................................... ၆၄
MyConstitution အစအစဉ�အ��ကရောင�� .............................................................. ၆၄
ဤစာစဉ�နင� စပ�လျဉ��၍ ..................................................................................... ၆၅
International IDEA 5
မျကရေ��မာကရေ��ခတ� ဖ��စည��ပ�အ�ဖြခခဥပ�ဒမျာ�၌ ထ��စအာ�ဖြဖင� ဘာသာစကရော�အတကရေ�
ဖြပဋဌာာန��ချကရေ�အမျ��မျ�� ထည�သင��ထာ�ပါသည�။ ၎င��တ��သည� ရး��သ��ဘာသာစကရော� တစ�မျ��
ထကရေ�ပ��သာ ဘာသာစကရော�မျာ�ကရေ� မတည�သာဥပ�ဒအဆင�မျာ�ထာ�ကရော �ေး�ချယ�သတ�မတ�
ထာ�န�င�သည�။ ဖ��စည��ပ�အ�ဖြခခဥပ�ဒမျာ�သည� မျာ��သာအာ�ဖြဖင� လနည��စ�ဘာသာစကရော�
မျာ�အတကရေ� ဘာသာစကရော�ဆ�င�ော အခင�အ�ေ�မျာ�ကရေ�လည�� ဖန�တ��ပ�န�င�ကရော လအ�ပ�စ�
မျာ�နင� လပ�ဂဂဂ�လ�တစ�ဦး�ချင��စကရေ� ၎င��တ��၏မလဘာသာစကရော�ဖြဖင� ဆကရေ�သယ�ပ�င�ခင�၊ ထ�
ဘာသာစကရော�ဖြဖင� အစ��ေထမ�န��ဆာင�မေပ�င�ခင�တ�� �ပ�ပါသည�။ ဖ��စည��ပ�အ�ဖြခခဥပ�ဒ
မျာ�သည� ဥပ�ဒဖြပဋဌာာန���ေ�နင� တော�စေင��ေ�တ��တင�အသ��ဖြပ�ေမည�ဘာသာစကရော�ကရေ�လည��
�ေး�ချယ�သတ�မတ�န�င�ပါသည�။ အဆင�စ�အ�ပ�ချ�ပ��ေ�စနစ�မျာ�၌ ဖ��စည��ပ�အ�ဖြခခဥပ�ဒမျာ�
သည� အစ��ေအဖ��အသ�သ�အတကရေ� ရး��သ��ဘာသာစကရော�(မျာ�) �ေး�ချယ�အသ��ဖြပ�န�င�သည�
အာဏာာ အပ�နင��န�င�ပါသည�။
ဤစာတမ��သည� ဖ��စည��ပ�အ�ဖြခခဥပ�ဒဒဇ�င��ေ ဘာသာစကရော�အခန��ကရေဏဍာ၊ ထည�သင��
စဉ��စာ�စောအဓကရေအချကရေ�မျာ�၊ ဘာသာစကရော�စ�န�င�ငမျာ�၌ �ပ�ပါကရေ�လာန�င��သာ ဂဂယကရေ�
ရး�ကရေ�ခတ�မမျာ�နင� စန��ခမမျာ�တ��ကရေ� �ဖြဖေင���ပ�ပါသည�။ ဘာသာစကရော�နင�ဆ�င��သာအဆ�
အမျ��မျ��ကရေ� ဖ��စည��ပ�အ�ဖြခခဥပ�ဒဆ�င�ော အ�ေ�ကရေစစအဖြဖစ� �ဆ��န�ထာ�သည�အဖြပင� ထ�
အဆ�မျာ�ကရေ� �အာင�ဖြမင�စာကရေ�င�တယ��ဖြဖေင��န�င�ပါကရေ (သ��) မ�ဖြဖေင��န�င�ပါကရေ �ပ�ပါကရေ�လာ
န�င�သည� အကရေျ��ဆကရေ�မျာ�အ��ကရောင��ကရေ�လည�� �ဆ��န�ထာ�ပါသည�။ ထ��အဖြပင� န�င�င�န�ထမ��
မျာ�အ�နဖြဖင� ဖြပည�သကရေ��န��ဆာင�မ�ပ�ော၌ မည�သည�ဘာသာစကရော�(မျာ�)ကရေ� အသ��ဖြပ�
မည�နည��၊ အစ��ေစာသင��ကရေျာင��မျာ�၌ ပညာသင��ကရော�ောတင� မည�သည�ဘာသာစကရော�
(မျာ�)ကရေ� အသ��ဖြပ�မည�နည��၊ ဥပ�ဒဖြပ��ေ�နင� ယင��အတကရေ� �ဆ��န�မမျာ�တ��တင� မည�သည�
ဘာသာစကရော�(မျာ�)ကရေ� အသ��ဖြပ�မည�နည��၊ တော�စေင��ေ�၌ တော�စ�ဆ�ောနင� စေင�ောတ��
တင� မည�သည�ဘာသာစကရော�(မျာ�)ကရေ� အသ��ဖြပ�မည�နည��၊ ပ�ဂဂဂ�လ�မျာ�၊ လနည��စ�အ�ပ�စ�မျာ�၊
ဌာာ�နတ�င��ေင��သာ�မျာ�တ��အတကရေ� တန��တညမေ�စေန�နင� အကရောအကရေယ��ပ�၊ �နော�ပ�
န�င��စေန� ဘာသာစကရော�ဆ�င�ော (သ��) ဘာသာ��ဒဆ�င�ောအခင�အ�ေ�မျာ�ကရေ� မည�သ���ေ�ဆ�
6 International IDEA
သင�သနည�� အစေသည� ဖ��စည��ပ�အ�ဖြခခဥပ�ဒ�ေ�ဆ��ေ�လ�ပ�ငန��စဉ�မျာ�၌ ဘာသာစကရော�
နင�စပ�လျဉ��၍ �ပ�ပါကရေ�လာန�င��သာ အဓကရေ�မ�ခန��အချ��ကရေ�လည�� �ဖြဖေင��ထာ�ပါသည�။
ဤစာတမ��၌ ‘ရး��သ��’ဘာသာစကရော�ဟသည�ကရေ� အစ��ေတစ�ေပ�အ�နဖြဖင� ရး��လ�ပ�ငန��မျာ�
နစစဓ��ဆာင�ေးကရေ�ော၌ အသ��ဖြပ�သည�ဘာသာစကရော�(မျာ�) ဟ၍ အနကရေ�ဖင�ဆ�ပါသည�။
ဆန�ကရေျင�ဘကရေ�အာ�ဖြဖင� ‘န�င�င�တာ�’ဘာသာစကရော�ဟသည�ကရေ� န�င�င�တာ�ေ ဖြပည�သ(မျာ�)
ဘ�အသ��ဖြပ��ကရေသည� ဘာသာစကရော�ဟ၍ အနကရေ�ဖင�ဆ�ထာ�ပြးပ� ထ�ဘာသာစကရော�၏ ဥပ�ဒ
အဆင�နင�စပ�လျဉ��၍ သယ���ကရေ�ညန��ဆ�ထာ�ဖြခင��မေပါ။ ဖ��စည��ပ�အ�ဖြခခဥပ�ဒအချ��ကရေမ
ရး��သ��ဘာသာစကရော�တစ�ခ�ကရေ� ေည�ညန��ောတင� ‘န�င�င�တာ�’ဘာသာစကရော�ဟသည� ��ါဟာေ
ကရေ�အသ��ဖြပ��သာ�လည�� ထ���ါဟာေနစ�ေပ�သည� အပြးမ�ထပ�တမကရေျပါ။ ဤစာတမ��တင� ကရေန��ပ�
တ��သည� တော��င�အ�ခအ��မျာ�အစာ� အ��ကရောင��အောအ�ပ အ�လ��ပ�မည�ဖြဖစ�သဖြဖင�
ရး��သ��ဘာသာစကရော�မျာ�ကရေ�သာ ေည�ညန���ဖြပာဆ�ပါမည�။
ဘာသာစကရော�တစ�ခ�သည� န�င�င�တာ�ဘာသာစကရော�သာမကရေ ရး��သ��အဆင�ေ�နဖြခင��မျ��
ဖြဖစ�န�င��သာ�လည�� ရး��သ��ဘာသာစကရော�နင� န�င�င�တာ�ဘာသာစကရော�တ�� မတည�နဖြခင��မာ
ဖြဖစ��ကရောင��ဖြဖစ�န�င�သည�။ ဘာသာစကရော� ကရေ�ဖြပာ�စ�လင��သာ န�င�ငမျာ�တင� န�င�ငအတင��ေ
လအ�ပ�စ�အချ�� (သ��) လပ�ဂဂဂ�လ�အချ�� အသ��ဖြပ��ကရေသည� န�င�င�တာ�ဘာသာစကရော�မျာ�သည�
�ဒသအေစ�စည���နသည�မျ�� (သ��) ဖြပန �ကရေျ��နသည�မျ��ေ�နန�င�ပါသည�။ ဘာသာစကရော�စ�သည�
န�င�ငတစ�န�င�ငသည� ရး��သ��ဘာသာစကရော� တစ�ခ�ထကရေ�ပ�၍ သတ�မတ�အသ��ဖြပ�န�င�ပါသည�။
ထ��အဖြပင� �ဟ�ဦး�စ�န�င�ငနင� ဖကရေ�ဒေယ�န�င�ငတ�� နစ�မျ��စလ��တင� ရး��သ��ဘာသာစကရော�အဆင�
သည� �ဒသအ�ပမတည�၍ ကရေ�ဖြပာ�န�င�ပါသည�။ ရး��သ��ဘာသာစကရော�မျာ�၏ ဥပ�ဒအဆင�
သည�လည�� အဖ��အစည��၊ အသ���င�မ၊ တော�စေင�ပ�င�ခင�တ��အ�ပမတည�၍ ကရေ�ဖြပာ�န�င�ပါ
သည�။ (အခန�� (၄) ၌ ဤအ��ကရောင�� အကရေျယ�ေင��ထာ�သည�)
န�င�ငဟသည� အစ��ေ၏ နစစဓ�လ�ပ�ငန��ကရေစစမျာ�နင� �န��ဆာင�မ�ပ�ဖြခင��တ�� �ဆာင�ေးကရေ�
ော၌ ဘာသာစကရော�တစ�ခ� (သ��) အချ��ကရေ� အသ��ဖြပ�ဖြခင��ဖြဖင�သာ လည�ပတ�လ�ပ��ဆာင�န�င�ပါ
သည�။ ရး��သ��ဘာသာစကရော�တစ�ခ�ကရေ� (သ��) တစ�ခ�မကရေကရေ� ဖ��စည��ပ�အ�ဖြခခဥပ�ဒဖြဖင� သတ�မတ�
အသ��ဖြပ�ဖြခင��သည� န�င�င၏��သသလကရေခဏာာနင� ဖြပည�သအမျာ�၏ ယဉ��ကရေျ�မလကရေခဏာာ
International IDEA 7
တ��ကရေ� သတ�မတ�ောတင� အ�ထာကရေ�အကရေဖြဖစ�န�င�သည�အဖြပင� ကရေ�ဖြပာ�စ�လင��သာ ဖြပည�သမျာ�
အ�ကရော� အသ�ကရေ�အ�န��စတ�ဓာတ�တည��ဆာကရေ�ော၌လည�� ပပ���ပ�န�င�ပါသည�။
သ��ောတင� ဘာသာစကရော�(မျာ�)ကရေ� ရး��သ��ဘာသာစကရော�အဖြဖစ� ဖ��စည��ပ�အ�ဖြခခဥပ�ဒ
ဖြဖင�သတ�မတ�အသ��ဖြပ�ဖြခင��သည� လအ�ပ�စ�အချ��ကရေ� န�င�ငအတင�� အာဏာာစ��မ��သမျာ�အဖြဖစ�သ��
�ောကရေ��စန�င�သည�ဖြပင� ဘာသာစကရော�အသအမတ�ဖြပ� မခေ�သာသမျာ�ကရေ��သာ�လည���ကရောင��၊
�န��ဆာင�မေယော၊ တော�စေင�ခော၊ ကရေ�ယ�ပ�င�စ�ပာ��ေ�လ�ပ�ကရေ�င�ော စသည�တ��၌ ဘာသာ
စကရော��ေး�ချယ�ပ�င�ခင�အတကရေ� အကရောအကရေယ�လ��လာကရေ�စာမေေ�ကရေသမျာ�ကရေ� �သာ�လည��
�ကရောင�� ဖယ��ကရေဉ�မန�င�ပါသည�။ ထ��အဖြပင� ဘာသာစကရော�(မျာ�)ကရေ� ရး��သ��ဘာသာစကရော�အဖြဖစ�
�ေး�ချယ�ဖြခင��သည� န�င�င၏ယဉ��ကရေျ�မလကရေခဏာာ၌ သ�ကရေ�တပ�င��ဆ�င�ောဂဂယကရေ� ရး�ကရေ�ခတ�မ
မျာ� နကရေ�ရးင��စာဖြဖစ��စပါသည�။ ထ�ရး�ကရေ�ခတ�မမတစ�ဆင� ဆပအ�ကြကရေမ�သာ�လည���ကရောင��၊
အ�ကရေမ��ဖကရေ��သာပဋပကရေခပင��သာ�လည���ကရောင�� ဖြဖစ�လာန�င�ပါသည�။ ရး��သ��ဘာသာစကရော�
မျာ�ကရေ� ဖ��စည��ပ�အ�ဖြခခဥပ�ဒဖြဖင� သတ�မတ�အသ��ဖြပ�ဖြခင��အာ� ဆန�ကရေျင�ကရေန�ကရေကရေ�သည�
အဆ�မျာ�သည��သာ�လည���ကရောင��၊ ရး��သ��ဘာသာစကရော��ေး�ချယ�ေသည�ကရေစစကရေ� �နော(ပထ�
အေ) နင� အသ���င�မအလ�ကရေ�ပ�င��ဖြခာ�ပြးပ� လနည��စ�အ�ပ�စ�မျာ�၏ဘာသာ စကရော�ဆ�င�ော အခင�
အ�ေ�နင��ပါင��စည��လ�သည� အဆ�မျာ�သည��သာ�လည���ကရောင�� ဤအ�ေ�ကရေစစမျာ���ကရောင�
�ပ�ပါကရေ�လာန�င�ပါသည�။
ဘာသာစကရော��ပါင��စ� �ော�နာအသ��ဖြပ��န�ကရေသည� မည�သည�န�င�ငမဆ� (အထ�သဖြဖင�
ဘာသာစကရော� ကရောဖြခာ�မမျာ�ကရေ န�င�င�ေ�အကရေ�အပြးပ�မျာ�၊ ေနင�ပြးပ�သာ� ပဋပကရေခမျာ�တ��နင�
ဆကရေ�စပ��န�ကရေသည� န�င�ငမျာ�) တင� ဘာသာစကရော�သည� ဖ��စည��ပ�အ�ဖြခခဥပ�ဒဆ�င�ော
အ�ေ�ကရေစစမျ�� ဖြဖစ�ပါသည�။
8 International IDEA
န�င�ငဟသည� နစစဓ�လ�ပ�ငန��ကရေစစမျာ�အတကရေ� ဘာသာစကရော�တစ�ခ� သ��မဟ�တ� အချ��ကရေ�
အသ��ဖြပ�လည�ပတ�ေပါသည�။ သ��ဖြဖစ�ော ဖ��စည��ပ�အ�ဖြခခဥပ�ဒ�ေ�ဆ�သမျာ�အ�နဖြဖင� န�င�င
ေ ဘာသာစကရော�(မျာ�)ကရေ� ရး��သ��အဖြဖစ� ဖ��စည��ပ�အ�ဖြခခဥပ�ဒဖြဖင� မည�သ��မည�ပ� သတ�မတ�
အသ��ဖြပ�သင���ကရောင��ဖြဖစ��စ၊ ထ�သ��သတ�မတ�အသ��ဖြပ�ေန� သင�မသင�တ��ကရေ� ထည�သင��စဉ��စာ�
ေပါမည�။ ဤသ��ထည�သင��စဉ��စာ�ဖြခင��သည� လနည��စ�သာ အသ��ဖြပ��သာ ဘာသာစကရော�
မျာ�ကရေ� မည�သ��မည�ပ�အသအမတ�ဖြပ�ေမည�၊ ကရောကရေယ��ပ�ေမည�၊ �နော�ပ�ေမည�ဟသည�
အ�ေ�ကရေစစနင�ကရောဖြခာ��သာ�လည�� ဆကရေ�စပ��နပါသည�။ အချ���သာ ဖ��စည��ပ�အ�ဖြခခဥပ�ဒ
တ��တင� ရး��သ��ဘာသာစကရော� �ေး�ချယ�သတ�မတ�ထာ�ဖြခင��မေသည�ဖြပင� အထ�သဖြဖင� ထ�
အချကရေ�ကရေ� သကရေ�တမ���ကရောေည�သည� ဖ��စည��ပ�အ�ဖြခခဥပ�ဒမျာ� အသ��ဖြပ��သာန�င�ငမျာ�
(ဥပမာအာ�ဖြဖင� ဩစ��တ�လျ၊ အ�မေကရေန�ဖြပည��ထာင�စ�)တင� �တ�ေပါသည�။ ၎င��န�င�ငမျာ�
တင� ဖ��စည��ပ�အ�ဖြခခဥပ�ဒ�ေ�ဆ�သမျာ�အသ��ဖြပ�သည� ဘာသာစကရော�ကရေ� �ဖြမဖြပင�၌လကရေ��တ�
သ���သာဘာသာစကရော�အဖြဖစ� မတ�ယခ�သည�။ သ���သာ� �ခတ�ပြးပ�င�ဖ��စည��ပ�အ�ဖြခခဥပ�ဒ
မျာ�သည� ပင�လင��ဖြမင�သာ�ေ�နင� ေင��လင��တကရေျ�ေ�တ��အတကရေ�သာမကရေ စ�ပာ��ေ�အခင�
အလမ��မျာ�၊ န�င�င�ေ�အာဏာာနင� ယဉ��ကရေျ�မလကရေခဏာာတ��အ�ပ ရး��သ��ဘာသာစကရော�ဆ�င�ော
မ�ါဒ၏ ဂဂယကရေ�ရး�ကရေ�ခတ�မ��ကရောင�လည�� ရး��သ��ဘာသာစကရော�ကရေစစကရေ� အစဉ�သဖြဖင� �ဖြဖေင��
ထာ��ကရေပါသည�။
လာမည�အခန��တင� ေင��ဖြပ�ပ�မည� အ��ကရောင��ေင��မျာ���ကရောင� န�င�ငမျာ�သည� န�င�င
အတင���နထ�င��ကရေသမျာ� �ဖြပာဆ��ကရေသည� ဘာသာစကရော�တ�င��ဖြဖင� မလည�ပတ�မလ�ပ��ဆာင�
န�င��ကရေပါ။ ဘာသာစကရော��ပါင��စ�ေော န�င�ငမျာ�တင� ဘာသာစကရော�တစ�ခ�ကရေ� မခင�ဘာသာ
စကရော�အဖြဖစ� �ဖြပာဆ�အသ��ဖြပ��ကရေသည� အ�ပ�စ�မျာ�တစ�စ�မကရေသည� အ��ကရောင��ေင� တစ�ခ�
ထကရေ�မနည����ကရောင�ဖြဖစ��စ၊ �ဒသတစ�ခ�ထကရေ�မနည��တင�ဖြဖစ��စ ၎င��တ��၏ မခင�ဘာသာ
စကရော�အတကရေ� ရး��သ��ဘာသာစကရော�အဆင� သတ�မတ��ပ�ေန� �တာင��ဆ�လာန�င�ပါသည�။
ထ�သ��သတ�မတ��ပ�သည� ဆ��ဖြဖတ�ချကရေ�မျာ�သည� န�င�င�ေ�အေအဖြငင��ပာ�ဖယ�ကရေစစမျာ� ဖြဖစ�
�လေပါသည�။ ဥပမာအာ�ဖြဖင� အသယ�ပ�ယာ�န�င�င၌ အမ�ဟာေစ� ဘာသာစကရော�သည�
International IDEA 9
လကရေ�ေတင� ဖကရေ�ဒေယ�အစ��ေ၏ တစ�ခ�တည���သာ ရး��သ��ဘာသာစကရော� ဖြဖစ��သာ�လည��
အာဖေကရေန�ဘာသာစကရော� �နာကရေ�တစ�ခ�ကရေ�လည�� ရး��သ��ဘာသာစကရော�အဖြဖစ� ထည�သင��
သတ�မတ�ေန� သင�မသင�၊ သတ�မတ�မည�ဆ�ပါကရေ မည�သည�ဘာသာစကရော�ကရေ� ဖြဖစ�သင�သည�
ဟ၍ �ဆ��န�ဖြငင��ခ��နပါသည�။ ထ�ဒ�တယ�ဖြမာကရေ� ရး��သ��ဘာသာစကရော�ကရေ� ဥပ�ဒဖြပဋဌာာန��
�ေ�၊ �န��ဆာင�မ�ပ��ေ�တ��၌ အသ��ဖြပ�မည�ဖြဖစ�ပါသည�။ ကရေင�မေးန��န�င�င၌ဆ�လင� တော�
စေင��ေ�၌ ကရေ�လ�န�ခတ�တင� စတင��ောကရေ�ေလာခ��သာ ဖြပင�သစ�ဘာသာစကရော�နင� အဂဂ�လပ�
ဘာသာစကရော�တ��အနကရေ�မ မည�သည�ကရေ�သာအသ��ဖြပ�မည�နင�စပ�လျဉ��၍ သ�ဘာထာ�ကရေ�လ�
�နပါသည�။ န�ပါန�င�င၌မ အနယနင�ထစပ��န�သာ အ�ေ��တာင�ပ�င��ေ မဒဟကရေ�ေ��ဒသတင�
ဟင�ဒဘာသာစကရော�ကရေ� နပါလဘာသာစကရော�နင�တန��တ ရး��သ��ဘာသာစကရော�အဖြဖစ�အသ��
ဖြပ�န�င�မည� မဖြပ�န�င�မည�ဆ��သာကရေစစသည� အဓကရေအ�ေ�ကရေစစတစ�ခ� ဖြဖစ��နပါ သည�။
ဖ��စည��ပ�အ�ဖြခခဥပ�ဒ၌ ဘာသာစကရော�ကရေစစ ကရေ�င�တယ�ထာ�ပ�သည� ပြးငမ��ချမ���ေ�၊ ဒမ�
ကရေ �ေစအ�ေ�နင� လအခင�အ�ေ�တ���ပ အကရေျ��ဆကရေ�မျာ� ကြးကရေ�မာ�စာ သကရေ��ောကရေ�ပါသည�။
ဖ��စည��ပ�အ�ဖြခခဥပ�ဒ၌ ဘာသာစကရော�ကရေစစ ဖြပ�မကရေ�င�တယ�ဖြခင��သည� အကရေျ��မျာ�န�င��သာ�
လည�� အနတောယ�ကြးကရေ�သည� အ�ေ�ကရေစစမျ��ဖြဖစ�ပြးပ� စမခန�ခ�ပ�လ�မာ�ပါကရေ န�င�င�ေ�အ�ကြကရေမနင�
အ�ကရေမ��ဖကရေ�မတ��သာမကရေ ဖြပည�တင��စစ�ပါ ဖြဖစ�လာန�င�ပါသည�။ ဘာသာစကရော�ကရေစစအ�ပ
ဖ��စည��ပ�အ�ဖြခခဥပ�ဒ၏ ကရေ�င�တယ�ပ�သည� န�င�င�ေ�အာဏာာ လကရေ�လမ��မန�င�မ၊ စ�ပာ��ေ�
အခင�အလမ��နင� ယဉ��ကရေျ�မလကရေခဏာာတ���ပ ဂဂယကရေ�ရး�ကရေ�ခတ�ပါသည�။ ဘာသာစကရော�
တစ�ခ�တည��ကရေ� ရး��သ��ဘာသာစကရော�အဆင� သတ�မတ��ပ�သည� ဆ��ဖြဖတ�ချကရေ�သည� ဖ��စည��ပ�
အ�ဖြခခဥပ�ဒနင�ည�သာ ဒမ�ကရေ�ေစန�င�င၏ ‘ဖြပည�သမျာ�’ ဟ�ဆ�လင� မည�သတ��ကရေ� ဆ�လ�
��ကရောင�� အမျာ�နာ�လည�ထာ�မကရေ� ပ�သင��န�င�ပါသည�။ ဘာသာစကရော�သည� အချ��နယ�ပယ�
မျာ�တင� ဖကရေ�ဒေယ�စနစ�/�ဟ�ချ�ပ�ကရေ�င�မ�လာချ�ေ�၊ �ဒသနတေအစ��ေ၊ ဌာာ�နတ�င��ေင��သာ�
အခင�အ�ေ�မျာ�၊ လတ�လပ�စာ�ဖြပာဆ�ခင�နင� သတင��မဒယာ၊ ပညာသင�ယခင�တ�� ကရေ�သ���သာ
ဖ��စည��ပ�အ�ဖြခခဥပ�ဒဆ�င�ော အဖြခာ�အ�ေ�ကရေစစမျာ�နင� အထ�ဆကရေ�စပ��နပြးပ� သ�ဖြခာ�
အဖြဖစ� ထည�သင��စဉ��စာ�၍ မေန�င�ပါ။
10 International IDEA
စစဉးး�စစ��စစး� အရေးခ�ကး (၁)
အဖြငင��ပာ�ဖယ�ကရေစစတင� �ကရော��န�ါဒကရေျင�သ���သာနည��ဖြဖင� �ဖြဖေင��ေန� ကြးကရေ��ပမ��န�င�သည�
ကရေ��ကရေယ�ယ��ကရေည�မ၊ တ�င��ေင��သာ�ဖြဖစ�မ၊ လင�ဖြဖစ�တည�မ အစေ�သာ န�င�င�ေ�အကရေ�အပြးပ�
�ပ�ပါကရေ�စော အ��ကရောင��ခမျ�� ဖြဖစ�လာန�င�သည� ကရေ�ယ�ပ�င�လကရေခဏာာဆ�င�ော အဖြခာ�အောမျာ�နင�
မတသည�အချကရေ�မာ ဘာသာစကရော�အ�ေ�တင� �ကရော��နအဖြဖစ� �ေး�ချယ�မေန�င�ဖြခင��ပင�ဖြဖစ�သည�
(�ချာင�ဒေ၊ ၂၀၀၉ ခ�နစ�)။ န�င�င�တာ�ဘာသာ ဖြပဋဌာာန��မကရေ� ဖ��စည��ပ�အ�ဖြခခဥပ�ဒဖြဖင� တာ�ဖြမစ�န�င�
�သာ�လည�� န�င�ငတစ�န�င�ငအ�နဖြဖင� ဘာသာစကရော�တစ�ခ� (သ��) အချ��ကရေ�အသ��ဖြပ�၍ လည�ပတ�
လ�ပ��ဆာင�ေန� �ေး�ချယ�ေပါမည�။ န�င�ငသာ�မျာ��ဖြပာဆ��ကရေသည� ဘာသာစကရော�တ�င��ကရေ� အသ��
ဖြပ�၍ လည�ပတ�လ�ပ��ဆာင�ေန�မာမ မဖြဖစ�န�င�ပါ။ ထ�အချကရေ�သည� ပ�နမ��ပါ��သာ န�င�ငမျာ�၌သာ
မကရေ ချမ��သာ�သာန�င�ငမျာ�တင�လည�� မန�ကရေန��နပါသည�။ ဖ��စည��ပ�အ�ဖြခခဥပ�ဒ �ေ�ဆ�သ
မျာ�အ�နဖြဖင� ဘာသာစကရော� တစ�စ�တစ�ော (သ��) အချ��ကရေ� ရး��သ��ဘာသာစကရော�အဆင� သတ�မတ�
�ပ�သင� မ�ပ�သင� မည�သ��ဆ��ဖြဖတ�သင�သနည��။ သတ�မတ��ပ�သင��သာ� မည�သ���ေး�ချယ�သင�
သနည��။ ဖ��စည��ပ�အ�ဖြခခဥပ�ဒသည� လနည��စ�ဘာသာစကရော�မျာ� �ဖြပာဆ�အသ��ဖြပ��ကရေသမျာ�
ကရေ� မည�သ��မည�ပ� အသအမတ�ဖြပ��ပ�၊ ကရောကရေယ��ပ�၊ �နော�ပ�သင�သနည��။
International IDEA 11
သမ�င��အ�တ�အကြကရေ�မျာ�၊ န�င�င�ေ�အ�ေး�မျာ�၊ ကရေ�ယ�ပ�င�လကရေခဏာာမျာ�၊ ယဉ��ကရေျ�မ
မျာ�သည� ဖ��စည��ပ�အ�ဖြခခဥပ�ဒ�ေ�ဆ��ေ� လ�ပ�ငန��စဉ�တ�င��ကရေ� ပ�သင��ပါသည�။ ဖ��စည��ပ�
အ�ဖြခခဥပ�ဒ �ေ�ဆ�သမျာ�အ�နဖြဖင� ဤ�နာကရေ�ခအ��ကရောင��အော၊ လအဖ��အစည��အတင��
ဘာသာစကရော�ဆ�င�ော ကရေ�ယ�ပ�င�လကရေခဏာာမျာ�နင� ဘာသာစကရော�ဆ�င�ော န�င�င�ေ�မျာ�တ��၏
ဖြပ�မလ�ပ��ဆာင�ပ�မျာ�၊ န�င�ငအတင�� ဘာသာစကရော�အသ�ကရေ�အ�န��အမျ��မျ��၏ လ�အပ�ချကရေ�
မျာ�နင� ဆနမျာ�တ��အ��ကရောင�� သေနာ�လည�ထာ�ေန� လ�အပ�ပါသည�။
ဘာသာစကရော�တစ�ခ�တည��ကရေ� ရး��သ��ဘာသာစကရော�အဖြဖစ� သတ�မတ�အသ��ဖြပ�ဖြခင��အာ�
ကရေျယ�ဖြပန��သာ ပန��တ�င�သ��ေပ�ကရေ� ဖြမင�တင��ပ�ဖြခင��အဖြဖစ� ရးဖြမင�ပါသည�။ ပထမပန��တ�င�မာ
န�င�ငသာ�တ�င�� မ��ပ�ပ�င�ခင�နင� အလည�ကရေျပ�မန�ကရေျင��ပသည� မ�ဆန�ပ�ပ�မျာ�တ��၏ သဘာ�
အကရေျ��ဆကရေ�အဖြဖစ�လထ�ပါ�င��သာ ဒမ�ကရေေကရေ�တစ�န�င�င�ေ�ကရေစစမျာ�အတကရေ� ဘ�ပလကရေ��ဖာင��
တစ�ခ�ဖန�တ��ပ�ေန�ဖြဖစ�ပါသည�။ ဒ�တယမာ လမ�ေ�နင�စ�ပာ��ေ�၌ �ေး�လျာ�န�င�မကရေ� ဖြမင�
တင�ော၊ ဂဂ�ဏာ�ဖြဒပ�အဆင�ဆင�ေ�နမကရေ� ပြးဖ�ဖျကရေ�ောတ��တင� အ�ထာကရေ�အကရေ�ပ�န�င�ေန� ဖြဖစ�ပါ
သည�။ အဘယ���ကရောင�ဆ��သာ� အမျာ�သ��ဘာသာစကရော�တစ�ခ�ဖြဖင� စာတတ��ဖြမာကရေ�မကရေ�
ဖြမင�တင��ပ�လင� စ�ပာ��ေ�အခင�အလမ��မျာ�ကရေ� ထ�ဘာသာစကရော�အသ��ဖြပ�သ အသ�ကရေ�အ�န��
ထကရေ��ကရေျာ�လန�၍ တစ�န�င�ငလ��သ��ချ��ထင��ပ�ော�ောကရေ��သာ��ကရောင�ဖြဖစ�သည�။ တတယမာ
လမစ�ပာ��ေ�ဆ�င�ော �နစဉ�ဘ�ထကရေ� �ကရေျာ�လန��သာ�ဆာင�ေးကရေ�ချကရေ�မျာ� လ�ပ�ကရေ�င��န
�ကရေသည� န�င�ငသာ�မျာ�နင� အစ��ေစမအ�ပ�ချ�ပ��ေ�ပ�င��တ��အ�ကရော�၌ �ခတ�မန�င�ငအဖြဖစ�သ��
တ��တကရေ��ေ�အတကရေ� လ�အပ�သည�တ�ကရေ�ရး�ကရေ�ဆကရေ�သယ�န�င�မအတကရေ� အ�ဖြခခတစ�ေပ��ပ�
စမ��ေန� ဖြဖစ�ပါသည�။
12 International IDEA
ဘာသာစကရော� အ�ပ�စ�တစ�စ�ကရေ ကြးကရေ�စ���န�သာ၊ ထ�ဘာသာစကရော�ကရေ အမျ��သာ��ေ�
လကရေခဏာာနင�ဆကရေ�စပ��န�သာ၊ ဘာသာစကရော�လနည��စ� အသ�ကရေ�အ�န��မျာ� သသသာသာ
မေ�သာန�င�ငမျာ�၌ ဘာသာစကရော�တစ�ခ�တည��ကရေ� ရး��သ��အဖြဖစ� �ေး�ချယ�သတ�မတ�လင�
အဖြငင��ပာ�ဖယ�ော မေ�ကရောင�� မေန�င�ပါ။ ထ�ဘာသာစကရော�သည� အပြးမ�မဟ�တ��သာ�ဖြငာ�
မျာ��သာအာ�ဖြဖင� န�င�င�ေ�အာဏာာေသ န�င�ငသာ�အမျာ�စ�၏ ဘာသာစကရော� ဖြဖစ��လေ
ပါသည�။ ဆန�ကရေျင�ဘကရေ�အာ�ဖြဖင� ဘယ�လ�ဂဂျယန�င�ငတင�မ မလရး��သ��ဘာသာစကရော�သည�
ဖြပင�သစ�ဘာသာစကရော�ဖြဖစ�ခ�ပြးပ� သမ�င��တင� စ�ပာ��ေ�နင� န�င�င�ေ�၌ ဖြပင�သစ�န�င�ငသာ�
လနည��စ�၏ကြးကရေ�စ��မကရေ� ထင�ဟပ�၊ ထန��သမ��ထာ�ဖြခင�� ဖြဖစ�ပါသည�။
န�င�ငအမျာ�အဖြပာ�၌မ ကရေ�ယ��ကရေမာာကရေ�ယ�ဖြပဋဌာာန��ပ�င�ခင� �တာင��ဆ��နသမျာ�ဖြဖစ��စ၊
ဌာာ�နတ�င��ေင��သာ� အသ�ကရေ�အ�န��မျာ�ဖြဖစ��စ၊ နစ�မျ��လ��ဖြဖစ��စ အပါအ�င� �ကရောင��စာ
သတ�မတ�ပြးပ�ဖြဖစ�သည� ဘာသာစကရော�လနည��စ� အသ�ကရေ�အ�န��မျာ�ေ�ကရေပြးပ� ဘာသာစကရော�
တစ�ခ�တည��ကရေ� ရး��သ��အဖြဖစ� �ေး�ချယ�သတ�မတ��သာ� ထ�သတ��အတကရေ� န�င�င�ေ�အေ
သ�ဘာထာ�ကရေ�လ��စော �ောကရေ�ပါသည�။ ဤအ�ပ�စ�မျာ�အဖ�� ဘာသာစကရော�ဆ�င�ော အခင�
အ�ေ�မျာ�၊ အသအမတ�ဖြပ�ခေမ၊ ဥပ�ဒအဆင�တ��သည� ယဉ��ကရေျ�မလကရေခဏာာ၊ န�င�င�ေ�
အာဏာာ၊ စ�ပာ��ေ�အခင�အလမ��မျာ�တ��နင� သကရေ�ဆ�င�သဖြဖင� လန�စာအ�ေ�ကြးကရေ�ပါသည�
(�အာကရေ�တင� အ�သ�စတ�ေင��လင��ထာ�သည�)။
ထ��ဖြပင� ဘာသာစကရော�အသ��ဖြပ�မ၌ မျ��ဆကရေ�အေကရောဖြခာ��နဖြခင��လည�� ဖြဖစ��ကရောင��ဖြဖစ�
န�င�သည�။ ဥပမာအာ�ဖြဖင� အ�ေ�တ�မာန�င�င၌ မျ��ဆကရေ�သစ�မျာ�သည� ဘဟာဆာအင�ဒ�န�ော�
(မ�လ��ဒသယစကရော�တစ�မျ��) ဘာသာစကရော� �ဖြပာဆ��လေပြးပ� မျ��ဆကရေ��ဟာင��မျာ�ကရေမ
�ပတဂဂဘာသာစကရော� �ဖြပာဆ�ခ��ကရေသည�။ စာမေ၊ စကရော�သာေ�သာ ဌာာ�နတ�င��ေင��သာ�
ဘာသာစကရော�အမျာ�အဖြပာ�ကရေ�လည�� �ဖြပာဆ�အသ��ဖြပ��ကရေသည�။
