œRK DOSTU BHOP… · --'lA~• .!.lfr....T.LJjıl&l·r;AklU:·YllJatuA:urı.a~,bu:rııımllLallilalJrl..lE:.ıJn~dwi·tUJlişlııUuDae:l:irgı~·'l1i ....S:ı.ııa~yıw2i.1l0wEı

--lA~bull lfrTLJjılamplmiddotrAklUmiddotYllJatuAurıa~burııımllLallilalJrllEıJn~dwimiddottUJlişlııUuDaelirgı~middotl1i Sıııa~yıw2i1l0wEıırzWIJur[JIuwmı2i1l001Sl2- --43shy

TUumlRK DOSTU BHOPAL EMİRİ SınDIK HASAN HANIN ARAP

DiLİNDEKİ YERt

Dr Cuumlneyt ERENshy

Dr Laith Suud JASSIM--

Oumlzet Bu ccedilalışma Mecıdi Nişanı almış Tuumlrk dostu Hind Bhopal

Emiri Sıddık Hasan Hanın kısa bir hayat hikayesi Arap Dili ve Edebiyatındaki yeri ve kendinden sonrakilere etkisini konu edinmektedir

GİRİş

ccediltiğimiz yuumlzyılm edebiyat ve İslami ilimIerin hemen hemen hepsinde ccedil dilde 222 adet eseri kaleme almış olan Hindistanlı buumlyuumlk alim

Muumlellif Sıddık Hasan Hanm Tuumlrkiyede tam olarak tanınınaması ve yaptığı

hizmetinin bilinmemesi buumlyuumlk bir eksiklik olmalıdır Sıddık Hasan Hanm ismi

biyografısini yazan eserlerde2 Ebut-Tayyib Muhammed Sıddık Han b Hasan b Ali b LuumltfuUab el-Huumlseyni el Buhari el-Kanrıuci dir Bhopal Reisesi ile evlendikten sonra Eyalet Reisi Valisi anlamına gelen Nevvab Unvanı ile Sıddık Hasan Han 14 Ekim 1832 guumlnuuml anne tarafından akrabalarının bulunduğu Bans Brelide doğdu

Bhopal Reisi Nevvab Skender Begam 1868de vefat etmiş onun yerine kızı Nevvab

Şabcahan Begam 1868de tahta geccedilmişti3 1870 yılında Sıddık Hasan Han ile evlendi Bu izdivaccedil ile Sıddık Hasan Han Bhopal Meliki veya Bhopal Emiri

Tuumlrkiyat Araştırmaları Enstituumlsuuml Dergisinin bundan oumlnceki 19 sayısında Sıddık Hasan Hanın Osmanlı İle ilişkilerini konu edinmişti k Bu ccedilalışmanıızda da Arap Dili ve Edebiyatındaki yerini ele aldık

bull Atatuumlrk Uumlniversitesi Fen-Edebiyat Fakuumlltesi Doğu Dilleri ve Edebiyatları BoumlluumlmU Oumlgretim Uumlyesi

-- Doccedil Dr İnternational İslanıic University of Malaysia 1RKH Faculty (İnsan Bilimleri ve Valıiy FakUltesi)

2Bkn Serkis Mucemul Matbuatil-Arabiyye XI 1201-1205 Mısır 1930-1349 Kehhı1le Omar Rıda Mucemul-Muumlellifin sIO-90 Luumlbnan ts ez-Zirikl1 Hayruddin el-Alam Beyrut 1969 vn 36 Bağdadlı İsmail Paşa Hediyyetuı-Arifin İstanbul-1955 n388 Nuveyhid Adil Mucemul-Muumljessirin n539 Luumlbnan-ts İslam Ansiklopedisi X 550 İstanbul 1988 Brockelmarın CarI Geschichte der Arabischen Litteratur Leiden n 418shy503 1937 Clement Huarf History ofArabic Literature -s432-433 London 1903 Han Ali Hasan Maasiri Siddiki Laknav 1925 Ed van Dyke ve el-Biblavi İktifa- s 106 497 Kalıire 1896 Meydan Larousse XI 253 Paris 1960

3Hanıid Raziyalı Newab Sıddık Han Doktora Tezi Bhopal Uumlniversitesi 1982 s 85

-44- c Eren TOrk Dostu Bbooal Emin Sıddık Hasao Hauıo Arap Dili ye EdebiyatındakiYeri

uumlnvanını almış oldu 20 Şubat i 890da Bhopalda 59 yaşında vefat etti ve burada aile

mezarlıgına defuedildi4

SIDDIK HASAN HANIN ARAP EDEBİYATINDAKİ YERİ

a) Eserleri

Sıddık Hasan Han son devir İslam uleması iccedilerisinde hemen hemen her konuda ccedilok sayıda eser vermiş velOd bir muumlelliftir Ayrıca yazdığı kitaplar kaynak

mahiyetindedir5 Yazdıgı eserlerin konularına goumlre sıralaması ise şoumlyledir6 Adedi

a) Kuran ilmiyle ilgili eserleri 6 b) Hadis ile ilgili eserleri 33 c) Akaidle ilgili eserleri 30 d) Fıkıh ve Usuli Fıkıh ile ilgili eserleri 24 e) Suumlnnete bağlılık hakkında eserleri II f) Siyaset ve devlet youmlnetimi hakkında eserleri 6 g) Tarih ve siyaset hakkında eserleri 22 h) Edebiyat hakkında eserleri 22 j) Tasavvufve ahlak hakkında eserleri 56 k) Meniikıb ve Fediiil hakkında eserleri 13

Muumlellifimizin Arap dili ve edebiyatı ilgili eserlerini şunlardır

1-e-İnşdu-Arabi (Arapccedila) 2-e-Bugetu id Usulil-Lugati (Arapccedila) 3-Tekmilu-Uyun bi Tedrifil-Uum vel-Fuumlnun (Arapccedila) 4-el-İlmuI-Hefak min İlmil-İşlikdk (Arapccedila) 5-Tezhibu Şerhu Tehzib (Arapccedila) 6-RebiuI-Edeb (Arapccedila) 7-es-Sehdbul-Merkum fi-Beydni Envdil-Fuumlnun (Arapccedila) 8-Gassu Elbdnul-Mevrak bi Muhessenatil-Beydn (Arapccedila) 9-LeffiıI-Kımdt ald Badi md İstamalehul-Ammetu anil-Mu arrabi vedshyDdhili vel-Eğldt (Arapccedila) 10- Nefhut-Tayyib minel-Menzili vel-Habib (Arapccedila) 11-el-MagnemuI-Bdrid is-Sddıri vel-Vdrid (Arapccedila) 12-el-MukıesaruI-Muhtesar fi Husniz-zannı il-Muhtesdr (Arapccedila) 13-el-VaşyiI-MerkumfiBeydni Ahvdlil-UlUm (Arapccedila) 14-Mucebfi Lehfetil-Mugreb (Arapccedila) 15-el-Fuumlnun vel-Uum (Arapccedila)

4Hamid Raziyalı age s 125-26

5Hamid Raziyalı age s 23 ı

6Gen iş bilgi iccedilin bkn Novşehrevt EbCı Yalıya Tertıcim Uema-i Hadıs Hind FaysalaMd 1971 s 251-261

aAO~TuQ ArAasaıtıur nuE~n si rzuuruUlmL201ılOwO2 -=-45shyrIIWkiııyiIJat m~aJUla stjmiddottUumlsuumluDerglOli SaııvLoI2OE

b) Yaptıgı Hizmetler

Sıddık Hasan Hanın hizmetleri incelendiğinde şu gerccedilekler ortaya ccedilıkar

1- Medrese ve kuumltuumlphane Accediltırması

İslami ilimIerin tebliği ve yayılması gayesiyle Medrese-i Belkisi Medrese-i Suumlleymaniyye Medrese-i Cihangiri Medrese-i Sıddıki ile Kuumltuumlphane Serkari ve

Kuumltuumlphane Valacah onun doumlneminde kurulmuş zikre değer ilim muumlesseseleridir7

Kuumltuumlphane Valacah Sıddık Hasan Hanın kendi oumlzel kuumltuumlphanesiydi Orada nadir ve değerli eserler oldukccedila fazlaydı Sıddık Hasan Han bu kuumltuumlphane hakkında

