1

2

3

МАЗМҦН Ы-СОДЕРЖАНИЕ

«Ақтӛбе-Ӛрлеу»: ақпараттық шолу .......................................................................................................... 7

Тайжанов А.Т.,

Мемлекеттік бірегейлікті сақтаудағы патриоттық тәрбие берудің тағылымдық ролі ............................ 10

Абденова Г.З.,

Жаңа инновациялық технологияларды оқу – тәрбие ҥрдісіне енгізу ............................................... 16

Ақылбекова А.Ж.,

Ойын – оқушының ойлау қабілетін дамыту қҧралы .................................................................................. 18

Алмаханова Л.Т.,

Бастауыш сыныптарда оқытудың жаңа технологиясын сабақта тиімді қолдану .................................... 19

Асылбек А.А.,

География пәнін оқытудың ерекшеліктері мен қолданылатын әдіс-тәсілдері ........................................ 21

Бухарбаев Б.К.,

Основы дифференцированного обучения ................................................................................................... 24

Ильясова С.Х.,

Использование икт в работе инструктора по физической культуре в дошкольной организации ......... 25

Кенжебаева Б.О.,

Роль современных информационных технологий в формировании поликультурной личности........... 27

Курганбаева М.Б.,

Мектепке дейінгі ҧйымда «Әліппе» пәнін апробациядан ӛткізу жолдары .............................................. 29

Набиева Г.К.,

Қазақ тілінің жаңа әліпбиі ӛркениетке батыл қадам .................................................................................. 30

Намазбаева Ж. А.,

Оқушылардың функционалдық сауаттылығын дамыту:талап және нәтиже ........................................... 33

Омарова Д.С.,

Театрализованная деятельность и виды театров в детском саду .............................................................. 34

Шайқақов Р.Т.,

Жаратылыстану пәндерін оқытудың жаңа ҥрдістері ................................................................................. 36

Абуова А.М.,

Қазақстанның геосаяси жағдайы.................................................................................................................. 39

Башалова Г.Е.,

Жаңа технологиялар негізінде оқушы қызығушылығын арттыру ............................................................ 40

Жақашева А.Х.,

Ҧйымдастырылған оқу іс - әрекетіндегі жаңа технологиялардың тиімді әдістері .................................. 42

Жиі С.Е.,

Әр жылдардағы оқушылардың әдеби шығармашылық қабілеттерін дамытудағы жҥргізілген

жҧмыстарым ................................................................................................................................................... 45

Карабаева С. Б.,

Қарақытайлар ................................................................................................................................................. 47

Каршигина М.С.,

Дарынды шәкірт – ел болашағы ................................................................................................................... 49

Қҧрмашева А, Қ.,

Тарих пәнін мектеп оқушыларына меңгерту ісіндегі мҧғалімнің педагогикалық шығармашылығы ... 51

Мурзабекова Ж. Т.,

Коррекция и развитие речевой деятельности учащихся на уроках математики в областной

специальной коррекционной школе-сад для детей с ЗПР ......................................................................... 52

Табынбаева А.К.,

Специфика реализации проектной работы на уроках русского языка ..................................................... 55

Тасимова Л.Ж.,

Психикалық дамуы тежелген оқушылар және ерекшеліктері .................................................................. 58

Білім сапасын жақсарту жолдары

Педагогикалық зерттеу: ізденіс пен тәжірибе

4

Досова М. Т.,

Жасӛспірімдердің ӛзіне–ӛзі қол жҧмсаудың алдын алудың алғышарттары ........................................... 61

Кадирова В. А.,

Мамандығым- мақтанышым ......................................................................................................................... 62

Кӛптілеуова М.Н.,

Бала зорлығы – заман қасіреті ...................................................................................................................... 63

Кукжанова Ж. Б.,

Домбырамен сҥйемелдеудегі дәстҥрлі ән айту арқылы жас ҧрпақтың дҥниетанымын қалыптастыру 65

Кусайнов С.С.,

Ӛнер сыныбындағы эстетикалық тәрбие ҥйлесімді дамудың жалпы негізі ............................................ 66

Нарегеева А.М.,

Туған ӛлке тарихы ......................................................................................................................................... 67

Тлесова Л.Ж.,

Ҧлттық тәрбие беруде отбасының маңызы ................................................................................................. 69

Абденова Г.З.,

Кесінділерді ӛлшеу. Фигураларды салу ...................................................................................................... 71

Абдірахманова А.Ж.,

Біріккен сӛздер ............................................................................................................................................... 73

Абуова Ш.Е.,

English for kids................................................................................................................................................ 75

Ажибаева А.И.,

Қыс кӛрінісі .................................................................................................................................................... 76

Айдарова Р.А.,

Екі екі сандарды қосу .................................................................................................................................... 78

Аққалиева Г.С.,

Ӛрт-тілісіз жау ............................................................................................................................................... 80

Алипова Г.Қ.,

Отбасылық портретке жақтауша жасаймыз ................................................................................................ 81

Алманиязова Ш. А.,

Гимнастика. қҧралдармен және қҧралдарсыз орындалатын жалпы дамыту жаттығулары ................... 83

Алмаханова Л.Т.,

Мен және табиғат. Ҥ дыбысы мен әрпі ....................................................................................................... 85

Аманжол Б. Қ.,

Азаматтық – қҧқықтың жауапкершілігі ...................................................................................................... 87

Аниева А. М.,

«Сӛйлем» тарауынан ӛткенді қайталау, ӛзін-ӛзі тексеру .......................................................................... 88

Арыстанбекова А.Е.,

Жалқы есім және жалпы есім ....................................................................................................................... 90

Арыстанова Ж.А.,

Қадыр Мырзалиев «Кәрі қыран».................................................................................................................. 92

Әбимолда К. Ә.,

Я Я әрпі мен дыбысы .................................................................................................................................... 93

Әжіғалиева Б.Н.,

Сақ тайпасы .................................................................................................................................................... 94

Байбаракова Г.Ж.,

Моя семья и друзья, мир вокруг нас ............................................................................................................ 95

Байдрахманова А.Т.,

«Д» дыбысы мен әрпі .................................................................................................................................... 98

Байдуллина З.С.,

Лев Толстой. Акула ..................................................................................................................................... 100

Баймҧханова А. С.,

Су мен ауаның қандай қасиетін білесің? ................................................................................................... 102

Мектептегі тәрбие

Ҧстаз тәжірибесінен

5

Байтақова Г.Қ.,

Дҥниежҥзілік мҧхиттың проблемалары .................................................................................................... 103

Бисенбина Н. К.,

Тәрбиеші болу – бір бақыт! ........................................................................................................................ 106

Ботанова Г.О.,

Мамандықтар әлемі ..................................................................................................................................... 107

Бӛлекбаев А.С.,

Граната лақтыру .......................................................................................................................................... 109

Былкаиров Р.А.,

How much is it? ............................................................................................................................................. 110

Гибнер О.Б.,

Наши лесные друзья. Зайчик ...................................................................................................................... 112

Дюсембаева А.А.,

Сӛйлеуді дамыту .......................................................................................................................................... 113