ဖ��စည��ပ�အ�ဖြခခဥပ�ဒတစ�ခ�၌ ဘာသာစကရော�ကရေစစကရေ� ကရေ�င�တယ�ထာ�ပ�သည� ပြးငမ��ချမ���ေ�
အတကရေ� သသာထင�ော��သာ အကရေျ��ဆကရေ�မျာ�ေန�င�ပါသည�။ ဘာသာစကရော�သည� ပဋပကရေခ
ဖြဖစ��စ�သာအောဖြဖစ��နပါကရေ ပြးငမ��ချမ���ေ�တည��ဆာကရေ��ေ�နင� ဖ��စည��ပ�အ�ဖြခခဥပ�ဒ
�ေ�ဆ��ေ�လ�ပ�ငန��စဉ�မျာ�စစဉ��ေ�ဆ��ကရေသမျာ�သည� ၎င��တ��၏အစအစဉ�မျာ�တင� ဘာသာ
စကရော�အ�ေ�ကရေစစကရေ� ထည�သင���ကရေေမည�ဖြဖစ�ပြးပ� ပျကရေ�ကရေကရေ�ပါကရေ အနတောယ�ကြးကရေ�မာ�ပါသည�။
ယင��အချကရေ�သည� ဘာသာစကရော�လနည��စ�အ�ပ�စ�မျာ� စ�����နထ�င��ကရေသည� န�င�ငမျာ�၌ အထ�
မန�ကရေန��နပြးပ� ဘာသာစကရော�တစ�ခ�တည��ကရေ� ရး��သ��အဖြဖစ�သတ�မတ�လ�ကရေ�ပါကရေ န�င�င�ေ�
ဖယ��ကရေဉ�မနင� အ�ကရေမ��ဖကရေ�မတ��သာမကရေ ဖြပည�တင��စစ�ပင�ဖြဖစ�လာန�င�ပါသည�။ ဥပမာအာ�ဖြဖင�
International IDEA 13
သေလကရေ�ာန�င�ငတင� လတ�လပ��ေ�ေပြးပ��နာကရေ� ဆင�ဟာလာဘာသာစကရော�ကရေ� တစ�ခ�တည��
�သာ ရး��သ��ဘာသာစကရော�အဖြဖစ� သတ�မတ�ခ��ကရေသည�။ ယင��သ��သတ�မတ�ဖြခင����ကရောင�
တမ�လ�ဘာသာစကရော� �ဖြပာဆ�သမျာ�မာ ခ�ဖြခာ�ဆကရေ�ဆခေပြးပ� ဆနမ��ပ�ပ�င�ခင�ပါ ရး�တ�သမ��
ခေသည�။ ထ�သမျာ�သည�လည�� မလအစတင� �ဟ�အစ��ေအဖ��အစည��မျာ�၌ ဘာသာစကရော�
နစ�ခ�စလ��အသ��ဖြပ�ေန� �တာင��ဆ�ခ��ကရေော �နာကရေ�ပ�င��တင� တမ�လ�လမျ��အမျာ�စ��နထ�င�ော
ဖြပည�နယ�တစ�ခ�သတ�မတ��ပ�မည� ဖကရေ�ဒေယ�စနစ�မသည� ခ�ထကရေ��ေ�အထပါ တ��၍�တာင��
ဆ�လာ�ကရေသည�။ ဤသ��ဖြဖင� န�င�ငတင�� ဆယ�စ�နစ�မျာ��ကရော�အာင� ဖြပည�တင��စစ�ဖြဖစ�ခ�ပြးပ�
�သ��ချာင��စ�ခ�သည�။ ယင��နင�နင��ယဉ�၍ဆ�ေ�သာ� အင�ဒ�န�ော�န�င�ငတင� တ�င��ေင��သာ�
လမျ��စ�အမျ��မျ�� �ဖြပာဆ��ကရေသည� ဘာသာစကရော��ပါင�� ၇၀၀ �ကရေျာ�ေော လဦး��ေ၏ ၅
ောခ�င�နန���အာကရေ�သာ�ဖြပာဆ��သာ ဘဟာဆာအင�ဒ�န�ော� ဘာသာစကရော�ကရေ� ရး��သ��ဘာသာ
စကရော�အဖြဖစ� သမာတဆကရောန�ကရေ လတ�လပ��ေ�ေချန�၌ �ေး�ချယ�သတ�မတ�ခ�သည� (အင�ဒ�န�ော�
န�င�င ဖ��စည��ပ�အ�ဖြခခဥပ�ဒပ�ဒ�မ (၃၆))။ မ�လ�ဘာသာစကရော�ကရေ� လမျ���ေ�အေ �ကရော��န
အဖြဖစ� ရးဖြမင�ခ��ကရေော ၎င��ကရေ� ရး��သ��ဘာသာစကရော�အဖြဖစ� �ေး�ချယ�ဖြခင��သည� လတ�င��အကရေျ��
�င��သာ အမျ��သာ��ေ�လကရေခဏာာေပ�တစ�ခ� တည��ဆာကရေ�ော၌ အဓကရေအဆင�တစ�ခ� ဖြဖစ�ခ�
သည�။1
ကရေ�လ�နအဖြဖစ�မ လတ�လပ��ေ�ေလာခ��သာ န�င�ငမျာ�တင� ကရေ�လ�နဖြပ�သန�င�ငမျာ�၏
ဘာသာစကရော�သည� န�င�ငေ ဘာသာစကရော�အသ�ကရေ�အ�န�� အမျ��မျ��အ�ကရော� အနမ�ဆ��အာ�
ဖြဖင� န�င�င�ေ�နင�စ�ပာ��ေ�အထကရေ�တန��လာ၌ အသ��ဖြပ�သည� ဘ�ဘာသာစကရော�မျ��အဖြဖစ�
ေ�နန�င�သည�။ ၎င��တ��တင� ရး��သ��ဘာသာစကရော�(မျာ�) �ေး�ချယ��ကရေော၌ သမ�င��အ�တ�အကြကရေ�
မျာ���ကရောင� ��ောဓ�ပ�ပါကရေ�န�င�ပါသည�။ ကရေ�လ�နဖြပ�သန�င�ငမျာ��သာ�လည���ကရောင��၊ လ
အမျာ�စ��သာ�လည���ကရောင�� ဖြပဋဌာာန��ခ��ကရေသည�ဘာသာစကရော�ကရေ� အသ��မဖြပ��တာဖြခင��သည�
အတတ�ကရေ� ဖြပည�ဖ��ကရော�ချပြးပ� အမျ��သာ��ေ�လကရေခဏာာနင� ယဉ��ကရေျ�မ�ဟ��ါဒတ��ကရေ� (ဖြပန�
လည�) အသအမတ�ဖြပ��စော�ောကရေ�ပါသည�။ အဖြခာ�တစ�ဖကရေ�တင�မ အစ��ေအဖ��အစည��မျာ�
နင� အစ��ေလ�ပ�ငန��စဉ�မျာ�တ��၌အသာ�ကရေျပြးပ�သာ� ဘာသာစကရော�တစ�ခ�ဖြဖင� လ�ပ�ကရေ�င��ဆာင�
ေးကရေ�လင� �ထာကရေ�ပပ���ဆာင��ေ�နင� ဘဏဍာာ�ေ�တ��၌ ထ�ောကရေ�ဖြမန�ဆန��စန�င�သည�အဖြပင�
န�င�ငေ ဘာသာစကရော�မျာ�အနကရေ� ကရေ�လ�နဘာသာစကရော�ကရေ� ဘကရေ�မလ�ကရေ��သာ �ေး�ချယ�စော
အဖြဖစ� ရးဖြမင�န�င�သည�။
14 International IDEA
ဖ��စည��ပ�အ�ဖြခခဥပ�ဒ လ�ပ�ငန��စဉ�၌ ဘာသာစကရော�ကရေစစကရေ� �ေ�တန��တင�လာန�င�သည�
ဘာသာစကရော�လနည��စ� သ��မျ��အ��ကရောင��ခ�ဖြခာ�သေထာ�လင� အ�ထာကရေ�အကရေဖြဖစ�ပါသည�။
(ကရေ) ကရေ�ယ�ပ�င�ဖြပဋဌာာန��ခင��တာင��ဆ��ကရေသည� ဘာသာစကရော�လနည��စ�မျာ�၊ (ခ) ကရေ�ယ�ပ�င�
ဖြပဋဌာာန��ခင�မ�တာင��ဆ�သည� ဘာသာစကရော�လနည��စ�မျာ� နင� (ဂဂ) ဌာာ�နတ�င��ေင��သာ�မျာ�
(Kymlicka 2007) ဟ၍ ဖြဖစ�သည�။ ၎င��တ��၏ �တာင��ဆ�ချကရေ�မျာ� ထပ�တကရေျ�သာ�လည��
ထ�ထ�ဖြခာ�ချကရေ�မျာ�ကရေ� သေထာ�လင� �တာင��ဆ�ချကရေ�မျာ�၏ အ��ကရောင��အောနင� ကရေ�င�တယ�
�ဖြဖေင��ော၌ အသ��ဖြပ�န�င��သာ ဖ��စည��ပ�အ�ဖြခခဥပ�ဒ�ေ�ဆ��ေ� �ေး�ချယ�စောမျာ�တ��
အ��ကရောင�� နာ�လည�သေော၌ အ�ထာကရေ�အကရေဖြဖစ�ပါသည�။ ဖ��စည��ပ�အ�ဖြခခဥပ�ဒသည�
ရး��သ��ဘာသာစကရော�နင�ဆ�င��သာ ယဉ�ပြးပ�င��တာင��ဆ�ချကရေ�မျာ�ကရေ� ကရေ�င�တယ��ဖြဖေင���ပ�န�င�
သည�အော ဖြဖစ�ပါသည� (Kymlicka and Patten 2003)။
ဘာသာစကရော�စ�န�င�ငအမျာ�အဖြပာ� (ဥပမာအာ�ဖြဖင� ဘယ�လ�ဂဂျယ၊ ကရေင�မေးန��၊ ကရေ�နဒါ၊
အသယ�ပ�ယာ�၊ သေလကရေ�ာနင� တေကရေ) တင� လအမျာ�စ�မဟ�တ�သည� ဘာသာစကရော�
လနည��စ�မျာ�သည� ကရေ�ယ�ပ�င�ဖြပဋဌာာန��ခင� သ��မဟ�တ� ကရေ�ယ�ပ�င�အ�ပ�ချ�ပ�ခင� �တာင��ဆ��ကရေပါ
သည�။2 ထ�အ�ပ�စ�မျာ�သည� သ�ဖြခာ��ဒသတင� စ�စည���နထ�င��လေ�ကရေပြးပ� ၎င��တ��ဆန
အ�လျာကရေ�ဖြဖစ��စ၊ တ�ကရေ�ခ�ကရေ�သမ��ယခေဖြခင����ကရောင�ဖြဖစ��စ န�င�ငအတင�� သတ�သင��မခေ
မ၌ ကရေ�ယ�ပ�င�အ�ပ�ချ�ပ�ခင�၊ ကရေ�ယ�ပ�င�အဖ��အစည��မျာ�၊ ဥပ�ဒမျာ�တ�� ေခ��ကရေသည�။
ယခင�ကရေတည��ကရေ လအမျာ�စ��ဖြပာဆ�ခ��ကရေသည� ဘာသာစကရော�ကရေ� တစ�ခ�တည���သာ
ရး��သ��ဘာသာစကရော�အဖြဖစ� သတ�မတ�ခ�သည� န�င�ငမျာ�တင� အဆ�ပါန�င�င�ေ�လပ�ော�မမျာ�
�ပ�ပါကရေ�တတ�ပါသည�။ အဘယ���ကရောင�ဆ��သာ� ဘာသာစကရော�ဆ�င�ော မ�ါဒမျာ�သည�
ရး��သ��အဖြဖစ�သတ�မတ�မခေ�သာ ဘာသာစကရော�မျာ�ကရေ� �ဖြပာဆ��ကရေသမျာ�အာ� န�င�င�ေ�
အာဏာာ၊ စ�ပာ��ေ�အခင�အလမ��မျာ�၊ ယဉ��ကရေျ�မဆ�င�ော အ�လ��ပ�ခေမတ��နင�ကရေင��ကရော
�စ�သာ�လည�� ရး��သ��ဘာသာစကရော� �ဖြပာဆ��ကရေသမျာ�အဖ��မ ထ�အခင�ထ�မျာ�ေေ�စ�သာ
��ကရောင� ဖြဖစ�သည�။ သ��ဖြဖစ�ော �ဒသအလ�ကရေ�စ�စည���နထ�င��ကရေသည� ဘာသာစကရော�လနည��စ�
မျာ�သည� ၎င��တ��၏ ဘာသာစကရော�မျာ�ကရေ� ရး��သ��အဖြဖစ�ထာ�ေမည� ဖြပည�နယ�အစ��ေအဖ��
စည��မျာ�တည��ထာင�ေန� �ေ�ရးလာန�င�သည�။ ဖကရေ�ဒေယ�စနစ�၊ �ဟ�အာဏာာ�လာချ�ေ�၊ အထ�
ကရေ�ယ�ပ�င�အ�ပ�ချ�ပ�ခင�တ��အနကရေ�မ မည�သည�(တ��)မဆ�ဖြဖင�ဖြဖစ��စ (ဥပမာအာ�ဖြဖင� ကရေ�နဒါ)၊
International IDEA 15
န�င�ငအဆင� ရး��သ��ဘာသာစကရော�နင�တန��တ အခင�အ�ေ�ေေန�ဖြဖစ��စ (ဥပမာအာ�ဖြဖင� အသ
ယ�ပ�ယာ�နင� စပန�) ကြးကရေ��ပမ��ဖြခင��မျ��ဖြဖစ�သည�။ ဖြပည�သ�န�ထမ��မျာ�နင�ဆကရေ�သယ��ဆာင�
ေးကရေ�ဖြခင�� (�ဖြမာကရေ�မကရေ�ဆဒ�န�ယာ�မာကရေ�သ��) အစေသည� လ�ပ�ငန���ဆာင�ေးကရေ�မဆ�င�ော
အ��ကရောင��ေင��မျာ�နင� ဥပမာအာ�ဖြဖင� ဘာသာစကရော��ပါင��စ� စ�����နထ�င�သည� န�င�င
��သသလကရေခဏာာ အသအမတ�ဖြပ�ခေ�ေ� (ယင��သည� �တာင�အာဖေကရေန�င�ငအတကရေ� အထ�
အ�ေ�ကြးကရေ�သည�) ကရေ�သ���သာ သ�ကရေ�တပ�င��ဆ�င�ော အ��ကရောင��ေင��မျာ���ကရောင� ၎င��တ��၏
ဘာသာစကရော�ကရေ� �ဟ�အစ��ေအဖ��အစည��မျာ�၌ ရး��သ��အဖြဖစ� သတ�မတ��ပ�ေန�လည��
�တာင��ဆ�လာန�င�သည�။
ဤ�တာင��ဆ�ချကရေ�မျာ�သည� ဘာသာစကရော� အသ�ကရေ�အ�န��မျာ�မ အစ�အဖ��အလ�ကရေ�
(ဥပမာအာ�ဖြဖင� ဖကရေ�ဒေယ�ဖြပည�နယ�အဖြဖစ�) ကရေျင�သ���ကရေသည� အခင�အ�ေ�မျာ�ဖြဖစ�သဖြဖင�
၎င��တ��ကရေ� အမျာ�ဆ�င�အခင�အ�ေ�မျာ�ဟ� �ခ���လေသည� (Choudhry 2012)။ ဘာသာ
စကရော�အေ အမျာ�စ�ဖြဖစ�သမျာ�ကရေမ ထ��တာင��ဆ�ချကရေ�မျာ�သည� ဒမ�ကရေ�ေစ၊ အစ��ေအ�ပ�ချ�ပ�
�ေ�နင� စ�ပာ��ေ��ေး�လျာ�န�င�မတ��အ�ပ ပြးခမ���ဖြခာကရေ�ော�ောကရေ�ပြးပ� န�င�ငသာ�ဖြဖစ�မကရေ�
ယ�တ��လျာ�စသည�၊ န�င�ငတည�တ�ေ�အ�ပ အနတောယ�ေ�စသည�၊ ခ�ဖြခာ�ဆကရေ�ဆော�ောကရေ�
�စသည� (ဥပမာ - တေကရေန�င�ငမာကရေ�သ��) အစေသည� အ��ကရောင��ဖြပချကရေ�မျာ�ဖြဖင� ဆန�ကရေျင�
လာန�င�ပါသည�။ ထ��အဖြပင� ဖကရေ�ဒေယ�လ�ပ�ထ��အသစ�မျာ�သည� ဖကရေ�ဒေယ�ဖြပည�နယ�မျာ�ထမ
ဘာသာစကရော�ဆ�င�ော အမျာ�ဆ�င�အခင�အ�ေ�မျာ� အလာ�တ�တာင��ဆ�လာမည� ဘာသာ
စကရော�လနည��စ� နစ�ထပ�ကရေမ��မျာ� (‘လနည��စ�အတင��မ လနည��စ�မျာ�’ ဟ� �ခ���လေ)
အသစ��ပ�ပါကရေ��စန�င�ပါသည�။ အဂဂ�လပ�ဘာသာစကရော��ဖြပာသမျာ�ကရေ လနည��စ�ဖြဖစ��န
သည� ကရေ�ဘကရေ�ဖြပည�နယ�နင� ဖြပင�သစ�ဘာသာစကရော��ဖြပာသမျာ�ကရေ လနည��စ�ဖြဖစ��နသည�
အဂဂ�လပ�စကရော��ဖြပာဖြပည�နယ�ကရေ��ခ�တ��ေ�နသည� ကရေ�နဒါန�င�င၌ဆ�လင� ၎င��သည�အ�ေ�ကြးကရေ�
သည�ကရေစစ ဖြဖစ�ပါသည�။
16 International IDEA
ဇယ��ကကး (၃.၁) အရေးနယန�ငးးငးတငးး ဘ�သာ�စစက��အရေးလ�ကး ခြပညးးနယးသာတးမာာတး�သာ�
�ကးဒါးယးစစနစစး ဆငးးက��ခြပ�ငးး�လ�လ�ပ�
အနယန�င�ငတင� ဘာသာစကရော�အလ�ကရေ� ဖြပည�နယ�သတ�မတ�ေန� တင�သင��လာသည� အဆ�ဖြပ�
ချကရေ�ကရေ� တ�င��ဖြပ�ဖြပည�ဖြပ�လတ��တာ� (၁၉၄၆-၁၉၄၈) ကရေ ပယ�ချခ�သည�။ ပါကရေစစတန�-အနယ ခ�ထကရေ�
�ေ�ကရေစစ �ပ�ပါကရေ�လာအပြးပ�နင� လတ�လပ��ေ�မေမတင� ကရေန�ဂဂေကရေ�ပါတသည� ဘာသာစကရော�
အလ�ကရေ� ဖြပည�နယ�မျာ�သတ�မတ�ေန� ကရေတကရေ�တ�ထာ� �ဆာင�ေးကရေ�ခ��သာ�ဖြငာ� ခ�ထကရေ�မမျာ�
ဆကရေ�လကရေ��ပ�ပါကရေ� မလာ�စေန�အလ��ငာ ဘာသာစကရော�အလ�ကရေ� ဖြပည�နယ�သတ�မတ��သာ
ဖကရေ�ဒေယ�စနစ�ကရေ� ပယ�ချခ�သည�။ ထ��ဖြပင� ဤသ��ပယ�ချဖြခင��သည� ဟင�ဒဘာသာစကရော�ကရေ�
ဖြပည��ထာင�စ�၏ ရး��သ��ဘာသာစကရော�အဖြဖစ� ဖ��စည��ပ�အ�ဖြခခဥပ�ဒဖြဖင� ဖြပဋဌာာန��ထာ�ဖြခင��နင�
လည�� ကရေ�ကရေ�ည�နသည�။ ယင��ေပ�တည�ချကရေ� နစ�ေပ�လ��သည� ဘာသာစကရော�နင��ဒသ ကရောဖြခာ�
ချကရေ�မျာ�ကရေ� �ကရေျာ�လန�သည�၊ န�င�င�ေ�၌ ပါ�င��ဆာင�ေးကရေ�န�င�မ၊ စ�ပာ��ေ�အခင�အလမ��မျာ�နင�
အမျ��သာ��ေ�လကရေခဏာာတ��ကရေ� ဖြမင�တင��ပ�န�င�သည� အနယတစ�တ�င��လ�� န�င�ငသာ�ဖြဖစ��ေ�
အယအဆတင� ဖြမစ�ဖျာ�ခပါသည�။
သ���သာ� ဘာသာစကရော�အလ�ကရေ� ဖြပည�နယ�သတ�မတ��ေ�ကရေစစ ပယ�ချမမျာ�သည� န�င�ငအတင��
ဟင�ဒမဟ�တ��သာ ဘာသာစကရော�မျာ��ဖြပာဆ��ကရေသည��ဒသမျာ�၌ လတ�လပ��ေ�မေမတ�န��ကရေ
ပျကရေ�ဖြပာ�ခ�ပါသည�။ ၁၉၅၃ ခ�နစ�တင� မဒေပ�ဖြပည�နယ�၌ တမ�လ�လမျ��အမျာ�စ��နထ�င�ပြးပ� �တလဂဂ
ဘာသာစကရော��ဖြပာဆ�သည� �ဒသမျာ�စ��ပါင��၍ အန�ဒောဖြပည�နယ� (�နာင�တင� အန�ဒါောပောဒ
ကရေ�ေ�ဟ� �ခသည�) ကရေ� သတ�မတ�တည��ထာင�ခ�သည�။ ယင��သ��တည��ထာင�ဖြခင����ကရောင� ဖြပည�နယ�
ဖြပန�လည�ဖ��စည���ေ��ကရော�မေင� (States Reorganization Commission) ကရေ� ဖ��စည��ပြးပ��လလာ
ခ�ော ဖြပည�နယ�နယ�နမတ�သတ�မတ�ောတင� ဘာသာစကရော�ကရေ�ထည�သင��စဉ��စာ�သင�သည�ဟ၍ ထ�
�ကရော�မေင�ကရေ�ကရောကရေ�ချကရေ�ချခ�သည�။ �ကရော�မေင�၏အကြကရေဖြပ�ချကရေ�အေ အနယပါလမန�သည� အာသ၊
�ဟာ၊ ဘ��ဘဖြပည�နယ�၊ ဂဂျမ�မနင�ကရေကရေ�ေ�မ�ယာ�၊ ကရေောလာ၊ မဇဈ�ဒသ၊ မဒေပ� (�နာင�တင� တမ�လ�
နာဒ ဟ� �ခ��)၊ မ�င�စရး (�နာင�တင� ကရောနတကရေ ဟ� �ခ��)၊ ဩေဿ (�နာင�တင� အ�ဒသ ဟ�
�ခ��) နင� ပန�ဂဂျပ�ဖြပည�နယ�မျာ�ကရေ� ၁၉၅၆ ခ�နစ�တင� သတ�မတ��ပ�ခ�သည�။ ဘာသာစကရော�
စ�လင�သည� ဘ��ဘဖြပည�နယ�ကရေ� ၁၉၆၀ ခ�နစ�တင� ဂဂဂဂျေတ�နင� မဟာေဋဌာအဖြဖစ�လည���ကရောင��၊ ပန�
ဂဂျပ�ဖြပည�နယ�ကရေ�လည�� ၁၉၆၆ ခ�နစ�တင� ပန�ဂဂျပ�နင� ဟာေယနအဖြဖစ�လည���ကရောင�� ဆကရေ�လကရေ�
ပ�င��ဖြခာ�ခ�သည�။ ယင��သည� ၂၀ ောစ�နစ�အတင�� ဖြပည�တင��န�င�င�ေ�နယ�နမတ�မျာ�ကရေ� ပြးငမ��ချမ��
စာ ဖြပန�လည�ဖ��စည��ခ�မမျာ�အနကရေ� အကြးကရေ�ကရေျယ�ဆ���သာဖြဖစ�ေပ�ဖြဖစ��လာကရေ�ပါသည� (Choudhry
2016)။
International IDEA 17
ဘာသာစကရော�နင� ကရေ�ယ�ပ�င�ဖြပဋဌာာန��ခင��တာင��ဆ�ချကရေ�တ�� ပ�တ�မ�နသည� လအဖ��အစည��
မျာ�၌လည�� ဘာသာစကရော�သည� ဖ��စည��ပ�အ�ဖြခခဥပ�ဒဆ�င�ောအ�ေ�ကရေစစ ဖြဖစ�ပါသည�။
န�င�ငအမျာ�အဖြပာ� (ဥပမာအာ�ဖြဖင� ဩစ��တ�လျ၊ ဂဂျာမနနင� အာေပ��စာ�ဘာ�မျာ�န�င�င) ၌
လ�င�မ��ကရောင� ဘာသာစကရော�လနည��စ�ဖြဖစ�သည� ကရောလေည��နထ�င�သမျာ� မျာ�စာေပါ
သည�။ ထ��ဖြပင� အထ�သဖြဖင� အာဖေကရေတ�ကရေ� (ဥပမာအာ�ဖြဖင� န�င�ဂဂျ�ေ�ယာ�) နင� အာေတ�ကရေ�
(ဥပမာအာ�ဖြဖင� ဖြမန�မာန�င�င) တ��၌ န�င�ငတစ�ခ�အတင�� နယ�နမတ�အေ �ော�ထ�ယကရေ�နယ�
�န�သာ ကရေ�ဖြပာ�စ�လင�သည� ဘာသာစကရော�အသ�ကရေ�အ�န��မျာ�အ�နဖြဖင� ကရေ�လ�နဘ�မ
လတ�လပ��ေ�ေဖြခင����ကရောင� စ�စည��မသာ��သာဘာသာစကရော��ပါင��စ� စ�����နထ�င��ကရေသည�
န�င�ငမျာ�လည�� အမျာ�အဖြပာ� ေပါသည�။
ဘာသာစကရော�အေ လနည��စ�မျာ�သည� �နအမ�၊ အသ�ကရေ�အ�န��နင� ဘာသာ�ေ�အဖ��
အစည��တ��အတင��၌ ၎င��တ��၏ဘာသာစကရော�ဖြဖင� �ဖြပာဆ�ပါသည�။ သ���သာ� ဥပမာအာ�ဖြဖင�
အလ�ပ�ခင�၊ �ယ�သမျာ�ထ�န��ဆာင�မ�ပ�ဖြခင��၊ ��ကရော�ဖြငာဖြခင��တ��ကရေ�သ���သာ စ�ပာ��ေ�ကရေစစ
မျာ�၌ ၎င��တ��၏ဘာသာစကရော�ကရေ� အသ��ဖြပ�လ��ကရေန�င�ပါသည�။ ထ��ဖြပင� လနည��စ�ဘာသာ
စကရော�နင� န�င�ငရး��သ��ဘာသာစကရော� နစ�မျ��လ��ဖြဖင� သင��ကရော��ပ�ပြးပ� �အာင�လကရေ�မတ�ကရေ�
လည�� အစ��ေကရေ တော��င�အသအမတ�ဖြပ��သာ အစ��ေ�ကရေျာင��နင� ပ�ဂဂဂလကရေ�ကရေျာင��မျာ�၌
ပါ ၎င��တ��ဘာသာစကရော�ဖြဖင� သင��ကရော��ပ��စလ�န�င�ပါသည�။ ၎င��တ��အသ�ကရေ�အ�န��အတကရေ�
ကရေ�ယ�ပ�င�ဘာသာစကရော�ဖြဖင� ပ�နပ�ထ�တ���ေန�၊ ရး�ပ�ဖြမင�သ�ကရော�ထ�တ�လင�ေန� ဆနေန�င�သည�။
ဘာသာစကရော�အေ လနည��စ�ဖြဖစ�သည� အသ�ကရေ�အ�န��မျာ�သည� အ�ပ�ချ�ပ��ေ�၌လည�� ၎င��
တ��ဘာသာစကရော�ဖြဖင� အစ��ေ�န��ဆာင�မမျာ� ေေလ�န�င�ပါသည�။ အနတမအာ�ဖြဖင� ောဇ�တ�မ
ဆ�င�ော တော�စေင��ေ�၌ စပ�စ�ခေသမျာ�၊ တော�ခမျာ�၊ သကရေ��သမျာ�တ��အတကရေ� ဘာသာ
ဖြပန�ေေပ�င�ခင�ေလ�န�င�ပါသည�။ ၎င��တ��ပန��တ�င�မာ စမခန�ခ��ေ�နင� တော�စေင��ေ�တ��၌ အဖ��
အစည��မျာ� စင�ပြးပ�င� (သ��) သ�ဖြခာ� တည��ထာင�ေန�မဟ�တ�ဘ� လကရေ�ေဘ�အဖ��အစည��မျာ�နင�
ထ�တ��ဆာင�ေးကရေ�ော၌ စည��ကရေမ��ချကရေ�မျာ� သတ�မတ�ဖြခင��ဖြဖင� တန��တညမ ဆကရေ�ဆခေ
ေန�နင� အခင�အ�ေ�မျာ�အတကရေ� အကရောအကရေယ�ေ�စေန� ဖြဖစ�ပါသည�။
အထကရေ�ပါ �တာင��ဆ�ချကရေ�အမျာ�အဖြပာ�သည� ပ�ဂဂဂလ (တစ�ဦး�ချင��) အခင�အ�ေ�မျာ�
အတကရေ�ဖြဖစ�ပါသည�။ ယင��တ��သည�လတ�လပ�စာထ�တ��ဖာ��ဖြပာဆ�ခင�၊ လတ�လပ�စာအသင��
အပင��ဖ��စည��ခင�၊ တည�သာဥပ�ဒကရေျင�သ��ခေခင�၊ ခ�ဖြခာ�ဆကရေ�ဆမကရေင��စာ တန��တညမ
ဆကရေ�ဆခေခင�တ��ကရေ�သ���သာ၊ ဘာသာစကရော�လနည��စ�မျာ� အာ�လ��အကရေျ���င�သည� �တာင��
ဆ�ချကရေ�မျာ�အဖြဖစ� အဓပါါယ��ကရောကရေ�န�င��သာ အ�ဖြခခလအခင�အ�ေ�မျာ�နင� ထပ�တကရေျ
18 International IDEA
�လေပါသည�။ ကရေ�ယ�ပ�င�ဖြပဋဌာာန��ခင��တာင��ဆ��ကရေသည� ဘာသာစကရော�လနည��စ�မျာ�ကရေလည��
လအခင�အ�ေ�အ�ဖြခခ�သာ ထ��တာင��ဆ�ချကရေ�မျာ�ကရေ� �တာင��ဆ�လာန�င�သည�။ ဖ��စည��ပ�
အ�ဖြခခဥပ�ဒမျာ�သည� ထ�သ���သာအခင�အ�ေ�မျာ� (အထ�သဖြဖင� ောဇ�တ�မဆ�င�ော ဥပ�ဒ
လ�ပ�ငန��စဉ�မျာ�နင�စပ�လျဉ��၍) အတကရေ� အ�သအချာအာမခ�ပ�န�င�ပါသည� (အခန�� (၄) ကရေ�
ရး)။
ဘာသာစကရော�သည� ဌာာ�နတ�င��ေင��သာ�မျာ�အတကရေ� ဖ��စည��ပ�အ�ဖြခခဥပ�ဒဆ�င�ော
အ�ေ�ကရေစစမျ�� ဖြဖစ�ပါသည�။ အဖြပည�ဖြပည�ဆ�င�ော အလ�ပ�သမာ�အဖ�� (ILO) ၏ ဌာာ�န
တ�င��ေင��သာ�နင� မျ��နယ�စ�မျာ�ဆ�င�ော သ�ဘာတညချကရေ� (အမတ� (၁၆၉)) တင� ဌာာ�န
တ�င��ေင��သာ� ဟသည�ကရေ� �အာကရေ�ပါအတ�င�� အနကရေ�ဖင�ဆ�ထာ�သည�။
“… တ�ကရေ�ခ�ကရေ�သမ��ယခေချန� သ��မဟ�တ� ကရေ�လ�နဖြပ�ခေချန�၌လည���ကရောင��၊ မျကရေ��မာကရေ�
�ခတ� န�င�ငနယ�နမတ�မျာ� သတ�မတ�တည��ထာင�ချန�၌လည���ကရောင�� န�င�ငအတင��ဖြဖစ��စ၊
န�င�င၏ ပထ��ဒသတစ�ခ�အတင��ဖြဖစ��စ မတင���နထ�င�ခ��ကရေသမျာ�ထမ မျ��ရး��သကရေ�ဆင��
လာပြးပ� လမ�ေ�၊ စ�ပာ��ေ�၊ ယဉ��ကရေျ�မနင� န�င�င�ေ�တ��၌ ဥပ�ဒအဆင�မည�မပင�ဖြဖစ��စ
ကရေ�ယ�ပ�င�အဖ��အစည��မျာ�အချ�� သ��မဟ�တ� အစ�အလင�ေ�ကရေသမျာ�။” (ILO ၁၉၈၉ ခ�နစ�၊
အပ�ဒ� ၁(၁-ခ))
န�င�ငတကရောဥပ�ဒအေ ဌာာ�နတ�င��ေင��သာ�အခင�အ�ေ�မျာ�နင�စပ�လျဉ��၍ အခ�င�မာ
ဆ���သာ ထ�တ�ဖြပန�ချကရေ�မာ ကရေ�လသမဂဂဂ ဌာာ�နတ�င��ေင��သာ�အခင�အ�ေ� ��ကရေညာစာတမ��
(UNDRIP ၊ UN ၂၀၀၇ ခ�နစ�) ဖြဖစ�ပြးပ� ယင��တင� ဌာာ�နတ�င��ေင��သာ�တ��၏ �တာင��ဆ�ချကရေ�
အမျာ�အဖြပာ� ထင�ဟပ��နပါသည�။ ယင��၌ ဖြပဋဌာာန��ချကရေ�အချ��သည� ဘာသာစကရော�အတကရေ�
အထ�ေည�ညန��ထာ�ပြးပ� ၎င��တ��တင� မမတ��ဘာသာစကရော�ကရေ� ဖြပန�လည��ဖာ�ထ�တ�၊ �ဖြပာဆ�၊
ချ��ထင�၊ သာ�စဉ��ဖြမ�ဆကရေ� လကရေ�ဆင�ကရေမ��ခင� (UN 2007 အပ�ဒ� (၁၄-၃)၊ ဌာာ�နတ�င��ေင��သာ�
မျာ�အဖ�� မမတ��ဘာသာစကရော�ဖြဖင� ပညာသင�ယန�င��စေန� ထ�ောကရေ��သာ အစအမမျာ� ထာ�
ေ�ပ�ေမည� အစ��ေ�တတော� (UN ၂၀၀၇ ခ�နစ� အပ�ဒ� (၁၄-၃)) နင� မမတ��ဘာသာစကရော�
သတင��မဒယာ တည��ထာင�လ�ပ�ကရေ�င�ခင� (UN ၂၀၀၇ ခ�နစ� အပ�ဒ� (၁၆-၁)) တ��ပါ�င�သည�။
ဌာာ�နတ�င��ေင��သာ� ဘာသာစကရော�မျာ�ဖြဖင� ကရေျင�သ���ဆာင�ေးကရေ�သည� အ�လအထမျာ�
အာ�ဖြဖစ��စ၊ အာဏာာအာ�ဖြဖစ��စ ကရောကရေယ�ထန��သမ��ခင�ကရေ�လည�� ကရေ�လသမဂဂဂ ဌာာ�န
တ�င��ေင��သာ�အခင�အ�ေ� ��ကရေညာစာတမ��ကရေ အကရောအကရေယ��ပ�ပါသည�။ ဥပမာအာ�ဖြဖင�
အသ�ကရေ�အ�န��တင�� သ��မဟ�တ� �ဒသတင�� အ�ေ�ကရေစစမျာ�နင�ဆ�င��သာ ကရေစစေပ�မျာ�၌
International IDEA 19
ကရေ�ယ�ပ�င�အ�ပ�ချ�ပ�ပ�င�ခင� (UN ၂၀၀၇ ခ�နစ� အပ�ဒ� (၄))၊ န�င�င�ေ�၊ ဥပ�ဒ၊ စ�ပာ��ေ�၊ လမ�ေ�၊
ယဉ��ကရေျ�မတ��၌ သ�ဖြခာ�အဖ��အစည��မျာ� ထာ�ေ၍ အင�အာ�ဖြဖည�တင��ခင� (UN ၂၀၀၇ ခ�နစ�
အပ�ဒ� (၅))၊ ယဉ��ကရေျ�မဓ�လမျာ� ဖြပန�လည��ဖာ�ထ�တ�ကရေျင�သ��ခင� (UN ၂၀၀၇ ခ�နစ� အပ�ဒ�
(၁၁)) နင� ကရေ��ကရေယ�ယ��ကရေည�မဆ�င�ော ထ��တမ��စဉ�လာမျာ� ကရေျင�သ��ခင� (UN ၂၀၀၇ ခ�နစ�
အပ�ဒ� (၁၁)) တ�� ပါ�င�သည�။ ထ�အခင�အ�ေ�မျာ�၌ ကရေ�ယ�ပ�င�ဖြပဋဌာာန��ခင��တာင��ဆ��ကရေ�သာ
ဘာသာစကရော�လနည��စ�မျာ� (နယ�ပယ�အေမ ပ�ကရေျဉ���ဖြမာင��) နင� မ�တာင��ဆ��ကရေ�သာ
ဘာသာစကရော�လနည��စ�မျာ� နစ�ေပ�စလ��မ အသအမတ�ဖြပ�ခေလ�သည� အခင�အ�ေ�မျာ�
ပါ�င��နပါသည�။