Kuumltuumlphanemdeki kitaplar iccedilin binlerce lira harcadım Bir ccedilokları Kur an ve Hadis ilimieri hakkında benim şevkimi oumlğrenince kendiliklerinden bazı kitaplar satın

alarak bana goumlndermiş onlara aldıklarının uumlstuumlnde fiat oumldemişimdir Bazı

kitapların 400 600 hatta 800 sene oumlncesine ait eski nuumlshaları vardır der8 Bu kuumltuumlphane onun oumlluumlmuumlnden sonra Nedwetul Ulema Lakhnova taşınmış olup halen

oradadır 9

2- Kitap Bastırıp Uumlcretsiz Dağıtması

Sıddık Hasan Han bu konu hakkında der ki Benim malımın ccediloğu Kur an ve Hadis ilmi ile ilgili kitap bastırılması ve onların uzak illlere uumlcretsiz goumlnderilmesine

sarfedilmiştir Bunlardan hiccedil bir zaman para almadım1O Bhopalda ilim ve edebiyatın yayılması iccedilin 8 resmi matbaa gece guumlnduumlz kitap basıyor ve uumlcretsiz

dağıtılıyordu 11 Kendi hazinesinin kapılarını kitapların basılması ve neşri iccedilin accedilmış bu yolda yuumlz bin rupiye harcamıştır Bunlardan Neyluumll- Evtarm basımı iccedilin 25000 İbn-i Kesirin tefsirinin Fethul-Beyanla birlikte basımı iccedilin 20000 Rupiye harcadı İmam Askıllaninin Fethul-Bari adlı eserinin Mısırda Bulak matbaasında

basımı iccedilin 50000 Rupiye harcamış bunları hep uumlcretsiz dağıtmıştır 12 Sıhah-ı Sittenin bastırılması ve dağıtımı konusunda pek ccedilok para harcayarak hadis ilmine

buumlyuumlk hizmette bulunmuştur B

3- Din Alimlerini Biraraya Getirmesi

Sıddık Hasan Han Bhopalda Mevlana Muhammed Beşir Şahsavani

(oumll3361917) Mevlana Beşiruddin Muhaddis Kannucl (ouml 12731856) Mevlana

7Novşehrevl age s 246

8Han Sıddık Hasan İbkaul-Minen Lahor 198669-71

9Bhatti Muhammed İshak Fukahocirc-e Pfık-u Hind 13 W Lahor 1982 1114

lOıfan Sıddık Hasan age s 75

II Hamid Raziyab age s152

12Ebu Nasr Seyyid Muhammed Ali Hasan Maasır-ı Sıddıki Lahknov LV 168

13İslam Ansiklopedisi (Urduca) Pencap Uumlniversitesi Xııııo4 Labor ts

-46- c Eren Tuumlrk Dostu Bhopal Emici Sıddık Hasan Hanın Arap Dili ye Edehiy8tıpdıkj yeri

Selametullah Ceralpilrı (ouml 13221904) gibi meşhur ve yetenekli hocaları bir oraya

getirerek Bhopaı bir ilim merkezi haline sokmuştur 14

Allame Seyyid Suumlleyman Nedvi (ouml13731953) bu hususta şoumlyle der Bhopal bir zamana kadar Hadis alimlerinin merkezi olarak kaldı Kannile Sahsavan ve

Azamgarhlı pek ccedilok uumlnluuml ilim ehli bu merkezde ccedilalıştılar 15

Alimlerin Bhopada toplanmaları sebebiyle Sıddık Hasan Han zamanında

orası islami ilim ve sanatların en buumlyuumlk merkezi olmuştu Oraya Hindistanın en uumlcra

koumlşelerinden olduğu gibi Tuumlrkistandan dahi oumlğrenciler geliyordu 16

4- Kitap Tercuumlme Ettirmesi

Sıddık Hasan Han hem kendisinin hem de başka alimlerin eserlerinin tercuumlmesi iccedilin uğramış bu konuda oldukccedila fazla para sarfetmiştir İslam Ansiklopedisinin verdiği bilgiye goumlre Sihdh-ı Sittenin ilk tercuumlmesi ve şerhinin

yaptınlması ona aittir 17 Ayrıca imam Malikin Muvatttisını da Urducaya

ccedilevrilmiştir i S

5- Hadis Ezberlemeye Oumlduumll Vermesi

Hadisin yayılması iccedilin şu yepyeni youmlnteme bakınız ki Sıddık Hasan Han hadis kitaplarının ezberlenmesi konusunda ilan vererek Sahihi-i Buhdri iccedilin 1000 Rupiye Bulilgul-Mertim iccedilinde 100 Rupiye oumlduumll koymuştur

SIDDIK HASAN HANIN LUumlGAT YOumlNUuml

Luumlgavi kaynak kelimelerin veya kelimelerin birleşmesinden meydana gelen

terkibin manasının anlaşılmasını hedef edinir 19 Usı1l-i tefsir uleması Muumlellif olmanın şart ve adabını tesbit ederken bilinmesi gereken belli konular arasında oumlnce luumlgat sonra nahiv tasrif iştikak daha sonra da meani beyan ve bedi sanatlarını

sayarlar Şu halde bir ayetin manasına accedilıklık getirmek daha doğrusu ayetin zahirine

nuumlfuz edip anlamak bu esaslara sahip olmak suretiyle gerccedilekleşir 20 Sıddık Hasan Hanıda bu sahada vukufiyetini Arap dili ile telif ettiği yuumlzlerce eseriyle ispat etmiştir

Sıddık Hasan Han her hangi bir nas veya ayet izahında dile dayalı temaları

bolca kullanmış bu kaide ve prensiplerden istifade yoluna gitmiş cuumlmle iccedilinde

14Muhaddis (Dergi) Lahor 1968 XIV376

15Muhaddis (Dergi) age XLV sayı 10-376

16İslam Ansiklopedisi age XIV104

i 7İslam Ansiklopedisi age XIV104

18Hasan Sıddık Hasan İbkaul-Minen age s 382

19Cerrahoğlu İsmail Teftir Tarihi Ankara 1988 i 265

20Yıldız Sakıp Fatihin Hocası Molla Guumlrani ve Teftiri İstanbul tsS 234

-aA_JLLQoJTulILrkillyallltıAıırAiaşııJtıl1rmlWllal~ar DiişUDe~rgişi ulUru 02shyIaEşUumlmiddott Sa~yıu2OJErz m 2O -=-47shy

ccedileşitli durumlara goumlre başka başka manalar kazanan gramere ait incelikl~re

tefsirinde işaret etmiştir

Biz yukanda zikrettiğimiz temaları ana başlıklar altında oumlrnekler vererek izah edeceğiz

1- Kelimelerin Manasını Hiccedilbir Nakle Dayandırmadan Dojtrudan Kendisinin Yapması

Oumlrnek 1- Bakara suresi 125 ayetin tefsirini yaparken ~uıı kelimesinin

luumlgatta ~~ e~ oldugunu zikreder21

Oumlrnek 2- IJ ~i ~ U-Jı ayetinde22 geccedilen Ocirc~ kelimesinin

manası ziyade (fazlalık) demektir23

2- Kelimelerin Manasını Luumlgatcılar (Filologlar)ın Goumlruumlşuumlne Yer Vererek

izah Etmesi

Oumlrnek 1- ~~ u~ ayetinin24 tefsirini yaparken Muumleııif ~i

kelimesinin oumlnce ~ menetmek olduğunu zikreder Sonra Ebu Ubeyde elshy

Kısaı ve el Halilden yaptığı nakille bu kelimenin manasının hastalık olduğunu

~J4 ~l ve J~~ yani Hastalık sebebiyle alıkondu duumlşman yuumlzuumlnden engellendi misaııeriyle accedilıklar 2S Yine aynı kelimenin İbn-i Farism elshy

Muumlcmefinden yaptı~ı nakiııe ~J4~ J J-l-ıı ~I yani Duumlşman sebebiyle alıkondu hastalık yuumlzuumlnden engellendi olduğunu İbn-i Arabınin ilk

goumlrOşuuml tercih edip dilcilerin ccediloğunluğunun bu goumlruumlşte olduğunu ondan nakleder

