ÜREME- GELİŞME

• İNSANDA ÜREME SİSTEMİ

• Üremeye yardımcı eşey bezleri vardır.

• Eşey organlarına gonad, eşey hücrelerine gamet adı verilir.

•

• Gametlerin oluşturulmasına da gametogenez denir

• Erkek gamete sperm, sperm oluşumuna spermatogenez denir.

• Dişi gamete yumurta, yumurta oluşumuna da Oogenez denir.

•Sperm ve yumurtanın birleşmesine döllenme denir.

• Döllenme ile oluşan diploid hücreye zigot adı verilir.

• Omurgalıların önemli bir kısmında üreme sistemi ile boşaltım sistemi birbiri ile bağlantılı olup ürogenital sistem adını alır.

SPERMATOGENEZ

• Testislerde sperm hücrelerinin üretilmesine

spermatogenez denir.

• Spermler erkek üreme sistemindeki seminifer

tüpçüklerinde bulunan 2n kromozomlu sperm ana

hücrelerinden oluşur.

• Bu hücrelere spermatogonyum denir.

• Erkek birey ergenliğe ulaşmadan önce

spermatogonyumlar mitozla çoğalır.

• Mitozla yeni spermatogonyumların oluşması

ergenliğe ulaştıktan sonra da devam eder.

Spermatogonyumlar büyüyüp gelişerek mayoza

hazırlanır.

-Organizmaların çoğunda bir sperm ; baş

,orta ve kamçı kısımlarından oluşur.

Baş kısmında ;haploit bir çekirdek ve

Akrozom bulunur.

-Golgi aygıtı spermin ön tarafına toplanır,

bu kısma Akrozom denir.Akrozomda

Yumurtanın dış zarını eritecek enzimler

vardır.

-Çekirdek ise genetik bilgiyi taşır .

-Orta bölümde ;mitokondriler toplanmıştır.

Bu kısma boyun denir ve buradan sağlanan

enerji ile spermin kuyruk hareketleri

gerçekleştirilir.

Kamçı kısmını çekirdeğin arka tarafı

çökerek burada bulunan 2 sentriol

flament bir yapı halinde oluşturur.

-NOT: Spermlerin ömrü 2- 5 gündür.

Spermatogenezde , ilk

olarak

spermatogonyumlar

büyüyerek bölünmeye

hazır hale gelirler ve

primer spermatositleri

mayoz I ile de seconder

spermatositleri

oluştururlar.Bunlar da

mayoz II ile spermatidleri

oluştururlar.

Spermatidler haploid

kromozomlu , bol

sitoplazmalı ve büyük

çekirdekli bir

yapıdır.Zamanla yapı

küçülür ve daha olgun

hale geçerek sperm halini

alırlar.

• Spermatogenez sırasında oluşan sağlıklı

• bütün sperm (sperma) hücreleri eşit miktarda

sitoplazma ve genetik materyal içerir ve eşit

büyüklüktedir.

• Gelişmekte olan spermatitler seminifer

tüpçüklerinden ayrılır, depo edilmek üzere erkek

üreme sistemindeki özel bölümlere geçer, burada

farklılaşarak hareket yeteneği kazanır.

• Spermatogonyumdan hareketli sperm oluşuncaya

kadar geçen zaman 65-75 gündür.

• Yetişkin erkeklerde her gün yaklaşık 3 milyon

spermatogonyum bu sürece başlamaktadır.

Testiste sperm oluşumu

• Testislerde gerçekleşir.

• Spermler vücut sıcaklığında

yaşayamazlar.

• Bu nedenle testisler vücut

dışında bulunur.

• 4 sperm hücresi oluşur

• Kuyruk ise daha sonra

oluşur.

OOGENEZYumurta ,dişi eşey hücresi olup ovum adını

alır.Ovaryumda olgun yumurta hücresinin

Üretilmesi olayına oogenez denir.

Yumurtayı meydana getirecek hücreler

olan oogoniumlar mayoz bölünmeye hazır

hale gelmiş primer oositlere gelişirler

.Primer oositlerden mayoz I sonunda

haploit 2 hücre oluşur.Büyük olana

seconder oosit , küçük hücreye ise birincil

kutup cisimciği denir.

Mayoz II de seconder oosit eşit bölünmez ve bir

büyük ootid ile küçük kutup cisimciği oluşur.

Aynı anda Mayoz II geçiren birincil kutup

hücresi ise eşit bölünerek iki küçük hücreye

ayrılır.

Böylece mayoz sonunda üçü küçük

biri büyük haploit 4 hücre oluşur.

Ootid haricindeki üç küçük hücre erir. Yani

dişilerde mayozla oluşan 4 hücreden

sadece biri olgun yumurta hücresine

dönüşür.

• Ovaryumdaki olgunlaşmamış eşey ana hücreleri mitozla sayılarını sürekli artırırlar ve bu olay kız çocuklarında ana karnındayken tamamlanır.Sonrasında sayılarında bir artış olmaz .

• Oysa sperm ana hücreleri hayat boyu mitozla çoğalabilir.

• Yumurta ana hücreleri ise sadece embriyonik dönemde çoğlabilirler.Buna göre yeni doğan kız çocuğunda hiç oogonium bulunmaz .Çünkü tüm oogoniumlar oogenez sürecine başlamıştır ve primer oosit olarak bekler .

• Bir kız çocuğu doğduğu zaman yumurtalığında yaklaşık 400.000 kadar primer oosit bulunur.Bunların büyük çoğunluğu dejenere olur üreme dönemi boyunca bunların yaklaşık 450 tanesi kullanılır.(her ay bir tane )

• Bu yumurtalar ergenlik dönemine kadar birincil oosit olarak bekler.(profaz I de kalmıştır) Ergenlik döneminden itibaren hormonların etkisiyle gelişimini tamamlar.