ဖ��စည��ပ�အ�ဖြခခဥပ�ဒမျာ�၌ ဌာာ�နတ�င��ေင��သာ�မျာ�နင�ဆ�င�သည� ဖြပဋဌာာန��ချကရေ�မျာ�
ထည�သင��ဖြပဋဌာာန��ထာ�မ မျာ�ဖြပာ�လာ�နပါသည�။ ၎င��တ��သည� မျာ��သာအာ�ဖြဖင� အမျာ�
ဆ�င�အခင�အ�ေ�အသင�ေ�ကရေပြးပ� �ဖြမယာနင� ကရေ�ယ�ပ�င�အ�ပ�ချ�ပ�ခင�ကရေ�သ���သာ အ�ေ�ကရေစစမျာ�
�ပ အ�လ��ပ�သည�။ ၎င��တ��သည� ဘာသာစကရော�နင�ဆ�င�သည� အ�ေ�ကရေစစမျာ� (အထ�
သဖြဖင� ပညာ�ေ�နင�စပ�လျဉ��၍) ကရေ�လည�� �ဖြဖေင��ထာ�သည� (အခန�� (၅) ကရေ� ရး)။ အထ�
သဖြဖင� ဖ��စည��ပ�အ�ဖြခခဥပ�ဒဆ�င�ော ထ�အ�ေ�ကရေစစမျာ�သည� လကရေ�တင�အ�မေကရေတ�ကရေ�
(ဥပမာအာ�ဖြဖင� ဘ�လ��ယာ�န�င�င) တင� အန�အဖြပာ� ေ�နပါသည�။
စစဉးး�စစ��စစး� အရေးခ�ကး (၂)
သင�န�င�င၌ မည�သည�အသ�ကရေ�အ�န��မျာ�သည� ဘာသာစကရော�နင�စပ�လျဉ��၍ ဖ��စည��ပ�အ�ဖြခခ
ဥပ�ဒဆ�င�ော�တာင��ဆ�ချကရေ�မျာ� �တာင��ဆ�လာန�င�သနည��။ ထ�အသ�ကရေ�အ�န��မျာ�သည� �ဒသ
အာ�ဖြဖင� စ�စည��လျကရေ�(သ��) ဖြပန �ကရေျ�လျကရေ��နထ�င��ကရေပါသလာ�။ အချ��အသ�ကရေ�အ�န��မျာ�၌ ဘာသာ
စကရော�အတကရေ� �တာင��ဆ�ချကရေ�မျာ�သည� ကရေ�ယ�ပ�င�အ�ပ�ချ�ပ�ခင� �တာင��ဆ�ချကရေ�နင� ဆကရေ�စပ��နပါ
သလာ�။ ၎င��တ��သည� ဌာာ�နတ�င��ေင��သာ�အဆင�နင�ဆကရေ�စပ�ပါသလာ�။ ဘာသာစကရော�လနည��စ�
မျာ�ထမ ပ�ဂဂဂလအခင�အ�ေ�ဆ�င�ော �တာင��ဆ�ချကရေ�မျာ�ေပါသလာ�။ ထ��တာင��ဆ�ချကရေ�မျာ�ကရေ�
ဖ��စည��ပ�အ�ဖြခခဥပ�ဒဖြဖင� မည�သ��မည�ပ�အသအမတ�ဖြပ�၊ �ဖြဖေင��န�င�သနည��။
ရး��သ��ဘာသာစကရော� �ေး�ချယ�မသည� အာဏာာခ���ပ�၊ စ�ပာ��ေ�အခင�အလမ��မျာ�
လကရေ�လမ��မေေမနင� ယဉ��ကရေျ�မလကရေခဏာာ ထန��သမ���စာင��ောကရေ��ေ�တ���ပ ဂဂယကရေ�ရး�ကရေ�
ခတ�ပါသည�။ သ��ဖြဖစ�ော ရး��သ��ဘာသာစကရော� �ေး�ချယ�သတ�မတ�မကရေ�သာမကရေ န�င�င�တာ�
20 International IDEA
ဘာသာစကရော�မျာ�၊ ၎င��တ��နင�ဆကရေ�စပ��န�သာ အခင�အ�ေ�မျာ�နင� တာ�န�မျာ�တ��အာ�
အသအမတ�ဖြပ�ဖြခင��ကရေ�လည�� ဖြပင��ဖြပင��ထန�ထန� ဆန�ကရေျင�ကရေန�ကရေကရေ�ခေန�င�ပါသည�။
ရး��သ��ဘာသာစကရော�ဆ�င�ော မ�ါဒမျာ�သည� န�င�င�ေ�အာဏာာ ခ����ပ�ပါသည�။ ထ�
ဘာသာစကရော�ကရေ� �ဖြပာဆ�သမျာ�သည� �ေး��ကရောကရေ�ပ�၌၊ န�င�င�ေ�ပါတတင�� �ခါင���ဆာင�
ောထ�ဆကရေ�ခော၌၊ န�င�င�ေ��လာကရေတင� ပါ�င�လပ�ော�ော၌ ပ�မ�အာ�သာချကရေ�ေပါသည�။
န�င�င�ေ�အာဏာာအတကရေ� အဖြခာ�ဇာစ�ဖြမစ�တစ�ခ�မာ န�င�င၏�ျ�ရး�ကရေ�ေစစနစ�ပင�ဖြဖစ�ပါသည�။
ရး��သ��ဘာသာစကရော�ကရေ� န�င�င�န�ထမ��မျာ� �ခယခန�ထာ�ောနင� အ�ပ�ချ�ပ��ေ�ပ�င��တ��တင�
အသ��ဖြပ�ပါကရေ ထ�ဘာသာစကရော�ကရေ� �ဖြပာဆ�သမျာ�အဖ�� အ�လ�သာ�စသည�။ ရး��သ��ဘာသာ
စကရော�ဆ�င�ော မ�ါဒမျာ�သည� ၎င��တ��ကရေ� န�င�င�ေ�အာဏာာေေမနည��ပါ�သည� ဒ�တယတန��
စာ� န�င�ငသာ�ဘ�သ�� �ောကရေ��စသည�ဟ၍ ဘာသာစကရော�လနည��စ�မျာ�ကရေ ဆ�လာန�င�သည�။
ရး��သ��ဘာသာစကရော�မ�ါဒမျာ�သည� န�င�င�ေ�၌ အာ�လ��အကရေျ���င�န�င�မကရေ� �ဆာင��ကရေဉ���ပ�
ေမည� အ�ဖြခခသ�ဘာတော�မျာ� ဖြဖစ�ေမည�အစာ� ဖယ��ကရေဉ�မ�စသည� သ�ဘာတော�မျာ�
ဖြဖစ�လာန�င�သည�။
ရး��သ��ဘာသာစကရော� မ�ါဒမျာ�သည� စ�ပာ��ေ�အခင�အလမ��မျာ�ထ လကရေ�လမ��မန�င�မ
ကရေ�လည�� ပ��ဖာ�ပါသည�။ န�င�င�န�ထမ�� ခန�အပ�မသည� န�င�င�ေ�အေအဖြပင� စ�ပာ��ေ�အေ
လည�� အ�ေ�ပါသည�။ ရး��သ��ဘာသာစကရော�ဆ�င�ော မ�ါဒမျာ���ကရောင�ဖြဖစ�လာ�သာ ဖ��စည��ပ�
အ�ဖြခခဥပ�ဒဆ�င�ောပဋပကရေခမျာ�သည� အစ��ေကရေဏဍာ၌ အလ�ပ�ေေ�ေ�နင�စပ�လျဉ��၍ ဘာသာ
စကရော�အသ�ကရေ�အ�န��မျာ�အ�ကရော� စ�ပာ��ေ�အေ ယဉ�ပြးပ�င��ကရေမ၌ ဖြမစ�ဖျာ�ခပါသည�။ ထ��ဖြပင�
စ�ပာ��ေ�လ�ပ�ငန��မျာ�အဖ�� အစ��ေနင�ဘာသာစကရော�တ�ဆာင�ေးကရေ�ေန� စ�ပာ��ေ�အေ မကရေ�လ��
မျာ�ေသဖြဖင� အစ��ေကရေဏဍာေ ရး��သ��ဘာသာစကရော���ကရောင� ပ�ဂဂဂလကရေကရေဏဍာ�ပ ဖြပင�ပ
သကရေ��ောကရေ�မမျာ� ေပါသည�။ ဥပမာအာ�ဖြဖင� ကရေ�ဘတ�ဖြပည�နယ�၌ ဖြပင�သစ�ကရေ� စ�ပာ��ေ�
ဘာသာစကရော�အဖြဖစ� အသ��ဖြပ�ေဖြခင��၏ အ�ဖြခခအ��ကရောင��မာ ဖြပည�နယ�အစ��ေ၏ ရး��သ��
ဘာသာစကရော�ဖြဖစ��နဖြခင��ပင�ဖြဖစ�ပါသည�။ မမတ��ဘာသာစကရော�ဖြဖင� စ�ပာ��ဆာင�ေးကရေ�ပ�င�ခင�
�တာင��ဆ�ဖြခင��သည� ဘာသာစကရော�လနည��စ�မျာ�အဖ�� စ�ပာ��ေ�တင� ရး��သ��ဘာသာစကရော�
ဖြဖင� �ဆာင�ေးကရေ��ကရေေသည�၌ကြကရေ�ေန�င��သာ အခင�မသာမဟသမကရေ� �လျာပါ�သကရေ�သာ�စန�င�
ပါသည�။
International IDEA 21
ဘာသာစကရော�သည� ဘ�လကရေခဏာာေပ�ကရေ� �ဆာင��ကရေဉ���ပ��သာအော ဖြဖစ�ပါသည�။ ၎င��
သည� အ�ပ�စ�တစ�ခ�၏ ဘ�အမတ�သညာမျာ� သ��လာင�ထာ�ောဖြဖစ�ပြးပ� ယဉ��ကရေျ�မကရေ� မျ��ရး��
စဉ�ဆကရေ� လကရေ�ဆင�ကရေမ��ော နည��လမ��လည��ဖြဖစ�သည�။ အန�ပညာနင�စာ�ပကရေ�သ�� ယဉ��ကရေျ�မ
ဆ�င�ော ဘ��ဆာင�ေးကရေ�ချကရေ�မျာ�ကရေ�လည�� လမ��ဖင��ပ�သည�။ ယင��သည� ဘာသာ�ေ�ဓ�လ
မျာ�နင�လည�� န�ကရေပ�စာဆကရေ�စပ��နပါသည�။ ရး��သ��ဘာသာစကရော� မ�ါဒမျာ�သည� လနည��စ�
တ��၏ ကရေ�ယ�ပ�င�လကရေခဏာာအတကရေ� ဘာသာစကရော�၏အ�ေ�ပါပ�ကရေ� အသအမတ�မဖြပ�သည�
အဖြပင� ယဉ��ကရေျ�မ�ါ�ပြးမ�ဖြခင��ကရေ�ပပ��ေန� �ေ�ဆ�ထာ�ဖြခင��ဖြဖစ�သည�ဟသည� အ��ကရောင��မျာ�
��ကရောင� ကရေန�ကရေကရေ�ခေ�လ ေပါသည�။
ယဉ��ကရေျ�မလကရေခဏာာ၊ စ�ပာ��ေ�အခင�အလမ��မျာ�နင� န�င�င�ေ�အာဏာာတ��အ�ပ
ရး��သ��ဘာသာစကရော� မ�ါဒ၏ သကရေ��ောကရေ�မမျာ�သည� ထပ�တကရေျ�လေပါသည�။ ဖ��စည��ပ�
အ�ဖြခခဥပ�ဒအဆင�၌ ဘာသာစကရော�ဆ�င�ော �တာင��ဆ�ချကရေ�မျာ�ကရေ� ကရေျကရေျနန ကရေ�င�တယ�
�ဖြဖေင��ေန�ပျကရေ�ကရေကရေ�ပါကရေ န�င�င�ေ�နင� စ�ပာ��ေ�တ��၌ ဖယ��ကရေဉ�ချန�လပ�မကရေ� ဖြဖစ��စန�င�
သည�ဖြပင� ယဉ��ကရေျ�မလကရေခဏာာ�ပျာကရေ�ကရေယ��စေန� တန��ပ��ော�ောကရေ�န�င�ပါသည�။ ဥပမာ
အာ�ဖြဖင� လနည��စ�ဘာသာစကရော�ဖြဖင� ထ�တ�လင��သာသတင��မဒယာသည� သတင��အချကရေ�
အလကရေ��ပ�ဖြခင��နင� �ဆ��န�ောအေပ�အဖြဖစ��ဆာင�ေးကရေ��ပ�ဖြခင�� နည��လမ��မျာ�ဖြဖင� န�င�င�ေ�
၌ လအမျာ�ပါ�င��ဆာင�ေးကရေ�မကရေ� ပပ���ပ�န�င�သည�ဖြဖစ�ော ယဉ��ကရေျ�မလကရေခဏာာကရေ� ထန��
သမ��ရး�သာမကရေ ဒမ�ကရေ�ေစကရေ�လည��တ��တကရေ��စပါသည�။ အလာ�တပင� မခင�ဘာသာစကရော�
ဖြဖင� ပညာသင�ယခင�သည� လကရေ�တင�အ�မေကရေတ�ကရေ�အန� (ဥပမာအာ�ဖြဖင� ဘ�လ��ယာ�၊
ဘောဇ�၊ ကရေ�လမ�ဘယာ၊ �င�နဇ�လာ�) ေ ဌာာ�နတ�င��ေင��သာ�မျာ�အတကရေ�နင� စကရေင�ဒ�န�
��ယာ� (ဖင�လန�၊ �နာ���၊ ဆဒင�) ေ ဆာမလမျ��မျာ�တ��အတကရေ� ကရောလေည�မ�ဖြပလည�န�င�
�သ�သည� အ�ေ�ကရေစစဖြဖစ�သည�။ ဌာာ�နတ�င��ေင��သာ�ဘာသာစကရော�ဖြဖင� ပညာသင��ကရော�ဖြခင��
သည� ယဉ��ကရေျ�မမတမ��ကရော�ေ�ကရေ� ဖြမင�တင��ပ�န�င�ရး�သာမကရေ န�င�င�တာ�/ရး��သ��ဘာသာ
စကရော�ဖြဖင� စာတတ��ဖြမာကရေ��စ�သာ��ကရောင� စ�ပာ��ေ�ဆ�င�ော အခင�အလမ��မျာ�ကရေ�လည��
ချ��ထင��ပ�သည�။ ယဉ��ကရေျ�မလကရေခဏာာနင� လနည��စ�ပ�င�စ�ပာ��ေ�လ�ပ�ငန��မျာ� �အာင�ဖြမင�
�စ�ေ�တ��ကရေ� ဖြမင�တင��ပ�ေန�အလ��ငာ လ�င�နန��ဖြမင��သာယဉ��ကရေျ�မ�ပါင��စ�သည� လအဖ��
အစည��မျာ� (ဥပမာအာ�ဖြဖင� ကရေ�နဒါန�င�င) ၏ စ�ပာ�ကရေ�သန���ေ�၌ အစ��ေနင�မဆ�င��သာ
အသ�ကရေ�အ�န��မျာ�အတင�� လနည��စ�ဘာသာစကရော�မျာ�ကရေ� အသ��ဖြပ�ဖြခင��သည� အ�ေ�ကြးကရေ�
ပါသည�။
22 International IDEA
စစဉးး�စစ��စစး� အရေးခ�ကး (၃)
သင�န�င�င၌ �နထ�င��ကရေ�သာ အသ�ကရေ�အ�န��မျာ�သည� ဘာသာစကရော�နင�စပ�လျဉ��၍ မည�
သည��တာင��ဆ�ချကရေ�မျာ� �တာင��ဆ��ကရေသနည��။ ထ��တာင��ဆ�ချကရေ�မျာ�သည� န�င�င�ေ�အာဏာာ၊
စ�ပာ��ေ�အခင�အလမ��၊ ယဉ��ကရေျ�မလကရေခဏာာတ��အနကရေ� မည�သည�(တ��)မဆ�အ�ပ ရး��သ��ဘာသာ
စကရော�ဆ�င�ော မ�ါဒမျာ�၏ သကရေ��ောကရေ�မမျာ���ကရောင� �ပ�ပါကရေ�လာသလာ�။ ဘာသာစကရော�
လနည��စ�အ�ပ�စ�မျာ�၏ စ��ေမ�ပပန�မမျာ� ကရေ�ဖြပာ��ကရေပါသလာ�။ ထ�အ�ေ�ကရေစစမျာ�ကရေ� ကရေ�င�တယ�
�ဖြဖေင��ေန� ဘာသာစကရော�လနည��စ�မျာ�အ�နဖြဖင� မည�သည�မ�ါဒမျာ�နင� မည�သည�အခင�အ�ေ�
မျာ� ေေလ��ကရေသနည��။ န�င�င�ေ�အာဏာာ၊ စ�ပာ��ေ�အခင�အလမ��၊ ယဉ��ကရေျ�မလကရေခဏာာတ��နင�
စပ�လျဉ��၍ ဖ��စည��ပ�အ�ဖြခခဥပ�ဒအ�နဖြဖင� ရး��သ��ဘာသာစကရော�ဆ�င�ော မ�ါဒနင� ဘာသာစကရော�
လနည��စ�မျာ�၏ စ��ေမ�ပပန�မတ��ကရေ� မည�သ��ဟန�ချကရေ�မ�ပ�သင�သနည��။
1 မ�လ�ော�န�င�ငတင�မ မ�လ�ဘာသာစကရော�ကရေ� လမျာ�စ�ကရေ �ဖြပာဆ��သာ�လည��
အဂဂ�လပ�၊ တရး�တ�နင� ဟင�ဒ �ဖြပာဆ�သမျာ�၏ မခင�ဘာသာစကရော�မဟ�တ�သဖြဖင� တစ�ခ�
တည���သာ ရး��သ��ဘာသာစကရော�အဖြဖစ� �ေး�ချယ�သတ�မတ�ောတင� ဆန�ကရေျင�ဘကရေ�
အကရေျ��ဆကရေ�ေခ�သည�။
2 ကရေ�ယ��ကရေမာာကရေ�ယ�ဖြပဋဌာာန��ခင� �တာင��ဆ�မမျာ�ကရေ� ခ�ထကရေ��ေ�ဟ� မာ�ယင��မတ�ယမ�လ
ေသည� (Cats-Baril 2018 ကရေ�ရး)။
International IDEA 23
အချ��န�င�ငမျာ�တင� မည�သည�ဘာသာစကရော�(မျာ�)ကရေ�မဆ� ‘ရး��သ��’အဖြဖစ� ဥပ�ဒအေ
�ေး�ချယ�သတ�မတ�ထာ�ဖြခင�� မေပါ။ ထ��အစာ� သမ�င��နင�ဓ�လတ��အေ လကရေ��တ�အသ��ဖြပ�
�န�သာ ဘာသာစကရော�ကရေ� �ေး�ချယ��ကရေ�သာ�လည�� ဖ��စည��ပ�အ�ဖြခခဥပ�ဒဖြဖင� ဖြပဋဌာာန��မ
ထာ�ပါ။ ယင��အတကရေ� အထင�ော�ဆ��ဥပမာမာ အ�မေကရေန�န�င�ငဖြဖစ�ပြးပ� ၎င��၌ ဖယ�ဒေယ�
အစ��ေသည� အဂဂ�လပ�ဘာသာစကရော�ဖြဖင� �ဆာင�ေးကရေ��သာ�ဖြငာ� အဂဂ�လပ�သည� တော��င�
ရး��သ��ဘာသာစကရော�မဟ�တ�ပါ။ သ���သာ�လည�� အထကရေ�၌ ေင��လင��ခ�သည�အတ�င��ပင� �ခတ�
ပြးပ�င� ဖ��စည��ပ�အ�ဖြခခဥပ�ဒမျာ�သည� ရး��သ��ဘာသာစကရော�ကရေစစကရေ� မ�ချကရေ�င�တယ�ေသည�။
ထ�သ���သာ �ေး�ချယ�မမျ��ကရေ� န�င�င�ပါင�� ၁၅၆ န�င�ငတင� ဖ��စည��ပ�အ�ဖြခခဥပ�ဒဖြဖင� ဖြပဋဌာာန��
ထာ�ပြးပ� အဖြခာ�န�င�ငမျာ�တင�မ ရး��သ��ဘာသာစကရော� အဆင�အတကရေ� ဥပ�ဒမျာ�ေပါသည�။
ရး��သ��ဘာသာစကရော� မသတ�မတ�ထာ��သာန�င�ငမျ�� အနည��အကရေျဉ��သာ ေပါသည�။
အစ��ေအဖ��အစည��မျာ�၌ ဘာသာစကရော�အသ��ဖြပ�မနင�ဆ�င��သာ ဖ��စည��ပ�အ�ဖြခခဥပ�ဒ
ဖြပဋဌာာန��ချကရေ�အတကရေ� အ�ေ�ပါ�သာအ�ဖြခခမမာ ပ�င��ဖြခာ�ဖြခင��ပင� ဖြဖစ�သည�။ ဘာသာစကရော�
တစ�ခ�ကရေ� ရး��သ��အဆင�သတ�မတ�လ�ကရေ�ပါကရေ ၎င��ကရေ� အစ��ေ၏လ�ပ��ဆာင�မ နယ�ပယ�တ�င��
တင� အသ��ဖြပ�ေမည�ဟ� မတ�ယ�ကရေ�လေသည�။ သ���သာ� ရး��သ��အဖြဖစ� သတ�မတ�ဖြခင��သည�
နယ�ပယ�တ�င��၊ အစ��ေအဆင�တ�င��၌ ထ�ဘာသာစကရော�ကရေ� တည�သာနည��ဖြဖင� အသ��ဖြပ�ေ
မည�ဟ� အဓပါါယ�မသကရေ��ောကရေ�ပါ။ ထ��အစာ� ရး��သ��ဘာသာစကရော� �ေး�ချယ�ော၌ �ေး�ချယ�မ
နယ�ပယ�နင� အကရေျ��ဆကရေ�မျာ�အေကရေ�ဖြပာ��ကရောင�� ကရေ�ဖြပာ��နန�င��သာ အဖ��အစည��အလ�ကရေ�
သ�ဖြခာ��ေး�ချယ�မမျာ�အဖြဖစ� လ�ပ�ငန���ဆာင�တာအေနင� �နောအေပ�င��ဖြခာ�န�င�ပါသည�။
လ�ပ�ငန���ဆာင�တာအေဆ�ေ�သာ� စမအ�ပ�ချ�ပ��ေ�၊ ဥပ�ဒဖြပ��ေ�၊ တော�စေင��ေ�တ��
အတကရေ� ရး��သ��ဘာသာစကရော�မ�ါဒမျာ� သ�ဖြခာ�ချမတ�န�င�ပါသည�။ စမအ�ပ�ချ�ပ��ေ�၌ အစ��ေ
အတင�� အသ��ဖြပ�မည� ရး��တင��ဘာသာစကရော�နင� အစ��ေ�န��ဆာင�မမျာ�၌ အသ��ဖြပ�မည� ရး��
24 International IDEA
ဖြပင�ပဘာသာစကရော�ဟ� ထပ�မပ�င��ဖြခာ�န�င�သည�။ အစ��ေ၏�န��ဆာင�မမျာ�၌မ ပညာ�ေ�ကရေ�
သ�ဖြခာ�ကရေ�င�တယ�ေ�လေပြးပ� မလတန��နင� အလယ�တန��ပညာ�ေ�၊ အထကရေ�တန��ပညာ�ေ�
ဟ၍ထပ�မပ�င��ဖြခာ�သည�။ ဥပ�ဒဖြပ��ေ�နင� တော�စေင��ေ�တ��၌မ လ�ပ�ငန��စဉ�မျာ�နင�တော�
စ�ဆ�မမျာ�၌ �ဆ��န�ချင�ချန�ဖြခင�� (ဥပ�ဒဖြပ��ဆ��န�ပ�မျာ�နင� တော�ရး���ကရော�နာမမျာ�) နင�
၎င��၏ေလဒ�မျာ� (ဥပ�ဒဖြပ�ဖြခင��နင� စေင�ချကရေ�ချဖြခင��) ဟ�ပ�င��ဖြခာ�န�င�သည�။ လ�ပ�ငန���ဆာင�တာ
အေ ပ�င��ဖြခာ�မအတကရေ� �အာကရေ�တင�ဥပမာမျာ��ပ�ထာ�သည�။
�နောအေဆ�ေ�သာ� �ဟ�ဦး�စ�န�င�ငနင� ဖကရေ�ဒေယ�န�င�ငနစ�မျ��စလ��၌ အစ��ေမျာ�အ�န
ဖြဖင� အဖ��အစည��ဆ�င�ော ဤ�ေး�ချယ�မမျာ� ဖြပ�န�င��ကရေပါသည�။ ရး��သ��ဘာသာစကရော�တစ�ခ�
မကရေ ထာ�ေဖြခင��သည� အလာစ�အ�ပ�ချ�ပ��ေ�နင� န�ကရေပ�စာဆကရေ�နယ��န�သာ�လည�� ထ�န�င�င
၌ ဖကရေ�ဒေယ�စနစ��သာ�လည���ကရောင��၊ �ဟ�ချ�ပ�ကရေ�င�မ�လာချဖြခင���သာ�လည���ကရောင�� ေေ
မည�ဟ� အဓပါါယ�မသကရေ��ောကရေ�ပါ။ ဥပမာအာ�ဖြဖင� �ဟ�ဦး�စ�န�င�ငအ�နဖြဖင� န�င�ငအန�၌ �ဒသ
လထ�၏ ဘာသာစကရော�အချ��အစာ�နင�အည ဘာသာစကရော�အမျ��မျ��ဖြဖင� အစ��ေ�န��ဆာင�မ
မျာ��ပ�ေန� �ေး�ချယ�န�င�ပါသည�။ ထ�နည��တ ဖကရေ�ဒေယ�န�င�ငတင�လည�� �ဟ�အစ��ေသည�
�ဒသအသ�သ�တင� ဘာသာစကရော�အမျ��မျ�� လ�ပ�ကရေ�င��ဆာင�ေးကရေ�န�င�ပါသည�။
အ�ဖြခခသ�ဘာတော�အေ အ�ပ�ချ�ပ��ေ�အဆင�တ�င��၌ လ�ပ�ငန���ဆာင�တာဆ�င�ော တည
�သာအ�ေ�ကရေစစမျာ�ေ�နန�င�ပြးပ� ဖ��စည��ပ�အ�ဖြခခဥပ�ဒမ�ဘာင�ဖြဖင� ခင�ဖြပ�ထာ�ပါကရေ ၎င��
တ��အတကရေ� ဆ��ဖြဖတ�ချကရေ�အမျ��မျ�� ချမတ�န�င�ပါသည�။
ရး��သ��ဘာသာစကရော�မ�ါဒကရေ� မည�သ���ေ�ဆ�သင�သည�ဟသည�ကရေစစသည� ရး��သ��အဖြဖစ�
သတ�မတ�ေန� သင��တာ�သည�ဘာသာစကရော�အ�ေအတကရေ�၊ ထ�ဘာသာစကရော�မျာ�၏ ��ါဟာေ
ကြကရေယ��မ၊ ဘဏဍာာ�ေ�နင� �ထာကရေ�ပပ���ဆာင��ေ�အဟန�အတာ�မျာ�၊ အေန�သင�ဘာသာဖြပန�
ဆ�န�င�မတ��အပါအ�င�ဖြဖစ��သာ အချကရေ�မျာ��ပမတည�၍ �နာကရေ�ခအ��ကရောင��အောကရေ� လန�စာ
ချင�ချန�ေ�သာဆ��ဖြဖတ�ချကရေ�မျ�� ဖြဖစ�ပါသည�။
န�င�ငအတင�� မတင���နထ�င�သမျာ� �ဖြပာဆ��ကရေသည� ဘာသာစကရော�မျာ�ကရေ� ရး��လ�ပ�ငန��
မျာ�၌ တတ�န�င�သမ စ�လင�စာအသ��ဖြပ�၍ လည�ပတ�လ�ပ��ဆာင�ပါကရေ စသတ�မတ�မအေ
အစ��ေအတကရေ� လ�လာ�ဖယ�ဖြဖစ��သာ�လည�� ဘဏဍာာ�ေ�ဆ�င�ောနင� �ထာကရေ�ပပ���ဆာင��ေ�
ဆ�င�ော ထည�သင��စဉ��စာ�စောအချကရေ�မျာ���ကရောင� မဖြဖစ�န�င�ပါ။ ယင��အချကရေ�သည� နမ��ပါ�
�သာန�င�ငမျာ�၌သာမကရေ ချမ��သာ�သာန�င�ငမျာ�၌လည�� မန�ကရေန�သည�။ ဥပမာအာ�ဖြဖင�
အစ��ေအဖ��အစည��မျာ�၌ အသ��ဖြပ�မည� ဘာသာစကရော�မျာ�နင�စပ�လျဉ��၍ �မ�ခန��ထ�တ�
International IDEA 25
�သာ� ဘဏဍာာ�ေ�ဆ�င�ောနင� �ထာကရေ�ပပ���ဆာင��ေ�ဆ�င�ော အ�ေ�ဖြပဿနာမျာ�ကရေ� အလယ�
တကရေပင�ဖြမင��တ�န�င�ပါသည�။ �ျ�ရး�ကရေ�ေစစနစ�တစ�ခ�၌ ဘာသာစကရော��ပါင��စ�လင�သည�ဖြပင�
ဘာသာစကရော��ပါင��စ�ဖြဖင� �န��ဆာင�မ�ပ�န�င�သည� ဆ��ကရေပါစ��။ လ�တ��န��ဆာင�မ�ပ�ော
နင� ဖ�န��ဖြဖင��န��ဆာင�မ�ပ�ောတ��၌ ဘာသာစကရော�တစ�ခ�မကရေ အသ��ဖြပ�ေန� ဖြဖစ�န�င�သည�ဆ�
ပါကရေ ထ�ဘာသာစကရော�မျာ�ဖြဖင� စာအ�ပ�မျာ�၊ စာေးကရေ�စာတမ��မျာ� ဖြပ�စ��ေ�သာ�ေန�လည�� ဖြဖစ�
န�င�ပါသလာ�။ န�င�င�န�ထမ��အချင��ချင�� ဆကရေ�သယ��ဖြပာဆ�ော၌သ��သည� ရး��တင��ဘာသာ
စကရော�မျာ�အဖြဖစ� ၎င��တ��အာ�လ��ကရေ� လကရေ��တ�ကရေျကရေျအသ��ဖြပ�န�င�မည�လာ�။ ထ�အ�ေ�ကရေစစ
မျာ�အတကရေ�အဖြပင� ဘာသာစကရော�မျာ�ကရေ� မည�သည��နောတင� မည�သ��အသ��ဖြပ�မည�နင�
စပ�လျဉ���သာ အဖြခာ�အ�ေ�ကရေစစမျာ�အတကရေ�လည�� အ�ဖြဖောော၌ ကရေ�န�ကရေျန�င�သည� အဖ��
အခနင� �ထာကရေ�ပပ���ဆာင��ေ�အေ ဖြဖစ��ဖြမာကရေ�န�င��ဖြခေမတ��သည� ထည�သင��စဉ��စာ�ေမည�
အဓကရေအ�ေ�ကရေစစမျာ� ဖြဖစ�ပါသည�။
ဘာသာစကရော�တစ�ခ�ကရေ� ရး��သ��အဖြဖစ� ဖ��စည��ပ�အ�ဖြခခဥပ�ဒဖြဖင� �ေး�ချယ�သတ�မတ�
ဖြခင��၌ ဥပ�ဒအေ ခ�င�မာ�သာအကရေျ��သကရေ��ောကရေ�မမျာ� အပြးမ�မေပါ။ ဥပမာအာ�ဖြဖင� အနယ
န�င�င၏ ဖ��စည��ပ�အ�ဖြခခဥပ�ဒ အဋဌာမဇယာ� (၁၉၄၉) ၌ ရး��သ��ဘာသာစကရော�အဖြဖစ� ဖြပဋဌာာန��
ချကရေ�သည� န�င�ငအဆင� (ဖြပည��ထာင�စ�) နင� ဖြပည�နယ�အဆင� (တ�င���ဒသ) ေ စမအ�ပ�ချ�ပ��ေ�၊
ဥပ�ဒဖြပ��ေ�၊ တော�စေင��ေ�တ��တင� အသ��ဖြပ�ေမည�ဟ�သာ ဥပ�ဒအကရေျ��သကရေ��ောကရေ�မ
မေပါ။ ထ�သ�� ရး��သ��အဖြဖစ�သတ�မတ�ဖြပဋဌာာန��ဖြခင��သည� သ�ကရေ�တမသာ ဖြဖစ�ပါသည�။ မည�သ��
ပင�ဆ��စကရောမ အဋဌာမဇယာ�နင�စပ�လျဉ��၍ ဖ��စည��ပ�အ�ဖြခခဥပ�ဒဆ�င�ော န�င�င�ေ�ကရေစစမျာ�
ေပါသည�။ ၎င��၌ အနယတင�အသ��အမျာ�ဆ���သာ သကရေကတနယ� ဘာသာစကရော�မျာ�ကရေ�
ထည�သင��ထာ��သာ�ဖြငာ� အန�အဖြပာ��ဖြပာဆ��ကရေသည� အေဒနင� အဂဂ�လပ�ဘာသာစကရော�မျာ�
ကရေ�မ ချန�လပ�ထာ�သည�။ အဋဌာမအခန��၌ အေဒဘာသာစကရော�ကရေ� ချန�လပ�ထာ�ဖြခင��သည�
အနယ-ပါကရေစစတန� ခ�ထကရေ��ေ�၏ သမ�င��အ�မဖြဖစ�သည�အဖြပင� လနည��စ�ဖြဖစ�သမတ�စလင�
မျာ�အ�ပ စနစ�အာ�ဖြဖင�ခ�ဖြခာ�ဆကရေ�ဆဖြခင��လည��ဖြဖစ�သည�။ အဋဌာမအခန��၌ အဂဂ�လပ�ဘာသာ
စကရော�ကရေ�ချန�လပ�ထာ�ဖြခင��သည� အနယဖ��စည��ပ�အ�ဖြခခဥပ�ဒ�ေ�ဆ��ေ�တင� ကရေ�လ�နဆန�
ကရေျင��ေ� သ�ဘာတော�မျာ�မ ပါေ�နခ�ဖြခင��ကရေ� ထင�ဟပ��နပါသည�။ အဂဂ�လပ�ဘာသာစကရော�
ကရေ� ရး��သ��အဖြဖစ� အဋဌာမအခန��၌ �ေး�ချယ�သတ�မတ�ထာ�ဖြခင��မေ�သာ�ဖြငာ� ဥပ�ဒဖြပ��ေ�၊
တော�စေင��ေ�နင� စမအ�ပ�ချ�ပ��ေ�တ��တင� အသ��ဖြပ��သာဘာသာစကရော�အဖြဖစ� ဖ��စည��ပ�
အ�ဖြခခဥပ�ဒ၌ ဖြပဋဌာာန��ထာ�ပါသည� (ပ�ဒ�မ ၁၂၀၊ ၂၁၀၊ ၃၄၃၊ ၃၄၄ နင� ၃၄၈)။
26 International IDEA
ဆန�ကရေျင�ဘကရေ�အာ�ဖြဖင�မ အေတ�န�င�င၏ ဖ��စည��ပ�အ�ဖြခခဥပ�ဒ (၂၀၀၅) တင� အာေ�
နင� ကရောဒစ�ေ� ဘာသာစကရော�မျာ�ကရေ� ရး��သ��အဖြဖစ��ေး�ချယ�သတ�မတ�ထာ�ပြးပ� အစ��ေဖြပန�တမ��၊
ဥပ�ဒဖြပ��ေ�၊ အစ��ေအဖ��၊ တော�ရး��မျာ�နင� စာချ�ပ�စာတမ��မျာ�တ��တင� အစ��ေ၏ဆ��ဖြဖတ�
ချကရေ�မျာ�ကရေ� ထ�တ�ဖြပန�ော၌အသ��ဖြပ�ေမည�ဟ၍ ဖြပဋဌာာန��ထာ�သည�။ အ�သ�စတ�ကရေ�မ ဖြပဋဌာာန��
ဥပ�ဒဖြဖင�သတ�မတ�ထာ�ပြးပ� ယင��၌ ဖ��စည��ပ�အ�ဖြခခဥပ�ဒ၏ ဖြပဋဌာာန��ချကရေ� (ပ�ဒ�မ ၄) အ�ပ
အ�ဖြခခ၍ အသ��ဖြပ�မအတ�င��အတာမျာ�ကရေ� ချ��ထင�န�င�သည�။ အေတ�န�င�င၏ ချဉ��ကရေပ�နည��
သည� ခ�င�မာစာအသ��ဖြပ�ဖြခင��နင� သ�ကရေ�တဆ�င�ော အသအမတ�ဖြပ�ဖြခင��တ��ကရေ� �ော�နာထာ�
သည�။
ခ�င�မာစာအသ��ဖြပ��ေ�အတကရေ� ဘဏဍာာ�ေ�ဆ�င�ောနင� �ထာကရေ�ပပ���ဆာင��ေ�ဆ�င�ော
အတာ�အဆ�မျာ�ေ�နသည� �တာင�အာဖေကရေန�င�ငနင�စပ�လျဉ��၍ ဇယာ�ကရေကရေ� (၄.၁) တင�
ေင��လင��ထာ�သည�အတ�င��ပင� အချ���သာန�င�င�ေ�အ��ကရောင��အောမျာ�၌ သ�ကရေ�တပ�င��
ဆ�င�ော အသအမတ�ဖြပ�ဖြခင��ကရေ� အစာ�ထ��အသ��ဖြပ�န�င�သည�။
ဇယ��ကကး (၄.၁) �တ�ငးးအရေး��းကန�ငးးငး၏ ရး��သာ��ဘ�သာ�စစက�� မာဝါါဒါ