Zeceacldan da bu goumlruumlşuumln dilcilerin hepsinin ortak goumlrlquuml olduğu soumlzuuml nakledilir

Ferrada bu lafzın ister duumlşman sebebiyle ister hastalık yuumlzuumlnden olsun haps ve

menetme manasına geldiğini soumlyler26 Ebu Aınr ile Şeybanide Ferraya bu goumlruumlşte

muvafakat etmiştir2

2 i Sıddık Hasan Han Neylu l-Meram Kahire 1979 s 26

22Bakara 158

23Sıddık Hasan Han Neylu l-Meram age s 3 ı

24Bakara 196

25Ebu Ubeyde Mamar b el-Musenna Mecdzul-Kuran i 69 Mısır 1954

26el-Ferrsect Ebu Zekeriyya Yahya b Ziyad (ouml207) Meaniil-Kur an i i 17 Kahire 1955

27S ı ddık Hasan Han Neylu l-Meram age s 61 62

-48- c Eren Tuumlrk Dostu BbQpa Emjrj Sıddık Haşan Hanıp Arap Dili ye Edebiyatındaki Yeri

3- Kelimelerin Manasını Başka Ayetlerle İzab Etmesi

Oumlrnek 1- u-=ıL4ampı1 ~ ~ ııi ıı-ı 1l1 4ı 1 yıl Ey iman edenler

oumllduumlruumllenler hakkında size kısas farz kılındı 28 Muumlellif yukarıdaki ayetin tefsirinde

oumlnce el-kısas kelimesinin o)~ Kassa eserehu olan izini takip etmek

oldugu dolayısıyla bunun birisinin yaptlgı şeyin aynısını yapmak oldugunu misal

vererek accedilıklamış ve verdigi manaya teyid iccedilin~ ~~i ~ 1JiU O ikisi

izleri uumlzerine geri doumlnduumller ayetini29 getirmiştir3 0

4- Kelimelerin Manasını Hadise Dayanarak İzab Etmesi

Oumlrnek 1- Muumlellif ~ ~ Alı ~ Allah sizin iccedilin kolaylık ister zorluk

istemez ayetinde31 geccedilen ~ kelimesinin manası iccedilinde zorluk olmayan

kolaylık olup Resululiab (sas) IJgtili i J iJ~ IJ~i J i~

kolaylaştırzmz zoraştırmayznız muumljdeleyiniz nefret ettirmeyiniz hadisini sabih isnatla

nekletmiştir 32

Oumlrnek 2- Alı ~ ~ ~~ IjL I~i ~LLL ~ lf ayetinde33

~gt-Wı yeryuumlzuumlnde yuumlruumlmek sefere ccedilıkmaktır Fi harfi ceri ile

kullanılmazsa yj0i4 kelimesi kaza-ı hacet iccedilin dışarı ccedilıkmak manasına gelir

Resululiab (sas) ~ll [ıJrıı i iki kişi beraber kaza-ı hacet iccedilin ccedilıkmasınıar

buyurmuştur34

5- Kelimelerin Manasını Şiire Dayanarak izah Etmesi

Oumlrnek ı - Ilıııa lı] J I~ ~ UJji i Onlardan hem iccedilki hem de guumlzel

rzzıklar edinirsiniz ayetinin35 tefsirini yaparken muumlellif I~ kelimesinin iccedilki

olduğunu luumlgat ehlinin bu goumlruumlşte birleştiğini sadece Ebu Ubeydenin bu kelimeyi

28Bakara 178

29Kehf64

30Sıddık Hasan Han Neylu l-Meriim age s 36

31Bakara 185

32Sıddık Hasan Han Neylu l-Meriim age 43 33Nisa 94

34Sıddık Hasan Han Neylu l-Meriim age s 255 el-Berhanrori Alauddin Ali el-Muttaki b Husameddin el-Hindi Kenzul-Ummalfi Suumlnenil-Akviil vel-Efal iX 352 Beyrut 1985

35Nah167

-AAıoııUumlILlOIllCAkiIlYllJ3tuAucamp3ŞlllhlL[wWIilJ311il3utlEDllIIstit SZllM~Y 02 -=-49shy uumls UumluDeiIJ[gisi 2OJErz-lluruLJampUwLl2Q

tad zevk olarak kullandığına işaret eder36 Ve cumhur eh-i lugatm goumlruumlşuumlnuumln

sıhhatine delil olarak aşağıdaki ayeti naklederek f+J YAI ~ J y~1 ~

gtS-3 JJbJ1 ~[Jı ıı burada da ~kelimesinin iccedilki olarak

kullanıldığını soumlyler37 Bunun yanısıra Ebu Ubeydenin goumlruumlşuumlnuuml destekleyen ~

JS-ıı -raquo~I I-P beyitini de naklederek burada aynı kelimenin tad olarak geldiğini istişhaden kullanır Buumltuumln bunlara takiben Zeccacın ve genellerne yaparak ehl-i

tefsirinde bu kelimenin manasının iccedilki olduğunu soumlylediklerini İbn-u Ceririn ise

Ebu Ubeydeyi desteklediğini belirtir38

6- Kelimelerin İzahını Cuumlmlede Kullanarak Yapması

Oumlrnek 1- ııı raquoi- ~ JAıl La1 Allahtan başkası adına (kesileni de haram kıldı) ayetinde39 JAI kelimesi sesin yuumlkseltilmesidir

~J04~) ıSll~ JAI JUıyani sesini yuumlkseltti denir40

Oumlrnek 2- UiLwıiJI ~ ~ ayetinde41 geccedilen UiLwıiıI kelimesininin middot1 shyojol ıJoIo dan izini takip etti olduğu dolayısıyla bunun birinin yaptığı şeyin

aynısını yapmak olduğunu accedilıklayan muumlellif verdiği manaya teyid iccedilin o ikisi izler

uumlzerine geri doumlnduumller ayetini42 getirmiştir43

SARF VE NAHİv YOumlNUuml

Sarf ve nahiv bilgileri Arap gramerinin iki oumlnemli boumlıumıeridir Bunlardan

ilki yani sarf- u~l istenilen manayı elde etmek iccedilin kelimenin aldığı şekillerden

bahseden bilgi dalıdır Veya manevı veya ıarzı bir gayeyle kelimenin yapısından

bahseden ilim Başka bir tarifi de şoumlyledir Kelimenin istenilen manliya goumlre ccedileşitli

şekillere ccedilevrilmesinden bahseden ilim Kısaca şekil bilgisi44 İkincisi yani nahivshy

~ kelimelerin cuumlmle iccedilindeki vazifelerini ve bu vazifelere goumlre sonlarının aldığı

durumu irab -yl~~1 oumlğreten bilgi dalıdır Nahiv Kelimelerin birbirine rabt ve

36Ebu Ubeyde age 11363

37S ı ddık Hasan Han Neylu l-Meram age s 431


39ı3akara 173

40S ıddık Hasan Han Neylu l-Meram age s 34

41 Bakara 178

42Kehf 64

43 Sıddık Hasan Han Neylu l-Meriim age 36

44 Eren Cuumlneyt Kur an Ilimleri ve Tefsir Istılahları Erzurum 2001 s 91

-50- ccedil Erep TUumlrk Dostu Bhopal Emirj Şıddık Hasap HapIQ Arap Dili ye Edebiyatmdaki Yerj

izafet ve aınel eylemelerine muumlteallik olan kaideleri iccediline alan ilimdir Luumlgat manası

yol cihet demektir Ccediluumlnkuuml Arap dilinin usuluumlne ulaştıran bir ilimdir45