• Not: Spermatogenez süreci duraksamadan devam eder ve bir sperm ana hücresinden (spermatogonium ) sperm oluşumu yaklaşık 65- 75 günde tamamlanır.

• Oogenez ise uzun duraklama dönemlerine sahiptir.Bir yumurta ana hücresinden yumurta oluşumu için yıllar geçmesi gerekir. Bu süreç 40 yıl kadar uzun olabilir.

• Mayoz I tamamlandığında oluşan iki hücrenin büyüklüğü birbirine eşit değildir.Bir tanesi bol sitoplazmalı ve büyük yapılıdır, ikincisi küçüktür.Mayoz II geçirdikleri zaman yine eşit olamayan bir dağılımla 4 hücre oluşur.

• Kutup hücrelerinin meydana getirilme sebebi kromozom sayısını yarıya indirmek yani mayoz bölünmeyi tamamlamaktır.

• Fazla sitoplazma taşımasının nedeni ise yumurta döllendiği zaman gerekli olan enerjiyi sağlayabilmektir

• İnsanda yumurta hücresi, yaklaşık 150 mikron büyüklüğündedir.

• Bu büyüklük insan vücut hücrelerinin (örneğin lenfosit) 100 katı kadardır. Spermin küçük ve hareketli olmasına karşın yumurta büyük ve hareketsizdir. Yumurta hücresinin hacmi sperm hücresinin 250.000 katı kadardır.

• Yumurta örtüleri birçok türde oositin gelişimi ya da döllenmesi sırasında oluşur.

• Örtülerin yapısı ve sayısı türe göre farklılık gösterebilir.

• Memelilerde yumurta zarı protein, glikoprotein ya da

• polisakkaritlerden oluşan ve zona pellusida adı verilen jel benzeri örtüyle çevrilidir .

• Zona pellusida türe özgü yapıya sahiptir ve yumurtayla aynı türe ait spermlerin döllenmesini sağlar.

Spermatogenez---------Oogenez

DİŞİ ÜREME SİSTEMİ

Dişi üreme sistemi, ovaryumlar (yumurtalıklar) yumurta kanalı (fallopi

tüpü), uterus ve vaginadan oluşmuştur.

Yumurtalıklar (Ovaryumlar)

Karın boşluğunun hemen altında rahmin iki yanında yer alan bir çift organdır.

Oogenez olayı ile yumurta hücrelerinin oluşturulduğu bölümdür. Ayrıca östrojen ve

progesteron hormonlarını salgılar.

Yumurtalar ovaryum içinde folikül denilen küçük keselerde olgunlaşır.

Bu keseciklerde mayoz bölünmenin profaz I evresinde bekleyen birincil oositler

bulunur. Folikül içinde oogenezle 2.oositler oluşur.

Dişi birey ergenlik dönemine geldiğinde adet döngüsü başlar. Her adet döngüsünde

genellikle bir yumurta olgunlaşır ve olgunlaşan yumurta ovaryumdan fallopi

tüpüne geçer.

Bu olaya ovulasyon (yumurtlama) denir.

Not:

Sağlıklı bir dişinin yumurtalıklarında 1-2 milyon folikül bulunur. Ergenlikle

menopoz arasında sadece 500 kadar folikül tam olarak olgunlaşarak yumurta

hücresini oluşturur.

Fallopi tüpü (Yumurta Kanalı) : Bir ucu kirpikli huni şeklindedir ve yumurtalığa açılır.

Diğer ucu uterusa bağlıdır.

Döllenme ile zigot oluşumu yumurta kanalında olur.

Zigot ilk mitoz bölünmelerini (segmentasyon) bu kanalda gerçekleştirir.

Yumurta kanalının iç yüzü titrek siller ile örtülüdür.

Bu sillerin hareketi yumurtanın ya da zigotun döl yatağına (rahim) ulaşmasını sağlar.

Uterus :• Embriyonun doğuma kadar geliştiği kalın duvarlı ve kaslı

bir yapıdır. Döl yatağının iç kısmı mukus salgılayan ve bol miktarda kılcal damar bulunduran bir tabaka ile örtülüdür.

• Bu tabakaya endometriyum adı verilir. Bu yapının kalınlığı adet döngüsüne bağlı olarak artıp azalabilir.

• Embriyonun endometriyum dokusunun içine gömülmesi döllenmeden yaklaşık olarak bir hafta sonra gerçekleşir. Bu olaya implantasyon denir.

• Döllenmezse uterus duvarı yıkılır ve yumurta ile birlikte dışarı atılır.

• Bu olay 28 günde bir tekrarlanır. Buna Menstrüasyon Devri denir.

DİŞİ ÜREME SİSTEMİ HORMONLARI

Dişi üreme sisteminin çalışmalarını kontrol eden hormonlar hipofiz ve

ovaryumdan salgılanır.

Hipofizden Salınan Hormonlar

FSH, LH LTH ve oksitosin hormonları salgılanır.

FSH: (Folikül Stimulan Hormon=FUH)

Ovaryumda folikül gelişmesi ve yumurtanın

olgunlaşması

*Folikülden Östrojen salgılanmasını uyarır.

LH : (Lüteinleştirici hormon)

*Folikülün yırtılıp ovulasyonun gerçekleşmesi

*Yırtılan folikülün korpus luteum haline gelmesi

*Korpus luteumdan progesteron salgılanmasını uyarır.(LH

düşerken progesteron artar)

LTH : ( Prolaktin=lüteotropik hormon)

*Hamileliğin bitiminde süt bezlerinin gelişmesinde etkilidir.

*Süt salgısının oluşmasında rol alır.