Ербатырова С.М.,

География сабақтарында оқушылардың сыни ойлауын дамыту ............................................................ 114

Еспембетова А.Ж.,

Бердібек Соқпақбаев. «Менің атым – қожа» повесіндегі қожа бейнесі ................................................. 115

Жақыпбаева Ғ. Ж.,

Жылдамдық. Уақыт. Қашықтық ................................................................................................................ 117

Жалғасбаева Л. Е.,

Сан есім ........................................................................................................................................................ 118

Жаппарова Ж.Т.,

Махамбет. Мен қҧстан туған қҧмаймын. Жалғыздық. Еріскендей ер болса ......................................... 119

Жарекин А. М.,

Монғолдардың қазақстан жерін жаулап алуы .......................................................................................... 122

Жарқынбекова Л.Ж., Бакеева Т.Д.,

Аралар мен қҧмырсқалар қоғамдық бунақденелілер ............................................................................... 124

Зингина Г.А.,

Театр костюмдерін дайындау ӛнері ........................................................................................................... 127

Капрахимова Ш. Х.,

А.Байтҧрсынов. Аққу, шортан һәм шаян .................................................................................................. 129

Қасенова К.А.,

Ойлы болсаң, озып кӛр ............................................................................................................................... 131

Кемединова Г.И.,

Табиғатқа саяхат. Жж дыбысы мен әрпі ................................................................................................... 133

Конысбаева Г.К.,

Таңбалары әр тҥрлі сандарды қосу ............................................................................................................ 136

Култаева Л.А.,

Жалпыадамзаттық қҧндылықтарды жарыққа шығаруда сабақтан тыс жҧмыстарды жҥргізудің

тиімділігі....................................................................................................................................................... 140

Кусатаева У.С.,

Однородные члены предложения .............................................................................................................. 141

Кутбанова А.Е.,

И.А.Крылов "Аққу шортан һәм шаян" ...................................................................................................... 144

Қынаева А.Е.,

Геометриялық пішіндер ............................................................................................................................. 145

Қалжанова Б.А., Кҥн жҥйесі. Галактика. Жер – ғарыш денесі. ӚҚН ................................................................................. 147

Қожабаева Г.Д.,

«Толағай» отбасылық сайысы .................................................................................................................... 150

Қорғанов С.Т.,

Тіктӛртбҧрыштың ауданын табуға есептер шығару ................................................................................ 151

Мажитова А.Қ.,

Санды 8-ге кӛбейту және бӛлу ................................................................................................................... 153

Манашева Г.Н.,

Тынық мҧхит аралдары ............................................................................................................................... 154

6

Маясарова А. И., М. Әуезов «Кӛксерек» ................................................................................................................................. 155

Маясарова Р.М., Да (де), та (те), ма (ме), ба (бе), па (пе) шылаулары. терме диктант ...................................................... 157

Мубаракова А.А., С.Оспанов. Шыбын мен кӛбелек ............................................................................................................... 159

Нҧрманов Е.М., Қазақстан территориясындағы тас дәуірінің тҧрақтары .......................................................................... 160

Рзабаева С.А., Наурыз-думан .............................................................................................................................................. 162

Сағитжанова Ы.М., Ҧлттар достығы - басты байлығымыз ....................................................................................................... 163

Сансызбаева Л.О., Аққала ........................................................................................................................................................... 165

Спанов Ә.Н., Допты жоғарыдан тік қолмен ойынға қосу ............................................................................................... 166

Сарина Г.Ж., Шеңбер және оның элементтері ................................................................................................................. 167

Серікболова А.

Қалау рай, қалау райдың мағынасы ........................................................................................................... 168

Cәрсенов С.С., Ғабит Мҥсіреповтың «ананың анасы» әңгімесі ........................................................................................ 172

Тағаева Г.Ж., Ж.Жабаев «Алғадай туралы әрбір ой» ...................................................................................................... 174

Туребаева Ж.К., Жол ережесін білеміз бе? ............................................................................................................................ 176

Тщанова Е.М., Менің қалам. Менің ауылым ...................................................................................................................... 177

Шәдікова А.Ә., Ондық бӛлшекті натурал санға кӛбейту .................................................................................................... 178

Шакпакова Г.А., Строение цветка. виды опыления. цветение и опыление растений ........................................................ 181

Назарбаева Р.К.

Библиографиялық дайджест

CLIL технологиясы – пәндік ҥйлесім табудың жолдары ......................................................................... 185

7

«АҚТӚБЕ-ӚРЛЕУ»: АҚПАРАТТЫҚ ШОЛУ

Қҧрметті педагогтер! Сіздердің назарларыңызға «Ӛрлеу» біліктілікті арттыру ҧлттық орталығы

АҚ филиалы Ақтӛбе облысы бойынша педагогикалық қызметкерлердің біліктілігін арттыру

институтында ӛткен, педагогикалық қауымның қызығушылығын тудырған негізгі іс-шараларды

ҧсынып отырмыз.

2018 жылдың ІІ тоқсанында филиал қызметкерлерінің ӛткізген маңызды іс-шаралары:

1. Ӛрлеу» БАҦО» АҚ филиалы Ақтӛбе облысы бойынша педагогикалық қызметкерлер-

дің біліктілігін арттыру институтының жҧмыс жоспарына сәйкес 2018 жылдың 29-30 наурыз

кҥндері «Заманауи білімге жаңаша кӛзқарас: тәжірибе және даму болашағы» тақырыбында

Халықаралық ғылыми-тәжірибелік конференция ӛтті.

Конференция жҧмысына Қазақстан Республикасы, Ресей Федерациясы, Финляндия ғалымдары,

халықаралық деңгейдегі ғылыми қызметкерлер, біліктілікті арттыру институттарының, мектепке

дейінгі, орта білім беру, кәсіптік және техникалық білім беру ҧйымдарының басшылары мен

педагогтерінен қҧралған 400-ден астам адам қатысты.

Конференция жҧмысы ашылуында қала әкімі Ілияс Испанов халықаралық ғылыми-

практикалық конференцияға қатысушыларды қҧттықтады.

Конференция барысында «Ӛрлеу» БАҦО АҚ Ақтӛбе филиалының директоры Нҧргҥл Абишева,

алдағы уақытта осы шетелдік әріптестермен серіктестікте жемісті жҧмыс жасауға сенімі білдірсе,

Қ.Жҧбанов ат.Ақтӛбе ӛңірлік мемлекеттік университетінің педагогика және психология ғылымдары-

ның PhD докторы Иманчиев Жаңдарбек Ермекович пен Ҥздіксіз білім беру институтының

директоры, педагогика ғылымдарының кандидаты Такишева Гҥлбану Ақылбекқызы жоғары оқыту

жҥйесінде еліміздің жеткен жетістіктері мен алға қойған мақсаттарын айқындап ӛтті. Конференцияға

келген арнайы қонақтар: Финляндия мемлекеті Сейнайоки қаласы, Скандинавия академиялық

ҧтқырлық институтының ректоры Элина Ванхемпинг, Ресей Федерациясы Орынбор мемлекеттік

педагогикалық университеті, педагогика ғылымдарының докторы Сальцева Светлана Васильевна

қатысушылармен шетелдік тәжірибелерімен бӛліссе, Ақтӛбе қаласы, Педагогикалық шеберлік

орталығының басшысы Акимова Тавиля Адиетовна, орта білім беру мазмҧнын жаңарту жағдайында

«НЗМ» АҚ Педагогикалық шеберлік орталығының атқарып жатырған қызметі жайлы баяндап ӛтті.