Yukarıdaki kısa izahtan anlaşılacagı uumlzere arapccedila indirilmiş olan Kuranı

Kerimin46 anlaşılması ve tefsiri iccedilin sarf ve nahiv bilgilerinin ccedilok buumlyuumlk roluuml

vardır Ccediluumlnkuuml kelime ve cuumlmlelerin delaleti ile maksatlarm asıl ve dayanakarı

gramer ve sentaks sayesinde anlaşılır Fail mefuden muumlbteda haberden bu

bilgilerin yardımıyla ayırt edilir 47

Sıddık Hasan Han da bu hususiyetlere oumlnem venniş ayetlerin izah ve

anlaşılmasında bu iki ilimden yararlanmış kelimelerin degişik durumlara goumlre

kazandıgı manayı ve vezinleri ile kaide ve prensiplerini yer yer zikir ve beyan

etmiştir MuumlelIif bunun yanı sıra bir ayetin irabı ile ilgili farklı goumlruumlşleri

kaydederken bazen onlardan birini digerine tercih ettigi de olur Biz tefsirinin sarfve

nahivdeki yerini aşagıda başlıklar altında takdim ettigimiz esas ve oumlrneklerle

inceleyecegiz Bu başlıklar kısaca

1- Sarf ilmiyle ilgili Olarak Verdiği Bilgilere Oumlrnekler

a- Bazı Kelimelerin Muumlret ve Ccediloğullarını Vermesi

Oumlrnek 1-2- MUellif Bakara suresi 158 ayetin tefsirini yaparken ocircJgtJI

kelimesinin aslının luumlgatta ISJ--J ocirclııIJII 1sJgt-JI nın muumlfredi oldugunu

soumlylerken48 yine aynı ayette geccedilen gtilaJl ıı kelimesinin Ocirc~ nin cemisi

oldugunu beIirtir49

45 eş_Şeyh Ahmed Rida Mevsuatun Lugavigtyetun Hadisetun Beyrut 1960 54 19 el-Cuumlrcani nahv hakkında Bir takım kaidelerle irab bina ve bu ikisinin dışındaki durumlarda terkiplerin hallerinin kendisiyle bilindiği veya asılar vasıtasıyla leelamın sıhhat ve fesadının bilindiği şeydir der Bir başka tarifte kelimelerin cuumlmle iccedilindeki vazifeerini ve bu vazifelere goumlre sonlarının aldığı durumu (İrab) oumlğreten bilgi dalıdır Bu durumlar doumlrt boumlluumlmden oluşur a) Raf ( U sesi verir) Nominatif muumlcerred (racul-un) ve muzari merfu (yaktul-u) gibi b) Carr (HI sesi verir) Genetif(raeul-in) gibi c) Nasb (A sesi verir) Akkuzatif (racul-an muzari mensub (yaktul-a) gibi d) Cazın (Sesli harfin olmayışı) muzari macrum (yaktul) gibi Nahv bilgisi bu goumlrevi yanı sıra cuumlmle iccedilinde kelimelerin goumlrevlerinden ve bu kelimelerle Arapccedilaya uygun bir şekilde cuumlmleler kurmakla da i1gilenir

46Yiisuf2

47tbn Haldun Ebu Zeyd Abdurrahman (h773) Mukaddime M E Basımevi İstanbul 1986 s 173-174

48Sıddık Hasan Han Neylu l-Meram age 30

49Age 30

-llIAIJLiLTuUur ışııtıurmLlLıl Enştjwmiddott Sıu)I ıO rz ıOUlO -=-51shykiugtaııtuA r lurı llşOuOeWıoıiuşi E uruuwm ı

Oumlrnek 3- ~~ı ~J ayetinde50 geccedilen ~ kelimesi ~ nin

cemidir5l

b- Bazı Fiillerin MaZi Muzari ve Mastarını Vermesi

Oumlrnek 1- ~ ~ ~~4 lJJi ~ J ayetinde52 ~l kelimesi c4ı ~J sı J ~~ den masdardır53

Oumlrnek 2- UlS UfS~1 ltUJ ayetindeki54 UlS hal durumunda

mastardır Manası hep beraberdir55

c- Kelimelerin Veznine İşaret Etmesi

Oumlrnek 1- Yukarıda zikri geccedilen aynı oumlrnekte ~ kelimesinin vezııi tld vezııinden gelmektedir56

2) Nahv İlmiyle İlgili Olarak Verdigi Bilgilere Oumlrnekler

a- İrabla ilgili İzahları

Oumlrnek 1- ~ UJ~4-amp1 J J~l ~J i- D7l-~1 u-e UJ~W l~ ~ ~i J MJı4 iiıı Jıııa

Muumlminlerden oumlzuumlrsm olarak (evlerinde) oturanlarta Allah yolunda mallarıyla

canlarıyla cihad edenler bir olamaz Allah mallarıyla canlarıyla savaşanları derece

bakımından oturanlardan uumlstuumln kılmıştır Muumlellif yukarıda mealini verdiğimiz Nisa

suresi 95 ayetinin tefsirinde ~ ~Ji i- Oumlzuumlr sahibi olmaksızın tabirindeki

JP edatının irab bakımından uumlccedil hareketle okunabileceğini işaret etmiştir

a) Merfu okunması durumunda UJ~uıı kelimesinin sıfatı olup buna goumlre

manası Oumlzuumlr sahibi olmayıp oturan kimselerle cihad edenler bir olmaz

şeklindedir Ehl-i Kufe Ebu Amran ve İbn-i Kesir merfu olarak okumuşlardır

5UumlNisa23

51S ıddık Hasan Han Neylu l-Mertim age 188

52Bakara 95

53S ı ddık Hasan Han Neylu l-Mertim age 56

54Tevbe 36

55S ı ddık Hasan Han Neylu l-Mertim ages 406

56S ı ddık Hasan Han Neylu l-Mertim age s 402

-52- c Eren- Tuumlrk Dostu Bbopal Emiri Sıddık Hasan Banın Arap Dili ye Edebiyatındaki veri

b) Mecrur okunması durumunda ayette geccedilen muumlrninler kelimesinin sıfatı

olup Ebu Hayve bu şekilde okumuştur

c) Mensub okunması durumunda ise iki izah bulunmaktadır Birincisi

oturanlar veya muumlminlerden57 muumlstesna olmasıdır Buna goumlre mana oumlzruuml

bulunmayanlar hariccedil oturanlar veya muumlminler mallarıyla ve canlarıyla Allah yolunda cihad

edenlerle bir olmaz şeklindedir İkincisi ise halolarak mensub oldugundan manası

sıhhatli iken oturanlarla cihad edenler bir olmaz şeklindedir 58

Burada muumlellifın kelimenin değişik irab hallerini zikredip bunu yaparken

bunların manaya olan tesirinide accedilıkladığını goumlnnekteyiz

Oumlrnek 2- JJiLj wL ~L~ ~ ~ sJw wl ~Ji wllwı sı~ J J

Yani Mescid-i Harama girmenizi oumlnledikleri iccedilin bir topluma karşı beslediğiniz kin

sizi (onlara karşı)tecavuumlze sevketmesin59 Muumlellif bu ayeti tefsir ederken aynen şoumlyle

der sJ~ wl derken wl edatındaki hemzenin fttha olarak meful liediM

durumundaki manası Sizi Mescid-i Haramdan alıkoydular diye bir topluluğa karşı

duyduğunuz kin ve kırgmlık sizi sakın aşırıiığa sevketmesin olurken60 Ebu Omer ibn-i Kesir

ve Ebu Ubeydenin de seccedilimi olan UumlL edatındaki hemzenin kesra olarak şartiye olmasın

durumunda ise manası Şayet sizi Mescid-i Haramdan alıkoyacak olurlarsa onlara karşı

duyacağımz kin ve kırgınlık sakm sizi aşırılığa sevketmesin şeklinde değişiyor 61 Yine

burada yukarıda olduğu gibi mliellif irabtaki değişik ihtİmalleri zikrediyor ve

beraberinde bu ihtimallerin manaya olan tesirini izah ediyor

b- Zamirlerin Merciine İşaret Etmesi

ı Oumlrnek- Sıddık Hasan Han bazen ayetleri tefsir ederken iccedilinde geccedilen

zamirlerin mercilerine işaret ederek harhangi bir iltibasa mahal verilmemesini

sağlamaktadır Yine Muzzemmil suresi 234 ayetlerin tefsirinde

57Muumlellif jJigt edatının mensub okunması durumunda zikrettiği istisnayı UraquoW oturanlar ve ~ıı ()A muumlminier ayrı ayrı iki grub olarak zikretmiştir Oysa doğrusu UraquoW ~ıı ()A muumlminierden (evlerinde oturanları birbirinden ayrılmaz bir buumltuumln olarak ele alınmalı ve nasb okunma durumunda bunun ~ıı ()A UraquoW kelimesinden muumlstesna olması gerekirdi