*Analık içgüdüsünün oluşumunda rol alır.

Not:LTH sadece dişilerde etkilidir.

Oksitosin

Hipofizin arka lobundan salgılanır.

Kandaki miktarı doğum anında en yüksek seviyededir.

Uterus kaslarını uyararak doğumu kolaylaştırır.

Ovaryumdan Salınan Hormonlar

Ovaryumdan, östrojen ve progesteron hormonları salgılanır.

Östrojen :

Foliküllerden salgılanır. Uterusun gelişmesini, kan ve doku sıvısını

artırır.

Sekonder eşeysel karakterlerin açığa çıkmasını sağlar.

Progesteron :

Korpus luteumdan salgılanır ve gebeliği kontrol eder.

Böylece hemen doğum sonrası annenin yumurta hücresi üretmesi engellenir.

Menstrüasyon Devri

Yumurtalıkta oluşturulan yumurta hücresinin uterusa gelene kadar

geçirdiği aşamaları kapsar. ,

Beynin hipotalamus bölgesi tarafından salgılanan RF hipofizi uyarır

,hipofiz salgıladığı hormonlarla yumurtalığı , yumurtalıkta uterusu kontrol

eder.

Dişilerde menstrüasyon devri dört aşamada gerçekleşir.

a) Folikül Evresi :

Yumurtalıklarda içinde yumurta bulunan foliküller vardır. Bu foliküllerin gelişmesi ile

içlerindeki yumurtalar da gelişerek olgunlaşır.Olaylar hormonların kontrolünde

gerçekleşir.

*Hipofizden FSH salgılanır.

*FSH folikülleri uyarır ve yumurta oluşumunu sağlar .

*Yumurta oluşturan folikül ,kana östrojen salgılar.

*Östrojen bu bölgedeki mitozu hızlandırarak uterus duvarı kalınlaşır.

*Kanda östrojenin artması ,hipofize yumurtanın oluşturulduğu mesajını verir ve

hipofiz FSH salgısını keser.(Olaylar 10-14 gün sürer)

.

b) Ovulasyon :

Yumurtanın döllenmesi için

ovaryumdan fallopi tüpüne atılmasına

denir.

Ovulasyon evresinin gerçekleşmesi için

hipofizin salgıladığı lüteinleştirici

hormonun (LH) maksimum olması

gerekir.

Folikülün olgunlaşması ile folikül duvarı

çatlar ve yumurta ovaryumdan dışarı

atılır.

Ovaryumdan dışarı atılan yumurta

kirpikli huni yardımı ile fallopi kanalına

alınır. Bir gün kadar sürer.

Menstrüasyon fazının tam ortasıdır.

Not:*FSH salgısını kesen hipofiz LH salgılar

*Bu hormon folikülün yırtılmasını ve

yumurtanın fölikülden çıkmasını sağlar

OVULASYON (yumurtlama)

Memelilerde yumurta, gelişim aşamasında folikül hücreleri

ile çevrilidir. Yumurtalık dokusundan gelişen bu hücreler yumurtayı besler

ayrıca zona pellusidanın oluşumuna katılır.

Yumurta bırakıldıktan sonra da farklılaşarak koruyucu bir örtü şeklinde

yumurtayı çevreler.

Dıştan içe ;Folikül hücreleri –zona pellusida--- yumurta zarı

• Yumurta zarının dışında protein, glikoprotein

ya da polisakkaritlerden oluşan jel benzeri bir

örtü bulunur. Bu örtüye zona pellusida denir. Bu

örtünün dışında folikül hücreleri bulunur.

c) Korpus Luteum Evresi :LH sayesinde yırtılan folikül yağ damlacıkları ile dolar ve sarı renk alır.

Bu yapıya korpus luteum (sarı cisim) adı verilir.

Korpus luteum çok miktarda progesteron hormonu salgılayarak

uterus gelişimini hızlandırır.Böylece uterus büyüyerek süngerimsi bir yapı

kazanır .

Bu sayede yumurta döllendiğinde kolayca uterusa tutunabilir.

Bu tutunma progesteron hormonunun kontrolü altındadır. (10 -14 gün sürer)

Progesteron hormonu endometriyumu uyararak, embriyonun

tutunup gelişmesi için hazır hale getirir.

Bu süreçte endometriyumda aşağıdaki değişimler gerçekleşir:

• Kılcal damarlar genişler.

• Kan miktarı artar.

• Mukus salgısı artar.

• Kalınlaşarak süngerimsi bir yapı kazanır.Kısaca; Yumurta ovaryumdan atıldıktan sonra;

ovaryumda kalan korpus luteumun kontrolü altındadır. Korpus luteum bozulursa embriyo kontrolsüz kalır ve düşük oluşur.

• Hamile bayanlarda İnsan koryonik gonodotropin(HCG)hormonunun etkisiyle korpus luteum bozulmaz ve hamileliğin 5. ayına kadar progesteron salgılamaya devam eder. Hamileliğin ilerleyen dönemlerinde progesteron salgısını plasenta devam ettirir.

FSH

ÖSTROJEN

LH

progesteron

d) Menstrüasyon Evresi :

Döllenme olsun yada olmasın yumurta hücresi uterusa gelir.

Döllenme olmuşsa reseptör hücreler bunu algılar.Hormon düzenlemesi

değiştirilir.Özellikle LTH salgısı artar.

Yumurta döllenmezse 14 gün içinde LH kesilir ve korpus luteum bozulur. Progesteron

ve östrojen miktarı düşer .

Böylece döllenmiş yumurta için hazırlanan uterus iç çeperi parçalanır.

İşte döllenmemiş yumurtanın uterus iç çeperi ile birlikte dışarı atılmasına

menstrüasyon denir.