Сондай-ақ, Ақтӛбе қаласының әкімдігі және Скандинавия академиялық ҧтқырлық институты

ӛзара ынтымақтастық Меморандумына қол қойды.

Конференцияның екінші бӛлімінде секциялық жҧмыстар ӛткізілді. Шетелдік әріптестер жҧмыс

барысында қатысушылармен «Бастауыш білім беру: тәжірибе және инновация», «Жаңартылған орта

білім беру мазмҧнын енгізу арқылы игі іске қол жеткізу», «Рухани жаңғырудың негізі – ҧлттық

қҧндылықтарды қалыптастыру», «Кіші жастағы балалардың интеллектуалдық және шығармашылық

әлеуетін дамыту» тақырыптарында шеберлік-сыныптар ӛткізіп ҥздік тәжірибелерімен бӛлісті.

Конференция қорытындысында қатысушылар талқыланған ӛзекті мәселелер заманауи

педагогтің кәсіби шеберлігін дамыту мен шығармашылық тҧрғыда ӛзін-ӛзі жетілдіруіне жаңаша

серпін беретін және бәсекеге қабілетті жаңа қоғам қҧру жолындағы ғылым мен білімнің даму

болашағының ерекше маңыздылығын атап ӛтті. Ҥш тілде әдістемелік ҧсыныстар қабылданып,

электрондық жинақ шығарылды.

2. Тәрбие, ӛзін-ӛзі тәрбиелеу – «Білім беруді жаңғыртудың рухани-адамгершілік негіздері:

бірегей мҧрадан табысты болашаққа» атты облыстық ғылыми-тәжірибелік конференцияда

талқыланды (Ақтӛбе ПҚИ 70 жылдығына орай). Конференция Ақтӛбе филиалында 2018 жылдың 27- сәуірінде «Ӛрлеу» БАҦО» АҚ жедел

жоспарына сәйкес ӛткізілді. Институттың директоры, ф.ғ.к. Н.М.Абишева қазіргі заманғы ӛзгерістер

жағдайында ҧлттық және конфессиялық тҧрғыдан адамның рухани-адамгершілік тәрбиесінің

маңыздылығын атап ӛтті:

- «Рухани жаңғыру» қоғамдық сананы жаңғырту бағдарламасы аясында конференцияға

ғалымдар, тарихшылар, ӛлкетанушылар, біліктілікті арттыру жҥйесінің ардагерлері, облыс

мҧғалімдері қатысты. Конференция жҧмысына М.Оспанов атындағы БҚММУ профессоры, ф.ғ.д.

А.Т.Тайжанов; Қ.Жҧбанов атындағы АӚМУ профессоры, т.ғ.д. Н.А.Абдуллаев; кафедра меңгерушісі,

п.ғ.к. А.К.Дҥйсенбаевтардың қатысуы шараның мазмҧнына зор салмақ қосқан болатын. Облыстың

мәдени мҧрасына, оның бірегей тарихи тәжірибесіне, білімдегі ғылыми жетістіктерге және жас

ҧрпақты патриоттық тәрбиелеуге бағытталған біліктілікті арттырудың жаңа жолдарын іздестіруге

қатысты бірқатар мәселелер талқыланды.

8

Кеңес Одағының Батыры А.Молдағҧлова атындағы Ақтӛбе облыстық мемориалдық

мҧражайының ғылыми қызметкері С.Б.Тәжбенова мҧражай педагогикасының тәжірибесімен бӛлісті.

Мҧражайдағы батыр туралы қҧжаттар негізінде Ақтӛбе мектептерінің және жоғары оқу

орындарының жоғары сынып оқушыларымен кездесулер ӛткізілді. Отбасы қҧндылықтары

орталығының директоры, педагогика және психология ғылымдарының магистрі А.У.Турниязова

отбасылық қҧндылықтарды дамыту мен сақтаудың маңыздылығын атап ӛтті. Оның айтуынша,

Орталықтың қорында кӛптеген елдердің (Қазақстан, Испания, Ресей, Финляндия және т.б.)

тәжірибесі жинақталған. Сол тәжірибесін ҧсынған болатын. Материалдар ерлі-зайыптылармен жҧмыс

істегенде жас отбасыларға арналған жаттығу тренингтерінде қолданылады.

Ақтӛбе қаласындағы Назарбаев Зияткерлік мектебінің тарих пәні мҧғалімі К.К.Рахбаев тарихи

орындарға саяхат жасау кезінде оқушыларға жҥргізген педагогикалық бақылауларымен бӛлісті.

Мҧғалім балалардың туған жеріне жасаған сапарлары патриоттық сезім мен Отанға деген

сҥйіспеншілікті қалыптастырады деп есептейді.

Конференцияның екінші бӛлімінда тӛрт секция жҧмысы ӛткізілді, онда мҧғалімдер тарихи-

ӛлкетану, біліктілікті арттыру жҥйесіндегі қызметкерлердің ерекше тәжірибесі және облыстың

мәдени-ғылыми және білім беру жетістіктері сияқты бағыттардағы бірқатар тақырыптарға тоқталды.

Қҧрметті қонақтар – біліктілікті арттыру жҥйесінің ардагерлері А.Х.Бектенғалиев,

Л.И.Пережогина секциялық жҧмыстарға белсене қатысып, тәлімгер ретінде алғыс хаттармен

марапатталды.

Шараға қатысушылар конференцияның нәтижелі жҧмысы туралы айта келе, адамгершілік

бағдардың бірыңғай жҥйесі болған кезде ғана қоғамның ауқымды ҧлттық міндеттерді шешуге

қабілетті екені туралы ортақ пікірге келді.

Облыстық ғылыми-тәжірибелік конференцияның қорытындысы бойынша ҧсынымдар

қабылданды, материалдардың электрондық жинағы жарық кӛрді. Конференцияға қатысушыларға

алғыс хаттар мен сертификаттар табысталды.

Конференция жҧмысына қызығушылық білдіріп, қаралып жатқан ауқымды мәселелерді

шешуге белсенді қатысуы және ӛзара қарым-қатынас ҥрдісінде жоғары кәсібилігін кӛрсеткені ҥшін

барлық қатысушыларға шынайы алғыс айтылды.

3. «Рухани жаңғыру» – сапалы білім беру мен тәрбиелеудің негізі» – бҧл «Ӛрлеу» БАҦО»

АҚ-ның 17 филиалын біріктірген республикалық бейнефорумның тақырыбы. Қазақстан

Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаевтың «Болашаққа кӛзқарас: рухани жаңғыру»

бағдарламалық қҧжатының ӛзектілігі мен қҧндылық бағдарын талқылау одан әрі

шығармашылық ізденіске және «Рухани жаңғыру» бағдарламасын іске асыру бастамасына

белгілі бір серпін берді.