58S ı ddık Hasan Han Neylu l-Meriim age s 258

59Maide 2

60Mekki b Ebi Talib age i 405

61S ıddık Hasan Han Neylu l-Meriim age s 290 Ebu Ubeyde age i 197

ııA klaımiddotyJlat AııırUla ma Dcr rzuLlru mILoill20uO6l2 -=-53shy0TlJOr stı rlawrıuEn stlLitUluumlwsO gi~siwSauy1 20 E

Geceyi tamamen değide yarısını yahud yarıdan az eksiğini veya fazasını yatmadan

(ibarete) geccedilir ve Kurtinı tane tane oku Muumlellif bu ayette geccedilen ~ ve ~

zamirlerinin uuml4ll1 ~ ~i ~L yarıdan az eksiğine ait olduğunu nakletmiş ve bu

goumlruumlşuumln ccedilok uzak oldğunu beyanla her iki zamirin ~ a ait olması gerektiğini

savunmuştur62

c- İstisnaara İşaret Etmesi

Babaarınıza evlenmiş oan kadınlarla evlenmeyiniz Ancak daha oumlnce geccedilener

muumlstesna ayetindeki63 uı Ji L ilkelimesi istisna-i munkatıdır 64

Oumlrnek 2- Il-lilııl il lALl+iS La ayetindeki 65 1l-a41 il kelimesi istina-i

munkatıdır 66

d- Hazijlere işaret Etmesi

Oumlrnek 1- ııu Il-~ J 6Jla JLaJi J J ayetinde67 geccedilen iJnın

cevabı mahzuftur Takdiri ııı (Jji dir68

Oumlrnek 2- ııı w-ı1lU IJ J insanlara guumlzel soumlyleyin ayetindeki69

ııı kelimesinden oumlnce hazfedilmiş bir masdar olup takdiri ııı ii ~ 1Jiı

onlara guumlzel soumlz soumlyleyin dirO

e- Cuumlmede Buunan Bazı Oumlgeer Uumlzerinde Durması

1- Muumlbteda ve Habere İşaret Etmesi

Oumlrnek l-~ ~~ cuumlmlesindeki7l ~ kelimesi muumlbleda wshy~ ise haberdir72

62S ı ddık Hasan Han Neyu -Mertim age s 550 63Nisa22

64S ı ddık Hasan Han Neyu -Mertim age s 181

65Hadid 27

66S ı ddık Hasan Han Neyu -Meriim age s 512 67petih 25

68S ı ddık Hasan Han Neyu -Meriim age s 504 69Bakara 83


-54- c Erep- Tuumlrk Dostu BbQpa Emirj Sıddık Hasan Hanın Arap Dili ye Edebiyahpdaki yeri

Oumlrnek 2- lampii ~ ygtJI ~i 6J)~ ~ ~~i J ~lıi Babalarınız ve

oğullarınızdan hangiSinin size fayda bakımından daha yakın olduğunu bilemezsiniz73

MuumleIIif yukarıda ki ayetin tefsirinde o-Ut Lı J UJ~~ la terlruumlneve ondan

sonrakiler iccedilin haber yJI kelimesinin de H-l kelimesinin haberi oldu~u

naklen belirtmiştir74

2 İstifhamlara İşaret Etmesi

Oumlrnek 1- llı Jıı ~ Jllı ~ ~ up~ 6JSI~ Muumlşriklerin Allah ve Rasulu yanında nasıl soumlzleşmesi olabilir 75 Muumlellif yukarıdaki ayetin

tefsirinde Uı-S soru edatı iccedilin inkarı tezammun eden şaşkınlık hayret istifhamı

demiştir76

Oumlrnek 2- MuumleIlif 4i Juumli ~i~i ~L ~ ~~ ayettindekin onlardan

sadır olan sual sual-i inkaridir der78

3- Zarflara işareti

Oumlrnek 1- 1Jı uumlLa ~ ~i~ Jai ~ J onlardan oumllen hiccedilbirine asla namaz

kılma 79 Ayetteki Jıl kelimesi yasağın ebedi oldu~a delalet eden zarftır 80

Oumlrnek 2- ~ı (gtpo uumlıı ~~l ~ Ijl ayetinde81 ~ıı~

kelimesi ~ veya uumljJI in zarfıdır 82 Veya birinci zarftan bedeldir

4- Atıfara işareti

Oumlrnek 1- ~iı OcircH i~ oL J İki kız kardeşi beraber almakda ayeti83

makabiinde bulunan muharremata matuf olup manası iki kız kardeşi birden almak da

71NisaZ5

72Sl ddık Hasan Han Neylu l-Meram age s ZOZ

73Nisa 11

74 Sı ddık Hasan Han Neylu l-Meram age s 169

75Tevbe 7


77BakaraZ17

78Sı ddık Hasan Han Neylu l-Meram age s 78

79Tevbe 84

80S ıdd1k Hasan Han Neylu l-Meram age s 416

81Maide 106

8ZS ı ddık Hasan Han Neylu l-Meram age s 348

aA JLIJ TuuumlıırllolkjııylllltJAur~aşutııırwIDIlIIIIllIlllrııEıınloıJştjwmiddottlliuumlşuUuDııeaJgııiAlsiSllllııYlL2lı1l0iEıIrzııııuruUWIDL2ıııOuıO 2 -55shy

size haram kılındı olacaktır Bu tahrim onların nikah veya cariye olmaları durumunda

aynıdır84

Oumlrnek 2- WI Do-uuml~ J ayeti85 bir oumlnceki ayette zikri geccedilen haram

olan (14 sınıfkadın) lara matuftur86

5- Hallere İşareti

Oumlrnek 1- uumllloıll ~~ ()4 ~Lı1 uuml11 ıJ ayetindeki87 ~~ ()4

uumlu-ıı cuumlmlesi hal uumlzere mahal1en mensubtur88

Oumlrnek 2- ULS US-ıiJ1 ltiLiJ ayetindeki89 ULS kelimesi hal

durumunda masdardır90

Oumlrnek 3- ~ıJI ()4 ~ ~IJ ayeti91 (cuumlmle olarak haldir) Yani

onların hal-i kevninin aglamış olmalarıdır 92 Ve yine aynı ayetin devamında uuml~

kelimesi de hal veya masdar uumlzerine mensub olmuştur93

7- Bedellere İşareti

Oumlrnek i - ~~ ~i JI ~ ayetinde94 geccedilen ~ kelimesi ~

den bedelolup manası gecenin ya yarısını ya yarından biraz eksiğini veya yarıdan biraz

fazlasını (yatmadan ibadetle) geccedilir demektir95

Oumlrnek 2- 4+Ji ~ oLııi ~ UJ ayetinde 96 geccedilen ~ kelimesi ~T

kelimesinin bedelidir97

83Nisa23

84Sı ddık Hasan Han Neylu l-Merlim age s 191

85Nisa24


87Nisa 25

88S ı ddık Hasan Han Neylu l-Merlim age s 201

89Tevbe 36

90Sı ddık Hasan Han Neylul-Meram age s406

91 Tevbe 92

92S ı ddık Hasan Han Neylu l-Merlim age s 4 i 8


94Muumlzzemmil3

95Sıddık Hasan Han Neylu l-Merlim age s 550

96Bakara 283

-56- ccedil Eren TUumlrk Dostu Bbopa Emjri Sıddık Hasan Hanıp Arap Dm yı Edebiyatındaki Yeri

Oumlrnek 3- ~JlJ 11~1 ~i us-~~ ayetinde98 Sıbeveyhe goumlre

bedel-i iştimal vardır 99

8- Sıfatlara İşareti

Oumlrnek - ~Ouu 1ıiJ İnsanlara guumlzel soumlyleyin 00 ayetindeki

~ kelimesi kendinden de oumlnce hazfedilmiş masdarın sıfatıdır i Oi Takdiri iJ ilwa onlara guumlzel soumlz soumlyleyin demektir