Menstrüasyon 3- 5 gün sürer. Menstrüasyonun tamamlanmasıyla yeni bir

menstrüasyon devri başlar.

Döllenme olmuşsa ;

LH- FSH azalır

Koryonik gonodotropin artar

Korpus luteum korunur

Progesteron devam eder

Uterus korunur.

Döllenme olmamışsa ;

*LH – FSH azalır.

*Korpus luteum bozulur

*Progesteron azalır.

*Uterus duvarı bozulur

*Uterus dokusu ve yumurta kanama ile atılır.

DİŞİ ÜREME SİSTEMİ HORMONLARI

Dişi üreme sisteminin çalışmalarını kontrol eden hormonlar hipofiz ve

ovaryumdan salgılanır.

Hipofizden Salınan Hormonlar

FSH, LH LTH ve oksitosin hormonları salgılanır.

FSH: (Folikül Stimulan Hormon=FUH)

Ovaryumda folikül gelişmesi ve yumurtanın

olgunlaşması

*Folikülden Östrojen salgılanmasını uyarır.

LH : (Lüteinleştirici hormon)

*Folikülün yırtılıp ovulasyonun gerçekleşmesi

*Yırtılan folikülün korpus luteum haline gelmesi

*Korpus luteumdan progesteron salgılanmasını uyarır.(LH

düşerken progesteron artar)

LTH : ( Prolaktin=lüteotropik hormon)

*Korpus luteumun devamını sağlar.

*Hamileliğin bitiminde süt bezlerinin gelişmesinde etkilidir.

*Süt salgısının oluşmasında rol alır.

*Analık içgüdüsünün oluşumunda rol alır.

Not:LTH sadece dişilerde etkilidir.

Oksitosin

Hipofizin arka lobundan salgılanır.

Kandaki miktarı doğum anında en yüksek seviyededir.

Uterus kaslarını uyararak doğumu kolaylaştırır.

Ovaryumdan Salınan Hormonlar

Ovaryumdan, östrojen ve progesteron hormonları salgılanır.

Östrojen :

Foliküllerden salgılanır. Uterusun gelişmesini, kan ve doku sıvısını

artırır.

Sekonder eşeysel karakterlerin açığa çıkmasını sağlar.

Progesteron :

Korpus luteumdan salgılanır ve gebeliği kontrol eder.

evreler Folikül evresi

(1-12)

Ovulasyon

evresi

(13-14)

Korpus luteum

(14-21)

Menstruasyon

Evresi 28.gün

Hipofizin

hormonları

FSH>LH LH>FSH LH>FSH FSH>LH

Yumurtalık

gelişimi

Folikül büyür Yumurtayı

atar

Corpus luteuma

dönüşür

Corpus luteum

bozulur

Yumurtalık

hormonları

Ö >P Ö >P P> Ö Ö >P

Döl yatağı

(Rahim) gelişir

gelişir gelişir parçalanır

DİŞİLERDE MENSTRUASYON PERİYODU

ERKEK ÜREME SİSTEMİErkek üreme sistemi; testisler, epididimis, vas deferens, erkek üreme organı ve

yardımcı bezlerden oluşur.

Erkekte üreme hücresi olan spermler, testislerde meydana gelir.

Testisler vücudun dışında kalan skrotal torba içinde bulunur.

Her testiste, sayıları bin kadar olan ince ve kıvrımlı seminifer tüpçük vardır.

Spermatogenez testislerdeki seminifer tüpçüklerinde gerçekleşir

Oluşan spermler buradan epididimis’e oradan da vasdeferns (sperm kanalı) e açılır.

Vasdeferens de üretra (idrar kanalı) ile birleşip dışarı açılır.

Spermlerin üretradan atılması seminal sıvı ile sağlanır. Bu sırada idrar yolu

kasılıp tıkanmıştır.

Seminal sıvı prostat- cowper bezi ve seminal keseciklerin salgılarından oluşur.

Erkeklerde sperm yapım yeri testislerdeki seminifer tüpçükleridir.

Seminifer tüpçüklerinin duvarını sertoli destek hücreleri döşer.

Sertoli hücreleri spermleri besler ve destek sağlar.

Leyding hücreleri kolesterolden testesteron sentezler.

Leyding hücreleri üzerinde LH hormonu etkilidir.

Spermlerin hareket ve olgunluk kazandığı kanal epididimis kanalıdır.(3-4

hafta sürer)

Epididimiste olgunlaşan spermler vas deferens kanalına geçer.

Bu kanal idrar kesesi üzerinden dolanarak spermleri üretraya taşınır

Spermlerin dışarı atıldığı sıvı seminal sıvıdır.

Seminal sıvı oluşumunda görevli yapılar:

-Prostat bezi

-Cowper bezi

-Seminal keseciklerdir.

Testislerin içinde seminifer tüpçük olarak adlandırılan çok sayıda kıvrımlı kanal

bulunur.

Spermler bu kanalların içinde üretilir. Bu kanallarda iki belirgin hücre grubu

bulunur.

Bunlar spermatogonik hücreler ( germ hücreleri ) ve sertoli hücreleridir.

Spermatogonik hücreler ; spermatogonyumlar, spermatositler ve spermatitler olmak

üzere üç çeşittir.

Spermatogonyumlar diploit yapılı farklılaşmamış hücrelerdir.

Spermatositlerin mayoz bölünmesi ile haploit yapılı spermatitler oluşur.

Sertoli hücreleri spermlerin beslenmesi ve desteklenmesini sağlar.

Seminifer tüpçüklerin arasında dağınık olarak bulunan leydig hücreleri testosteron

salgılar.

Testisler:

Testisler bir çift olup skrotum olarak adlandırılan testis torbasında

bulunurlar.