Бейнефорумының ашылуында «Ӛрлеу» БАҦО» АҚ Басқармасының тӛрағасы, педагогика

ғылымдарының докторы, профессор Ахметова Гҥлнас Кенжетайқызы барлық қатысушыларға арнап

қҧттықтау сӛз сӛйледі. Екі мыңға жуық ӛрлеуліктерге жолдаған сӛзінің негізінде – рухани жаңғыру –

жаңаруға деген ҧмтылыс, «мәдениет пен руханилық – біздің қҧндылықтарымыздың, біздің

қазақстандық бірлікте екеніне назар аударды.

Бейнефорумда бағдарламалық мақаланы жҥзеге асыруда филиалдар практикалық қызметін,

шетелдік әріптестер бағдарламалық қҧжаттың маңыздылығы туралы бейне шолуын ҧсынды.

Бейнефорум «Рухани жаңғыру» бағдарламасын жҥзеге асырудағы перспективалық идеялар мен

бастамаларды ілгерілетуге ықпал ететін филиалдардың маңызды және айрықша кӛрсеткіштерімен

есте қалды:

- мемлекеттік тілді латын әліпбиіне кӛшіру саласында;

- «Туған жер», «Қазақстанның рухани байлығы», «Қазақстанның 100 жаңа есімі», «Жаһандық

әлемдегі қазақстандық мәдениет» және т.б. бағдарламалар бойынша белсенді жҧмыстар.

Республикалық бейнефорум қорытындысы бойынша педагогикалық қоғамдастыққа арналған

ҥндеу қабылданды.

«Ӛрлеу» БАҦО» АҚ Басқармасының тӛрағасы Г.К.Ахметова қорытынды сӛзінде барлық

акционерлік қоғамға шығармашылық кӛзқарас пен филиалдардың тәжірибесінен кӛрсетілген ерекше

жҧмыстар ҥшін шынайы алғысын білдірді және барлық ӛрлеуліктерге табысты болашақ ҥшін бҧдан

әрі шығармашылық шабыт пен жемісті қызмет тіледі.

Республикалық бейнефорумның мазмҧнды бағдарламасы «Атамекен» әнімен аяқталды,

«Ӛрлеу» БАҦО» барлық филиалдары ӛздерінің корпоративтік бірлігін, асқақ рухын, шығармашылық

шабытын білдіріп, «Мәңгілік елге» лайықты ҧлттың тәрбиесі мен біліміне жауапты кәсіби

шеберліктерін кӛрсетті.

9

4. «Ӛрлеу» Ақтӛбе Британдық Кеңесімен бірлесе халықаралық жобаны жҥзеге асыру

мақсатында озық тәжірибені тарату, мҧғалімдердің кәсіби дамуы ҥшін «The English for

Engagement and Employability» ағылшын тілі пән мҧғалімдеріне сертификатталған тренер

Курманбекова М.Б. семинарлар сериясын ӛткізді.

«Critical thinking and 21st century skills» оқу модулі бойынша семинар ӛтті. Семинардың

алғашқы тыңдаушылары қалалық, аудандық орта мектептер мен колледждерінің ағылшын тілі

пәнінің мҧғалімдері болды.

Оқытудың мақсаты сын тҧрғысынан ойлаудың теориялық және практикалық негізін меңгеру

және ағылшын тілі пәні мҧғалімдерінің кәсіби қҧзыреттілігін қалыптастыру болып табылады.

Семинар барысында сыни ойлауды, ғаламдық сананы, коммуникативтік дағдыларды, сандық

сауаттылықты дамытуға арналған материалдар мен тапсырмалар жҥргізілді. Семинар жоғары

деңгейде ӛтіп, қатысушылар тарапынан жақсы баға алды.

Қҧрметті әріптестер!

Біз авторларға, оқырмандарға, мҧғалімдерге шынайы алғысымызды білдіреміз. Сіздердің

тікелей қатысуыңыздың арқасында ғана «Әдіскер жаршысы» журналы облыстың педагогикалық

аудиториясының ішінде ҥлкен сҧранысқа ие болды.

Сіздермен кәсіби тҧрғыдан бірлескен іскерлік байланысымызды одан әрі қарай жалғастыруға

шақырамыз!

Редакционная коллегия

10

МЕМЛЕКЕТТІК БІРЕГЕЙЛІКТІ САҚТАУДАҒЫ ПАТРИОТТЫҚ ТӘРБИЕ БЕРУДІҢ

ТАҒЫЛЫМДЫҚ РОЛІ

Тайжанов А.Т.,

философия ғылымдарының докторы, профессор

Ӛткен жылы Қазақстан Республикасы

Президенті Н.Назарбаевтың «Болашаққа бағдар:

рухани жаңғыру» атты Бағдарламалық мақаласы

жарық кӛрді. Онда біздің Қазақстан ҥшін

«ҧлттық бірегейлікті сақтаудың» аса маңызды

екендігі айтылған. Ӛйткені, «Ҧлттық жаңғыру»

деген ҧғымның ӛзі ҧлттық сананың кемелденуін

білдіреді. Біздің ҧлт ретінде дамып,

кемелденуіміздің екі жолы бар. Бірі-ҧлттық сана-

сезімнің кӛкжиегін кеңейту болса, екіншісі-

ҧлттық болмыстың ӛзегін сақтай отырып, оның

бірқатар сипаттарын ӛзгерту.

Әлемнің тарихи дамуына кӛз жҥгіртсек

және қазіргі заман мазмҧнын ой елегінен

ӛткізсек, «жаңғыруды әркімнің ҧлттық даму

ҥлгісін ескермей, әлемге ортақ, әмбебап ҥлгіге

алмастыру жағы басым. Алайда ӛмірдің ӛзі бҧл

пайымның тҥбірімен қате екенін кӛрсетіп берді.

Іс жҥзінде әрбір ӛңір мен әрбір мемлекет ӛзінің

дербес даму ҥлгісін қалыптастыруда» [1., 8].

Ендеше, осыған сәйкес, ҧлттық салт-дәстҥріміз,

тіліміз бен ӛнеріміз, әдебиетіміз, салт-

жоралғыларымыз, бір сӛзбен айтқанда, ҧлттық

рухымыз бойымызда мәңгі қалуы керек.