Oumlrnek 2- ~ı JJi~ US DU ayetindeki lO2 JJi Iıııj kelimesinin

sıfatı 03 veya DIS nin ikinci haberidir

Oumlrnek 3- 1JiS W UJi$i JIIJJJ ayetinde lO4 geccedilen W daki kef

hazfoıunmuş bir masdarın natıdır Takdiri Onların kuumlfuumlrleri gibi kuumlfuumlrle

demektir 05

9- Atf-ı Beyana İşareti

OUJI CJH I~J I~J I~ Di ayeti06 bir oumlnceki ~LJJ kelimesine atfı beyandır 107

10- Temyizlere İşareti

Oumlrnek 1- ~~ y-i11+1 UJ)Jj i ~JLlııIJ ~yi Babalarınız ve

oğullarınızdan hangisinin size fayda bakımından daha yakın olduğunu bilemezsiniz

ayetindeki108 tAij kelimesi temyizdir Manası Kendisine (vefatından sonra) dua

97S ıddık Hasan Han Neylu l-Meriim age s 146

98Bakara 218

99 Sı ddık Hasan Han Neylu l-Meriim age s 78

lOOBakara 83

101S ı ddık Hasan Han Neylu l-Meriim age s 18 I02Nisa ll

103Sl ddıkHasanHanNeyluI-Meriimage s 163

104Nisa 89

10S Sıdd1k Hasan Han Neylu l-Meriim age s 248

106Bakara 224


108Nisa ll

-ltıAııUumlTLJUlıırakl~middotYlamplatuAıırııa~stuırJllwlııaJlllallJrıuEınustwitLIIUousUumluDlZleargııi~şilSHa~YLI 2lQıEırzuııIIıırıuıwıı200100ııu2 -57shy

eden salih evlad sahih hadisinde olduğu gibi sizin namımza sadaka verme sizin iccedilin dua

etmehe size fayda bakımından hangisinin yakın olduğunu bilemezsiniz 109

11- Md-i Masdariyyeye işareti

oumlrnek 1- ~I~ J lu J ~ lu ~lsıI~ u-ai LJ I~ii l J

YaniDillerinizin yalan olarak vasfettiği şeyler hakkında bu helaldir bu haramdır

demeyin ayetindeki II O lt burada ma-i masdariyyedir lll

Oumlrnek 2- Bakara 236 daki u-~ ~ lt ayetinde geccedilen lt

hakkında ma-i masdariyye denilmiştir 112

12- ismul Mevsue işareti

Oumlrnek l-~ ~ ~i Ldı ayetindekiII3 lt buradamevsuumlledir1l4

oumlrnek 2- ~i u4j ll1jJii l J ayetindeki1l5 (I) nın mevsue

olması da caizdir II6

13- Şartara işareti

oumlrnek 1- U-~i u-jiU ~~ jj I W ayetindeki1l7 mevsole olan

lt aynı zamanda şartiyye manasına da havidir lIS

Oumlrnek 2- ~ u-i ~J1Z DU ayetindeki11 9 DI ccediloğunluğa goumlre

şartiyyedir 120

109S ı ddık Hasan Han Neylu I-Mercim age s 169

l1~ahı 116

111 Sıddık Hasan Han Neylu I-Mercim age s 435

11 2S lddık Hasan Han Neylu l-Mercim age s 121

113Nisa24

114Sıddık Hasan Han Neylu l-Mercim age s 198

115Nah1116

116S ı ddık Hasan Han Neylu I-Merrim age s 436

117Nisli24

118Sl ddık Hasan Han Neylul-Merdm age s 198

11~isa59

120S ıddık Hasan Han Neylu I-Meriim age s 241

-58- ccedil Erenmiddot TOrk Dostu Bbopa Emjrj Sıddık Basan Banıo Arap Dili ye Edebiyahpdakj veri

14- İzafetlere İşareti

Oumlrnek 1- i~ t+~ ampıılI=JI ~i 1JlJiı)li ayetindeki l21

ampi kelimesi t+~ kelimesine muzafiır 122

15- Zaidlere İşareti

Oumlrnek 1- ~I U-II ~~4 lıti i Jııı ~ u-i lıiilJ Allah yolunda

inak ediniz Kendi ellerinizle kendinizi tehlikeye atmaymlZ123 Sıddık Hasan Han bu

ayetin tefsirini yaparken ııı d~ ~ ~ı ~J oumlulj ~~4 ~i u-i 1+11 J ıSH diyerek ~~4 lafzında ki 1+11 benin zaid oldugunu belirtmiş zaid

olduğımu iddia ettigi başka bir ayetle de istişhadta bulunmuştur 124

15- Fd-i Takibiyye İşareti

stUl ~ ~ııı WıJ ayetindeki 125 geccedilen stlil da

bull WL takibiyedir126

16- Min el-Beydniyye

wı u- sı lol~ ı ayetindeki 127 min bir kavle goumlre beyaniyyedir 128

SONUCcedil

Sıddık Hasan Han (12481832-13071890) yılları arasında Hindistanda

yaşamıştır Yaşadıgı doumlnem Hindistandaki sosyal ccedilalkantıların doruga ulaştıgı bir

doumlnem olup İngiliz işgaline karşı muumlsluumlmanların baş kaldırarak kurtuluş savaşını

başlattıkları guumlnlere rastgelir Sıddık Hasan Hanın yaşadıgı doumlnem Şah Veliyul1ah

Dehlevinin başlatıp oumlnderlik ettigi daha sonra ccedilocuklarının suumlrdtlrduumlguuml ilmi

hareketin devamı olarak goumlruumllebilir Bu doumlnemde daha ccedilok Kuran ve hadis ilminin

revaccedil buldugu Kuranın oumlnce Farsccedila ile Urducaya tercuumlmeleri ardından ccedileşitli

tefsirlerinin telif edildigi goumlruumllmektedir

121Tevbe 28


123Bakara 195

124S l ddık Hasan Han Neylu l-Merıım age s 56

125Nisa 90

126S l ddık Hasan Han Neylu l-Meriim age s250

127Nisamp 3

128S ıddık Hasan Han Neylu l-Merıım age s 153

lAııiJ klıırilJltuAııflısŞtıufJlJIDLilallllaJjrıuEOıııdwjt -=-59shyTLJUumllLlf llşUuumlLJPILICiiLf51ampiIOllŞi Su3ııy21iı10ııErzuııuLJrUIUlIDIl24l0uıOiil2

Sıddık Hasan Han yazdığı eserlerin ve konularının ccedileşitliliği ccedilok zengindir

İslamın her sahasında 74uuml Arapccedila 45i Farsccedila ve 103uuml Urduca olmak uumlzere 222

adet eser yazmış olup bunların iccedilerisinde 25 adeti henuumlz neşredilmemiştir Fakat

Sıddık Hasan Han bu eserlerinde umumiyetle eslafın asar ve akvalini nakilden başka

buumlyuumlk dirayet ve duumlşuumlnce oumlrneği goumlstermemiştir eserleri iccedilerisinde Tuumlrkccedileye

kazandırılmış olan el-İklid adı usul kitabı olup bu eser Mezheperin Doğuşu adlı

kitap iccedilinde yayınlanmıştır

Sıddık Hasan Hanın kaleme almış olduğu eser ve Bhopal Emın sıfatıyla

yapmış oldugu hizmetler ilim duumlnyasına ve oumlzellikle Arap Edebiyatına katkı adına

buumlyuumlk oumlnem arz etmektedir Sıddık Hasan Handa bu sahada vukufıyetini Arap dili

ile telif ettiği yuumlzlerce eseriyle ortaya koymuştur Tefsirinde ayetlerin izah ve

anlaşılmasında sarf ve nahiv ilimierinden yararlanmış kelimelerin değişik durumlara

goumlre kazandığı manayı ve vezinleri ile kaide ve prensiplerini yer yer zikir ve beyan

etmiştir Bunun yanı sıra bir ayetin irabı ile ilgili farklı goumlruumlşleri kaydederken bazen