Testislerin iki önemli görevi vardır:

-Spermatogenez olayı ile erkek üreme hücresi olan spermleri üretmek.

-Erkeklik hormonu olarak da bilinen testosteronu salgılamak.

Vücud ısısından 2-3 0 C daha düşüktürler.

Seminifer tüpleri: Spermler oluşur

Leyding hücreleri : Testesteron üretir

Epididimis:Spermlerin kuyrukları oluşur (hareket yeteneği )

Vas deferens: Spermleri taşıyan kanal

Prostat bezi,seminal bez ve Cowper bezi: Seminal sıvıyı üretirler (spermlerin hareketini ve beslenmesini sağlar)

Üretra (idrar kanalı): Spermlerin dışarı atıldığı kanal

UYARI

İnsanlar ile memelilerin çoğunda skrotum karın boşluğunun dışında

bulunur.

Bunun nedeni spermatogenez olayında görev yapan enzimlerin normal

vücut sıcaklığında faaliyet gösterememesidir.

Erkek Üreme Sisteminde Hormonal Kontrol

• Erkek üreme sisteminin çalışmalarını düzenleyen hormonlar hipofiz bezi ve testislerden salgılanır .

a) Hipofizden

• FSH ve LH hormonları salgılanır.

• FSH seminifer tüpleri üzerine etki ederek sperm oluşumunu uyarır.

• LH spermlerin oluşmasında FSH ile birlikte çalışır.

• Ayrıca testislerden testosteron hormonu salgılanmasını uyarır.

b) Testislerden

• Hipofizden gelen LH hormonu etkisi ile testisler, testosteron (Androjen) hormonu salgılarlar.

• Testosteron spermlerin olgunlaşmasını ve sekonder eşeysel karakterlerin ortaya çıkmasını sağlar.

• Hormonal kontrol hipofiz bezinden salgılanan FSH ve LH hormonlarıyla yapılır.

• FSH spermatogenezi ,

• LH ise testislerden testesteron hormonu salgılanmasını kontrol eder.

• Testesteron hormonu ise sperm olgunlaşmasını, ses kalınlığını ve kıllanmayı sağlar.

• NOT:

• Seminifer tüpçüklerde üretilen spermlerin döllenme ve hareket yeteneği yoktur.

• Bu özellikteki spermler epidimis adı verilen özel bir kanala gelir. Burada hareket ve döllenme yeteneği kazanarak olgunlaşırlar.

• Olgunlaşan spermler Vas Deferens'e gelirler.

• Vas deferensde idrar kanalı üretra ile birleşir.

• Vas deferensin üretra ile birleştiği bölgede prostat bezi bulunur. Prostat bezi spermlerin beslenmesini sağlayan seminal sıvıyı üretir.

İnhibin hormonu sertoli hücrelerinden salınarak FSH ın salgılanmasını baskılar.

Erkek Üreme Sistemine Yardımcı Yapılar

• Seminal kesecik, prostat bezi ve cowper bezi erkek üreme sistemine yardımcı bezlerdir.

• Bu bezler seminal sıvı adı verilen bir salgı üretirler.

• Seminal sıvı spermin beslenmesini sağlayıp, hareket etmesini kolaylaştırır.

• Prostat bezinin sıvısı spermin bulunduğu ortamı nötürleştirir ve spermin yumurtayı döllemesi için uygun bir ortam hazırlar.

• Prostat bezi idrar kesesinin hemen yanındadır ve üretrayı sarar. Prostat bezinde yer alan kasların kasılması ile spermler üretraya boşaltılırken, idrarın bu kanala girmesi engellenir.

• Böylece sperm ve idrarın aynı anda çıkması önlenir.

• DÖLLENME• Mayoz bölünme ile oluşan sperm ve yumurtanın birleşip,

çekirdeklerinin kaynaşmasına döllenme denir.

• Yumurta hücresinin salgıladığı kimyasal bir madde (fertilizin),spermin kuyruk hareketleri ile hareketsiz olan yumurtaya yaklaşmasına neden olur.

• Yumurta hücresi folikül denilen koruyucu hücrelerin oluşturduğu ince bir tabaka ile çevrilidir. Yumurtalık dokusundan gelişen bu hücreler yumurtayı besler ayrıca zona pellusida’nın oluşumuna katılır.

• Sperm, yumurta hücresine yaklaştığı zaman akrozomundan salgılanan bir enzim ile folikül tabakasını eriterek zona pellusidaya (yumurtanın hücre dışı örtüsü) ulaşır.

• Spermin baş kısmında bulunan bir reseptörün zona pellusida da bulunan glikoproteine (reseptör) bağlanması sonucu sperm akrozomundan enzimler salınır.

• Akrozomdan salınan bu enzimler spermin yumurta zarına ulaşmasını sağlar.

• Spermin zar proteinleri yumurta zarı üzerindeki reseptöre bağlanır, sperm ve yumurta zarları kaynaşır.

• Böylece sperm hücresinin içeriği yumurtaya girer.

• Bundan sonra sperm ve yumurtanın haploit çekirdekleri de kaynaşır. Bu kaynaşma yumurta zarının elektriksel yükünü değiştirir.

• Yumurta sitoplazmasında bir seri değişiklikler meydana gelerek zona pellusida örtüsü sertleşir ve kalınlaşır.

• Böylece diğer spermlerin yumurta zarına kaynaşması yani çok sayıda spermin yumurta içine girmesi engellenmiş olur.

• Döllenme olayında sadece bir sperm hücresinin çekirdeği, yumurta hücresinin çekirdeği ile kaynaşabilir.

• Döllenmiş yumurta hücresine zigot adı verilir.

• Mayoz bölünme ile gametlerde yarıya inen kromozom sayısı döllenme sonucunda yeniden iki katına çıkar.