Халықтың жас ҧрпақтарына сапалы білім

мен саналы тәрбие беруі қай кезде де ӛзектілігін

жоғалтқан емес. Сондықтан да ата-бабаларымыз

жас ӛренді елін, жерін сҥюге ҥндеп, ҧлттық салт-

дәстҥрмен сусындатуды барлық уақытта да мҧ-

рат тҧтқан. Ӛткен ғасыр соңында тәуелсіздікке

қол жеткізіп, жаңа ғасырда тәуелсіз даму жолына

тҥскен Қазақ елінің ҧл-қыздарына, жас ҧрпақ-

тарына сапалы білім мен саналы тәрбие беру,

патриоттық, отаншылдық сезімдерін, Атамекенге

деген азаматтық ҧстанымдарын қалыптастыру

заман талабы. Мемлекет тарапынан патриоттық

сезімді дамыту бағытында келелі шаралар

атқарылып, бағдарламалар жасалып

жататындығы да сонан болса керек. Қазіргі

уақытта бір жағынан сананы тҧрмыс билеп,

екіншіден, жаһандық сапырылыс ҥстемдік қҧрып

тҧрғанда ӛскелең ҧрпақты патриоттық рухта

тәрбиелеу қоғамдық қажеттілік. Бҧл туралы

«ҚАЗАҚСТАН – 2050» Стратегиясында: «Жаңа

Қазақстандық патриотизмді ӛз бойымызда және

балаларымыз бойында тәрбиелеуіміз керек» -

екендігі айтылған [2., 69].

Жаһандану – тек технологиялар мен ғылы-

ми техникалық жетістіктердің бәсекесі ғана емес,

ол отаншылдық сезімі жоғары тҧлғалардың ара-

сындағы елдің қадір-қасиетіне жету, халықтың

ойындағысын тап басып біліп, орындап отыру

барысындағы бәсекелестігі десек те болғандай.

Президент «Болашақ» бағдарламасы бойынша

шетелде білім алған тҥлектермен кездесу бары-

сында «...патриот – ол Қазақстанды шын сҥйетін,

ҧлттық қҧндылықтарды қастерлейтін, бойында

адалдық, ар-намыс, ізгілік қасиеттері бар, халқы-

ның дәстҥрі мен Отанына деген сҥйіспеншілігі

мол адам» - деген болатын. Ал «Қазақстан

Ҧлттық Энциклопедиясында»: «Отаншылдық,

отансҥйгіштік, патриотизм (грек. parts - Отан) –

адамның Отанына, туған еліне, салт-дәстҥрі мен

мәдениетіне деген сҥйіспеншілік сезімі» - деп

анықтама берілген [3., 218].

Ежелгі грек жерінде пайда болған патриот

сӛзі (раtriotes - жерлес, отандас) дҥниежҥзілік

қауымдастықтың даму тарихына және

мемлекеттердегі саяси жағдайларға байланысты

саналуан сипат пен мағынаға ие болып отырған.

Мысалы, ежелгі Афины азаматтарына эллин

тілінде сӛйлей алмайтындармен некеге тҧруға

заң жҥзінде тыйым салынған. Бҧл заң талабын

орындау грек патриотизмі ретінде қабылданған

және мемлекеттік дәрежеде насихатталып,

бҧлжытпай орындалған. Махатма Ганди

«ағылшын отаршылдарымен кҥресудің жолы -

ағылшынның тауарларын ешқашан сатып алмау»

деп жариялады. Тауарлары ӛтпеген ағылшын

кәсіпкерлері жаппай банкротқа ҧшырап,

ақырында елден кетуге мәжбҥр болған. Бҧны да

ҧлт бірегейлігі, ҧлттық сананың жетілуі деп

тҥсінгеніміз жӛн.

Мҧхаммед с.ғ.с. Пайғамбарымыздың

Хадистерінде патриотизм идеясы ӛте жоғары

қастерленеді, Отанды сҥю асқан парасаттылық

сезімімен бағаланады. Бір Хадисте: «Отанды

сҥймеген адамның иманы болмайды», - деп

кӛрсетілген. Тағы бір сӛзінде Пайғамбарымыз:

«Нағыз мҧсылман – халқынан зәбір кӛрсе де,

оны сҥюді, оған қызмет қылуды тоқтатпаған

жан» - деп, ҥлкен ҧлағаттылық қасиет танытқан.

Кӛшпелі қазақ ӛркениетінде патриотизм,

ҧлтжандылық, Отанды сҥю, оны қасық қаны

11

қалғанша қорғау - ең қасиетті міндеттердің бірі

екендігі ежелгі Тҥрік қағанатынан бізге жеткен

Кҥлтегін ескерткішіне де қашалып жазылған.

Қазақ елінің ғасырлар бойы қалыптасқан

отансҥйгіштік тәлім-тәрбие дәстҥрлерін, әдістері

мен қҧралдарын жинақтап, оны бҥгінгі жастарды

тәрбиелеуде, оқу-тәрбие барысында ҧтымды

қолдану – уақыт талабы. Тарихты парақтасақ,

халқымызда «Атамекенге» деген сҥйіспеншілік

ерте заманнан қалыптасқан. Олар халықтық

мәнге ие мол рухани мҧраларда – тҥркі

халықтарына ортақ тас ескерткіштердегі

тағылымдарда, орта ғасырлар ойшылдары мен

кейінгі жыршы-жыраулар, қазақтың ағартушы-

гуманистері және «Алаш» ардақтылары, қазақ

зиялылары қалдырған ой-пікірлерінен кӛрініс

табады. Патриотизмді қалыптастыру – бҧл

мемлекеттік міндет, қоғамның әлеуметтік

тапсырысы. Қай елде ҧлттық бірлік, ӛз елін сҥю

жоғары деңгейде болса, сол елде саяси

тҧрақтылық пен экономикалық даму ӛрістейді.

Ендеше, патриотизм міндетті тҥрде тҧлғаның

жоғары әлеуметтік белсенділігі мен ҧлт бірлігін

кӛздейді. Ӛйткені, кез-келген адам еңбекте

табыстарға жету ҥшін, қоғам ӛркендеп, талап

кҥшейіп, талғам артып ҥлкен бір серпіліс болуы

қажет. Қазақстан сияқты унитарлы, бірегей

мемлекетке алдымен этностық патриотизм

қалыптастыру қажеттілік еді. Қазақ халқы белгілі

деңгейде этностық патриотизм сатысынан ӛтті,

ол енді ӛзі қҧрған мемлекеттің дамуына мҥделі

болғандықтан, барлық ҧлт ӛкілдерінің ҧйытқы-

сына айналып, қазақ ҧлтының «ҥйлестіруші»

ролін кӛрсетіп, жасампаздыққа бастаушының

міндетін атқаруы тиіс. Қазақстандық

патриотизмнің басты ӛлшемі (ұстаным) –

мемлекет мҥддесін қамтитын, еліміздің игілігіне

арналған ӛнімді және шығармашылық еңбек.

Қазақстандық патриотизм идеясы – ҧлттық

бірегейлікті сақтау идеясы бҥкіл қазақстандық-

тарды болашақтарына сеніммен қарауды, оларды

жасампаз еңбекке шақыруды, береке-бірлікті,

баянды ынтымақты орнықтыруды кӛздейтін аза-

маттық ҧстаным. Ол біздің экономикадағы, сая-

саттағы табыстарымыздың жемісі. Патриотизм-

нің басты кӛрінісі мен ҧстанымдарына келер

болсақ, олар: ӛз еліңнің рухани-мәдени тарихын

білу, ерлік істерін білу, тілін, ӛнерін игеру. Бір

сӛзбен айтқанда, бҥкіл қазақстандықтар ӛз

елінің, жерінің ӛткенін сезінбей, оның ерлікке,

адамгершілікке толы тарихын, тілін, ӛнерін жете

ҧғынбай, отаншылдық сезімді қалыптастыру

мҥмкін емес. Патриоттық, немесе, отансҥйгіштік

дегенді оп-оңай қолдана салуға да, айта салуға да

болады, ӛз елің мен Отаныңа, халқыңа деген

махаббат деп сырғыта да салу еш қиындық

келтірмейді. Алайда, Отанға деген сҥйіспеншілік

сырттай енжарлық сипатта кӛрініс бермеуі керек.