ရး��သ��ဘာသာစကရော� မ�ါဒသည� �တာင�အာဖေကရေန�င�င၏ ဖ��စည��ပ�အ�ဖြခခဥပ�ဒ အကရေ�
အ �ဖြပာင��၌ အ�ချအတင�ဖြငင��ခ�ေသည� အ�ေ�ကရေစစမျ��ဖြဖစ�ခ�ပါသည�။ လမျ���ေ�ခ�ဖြခာ��သာ ယခင�
အစ��ေစနစ��အာကရေ�တင� အဂဂ�လပ�နင� အာဖေကရေန� ဘာသာစကရော�မျာ�ကရေ� ရး��သ��အဖြဖစ�သတ�မတ�ခ�
ပြးပ� လတ��တာ�၊ တော�စေင��ေ�နင� စမအ�ပ�ချ�ပ��ေ�တ��၌ အသ��ဖြပ�ခ�သည�။ အဖြခာ��သာ အာဖေကရေ
ဘာသာစကရော�မျာ�ကရေ� ရး��သ��အဆင� သတ�မတ�မ�ပ�ခ�ပါ။
လမျ���ေ�ခ�ဖြခာ��သာ ထ�အတတ�ကရေ� �တာင�အာဖေကရေန�င�င ဖ��စည��ပ�အ�ဖြခခဥပ�ဒ (၁၉၉၆)
၌ တော�သဖြဖင�ဖြဖစ��စထာ�သည�ဖြပင� ၎င��တင� လ�ပ�ငန���ဆာင�တာအေနင� �နောအေ ပ�င��ဖြခာ�မ၊
သ�ကရေ�တပ�င��ဆ�င�ော အသအမတ�ဖြပ�မ၊ ဘဏဍာာ�ေ�နင� �ထာကရေ�ပပ���ဆာင��ေ� အတာ�အဆ�မျာ�
�ပ ထည�သင��စဉ��စာ�ဖြခင��တ��ကရေ� �ော�နာထာ�ပါသည�။ အပ�ဒ� (၆-၁) ၌ “ဆပဒ၊ ဆဆ�သ�၊ ဆကရေ�
ဆာနာ၊ ဆဆာတ၊ ေ�န�ဒါ၊ ဆန�ဂဂါ၊ အာဖေကရေန�၊ အဂဂ�လပ�၊ အန�ဒယ�ဘ�လ၊ ဇ�ဆာ နင� ဇ�လ�’ တ��ကရေ�
�တာင�အာဖေကရေန�င�င၏ ရး��သ��ဘာသာစကရော�မျာ�အဖြဖစ� ��ကရေညာထာ�သည�။ သ��ောတင� ရး��သ��
ဘာသာစကရော�အဖြဖစ� �ေး�ချယ�သတ�မတ��သာ�ဖြငာ� ခ�င�မာ�သာအကရေျ��သကရေ��ောကရေ�မမျာ� အလ�
အ�လျာကရေ�ေမလာပါ။ သ�ကရေ�တပ�င��ဆ�င�ော အသအမတ�ဖြပ�မနင� ရး��လ�ပ�ငန��ကရေစစမျာ�တင� အစ��ေ
အ�နဖြဖင� အသ��ဖြပ�န�င�သည� ဘာသာစကရော�မျာ� စာေင��ဖြပ�စ��ပ�ဖြခင��တ��ဟသည� အသ���င�မနစ�ခ�
သာ ေပါသည�။
သ�ကရေ�တပ�င��အေ ‘ရး��သ��ဘာသာစကရော� အာ�လ��ကရေ� တန��တေည�တ �လ�စာ�ေမည�ဖြဖစ�ပြးပ�
သာတညမဆကရေ�ဆေမည�’ ဟ� ဖြပဋဌာာန��ထာ�သည� (အပ�ဒ� (၆-၄))။ ဤဖြပဋဌာာန��ချကရေ�သည� ရး��သ��
ဘာသာစကရော�မျာ�၏ တန��တညမမအ�ေ�ပါပ�ကရေ�အတည�ဖြပ��ပ��သာ�လည�� ဖြပ�မဆကရေ�ဆ�ေ�၌မ
International IDEA 27
တန��တညမမဟ�တ�ဘ� ‘သာတညမ’ ဟ�သာ ဖြပဋဌာာန��ထာ�သည�ဖြဖစ�ော အကရေျ��သကရေ��ောကရေ�မေ�စ
မည� ဥပ�ဒ�ေ�ောတာ�န�မျာ�ေခ�လင�ပင� နည��ပါ�လမည��လျာေ��သာစချန�မျ�� ဖြဖစ��နပါသည�။
အပ�ဒ� (၆-၃) သည� ခ�င�မာ�သာ အကရေျ��သကရေ��ောကရေ�မမျာ�နင� ဆကရေ�စပ�ပါသည�။ �ဟ�အစ��ေ
နင� ဖြပည�နယ�အစ��ေအ�နဖြဖင� ‘စမအ�ပ�ချ�ပ��ေ�၌’ ရး��သ��ဘာသာစကရော�မျာ� သ�ဖြခာ�အသ��ဖြပ�န�င�
��ကရောင�� ၎င��အပ�ဒ�ကရေအခင�အာဏာာ�ပ�ထာ�သည�။ ဖြပည�နယ�အစ��ေအာ�လ��နင� �ဟ�အစ��ေတ��ကရေ
ဆ��ဖြဖတ�ချကရေ�မျာ� သ�ဖြခာ�ချမတ�န�င�သည�ဖြဖစ�ော �နောအလ�ကရေ� ပ�င��ဖြခာ�မကရေ� ဖ��စည��ပ�အ�ဖြခခ
ဥပ�ဒဖြဖင� ဖြပဋဌာာန���ပ�ထာ���ကရောင�� အဓပါါယ�သကရေ��ောကရေ�သည�။ ထ��ဖြပင� အစ��ေတ�င��အ�နဖြဖင� ‘
ရး��သ��ဘာသာစကရော� နစ�ခ�ထကရေ�မနည�� အသ��ဖြပ�ေမည�’ ဟ� ဖြပဋဌာာန��ထာ�ော လကရေ��တ�အာ�ဖြဖင�
အဂဂ�လပ�ဘာသာစကရော�နင� အာဖေကရေဘာသာစကရော� တစ�မျ��မျ��ကရေ� ေည�ေးယ�ပါသည�။ သ���သာ�
လည�� စမအ�ပ�ချ�ပ��ေ�၌ ထ�ရး��သ��ဘာသာစကရော�နစ�မျ��ကရေ� တန��တညမ အသ��ဖြပ�ေမည�ဟ၍
အတအကရေျ ဖြပဋဌာာန��ထာ�ဖြခင�� မေသည�ဖြဖစ�ော လ�ပ�ငန���ဆာင�တာအလ�ကရေ� ပ�င��ဖြခာ�မကရေ� ခင�ဖြပ�
��ကရောင�� အဓပါါယ��ောကရေ�သည�။ အနတမအာ�ဖြဖင� စမအ�ပ�ချ�ပ��ေ�အတကရေ� ရး��သ��ဘာသာစကရော�
မျာ�နင� အသ��ဖြပ�သင�သည� အဆင�အဖြပင�တ��ကရေ�ဆ��ဖြဖတ�ော၌ ဘဏဍာာ�ေ�နင� �ထာကရေ�ပပ���ဆာင��ေ�
ထည�သင��စဉ��စာ�စော အချကရေ�မျာ�ဖြဖစ��ကရေသည� အသ��ဖြပ�မ၊ လကရေ��တ�ကရေျမ၊ စေတ�စကရေ၊ �ဒသ
တင�� အ�ဖြခအ�နမျာ�တ��အဖြပင� တစ�န�င�ငလ�� (သ��) သကရေ�ဆ�င�ော ဖြပည�နယ�တစ�ခ�လ��၏ လ�အပ�
ချကရေ�မျာ�နင� လ�လာ�ချကရေ�မျာ� ဟန�ချကရေ�မ�ေ�ကရေ�လည�� အစ��ေမျာ�အ�နဖြဖင� ထည�သင��စဉ��စာ�
သင�ပါသည�။
စစဉးး�စစ��စစး� အရေးခ�ကး (၄)
သင�န�င�ငေ ဘာသာစကရော�လနည��စ�မျာ�သည� ၎င��တ��၏ဘာသာစကရော�ကရေ� ရး��သ��အဖြဖစ�
သတ�မတ��ပ�ေန� အဖ��အစည��ဆ�င�ော မည�သည��နာကရေ�ခအ��ကရောင��အော၌ �တာင��ဆ�သနည��။
၎င��တ��၏ �တာင��ဆ�ချကရေ�မျာ�သည� သ�ကရေ�တဆ�င�ော အသအမတ�ဖြပ�ခေ�ေ�အတကရေ��သာ�
လည���ကရောင��၊ န�င�ငကရေစစေပ�မျာ� အသ��ဖြပ�ခေ�ေ�အတကရေ��သာ�လည���ကရောင�� ဖြဖစ�ပါသလာ�။
အဖ��အစည��မျာ�နင�ဆ�င�သည� ကရေစစေပ�ဟသမ၌ ၎င��တ��ဘာသာစကရော�ကရေ� ရး��ဖြပင�ပဆကရေ�ဆ�ဖြပာ
ဆ��ေ�ကရေစစေပ�မျာ�၌ဖြဖစ��စ၊ ရး��တင���ဆ��န�ချင�ချန��ေ� ကရေစစေပ�မျာ�၌ဖြဖစ��စ၊ နစ�မျ��စလ��၌
ဖြဖစ��စ အသ��ဖြပ��စလ�ပါသလာ�။ ဘဏဍာာ�ေ�ဆ�င�ောနင� �ထာကရေ�ပပ���ဆာင��ေ�ဆ�င�ော မည�သည�
အ�ေ�ကရေစစမျာ� ပါ�င�ပတ�သကရေ��နသနည��။ ရး��သ��ဘာသာစကရော�အဆင�သည� အဖ��အစည��မျာ�
အ�ကရော�၊ စမအ�ပ�ချ�ပ��ေ�အလာမျာ�အ�ကရော� ကရေ�ဖြပာ��နန�င�ပါသလာ�။
28 International IDEA
န�င�င၌ �ဟ�ဦး�စ��သာစနစ�ဖြဖစ��စ၊ ဖကရေ�ဒေယ�စနစ� သ��မဟ�တ� �ဟ�ချ�ပ�ကရေ�င�မ�လာချ
ထာ��သာစနစ�ဖြဖစ��စ ကရေျင�သ��သည�ဆ��သာ အချကရေ�သည� ရး��သ��ဘာသာစကရော� �ေး�ချယ�
သတ�မတ��ေ�အတကရေ� ဥပ�ဒ�ေ�ဆ��ေ�ဆ�င�ော �ေး�ချယ�စောမျာ�အ�ပ လမ��မ��ပါသည�။
အလာစ�စမအ�ပ�ချ�ပ��ေ�စနစ�မျာ�၌ အ�ပ�ချ�ပ��ေ�အလာမျာ�သည� ဥပမာအာ�ဖြဖင� ၎င��တ��၏
စေင�ပ�င�ခင�နယ�နမတ�အတင�� ဘာသာစကရော�အဆင� သတ�မတ��ပ�ေန� ဖ��စည��ပ�အ�ဖြခခ
ဥပ�ဒအေ အာဏာာအပ�နင��ခေန�င�သည�။ တစ�နည��အာ�ဖြဖင�လည�� ဖ��စည��ပ�အ�ဖြခခဥပ�ဒ
သည� �ဒသမျာ�၌ ဘာသာစကရော�အဆင� အမျ��မျ��ကရေ�ဆ��ဖြဖတ��ပ�ေန�အလ��ငာ �နောအပ�င��
အဖြခာ�မျာ�ကရေ�ဖြဖစ��စ၊ ဆကရေ�စပ��နသည� ယနတော�မျာ�ကရေ�ဖြဖစ��စ သတ�မတ�တည��ထာင��ပ�
န�င�သည�။
ဖ��စည��ပ�အ�ဖြခခဥပ�ဒဆ�င�ော နည��လမ��မျာ�အနကရေ� ဖကရေ�ဒေယ�စနစ�ကရေျင�သ��ဖြခင��သည�
ကရေ�ယ��ကရေမာာကရေ�ယ� ဖြပဋဌာာန���ေ��တာင��ဆ�ချကရေ�မျာ� အ�ကရောင�အထည��ဖာ�ော၌ အ�ထာကရေ�
အကရေ�ပ�န�င��သာ နည��လမ��တစ�ခ�ဖြဖစ��သာ��ကရောင� အကရေျ��ဆကရေ�အာ�ဖြဖင� ဘာသာစကရော�
နင�စပ�လျဉ���သာ ဖ��စည��ပ�အ�ဖြခခဥပ�ဒဆ�င�ော �တာင��ဆ�ချကရေ�မျာ�သည� ဖကရေ�ဒေယ�စနစ�
ကရေျင�သ���ေ� (သ��) �ဟ�ချ�ပ�ကရေ�င�မ�လာချ�ေ� �တာင��ဆ�ချကရေ�မျာ�နင� ဆကရေ�စပ��နန�င�ပါ
သည� (Bulmer 2015)။ ထ��ဖြပင� ဘာသာစကရော�ကရေ�ဖြပာ�မအ�ပအ�ဖြခခ၍ �ဘ�ဖယ�ခ�၊ ခ�ဖြခာ�
ဆကရေ�ဆခ�၊ ဖ��ကရေဉ�ချန�လပ�ခ��သာ န�င�ငမျာ�တင� ဘာသာစကရော�အလ�ကရေ� နယ�နမတ�မျာ�
သတ�မတ�၍ ဖကရေ�ဒေယ�ဖြပည�နယ� (ဖြပန�လည�) ဖ��စည���ပ�ေန��တာင��ဆ��ကရေမမျာ� ထင�ော�
န�င�ပြးပ� ခ�ထကရေ��ေ�ပြးခမ���ဖြခာကရေ�မပါ ပါေန�င�ပါသည�။ ထ�သ��ဖြဖစ�ပာ�ခ�သည� န�င�ငမျာ�မာ ဥပမာ
အာ�ဖြဖင� လတ�လပ��ေ�ေပြးပ�စ အနယန�င�င (၁၉၅၀ ခ�နစ�မျာ�နင� ၁၉၆၀ ခ�နစ�မျာ�၌လည��
ဖြပည�နယ�နယ�နမတ�မျာ� ဖြပန�လည�သတ�မတ��ေ�အတကရေ�ထပ�ကြကရေ��တ�ေ)၊ သေလကရေ�ာ(အထ�
သဖြဖင� တမ�လ�ဘာသာစကရော��ဖြပာ အသ�ကရေ�အ�န��အတင��)၊ ပါကရေစစတန� (အ�ေ�ပါကရေစစတန�
ခ�ထကရေ��ေ� ဆကရေ�လကရေ�ဖြဖစ�ပာ�ပြးပ� ဘဂဂ�လာ��ဒေ�န�င�င တည��ထာင�) နင� န�ပါ (အထ�သဖြဖင�
အနယနယ�စပ� မဒဟကရေ�ေ��ဒသေ ဟင�ဒဘာသာစကရော� �ဖြပာဆ�သမျာ�အ�ကရော�) တ�� ဖြဖစ��ကရေ
သည� (Choudhry 2009)။
သ��ောတင� �ဟ�ဦး�စ�န�င�ငမျာ�၌လည�� ဘာသာစကရော�အတကရေ� �ဒသအလ�ကရေ� မ�ါဒ
အမျ��မျ�� ကရေျင�သ��န�င���ကရောင�� သေေပါသည�။ ၎င��တ��တင� �ဟ�အစ��ေမျာ�သည� န�င�င၏
�ဒသအသ�သ�၌ ဘာသာစကရော�အမျ��မျ��ဖြဖင� လည�ပတ�လ�ပ�ကရေ�င�န�င��ကရေသည�။ ကရောဖြခာ�ချကရေ�
International IDEA 29
မာ �ဟ�ဦး�စ�န�င�ငေ ဖြပည�နယ�အဆင�အစ��ေမျာ�တင� ရး��သ��ဘာသာစကရော�မ�ါဒကရေ� �ေ�ဆ�န�င�
သည� ဖ��စည��ပ�အ�ဖြခခဥပ�ဒလာ အခင�အာဏာာမျ��မေန�င��ပ။ အကရေ�စတ��န�ယာ�န�င�ငကရေမ
ခင��ချကရေ�ဖြဖစ�သည�။ အကရေ�စတ��န�ယန��ဘာသာစကရော��ဖြပာဆ�သမျာ�ကရေ လနည��စ�ဖြဖစ��နသည�
�ဒသမျာ�တင� ‘�ဒသနတေအစ��ေမျာ�သည� �ဒသ၌အပြးမ��နထ�င��ကရေသအမျာ�စ�၏ ဘာသာ
စကရော�ကရေ� ဥပ�ဒ၌ဖြပဋဌာာန��ထာ��သာ လ�ပ�ထ��နင�အည ရး��သ��ဘာသာစကရော�အဖြဖစ� အသ��ဖြပ�
န�င�သည�’ (အကရေ�စတ��န�ယာ�န�င�င ဖ��စည��ပ�အ�ဖြခခဥပ�ဒ (၁၉၉၂)၊ ပ�ဒ�မ ၅၂))။
အလာစ�စမအ�ပ�ချ�ပ��ေ�စနစ� ပါေ�သာ ဖ��စည��ပ�အ�ဖြခခဥပ�ဒမျာ�၌ န�င�ငအတင��
လနည��စ�ဖြဖစ��သာ�လည�� ဖြပည�နယ� (သ��) �ဒသ၌မ လမျာ�စ�ဖြဖစ��နသည�၊ �ဒသအာ�ဖြဖင�
စ�����နထ�င��ကရေသည� ဘာသာစကရော�အ�ပ�စ�မျာ�ကရေ��နော�ပ�မည� ယနတော�အဖြဖစ� ဖြပည�နယ�
အဆင�နင� �ဒသနတေအဆင� အစ��ေမျာ�အတကရေ� သ�ဖြခာ�ဖြပဋဌာာန��ချကရေ�မျာ� ပါေန�င�ပါသည�။
ဥပမာအာ�ဖြဖင� ဘယ�လ�ဂဂျယန�င�င ဖ��စည��ပ�အ�ဖြခခဥပ�ဒ (၁၈၃၁) တင� ဘာသာစကရော�
အ�ပအ�ဖြခခ၍ ဒတ�ချ�ဘာသာစကရော��ဖြပာ�ဒသ၊ ဖြပင�သစ�ဘာသာစကရော��ဖြပာ�ဒသ၊ ဂဂျာမန�
ဘာသာစကရော��ဖြပာ�ဒသနင� ဘာသာစကရော�နစ�မျ���ဖြပာ (ဒတ�ချ�နင� ဖြပင�သစ�) ပြးမ���တာ�ဘ
ေပ�ဆ�လ��ဒသဟ၍ �ဒသ�လ�ခ�အဖြဖစ� န�င�ငကရေ�ပ�င��ဖြခာ�ထာ�သည� (အပ�ဒ� (၄))။
ဇယ��ကကး (၄.၂) ဘယးလးဂျ�ယန�ငးးငးတငးး ���စစညးး�ပ�အရေး�ခြခခဥပ�ဒါခြ�ငးး ဘ�သာ�စစက��
�းး�ခ�ယး၊ ခြပဋဌာ�နး�ခြခငးး�
ဖြပင�သစ�နင� ဖလင��မစ�ေ� ဘာသာစကရော�တ��၏ ရး��သ��အဆင�နင�စပ�လျဉ��၍ နစ�တစ�ော�ကရော
အ�ချအတင�ဖြဖစ�ခ�ောမ ဘယ�လ�ဂဂျယန�င�င ဖ��စည��ပ�အ�ဖြခခဥပ�ဒ၏ ဖ��စည��တည��ဆာကရေ�ပ�ကရေ�
�ဖြပာင��လ�ဖြဖစ�ခ�ပါသည�။ န�င�င၌ �ဒသအာ�ဖြဖင� စ�စည���နထ�င��ကရေ�သာ ဘာသာစကရော�အသ�ကရေ�
အ�န��မျာ� သ�ဖြခာ�ေ�ကရေ�လော ၎င��တ��အ�ကရော� အဖြငင��ပာ�မမျာ�ကရေ� စမကရေ�င�တယ�၍ န�င�ငမပြးပ�ကရေ�
�အာင�ထန��သမ��ထာ�ေန� ဘာသာစကရော�အလ�ကရေ� ဖြပည�နယ�မျာ� ဖြပန�လည�သတ�မတ�ခ�ပါသည�။
ဘယ�လ�ဂဂျယသည� ဘာသာစကရော�တစ�ခ�တည��သာအသ��ဖြပ��သာ �ဟ�ဦး�စ�န�င�ငအဖြဖစ�မသည�
နယ��ဖြမအချ�� ဘ�တ�န�သာ �ဒသအစ��ေမျာ� (နစ�ခ�) နင� ကရေ�ယ�ပ�င�အ�ပ�ချ�ပ�ခင�ေ ဘာသာစကရော�
အသ�ကရေ�အ�န��မျာ� (သ��ခ�) တ�� �ပါင��စည��ထာ��သာ ရးပ��ထ�လသည� ဖကရေ�ဒေယ�န�င�ငအဖြဖစ�သ��
ဆင�ကရေ��ဖြပာင��လ�လာခ�သည�။ ၎င��တင� အစ��ေ၏ ရး��သ��ဘာသာစကရော�၊ ဘာသာစကရော�အလ�ကရေ�
သ�ဖြခာ�နယ��ဖြမမျာ�ေ န�င�င�ေ��လာကရေနင� စ�ပာ��ေ��လာကရေ၊ အာဏာာခ���မတ��အတကရေ� �ဒသ
အလန�အ�ဖြခဖြပ��သာ ချဉ��ကရေပ�နည��ကရေ� အဓကရေအသ��ဖြပ�ပါသည�။
30 International IDEA
ဘယ�လ�ဂဂျယ၌ အ�ကရေမ��ဖကရေ�သည�နည��ကရေ� မည�သည�အခါကရေမ အသ��မဖြပ�ခ��သာ�လည��
ဖ��စည��ပ�အ�ဖြခခဥပ�ဒ၌ ဘာသာစကရော�အ�ေ�ကရေစစကရေ� ကရေ�င�တယ��ဖြဖေင��သည� အစအမမျာ�သာ
မေခ�ပါကရေ ဖလင��မစ�ေ�ဘာသာစကရော��ဖြပာ လမျာ�စ�တ�� ခ�ထကရေ��ေ� �တာင��ဆ�လာ�ကရေမည�မာ
အ�သအချာပင�ဖြဖစ�ပါသည�။ ဘာသာစကရော�မျာ�ကရေ� �နော�ပ�ဖြခင��နင� အာဏာာခ����ေ� ယနတော�
တ�� ထ�သ��ရးပ��ထ�စာ ေ�သာ�လည�� န�င�င�ေ��လာကရေတင� ဘာသာစကရော�ဆ�င�ော န�င�င�ေ�ကရေစစ
မျာ� ေ�နဆ�ဖြဖစ�ပါသည�။ ဘယ�လ�ဂဂျယန�င�င ဖ��စည��ပ�အ�ဖြခခဥပ�ဒသည� ဘာသာစကရော�ဆ�င�ော
ပဋပကရေခမျာ�ကရေ� စမကရေ�င�တယ�ေန� မ�ဘာင�ချမတ��ပ�ထာ��သာ�လည�� �ဖြဖေင��မပြးပ��သ�ပါ။
ဒ�တယချဉ��ကရေပ�နည��မာ ဖြပည�နယ�အစ��ေထ ရး��သ��ဘာသာစကရော� �ေး�ချယ�ဆ��ဖြဖတ�န�င�
သည� အခင�အာဏာာအပ�နင��ဖြခင��ပင� ဖြဖစ�ပါသည�။ န�ပါန�င�င ဖ��စည��ပ�အ�ဖြခခဥပ�ဒ (၂၀၁၅)
၌ဆ�လင� ‘န�င�င�တာ�ဘာသာစကရော�’ တစ�ခ�ကရေ� သ��မဟ�တ� တစ�ခ�မကရေကရေ� ရး��သ��ဘာသာ
စကရော�အဖြဖစ��ေး�ချယ�န�င��စေန� ဖြပည�နယ�အစ��ေမျာ�ထ အခင��ပ�ထာ�သည�။ ‘န�င�င�တာ�’
ဘာသာစကရော�ဟသည� အဖြငင��ပာ�ဖယ�ကရေစစဖြဖစ��လော ‘န�ပါန�င�ငအတင�� �ဖြပာဆ��ကရေသည�
မခင�ဘာသာစကရော�အာ�လ��’ ဟ၍ အနကရေ�ဖင�ဆ�ဖြခင��ဖြဖင��ောင�လ�ထာ�သည� (ပ�ဒ�မ ၆ နင� ၇) ။
ဆစ�ဇာလန�န�င�င ဖ��စည��ပ�အ�ဖြခခဥပ�ဒ (၁၉၉၉) ကရေမ ရး��သ��ဘာသာစကရော�မျာ� �ေး�ချယ�
န�င�သည� အခင�အာဏာာကရေ� �ဒသအစ��ေမျာ�ထ �ပ�ထာ��သာ�ဖြငာ� ‘ဘာသာစကရော�မျာ�၏
နယ��ဖြမဖြဖန�ကရေျကရေ�ပ�ကရေ� အ�လ�ထာ�ေမည�ဖြဖစ�ပြးပ� ဌာာ�နတ�င��ေင��သာ� ဘာသာစကရော�လ
နည��စ�မျာ�ကရေ� ထည�သင��စဉ��စာ��ပ�ေမည�’ ဟ� ဖြပဋဌာာန��သည�နည��ဖြဖင� ဖြပည�နယ�အဆင�
ကရေ�ယ�ပ�င�အ�ပ�ချ�ပ�ခင�ကရေ� ကရေန�သတ�ထာ�သည� (ပ�ဒ�မ ၇၀ (၂))။
ဖြပည�နယ�မျာ�အဖ�� တတယချဉ��ကရေပ�နည��မာ န�င�ငအန�အသ��ဖြပ��သာ ရး��သ��ဘာသာ
စကရော�ဖြဖင�သာမကရေ �ဒသတင��အသ��ဖြပ��သာ ရး��သ��ဘာသာစကရော�တစ�ခ�ဖြဖင�လည�� လည�ပတ�
လ�ပ�ကရေ�င�ေန�ဖြဖစ�ပါသည�။ ဥပမာအာ�ဖြဖင� စပန�န�င�င ဖ��စည��ပ�အ�ဖြခခဥပ�ဒ (၁၉၇၈) ၌ စပန�
ဘာသာစကရော�ကရေ� ‘န�င�င�တာ� ရး��သ��ဘာသာစကရော�’ (ပ�ဒ�မ ၃ (၁)) အဖြဖစ� လည���ကရောင��၊
ကရေ�ယ�ပ�င�အ�ပ�ချ�ပ��ေ�ဆ�င�ော ဖြပဋဌာာန��ဥပ�ဒမျာ�အေ �ေး�ချယ�ဆ��ဖြဖတ�သည�အတ�င�� ‘အဖြခာ�
�သာ စပန�နယ�ဘာသာစကရော�မျာ�’ ကရေ� ကရေ�ယ�ပ�င�အ�ပ�ချ�ပ�ခင�ေ�ဒသမျာ�၌ ရး��သ��ဘာသာ
စကရော�အဖြဖစ� (ပ�ဒ�မ ၃ (၂)) လည���ကရောင�� ဖြပဋဌာာန��ထာ�သည�။
International IDEA 31
စတ�တထမာမ ဖကရေ�ဒေယ�န�င�ငမဟ�တ�သည� ခရး��အ�ော�၏ ချဉ��ကရေပ�နည��မျ��ဖြဖစ�ပါသည�။
၎င��တင� �ဒသနတေအစ��ေမျာ�အ�နဖြဖင� ခရး��အ�ေန��ဘာသာစကရော�အဖြပင� အဖြခာ�ဘာသာ
စကရော�တစ�ခ�ကရေ� ရး��သ��အဖြဖစ� �ေး�ချယ�န�င��သာ�လည�� ဥပ�ဒတင�ဖြပဋဌာာန��ထာ�သည� စည��ကရေမ��
ချကရေ�မျာ�နင�အည ဖြဖစ�ေမည�ဟ၍ ဖ��စည��ပ�အ�ဖြခခဥပ�ဒ (၁၉၉၁၊ ပ�ဒ�မ ၁၂))၌ ဖြပဋဌာာန��ထာ�
သည�။
အဆ�ပါဖြဖစ�ေပ�မျာ�အာ�လ��တင� ရး��သ��ဘာသာစကရော�မျာ�သည� ဖြပည�နယ�အဆင� အစ��ေ
အ�ပ�ချ�ပ��ေ�၌ ဌာာနတင��အသ��ဖြပ��သာ ဘာသာစကရော�မျာ� ဖြဖစ�န�င�ပါသည�။
ရး��သ��ဘာသာစကရော�တစ�ခ�မကရေ အသ��ဖြပ�သည� အလာစ�အ�ပ�ချ�ပ��ေ�စနစ�မျာ�၌ �ပ�ပါကရေ�
န�င��သာအ�ေ�ကရေစစမာ အစ��ေမျာ�အ�ကရော� ဆကရေ�သယ�န�င��စမည� ‘�ပါင��ကရေ�’ဘာသာစကရော�
တစ�ခ�ကရေ�လ�အပ�ဖြခင��ပင� ဖြဖစ�ပါသည�။ ဘာသာစကရော� အလန�ကရေ�ဖြပာ�စ�လင��သာ လအဖ��
အစည��မျာ�၌ �ပါင��ကရေ�ဘာသာစကရော�သည� ကရေ�လ�န�ခတ�၏ သမ�င��အ�မမျ�� ဖြဖစ��နတတ�
ပါသည�။ ဘ�လ��ယာ�န�င�င၏ ချဉ��ကရေပ�နည��မာမ အစ��ေနင� ဦး�စ�ဌာာနမျာ�၌ ရး��သ��ဘာသာ
စကရော� နစ�ခ�ထကရေ�မနည�� အသ��ဖြပ�ေသည�တင� စပန�ဘာသာစကရော�ကရေ� မဖြဖစ�မ�နသ��ေသဖြဖင�
ယင��သည� �ပါင��ကရေ�ဘာသာစကရော�ဖြဖစ�သည� (ဘ�လ��ယာ�န�င�င ဖ��စည��ပ�အ�ဖြခခဥပ�ဒ
ပ�ဒ�မ ၅ (၂))။ အနယန�င�ငတင�လည�� �ဟ�အစ��ေနင� ဖြပည�နယ�အစ��ေမျာ�တ��အ�ကရော� ဆကရေ�
သယ��ေ�၌ အဂဂ�လပ�နင� ဟင�ဒဟ၍ �ပါင��ကရေ�ဘာသာစကရော�နစ�ခ�ေသည�။
�ဟ�ဦး�စ�န�င�ငမျာ�သည�လည�� �ပါင��ကရေ�ဘာသာစကရော�မျာ� အသ��ဖြပ�န�င��ကရေပါသည�။
ယဂဂန�ဒါ၌ အဂဂ�လပ�သည� ရး��သ��ဘာသာစကရော�ဖြဖစ�ပြးပ� ဆာဟလဘာသာစကရော�ကရေမ ‘လတ��တာ�
ကရေ ဥပ�ဒဖြဖင� ဖြပဋဌာာန��သတ�မတ��ပ�န�င�သည� အ�ဖြခအ�နမျာ�၌ အသ��ဖြပ�ေသည�’ ဒ�တယ
ရး��သ��ဘာသာစကရော�ဖြဖစ�သည� (ယဂဂန�ဒါန�င�င ဖ��စည��ပ�အ�ဖြခခဥပ�ဒ (၁၉၉၅၊ ပ�ဒ�မ ၆)။ ဖြပင�သစ�
စကရော��ဖြပာ အာဖေကရေန�င�ငမျာ�၌မ တတယချဉ��ကရေပ�နည��ကရေ�အသ��ဖြပ��ကရေော ဖြပင�သစ�ကရေ�
တစ�ခ�တည���သာ ရး��သ��ဘာသာစကရော�အဖြဖစ� �ေး�ချယ�သတ�မတ�ပြးပ� အာဖေကရေဘာသာ
စကရော�မျာ�ကရေ�မ ရး��သ��မဟ�တ�သည� ‘န�င�င�တာ�ဘာသာစကရော�မျာ�’ ဟ၍လည���ကရောင��
(ကရေန�ဂဂ�ဒမ�ကရေေကရေ�တစ�သမာတန�င�င ဖ��စည��ပ�အ�ဖြခခဥပ�ဒ (၂၀၀၅ ၊ ပ�ဒ�မ (၁))၊ ‘�ပါင��ကရေ�
ဘာသာစကရော� (langues véhiculaires)’ ဟ၍လည���ကရောင�� (ကရေန�ဂဂ�သမာတန�င�င ဖ��စည��ပ�
အ�ဖြခခဥပ�ဒ (၂၀၁၅၊ ပ�ဒ�မ (၄)) ဖြပဋဌာာန��ခ�သည�။ ဆန�ဂဂါန�င�ငတင� ဖြပင�သစ�သည� ရး��သ��
32 International IDEA
ဘာသာစကရော�ဖြဖစ��သာ�လည�� ဖ��စည��ပ�အ�ဖြခခဥပ�ဒကရေ န�င�င�တာ�ဘာသာစကရော��ဖြခာကရေ�ခ�
ကရေ� အသအမတ�ဖြပ�ထာ�ပြးပ� ‘အဖြခာ�န�င�င�တာ�ဘာသာစကရော� မည�သည�မဆ�ကရေ�လည�� ဥပ�ဒ
ဖြဖင� ဖြပဋဌာာန��ေမည�’ ဟ၍ �ဖာ�ဖြပထာ�သည� (ပ�ဒ�မ (၁))။ အဖြခာ�ချဉ��ကရေပ�နည��မာမ ဘာသာ
စကရော�ကရေ�ဖြပာ�စ�လင�သည� န�င�ငမျ��တင� လကရေ��တ�အသ��ဖြပ��နသည� တစ�ခ�တည���သာ
ရး��သ��ဘာသာစကရော�ကရေ� �ပါင��ကရေ�အဖြဖစ� အသ��ဖြပ�ဖြခင��ပင�ဖြဖစ�ပါသည�။ ဥပမာအာ�ဖြဖင�
တန�ဇန�န�ယာ�န�င�င၌ ဆာဟလသည� �ပါင��ကရေ�ဘာသာစကရော�ဖြဖစ��သာ�လည�� ဖ��စည��ပ�
အ�ဖြခခဥပ�ဒ၌ ထ�သ��ဖြပဋဌာာန��ထာ�ဖြခင�� မေပါ။
ဇယ��ကကး (၄.၃) အရေးနယန�ငးးငးတငးး ရး��သာ��ဘ�သာ�စစက��မာဝါါဒါအရေး�း��ဆ��န�ညးနငးး�ခြခငးး�
အနယန�င�ငတင� ဖြပည��ထာင�စ�အစ��ေအတကရေ� ရး��သ��ဘာသာစကရော� �ေး�ချယ�ဖြခင��သည� တ�င��
ဖြပ�ဖြပည�ဖြပ�လတ��တာ� (၁၉၄၆-၁၉၄၈) အတင�� သ�ဘာထာ�ကရေ�လ��စခ�ဆ���သာ အ�ေ�ကရေစစ ဖြဖစ�
ပါသည� (Choudhry 2016)။ အဂဂ�လပ�ဘာသာစကရော�သည� ပြး�တသကရေ�လ�နလကရေ�ထကရေ�တင� ရး��သ��
ဘာသာစကရော�ဖြဖစ�ခ�ော လတ�လပ��ေ�ေချန�၌ လဦး��ေ၏ ၁ ောခ�င�နန���အာကရေ�သာ �ဖြပာဆ��ကရေ
ပါသည�။ လဦး��ေ ၄၀ ောခ�င�နန��ခန�ကရေ ဟင�ဒဘာသာစကရော��ဖြပာဆ��သာ�လည�� အဖြခာ�ဘာသာ
စကရော��ဖြပာသမျာ�၌ ဟင�ဒဘာသာစကရော� �ဖြပာဆ�သအလန�နည��ပါ�ပါသည�။
ယင��တင� အဂဂ�လပ�အစာ� ဌာာ�နတ�င��ေင��သာ�ဘာသာစကရော� တစ�ခ�ကရေ� ဖြပည��ထာင�စ�အစ��ေ
၏ ရး��သ��ဘာသာစကရော�အဖြဖစ� အသ��ဖြပ�မည�၊ မဖြပ�မည�ဟ�သာ ကရေစစသည� အဓကရေဖြဖစ�သည�။ ဟင�
ဒဘာသာစကရော�ကရေ� ဖြပည��ထာင�စ�အစ��ေနင� ဥပ�ဒစနစ�တ��၌ တစ�ခ�တည���သာ ရး��သ��ဘာသာ
စကရော�အဖြဖစ�အသ��ဖြပ�ေန� �ထာကရေ�ခခ�သမျာ�ေခ�ော အဖြခာ�တစ�ဘကရေ�ကရေလည�� အဂဂ�လပ�နင� ဟင�ဒ
နစ�ခ�စလ��ကရေ� အသ��ဖြပ�သင�သည�ဟ� ဆ�ခ��ကရေသည�။ ေလဒ�အာ�ဖြဖင� ဟင�ဒဘာသာစကရော�ကရေ� ရး��သ��
ဘာသာစကရော�အဖြဖစ� ��ကရေညာခ��သာ�လည�� သာမန�ဥပ�ဒဖြဖင� အကရေန�အသတ�မေ သကရေ�တမ��တ��
န�င�မည� ၁၅ နစ� ဆ�င��ငကရောလ သတ�မတ�ထာ�ေန� ညနင��န�င�ခ�သည�။ အဂဂ�လပ�ဘာသာစကရော�မ
ဟင�ဒဘာသာစကရော�သ�� ကရေ��ဖြပာင���ေ�အတကရေ� အစအစဉ��ေ�ဆ�ေန� လ�ပ�ပ�င�ခင�ေထာ�သည�
အစ��ေ�ကရော�မေင�ကရေ ထ� ၁၅ နစ� ဆ�င��ငကရောလကရေ� ထပ�တ��ေန� မလ�အပ�ဟ� ဆ��ဖြဖတ�ခ�သည�။
သ�ဘာထာ�ကရေ�လ�မသည�ဖြပင��ထန�ခ�ော ဟင�ဒဆန�ကရေျင��ေ�ဆနဖြပပ�မျာ�၌ အ�ကရေမ��ဖကရေ�ကရေ�န�
�ကရေသည�အထ ဖြဖစ�ခ�သည�။ အထ�သဖြဖင� အနယန�င�င�န�ထမ�� �င�ခင�စာ�မ�ပ�အ�ပ ဂဂယကရေ�ရး�ကရေ�
ခတ�လာန�င�ဖြခင��နင�စပ�လျဉ��၍ ဆန�ကရေျင�ကရေန�ကရေကရေ�ခ�ဖြခင��ဖြဖစ�သည�။ ထ�စာ�မ�ပ�သည� �ဟ�အစ��ေ
နင� ဖြပည�နယ�အစ��ေမျာ�တ��၏ �ျ�ရး�ကရေ�ေစယနတော�၌ အကြးကရေ�တန��ောထ�အမျာ�စ�အတကရေ� �င�ခင�
ဖြဖစ��န�လော န�င�င�ေ�အာဏာာနင� စ�ပာ��ေ�အခင�အလမ��မျာ� လကရေ�လမ��မန�င�မနင� အလန�
ဆကရေ�စပ��နပါသည�။ ဟင�ဒဘာသာစကရော�ကရေ� �ေး�ချယ�ဖြခင��သည� မမတ��ဖြပည�နယ�မျာ�အ�ပ
�ခတ�သစ�ကရေ�လ�နဖြပ�ော�ောကရေ�သည�ဟ၍ ဟင�ဒဘာသာစကရော�မ�ဖြပာဆ�သမျာ�ကရေဆ�ခ��ကရေသည�။
International IDEA 33
ညနင��ခ�ောတင� ဟင�ဒဘာသာစကရော��ဖြပာမဟ�တ�သည� ဖြပည�နယ�တ�င��၌ အဂဂ�လပ�ဘာသာစကရော�
ကရေ� ဆကရေ�လကရေ�အသ��ဖြပ�န�င��စေန� ဖြပဋဌာာန��ဥပ�ဒအေ �တ�အာဏာာ�ပ�ဖြခင��အာ�ဖြဖင� အဂဂ�လပ�
ဘာသာစကရော�၏ ရး��သ��အဆင�ကရေ� အကရေန�အသတ�မေ ထန��သမ��န�င��စခ�သည�။
စစဉးး�စစ��စစး� အရေးခ�ကး (၅)
သင�န�င�ငတင� အလာစ�အ�ပ�ချ�ပ�သည� စနစ�မျ��ေပါသလာ�။ ဘာသာစကရော�လနည��စ�မျာ�သည�
�ဒသအေ စ�စည���နထ�င�ပါသလာ� ဖြပည�နယ�တစ�ခ�ခ�တင� လမျာ�စ�ဖြဖစ��နပါသလာ�။ ဖ��စည��ပ�
အ�ဖြခခဥပ�ဒသည� ဖြပည�နယ�မျာ�အဖ�� ရး��သ��ဘာသာစကရော�(မျာ�) �ေး�ချယ�သတ�မတ��ပ�သင�ပါ
သလာ�။ ရး��သ��ဘာသာစကရော�အတကရေ� ဖြပည�နယ�အစ��ေမျာ�ထ အခင�အာဏာာ အပ�နင��သင�ပါ
သလာ�။ ဖြပည�နယ�မျာ�၌ ရး��သ��ဘာသာစကရော�နစ�ခ� �ေး�ချယ�သတ�မတ�သင�ပါသလာ�။ ရး��သ��
ဘာသာစကရော�(မျာ�) နင�စပ�လျဉ��၍ ဖြပည�နယ�အစ��ေမျာ�ထ နည��ပါ��သာ သ��မဟ�တ� အ�ဖြခအ�န
�ပမတည��သာ အခင�အာဏာာမျ�� အပ�နင��သင�ပါသလာ�။ �ပါင��ကရေ�ဘာသာစကရော�တစ�ခ� အသ��
ဖြပ��ေ�ကရေ� ထည�သင��စဉ��စာ�သင�ပါသလာ�။
ဘာသာစကရော�အေ လနည��စ�မျာ�အတကရေ� ၎င��တ��၏မခင�ဘာသာစကရော�ဖြဖင� �န��ဆာင�မ
ေယန�င�သည� အခင�အ�ေ�ကရေ� ဖ��စည��ပ�အ�ဖြခခဥပ�ဒ၌ ဖြပဋဌာာန���ပ�န�င�ပါသည�။ ဘာသာ
စကရော�ဆ�င�ော ထ�အခင�အ�ေ�မျာ�ကရေ� မည�သည�အစ��ေအဆင�၌မဆ� အာမခ�ပ�န�င�ပါသည�။
န�င�ငအစ��ေမျာ�အဖ�� ချဉ��ကရေပ�နည��တစ�ေပ�မာ ရး��သ��ဘာသာစကရော� �ဖြပာဆ�သ
လနည��စ�မျာ�အတကရေ� အစ��ေ၏ ပင�မရး��မျာ�၌ ဆကရေ�သယ��ဖြပာဆ�၊ �န��ဆာင�မေယန�င�သည�
အကြကရေင��မ�အခင�အ�ေ�နင� �ဒသနတေရး��မျာ�၌လည�� ထ�သ��ဖြပ�န�င�သည� ခြခင��ချကရေ�ေ�သာအခင�
အ�ေ�ဟ၍ အခင�အ�ေ�နစ�မျ��တ��ပ�ဖြခင��ဖြဖစ�သည�။ ဥပမာအာ�ဖြဖင� ကရေ�နဒါန�င�င ဖ��စည��ပ�
အ�ဖြခခဥပ�ဒ (၁၉၈၂) အေ အဂဂ�လပ�နင� ဖြပင�သစ�တ��သည� ဖကရေ�ဒေယ�အစ��ေ၏ ရး��သ��ဘာသာ
စကရော�မျာ�ဖြဖစ��ကရေပြးပ� ဖြပည�သမျာ�အ�နဖြဖင� ဖကရေ�ဒေယ�အစ��ေလကရေ��အာကရေ�ေ အဖ��အစည��
မျာ�၏ မည�သည��ဟ�ရး��၌မဆ� အဂဂ�လပ� (သ��) ဖြပင�သစ�ဘာသာစကရော�ဖြဖင� ဆကရေ�သယ��ဖြပာဆ�၊
�န��ဆာင�မေယန�င�သည� အခင�အ�ေ�ေပါသည�။ ထ��ဖြပင� ‘အဆ�ပါရး��၌ ယင��ဘာသာစကရော�
34 International IDEA
ဖြဖင� ဆကရေ�သယ��ဖြပာဆ�၊ �န��ဆာင�မေယေန� �တာင��ဆ�ချကရေ� အလ�အ�လာကရေ�ေပါကရေ’ ယင��
ဘာသာစကရော�နင� �ဖြပာဆ�ဆကရေ�ဆန�င�သည� တည�သာအခင�အ�ေ�မျာ�လည�� ေပါသည�
(ပ�ဒ�မ ၁၆ နင� ၂၀)။ ၎င��သည� ဖကရေ�ဒေယ�အစ��ေကရေ လမျာ�စ�ဘာသာစကရော� (အဂဂ�လပ�
သ��မဟ�တ� ဖြပင�သစ�) ဖြဖင� လည�ပတ�လ�ပ�ကရေ�င��န�သာ�ဒသမျာ�ေ ဘာသာစကရော�လနည��စ�
မျာ�အတကရေ� လကရေ��တ�အသ���င�မနင� သကရေ�ဆ�င�သည�။ ‘�တာင��ဆ�ချကရေ� အလ�အ�လာကရေ�’
ဟသည� အသ��အနန��ကရေမ ဖ��စည��ပ�အ�ဖြခခဥပ�ဒ အဓပါါယ��ကရောကရေ�ယချကရေ�အ�ပ မတည�
ပါသည�။
�ဟ�ဦး�စ�န�င�ငဖြဖစ��သာ �ဖြမာကရေ�မကရေ�ဆဒ��န�ယာ�တင�လည�� ရး��သ��ဘာသာစကရော�ကရေ�
�ဖြပာဆ�သမျာ�အတကရေ� အလာ�တအခင�အ�ေ�မျာ� �ပ�ထာ��သာ�လည�� အခင�အ�ေ�၏
နယ�ပယ�အတ�င��အတာကရေ� သတ�မတ�ော၌ ောခ�င�နန��ဖြဖင�တကရေ�ချကရေ�သည�။ ယင��၌ မကရေ�ဆဒ��
န�ယန��ဘာသာစကရော�နင� လဦး��ေ ၂၀ ောခ�င�နန��ထကရေ�မနည�� �ဖြပာဆ�သည� အဖြခာ��သာ
မည�သည�ဘာသာစကရော�မဆ� (လကရေ��တ�၌မ အယ�လ��ဘ�န�ယန��ဘာသာစကရော�)ကရေ� ရး��သ��
ဘာသာစကရော�မျာ�အဖြဖစ� ဖြပဋဌာာန��ထာ�သည�။ ကရေ�ယ�ပ�င�အ�ပ�ချ�ပ��ေ��ဒသတစ�ခ�၌ အယ�လ�
�ဘ�န�ယန�� ဘာသာစကရော��ဖြပာဆ�သမျာ�သည� ၂၀ ောခ�င�နန��ထကရေ�မနည�� ေသည�ဖြဖစ�ော
န�င�ငအစ��ေ၏ �ဒသရး��မျာ�၌ ၎င��တ��၏ဘာသာစကရော�ဖြဖင� ဆကရေ�သယ��ဖြပာဆ�ေန� အခင�
အ�ေ�ေပါသည�။ ထ��ဖြပင� အယ�လ��ဘ�န�ယန�� ဘာသာစကရော��ဖြပာဆ�သတ�င��သည� န�င�င
အစ��ေလကရေ��အာကရေ�ေ�ဟ�ရး��မျာ�၌ ၎င��ဘာသာစကရော�ဖြဖင� ဆကရေ�သယ��ဖြပာဆ�န�င�သည� အခင�
အ�ေ�ေပါသည� (�ဖြမာကရေ�မကရေ�ဆဒ��န�ယာ�န�င�င ၁၉၉၁ ဖ��စည��ပ�အ�ဖြခခဥပ�ဒဖြပင�ဆင�ချကရေ�
(၅))။
အထကရေ�၌ �ဆ��န�ခ�သည�အတ�င��ပင� ဘာသာစကရော�စ�သည� ဖြပည�နယ�မျာ�ေ အလာစ�
အ�ပ�ချ�ပ��ေ�အဖ�� သ�ဘာတော�တစ�ခ�မာ �ဒသအာ�ဖြဖင� စ�စည���နထ�င��ကရေသည� ဘာသာ
စကရော�လနည��စ�မျာ�ကရေ� ဖြပည�နယ�မျာ�၌ လမျာ�စ�အဖြဖစ��ဖြပာင��လ��ပ�ေန� ဖြဖစ�ပါသည�။ ယင��
အတကရေ� ဘယ�လ�ဂဂျယ၊ ကရေ�နဒါ၊ အသယ�ပ�ယာ�၊ အနယနင� စပန�တ��မာ ဥပမာန�င�ငမျာ�
ဖြဖစ�သည�။ ဖြပည�နယ�မျာ�အ�နဖြဖင� �ဟ�အစ��ေ၏ ရး��သ��ဘာသာစကရော� (အထကရေ�၌ ရး) မဟ�တ�
�သာ အဖြခာ�ဘာသာစကရော�တစ�ခ�ကရေ� ရး��သ��အဖြဖစ�သတ�မတ�ေန� အခင�အာဏာာေသည� ဆ�
ပါကရေ ထ�ဘာသာစကရော�ဖြဖင� အစ��ေ�န��ဆာင�မမျာ��ပ�ေန� အခင�အာဏာာေသည�ဟ၍ သယ�
��ကရေ��သာအာ�ဖြဖင� အဓပါါယ�သကရေ��ောကရေ�ပါသည�။ ဘာသာစကရော�ဆ�င�ော အခင�အ�ေ�တစ�ေပ�
ဟ၍ တော��င�စည��ကရေမ��မျာ�၌�ေ�ဆ�မထာ��သာ�ဖြငာ� လကရေ��တ�အသ��ဖြပ��န�သာ ဘာသာ
စကရော��ပ မတည�၍ စေင�ပ�င�ခင�နယ�နမတ�မျာ� ခ���သတ�မတ��ပ�ဖြခင��သည� ဘာသာစကရော�
International IDEA 35
လနည��စ�မျာ�အတကရေ� အစ�အဖ��အခင�အ�ေ�တစ�မျ��ပင�ဖြဖစ�ပြးပ� ဖကရေ�ဒေယ�စနစ�၊ �ဟ�အာဏာာ
�လာချ�ေ�၊ အထ�ကရေ�ယ�ပ�င�အ�ပ�ချ�ပ�ခင�ဆ�င�ော လ�ပ�ထ��မျာ�တ��နင�ဆ�င��သာ ကရေ�ယ�ပ�င�
အ�ပ�ချ�ပ�မအတ�င��အတာကရေ� ဆ��ဖြဖတ�ော၌ ထည�သင��စဉ��စာ�ေမည� အ�ေ�ကြးကရေ�ကရေစစ ဖြဖစ�ပါ
သည�။
သ���သာ�လည�� ဘာသာစကရော��ပ မတည�၍ ဖြပည�နယ�အစ��ေမျာ�အတကရေ� နယ�နမတ�
မျာ� သတ�မတ��ပ�ဖြခင��သည� နစ�ထပ�ကရေမ��ဘာသာစကရော�လနည��စ�မျာ�နင�ဆ�င�သည� ဖြပဿနာ
ကရေ� ဖန�တ�လာန�င�ပါသည�။ ဖ��စည��ပ�အ�ဖြခခဥပ�ဒအချ��ကရေမ ထ�အ�ပ�စ�မျာ�ကရေ� ဖြပည�နယ�
အစ��ေမျာ�ထမ ဘာသာစကရော�အခင�အ�ေ�မျာ� ေေ�စသည�နည��ဖြဖင� ၎င��အ�ေ�ကရေစစကရေ�
ကရေ�င�တယ��ဖြဖေင��ပါသည�။ စပန�န�င�င၌ဆ�လင� ကရေ�ယ�ပ�င�အ�ပ�ချ�ပ�ခင�ေ�ဒသမျာ�တင� စပန�
နင� �ဒသဘာသာစကရော�တ�� နစ�မျ��လ��ကရေ� ရး��သ��အဖြဖစ�ဖြပဋဌာာန��သည�အဖြပင� န�င�င�န�ထမ��
�ေး�ချယ�ောတင� ဘာသာစကရော�နစ�မျ��စလ��၌ အ�ေ�အ�ဖြပာကရေမ��ကရေျင�မကရေ� လ�အပ�ချကရေ�
အဖြဖစ� သတ�မတ�သည� နည��လမ��မျ��ဖြဖင� ၎င��ဖြပဿနာကရေ��ဖြဖေင��ထာ�ပါသည�။ အကရေျ��ဆကရေ�
အာ�ဖြဖင� စပန�န�င�ငတင� နစ�ထပ�ကရေမ�� ဘာသာစကရော�လနည��စ�မျာ� (ကရေ�ယ�ပ�င�အ�ပ�ချ�ပ�ခင�ေ
�ဒသအချ��၌ စပန�ဘာသာစကရော��ဖြပာသမျာ�လည�� လနည��စ�ဖြဖစ��နန�င�) သည� ၎င��တ��၏
မခင�ဘာသာစကရော�ဖြဖင� အစ��ေ�န��ဆာင�မမျာ� ေေန�င�ပါသည�။
တစ�ဖြပည��ထာင�န�င�ငမျာ�၌လည�� အလာ�တလ�ပ�ထ��မျာ� ေ�ကရေပါသည�။ ကရေ�ဆ���န�င�င
တင� ဘာသာစကရော�လနည��စ� တစ�စ�သည� ‘ဥပ�ဒအေ လဦး��ေ၏ ောခ�င�နန��တစ�ခ�ကရေ� ဖြပည�မ
ပါကရေ’ ထ�အခင�အ�ေ�ကရေ� ေေန�င�ပြးပ� ဖြပဋဌာာန��ဥပ�ဒ၌ ကရေ�ယ�ပ�င�ဆ��ဖြဖတ�န�င��စေန� လမ��ဖင��ပ�
ထာ�ဖြခင�� ဖြဖစ�ပါသည� (ကရေ�ဆ���န�င�င ဖ��စည��ပ�အ�ဖြခခဥပ�ဒ ၂၀၀၈၊ ပ�ဒ�မ ၅၉)။
အစ��ေ�ကရေျာင��ပညာ�ေ�၌ အသ��ဖြပ�မည� ဘာသာစကရော�အတကရေ� �ဆ��န�မမျာ�မာ
န�င�ငအမျာ�အဖြပာ�တင� အထ�အ�ေ�ကရေစစဖြဖစ�ပါသည�။ ဤကရေစစသည� ဖ��စည��ပ�အ�ဖြခခဥပ�ဒ
အေ မလတန��နင� အလယ�တန��ပညာ�ေ�နင� အထ�သကရေ�ဆ�င�ပါသည�။ ဘာသာစကရော�
လနည��စ�မျာ�သည� အဓကရေအာ�ဖြဖင� ယဉ��ကရေျ�မမတမ��ကရော�ေ�အတကရေ� လနည��စ�ဘာသာ
စကရော�ဖြဖင� ပညာသင�ခင�ကရေ��တာင��ဆ��လေ�ကရေသည�။ အလာစ�အ�ပ�ချ�ပ��ေ� စနစ�မျာ�တင�
မလတန��နင� အလယ�တန��ပညာ�ေ�သည� အ�ဖြခခမအာ�ဖြဖင� ဖြပည�နယ�အ�ေ�ကရေစစသာ ဖြဖစ�
�သာ��ကရောင� ဖြပည�နယ�အစ��ေ၌ သင��ကရော��ေ�သ��ဘာသာစကရော� အပါအ�င� သင�ရး��ညန��တမ��
ကရေ��ေ�ဆ�န�င�သည� အခင�အာဏာာမျ��ေ��ကရောင�� အဓပါါယ�သကရေ��ောကရေ�ပါသည�။ ယင��အတကရေ�
ဘယ�လ�ဂဂျယ၊ ကရေ�နဒါ၊ အနယနင� စပန�တ��မာ ဥပမာန�င�ငမျာ�ဖြဖစ�သည�။ ၎င��တ��တင� �ဒသ
36 International IDEA
အာ�ဖြဖင� စ�စည���နထ�င��ကရေ�သာ၊ ဖြပည�နယ�အတင�� လမျာ�စ�ဖြဖစ��သာ ဘာသာစကရော�
လနည��စ�မျာ�၌ အစ�အဖ��အခင�အ�ေ�တစ�ခ�အဖြဖစ� လနည��စ�ဘာသာစကရော�ဖြဖင� ပညာသင�
ခင� ေ�ကရေပါသည�။ အထကရေ�တန��ပညာကရေ�မ တကရေကသ�လ�မျာ�အာ� �ဟ�အစ��ေလကရေ��အာကရေ�၌
ထာ�ေသည� စပန�န�င�ငမာကရေ�သ�� သ�ဖြခာ�ကရေ�င�တယ�န�င�ပါသည�။
သ���သာ�လည�� �ယဘ�ယျအာ�ဖြဖင� အစ��ေ�န��ဆာင�မမျာ�၌ နစ�ထပ�ကရေမ�� ဘာသာ
စကရော�လနည��စ�မျာ� (သ��) ‘လနည��စ�အတင��မ လနည��စ�မျာ�’ အ�ေ�ဖြပဿနာ ေပါသည�။
ဖ��စည��ပ�အ�ဖြခခဥပ�ဒသည� အဆ�ပါအ�ပ�စ�မျာ�နင� ဖြပည�သမျာ�အတကရေ� လနည��စ�ဘာသာ
စကရော�ဖြဖင� ပညာသင�ခင� ကရေ� ဖန�တ��ပ�န�င�ပါသည�။
ဇယ��ကကး (၄.၄) ‘နာစစးထပးကမား� ဘ�သာ�စစက��လနညးး�စစ�မာ���’ အရေးတကး အရေးစစ��း
�က��ငးး�ပညး��း�
‘နစ�ထပ�ကရေမ�� ဘာသာစကရော�လနည��စ�မျာ�’အတကရေ� အစ��ေ�ကရေျာင��ပညာ�ေ� ပ�စသ��မျ��ကရေ�
ကရေ �နဒါ၊ အနယနင� ဆလ����န�ယာ�တ��၌ �တ�န�င�ပါသည�။ ဤန�င�ငမျာ�သည� ဖ��စည��ပ�အ�ဖြခခ
ဥပ�ဒလာပညာသင�ခင�ကရေ�အဖြပင� ထ�အခင�အ�ေ�နင�ဆကရေ�စပ��သာ အစ��ေ�တတော�မျာ�၏သ�ဘာ
သဘာ�ကရေ�လည�� �ေ�ဆ�သတ�မတ�ော၌ မတည�သာချဉ��ကရေပ�နည��မျာ� အသ��ဖြပ��ကရေသည�။ လ
အခင�အ�ေ�အာ�လ��နင�စပ�လျဉ��၍မ လတ�လပ�ပ�င�ခင�သည� တစ�စ�တစ�ောမဖြပ�န�င��စေန� တာ�ဖြမစ�
ော�ောကရေ�န�င�သည�နည��မျ��အာ� လပ�ဂဂဂ�လ�မျာ�အ�ပ မဖြပ�န�င��လ�အာင� အစ��ေကရေ�တာ�ဖြမစ��ပ�
ပါသည�။ ဥပမာအာ�ဖြဖင� ဘာသာစကရော�လနည��စ�မျာ�အဖ�� ၎င��တ��ဘာသာစကရော�ဖြဖင� သင��ကရော�
သင�ယမည� ပ�ဂဂဂလကရေ�ကရေျာင��မျာ� တည��ထာင�ပ�င�ခင�သည� ပညာ�ေ�လတ�လပ�ပ�င�ခင�၌ အကရေျ��
�င�ပါသည�။ ေေပ�င�ခင�ကရေမလနည��စ�ဘာသာစကရော�ဖြဖင� သင��ကရော�မည�စာသင��ကရေျာင��မျာ� တည�
�ထာင��ပ�ပြးပ� �င�ထာကရေ�ပ�ပ�ေဖြခင��ကရေ�သ���သာ အစ��ေအ�နဖြဖင�ဖြပ��ပ�ေမည� တာ�န�မျာ�ကရေ�
သတ�မတ��ပ�သည�။
အနယန�င�ငသည� ပညာသင�ခင�နင�စပ�လျဉ��၍ ၎င��၏ဖ��စည��ပ�အ�ဖြခခဥပ�ဒ (၁၉၄၉ ခ�နစ�၊
အပ�ဒ� (၃၀)) ၌ လတ�လပ�ပ�င�ခင�နင� ေေပ�င�ခင�နစ�မျ���ော၍ ဖြပဋဌာာန��ထာ�ပါသည�။ ၎င��တင� ဘာသာ
�ေ�လနည��စ�မျာ�နင� ဘာသာစကရော�လနည��စ�မျာ�တ��၏ ပညာ�ေ�အဖ��အစည��မျာ� တည��ထာင�
လ�ပ�ကရေ�င�ခင� (လတ�လပ�ပ�င�ခင�) နင� ထ�လနည��စ�မျာ�၏ အဖ��အစည��မျာ�ကရေ� �ထာကရေ�ပ�ပ�ော၌
ခ�ဖြခာ�ဆကရေ�ဆမမဖြပ�ေန� အစ��ေအ�ပ တာ�ဖြမစ�ချကရေ� (ေေပ�င�ခင�) တ�� ပါ�င�သည�။ ထ�အခင�အ�ေ�
သည� မအာ�ဖြဖင� ဘာသာစကရော�လနည��စ�တ�င��နင� သကရေ�ဆ�င�ပါသည�။ လနည��စ�မျာ�၏ ဘာသာ
စကရော� အခင�အ�ေ�မျာ�နင�စပ�လျဉ���သာ ဖ��စည��ပ�အ�ဖြခခဥပ�ဒဆ�င�ော သ�ဘာထာ�ကရေ�လ�မ
မျာ�သည� ထ�အခင�အ�ေ�မျာ�၏ လတ�လပ�ပ�င�ခင�ရး�ထာင�မ �ပ�ပါကရေ�လာခ�ပါသည�။ အထ�
သဖြဖင� ဖြပည�နယ�မျာ�တင� ကရေ�ယ�ပ�င�ရး��သ��ဘာသာစကရော�ဖြဖင� ပညာသင��ကရော�ဖြခင�� နင�စပ�လျဉ��၍
International IDEA 37
ဖ��စည��ပ�အ�ဖြခခဥပ�ဒအေ ခင�ဖြပ�ထာ�သည� လတ�လပ�ခင�အတ�င��အတာအ�ပ သ�ဘာထာ�
ကရေ�လ��ကရေပါသည�။
ကရေ�နဒါန�င�ငကရေမ ဆန�ကရေျင�ဘကရေ�ဖြဖစ�ပြးပ� လနည��စ�မျာ�၏ ဘာသာစကရော�အခင�အ�ေ�နင�
စပ�လျဉ���သာေေပ�င�ခင�မျာ�ကရေ� ဖ��စည��ပ�အ�ဖြခခဥပ�ဒ (၁၉၈၂) ၌ဖြပဋဌာာန��ထာ�ပါသည�။ သ���သာ�
လည�� အဂဂ�လပ�နင� ဖြပင�သစ�ဘာသာစကရော��ဖြပာဆ�သမျာ�ကရေ လနည��စ�ဖြဖစ��နပြးပ� ‘အ�ေအတကရေ�
အာ�ဖြဖင� အ��ကရောင��ခ�င�လ��သာ’ ဖြပည�နယ�မျာ�အတကရေ�သာဖြဖစ�ပါသည� (ပ�ဒ�မ ၂၃)။ ထ�သတ�မတ�
လဦး��ေ ဖြပည�မချန�ကရေ�စစစ�မည� စစ��ဆ�နည��တစ�နည��ကရေ� ကရေ�နဒါတော�ရး��မျာ� �ေ�ဆ�ကရေျင�သ��
ထာ�ပြးပ� ဖြဖစ�ပါသည�။
ဆလ����န�ယာ�န�င�င ဖ��စည��ပ�အ�ဖြခခဥပ�ဒ (၁၉၉၁) ကရေမ အတာလျနင� ဟန��ဂဂေယန�
ဘာသာစကရော��ဖြပာ အသ�ကရေ�အ�န��မျာ�အတကရေ� ‘ဥပ�ဒအည’ ကရေ�ယ�ပ�င�ဘာသာစကရော�ဖြဖင� ပညာ
သင�ခင� ကရေ� အာမခ�ပ�ထာ�ပါသည� (ပ�ဒ�မ ၆၄)။ ဤချဉ��ကရေပ�နည��၌မ အခင�အ�ေ�၏ နယ�ပယ�
အတ�င��အတာသည� ဥပ�ဒဖြပဋဌာာန��ချကရေ�အ�ပ မတည��နပါသည�။ ဆလ��ကရေ�ကရေ�ယာ�သည�လည��
‘န�င�ငေ လနည��စ�မျာ�’အတကရေ� အလာ�တချဉ��ကရေပ�နည��ကရေ� အသ��ဖြပ�ပါသည� (ဆလ��ကရေ�ကရေ�ယာ�
န�င�င ဖ��စည��ပ�အ�ဖြခခဥပ�ဒ ၁၉၉၂၊ ပ�ဒ�မ ၃၄)။
ဘာသာစကရော�လနည��စ�မျာ�သည� တော�စေင��ေ�၌ အသ��ဖြပ��သာ ဘာသာစကရော�ကရေ�
မ �ဖြပာဆ�ပါကရေ တော��ေ�၊ တည�သာဥပ�ဒ ကရေျင�သ���ေ�၊ တော�ဥပ�ဒစ��မ���ေ�တ��နင�
စပ�လျဉ��၍ စ��ေမ�စောဖြဖစ�ပါသည�။ ယင��အချကရေ�သည� ောဇ�တ�မဆ�င�ော တော�စ�မမျာ�၌
အထ�မန�ကရေန��နပြးပ� အကရေျဉ��ချခေဖြခင����ကရောင� လတ�လပ�ခင�ဆ��ရး�ေမမျ�� ဖြဖစ�လာန�င�ပါ
သည�။ ဖ��စည��ပ�အ�ဖြခခဥပ�ဒမျာ�သည� ဤအ�ေ�ကရေစစကရေ� နည��နစ�နည��ဖြဖင� �ဖြဖေင���ကရေပါ
သည�။ ပထမနည��မာ တည�သာဥပ�ဒကရေျင�သ���ေ�၏ တစ�စတ�တစ�ပ�င��အဖြဖစ� ဘာသာ
စကရော�ဆ�င�ော ချဉ��ကရေပ�နည��မျာ� အသ��ဖြပ�ဖြခင��ဖြဖစ�ပြးပ� ဒ�တယနည��မာမ တော�စ�ောနင� စေင�
ောတ��၌သ��ေမည� ဘာသာစကရော�အတကရေ� ဖြပဋဌာာန��ချကရေ�မျာ�ဖြဖစ�ပါသည�။ ဖ��စည��ပ�အ�ဖြခခ
ဥပ�ဒမျာ�သည� ထ�ချဉ��ကရေပ�နည�� နစ�နည��စလ��ကရေ��ော�နာ၍ အသ��ဖြပ�န�င�ပါသည�။
ဖ��စည��ပ�အ�ဖြခခဥပ�ဒမျာ�သည� ောဇ�တ�မနင� တော�မမတ��နင�စပ�လျဉ��၍ တည�သာ
ဥပ�ဒကရေျင�သ��ခေခင� အမျ��မျ��ကရေ�ဖြပဋဌာာန���ပ�ပါသည�။ ဤအခင�အ�ေ�မျာ�သည� မည�သည�
ဘာသာစကရော�မဆ� �ဖြပာဆ�သမျာ�နင�သကရေ�ဆ�င�ပါသည�။ ဆ�လ�သည�မာ ကရေ�ယ�ပ�င�ဖြပဋဌာာန��ခင�
38 International IDEA
�တာင��ဆ��ကရေသမျာ�နင� မ�တာင��ဆ��ကရေသမျာ�၊ ဌာာ�နတ�င��ေင��သာ� စသဖြဖင� ဘာသာ
စကရော�အ�ပ�စ�အာ�လ��ကရေ လကရေ��တ�ကရေျင�သ���ကရေပါသည�။
ောဇ�တ�မဆ�င�ော တော�စ�မမျာ�နင�စပ�လျဉ��၍ ဖ��စည��ပ�အ�ဖြခခဥပ�ဒ အမျာ�အဖြပာ�
သည� အဖြပည�ဖြပည�ဆ�င�ော န�င�ငသာ�နင�န�င�င�ေ� အခင�အ�ေ�မျာ�ဆ�င�ောပဋညာဉ� (ICCPR ၊
OHCHR (၁၉၉၆)) နင� လအခင�အ�ေ�ဆ�င�ော ဥ�ောပသ�ဘာတစာချ�ပ� (ECHR ၊ ဥ�ောပ
�ကရောင�စ (၁၉၅၀)) တ��ကရေ�သ���သာ အဖြပည�ဖြပည�ဆ�င�ောနင� �ဒသတင��လအခင�အ�ေ�စာချ�ပ�
စာတမ��မျာ�၌ပါေ�သာ အကရောအကရေယ�မျာ�အတ�င�� ဖြပဋဌာာန��ပါသည�။ အဆ�ပါ သ�ဘာတ
စာချ�ပ�မျာ�သည� တော�စ�ဆ�ခသအဖ�� စ�ချကရေ�၏သ�ဘာသဘာ�နင� အ��ကရောင��ေင��တ��
အ��ကရောင�� ထ�သနာ�လည��သာ ဘာသာစကရော�ဖြဖင� အ�သ�စတ�ကရေျကရေျ လကရေ�ငင��အသ�ပ�မ
ေေပ�င�ခင�၊ တော�ရး��၌အသ��ဖြပ�မည� ဘာသာစကရော�ကရေ� နာ�မလည�န�င� (သ��) မ�ဖြပာဆ�န�င�ပါကရေ
စကရော�ဖြပန�အကရေအည အခမ�ေေပ�င�ခင� (ICCPR အပ�ဒ� (၁၄)၊ ECHR အပ�ဒ� (၆-၃)(ကရေ) နင� (င))
တ��ကရေ�အာမခ�ပ�ပါသည�။ အလာ�တ�သာ ဖြပဋဌာာန��ချကရေ�မျာ�ကရေ� အင�တဂဂာနင� ဘာဘဒါန�င�င
ဖ��စည��ပ�အ�ဖြခခဥပ�ဒ (၁၉၈၁ ခ�နစ�၊ ပ�ဒ�မ ၁၅)၊ ဂဂမ�ဘယာန�င�င ဖ��စည��ပ�အ�ဖြခခဥပ�ဒ
(၁၉၉၆ ခ�နစ�၊ ပ�ဒ�မ ၁၉ (၃) (ခ) နင� (စ))၊ ဂဂါနာန�င�င ဖ��စည��ပ�အ�ဖြခခဥပ�ဒ (၁၉၉၂ ခ�နစ�၊
ပ�ဒ�မ (၁၉) (၂) (ဃ) နင� (ဇ))၊ �နာ�ရး�န�င�င ဖ��စည��ပ�အ�ဖြခခဥပ�ဒ (၁၉၆၈ ခ�နစ�၊ ပ�ဒ�မ ၁၀ (၃)
(ခ) နင� (ဃ)) စသည�တ�� ဖြဖစ��ကရေသည�။
ဒ�တယချဉ��ကရေပ�နည��မာမ စကရော�ဖြပန�အကရေအညေေပ�င�ခင�ကရေ� ောဇ�တ�မမျာ�အတကရေ�သာ
ဟ၍ကရေန�သတ�ပြးပ� ဦး�တ�ကရေ��လာကရေ�ထာ�ချကရေ�မျာ�၌ အသ��မဖြပ�ဖြခင��ပင�ဖြဖစ�သည�။ သ��ဖြဖစ�ော
န�င�ငတကရောလအခင�အ�ေ�ဥပ�ဒ၌ ဖြပဋဌာာန��ထာ�သည� အကရောအကရေယ�ထကရေ� ပ�မ�ကရေျဉ���ဖြမာင��
ပါသည�။ သကရေ�ဆ�င�ော န�င�ငတကရောလအခင�အ�ေ�ဥပ�ဒသ�ဘာတစာချ�ပ�မျာ�ထကရေ� �စာ၍
�ေ�ဆ�ခ��သာ ဖ��စည��ပ�အ�ဖြခခဥပ�ဒမျာ� (ဥပမာအာ�ဖြဖင� အတလန�င�င ဖ��စည��ပ�အ�ဖြခခ
ဥပ�ဒ (၁၉၄၇) ပ�ဒ�မ (၁၁၁)) နင� မ�ကရော�သ�မကရေမ �ေ�ဆ�ခ�သည� ဖ��စည��ပ�အ�ဖြခခဥပ�ဒ
မျာ� (ဥပမာအာ�ဖြဖင� ဆလ��ကရေ�ကရေ�ယာ�န�င�င ဖ��စည��ပ�အ�ဖြခခဥပ�ဒ (၁၉၉၂၊ ပ�ဒ�မ ၄၇) တ��
သာမကရေ ကရေ�နဒါန�င�င (၁၉၈၂၊ ပ�ဒ�မ ၁၄)၊ နယ�ဇလန�န�င�င (၁၉၉၀၊ ပ�ဒ�မ ၂၄ (ဆ))၊ �တာင�
အာဖေကရေန�င�င (၁၉၉၆၊ ပ�ဒ�မ ၃၅ (၃) (ဋ)) ဟသည� ဓနဿဟာယန�င�င သ��န�င�ငကရေလည��
ဤချဉ��ကရေပ�နည��ကရေ� အသ��ဖြပ�ပါသည�။ ၎င��သည� လအခင�အ�ေ�ဆ�င�ော အ�မေကရေန�သ�ဘာ
တစာချ�ပ� (ACHR ၊ OAS (၁၉၆၉) အပ�ဒ� (၈-၂) (ကရေ)) ၌လည�� အသ��ဖြပ�ပါသည�။
တတယချဉ��ကရေပ�နည��ကရေမ ဖမ��ဆ�ေဖြခင��အ��ကရောင��ေင��နင�စပ�လျဉ��၍ စ�ချကရေ�မတင�မ
၌ ဘာသာဖြပန�ဆ��ပ��စေန� န�င�ငတကရောလအခင�အ�ေ�ဥပ�ဒတင� ဖြပဋဌာာန��ထာ�သည� အကရော
အကရေယ�မျာ�ကရေ� ချ��ထင�ဖြခင��ဖြဖစ�ပါသည�။ ယင��အတကရေ� ဥပမာန�င�ငမျာ�အဖြဖစ� ဥ�ောပတ�ကရေ�ေ
International IDEA 39
အာ�မ�န�ယာ� (၁၉၉၅၊ ပ�ဒ�မ ၂၇ (၂) နင� ၆၇ (၁))၊ အကရေ�စတ��န�ယာ� (၁၉၉၂၊ ပ�ဒ�မ ၂၁) နင�
မန�တနဂဂရး�� (၂၀၀၇၊ ပ�ဒ�မ ၂၉ နင� ၃၇)၊ အာဖေကရေတ�ကရေ�ေ ကရေ��တ�ဒ�ာ (၂၀၁၆၊ ပ�ဒ�မ ၇)၊ အေ
ထေ�ယာ� (၁၉၉၇၊ ပ�ဒ�မ ၁၇)၊ အသယ�ပ�ယာ� (၁၉၉၄၊ ပ�ဒ�မ ၁၉ နင� ၂၀)၊ �မာေစ�သန�င�င
(၁၉၆၈၊ ပ�ဒ�မ ၅ (၂)၊ ၅ (၄)(ကရေ)၊ ၁၀ (၂)(ခ) နင� ၁၀ (၂)(စ)) န�င�ဂဂျ�ေ�ယာ� (၁၉၉၉၊ ပ�ဒ�မ ၃၅
(၃)၊ ၃၅ (၆) (ကရေ) နင� ၃၅ (၆)(င))၊ �ဆ�ေ� (၁၉၉၃၊ ပ�ဒ�မ ၁၈ (၃)၊ ၁၉ (၂)(ခ) နင� ၁၉ (၂)(စ))
နင� ဆယာောလယန�� (၁၉၉၁၊ ပ�ဒ�မ ၁၉ (၂)(ကရေ) နင� ၂၃ (၅)(ကရေ)) တ�� ေ�ကရေသည�။ ကရေင�ညာ