• Döllenme ile yumurta hücresinin sitoplazması aktifleşir ve zigotun hücre döngüsü başlar.

DÖLLENME

• TÜP BEBEK YöNTEMİ VE MİKROENJEKSİYON

• Çocuk sahibi olamayan birçok çift için, gebelik şansını artırmak amacıyla yardımcı üreme teknikleri geliştirilmiştir. Günümüzde en yaygın olarak kullanılan yardımcı üreme teknikleri arasında klasik tüp bebek ve mikroenjeksiyon yöntemleri yer alır.

• Klasik tüp bebek yöntemi (İn Vitro Fertilizasyon; IVF) kadının yumurtalıklarından toplanan yumurtalarla erkekten alınan spermlerin laboratuvar ortamında birleştirilmesi ve elde edilen embriyoların anne rahmi içerisine transfer edilmesi işlemidir.

• Klasik tüp bebek yöntemi; yumurtalıklarda yumurta geliştirilmesi, yumurtaların toplanması, yumurtaların döllenmesi ve embriyonun rahim içerisine yerleştirilmesi olmak üzere dört basamaktan oluşan bir tedavi sürecini kapsar.

• 1978 yılından beri tüm dünyada uygulanmaya başlayan bu yöntem; yumurta sayısının fazla, yeterince hareketli ve kaliteli sperm olduğunda uygulanabilir.

MİKROENJEKSİYON YÖNTEMİ

Yumurtalıklardan toplanan bir yumurta hücresinin içerisine tek bir sperm hücresinin laboratuvar ortamında, mikroskop ve özel aletler kullanılarak yerleştirilmesidir. Bundan sonraki aşamalar klasik tüp bebek yönteminde olduğu gibi ilerler.

• Mikroenjeksiyon yöntemi ile klasik tüp bebek yöntemi arasında sadece laboratuvarda bir uygulama farkı vardır.

• Klasik tüp bebek yönteminde sperm hücreleri ve yumurta hücresi özel bir ortamda doğal olarak döllenmeye bırakılırken, mikroenjeksiyon yönteminde her bir yumurta hücresine bir sperm hücresi enjekte edilmektedir.

• Dolayısıyla klasik tüp bebek yönteminde olduğu gibi sperm hücreleri yumurta hücresini kendi kendine bularak döllediği için mikroenjeksiyon yönteminde yumurta hücresinin döllenme olasılığı daha fazladır.

Mikroenjeksiyon yöntemi sperm sayısı ve hareketinin az olduğu,

sperme ait yapı bozukluklarının olduğu durumlarda uygulanır.

Ayrıca yumurta zarının kalın olduğu durumlarda daha önceki

tüp bebek uygulamalarında başarısız olan bireylerde

mikroenjeksiyon yöntemine başvurulur.

BÜYÜME - GELİŞME

• Döllenme olayından sonra üst üste mitoz bölünme geçiren zigottan çok hücreli bir embriyo oluşur.

• Embriyo gelişimini tamamlayarak yeni

bir birey meydana getirir.

Zigottan başlayıp yeni bir bireyin meydana gelmesiyle sonlanan olayların hepsine birden gelişme denir.

• Embriyonun gelişimi sırasında;

• Bölünme (segmentasyon),

• Hücre göçü,

• Farklılaşma ve Organogenez evreleri görülür.

1.SEGMENTASYON

• Gelişmenin ilk devrelerinde zigotta görülen hızlı mitoz bölünmelere segmentasyon denir.

• Bu evrede büyüme meydana gelmez. Hücre döngüsüne ait olan G1 ve G2 evreleri gerçekleşmezken sadece S evresi gerçekleşir.

• Zigot madde miktarı artmadan gittikçe küçülen hücrelere bölünür.

• Blastomer: İlk bölünme ile meydana gelen hücrelerin her birine blastomer adı verilir

• İlk bölünmeleri Morula ve Blastula evreleri izler.

Segmentasyon

(Hızlı mitoz)

MORULA Zigotun bölünmesi sonucu blastomer sayısı ikinin katları şeklinde

(2–4–8–16) artar.

Birbirleriyle aynı büyüklük ve genetik özelliklere sahip blastomerlerin

oluşturduğu dut görünümündeki bu hücre topluluğuna morula denir.

(4.gün)

NOT:

• Moruladaki hücrelerin toplam kütlesi zigottan azdır.Çünkü zigot

büyümeden bölünür ve enerji ihtiyacını vitellus (besin maddesi)

kesesinde bulunan besinleri kullanarak karşılar.

BLASTULA• Morula evresindeki embriyonun iç kısmındaki hücrelerin dışa doğru ilerlemesiyle içi

boş olan bir yapı oluşur.

• Bu yapıya blastosist evreye blastula , içi sıvı ile dolu olan boşluğuna blastosöl(birinci karın boşluğu) denir.

• Bu boşluk geçici olup gelişimin ilerleyen evrelerinde kaybolur.

• Blastula evresindeki hücrelerin her biri çevreleriyle temas halinde oldukları için gaz alış verişini kolayca gerçekleştirir.

• Bu hücrelerde farklılaşma yoktur.Bu hücreler kök hücrelerdir.

• Blastosistin duvarında yer alan hücrelerin birkısmı plasentayı meydana

getirecektir.

NOT:Blastosist embriyonun blastula aşamasındaki halidir. Döllenmeden yaklaşık

olarak bir hafta sonra blastosist endometriyuma yerleşir. Embriyo rahim duvarı

içerisinde oluşturulan çöküntüye yavaş yavaş gömülür.

Gömülen embriyo rahim duvarını kalınlaşması için uyarır. Blastosistin özel

hücreleri, rahim duvarı içine doğru parmak şeklinde uzantılar geliştirmeye

başlar.