onlardan birini diğerine tercih ettiği de olur

Sarf ilmiyle ilgili olarak bazen bazı kelimelerin muumlfret ve cemilerini vermiş

bazen bazı fiillerin mazi muzari ve mastarını vermiş ve bazen de kelimelerin

veznine işaret etmiştir Nahv ilmiyle ilgili olarak irabla ilgili izahıara girmiş

zamirlerin merciine işaret etmiş istisnalara işaret etmiş hazifiere işaret etmiş

cuumlmlede bulunan bazı gramer oumlgeleri uumlzerinde durmuş onları hem izah etmiş ham de

oumlrneklendirmiştir Bunlardan bazıları muumlbteda ve habere işaret etmesi istifhamlara

işaret etmesi zarflara işareti atıflara işareti hallere işareti bedellere işareti sıfatlara

işareti atf-ı beyana işareti ve temyizlere işareti şeklinde sıralanabilir

ABSTRACT

In this study Bhopal Emeer and commentator on the Quran

Sıddık Hasan Khans historical life and his situation in the Arabic

Language and Literature and his influence for afier him has been

discussed

-44- c Eren TOrk Dostu Bbooal Emin Sıddık Hasao Hauıo Arap Dili ye EdebiyatındakiYeri

uumlnvanını almış oldu 20 Şubat i 890da Bhopalda 59 yaşında vefat etti ve burada aile

mezarlıgına defuedildi4

SIDDIK HASAN HANIN ARAP EDEBİYATINDAKİ YERİ

a) Eserleri

Sıddık Hasan Han son devir İslam uleması iccedilerisinde hemen hemen her konuda ccedilok sayıda eser vermiş velOd bir muumlelliftir Ayrıca yazdığı kitaplar kaynak

mahiyetindedir5 Yazdıgı eserlerin konularına goumlre sıralaması ise şoumlyledir6 Adedi

a) Kuran ilmiyle ilgili eserleri 6 b) Hadis ile ilgili eserleri 33 c) Akaidle ilgili eserleri 30 d) Fıkıh ve Usuli Fıkıh ile ilgili eserleri 24 e) Suumlnnete bağlılık hakkında eserleri II f) Siyaset ve devlet youmlnetimi hakkında eserleri 6 g) Tarih ve siyaset hakkında eserleri 22 h) Edebiyat hakkında eserleri 22 j) Tasavvufve ahlak hakkında eserleri 56 k) Meniikıb ve Fediiil hakkında eserleri 13

Muumlellifimizin Arap dili ve edebiyatı ilgili eserlerini şunlardır

1-e-İnşdu-Arabi (Arapccedila) 2-e-Bugetu id Usulil-Lugati (Arapccedila) 3-Tekmilu-Uyun bi Tedrifil-Uum vel-Fuumlnun (Arapccedila) 4-el-İlmuI-Hefak min İlmil-İşlikdk (Arapccedila) 5-Tezhibu Şerhu Tehzib (Arapccedila) 6-RebiuI-Edeb (Arapccedila) 7-es-Sehdbul-Merkum fi-Beydni Envdil-Fuumlnun (Arapccedila) 8-Gassu Elbdnul-Mevrak bi Muhessenatil-Beydn (Arapccedila) 9-LeffiıI-Kımdt ald Badi md İstamalehul-Ammetu anil-Mu arrabi vedshyDdhili vel-Eğldt (Arapccedila) 10- Nefhut-Tayyib minel-Menzili vel-Habib (Arapccedila) 11-el-MagnemuI-Bdrid is-Sddıri vel-Vdrid (Arapccedila) 12-el-MukıesaruI-Muhtesar fi Husniz-zannı il-Muhtesdr (Arapccedila) 13-el-VaşyiI-MerkumfiBeydni Ahvdlil-UlUm (Arapccedila) 14-Mucebfi Lehfetil-Mugreb (Arapccedila) 15-el-Fuumlnun vel-Uum (Arapccedila)

4Hamid Raziyalı age s 125-26

5Hamid Raziyalı age s 23 ı

6Gen iş bilgi iccedilin bkn Novşehrevt EbCı Yalıya Tertıcim Uema-i Hadıs Hind FaysalaMd 1971 s 251-261