Яғни, тек менің тауым биік болсын деген ішкі

есеп, немесе, белгілі бір кҧбылыс пен оқиғаға

сырттай бақылаушы ғана болу шын мәніндегі

отаншылдық сезіммен сыйыса алмайды.

Керісінше, патриоттық пен отаншылдық кез-

келген республика азаматының нақты іс-әрекеті

мен қимыл-қозғалыстарынан кӛрініс табуы

керек. Патриотизмнің ерен ҥлгісін ел қорғаған

батырларымыз, ел басқарған хандарымыз, елге

бәтуа айтқан билеріміз, халқын оқу-ӛнерге ша-

қырған ақын-жырау, ағартушыларымыз, кешегі

ХХ ғасыр басындағы қазақ зиялылары, Отан

соғысы ерлері сияқты ҧлт мақтаныштары, ҧла-

ғатты тҧлғалар ӛз істерімен ӛнеге кӛрсете білді.

Казір патриоттықты, отансҥйгіштікті әркім

әр қалай тҥсініп жҥр. Біздіңше, әр адамның,

әсіресе, ӛскелең ҧрпақтың бойында отаншылдық

сезімді қалыптастыратын ұлттық идеология

қажет. Онда ең алдымен, балабақшаға баратын

бӛбектерімізге Отанды сҥюдің қастерлі ҧғым

екені кӛрініс тапқаны дҧрыс. Мектеп бағдарла-

масында отансҥйгіш азамат қандай болуы қажет-

тігіне ден қойылған жӛн. Жалпы, патриоттық пен

отансҥйгіштік ҧғымының ауқымы кең. Ӛйткені,

елдің патриоты болу тек білімді, ӛз кәсібінің

білікті маманы атанумен шектелмейді. Отансҥй-

гіштік - ана сҥтімен, әке қанымен бойға даритын

қасиет. Елінің, Жерінің, Ҧлтының тарихын, мә-

дениетін, әдебиетін жетік білмеген адам патриот

та, отансҥйгіш те бола алмайды. Рухы мықтылар-

дан ғана елінің шын патриоты шығады, олар

Отанына опасыздық жасамайды. Қайда жҥрсе де

Елінің абыройын, Жерінің таутасын, Ҧлтының

намысын қорғап, Отанын насихаттап жҥретіндер

нағыз отансҥйгіш, патриоттар. Кешегі кеңестік

саясат, бейнелей айтқанда, ӛзіңді мҥлдем ҧмыт,

тек Отаныңды ғана ойла, соны қорға деген

кағиданы ҧстанды. Тҥптей келгенде, ол кӛпші-

ліктен қолдау таба алмады. Ал бҥгінгі ҧлттық

идеологияда «Отаның мен ҿзіңнің қамың үшін

қимыл-қарекет жаса» деген бағдар бар екені де

белгілі, бҧл жалпы алғанда дҧрыс ҧстаным.

Қазақ патриотизміне қазақстандык пат-

риотизм тәуелді болуы тиіс. Былайша айтқанда,

автохонды, мәртебелі (титульный) этнос, қазақ-

тың ҧлттық мҥдделерін басқа этностар бірауыз-

дан қабылдағаны және қолдағаны жӛн. Сонда

ғана жалпы қазақстандық патриотизм нығаяды

және кҥшейеді. Әйтпесе «қазақстандық ҧлт» де-

ген пікір қазақ ҧлтын кӛлеңкелейді, ҧлттық біре-

гейлікті сақтауға да қауқарсыз. Ӛйткені, «ҧлттық

код, ҧлттық мәдениет сақталмаса, ешқандай

жаңғыру болмайды. Алға басуымыз ҥшін ҧлттың

дамуына кедергі болатын ӛткеннің кертартпа

тҧстарынан бас тартуымыз керек»[1.,9]. Бҧл ҧлт,

12

оның тәрбиесі туралы қалыптасқан бҧрынғы

қасаң тҥсінікке де қатысты.

Дәстҥрсіз діндердің кӛбеюі де қазақстан-

дық патриотизмді әлсірететін жайт. Қазақ зерт-

теушілері осы кҥнге дейін идеологияға патрио-

тизмді енгізбей жҥр. Шын мәнінде патриотизмі

жоқ халықтың ҧлт қауіпсіздігі ӛте осал, әлсіз

болады. Жас ҧрпақты әртҥрлі экстремистік ағым-

дардан сақтаудың да басты амалы – отаншылдық

сезімді, елге, жерге, ҧлтына деген табандылықты

қалыптастыру. Жалпы Президент ҧлттық руха-

ният дамуының мемлекет ӛміріне тигізер игі әсе-

рі туралы да аз айтып жҥрген жоқ. Оны тҥйіндей

айтар болсақ, «Біз Қазақстанның барлық

азаматтарының отаншылдық сезімі мен ӛз еліне

деген сҥйіспеншілігін дамытуға тиіспіз» [2., 69].

Қазақстандықтардың отаншылдық сезімін

тәрбиелеу білім берудің мектепке дейінгі

жҥйесінен бастап жоғары оқу орындарына

дейінгі барлық ҧйымдарда кӛкейкесті болып

табылады. Сондықтан жастарды Отанды, туған

жерді, ӛзінің халқын сҥюге тәрбиелеу – ҧстаздар

қауымының аса маңызды әрі жауапты парызы.

Туған халқымыздың ӛткен тарихына кӛз

жіберсек, отансҥйгіштіктің керемет ҥлгілерін

кӛреміз. Тарихи мәліметтерден байқайтынымыз,

сонау сақ дәуірінен бастап, бертіндегі қазан

тӛңкерісіне дейінгі кезеңді алып қарасақ, ӛз

заманында «қазақ патриотизмі» деп хатталып

жазылмаса да, ауыз екі тҥрде жыр, ӛлең

формасында тараған отансҥйгіштіктің не бір

ҥлгілері бізге жеткен. Отансҥйгіштік – қазақ

елінің әлемдік ӛркениетті елдер қатарына

қосылып, дҥниежҥзілік қауымдастықтан

лайықты орнын алуға мҥмкіндік беретін бірден -

бір кҥш. Демек, бҥгінгі кҥні егеменді ел болып,

қазақ деген ҧлт болып отыруымыздың ӛзі ата-

бабаларымыздың теңдесі жоқ ерлігінің арқасы.