Bu uzantılar villus ve çok miktarda kan damarı bulundurur. Böylece villuslar ve

endometriyum yapıları plasentayı oluşturmaya başlar.

GASTRULA ( HÜCRE GÖÇÜ)• Blastulanın alt yüzeyindeki hücrelerin blastula boşluğuna doğru

göç etmesi ile başlayıp, iki veya üç tabakalı embriyonun

oluşumu ile sonuçlanan olayların tamamına gastrula evresi

denir. Olaya da gastrulasyon denir.

• Hücre göçünün başladığı açıklığa blastopor, hücre göçü

sonucu oluşan boşluğa ise gastrula boşluğu denir.

blastopor

• Hücre hareketi ile alttan meydana gelen çökme, üstteki hücre tabakasıyla birleşene kadar sürer ve iki tabakalı embriyo oluşur.

• İçteki hücre tabakasına endoderm, dıştaki hücre tabakasına ektoderm denir.

• Sünger ve sölenter gibi basit yapılı hayvanlar hariç , gelişmiş hayvan türlerinde ektoderm ve endoderm arasında, mezoderm adı verilen üçüncü tabaka oluşur.

• Embriyo tabakaları ergin organizmanın bütün doku ve organlarının başlangıcıdır.

Gastrula evresinin başlangıcında blastula yüzeyinden

ayrılan hücrelerin bir kısmı girintinin her iki yanında

mezenşim adı verilen hücreleri oluşturmaya başlar.

Mezenşim hücreleri endoderm ve ektoderm arasında

çoğalarak mezodermi oluşturur. Bu üç tabaka

organogenezle farklılaşarak organ ve sistemleri

oluşturur. Sonuçta yeni bir birey meydana gelir.

• Blastopordan ilkel canlılarda ağız, gelişmiş canlılarda

anüs oluşur.

• Gastrula boşluğu gelişimin ilerleyen evrelerinde

sindirim kanalı haline gelir.

• Gastrula evresinin sonunda organizmanın bütün doku

ve organlarını meydana getirecek olan embriyonik

tabakalar oluşmuş olur.

• Bu tabakalar dıştan içe doğru ;

• Ektoderm,

• Mezoderm

• Endoderm şeklinde sıralanır.

Gastrula evresindeki embriyonik tabakalardan

oluşan doku, organ ve sistemler şunlardır:

1.Ektoderm:Sinir sistemi, deri, saç, tırnak.

2.Mezoderm:İskelet-kas sistemi, taşıma, lenf,

boşaltım ve üreme sistemi

3.Endoderm:Sindirim sistemi, solunum sistemi.

FARKLILAŞMA

• Çok hücreli organizmanın milyonlarca hücresinin tümü zigottan oluşur.

• Ancak bu hücreler birbirinin aynı değildir. Embriyonun ilk gelişim evreleri sırasında birbirinin aynı olan hücreler, gelişmenin ileri evrelerinde değişikliğe uğrayarak özelleşir.

• Böylece, grup grup farklı işlevleri yapabilecek farklı hücrelere dönüşür. Bunlar, ergin bireyin parçalarını oluşturmak üzere programlanmış hücre gruplarıdır.

• Başlangıçta birbirinin aynı olan hücrelerin segmentasyondan sonra farklı işlevler yapacak, farklı özelliklerdeki hücrelere dönüşmelerine farklılaşma denir.

• Farklılaşma, hücrelerdeki genlerden bir kısmının işlevsiz kalıp diğerlerinin aktif durumda olmalarıyla sağlanır.

ORGANOGENEZ

• Farklılaşma sonucu oluşan hücrelerden aynı işlevi yürütecek olanlar, gruplaşıp önce dokuları oluşturur.

• Bunlar belirli bir organizasyonla organları, organlar sistemleri, sistemlerde organizmayı oluşturur.

• Farklılaşma sonucu oluşan dokuların belirli bir organizasyon sonucu organları oluşturmasına organogenez denir.

• Organogenez, doku ve organlara göre değişen gen etkinliği ile hücrelerin karşılıklı etkileşimleri,hareketleri ve kümeleşmeleri sonucu gerçekleşir.

• Organogenez sırasında bazı hücrelerin ölmesi organların şekillenmesinde etkili olur.

• Spemann’ın semender embriyosu ile yaptığı deneyler, bazı organ ve sistemlerin tek bir embriyonik tabaka tarafından oluşturulmadığı sonucunu ortaya koymuştur.

• Embriyonik indüksiyon, embriyodaki bir hücre grubunun diğer hücre gruplarını etkileyerek organ oluşumunu yönlendirmesidir.

• Organogenezde organ oluşumu sırasında embriyonik indüksiyonunun belirleyici bir rolü vardır.

Çift yumurta ikizi

Çift yumurta ikizi

Tek yumurta ikizi

Tek yumurta ikizi

EMBRİYONUN DIŞINDA YER ALAN ZARLAR

Döllenme ve segmentasyon ile gelişme sonrasında meydana gelen embriyo,

sürüngenler, kuşlar ve memelilerde embriyonik zarlar ile korunur. İnsanda anne

karnındaki embriyoyu koruyan ve işlev gören başlıca embriyonik zarlar; amniyon zarı,

allantoyis kesesi, vitellus kesesi ve koryondur.

I.Koryon Zarı

• Embriyonun bütün örtülerini saran en dıştaki koruyucu zardır. Kuş ve sürüngenlerin yumurtalarında yumurta kabuğunun hemen altında yer alır ve gaz alış verişini sağlar.

• Memeli hayvanlarda ise plasentanın yapısına katılır.