oradadır 9























































izah Etmesi












22Bakara 158


24Bakara 196

















nekletmiştir 32





buyurmuştur34





28Bakara 178

29Kehf64


31Bakara 185



35Nah167


























39ı3akara 173


41 Bakara 178

42Kehf 64























oldugunu beIirtir49


46Yiisuf2



49Age 30



cemidir5l


















5UumlNisa23


52Bakara 95


54Tevbe 36






























59Maide 2








savunmuştur62





munkatıdır 66












65Hadid 27













demiştir76











71NisaZ5


73Nisa 11


75Tevbe 7


77BakaraZ17


79Tevbe 84


81Maide 106




aynıdır84

















83Nisa23


85Nisa24


87Nisa 25


89Tevbe 36


91 Tevbe 92



94Muumlzzemmil3


96Bakara 283











demektir 05








98Bakara 218


lOOBakara 83



104Nisa 89


106Bakara 224


108Nisa ll


















şartiyyedir 120


l1~ahı 116



113Nisa24


115Nah1116


117Nisli24


11~isa59
















SONUCcedil









121Tevbe 28


123Bakara 195


125Nisa 90


127Nisamp 3


























ABSTRACT




discussed











oradadır 9























































izah Etmesi












22Bakara 158


24Bakara 196

















nekletmiştir 32





buyurmuştur34





28Bakara 178

29Kehf64


31Bakara 185



35Nah167


























39ı3akara 173


41 Bakara 178

42Kehf 64























oldugunu beIirtir49


46Yiisuf2



49Age 30



cemidir5l


















5UumlNisa23


52Bakara 95


54Tevbe 36






























59Maide 2








savunmuştur62





munkatıdır 66












65Hadid 27













demiştir76











71NisaZ5


73Nisa 11


75Tevbe 7


77BakaraZ17


79Tevbe 84


81Maide 106




aynıdır84

















83Nisa23


85Nisa24


87Nisa 25


89Tevbe 36


91 Tevbe 92



94Muumlzzemmil3


96Bakara 283











demektir 05








98Bakara 218


lOOBakara 83



104Nisa 89


106Bakara 224


108Nisa ll


















şartiyyedir 120


l1~ahı 116



113Nisa24


115Nah1116


117Nisli24


11~isa59
















SONUCcedil









121Tevbe 28


123Bakara 195


125Nisa 90


127Nisamp 3


























ABSTRACT




discussed







































izah Etmesi












22Bakara 158


24Bakara 196

















nekletmiştir 32





buyurmuştur34





28Bakara 178

29Kehf64


31Bakara 185



35Nah167


























39ı3akara 173


41 Bakara 178

42Kehf 64























oldugunu beIirtir49


46Yiisuf2



49Age 30



cemidir5l


















5UumlNisa23


52Bakara 95


54Tevbe 36






























59Maide 2








savunmuştur62





munkatıdır 66












65Hadid 27













demiştir76











71NisaZ5


73Nisa 11


75Tevbe 7


77BakaraZ17


79Tevbe 84


81Maide 106




aynıdır84

















83Nisa23


85Nisa24


87Nisa 25


89Tevbe 36


91 Tevbe 92



94Muumlzzemmil3


96Bakara 283











demektir 05








98Bakara 218


lOOBakara 83



104Nisa 89


106Bakara 224


108Nisa ll


















şartiyyedir 120


l1~ahı 116



113Nisa24


115Nah1116


117Nisli24


11~isa59
















SONUCcedil









121Tevbe 28


123Bakara 195


125Nisa 90


127Nisamp 3


























ABSTRACT




discussed











izah Etmesi












22Bakara 158


24Bakara 196

















nekletmiştir 32





buyurmuştur34





28Bakara 178

29Kehf64


31Bakara 185



35Nah167


























39ı3akara 173


41 Bakara 178

42Kehf 64























oldugunu beIirtir49


46Yiisuf2



49Age 30



cemidir5l


















5UumlNisa23


52Bakara 95


54Tevbe 36






























59Maide 2








savunmuştur62





munkatıdır 66












65Hadid 27













demiştir76











71NisaZ5


73Nisa 11


75Tevbe 7


77BakaraZ17


79Tevbe 84


81Maide 106




aynıdır84

















83Nisa23


85Nisa24


87Nisa 25


89Tevbe 36


91 Tevbe 92



94Muumlzzemmil3


96Bakara 283











demektir 05








98Bakara 218


lOOBakara 83



104Nisa 89


106Bakara 224


108Nisa ll


















şartiyyedir 120


l1~ahı 116



113Nisa24


115Nah1116


117Nisli24


11~isa59
















SONUCcedil









121Tevbe 28


123Bakara 195


125Nisa 90


127Nisamp 3


























ABSTRACT




discussed














nekletmiştir 32





buyurmuştur34





28Bakara 178

29Kehf64


31Bakara 185



35Nah167


























39ı3akara 173


41 Bakara 178

42Kehf 64























oldugunu beIirtir49


46Yiisuf2



49Age 30



cemidir5l


















5UumlNisa23


52Bakara 95


54Tevbe 36






























59Maide 2








savunmuştur62





munkatıdır 66












65Hadid 27













demiştir76











71NisaZ5


73Nisa 11


75Tevbe 7


77BakaraZ17


79Tevbe 84


81Maide 106




aynıdır84

















83Nisa23


85Nisa24


87Nisa 25


89Tevbe 36


91 Tevbe 92



94Muumlzzemmil3


96Bakara 283











demektir 05








98Bakara 218


lOOBakara 83



104Nisa 89


106Bakara 224


108Nisa ll


















şartiyyedir 120


l1~ahı 116



113Nisa24


115Nah1116


117Nisli24


11~isa59
















SONUCcedil









121Tevbe 28


123Bakara 195


125Nisa 90


127Nisamp 3


























ABSTRACT




discussed


























39ı3akara 173


41 Bakara 178

42Kehf 64























oldugunu beIirtir49


46Yiisuf2



49Age 30



cemidir5l


















5UumlNisa23


52Bakara 95


54Tevbe 36






























59Maide 2








savunmuştur62





munkatıdır 66












65Hadid 27













demiştir76











71NisaZ5


73Nisa 11


75Tevbe 7


77BakaraZ17


79Tevbe 84


81Maide 106




aynıdır84

















83Nisa23


85Nisa24


87Nisa 25


89Tevbe 36


91 Tevbe 92



94Muumlzzemmil3


96Bakara 283











demektir 05








98Bakara 218


lOOBakara 83



104Nisa 89


106Bakara 224


108Nisa ll


















şartiyyedir 120


l1~ahı 116



113Nisa24


115Nah1116


117Nisli24


11~isa59
















SONUCcedil









121Tevbe 28


123Bakara 195


125Nisa 90


127Nisamp 3


























ABSTRACT




discussed





















oldugunu beIirtir49


46Yiisuf2



49Age 30



cemidir5l


















5UumlNisa23


52Bakara 95


54Tevbe 36






























59Maide 2








savunmuştur62





munkatıdır 66












65Hadid 27













demiştir76











71NisaZ5


73Nisa 11


75Tevbe 7


77BakaraZ17


79Tevbe 84


81Maide 106




aynıdır84

















83Nisa23


85Nisa24


87Nisa 25


89Tevbe 36


91 Tevbe 92



94Muumlzzemmil3


96Bakara 283











demektir 05








98Bakara 218


lOOBakara 83



104Nisa 89


106Bakara 224


108Nisa ll


















şartiyyedir 120


l1~ahı 116



113Nisa24


115Nah1116


117Nisli24


11~isa59
















SONUCcedil









121Tevbe 28


123Bakara 195


125Nisa 90


127Nisamp 3


























ABSTRACT




discussed



cemidir5l


















5UumlNisa23


52Bakara 95


54Tevbe 36






























59Maide 2








savunmuştur62





munkatıdır 66












65Hadid 27













demiştir76











71NisaZ5


73Nisa 11


75Tevbe 7


77BakaraZ17


79Tevbe 84


81Maide 106




aynıdır84

















83Nisa23


85Nisa24


87Nisa 25


89Tevbe 36


91 Tevbe 92



94Muumlzzemmil3


96Bakara 283











demektir 05








98Bakara 218


lOOBakara 83



104Nisa 89


106Bakara 224


108Nisa ll


















şartiyyedir 120


l1~ahı 116



113Nisa24


115Nah1116


117Nisli24


11~isa59
















SONUCcedil









121Tevbe 28


123Bakara 195


125Nisa 90


127Nisamp 3


























ABSTRACT




discussed




























59Maide 2








savunmuştur62





munkatıdır 66












65Hadid 27













demiştir76











71NisaZ5


73Nisa 11


75Tevbe 7


77BakaraZ17


79Tevbe 84


81Maide 106




aynıdır84

















83Nisa23


85Nisa24


87Nisa 25


89Tevbe 36


91 Tevbe 92



94Muumlzzemmil3


96Bakara 283











demektir 05








98Bakara 218


lOOBakara 83



104Nisa 89


106Bakara 224


108Nisa ll


















şartiyyedir 120


l1~ahı 116



113Nisa24


115Nah1116


117Nisli24


11~isa59
















SONUCcedil









121Tevbe 28


123Bakara 195


125Nisa 90


127Nisamp 3


























ABSTRACT




discussed






savunmuştur62





munkatıdır 66












65Hadid 27













demiştir76











71NisaZ5


73Nisa 11


75Tevbe 7


77BakaraZ17


79Tevbe 84


81Maide 106




aynıdır84

















83Nisa23


85Nisa24


87Nisa 25


89Tevbe 36


91 Tevbe 92



94Muumlzzemmil3


96Bakara 283











demektir 05








98Bakara 218


lOOBakara 83



104Nisa 89


106Bakara 224


108Nisa ll


















şartiyyedir 120


l1~ahı 116



113Nisa24


115Nah1116


117Nisli24


11~isa59
















SONUCcedil









121Tevbe 28


123Bakara 195


125Nisa 90


127Nisamp 3


























ABSTRACT




discussed










demiştir76











71NisaZ5


73Nisa 11


75Tevbe 7


77BakaraZ17


79Tevbe 84


81Maide 106




aynıdır84

















83Nisa23


85Nisa24


87Nisa 25


89Tevbe 36


91 Tevbe 92



94Muumlzzemmil3


96Bakara 283











demektir 05








98Bakara 218


lOOBakara 83



104Nisa 89


106Bakara 224


108Nisa ll


















şartiyyedir 120


l1~ahı 116



113Nisa24


115Nah1116


117Nisli24


11~isa59
















SONUCcedil









121Tevbe 28


123Bakara 195


125Nisa 90


127Nisamp 3


























ABSTRACT




discussed



aynıdır84

















83Nisa23


85Nisa24


87Nisa 25


89Tevbe 36


91 Tevbe 92



94Muumlzzemmil3


96Bakara 283











demektir 05








98Bakara 218


lOOBakara 83



104Nisa 89


106Bakara 224


108Nisa ll


















şartiyyedir 120


l1~ahı 116



113Nisa24


115Nah1116


117Nisli24


11~isa59
















SONUCcedil









121Tevbe 28


123Bakara 195


125Nisa 90


127Nisamp 3


























ABSTRACT




discussed











demektir 05








98Bakara 218


lOOBakara 83



104Nisa 89


106Bakara 224


108Nisa ll


















şartiyyedir 120


l1~ahı 116



113Nisa24


115Nah1116


117Nisli24


11~isa59
















SONUCcedil









121Tevbe 28


123Bakara 195


125Nisa 90


127Nisamp 3


























ABSTRACT




discussed


















şartiyyedir 120


l1~ahı 116



113Nisa24


115Nah1116


117Nisli24


11~isa59
















SONUCcedil









121Tevbe 28


123Bakara 195


125Nisa 90


127Nisamp 3


























ABSTRACT




discussed















SONUCcedil









121Tevbe 28


123Bakara 195


125Nisa 90


127Nisamp 3


























ABSTRACT




discussed

























ABSTRACT




discussed

Documents

œRK DOSTU BHOP… · --'lA~• .!.lfr....T.LJjıl&l·r;AklU:·YllJatuA:urı.a~,bu:rııımllLallilalJrl..lE:.ıJn~dwi·tUJlişlııUuDae:l:irgı~·'l1i ....S:ı.ııa~yıw2i.1l0wEı