Міне, сондықтан бҥгінгі ҧрпақ халық нені бастан

кешіргенін, бҥгінге қолы қалай жеткенін, ӛз

тарихын жасау ҥшін талай тер тӛгіп, азап

шеккенін, тар жол, тайғақ кешуден ӛтіп, жерін

қорғап, елін ерлікпен сақтағанын білуге тиіс.

Қазақтың отансҥйгіштік, патриоттық тәр-

биесі – тереңнен тамыр тартқан халқымыздың

сан ғасырлық болмысының, дҥниетану кӛзқара-

сының, ақыл-ой мен салт-дәстҥр, мәдениетінің

кӛрінісі. Осыларды бойға дарытпайынша, келер

ҧрпақты патриоттық, отансҥйгіштік тәрбиеге

лайықты қалыптастырмайынша алтын бесік елін,

кіндік жерін қорғайтын және осы мақсат жолын-

да бар кҥш-жігері мен қайратын жҧмсайтын

отаншыл азаматтарды, яғни, нағыз патриоттар-

ды тәрбиелеп шығару да мҥмкін емес. Ата-

бабамыздың ата-салтымен, дәстҥрімен қанымыз-

ға сіңген ҧлттық тәрбиенің болашақ ҧрпақ

тәрбиесінде де атқаратын ролі зор. Қазақ жҧрты

ҧлттық тәрбиеге жіті мән берген. Әрбір жасты

Отанын сҥюге, аялауға, қҧрметтеуге, оған адал

қызмет етуге тәрбиелеу- ҧлттық тәрбиенің

кӛрінісі. Әр халықтың ӛзіне тән ҧлттық тәрбиесі

бар. Ҧлттық тәрбие Отанды сҥюден басталады.

Әр дәуірдің тарихи кезеңдерінде Отансҥйгіштік-

ке тәрбиелеудің ӛзіндік мҥдделері болады да,

«ұлтжандылық», «отансүйгіштік», «патрио-

тизм» ҧғымдарының мазмҧны, ол туралы

тҥсініктеріміз сол заманның ақиқатынан наным-

сенімінен туындайды. Қазақстан Республикасы

«Білім туралы» заңында «білім беру жҥйесінің

басты міндеттері: азаматтық пен ел жандылықты,

ӛз Отаны – Қазақстан Республикасына сҥйіспен-

шілікке, мемлекеттік рәміздерді кҧрметтеуге,

халық дәстҥрлерін қастерлеуге, әлемдік және

отандык мәдениеттің жетістіктеріне баулу, қазақ

халқы мен республиканың басқа да халықтары-

ның тарихын, әдет-ғҧрпы мен дәстҥрін зерделеу,

мемлекеттік тілді, басқа да тілдерді меңгеру» деп

атап ӛтілсе, жас ҧрпаққа мәдени мҧралар арқылы

патриоттық тәрбие берудің негізгі идеялары

мемлекетіміздің «Қазақстан -2050» Стратегия-

лық даму бағытында: «болашақ жас ҧрпақ кҥллі

әлемге әйгілі әрі сыйлы, ӛз елінің патриоттары

болады» делінген [2.,71].

Қазақстанда тҧратын қазақтар ғана емес,

әрбір адам ӛзін осы елдің перзенті сезінбейінше,

оның ӛткенін біліп, болашағына сенбейінше біз-

дің бҧл бағыттағы істеріміз ілгері баспайды. Біз

қазақстандық патриотизмді Отанын, еліміздің

тарихын қҧрмет тҧту, жері мен суын шексіз сҥю,

халқының ӛнеге дәстҥрін, әдет-ғҧрпын, тілін қҧр-

меттеу, мҥддесін кӛздеп, әр адамның кҥш-жіге-

рін ел бірлігін нығайтуға, егемендігіміз бен

тәуелсіздігіміздің ірге тасын берік етуге жҧмса-

уы деп тҥсінеміз. Отансҥйгіштік -адамның

бойындағы кҥш қуатын, білім мен тәрбиесін,

халық мҥддесіне, оның игілігіне, яғни адамның

кір жуып, кіндік кескен жеріне білдіретін пер-

зенттік борышы, оның кісілігін танытатын ерек-

ше асқақ сезімі. Әйтеке бидің: «Ӛмірім халықті-

кі, ӛлімім ғана ӛзімдікі» деп, отансҥйгіштік пен

патриоттық сезім биігін бір ауыз сӛзбен беруі де

содан. Тәуке хан заманынан бері қазақ қоғамын-

да елдік пен ерлік, патриотизм байлықтан жоға-

ры бағаланды. Қазақ патриотизмін - рухы биік

жеке тҧлғаны қалыптастырудағы ата-бабалары-

мыздың қаһармандық, батырлық, елдік пен ерлік,

отансҥйгіштік тәлім-тәрбие беру идеялдарының

жиынтығы деп қарастыруға болады.

Қазақ Республикасының саяси-әлеуметтік

тҧрғыдан дамуы, дербес мемлекет ретінде ӛзіндік

келбетінің қалыптасуы барысында ӛскелең

ҧрпаққа отаншылдық рухта тәрбие беруді рухани

ҧлттық дәстҥрлерге сай жетілдіру, ҧлттың тарихи

тҧлғаларының батырлық, ерлік бейнесін ҥлгі ету

13

– бҥгінгі қажеттіліктердің бірі. Жаһандану зама-

нында отансҥйгіштік тәрбие беру ісі мемлекеттік

міндеттер қатарына кіруі, ҧлттық сипатқа ие

болуы да қажеттілік. Ендеше, бҥгінгі кҥні тәрбие

ҥдерісі әр отбасынан бастау алып, білім беру

жҥйелерінде, мәдени-рухани тәрбиелік мәнді

мекемелерде ҥздіксіз, кешенді жҥргізуді талап

етеді. Ел мен ел аралас-қҧралас болып кеткен

қазіргі уақытта жат жҧрттықтардың жағымсыз

қылықтарына жастарымыз еріп кетпеуі ҥшін де

тәуелсіз мемлекет азаматтарының қалыптасуын-

да тәрбиенің маңызды рӛліне баса назар аудара

отырып, туған елін, жерін сҥйетін, Отанын

қорғайтын білімді, саналы, рухани бай,

мәдениетті, ҥлкенді сыйлап, салт - дәстҥрлерді

қастерлейтін азамат етіп тәрбиелеу барлық білім

беру жҥйесінің міндетіне айналуы қажет.

Қазіргі ғылыми әдебиеттерде

отансҥйгіштіктің қалыптасуына, бағытына

байланысты мемлекеттік, этностық және

туған жерге – деген патриотизм деп жіктеп

жҥр. Кейбір мамандар басқа тҥрлері туралы да

пікірлер білдіреді. Бҧл патриотизмнің кҥрделі

әлеуметтік-мәдени кҧбылыс екендігін кӛрсетеді.

Себебі, ол идея, сезім және іс-әрекет ҥлгісі

ретінде байқалады. Сондықтан ПАТРИОТИЗМ

идея ретінде қоғамдық санада, үлгі ретінде

мҽдениетте және белсенді іс-ҽрекет ретінде

саясат пен экономикада кӛрініс табады.