II. Amniyon Zarı

• Amniyon, embriyoyu dıştan kuşatan ilk zardır. Embriyo ile amniyon zar

arasında amniyon sıvısı bulunur. Bu sıvı embriyoyu, mekanik etkilere karşı

korur.

III. Vitellus Kesesi

• Embriyonun gelişimi için gerekli olan besin maddelerinin depolandığıkesedir.

• Bu kesenin zarında yer alan kan damarları, besin maddelerinin embriyo tarafından alınmasını sağlar.

• Plasentalı memelilerde vitellus kesesi küçük olup embriyo rahime tutunduktan sonra kaybolur. Embriyo besin ihtiyacını plasenta aracılığı ile anne kanından karşılar.

IV. Allantoyis Kesesi

• Kuş ve sürüngenlerde embriyonun metabolik atıklarının biriktiği kesedir.

• Aynı zamanda koryon zarı ile beraber gaz alış verişini de sağlar.

• Plasentalı memelilerde allantoyis kesesi, embriyonik gelişim sırasında göbek kordonundaki atardamarlara ve toplardamara dönüşür.

• Embriyo, döllenmeden 7 – 10 gün sonra blastula aşamasında iken uterus duvarına tutunur.

• Blastula, gelişiminin 2–4. haftasında endometriyumdan beslenir.

• Bu sırada ilk olarak embriyonik zarlardan amniyon oluşur. Daha sonra koryon ve allantoyis meydana gelir.

• Koryon, allantoyis ve endometriyum birlikte plasentayı oluşturur.

• Koryon, plasentadaki parmak şeklindeki villusları, allantoyis ise kan damarlarını meydana getirir.

• Bu süre içinde notokord oluşmuş, nörülasyon başlamıştır.

EMBRİYONUN KORUMASI VE BESLENMESİ

Memelilerde iç döllenme görülür.Gelişme dişi üreme sistemi içinde olur.Embriyo

amniyon zarı ve sıvısı içinde korunur.

Embriyonun beslenmesi ;

- Döllenmeden sonra fallopi tüpündeki hücrelerden ,

- Rahimde ise endometriyumdan difüzyonla olur.(2-4 hafta)

-Daha sonra 8-12. haftalarda fetüsün koryon zarından çıkan uzantılar , endometriyumla

birlikte plesentayı oluşturur.

-Plesenta anne ve embriyoya ait kan damarları içeren yapıdır.

-Fetüsün plesenta ile bağlantısını göbek kordonu sağlar.

-Göbek kordonu iki atardamar ve bir toplardamar ile bunların etrafını saran jöle

kıvamındaki özel bir maddeden oluşur.Bu yapı damarları dış etkilerden korur.

- CO2 ve atıklar ,göbek kordonundaki atardamarlar ile fetüsten plesentaya gider.

- Besin ve O2 kordondaki toplardamarla fetüse gelir.

Kordon embriyonun karaciğeri ile bağlantılıdır.Göbek kordonundaki atardamar ve

toplardamarları bağlayan kılcal damarlar ,villüs denen yapılar içerisindedir.

Kılcal damarlar beslenme yüzeyini artırır.

Plesenta embriyoda beslenme solunum boşaltım görevlerini yapar .

Ayrıca progesteron ve östrojen salgılar.

Plasenta, kısmen embriyo kısmen de anne dokularından oluşan embriyonun besin ve

oksijen almasını ve artıklarını atmasını sağlayan yapıdır.

Embriyo uterusa ulaşınca, yumurtanın koryon zarından uterusa doğru çıkıntılar

oluşturulur.

Plasenta anneye ait endometriyum ile embriyoya ait koryon zarı arasında oluşur.

Plasenta tam oluştuğu zaman 20 cm uzunluğunda ve 2,5 cm kalınlığında olan

kırmızımsı bir disktir.

Embriyo gelişen göbek kordonuyla plasenta ile bağlantı kurar. Plasentanın iki önemli

görevi vardır:

● Anne ve fetus arasında madde alış verişinin gerçekleşmesini (pasif ve aktif taşıma ile)

sağlar.

● Endokrin bez gibi davranarak östrojen ve progesteron hormonlarını salgılar.

Embriyoya ait karbondioksit gibi metabolik atıklar göbek kordonundaki

atardamarlarla plasentaya gelir.

Buradaki villuslardaki kılcal damarlardan annenin kanına geçer.

Anne kanından plasentaya geçen besin, oksijen ve antikor gibi moleküller, göbek

kordonu toplardamarı aracılığı ile fetusa taşınır.

PLASENTA

Plasenta bebeğe aittir ve bol kılcal damar içerir.Kıvrımlarıyla döl yatağına,göbek

bağı ile embriyoya bağlıdır. Göbek bağındaki iki atardamar embriyodaki kirli kanı

anneye doğru taşır. Toplardamar ise anneden gelen besin ve O2 yi embriyoya

taşır. Plasenta progesteron hormonu üreterek rahme tutunmasını pekiştirir.

Plasentada annenin kanı ile çocuğun kanı karışmaz. Madde geçişi difüzyon ve

aktif taşıma ile sağlanır.

O2

CO2besinler

NH3

• İnsanda gebelik süresi, yumurtanın döllenmesinden başlayarak yaklaşık

• 266 gün, yani 38 haftadır. (Son adet tarihinden itibaren ise 40 haftadır.) Bu süreç, segmentasyon dönemi, embriyonik evre ve fetal evre olarak üç döneme ayrılabilir.

• Hamileliğin 2.haftası ile başlayıp sekizinci haftanın sonuna kadar devam eden evreye embriyonik evre denir.

• Hamileliğin sekizinci haftasında başlayıp doğuma kadar devam eden döneme ise fetal evre denir.

• Bu dönemdeki embriyoya, fetus adı verilir.