န�င�င၌မ ထ�အကရောအကရေယ�မျာ�ကရေ� ထပ�ဆင�တ��ဖြမင�ထာ�ော အဖမ��ခေသတင� နတ�ဆတ��န
ပ�င�ခင�ေ��ကရောင��၊ �ဖြပာ�ကရော�ချကရေ�တ�င��ကရေ�တော�ရး��ထတင�ဖြပမည�ဖြဖစ���ကရောင�� ထ�သနာ�လည�
သည�ဘာသာစကရော�ဖြဖင� အသ�ပ�ေန�ဖြပဋဌာာန��ထာ�သည� (၂၀၁၀၊ ပ�ဒ�မ ၄၉ (၁)(ကရေ))။
စတ�တထချဉ��ကရေပ�နည��ကရေမ ောဇ�တ�မအတကရေ� တော�စ�ဆ�ောတင� တော�လ�တော�ခ
မဟ�တ��သာ�ဖြငာ� အကရေျ��စ�ပာ�အ�ပ အနတောယ�ကြကရေ�ေန�င�သည� သကရေ��သထကရေ�ဆ�သမျာ�
လည�� အကရေျ���င�န�င��စေန�အလ��ငာ စကရော�ဖြပန�အကရေအညေေပ�င�ခင�ကရေ� ချ��ထင��ပ�ဖြခင��ဖြဖစ�
သည�။ ယင��အတကရေ� ဥပမာန�င�ငမျာ�အဖြဖစ� ကရေ�နဒါ (၁၉၈၂၊ ပ�ဒ�မ ၁၄)၊ ဖဂဂျ (၂၀၁၃၊ ပ�ဒ�မ ၁၅
(၆) နင� ၁၅ (၇)) ၊ ထေနဒတ�နင�တ�ဘတ�ဂဂ� (၁၉၆၇၊ ပ�ဒ�မ ၅ (၂) (ဆ)) တ�� ေသည�။
ောဇ�တ�မဆ�င�ော တော�စေင�မမျာ�၌ စ�ဆ�ခေသအတကရေ�ဖြဖစ��စ၊ သကရေ��သထကရေ�ဆ�
သမျာ�အတကရေ�ဖြဖစ��စ ဘာသာဖြပန�အကရေအည ေေပ�င�ခင�သည� ရး��သ��ဘာသာစကရော�ဖြဖင�
�ဆာင�ေးကရေ�သည� တော�စ�ဆ�မ၌ �ယဘ�ယျအသ��ဖြပ�ေမည� ဘာသာစကရော�ကရေ� မ�ဖြပာင��လ�
�စပါ။ ထ��ဖြပင� အထကရေ�၌�ဖာ�ဖြပခ�သည� တည�သာဥပ�ဒကရေျင�သ��ခေခင�သည� တော�သကြးကရေ�
�ေ��မာကရေ� �ောကရေ�ေလာ�ကရေသည� တော�တ�ပါင�မျာ�အနကရေ� အမျာ�စ�ဖြဖစ�သည� ောဇ�တ�မ
မဟ�တ��သာ တော�စ�ဆ�မမျာ�နင� မျာ��သာအာ�ဖြဖင� မသကရေ�ဆ�င�ပါ။ တော�စ�ဆ�မနင�
စပ�လျဉ��၍ ဘာသာစကရော�တစ�ခ�ကရေ� ရး��သ��အဆင� သတ�မတ�ထာ�သည� ဘာသာစကရော�စ� လ
အဖ��အစည��မျာ�၌ ဥပ�ဒအကြကရေ�ပ�မျာ�နင� တော�သကြးကရေ�မျာ�တ�� အပါအ�င� တော�စ�ဆ�မ
ဖြဖစ�စဉ�တစ�ခ�လ��တင� ထ�ဘာသာစကရော�ဖြဖင� �ဆာင�ေးကရေ�န�င�ပါသည�။ ဘာသာစကရော�တစ�ခ�ကရေ�
ဥပ�ဒစနစ�၏ ရး��သ��ဘာသာစကရော�အဖြဖစ� သတ�မတ�ထာ�ေန�လ�အပ�သည�ဖြဖစ�ော ၎င��ကရေ�
�ဖာ��ဆာင�ော၌ အလန�ပင�ရးပ��ထ�ပြးပ� အကရေ�န�အကရေျမျာ�န�င�ပါသည�။ သ���သာ�လည�� ဥပမာ
အာ�ဖြဖင� တော�စ�ဆ�ောနင� စေင�ချကရေ�ချောတ��၌ ဘာသာစကရော�ခ�ဖြခာ�ထာ�ဖြခင�� ကရေ�သ���သာ
အဖြခာ��ေး�ချယ�စောမျာ� ေပါသည�။
ဘာသာစကရော�စ�န�င�ငမျာ�၏ ဖ��စည��ပ�အ�ဖြခခဥပ�ဒမျာ�သည� ဤအ�ေ�ကရေစစအတကရေ�
�အာကရေ�ပါချဉ��ကရေပ�နည�� သ��ခ�အနကရေ�မတစ�ခ�ကရေ� အသ��ဖြပ�ပါသည�။
40 International IDEA
ပထမချဉ��ကရေပ�နည��၌ ရး��သ��ဘာသာစကရော�နစ�မျ��ဖြဖင� �ဆာင�ေးကရေ�န�င���ကရောင�� ဖ��စည��ပ�
အ�ဖြခခဥပ�ဒကရေ တော�ရး��မျာ�ကရေ� လ�ပ�ပ�င�ခင��ပ�သည�။ ဥပမာအာ�ဖြဖင� ကရေ�နဒါတင� မည�
သည� ဖကရေ�ဒေယ�တော�ရး��၌မဆ�ဖြဖစ��စ၊ ကရေ�ဘတ�ဖြပည�နယ�၏ မည�သည�တော�ရး��၌မဆ�
ဖြဖစ��စ တင�သင��သည�တ�င��ကရော�စာတင� အဂဂ�လပ�ဘာသာစကရော�ကရေ��သာ�လည���ကရောင��၊
ဖြပင�သစ�ဘာသာစကရော�ကရေ��သာ�လည���ကရောင�� အသ��ဖြပ�န�င���ကရောင�� ဖ��စည��ပ�အ�ဖြခခဥပ�ဒ
ဖြဖင� ဖြပဋဌာာန��ခ�သည� (၁၈၆၇၊ ပ�ဒ�မ ၁၃၃)။ ထ���နာကရေ� ဖကရေ�ဒေယ�တော�ရး��မျာ�နင� နယ�ဘေမ��
�စ�ခ�ဖြပည�နယ� တော�ရး��မျာ�တ��တင� တော�စ�ဆ�ော၌ မည�သည�ကရေဏဍာအတကရေ�မဆ� အဂဂ�လပ�
ဘာသာစကရော� သ��မဟ�တ� ဖြပင�သစ�ဘာသာစကရော� အသ��ဖြပ�န�င�ခင�ကရေ�ခြခ�င�မ�စေန� ထ�အခင�
အ�ေ�ကရေ� ချ��ထင�ခ��ကရေသည� (၁၉၈၂၊ ပ�ဒ�မ ၁၉ နင� ၁၉.၁)။
ဒ�တယချဉ��ကရေပ�နည��အဖြဖစ� အလာစ�အ�ပ�ချ�ပ��ေ�စနစ�မျာ�၌ ဖ��စည��ပ�အ�ဖြခခဥပ�ဒ
သည� ဘာသာစကရော� လနည��စ�မျာ�ကရေ လမျာ�စ�ဖြဖစ��နသည� ဖြပည�နယ�မျာ�ကရေ� တော�ခင�သ��
ဘာသာစကရော� �ေး�ချယ�န�င��သာ အခင�အာဏာာမျ�� �ပ�န�င�သည�။ အနယန�င�ငတင� ဖြပည�နယ�
တော�ချ�ပ�ရး��မျာ�၌ တော�စ�ဆ�ောတင� အသ��ဖြပ��သာ ဘာသာစကရော�သည� အဂဂ�လပ� (တော�
လတ��တာ�ချ�ပ�၌လည��သ��သည�) ဖြဖစ�သည�။ တော�ရး��ချ�ပ�၌ တော�စ�ဆ�ောတင� ဟင�ဒကရေ�
ဖြဖစ��စ၊ န�င�င၏ရး��သ��ဘာသာစကရော�ကရေ�ဖြဖစ��စ အသ��ဖြပ�ခင��ပ�ပြးပ� မအာ�ဖြဖင�လည�� အဂဂ�လပ�
ဘာသာစကရော� အသ��ဖြပ�မကရေ�ပယ�ဖျကရေ�မည� (သ���သာ�လည�� မည�သည�ဖြပည�နယ�ကရေမ မပယ�
ဖျကရေ��သ�) ဥပ�ဒမျ���ေ�ဆ�ေန� ဖြပည�နယ�မျာ�၌ အခင�အာဏာာေသည�။ သ���သာ� အဂဂ�လပ�
ဘာသာစကရော�သာအသ��ဖြပ��သာ တော�လတ��တာ�ချ�ပ�ထ အယခတင�မမျာ�ကရေ� ပပ��န�င��စ
ေန�အလ��ငာ စေင�ချကရေ�မျာ�၌ အဂဂ�လပ�ဘာသာစကရော�သာ အသ��ဖြပ�ေမည�ဆ��သာ ဖ��စည��ပ�
အ�ဖြခခဥပ�ဒဖြပဋဌာာန��ချကရေ� (၁၉၄၉၊ ပ�ဒ�မ ၃၄၈) ကရေ�မ မ�ဖြပာင��လ�န�င�ပါ။
တတယချဉ��ကရေပ�နည��၌ အစ��ေအ�နဖြဖင� အလာစ�အ�ပ�ချ�ပ��ေ� ဟ�တ�သည�ဖြဖစ��စ၊
မဟ�တ�သည�ဖြဖစ��စ တော�ခင�သ��ဘာသာစကရော� သတ�မတ�န�င��သာ အခင�အာဏာာမျ��ကရေ�
ဖ��စည��ပ�အ�ဖြခခဥပ�ဒကရေ အပ�နင��န�င�သည�။ ဘယ�လ�ဂဂျယန�င�င၌ �ဒသအလ�ကရေ� ခ�ဖြခာ�စစဉ�
ထာ��သာတော�ရး��မျာ�သည� ဖကရေ�ဒေယ�မအေ လ�ပ�ပ�င�ခင�အာဏာာေသည�အဖြပင� တော�စ�ဆ�
မ၌ အသ��ဖြပ��သာဘာသာစကရော�ကရေ� တော�ရး��ေော�ဒသ၏ ဘာသာစကရော��ပ မတည�၍
�ေး�ချယ�ဆ��ဖြဖတ�သည�။
International IDEA 41
ဘာသာစကရော�စ� န�င�ငမျာ�တင� ဘာသာစကရော�တစ�ခ�သည� ဥပ�ဒဖြပ��ေ�၌ ရး��သ��ဘာသာ
စကရော� ဖြဖစ��နပါကရေ မည�သည�ကရေဏဍာမျာ�အတကရေ� ဖြဖစ�သနည��ဟ၍ �မ�ခန��ထ�တ�ေပါမည�။
ဥပမာအာ�ဖြဖင� မ�ကရေမ��မျာ�၊ ဖြပင�ဆင�ချကရေ�မျာ�၊ ဥပ�ဒမျာ�ကရေ�သ���သာ ဥပ�ဒဖြပဋဌာာန��စာမျာ�၌
အသ��ဖြပ�ပါသလာ�။ အဖ���င�မျာ�အ�နဖြဖင�လည�� ဥပ�ဒဖြပ��ေ�နင� �ကရော�မတတ��၏ အစအစဉ�
မျာ�၌ အသ��ဖြပ�ပါသလာ�။ တော�စေင��ေ�မာကရေ�သ��ပင� ဥပ�ဒဖြပ��ေ�၌လည�� လနည��စ�
ဘာသာစကရော�တစ�ခ�ကရေ� ရး��သ��အဖြဖစ� �ေး�ချယ�သတ�မတ�ဖြခင��သည� လနည��စ�ဘာသာစကရော�
ဖြဖင� မတ�ချကရေ��ပ�လာ�သာ ဥပ�ဒဖြပ�အမတ�အတကရေ� လကရေ�တန��စကရော�ဖြပန� ထာ�ေ�ပ�ဖြခင��
ထကရေ� ပ�မ�၍ရးပ��ထ�၊ အကရေ�န�အကရေျမျာ�၊ ကရေျယ�ဖြပန�ပါသည�။ တော�စေင��ေ�မာကရေ�သ��ပင�
ဥပ�ဒဖြပ��ေ� �ဆ��န�ချင�ချန�မနင� ဥပ�ဒဖြပဋဌာာန��မတ��၌ ရး��သ��ဘာသာစကရော�မျာ� ပ�င��ဖြခာ�
အသ��ဖြပ�န�င�ပါသည�။
ဥပ�ဒဖြပ��ေ� �ဆ��န�ချင�ချန�မမျာ�တင� ဘာသာစကရော�တစ�ခ�မကရေ အသ��ဖြပ�ေန� ဖ��စည��ပ�
အ�ဖြခခဥပ�ဒအချ��၌ ဖြပဋဌာာန��ထာ�ပါသည�။ ဥပမာအာ�ဖြဖင� ကရေင�ညာန�င�င၏ ဥပ�ဒဖြပ�
လတ��တာ��ဆ��န�ခန��မျာ�တင� ဆာဟလ၊ အဂဂ�လပ�နင� ကရေင�ညာသ�ကရေ�တဘာသာစကရော�
တ��ကရေ� အသ��ဖြပ�န�င�သည�။ ကရေင�ညာ သ�ကရေ�တဘာသာစကရော�ကရေ� ထည�သင��ထာ�ဖြခင��သည�
မသန�စမ��သမျာ�အ�ေ�ကရေ� ရး��သ��ဘာသာစကရော� မ�ါဒ၌ထည�သင��စဉ��စာ��ပ�ေန� လ�အပ�
��ကရောင�� မ��မာင��ထ��ဖြပဖြခင��ပင�ဖြဖစ�သည�။ အေတ�န�င�င၏ လတ��တာ�၌ ကရောဒစ�ေ�ဘာသာ
စကရော�ကရေ�ဖြဖစ��စ၊ အာေ�ဘာသာစကရော�ကရေ�ဖြဖစ��စ အသ��ဖြပ�န�င�သည� (အေတ�န�င�င ဖ��စည��ပ�
အ�ဖြခခဥပ�ဒ ၂၀၀၅၊ ပ�ဒ�မ ၄)။ �ဟ�ဦး�စ�စနစ�အတကရေ� ဥပမာန�င�ငမာ စကရေ�ာပဖြဖစ�ပြးပ� ၎င��တင�
မ �လ�၊ အဂဂ�လပ�၊ တရး�တ�နင� တမ�လ�ဟ၍ ရး��သ��ဘာသာစကရော��လ�ခ�ကရေ� အသ��ဖြပ�သည�။
ဥပ�ဒ၌တစ�မျ��တစ�ဖ�ဖြပဋဌာာန��ထာ�ဖြခင��မေပါကရေ ဥပ�ဒဖြပ��ေ�တင� ၎င��တ��အာ�လ��ကရေ� အသ��
ဖြပ�န�င�သည�ဖြဖစ�ော ဖ��စည��ပ�အ�ဖြခခဥပ�ဒအေ ပယ�ဖျကရေ��ဖြပာင��လ�န�င��သာကရေစစဖြဖစ�သည�
(၁၉၆၃၊ ပ�ဒ�မ ၅၃ နင� ၁၅၃ ကရေ)။
အဂဂ�လပ�ဘာသာစကရော� အဓကရေ�ဖြပာဆ��သာ အာဖေကရေ�ဒသမျာ�ေ ဘာသာစကရော�စ�
န�င�ငအချ��တင� အဂဂ�လပ�ကရေ� ပယ�ဖျကရေ��ဖြပာင��လ�န�င��သာ မလရး��သ��ဘာသာစကရော�အဖြဖစ�
ဖ��စည��ပ�အ�ဖြခခဥပ�ဒ၌ ဖြပဋဌာာန��ထာ��သာ�လည�� အဖြခာ�ဘာသာစကရော�မျာ�ကရေ� ထပ�
�ဆာင��သတ�မတ�န�င��စေန�လည�� လမ��ဖင��ပ�ထာ�သည�။ ဥပမာအာ�ဖြဖင� လ�ကရေ��ဘ�ေ�
ယာ�န�င�င၏ ဥပ�ဒဖြပ��ေ�၌ အဂဂ�လပ�သည� ရး��သ��ဘာသာစကရော�ဖြဖစ��သာ�လည�� ‘လတ��တာ�
၏ဆ��ဖြဖတ�ချကရေ�ဖြဖင� အတည�ဖြပ�သည�အတ�င��’ နင� ‘လ��လာကရေ�စာ ကြးကရေ�တင�ဖြပင�ဆင�ထာ�ပြးပ�
42 International IDEA
ဖြဖစ�ပါကရေ’ ဟသည� အ�ဖြခအ�နနစ�ေပ�နင� ဖြပည�စ��သာ� အဖြခာ�ဘာသာစကရော�တစ�ခ�ကရေ�ဖြဖစ��စ၊
တစ�ခ�မကရေကရေ�ဖြဖစ��စအသ��ဖြပ�န�င�သည� (လ�ကရေ��ဘ�ေ�ယာ� ဖ��စည��ပ�အ�ဖြခခဥပ�ဒ (၁၉၈၆၊
ပ�ဒ�မ ၄၁)။
အဖြခာ�ချဉ��ကရေပ�နည��ကရေ�မ ဂဂမ�ဘယာန�င�င ဖ��စည��ပ�အ�ဖြခခဥပ�ဒမ�ကရေမ�� (၂၀၂၀) ၌
�တ�န�င�သည�။ ၎င��တင� အမျ��သာ�လတ��တာ�သည� အဂဂ�လပ�ဘာသာစကရော�ဖြဖင�အဖြပင� ‘ဂဂမ�
ဘယာန�င�င၏ ဌာာ�နတ�င��ေင��သာ� အဖြခာ�မည�သည�ဘာသာစကရော�မဆ�’ဖြဖင�လည�� လ�ပ�ကရေ�င�
�ဆာင�ေးကရေ�န�င���ကရောင��ဖြပဋဌာာန��ထာ�သည�။ သ��ဖြဖစ�ော လတ��တာ�ကရေ�ယ�စာ�လယ�မျာ�အတကရေ�
အဖြပ�သ�ဘာဆ��ဖြဖတ�ချကရေ�မျ�� (ဥပမာ - ဆ��ဖြဖတ�ချကရေ�ဖြဖင� သ��မဟ�တ� ဥပ�ဒဖြပ�ဖြခင��ဖြဖင�)
မလ�အပ�ဘ� အခင�အ�ေ��ပ�ထာ�သည� (ပ�ဒ�မ ၁၅၇ (၁))။ ထ��ဖြပင� ဘာသာဖြပန�ဆ�မ ဖြဖည�ဆည��
�ပ��သာ�လည�� လတ��တာ�ကရေ�ယ�စာ�လယ�အာ�လ�� လကရေ��တ�အသ��ဖြပ�ေမည� အဂဂ�လပ�နင�
ဂဂမ�ဘယန�သ�ကရေ�တဘာသာစကရော�တ��အတကရေ�သာဖြဖစ�သည� (ပ�ဒ�မ ၁၅၇ (၂))။
ဇယ��ကကး (၄.၅) န�ငးးဂျ��း�ယ��န�ငးးငး အရေးမာ���သာ��လတး�တ�းအရေးတကး ရး��သာ��ဘ�သာ�
စစက��မာ���
န�င�ဂဂျ�ေ�ယာ�သည� ဘာသာစကရော�အေ အလန�ကရေ�ဖြပာ�စ�လင�ပြးပ� န�င�ငအတင�� ဘာသာစကရော�
�ပါင�� ၅၀၀ �ကရေျာ� �ဖြပာဆ�သည�။ အသ��မျာ�ဆ�� အာဖေကရေဘာသာစကရော�မျာ�အနကရေ� သ��မျ��မာ
�ဟာင�ဆာ၊ အဘ�နင� �ယာ�ရးဘာတ�� ဖြဖစ�ပြးပ� န�င�ငေ လဦး��ေအမျာ�ဆ�� တ�င��ေင��သာ�သ��မျ��၏
ဘာသာစကရော�မျာ� ဖြဖစ�သည�။ ထ�ဘာသာစကရော�မျာ�ကရေ� န�င�ငသာ�အမျာ�စ�ကရေ မ�ဖြပာဆ��ကရေ�ပ။
န�င�ဂဂျ�ေ�ယာ�သည� ပြး�တသကရေ�လ�နဖြဖစ�ခ�ဖ�ော အဂဂ�လပ�သည�လကရေ��တ�အာ�ဖြဖင� �ပါင��ကရေ�ဘာသာ
စကရော�ဖြဖစ��နသည�။ ဤသ��ဖြဖင� အဂဂ�လပ�သည� အမျ��သာ�အဆင� န�င�င�ေ�ကရေစစမျာ�တင� အဓကရေ
အသ��ဖြပ��သာ ဘာသာစကရော� ဖြဖစ�သည�။
န�င�ဂဂျ�ေ�ယာ�န�င�င ဖ��စည��ပ�အ�ဖြခခဥပ�ဒ (၁၉၉၉) ၌ ‘အမျ��သာ�လတ��တာ�၏ လ�ပ�ငန��
ကရေစစမျာ�ကရေ� အဂဂ�လပ�ဘာသာစကရော�ဖြဖင�အဖြပင� �ဟာင�ဆာ၊ အဘ�နင� �ယာ�ရးဘာ ဘာသာစကရော�
တ��အတကရေ� ဖြပည�စ�လ��လာကရေ�စာ စစဉ�ဖြပင�ဆင�ထာ�ပြးပ�ပါကရေလည�� ထ�ဘာသာစကရော�မျာ�ဖြဖင�
လ�ပ�ကရေ�င��ဆာင�ေးကရေ�ေမည�’ ဟ၍ ဖြပဋဌာာန��ထာ�သည� (ပ�ဒ�မ ၅၅)။ ဥပ�ဒဖြပ��ေ�အစအစဉ�မျာ�
အတကရေ� အဂဂ�လပ�သည� ရး��သ��ဘာသာစကရော�ဖြဖစ�ပြးပ� �ဟာင�ဆာ၊ အဘ�နင� �ယာ�ရးဘာတ��လည��
ရး��သ��ဖြဖစ�လာန�င��သာ�ဖြငာ� လ��လာကရေ�စာစစဉ�ဖြပင�ဆင�ထာ�ေမည� ဟ၍ ဖ��စည��ပ�အ�ဖြခခဥပ�ဒ၌
ဖြပဋဌာာန��ထာ�သဖြဖင� လကရေ��တ�အသ��ဖြပ��ေ�၌ �ကရေန��ကရော�နသည�။ ဤအချကရေ�သည� ဘဏဍာာ�ေ�နင�
�ထာကရေ�ပပ���ဆာင��ေ�တ��၌ အခကရေ�အခ�မျာ� ေ��ကရောင��ကရေ� သယ���ကရေ�၍ အသအမတ�ဖြပ�ထာ�ဖြခင��
ပင� ဖြဖစ�ပါသည�။ အဆ�ပါဘာသာစကရော�သ��မျ��ကရေ� အမျ��သာ�လတ��တာ�အတကရေ� ရး��သ��အဖြဖစ�
သတ�မတ�ဖြခင��အာ�ဖြဖင� ဤဖြပဋဌာာန��ချကရေ�သည� လတ�င��အကရေျ���င��ေ� သ�ကရေ�တသတင��စကရော�
လည�� ပါ�ပါသည�။
International IDEA 43
ဖ��စည��အ�ဖြခခဥပ�ဒအချ��သည� ရး��သ��ဘာသာစကရော�တစ�ခ�မကရေဖြဖင� ဥပ�ဒဖြပ�န�င��စ
ေန� ဖြပဋဌာာန���ပ�ထာ�ပါသည�။ ဤအတကရေ� ချဉ��ကရေပ�နည��တစ�ခ�မာ �ဆ��န�ချင�ချန��ေ�၌
အသ�� ဖြပ��သာဘာသာစကရော�ကရေ� ဥပ�ဒဖြပ��ေ�၌လည�� အသ��ဖြပ�ဖြခင��ဖြဖစ�သည�။ ကရေ�နဒါ
န�င�င၌ဆ�လင� ဖကရေ�ဒေယ�ဥပ�ဒမျာ�ကရေ� အဂဂ�လပ�နင�ဖြပင�သစ� နစ�ဘာသာစလ��ဖြဖင� ထ�တ�ဖြပန�
ေသည� (၁၈၆၇၊ ပ�ဒ�မ ၁၃၃၊ ၁၉၈၂၊ ပ�ဒ�မ၁၈ (၁))။ ကရေ�ဘတ�ဖြပည�နယ� (၁၈၆၇၊ ပ�ဒ�မ ၁၃၃)
နင� နယ�ဘေမ���စ�ခ�ဖြပည�နယ�(၁၉၈၂၊ ပ�ဒ�မ ၁၈ (၂)) တ��တင�လည�� ထ�နည��လည���ကရောင��
ပင�ဖြဖစ�သည�။ ကရေ�နဒါန�င�င၌ ရး��သ��ဘာသာစကရော� နစ�ခ�တည��သာေသဖြဖင� ဤချဉ��ကရေပ�
နည��ကရေ�အသ��ဖြပ�န�င�ဖြခင�� ဖြဖစ�ပါသည�။
ဖြပည�နယ�အသ�သ�၌ အဂဂ�လပ�နင� ဟင�ဒတ��အဖြပင� လကရေ��တ�အသ��ဖြပ��န�သာ ရး��သ��
ဘာသာစကရော��ပါင�� တစ�ဒါဇင��ကရေျာ�ေ�သာ အနယကရေ�သ��န�င�ငမျ��၌မ ကရေ�နဒါ၏ချဉ��ကရေပ�
နည��ကရေ�အသ��ဖြပ�ေန� ခကရေ�ခ�န�င�ပါသည�။ သ��ဖြဖစ�ော လတ��တာ�ကရေတစ�မျ��တစ�ဖ� ဖြပဋဌာာန��ထာ�
�သာ� ဥပ�ဒအာ�လ��၌ အဂဂ�လပ�ဘာသာစကရော�ကရေ�သာ အသ��ဖြပ�ေမည�ဟ၍ အနယန�င�င
ဖ��စည��ပ�အ�ဖြခခဥပ�ဒကရေ ဖြပဋဌာာန��ထာ�ပါသည� (၁၉၄၉၊ ပ�ဒ�မ ၃၄၈ (၁))။ ယင��ဖြပဋဌာာန��ချကရေ�
သည� ဥပ�ဒတစ�ခ�၏အဂဂ�လပ�မကရေ�နင� အဖြခာ�ဘာသာစကရော�ဖြဖင� ဖြပ�စ�ထာ��သာ မကရေ�တ��
အ�ကရော�ကရေ�လ��နခ��သာ� အဂဂ�လပ�မကရေ�ကရေ�သာအတည�ဟ� မတ�ေမည�ဟ၍ အဓပါါယ�သကရေ�
�ောကရေ��ပသည�။ လကရေ��တ�၌ ယင��သည� ဥပ�ဒစနစ�၌ အဂဂ�လပ�ဘာသာစကရော�၏ အခော
ကရေျမကရေ� အာ�ဖြဖည��ပ�ေန�ဖြဖစ��နပါသည�။ ထ��အဖြပင� ဖြပည�နယ�ဥပ�ဒမျာ�သည� ဥပ�ဒဖြပ��ေ�
၌ အဂဂ�လပ�မဟ�တ��သာအဖြခာ�ဘာသာစကရော�မျာ�ကရေ� အသ��ဖြပ�ေန�ဖြပဋဌာာန���ပ�န�င��သာ�လည��
အဂဂ�လပ�မကရေ�သည�သာလင� အတည� (၁၉၄၉၊ ပ�ဒ�မ ၃၄၈ (၂)) ဖြဖစ�သဖြဖင� လကရေ��တ�အာ�ဖြဖင�
မ အဂဂ�လပ�ဘာသာစကရော�၏ အခောကရေျမကရေ�အာ�ဖြဖည��ပ�ော �ောကရေ��နပါသည�။
44 International IDEA
ဖ��စည��ပ�အ�ဖြခခဥပ�ဒအချ��သည� ဌာာ�နတ�င��ေင��သာ�ဘာသာစကရော� �ဖြပာဆ�သမျာ�
အတကရေ� အထ�သဖြဖင� ပညာ�ေ�နင�စပ�လျဉ��၍ အခင�အ�ေ�မျာ��ပ�ပါသည�။ ထ�အခင�အ�ေ�
မျာ�သည� အဆင�အဖြပင�အေ ကရေ�ဖြပာ�သည�။ ဥပမာအာ�ဖြဖင� ကရေ�လမ�ဘယာန�င�ငတင� ဘာသာ
စကရော�နစ�မျ��ဖြဖင� သင��ကရော�ေန� (၁၉၉၁၊ ပ�ဒ�မ ၁၀) ဖြပဋဌာာန��ထာ��သာ�လည�� ဘောဇ�န�င�င၌
ဌာာ�နတ�င��ေင��သာ�မျာ�အတကရေ� အစ��ေ၏ �ပတဂဂဘာသာစကရော�သ��ပညာ�ေ�နင�တန��တ
တ�င��ေင��သာ� ဘာသာစကရော�ဖြဖင�သင��ကရော�ခင� (၁၉၈၈၊ ပ�ဒ�မ ၂၁)၊ �င�နဇ�လာ�၌မ ဌာာ�န
တ�င��ေင��သာ�မျာ�အတကရေ� ကရေ�ယ�ပ�င�ပညာ�ေ�စနစ�ေေပ�င�ခင� (၁၉၉၉၊ ပ�ဒ�မ ၁၂၁) �ပ�ထာ�
သည�။ ဘ�လ��ယာ�၏ ချဉ��ကရေပ�နည��၌မ အထကရေ�တန��နင� အဆင�ဖြမင�ပညာ�ေ�အဆင�မျာ�
အပါအ�င� ပညာ�ေ�စနစ�တစ�ခ�လ��၌ ဘာသာစကရော�စ�ဖြဖစ��စေန� ကရေတကရေ�တ�ထာ�ေ��ကရောင��
ဖ��စည��ပ�အ�ဖြခခဥပ�ဒဖြဖင� ဖြပဋဌာာန��ပါသည� (၂၀၀၉၊ ပ�ဒ�မ ၇၈ (၂)၊ ၈၀ (၂)၊ ၉၁ (၂) နင� ၉၅
(၂))။
ဘာသာစကရော�အ�ဖြခခ�သာ ခ�ဖြခာ�ဆကရေ�ဆမကရေ� တာ�ဖြမစ�သည� ဖ��စည��ပ�အ�ဖြခခဥပ�ဒ
လာ ဖြပဋဌာာန��ချကရေ�မျာ�သည� နယ�ပယ�စ�သကရေ��ောကရေ�ပါသည�။ လမျ��၊ လင�ဖြဖစ�တည�မ၊ ကရေ��ကရေယ�
ယ��ကရေည�မ၊ တ�င��ေင��သာ�ဖြဖစ�မ၊ လင�စတ�တမ��ညတ�မ အစေသည� အ��ကရောင��ေင��မျာ��ပ
အ�ဖြခခ၍ ခ�ဖြခာ�ဆကရေ�ဆမမဖြပ�ေန� တာ�ဖြမစ��သာဖြပဋဌာာန��ချကရေ�၌ ဘာသာစကရော�ကရေ�လည��
ထည�သင��ထာ��လ ေ�ကရေသည�။ ဤတင� အဓကရေကရေျ�သာ�မ�ခန��မာ ဘာသာစကရော�အ�ဖြခခ
�သာ ခ�ဖြခာ�ဆကရေ�ဆမအာ� ဖ��စည��ပ�အ�ဖြခခဥပ�ဒဖြဖင� တာ�ဖြမစ�ထာ�ဖြခင��ကရေ� ဘာသာစကရော�
အနည��ငယ�အာ� ရး��သ��အဖြဖစ� �ေး�ချယ�သတ�မတ�ဖြခင��၊ ထ�ဘာသာစကရော�မျာ�အ�ကရော� ဆကရေ�
လကရေ�ပ�င��ဖြခာ�ဖြခင��တ��နင� မည�သ��ချန�ညမည�နည��ဟ၍ဖြဖစ�သည�။ ယင��သည� ဖ��စည��ပ�အ�ဖြခခ
ဥပ�ဒအ�ပ အဓပါါယ��ကရောကရေ�ယမနင�ဆ�င��သာ ကရေစစမျ��ဖြဖစ�သည�။ မည�သည�ရး��သ��ဘာသာ
စကရော�မဆ�အာ� ခ�ဖြခာ�ဆကရေ�ဆမမဖြပ��ေ�အပ�ဒ�၏ခင��ချကရေ�အဖြဖစ�လည���ကရောင��၊ ၎င��မကရေင��
International IDEA 45
လတ�ခင��ပ�ေန�လည���ကရောင�� ဖ��စည��ပ�အ�ဖြခခဥပ�ဒ၌ဖြပဋဌာာန��ထာ�ချကရေ�ကရေ� ဖ��စည��ပ�အ�ဖြခခ
ဥပ�ဒဆ�င�ော တော�ရး��မျာ�ကရေ စစစ�န�င�သည�။
�ပါင��ကရေ�ဘာသာစကရော� (သ��) လမျာ�စ�ဘာသာစကရော�အဖြပင� လနည��စ�မျာ�ဘာသာ
စကရော�မျာ�သည� ရး��သ��အဆင� ေပါကရေ လနည��စ�မျာ�အတကရေ� ၎င��တ��၏ဘာသာစကရော�မျာ�
အာ� အစ��ေအဖ��အစည��မျာ�၏ဖြပင�ပ၌ အသ��ဖြပ�ပ�င�ခင�ကရေ�လည�� ဖ��စည��ပ�အ�ဖြခခဥပ�ဒဖြဖင�
ဖြပဋဌာာန���ပ�ေပါမည�။ ဤသ���သာ ပ�ဂဂဂလအဆင��ဖြပာဆ�ဆကရေ�သယ�မမျာ�ဟသည�၌ �န��ကရေျင�
အ�ဖြခအ�နအမျ��မျ�� အကရေျ���င�ပါသည�။ အနမ�ဆ��အာ�ဖြဖင� ၎င��တ��သည� �နအမ�တင��နင�
မသာ�စ�တင�� �ဖြပာဆ�ဆကရေ�သယ�ဖြခင�� နင�သကရေ�ဆ�င�ပါသည�။ အလယ�အလတ�အဆင�အာ�
ဖြဖင� အသ�ကရေ�အ�န��ထ�ေ အဖ��အစည��မျာ�၊ ယဉ��ကရေျ�မဆ�င�ော �ဆာင�ေးကရေ�မမျာ�၊ ဘာသာ�ေ�
အဖ��အစည��မျာ�တ��နင�ဆ�င��သာသင��ပင��ဖ��စည��မမျာ�ဖြဖစ�သည�။ အဖြမင�ဆ��အာ�ဖြဖင�မ ဆ�င��
ဘ�တ�မျာ�၊ စာ�သ��သ�န��ဆာင�မနင� လ�ပ�ငန��ခင�တ��၌အသ��ဖြပ�သည� ဘာသာစကရော�လည��
အကရေျ���င��သာ စ�ပာ�ကရေ�သန���ေ�ဖြဖစ�သည�။ တည�သာဥပ�ဒကရေျင�သ��ခေခင�နင�အလာ�
တပင� ဤအခင�အ�ေ�မျာ�သည� ဘာသာစကရော�လနည��စ� သ��မျ��စလ�� (ကရေ�ယ��ကရေမာာကရေ�ယ�
ဖြပဋဌာာန��ခင��တာင��ဆ�သမျာ�နင� မ�တာင��ဆ�သမျာ�၊ ဌာာ�နတ�င��ေင��သာ�မျာ�)အတကရေ� လကရေ�
�တ�ကရေျကရေျ အ�ေ�ပါပါသည�။
လတ�လပ�စာ စ����ခင�၊ သင��ပင��ဖ��စည��ခင�၊ ထ�တ��ဖာ��ဖြပာဆ�ခင�၊ ကရေ��ကရေယ�ယ��ကရေည�
ခင� အစေသည� လအခင�အ�ေ�မျာ�သည� ထ�လ�ပ��ဆာင�မမျာ�၌ အသ��ဖြပ�မည� ဘာသာစကရော�
အာ� �ေး�ချယ�ဖြခင��နင�လည�� သကရေ�ဆ�င�ပါသည�။ ထ�အခင�အ�ေ�မျာ�သည� န�င�ငသာ�တ��၏
အ�ဖြခခအခင�အ�ေ�မျာ�၌ ပါ�င��န�လေပါသည�။ သ���သာ�လည�� ပ�ဂဂဂလအဆင� ဘာသာ
စကရော�အသ��ဖြပ�မဆ�င�ော အခင�အ�ေ�အာ� ကရောကရေယ��ပ�သည� သ�ဖြခာ�ဖြပဋဌာာန��ချကရေ�မျာ�ကရေ�
ဖ��စည��ပ�အ�ဖြခခဥပ�ဒအမျာ�အဖြပာ�၌ ထည�သင���ေ�ဆ�ထာ�ပါသည�။
လပ�ဂဂဂ�လ�မျာ�၏ ကရေ�ယ�ပ�င�ဘာသာစကရော�အသ��ဖြပ�မနင�စပ�လျဉ��ပြးပ� အစ��ေအဖ��အစည��
မျာ�ဖြပင�ပ၌ ပ�ဂဂဂလအဆင� အသ��ဖြပ�ဖြခင��အတကရေ�ဟ၍ အတအကရေျ�သာ�လည���ကရောင��၊ သယ�
��ကရေ�၍�သာ�လည���ကရောင�� ကရေန�သတ�ထာ�သည� အာ�လ��အတကရေ�အကရေျ���င��သာ အခင�
အ�ေ�မျာ�ကရေ� ဖ��စည��ပ�အ�ဖြခခဥပ�ဒအချ��၌ ဖြပဋဌာာန��ထာ�ပါသည�။ ထ�သ���သာ ဖြပဋဌာာန��ချကရေ�
မျာ�ကရေ� ဥပမာအာ�ဖြဖင� ဂဂမ�ဘယာ (၁၉၉၆၊ ပ�ဒ�မ ၃၂)၊ �ဂဂျာ�ဂဂျယာ (၁၉၉၅၊ ပ�ဒ�မ ၁၁)၊ အနယ
46 International IDEA
(၁၉၅၀၊ ပ�ဒ�မ ၂၉)၊ မာလာ� (၁၉၉၄၊ ပ�ဒ�မ ၂၆)၊ မ�လ�ော� (၁၉၅၇၊ ပ�ဒ�မ ၁၅၂)၊ ဖြမန�မာ
(၂၀၀၈၊ ပ�ဒ�မ ၃၅၄)၊ နယ�ဇလန� (၁၉၉၀၊ ပ�ဒ�မ ၂၀)၊ န�င�ဂဂျာ (၂၀၁၀၊ ပ�ဒ�မ ၅)၊ ပါကရေစစတန�
(၁၉၇၃၊ ပ�ဒ�မ ၂၈) ၊ ပ�လန� (၁၉၉၇၊ ပ�ဒ�မ ၃၅) ၊ ရး��မ�န�ယာ� (၁၉၉၁၊ ပ�ဒ�မ ၃၂) နင� ဆဒန�
(၂၀၁၉၊ ပ�ဒ�မ ၆၆) တ��တင�အန�အဖြပာ��တ�န�င�ပါသည�။ ဘ�လ��ယာ� (၂၀၀၉၊ ပ�ဒ�မ ၃၀ (၂)(၉))၊
ဘောဇ�(၁၉၈၈၊ ပ�ဒ�မ ၂၁၀ (၂))၊ ကရေ�လမ�ဘယာ (၁၉၉၁၊ ပ�ဒ�မ ၁၀)၊ ကရေ��စ�တာေကရော (၁၉၄၉၊
ပ�ဒ�မ ၇၆)၊ အ�ကရေ�ဒါ (၂၀၀၈၊ ပ�ဒ�မ ၂)၊ အယ�လ�ဆာ���ဒ�� (၁၉၈၃၊ ပ�ဒ�မ ၆၂)၊ မကရေကဆကရေ�
(၁၉၁၇၊ ပ�ဒ�မ ၂ (ကရေ)(၄))၊ နကရောောဂဂာ (၁၉၈၇၊ ပ�ဒ�မ ၉၀) နင� ပါော�ဂဂ� (၁၉၉၂၊ ပ�ဒ�မ ၁၄၀)
ဟသည� လကရေ�တင�အ �မေကရေန�င�ငမျာ�၌ ပ�ဂဂဂလကရေအဆင� ဘာသာစကရော�အသ��ဖြပ�မကရေ� ဌာာ�န
တ�င��ေင��သာ�မျာ�အတကရေ�ဟ၍ ကရေန�သတ�ထာ�သည�တင� ဌာာ�နတ�င��ေင��သာ�ဘာသာစကရော�
မျာ�ကရေ� အသအမတ�ဖြပ�၊ အ�လ�ထာ�ေမည� အစ��ေတာ�န�၏ တစ�စတ�တစ�ပ�င��အဖြဖစ� အတ
အကရေျ�သာ�လည���ကရောင��၊ သယ���ကရေ�၍�သာ�လည���ကရောင�� ကရေန�သတ�ထာ�ပါသည�။
ဤအခင�အ�ေ�မျာ�သည� ယဉ��ကရေျ�မထ��တမ��ဓ�လမျာ�၌ ပါ�င�လ�ပ��ဆာင�ခင�နင�
ဆ�င��သာ ပ�မ�ကရေျယ�ဖြပန�သည� ဖြပဋဌာာန��ချကရေ�မျာ�တင�လည�� ပါ�င��န�လေပါသည�။
အစ��ေမ ဖင�လစ�ထာ�ဖြခင��ဖြဖစ��စ၊ �င�ထာကရေ�ပထာ�ဖြခင��ဖြဖစ��စ၊ နစ�မျ��လ��ဖြဖစ��စ
ဖြပ�ထာ�သည� လနည��စ�ဘာသာစကရော��ဖြပာ စာသင��ကရေျာင��မျာ�နင�မဆ�င��သာ ကရေစစမာမ
ဘာသာစကရော�လနည��စ�မျာ�အဖ�� ကရေ�ယ�ပ�င�ဘာသာစကရော�ဖြဖင� သင��ကရော�မည� ပ�ဂဂဂလကရေ
�ကရေျာင��မျာ� တည��ထာင�လ�ပ�ကရေ�င�ခင�ပင� ဖြဖစ�ပါသည�။ ဤအခင�အ�ေ�ကရေ� ဖ��စည��ပ�အ�ဖြခခ
ဥပ�ဒ၌ အတအကရေျဖြပဋဌာာန��န�င�ပါသည�။ ဥပမာအာ�ဖြဖင� ယကရေေန��န�င�င ဖ��စည��ပ�အ�ဖြခခ
ဥပ�ဒ (၁၉၉၄) တင� လနည��စ�မျာ�အတကရေ� ၎င��တ��၏စာသင��ကရေျာင��မျာ�နင� န�င�ငအတင��ေ
ယဉ��ကရေျ�မဆ�င�ောအဖ��အစည��မျာ�တ��၌ ကရေ�ယ�ပ�င�ဘာသာစကရော�မျာ�ဖြဖင� သင�ယ�လလာ
ခင�ကရေ� ဖြပဋဌာာန��ထာ�သည� (ပ�ဒ�မ ၅၃)။ ဘ�ဂဂ�ေ�ယာ�န�င�ငတင� ဘာသာစကရော�လနည��စ�မျာ�
သည� မသင�မ�နေသင�ယေမည� ဘ�ဂဂ�ေ�ယန��ဘာသာစကရော�အဖြပင� ၎င��တ��၏ကရေ�ယ�ပ�င�
ဘာသာစကရော�မျာ�ကရေ�လည�� သင�ယေန�အခင�အ�ေ�ေသည� (ဘ�ဂဂ�ေ�ယာ� ဖ��စည��ပ�အ�ဖြခခ
ဥပ�ဒ ၁၉၉၁၊ ပ�ဒ�မ ၃၆)။။ တေကရေန�င�င၌မ မည�သည�အစ��ေ�ကရေျာင��၌မဆ�ဖြဖစ��စ၊ မည�သည�
ပ�ဂဂဂလကရေ�ကရေျာင��၌မဆ�ဖြဖစ��စ တ�င��တပါ�ဘာသာစကရော�မျာ�ကရေ� ဒ�တယဘာသာစကရော�အဖြဖစ�
သင��ကရော�န�င��သာ�ဖြငာ� တေကရေမဟ�တ��သာ အဖြခာ�ဘာသာစကရော�မျာ�ကရေ� မခင�ဘာသာစကရော�
အဖြဖစ� သင��ကရော�ဖြခင��မဖြပ�ေန� တာ�ဖြမစ�ထာ�သည� (ပ�ဒ�မ ၄၂)။
International IDEA 47
န�င�ငအစ��ေမျာ�သည� ယဉ��ကရေျ�မဆ�င�ော ဘ�လကရေခဏာာကရေ� ဖြမင�တင�ေန�အလ��ငာ ပ�ဂဂဂလ
အဆင� ဘာသာစကရော�အသ��ဖြပ�မ�ပ စည��ကရေမ���ကရေပ�မတ�လာန�င�သည�။ ပ�ဂဂဂလကရေအဆင�
ဘာသာစကရော�အသ��ဖြပ�မဆ�င�ော အာ�လ��အကရေျ���င��သာ အခင�အ�ေ�ကရေ�ဖြဖစ��စ၊ လစ�ဘ
ေယ�မ တစ�ခ�ခ�ကရေ�ဖြဖစ��စ အ�ဖြခခလျကရေ� ထ�ဥပ�ဒမျာ�ကရေ� ဖ��စည��ပ�အ�ဖြခခဥပ�ဒအေ စန��ခ
ကရေန�ကရေကရေ�လာန�င�သည�။ ဥပမာအာ�ဖြဖင� ကရေ�နဒါန�င�ငတင� ဖြပင�သစ�စကရော��ဖြပာ ကရေ�ဘတ�
ဖြပည�နယ�သည� ဆ�င��ဘ�တ�မျာ�၊ ပ�စတာမျာ�၊ ��ကရော�ဖြငာမျာ�၌ ဖြပင�သစ�ဘာသာစကရော�ကရေ�သာ
အသ��ဖြပ�ေန� သတ�မတ�သည� ဥပ�ဒကရေ��ေ�ဆ�ဖြပဋဌာာန��ခ�သည�။ ယင��ဥပ�ဒသည� ဖြပင�သစ�
ဘာသာစကရော� အသ��ဖြပ�မကရေ�ဖြမင�တင�ေန�ဟသည� ဥပ�ဒနင�ည�သာ ေည�ေးယ�ချကရေ�အတ�င��
ဖြဖစ��သာ�လည�� လတ�လပ�စာထ�တ��ဖာ��ဖြပာဆ�ခင�ကရေ� ချ���ဖာကရေ��နပြးပ� မတဖြခင��မေဟ၍
တော�ရး��မျာ�ကရေ စေင�ချကရေ�ချခ�သည�။ သ��ဖြဖစ�ော ဖြပင�သစ�ဘာသာစကရော�အာ� အဓကရေအသ��ဖြပ�
ေန� သတ�မတ�သည� ဥပ�ဒဖြပင�ဆင�ချကရေ�ကရေ� ကရေ�ဘတ�ဖြပည�နယ�ကရေ ဖြပဋဌာာန��ခ�သည�။
48 International IDEA
န�င�ငတကရောဥပ�ဒသည� ဖ��စည��ပ�အ�ဖြခခဥပ�ဒဆ�င�ော ဤ�ေး�ချယ�မမျာ� ဖြပ�လ�ပ��ကရေ
သည� ဥပ�ဒ�န��ကရေျင�၏ တစ�စတ�တစ��ဒသဖြဖစ�ပြးပ� စဖြပ�စောအဖြဖစ� လမ��မ��ပါသည�။
ဖ��စည��ပ�အ�ဖြခခဥပ�ဒ �ေ�ဆ�သမျာ�အ�နဖြဖင� ဘာသာစကရော�ဆ�င�ော ဖြပဋဌာာန��ချကရေ�မျာ�ကရေ�
�ေ�ဆ�ော၌ အဆ�ပါဥပ�ဒမျာ�ကရေ� လ�ကရေ�နာေန�င�ပါသည�။
ECHR (ဥ�ောပ�ကရောင�စ၊ ၁၉၅၀ ခ�နစ�)၊ ICCPR (OHCHR ၊ ၁၉၆၆ ခ�နစ�)၊ ACHR (OAS ၊
၁၉၆၉ ခ�နစ�) နင� အာဖေကရေတ�ကရေ� လအခင�အ�ေ�ပဋညာဉ� (ACHPR ၊ OAU ၊ ၁၉၈၁ ခ�နစ�)
တ�� ကရေ�သ���သာ အဖြပည�ဖြပည�ဆ�င�ောနင� �ဒသတင�� လအခင�အ�ေ�သ�ဘာတစာချ�ပ�မျာ�၌
လတ�လပ�စာ စ����ခင�၊ သင��ပင��ဖ��စည��ခင�၊ ထ�တ��ဖာ��ဖြပာဆ�ခင�၊ ကရေ��ကရေယ�ယ��ကရေည�ခင�
အစေသည� လအခင�အ�ေ�မျာ�ကရေ� ထည�သင���ေ�ဆ�ထာ�ပါသည�။ ထ�အခင�အ�ေ�မျာ�သည�
ပ�ဂဂဂလအဆင� ဘာသာစကရော�အသ��ဖြပ�ခင�ကရေ� အကရောအကရေယ��ပ�ပါသည�။ ထ��ဖြပင� ECHR၊
ICCPR နင� ACHR တ��သည� ောဇ�တ�မဆ�င�ော တော�စေင��ေ�စနစ�၌ စ�ချကရေ�တင�၊ တော�စ�ဆ�
ခေသမျာ�အတကရေ� ဘာသာဖြပန�အကရေအညေပ�င�ခင�ကရေ�အာမခ�ပ�ပါသည� (အခန�� (၄) ကရေ� ရး)။
အဆ�ပါဥပ�ဒမျာ�အာ�လ��သည� ဘာသာစကရော�အ�ဖြခခ�သာ ခ�ဖြခာ�ဆကရေ�ဆမကရေ� တာ�ဖြမစ�
ပါသည�။ အ�ေ�ကြးကရေ��သာ ဆ��ဖြဖတ�ချကရေ�အဖြဖစ� �ျ�ရး�ကရေေကရေ�အောေမျာ�အ�နဖြဖင� ဘာသာ
စကရော�လနည��စ� အသ�ကရေ�အ�န��တစ�ခ�ထ �န��ဆာင�မ�ပ�ောတင� ထ�လနည��စ�၏ဘာသာ
စကရော�ဖြဖင� �န��ဆာင�မ�ပ��စေမည�ကရေ� န�င�ငအစ��ေကရေဖြငင��ပယ�ပါကရေ ဘာသာစကရော�အ�ဖြခခ
�သာ ခ�ဖြခာ�ဆကရေ�ဆမ�ဖြမာကရေ���ကရောင�� ကရေ�လသမဂဂဂ လအခင�အ�ေ��ကရော�မတ (၁၉၉၆) ကရေ
ဆ��ဖြဖတ�ခ�သည� (ဒယာဂဂါဒ� နင� နမ�ဘ�ယာ�န�င�င)။ ကရေ�လ��န�သာ သ�ဘာထာ�မျာ�ကရေ�
မ��မာင��ထ��ဖြပ�သာ�ဖြငာ� အစ��ေအ�နဖြဖင� ရး��သ��ဘာသာစကရော�ကရေ�ဖြဖစ��စ၊ န�င�င�တာ�ဘာသာ
စကရော�ကရေ�ဖြဖစ��စ �ေး�ချယ�သတ�မတ�သည��ပ ကရေန�သတ�မထာ��သာ ကရေျဉ���ဖြမာင��သည�
အဆ�မသာ ဖြဖစ�ပါသည�။
ရး��သ��ဘာသာစကရော�မ�ါဒနင�စပ�လျဉ��၍ ဥပမာအာ�ဖြဖင� တော�စေင��ေ�၊ ဥပ�ဒဖြပ��ေ�
နင� အစ��ေ၏ ဌာာနတင��ဘာသာစကရော�တ��ကရေ�သ���သာ အထကရေ�ပါအ�ေ�ကရေစစမျာ�သည� လ
အခင�အ�ေ�သ�ဘာတစာချ�ပ�မျာ�နင� အလန�ပင�အလမ�����ပါသည�။
International IDEA 49
၁။ သင�ဖ��စည��ပ�အ�ဖြခခဥပ�ဒ၌ ရး��သ��ဘာသာစကရော� တစ�ခ�ကရေ�ဖြဖစ��စ၊ တစ�ခ�မကရေဖြဖစ��စ
�ေး�ချယ�သတ�မတ�သင�ပါသလာ�။ �ေး�ချယ�သတ�မတ�ဖြခင�� ဖြပ�မည�ဆ�ပါကရေ မည�သည�
အကရေျ���ကရေျ�ဇ�မျာ� ေမည�နည��။ မဖြပ�ပါကရေ မည�သည�ဆ��ကရေျ��မျာ� ေမည�နည��။
၂။ သင�န�င�င၌ ရး��သ��ဘာသာစကရော�မ�ါဒ၏ သမ�င����ကရောင��မာ အဘယ�နည��။ ၎င��သည�
ယခင�၌ ဖ��စည��ပ�အ�ဖြခခဥပ�ဒဆ�င�ော အ�ေ�ကရေစစ ဖြဖစ�ခ�ပါသလာ�။ သင�န�င�ငသည�
ကရေ�လ�နဖြပ�ခေဖ�သည� သမ�င����ကရောင��ေခ�ပါသလာ�။ ေခ�ပါကရေ ထ�အချကရေ�သည� ရး��သ��
ဘာသာစကရော�မ�ါဒအ�ေ� �ခတ�ပြးပ�င��ဆ��န�မမျာ�ကရေ� ပ�သင��ခ�ပါသလာ�။
၃။ သင�န�င�ငတင� ဘာသာစကရော�လနည��စ� မည�သည�အမျ��အစာ�မျာ� ေ�ကရေသနည��။ ၎င��
တ��သည� ကရေ�ယ�ပ�င�ဖြပဋဌာာန��ခင� �တာင��ဆ�ပါသလာ�။ �ဒသအေ စ�စည��လျကရေ�ဖြဖစ��စ၊
ဖြပန�ကရေျ�လျကရေ�ဖြဖစ��စ �နထ�င��ကရေပါသလာ�။ ဌာာ�နတ�င��ေင��သာ�မျာ� ဖြဖစ�ပါသလာ�။
ရး��သ��ဘာသာစကရော�မ�ါဒနင�စပ�လျဉ��၍ မည�သည�အချကရေ�မျာ� �တာင��ဆ��ကရေသနည��။
�တာင��ဆ�ချကရေ�အမျ��အစာ�မျာ� ကရေ�ဖြပာ��န (သ��) ထပ�တကရေျ�နပါသလာ�။
၄။ သင�န�င�င၌ ရး��သ��ဘာသာစကရော�မ�ါဒသည� အာဏာာခ���ပ�နင� ဆကရေ�စပ��နပါသလာ�။
ရး��သ��ဘာသာစကရော�မ�ါဒသည� စ�ပာ��ေ�အခင�အလမ��မျာ�ထ လကရေ�လမ��မမကရေ� ဖန�တ�
�ပ�ပါသလာ�။ ယဉ��ကရေျ�မလကရေခဏာာသည� ဘာသာစကရော�အ�ေ� �ဆ��န�မမျာ�၌
မည�သ��ပါ�င�သကရေ�ဆ�င��နသနည��။ ဘာသာစကရော�လနည��စ�မျာ�၏�တာင��ဆ�ချကရေ�မျာ�
သည� ယဉ��ကရေျ�မ၊ စ�ပာ��ေ�၊ န�င�ငတ��၌ သ�ဖြခာ�စ�သာ�လည���ကရောင��၊ စ��ပါင��၍�သာ�
လည���ကရောင�� အခင�မသာမမျာ�အတကရေ� ဖြဖစ�ပါသလာ�။
၅။ ကရေ�လသမဂဂဂ ဌာာ�နတ�င��ေင��သာ�အခင�အ�ေ� ��ကရေညာစာတမ��သည� သင�န�င�င၌ ဥပ�ဒ
အဆင� မည�မေသနည��။ အသ��ဖြပ�န�င��သာ ဘာသာစကရော�နင�စပ�လျဉ��၍ ��ကရေညာ
စာတမ��၌ ဘာသာစကရော�နင�ဆ�င��သာ ဖြပဋဌာာန��ချကရေ�မျာ�ဖြဖစ��စ၊ အ�ေ�ကရေစစမျာ�ဖြဖစ��စ
ေပါသလာ�။
50 International IDEA
၆။ သင�န�င�ငတင� ရး��သ��ဘာသာစကရော�မ�ါဒနင�ဆ�င��သာ �တာင��ဆ�ချကရေ�မျာ�ကရေ� လ�ပ�ငန��
�ဆာင�တာအေ ပ�င��ဖြခာ�ထာ�ပါသလာ�။ ဥပမာအာ�ဖြဖင� အစ��ေ၏ မဏဍာ�င�အမျ��မျ�� (စမ
အ�ပ�ချ�ပ��ေ�၊ ဥပ�ဒဖြပ��ေ�နင� တော�စေင��ေ�) အလ�ကရေ�နင� ထ�အဖ��အစည��မျာ�၏
လ�ပ�ငန���ဆာင�ေးကရေ�မ ရး�ထာင�အမျ��မျ�� (ရး��ဖြပင�ပဆကရေ�သယ�မမျာ�၊ ရး��တင���ဆ��န�
ချင�ချန�မမျာ�၊ ဆ��ဖြဖတ�ချကရေ�ထ�တ�ဖြပန�စာမျာ�) အလ�ကရေ�ဟ၍ ပ�င��ဖြခာ�ပါသလာ�။
၇။ ရး��သ��ဘာသာစကရော� တစ�ခ�မကရေကရေ� �ေး�ချယ�သတ�မတ�ော၌ �ထာကရေ�ပပ���ဆာင��ေ�နင�
ဘဏဍာာ�ေ�နစ�ေပ�စလ��ေ လကရေ��တ�ကရေျ�သာ အ�ေ�ကရေစစမျာ�မာအဘယ�နည��။ ဤအ�ေ�
ကရေစစမျာ�၏ အတ�င��အတာသည� �နာကရေ�ခအ�ဖြခအ�နအလ�ကရေ�ကရေ�ဖြပာ�ပါသလာ�။ ဥပမာ
အာ�ဖြဖင�ဆ�လင� အစ��ေ၏�န��ဆာင�မမျာ�၌ ဘာသာစကရော�တစ�ခ�မကရေဖြဖင� �န��ဆာင�မ
�ပ�ဖြခင��သည� အလာ�တနည��ဖြဖင� ဥပ�ဒဖြပဋဌာာန��ဖြခင��ထကရေ�ဖြဖစ��စ၊ တော�စ�ဆ�မ၌ စေင�
ဆ��ဖြဖတ�ဖြခင��ထကရေ�ဖြဖစ��စ ပ�မ�လယ�ကရေ�နပါသည�။
၈။ န�င�ငေ ဘာသာစကရော�မျာ�ကရေ� ရး�သ��အဖြဖစ� �ေး�ချယ�သတ�မတ�ောတင� ခ�င�မာ�သာသကရေ�
�ောကရေ�မမျာ�မဖြပဋဌာာန��ဘ� သတ�မတ�ဖြခင��သည� သ�ကရေ�တဆ�င�ောအသအမတ�ဖြပ�မအတကရေ�
တန�ဖ��တစ�စ�တစ�ော ေပါသလာ�။ န�င�ငေ ဘာသာစကရော�မျာ�ကရေ� ရး��သ��အဖြဖစ��ေး�ချယ�
သတ�မတ�ဖြခင��အတကရေ� စမတ��ကရေျာကရေ�မျာ�မာ မည�သည�တ��ဖြဖစ�မည�နည��။ အကရေန�
အသတ�ေသည� သ��မဟ�တ� အ�ကရောင�အထည��ဖာ�မအာ� �ေး�ဆ�င��ထာ�န�င�သည� ခ�င�မာ
�သာ သကရေ��ောကရေ�မမျာ�နင� သ�ကရေ�တဆ�င�ောအသအမတ�ဖြပ�မတ��ကရေ� �ပါင��စည��ေန�
ဖြဖစ�န�င�မည�လာ�။
၉။ သင�န�င�င၌ ရး��သ��ဘာသာစကရော�အဆင� သတ�မတ��ပ��ေ� �တာင��ဆ�ချကရေ�မျာ�သည�
အလာစ�အ�ပ�ချ�ပ��ေ� �ဖာ��ဆာင�ေန�အတကရေ�ဖြဖစ��စ၊ ဘာသာစကရော�အလ�ကရေ� ဖြပည�နယ�
သတ�မတ��စေန�အတကရေ�ဖြဖစ��စ အလာစ�အ�ပ�ချ�ပ��ေ�နင� ဆကရေ�စပ�ပါသလာ�။ ဖြပည�နယ�
အစ��ေ၏ အခင�အာဏာာနင� ရး��သ��ဘာသာစကရော� မ�ါဒတ��အတကရေ� မည�သည��ေး�ချယ�
စောမျာ�ကရေ� ထည�သင��စဉ��စာ�သင�သနည��။ �ပါင��ကရေ�ဘာသာစကရော�တစ�ခ� �ေး�ချယ�
သတ�မတ�သင�ပါသလာ�။ သတ�မတ�မည�ဆ�ပါကရေ မည�သည�ဘာသာစကရော� ဖြဖစ�မည�
နည��။
၁၀။ သင�န�င�င၌ အစ��ေ�န��ဆာင�မ မည�သည�အမျ��အစာ�မျာ�ကရေ� ရး��သ��ဘာသာစကရော�
တစ�ခ�မကရေဖြဖင� ဖြဖည�ဆည���ပ�န�င�မည�နည��။ ဘာသာစကရော�တစ�ခ�မကရေဖြဖင� �န��ဆာင�မ
�ပ�ေန� �တာင��ဆ�ချကရေ�သည� န�င�ငအန�တင� �ဒသအလ�ကရေ� ကရေ�ဖြပာ��ကရေပါသလာ�။
International IDEA 51
၁၁။ ဘာသာစကရော�လနည��စ�မျာ�သည� ကရေ�ယ�ပ�င�ဘာသာစကရော�ဖြဖင�ပညာသင�ခင� ေေ�ေ�
�တာင��ဆ�ပါသလာ�။ မလတန��၊ အလယ�တန��၊ အထကရေ�တန��တ��အနကရေ� မည�သည�
အဆင�(မျာ�)အတကရေ�ဖြဖစ�သနည��။ ၎င��သည� အစ��ေ�ကရေျာင��ပညာ�ေ�အတကရေ� သ��မဟ�တ�
ပ�ဂဂဂလကရေ�ကရေျာင��ပညာ�ေ�အတကရေ� ဖြဖစ�ပါသလာ�။ လနည��စ�ဘာသာစကရော�နင� ရး��သ��
ဘာသာစကရော�တ��နစ�မျ��လ��ဖြဖင� သင��ကရော�သင�ယသည�ပညာ�ေ�မျ��ဖြဖစ�န�င�ပါသလာ�။
52 International IDEA
ခ�ဉးး�ကပးနညးး� ပ�ဒါးမာ ခြပဋဌာ�နး�ခ�ကး
ဖြပည�နယ�အစ��ေ၏
ရး��သ��ဘာသာစကရော�
အတကရေ� ဖ��စည��ပ�
အ�ဖြခခဥပ�ဒဖြဖင�
�ေး�ချယ�သတ�မတ�
ဖြခင��
ဘယ�လ�ဂဂျယ
(၁၈၃၁၊ ပ�ဒ�မ ၄)
‘ဘယ�လ�ဂဂျယန�င�င၌ ဒတ�ချ�ဘာသာစကရော��ဖြပာ
�ဒသ၊ ဖြပင�သစ�ဘာသာစကရော��ဖြပာ �ဒသ၊ ထ�
ဘာသာစကရော� နစ�မျ��လ�� �ဖြပာဆ��သာ ပြးမ���တာ�
ဘေပ�ဆ�လ��ဒသ နင� ဂဂျာမန�ဘာသာစကရော��ဖြပာ
�ဒသ ဟ၍ ဘာသာစကရော�အေ �ဒသ�လ�ခ�
ဖ��စည��ပါ�င�သည�။’
ဖြပည�နယ�အစ��ေမျာ�
ထ အခင�အာဏာာ
အပ�နင��ဖြခင��
န�ပါ
(၂၀၁၅၊ ပ�ဒ�မ ၇)
‘၁။ �ဒ�ါဏာဂဂေစာဖြဖင� �ေ��သာ နပါလဘာသာ
စကရော�ကရေ� န�ပါန�င�င၏ ရး��သ��ဘာသာစကရော�
ဟ� သတ�မတ�သည�။’
‘၂။ ဖြပည�နယ�တစ�ခ�သည� နပါလဘာသာစကရော�
အဖြပင� ၎င��ေ လမျာ�စ��ဖြပာဆ�သည� န�င�င�တာ�
ဘာသာစကရော� တစ�ခ�ကရေ�ဖြဖစ��စ၊ တစ�ခ�မကရေကရေ�
ဖြဖစ��စ ရး��သ��ဘာသာစကရော�အဖြဖစ� ဖြပည�နယ�
ဥပ�ဒနင�အည �ေး�ချယ�ေမည�။’
ရး��သ��ဘာသာစကရော�
နစ�ခ� �ေး�ချယ�
သတ�မတ�ဖြခင��
စပန�
(၁၉၇၈၊ ပ�ဒ�မ ၃)
‘၁။ ကရေတ�စ�တ�လယန��သည� န�င�င�တာ�၏ ရး��သ��
စပန�ဘာသာစကရော� ဖြဖစ�သည�။ န�င�ငသာ�တ�င��
သည� ထ�ဘာသာစကရော�ကရေ� သင�ယေန�
တာ�န�ေပြးပ� အသ��ဖြပ�ေန� အခင�အ�ေ�ေသည�။’
‘၂။ အဖြခာ��သာ စပန�နယ�ဘာသာစကရော�မျာ�သည�
သကရေ�ဆ�င�ော ကရေ�ယ�ပ�င�အ�ပ�ချ�ပ�ခင�ေဖြပည�နယ�
မျာ�၌ ထ�ဖြပည�နယ�၏ ဥပ�ဒနင�အည ရး��သ��
ဘာသာစကရော� ဖြဖစ��စေမည�။’
International IDEA 53
ဖြပည�နယ�အစ��ေမျာ�
ထ နည��ပါ��သာ (သ��)
အ�ဖြခအ�န�ပ
မတည��သာ အခင�
အာဏာာမျ�� အပ�နင��
ဖြခင��
ခရး��အ�ော�
(၁၉၉၁၊ ပ�ဒ�မ ၁၂)
‘ခရး��အ�ေန��ဘာသာစကရော�နင� လကရေ�တင�စာတ��ကရေ�
ခရး��အ�ော�သမာတန�င�င၏ ရး��သ��အဖြဖစ� သတ�မတ�
သည�။ ဖြပည�နယ�မျာ�၌ အဖြခာ�ဘာသာစကရော�တစ�ခ�
အဖြပင� ဆေလစ�စာ (သ��) အဖြခာ�စာတစ�မျ�� ကရေ�
လည�� ခရး��အ�ေန��ဘာသာစကရော�နင� လကရေ�တင�စာ
တ�� နင�အတ ဥပ�ဒတင� �ဖာ�ဖြပထာ�သည�
အ�ဖြခအ�နမျာ�နင�အည ရး��သ��အဖြဖစ� အသ��ဖြပ�
န�င�သည�။’
�ပါင��ကရေ�
ဘာသာစကရော�မျာ�
ဆန�ဂဂါ
(၂၀၀၁၊ ပ�ဒ�မ ၁)
‘ဆန�ဂဂါသမာတန�င�င၏ ရး��သ��ဘာသာစကရော�သည�
ဖြပင�သစ�ဘာသာစကရော� ဖြဖစ�သည�။ ဒယ�လာ၊ မလင�
ကရေ၊ ပလာ၊ ဆ��ေေ၊ �ဆာန�နင�ကရေနင� ���လာဖ�တ��
အဖြပင� န�င�ငတင��အသ��ဖြပ�ပြးပ� ဥပ�ဒ၌ ထည�သင��
ဖြပဋဌာာန��န�င��သာ အဖြခာ�ဘာသာစကရော� ဟသမကရေ�
လည�� န�င�င�တာ�ဘာသာစကရော�မျာ�အဖြဖစ�
သတ�မတ�သည�။’
54 International IDEA
ခ�ဉးး�ကပးနညးး� န�ငးးငး ခြပဋဌာ�နး�ခ�ကး
န�င�ငအစ��ေနင� ထ
�တ�ဆကရေ�ဆ�ေ�၌
ရး��သ��ဘာသာစကရော�
မျာ� �ဖြပာဆ�သ
လနည��စ�မျာ�အတကရေ�
အခင�အ�ေ�နစ�မျ��တ�
�ပ�ဖြခင��
�ဖြမာကရေ�မကရေ�ဆဒ��န�
ယာ�
(၂၀၁၁၊ ဖြပင�ဆင�
ချကရေ� (၅))
‘မကရေ�ဆဒ��န�ယန��မဟ�တ��သာ ရး��သ��ဘာသာ
စကရော� အဖြခာ�တစ�မျ��မျ��ကရေ� �ဖြပာဆ�သမျာ�ကရေ
�ဒသလဦး��ေ၏ ၂၀ ောခ�င�နန��ထကရေ�မနည�� ေ�န
သည� ကရေ�ယ�ပ�င�အ�ပ�ချ�ပ�ခင�ေ �ဒသမျာ�၌ �နထ�င�
�ကရေသတ�င��သည� �ဟ�အစ��ေ၏ သကရေ�ဆ�င�ော
�ဒသနတေနင� ဆကရေ�ဆ�ဖြပာဆ�ောတင� အဆ�ပါ
ဘာသာစကရော�ကရေ� အသ��ဖြပ�န�င�ပြးပ� ထ�ရး��သည�လည��
မကရေ�ဆဒ��န�ယန��ဖြဖင�သာမကရေ ယင��ဘာသာစကရော�
ဖြဖင�ပါ အ��ကရောင��ဖြပန�ေမည�။ မည�သ မဆ�သည�
�ဟ�အစ��ေ၏ ပင�မရး��မျာ�နင�ဆကရေ�သယ��ဖြပာဆ�ော
၌ မည�သည�ရး��သ��ဘာသာစကရော�မဆ�ကရေ� အသ��ဖြပ�
န�င�ပြးပ� ထ�ရး��သည�လည�� မကရေ�ဆဒ��န�ယန��ဖြဖင�သာ
မကရေ ယင��ဘာသာစကရော�ဖြဖင�ပါ အ��ကရောင��ဖြပန�ေ
မည�။’
ဘာသာစကရော�
လနည��စ�မျာ�အတကရေ�
ဖြမ�နစပယ� အာဏာာ
ပ�င�အဖ��အစည��မျာ�
နင�ထ�တ�ဆကရေ�ဆခင�
�ပ�ဖြခင��
ကရေ�ဆ���
(၂၀၀၈၊ ပ�ဒ�မ ၅၉)
‘ဖြပည�နယ�သာ�မျာ�သည� … ေန�အလ��ငာ တစ�ဦး�
ချင��ဖြဖစ��စ၊ ဖြပည�နယ�အလ�ကရေ�ဖြဖစ��စ အခင�အ�ေ�
ေသည�။ (၆) ဥပ�ဒအေ လဦး��ေောခ�င�နန��တစ�ေပ�
ကရေ� ဖြပည�မ�သာ�ဒသမျာ�၌ ဖြမ�နစပယ�အာဏာာပ�င�
အဖ��အစည��မျာ�နင�ဖြဖစ��စ၊ �ဟ�အာဏာာပ�င�အဖ��
အစည��မျာ�၏ �ဒသနတေရး��မျာ�နင�ဖြဖစ��စ ဆကရေ�ဆ
ောတင� မမတ��၏ ဘာသာစကရော�နင� စာတ��ကရေ�
အသ��ဖြပ�န�င�သည�။ စကရော�ဖြပန��သာ�လည���ကရောင��၊
ဘာသာဖြပန��သာ�လည���ကရောင�� အသ��ဖြပ�ေဖြခင��
အတကရေ� ကရေ�န�ကရေျသည�စေတ�ကရေ� သကရေ�ဆ�င�ော
တာ�န�ေ�သာ အာဏာာပ�င�အဖ��အစည��ကရေ ကရေျခေ
မည�။’
International IDEA 55
ဘ�သာ�စစက��ဆ�ငးးး� တညး�သာ�ဥပ�ဒါက�ငးးသာ��ခးခငးး
ခ�ဉးး�ကပးနညးး� န�ငးးငး ခြပဋဌာ�နး�ခ�ကး
စပ�စ�ခေသအတကရေ�
စ�ချကရေ�၏ သ�ဘာ
သဘာ�နင�အ��ကရောင��
ေင��တ��အ��ကရောင��
ဘာသာဖြပန�ဆ�ချကရေ�
အဖြပင� တော�ရး��၌
အခမ�စကရော�ဖြပန�အကရေ
အည ေေပ�င�ခင�
အန�တဂဂာနင�
ဘာဘဒါ
(၁၉၈၁၊ ပ�ဒ�မ ၁၅)
‘ောဇ�တ�မဖြဖင� စ�ချကရေ�တင�ခေသတ�င��ကရေ� …
စ�ချကရေ�၏ သ�ဘာသဘာ�အ��ကရောင�� ၎င��
နာ�လည��သာ ဘာသာစကရော�ဖြဖင�တတ�န�င�သမ
�ဆာလျင�စာ နတ�ဖြဖင�၊ စာဖြဖင� အသ�ပ�ေမည�။’
စပ�စ�ခေသအဖ��
တော�ရး��၌ စကရော�ဖြပန�
အကရေအည အခမ�ေေ
ပ�င�ခင�
အတလ
(၁၉၄၇၊ ပ�ဒ�မ ၁၁၁)
‘တော�စ�ဆ�ော၌ တော�ခင�၌ အသ��ဖြပ��သာ
ဘာသာစကရော�ကရေ� တော�ခအ�နဖြဖင� �ဖြပာဆ�ဖြခင��
ဖြဖစ��စ၊ နာ�လည�ဖြခင��ဖြဖစ��စ မေပါကရေ ထ�သ၌
စကရော�ဖြပန�အကရေအညေပ�င�ခင� ေသည�။’
စပ�စ�ခေသအတကရေ�
စ�ချကရေ�၏ သ�ဘာ
သဘာ�နင�အ��ကရောင��
ေင��တ��အ��ကရောင��
ဘာသာဖြပန�ဆ�ချကရေ�
အဖြပင� တော�ရး��၌
အခမ�စကရော�ဖြပန�
အကရေအည ေေပ�င�ခင�
+
ဖမ��ဆ�ေဖြခင��
အ��ကရောင��ေင��
အတကရေ� ဘာသာ
ဖြပန�ဆ�ချကရေ�ေေပ�င�ခင�
ကရေ��တ� ဒ�ာ
(၂၀၁၆၊ ပ�ဒ�မ ၇)
‘ဖမ��ဆ�ေသဖြဖစ��စ၊ ချ�ပ��နာင�ခေသဖြဖစ��စ
မည�သမဆ�အာ� … ဖမ��ဆ�ေဖြခင�� (သ��) ချ�ပ��နာင�
ေဖြခင�� အ��ကရောင��ေင��နင� ၎င��၏အခင�အ�ေ�မျာ�
တ��အ��ကရောင�� ၎င��နာ�လည��သာ ဘာသာစကရော�
ဖြဖင� လကရေ�ငင��အသ�ပ�ေမည�။
56 International IDEA
စပ�စ�ခေသအတကရေ�
စ�ချကရေ�၏ သ�ဘာ
သဘာ�နင�အ��ကရောင��
ေင��တ��အ��ကရောင��
ဘာသာဖြပန�ဆ�ချကရေ�
အဖြပင� တော�ရး��၌
အခမ�စကရော�ဖြပန�
အကရေအည ေေပ�င�ခင�
+
သကရေ��သထကရေ�ဆ�သ
အတကရေ� ဘာသာ
ဖြပန�ဆ�ချကရေ� ေေပ�င�ခင�
ဖဂဂျ
(၂၀၁၃၊ ပ�ဒ�မ ၁၃)
‘၆။ ဖြပစ�မတစ�ခ�ဖြဖင� စ�ချကရေ�တင�ခေသတ�င��၊
တော�မမ၌ ပါ�င�ပတ�သကရေ�သတ�င��နင�
ောဇ�တ�မတင�ဖြဖစ��စ၊ တော�မမတင�ဖြဖစ��စ
မျကရေ�ဖြမင�သကရေ��သအဖြဖစ� ထကရေ�ဆ�သတ�င��
သည� ၎င��တ��နာ�လည��သာ ဘာသာစကရော�
ဖြဖင� ထကရေ�ဆ�ေန��သာ�လည���ကရောင��၊ စစ��မ�ခ
ေေန� �သာ�လည���ကရောင�� အခင�အ�ေ�ေသည�။’
‘၇။ ဖြပစ�မတစ�ခ�ဖြဖင� စ�ချကရေ�တင�ခေသတ�င��နင�
တော�မမ၌ ပါ�င�ပတ�သကရေ�သတ�င��သည� ၎င��
နာ�လည��သာ ဘာသာစကရော�ဖြဖင� တော�ခင�၌
�ဆာင�ေးကရေ�ပ�င�ခင� ေသည�။’
တး��စစ�ဆ�မာမာ���နာငးး စစးငးးမာမာ���တ��အရေးတကး ဘ�သာ�စစက��အရေးခငးးအရေး�း�မာ���
ခ�ဉးး�ကပးနညးး� န�ငးးငး ခြပဋဌာ�နး�ခ�ကး
တော�စ�ဆ�မမျာ�၌
ဘာသာစကရော�
�ေး�ချယ�မ
ကရေ�နဒါ
(၁၉၈၂၊ ပ�ဒ�မ ၁၉)
‘လတ��တာ�ကရေ သတ�မတ�တည��ထာင��ပ�ထာ�
�သာ မည�သည�တော�ရး��မဆ�၌ အဂဂ�လပ�
သ��မဟ�တ� ဖြပင�သစ� ဘာသာစကရော�ကရေ� မည�သမဆ�
ကရေဖြဖစ��စ၊ မည�သည��လာကရေ�လ�ချကရေ�မဆ�တင�ဖြဖစ�
�စ၊ တော�ရး��ကရေချမတ��သာ မည�သည�လ�ပ�ငန��စဉ�
မဆ�တင�ဖြဖစ��စ အသ��ဖြပ�န�င�သည�။’
International IDEA 57
ဥပ�ဒါခြပ��း� �ဆ��န�ခ�ငးးခ�နးမာမာ���
ခ�ဉးး�ကပးနညးး� န�ငးးငး ခြပဋဌာ�နး�ခ�ကး
ဥပ�ဒဖြပ��ေ�
�ဆ��န�ချင�ချန�မမျာ�
၌ ဘာသာစကရော�တစ�
ခ�မကရေ အသ��ဖြပ�ဖြခင��
စကရေ�ာပ
(၁၉၆၃၊ ပ�ဒ�မ ၅၃)
‘လတ��တာ�တင�� �ဆ��န�မမျာ� နင�စပ�လျဉ��၍
ဥပ�ဒ၌ တစ�မျ��တစ�ဖ� ဖြပဋဌာာန��ထာ�ဖြခင�� မေသမ
ကရောလပတ�လ�� မ�လ�၊ အဂဂ�လပ�၊ တရး�တ�နင�
တမ�လ� ဘာသာစကရော�မျာ�ကရေ� အသ��ဖြပ�ေမည�။’
ဘာသာစကရော�တစ�ခ�
ကရေ� ပယ�ဖျကရေ�
�ဖြပာင��လ�န�င��သာ
ရး��သ��ဘာသာစကရော�
အဖြဖစ� �ေး�ချယ�
သတ�မတ�ပြးပ� အဖြခာ�
ဘာသာစကရော�မျာ�ကရေ�
ထည�သင��သတ�မတ�
န�င�ဖြခင��
လ�ကရေ��ဘ�ေ�ယာ�
(၁၉၈၆၊ ပ�ဒ�မ ၄၁)
‘ဥပ�ဒဖြပ��ေ�ကရေစစကရေ� အဂဂ�လပ�ဘာသာစကရော�ဖြဖင�
�သာ�လည���ကရောင��၊ န�င�ငေ ဘာသာစကရော�မျာ�
အနကရေ� လတ��တာ�၏ဆ��ဖြဖတ�ချကရေ�ဖြဖင� အတည�ဖြပ�
ထာ�သည� ဘာသာစကရော�တစ�ခ� သ��မဟ�တ� တစ�ခ�
မကရေအတကရေ� လ��လာကရေ�စာ ကြးကရေ�တင�ဖြပင�ဆင�ပြးပ�
ပါကရေ ထ�ဘာသာစကရော�မျာ�ဖြဖင��သာ�လည���ကရောင��
နဂဂ��ချ�ပ�ေမည�။’
အဂဂ�လပ�ကရေ�ဖြဖစ��စ၊
အဖြခာ�ဌာာ�နတ�င��ေင��
သာ� မည�သည�
ဘာသာစကရော�မဆ�
ဖြဖစ��စ အသ��ဖြပ�ခင�
ဂဂမ�ဘယာန�င�င
ဖ��စည��ပ�အ�ဖြခခ
ဥပ�ဒ မ�ကရေမ��
(၂၀၂၀၊ ပ�ဒ�မ ၁၅၇)
‘၁။ အမျ��သာ�လတ��တာ�၏ လ�ပ�ငန��ကရေစစမျာ�
အတကရေ� အဂဂ�လပ�ဘာသာစကရော�ဖြဖင�ဖြဖစ��စ၊
ဂဂမ�ဘယာန�င�ငေ အဖြခာ��သာ ဌာာ�န
တ�င��ေင��သာ�ဘာသာစကရော� မည�သည�မဆ�ကရေ�
ဖြဖစ��စအသ��ဖြပ�၍ �ဆာင�ေးကရေ�ေမည�။’
‘၂။ လတ��တာ�ကရေ�ယ�စာ�လယ�တစ�ဦး�သည�
လတ��တာ�လ�ပ�ငန��ကရေစစမျာ�ကရေ� �ဆာင�ေးကရေ�ော
၌ န�င�ငေ ဌာာ�နတ�င��ေင��သာ�ဘာသာစကရော�
တစ�ခ�ကရေ� အသ��ဖြပ�ပါကရေ ယင��အတကရေ�
အဂဂ�လပ�ဘာသာစကရော�နင� ဂဂမ�ဘယာသ��
သ�ကရေ�တဘာသာစကရော�သ��သာ ဘာသာဖြပန�ဆ�
�ပ�န�င�သည�။
58 International IDEA
���စစညးး�ပ�အရေး�ခြခခဥပ�ဒါ အရေး��လ��အရေးက���ဝါငးး�သာ� ခြပဋဌာ�နး�ခ�ကး
ဘောဇ�
(၁၉၉၈၊ ပ�ဒ�မ ၂၃၁)
‘အင��ဒ�ယန��တ��၏ လမဖ��စည��ပ�၊ ထ��တမ��မျာ�၊ ဘာသာစကရော�မျာ�၊
ကရေ��ကရေယ�ယ��ကရေည�မမျာ�နင� ဓ�လမျာ�တ��ကရေ� အသအမတ�ဖြပ�သည�။’
�ဂဂျာ�ဂဂျယာ
(၁၉၉၅၊ ပ�ဒ�မ ၁၁)
‘မည�သည�လမျ��မဆ�ဖြဖစ��စ၊ မည�သည�ဘာသာတော�မဆ�ကရေ� ကရေ��ကရေယ�
ယ��ကရေည�သည�ဖြဖစ��စ၊ မည�သည�ဘာသာစကရော�မဆ� �ဖြပာဆ�သည�ဖြဖစ�
�စ န�င�ငသာ�တ�င��သည� ခ�ဖြခာ�ဆကရေ�ဆခေဖြခင��အလျဉ��မေဘ� မမတ��၏
ယဉ��ကရေျ�မကရေ� ထန��သမ��တ��တကရေ��စခင�၊ မခင�ဘာသာစကရော�ဖြဖင�
�ဖြပာဆ�ခင� ေသည�။’
အနယ
(၁၉၄၉၊ ပ�ဒ�မ ၂၉)
‘အနယန�င�င၏ ပ�င�နကရေ�အတင��၌ဖြဖစ��စ၊ န�င�ငအတင��ကရေ�ယ�ပ�င�ဘာသာ
စကရော� သ��မဟ�တ� ကရေ�ယ�ပ�င�စာ သ��မဟ�တ� ကရေ�ယ�ပ�င�ယဉ��ကရေျ�မေသည�
မည�သည��ဒသမဆ�၌ဖြဖစ��စ �နထ�င��ကရေ�သာ န�င�ငသာ�မျာ�သည�
အဆ�ပါ ဘာသာစကရော�၊ စာနင� ယဉ��ကရေျ�မတ��ကရေ� ထန��သမ��ပ�င�ခင� ေ
သည�။’
ဖြမန�မာ
(၂၀၀၈၊ ပ�ဒ�မ ၃၅၄)
‘န�င�ငသာ�တ�င��သည� န�င�င�တာ�လ�ခြခ��ေ�၊ တော�ဥပ�ဒစ��မ���ေ�၊
ေပ�ေးာ�အ�ချမ��သာယာ�ေ� သ��မဟ�တ� ဖြပည�သတ��၏ကရေ�ယ�ကရေျင�တော�
အကရေျ��ငာ ဖြပဋဌာာန��ထာ�သည� ဥပ�ဒမျာ�နင� မဆန�ကရေျင�လင� �အာကရေ�ပါ
အခင�အ�ေ�မျာ�ကရေ� လတ�လပ�စာသ��စ��ဆာင�ေးကရေ�ခင�ေသည� …
တ�င��ေင��သာ�လမျ�� တစ�မျ��နင�တစ�မျ�� သ��မဟ�တ� တ�င��ေင��သာ�
လမျ��အချင��ချင��ကရေ�လည���ကရောင��၊ အဖြခာ�ဘာသာသာသနာကရေ�
လည���ကရောင�� ထခ�ကရေ�နစ�နာ�စမမေဘ� မမချစ�ခင�ဖြမတ�န��သည� စကရော�၊
စာ�ပ၊ ယဉ��ကရေျ�မ၊ ကရေ��ကရေယ�သည� ဘာသာသာသနာနင� ဓ�လ
ထ��တမ��မျာ�ကရေ� လတ�လပ�စာ�ဆာင�ေးကရေ�ပ�င�ခင�။’
နကရောောဂဂာ
(၁၉၈၈၊ ပ�ဒ�မ ၉၀)
‘အတတလန�တစ�ကရေမ��ရး��တန��ေ အသ�ကရေ�အ�န��မျာ�သည� ၎င��တ��၏
ဘာသာစကရော�၊ အန�ပညာနင� ယဉ��ကရေျ�မတ��ကရေ� လတ�လပ�စာ�ဖာ�ထ�တ�
ထန��သမ��ေန� အခင�အ�ေ�ေသည�။
န�င�ဂဂျာ
(၂၀၁၀၊ ပ�ဒ�မ ၅)
‘န�င�ဂဂျာန�င�င၌ ဖ��စည��ပါ�င��န�သာ အသ�ကရေ�အ�န��အာ�လ��သည�
တစ�ဦး�နင�တစ�ဦး� အ�လ�ထာ�လျကရေ� ကရေ�ယ�ပ�င�ဘာသာစကရော�မျာ�
ကရေျင�သ��ေန� အခင�အ�ေ�ေသည�။’
International IDEA 59
ပ�လန�
(၁၉၉၇၊ ပ�ဒ�မ ၃၅)
‘ပ�လန�သမာတန�င�ငသည� န�င�င၌လနည��စ�ဖြဖစ��သာ သ��မဟ�တ�
တ�င��ေင��သာ�လနည��စ�ဖြဖစ��သာ န�င�ငသာ�မျာ�အတကရေ� ကရေ�ယ�ပ�င�
ဘာသာစကရော�ကရေ� ထန��သမ��တ��တကရေ��စခင�၊ ဓ�လထ��တမ��မျာ�ကရေ�
ထန��သမ��ခင�၊ ကရေ�ယ�ပ�င�ယဉ��ကရေျ�မကရေ� ဖ�ပြးဖ���စခင�တ�� �ဆာင��ကရေဉ��
�ပ�ေမည�။’
ဆဒန�န�င�င ဖ��စည��ပ�
အ�ဖြခခဥပ�ဒ
��ကရေညာစာတမ��
(၂၀၁၉၊ ပ�ဒ�မ ၆၆)
‘တ�င��ေင��သာ�လမျ��မျာ�၊ ယဉ��ကရေျ�မအ�ပ�စ�မျာ� အာ�လ��သည�
ကရေ�ယ�ပ�င�ယဉ��ကရေျ�မကရေ� လတ�လပ�စာခစာ�၍ ဖ�ပြးဖ���စေန� အခင�အ�ေ�
ေသည�။ ထ�အ�ပ�စ�မျာ�မ ပ�ဂဂဂ�လ�မျာ�သည�လည�� ကရေ�ယ�ပ�င�ဘာသာတော�
ကရေ� ကရေ��ကရေယ�ေန�၊ ကရေ�ယ�ပ�င�ဘာသာစကရော�ကရေ�အသ��ဖြပ�ေန�၊ ကရေ�ယ�ပ�င�
ဘာသာတော�နင� ဓ�လမျာ�အတ�င�� ကရေျင�ကြကရေ�နထ�င�ေန�၊ မမတ��၏
သာ�သမ�မျာ�ကရေ� ထ�ဓ�လထ��တမ��မျာ�နင�အည ပျ���ထာင�ေန�
အခင�အ�ေ�ေသည�။’
60 International IDEA
ဤစစ�တမား�တငးး က��က��ထ���သာ� ���စစညးး�ပ�အရေး�ခြခခဥပ�ဒါမာ���က� းာ���းနး
ကရေ��ကရော�ထာ��သာ ဖ��စည��ပ�အ�ဖြခခဥပ�ဒအာ�လ��ကရေ� ဖ��စည��ပ�အ�ဖြခခဥပ�ဒ
စမကရေန�� �ကရေ�ဘ�ဆ�ကရေ� <https://www.constituteproject.org > ၌ ဖတ�ရး�လလာ
န�င�သည�။
Bulmer, E. W., Federalism, International IDEA Constitution-Building Primer 12
(Stockholm: International IDEA, 2015), https://www.idea.int/publications/
catalogue/federalism?lang=en , accessed 16 March 2021 “ဖကရေ�ဒေယ�စနစ�”
Cats-Baril, A., Self-Determination, International IDEA Constitution Brief (Stock-
holm: International IDEA, 2018), https://www.idea.int/es/publications/cata-
logue/self-determination, accessed 16 March 2021 “ကရေ�ယ�ပ�င�ဖြပဋဌာာန��ခင�”
Choudhry, S., ‘Managing linguistic nationalism through constitutional design:
Lessons from South Asia’, International Journal of Constitutional Law, 7/4
(2009), pp. 577–618, https://doi.org/10.1093/icon/mop026 “ဖ��စည��ပ�အ�ဖြခခ
ဥပ�ဒဒဇ�င��ဖြဖင� ဘာသာစကရော�အ�ဖြခဖြပ� အမျ��သာ��ါဒကရေ� စမကရေ�င�တယ�ဖြခင�� - �တာင�
အာေမ သင�ခန��စာမျာ�”
‘Group rights in comparative constitutional law: culture, economics, or political
power?’, in M. Rosenfeld and A. Sajo (eds), Oxford Handbook of Comparative
Constitutional Law (Oxford: Oxford University Press, 2012, pp. 1100–23)
“ဖ��စည��ပ�အ�ဖြခခဥပ�ဒဆ�င�ော နင��ယဉ��လလာမပညာေပ�၌အစ�အဖ��အခင�အ�ေ�မျာ� -
ယဉ��ကရေျ�မ�လာ၊ စ�ပာ��ေ��လာ၊ န�င�င�ေ�အာဏာာ�လာ”
International IDEA 61
‘Language’, in S. Choudhry, M. Khosla and P. B. Mehta (eds), Oxford Handbook
of the Indian Constitution (Oxford: Oxford University Press, 2016, pp. 180–95)
“ဘာသာစကရော�”
Council of Europe, European Convention on Human Rights, 1950, amended up to
2010, https://www.echr.coe.int/documents/convention_eng.pdf, accessed
17 March 2021 “လအခင�အ�ေ�ဆ�င�ော ဥ�ောပသ�ဘာတစာချ�ပ�”
International Labour Organization (ILO), Indigenous and Tribal Peoples
Convention (No.169), 1989, https://www.ilo.org/dyn/normlex/en/f?p=NOR
MLEXPUB:12100:0::NO::P12100_ILO_CODE:C169 , accessed 16 March 2021
“ဌာာ�နတ�င��ေင��သာ�နင� မျ��နယ�စ�မျာ�ဆ�င�ော သ�ဘာတစာချ�ပ�”
Kymlicka, W., Multicultural Odysseys: Navigating the New International Politics of
Diversity (Oxford: Oxford University Press, 2007) “�ဟ�ယဉ��ကရေျ�မ ခေ�ေည�မျာ�
- န�င�ငတကရော န�င�င�ေ�နင� ကရေ�ဖြပာ�စ�လင�မ အခင��အကရေျင��သစ�ကရေ� ကရေ�ဖြဖတ�ဖြခင��”
Kymlicka, W. and Patten, A. (eds), Language Rights and Political Theory (Oxford:
Oxford University Press, 2003), https://doi.org/10.1017/S0267190503000163 “
ဘာသာစကရော�အခင�အ�ေ�မျာ�နင� န�င�င�ေ�သအ�ေ”
Organization of African Unity (OAU), African Charter on Human and Peoples’
Rights, 1981, https://www.achpr.org/legalinstruments/detail?id=49, accessed
17 March 2021 “အာဖေကရေတ�ကရေ� လအခင�အ�ေ�ပဋညာဉ�”
Organization of American States (OAS), American Convention on Human Rights,
1969, http://oas.org/dil/treaties_b-32_american_convention_on_human_rights.
pdf, accessed 17 March 2021 “လအခင�အ�ေ�ဆ�င�ော အ�မေကရေန�သ�ဘာတစာချ�ပ�”
United Nations, Declaration on the Rights of Indigenous Peoples, 13 September
2007, https://www.un.org/development/desa/indigenouspeoples/wp-content/
uploads/sites/19/2018/11/UNDRIP_E_web.pdf, accessed 16 March 2021 “လ
အခင�အ�ေ���ကရေညာစာတမ��”
United Nations Human Rights Committee, Diergaardt v. Namibia Communication
No. 760/1996, UN document CCPR/C/69/D/760/1996, 17 November 1996,
62 International IDEA
https://juris.ohchr.org/Search/Details/881, accessed 16 March 2021 “ဒယာဂဂါတ�
နင� နမ�ဘ�ယာ�န�င�င အမ”
United Nations Office of the High Commissioner of Human Rights (OHCHR),
International Covenant on Civil and Political Rights, 1966, https://www.
ohchr.org/en/professionalinterest/pages/ccpr.aspx, accessed 16 March 2021
“အဖြပည�ဖြပည�ဆ�င�ော န�င�ငသာ�နင�န�င�င�ေ� အခင�အ�ေ�မျာ�ဆ�င�ော ပဋညာဉ�”
International IDEA 63
Sujit Choudhry သည� ဖ��စည��ပ�အ�ဖြခခဥပ�ဒဆ�င�ော နင��ယဉ��လလာမပညာေပ�၌
န�င�ငတကရောအသအမတ�ဖြပ� ကရေမ��ကရေျင�ပညာေင�ဖြဖစ�ပြးပ� အဂဂျစ�၊ အသယ�ပ�ယာ�၊ �ဂဂျာ�ဒန�၊
လစ��ျာ�၊ ဖြမန�မာ၊ န�ပါ၊ �တာင�အာဖေကရေ၊ သေလကရေ�ာ၊ တန�ော�၊ ယကရေေန��၊ ယမင�နင�
ဇင� ဘာ�ဘတ��တင� ဖ��စည��ပ�အ�ဖြခခဥပ�ဒ�ေ�ဆ��ေ�၊ ဒမ�ကရေ�ေစဖြမင�တင��ေ�နင� ပြးငမ��ချမ��
�ေ�လ�ပ�ငန��စဉ�မျာ�အတကရေ� အကြကရေ�ပ�ပ�ဂဂဂ�လ�အဖြဖစ� နစ� ၂၀ �ကရေျာ�လ�ပ�ကရေ�င�ခ�ပြးပ� ဖြဖစ�ပါသည�။
Center for Constitutional Transitions ကရေ�လည��တည��ထာင�ခ�ပြးပ� စမအ�ပ�ချ�ပ��နပါသည�။
�ဆာင��ပါ� ၁၀၀ �ကရေျာ�၊ စာ�ပအခန��ကြးကရေ�မျာ�၊ မ�ါဒ�ေ�ောလကရေ�စ�မျာ�၊ အစေင�ခစာမျာ�၊
သ��တသနစာတမ��မျာ� ၁၀၀ �ကရေျာ�ကရေ�ထ�တ���ခ�ပြးပ� ဖြဖစ�ပါသည�။ တည��ဖြဖတ�ထ�တ���ပြးပ�
�သာစာအ�ပ�မျာ�၌ Security Sector Reform in Constitutional Transititions (�အာကရေ�
စဖ��တကရေကသ�လ� ပ�နပ�တ�ကရေ�၊ ၂၀၁၉ ခ�နစ�)၊ Territory and Power in Constitutional Tran-
sitions (�အာကရေ�စဖ��တကရေကသ�လ� ပ�နပ�တ�ကရေ�၊ ၂၀၁၉ ခ�နစ�)၊ The Oxford Handbook of the
Indian Constitution (�အာကရေ�စဖ��တကရေကသ�လ� ပ�နပ�တ�ကရေ�၊ ၂၀၁၆ ခ�နစ�)၊ Constitution
Making (အကရေ�ဒ�ပ� အယ�လ�ဂဂါ၊ ၂၀၁၆ ခ�နစ�)၊ Constitutional Design for Divided Soci-
eties (�အာကရေ�စဖ��တကရေကသ�လ� ပ�နပ�တ�ကရေ�၊ ၂၀၀၈ ခ�နစ�) နင� The Migration of Constitu-
tional Ideas (�အာကရေ�စဖ��တကရေကသ�လ� ပ�နပ�တ�ကရေ�၊ ၂၀၀၅ ခ�နစ�) တ�� အပါအ�င� ဖြဖစ�ပါသည�။
ပါ�မာကရေခ Choudhry သည� �တာ�ေးန�တ�တကရေကသ�လ�၊ နယ��ယာကရေ�တကရေကသ�လ�နင� ဘာကရေလ
ကရေယ�လဖ��န�ယာ�တကရေကသ�လ� (ဘာကရေလ ဥပ�ဒဌာာန၌ ဌာာနမ��အဖြဖစ� တာ�န�ထမ���ဆာင�ခ�
စဉ�) တ��၌ အချန�ဖြပည� မဟာဌာာနအဖ���င�ဆောလည��ဖြဖစ�ပြးပ� လကရေ�ေတင� WZB ဘာလင�လမ
�ေ�သပါ�ကရေျာင��၌ ဧည�သ��တသအဖြဖစ� တာ�န�ထမ���ဆာင��နပါသည�။
Erin Colleen Houlihan သည� International IDEA ၏ ဖ��စည��ပ�အ�ဖြခခဥပ�ဒ�ေ�ဆ�
မဆ�င�ော အစအစဉ�၏ အောေတစ�ဦး�ဖြဖစ�ပါသည�။ သမ၏ သ��တသနနင� အကြကရေ�ပ�မတ��
သည� အဓကရေအာ�ဖြဖင� ကရေမာာတစ��န��ေ ဒမ�ကရေ�ေစနင�ပဋပကရေခ ကရေ��ဖြပာင��မမျာ�အတကရေ� ဖြဖစ�
64 International IDEA
ပါသည�။ န�င�ငအတင�� ဖ��စည��ပ�အ�ဖြခခဥပ�ဒဆ�င�ော ဖြပ�ဖြပင��ဖြပာင��လ��ေ�အစအစဉ�မျာ�၌
အ��ကရောင��အောအချ��အတကရေ� နည��ပညာပ�င��ဆ�င�ော အကရေအည�ပ�ဖြခင��၊ ကရေမာာအဆင�
နင��ယဉ��လလာမပညာေပ�၊ မ�ါဒ�ေ�ောနင� စည��ရး��လ�ဆာ��ေ�စာ�ပမျာ� �ေ�သာ�ဖြပ�စ�
ဖြခင��၊ ဖ��စည��ပ�အ�ဖြခခဥပ�ဒ�ေ�ဆ��ေ� လ�ပ�ငန��စဉ�မျာ�နင� ဖ��စည��ပ�အ�ဖြခခဥပ�ဒအဆင�
အဖြပင�တ�� နစ�ေပ�စလ��နင�ဆ�င��သာ နည��ကရေေယာမျာ�နင� �ဒတာ�ဘစ�မျာ� စမခန�ခ�ဖြခင��တ��
လ�ပ��ဆာင�ပါသည�။ သမသည� အထ�သဖြဖင� ပဋပကရေခသင� န�င�ငမျာ�တင� န�င�ငအ�ဖြခဖြပ��သာ
တော�ဥပ�ဒစ��မ��မ၊ လအခင�အ�ေ�နင� �ကရောင��မန��သာစမအ�ပ�ချ�ပ�မတ�� ထန��ကရော��ေ�
အ�ထာကရေ�အကရေအစအစဉ�မျာ�၌ အကြးကရေ�တန��အကြကရေ�ပ�တာ�န�အမျ��မျ�� ထမ���ဆာင�ခ�ပြးပ�
ဖြဖစ�ပါသည�။ �ာဂဂျင��န�ယာ�တကရေကသ�လ�မ ဥပ�ဒ�ဒါကရေ�တာဘ��နင� န�င�ငဖြခာ��ေ� မဟာ�ဇာာ
ဘ��၊ လ�ယ�လာ �မေ�မာင� တကရေကသ�လ�မ အထ�ပညာ�ေ� မဟာ�ဇာာဘ��တ�� ေေထာ�ပါသည�။
ဒမ�ကရေ�ေစနင� �ေး��ကရောကရေ�ပ�ဆ�င�ောအကရေအအည�ပ��ေ� န�င�ငတကရောအဖ��အစည��
(International IDEA) သည� ဒမ�ကရေ�ေစကရေ� လသာ�ထ�တစ�ေပ�လ��၏ဆနနင� �ေေည�တည�တ
ခ�င�ပြးမ��သာ ဖ�ပြးဖ��တ��တကရေ�မအတကရေ� လမ��ဖင��ပ�သည�အောတ��အဖြဖစ� ကရေမာာတစ��န��၌ တ��
တကရေ�ထန��ကရော��စေန�ဟသည�တာ�န�ဖြဖင� အစ��ေမျာ�အ�ကရော� ဖ��စည��ထာ��သာအဖ��အစည��
တစ�ခ� ဖြဖစ�ပါသည�။ အဆင�အာ�လ��၌ ဒမ�ကရေေကရေ�တစ� န�င�င�ေ�အဖ��အစည��မျာ�နင� ဖြဖစ�စဉ�
မျာ�တ��ကရေ�တည��ဆာကရေ�၊ အာ�ဖြဖည�၊ ကရောကရေယ��ပ�သည�နည��ဖြဖင� ဤတာ�န�ကရေ� ထမ��ေးကရေ�
ပါသည�။ အာ�လ��အကရေျ���င��သာ၊ တာ�န�ခမေ�သာ၊ �ေေည�တည�တခ�င�ပြးမ�သည� ဖ�ပြးဖ��
တ��တကရေ�မကရေ� လသာ�အာ�လ��အတကရေ� �ဆာင��ကရေဉ���ပ��သာ ဒမ�ကရေေကရေ�တစ� ဖြဖစ�စဉ�မျာ�၊
ပါ�င�သမျာ�နင� အဖ��အစည��မျာ�ဖြဖင� ဖြပည�စ�သည�ကရေမာာမျ�� ဖြဖစ��ပ�ေ�သည� ကရေန��ပ�တ��၏
ေည�မန��ချကရေ�ပင� ဖြဖစ�ပါသည�။
International IDEA ၏ MyConstitution Programme သည� လ�ပ��ဖာ��ဆာင�ဖကရေ�
သကရေ�ဆ�င�သမျာ�၏ ဖ��စည��ပ�အ�ဖြခခဥပ�ဒတည��ဆာကရေ�ဖြခင��ဆ�င�ော အသပညာမျာ�ကရေ� ဖြမင�
တင��ပ�ဖြခင��ဖြဖင� အလ��စ�ခြခ�င�စဉ��စာ�ဆ��ဖြဖတ�န�င��သာ၊ အမျာ�ပါ�င�မေ�သာ၊ ဖြပည�တင��ဖြဖစ�
ဖ��စည��ပ�အ�ဖြခခဥပ�ဒဆ�င�ော ယဉ��ကရေျ�မတစ�ေပ��ဖာ��ဆာင�န�င�ေန� ေည�ေးယ�ပါသည�။
International IDEA 65
International IDEA မ ထ�တ���လျကရေ�ေ�သာ ဖ��စည��ပ�အ�ဖြခခဥပ�ဒ တည��ဆာကရေ�
ဖြခင��စာတမ��မျာ�သည� ဖ��စည��ပ�အ�ဖြခခဥပ�ဒဆ�င�ော ရးပ��ထ��ပလလ�သာ အ�ေ�ကရေစစ
မျာ�ကရေ� လယ�ကရေဖြမန�ဆန��သာနည��မျ��ဖြဖင�ေင��ဖြပေန� ေည�ေးယ�ပါသည�။
၁။ ဖ��စည��ပ�အ�ဖြခခဥပ�ဒဆ�သည�မာ အဘယ�နည��။ အ�ဖြခခသ�ဘာတော�မျာ�နင� အယ
အဆမျာ� *
၂။ ဥပ�ဒဖြပ�လတ�နစ�ေပ� ထာ�ေဖြခင�� *
၃။ တ�ကရေ�ရး�ကရေ�ဒမ�ကရေ�ေစစနစ� *
၄။ တော�သကြးကရေ�မျာ� �ေး�ချယ�ခန�အပ�ဖြခင�� *
၅။ တော��ေ�ဆ�င�ော ောထ�မျာ�၏ တည�ပြးမ�ပ�င�ခင�၊ ထ�တ�ပယ�ဖြခင��၊ ကရေင��လတ�ခင�မျာ�နင�
တာ�န�ခမ *
၆။ ပါလမန�ဒမ�ကရေ�ေစစနစ�၏ အ�ပ�ချ�ပ��ေ�တင� မပါ�င��သာ သမာတမျာ� *
၇။ ပါလမန�ဒမ�ကရေ�ေစစနစ�မျာ�ေ စည��မျဉ��ခဘ�ေင�မျာ�
၈။ သာသနာ-န�င�င�တာ� ဆကရေ�နယ�မမျာ�
၉။ လမ�ေ�နင�စ�ပာ��ေ�ဆ�င�ော အခင�အ�ေ�မျာ� *
၁၀။ ဖ��စည��ပ�အ�ဖြခခဥပ�ဒဖြပင�ဆင�မ လ�ပ�ထ��လ�ပ�နည��မျာ� *
၁၁။ ကရေန�သတ�မဆ�င�ော ဖြပဋဌာာန��ချကရေ�မျာ� *
၁၂။ ဖကရေ�ဒေယ�စနစ� *
၁၃။ �ဒသနတေ ဒမ�ကရေ�ေစစနစ� *
၁၄။ သမာတ၏ �တ�အာဏာာမျာ�
၁၅။ သမာတ၏ ဥပ�ဒဖြပ��ေ�အာဏာာမျာ�
၁၆။ ပါလမန�ဖျကရေ�သမ��ဖြခင��
၁၇။ အစ��ေဖ��စည��ဖြခင��နင�ဖယ�ော�ဖြခင�� ယနတော�မျာ� *
၁၈။ အ�ေ��ပအ�ဖြခအ�နဆ�င�ော လ�ပ�ပ�င�ခင�အာဏာာမျာ� *
၁၉။ ထန��ညဖြခင��နင� ကြးကရေ��ကရေပ�ကရေပ�ကရေ�ဖြခင��ဆ�င�ော လတ�လပ��သာ (စတ�တထမဏဍာ�င�) အင�စတ
ကရေျ��ေင��မျာ� *
66 International IDEA
ယခ စာတမးအား ဘာသာျပနဆျခငးနင ပနပျခငးက ေနာေဝးနငင၏ နငငျခားေရးဝနႀကးဌာန၊
လဇငဘာခနငင အစးရ၊ ဖငလနနငငႏင ဆြဒငနငငတ႔မ ေထာကပကညသည။
၂၀။ ရး��သ��ဘာသာစကရော� �ေး�ချယ�သတ�မတ�ဖြခင�� *
၂၁။ သမာတစနစ�နင� တစ�စတ�တစ�ပ�င��သမာတစနစ� ဒမ�ကရေ�ေစမျာ�၌ သမာတ�ေး��ကရောကရေ�
တင��ဖြမာကရေ�ဖြခင��
* ဖြမန�မာဘာသာစကရော�ဖြဖင� ဖတ�ရးန�င�သည�။
စာတမ��မျာ� �ဒါင��လ�တ�ေယေန� - <https://www.idea.int/publications/categories/
primers>
ConstitutionNet သ�� �င��ောကရေ��လလာေန� - <https://constitutionnet.org/primers>