Қазақ халқында Отаны, ҧлты ҥшін еңбек

еткендерді, ҧлтын шексіз сҥйгендерді тек

ПАТРИОТ деп қана қоймай АЗАМАТ деп

ардақтайды, қҧрметтейді. ХХ ғасыр басындағы

зиялыларымыздың «Алаш азаматтары» деп

аталуы да содан. Демек, азаматтық сезімнің

қалыптасуы мен осы рухта тәрбиелеудің ақырғы

нҥктесі – жеке адамның ӛз қуат-қайнарын тарихи

әрекет-тердің авторы ретінде жҧмсай білуінде,

оны кҥнделікті іс-қимылда пайдалануында,

Отанына деген патриоттық сезімінде. Азаматтық

кемелділік, патриоттық сезім, олардың толысуы,

тереңдей тҥсуі, әрине, лезде келмейді. Ол мектеп

бітіру, білім алу, немесе, адамның материалдық

игіліктерді иелену шамасымен де шендеспейді.

Азаматтықтың айқындаушысы – салиқалы еңбек,

сергек, саналы тҧрмыс. Яғни, жас буынды жетіл-

діретін әрі адамды рухани ажарландыра тҥсетін -

қоғамдағы пайдалы іс. Бҧл адамды бір жағынан

жан-жақты және жарасымды жетілуге әкелсе,

екінші жағынан – азаматтық ҧстанымды нығай-

татын тҧғыр. Себебі, еңбек ететін кезкелген

адамның ӛзі рухани жағынан таяз болса, білімге,

ӛнерге, мәдениетке деген қҧмарлықтың ішкі

қажетіне жетуге тәрбиеленбесе, азаматтық

сезімінің тҧмшалануына тіреледі, ал ҧстанымсыз

адам қажетті қасиеттерді толық мәнінде сіңіре

алмайды. Сондықтан да қазіргі азаматты, бҥгінгі

уақыт белгісі айдарлағандай, экономикалық

призма арқылы ғана емес, әлеуметтік, мәдени,

рухани кӛзқарастары, әрекеттері, сезімдері

жиынтығында тану және тәрбиелеу ҥлкен

маңызға ие.

Отан соғысы кезіндегі кҥшті идеологияның

арқасында Кеңес ӛкіметін мекендеген барлық

халықтар бірікті. Бірақ халық бірігу ҥшін, бір

мақсатқа ҧмтылу ҥшін оларды біріктіретін идея,

идеология керек. Отан соғысы кезінде ел

басшылары осыны анық та, айқын тҥсінді. Ол

идеология, біріншіден, бҥкіл Кеңес елін

мекендеген ҧлттар мен ҧлыстарды орыс

халқының (ұлтының) айналасына топтастыру

еді. Сталин осыны тҥсінді және оның тҧлға

ретіндегі тарихи ролі де осында болатын.

Екіншіден, Абай айтқан: «Біріңді қазақ, бірің дос,

кҿрмесең істің бҽрі бос» - деген ҧстанымның

жалпы халықтық, ҧлтаралық дәрежеде тҥсінілуі,

соғыс тҧсында барлық ҧлт ӛкілінің бір жағадан

бас, бір жеңнен қол шығаруы [4., 89]. Бҧған

Кеңес елі халықтары қалай жетті деген сҧраққа

келер болсақ, елімізде әскери ӛнердің ең жоғарғы

саласын білдіретін қҧрамдас бӛлімі СОҒЫС

СТРАТЕГИЯСЫ мықты болды. Әсіресе оны

идеологиялық тҧрғыдан қамтамасыз ету жағы.

Ӛйткені соғыс стратегиясы Қарулы Кҥштерді

соғысқа дайындаудың, оны жоспарлау мен

жҥргізудің теориясы мен практикасының

мәселелерін қамти отырып, мемлекет саясатымен

тығыз байланысты, оған тікелей тәуелді

жағдайда болып, ӘСКЕРИ ДОКТРИНАНЫҢ

талаптарына сай келді. Сол тҧстағы Ел

Басшысының беделі де ӛте кҥшті болды. Ҥгіт-

насихат жҧмыстары теориялық жағынан

ҧстанымдылығымен, практикалық тҧрғыдан

нанымдылығымен ерекшеленді. Елдегі барлық

мҥмкіндік соғыс мақсатына жҧмылдырылды.

Экономиканың соғыс мақсатына бағытталғанын

айтпағанда, елдегі бҥкіл идеологиялық жҧмыс,

ғылым мен мәдениет, әдебиет пен ӛнер тек осы

бағытта қызмет етті. Аталған сала қызметкер-

лерінің ерен еңбегі халқымызға рух берді, жігер

берді, жеңімпаздыққа жетеледі [5., 148].

Тылдағы адамдардың жанқиярлық

еңбектері дәріптелді және солардың бәрі жеңісті

қамтамасыз ету ҥшін болып жатқаны соғыстағы

солдаттарға уақтылы хабарланып отырды.

Ыбырай Жақаевтың, Шығанақ Берсиевтің,

Қажымҧқанның басқа да Казақстанның атын

әлемге шығарғандардың хаттары, арнау сӛздері

жауынгерлерге жеткізіліп жатты. Ҧлан-байтақ

қазақ елінің барлық облыстары, қалалары мен

елді мекендерінен әскерилерге хаттар жолданды.

Ерен еңбек еткен ел азаматтарына жауынгерлер

де жауаптарын жолдады. Міне, осының бәрі

РУХТЫ кӛтеретін, НАМЫСТЫ қайрайтын істер еді.

14

Ал ел ішіндегі мәдени істер, ғылым, әдебиет пен

ӛнердің жоспарлы тҥрде жеңіске қол жеткізуге

бағытталуы тек сол кездегі ғана емес, келер

ҧрпаққа ҥлгі боларлықтай еді. Мәселен, соғыс

жылдарында Сталиннің тікелей шешімімен

белгілі ғалымдардың жалақысы 100 есе

кӛбейтілді. Олар да уақытпен есептеспей, еселеп

Отан ҥшін еңбек етті, нәтижесінде, жау

қаруынан кем емес қару дҥниеге келді, кейін

Кеңестер Одағы басқа елдермен тең дәрежеде

«сҿйлесе» алды.

Жауынгерлердің рухын биіктеткен тағы

бір жай – майдан мен тылдың – бір мақсатты

кӛздеуі, Кеңес халықтарының ҧлтына, тегіне

қарамай бҧл істе бірегейлік танытуы еді. Осыны

сол тҧстағы ҥгіт-насихат жҧмыстары кӛпшілікке

жеткізіп бере алды. Ӛйткені, кҥрес тек майдан

шебінде ғана емес, тылда да жҥріп жатқан.

Қарапайым халықтың жанқиярлық еңбегі соғыс

батырларынан асып тҥспесе кем болмады.

Жерлесіміз Шығанақ Берсиевтың ерен еңбегі,

атақты палуан Қажымҧқанның қазақ ҧшқышына

самолет сыйлауы, бір сӛзбен айтқанда барлық

мҥмкіндікті соғыста жеңіске жетуге жҧмылдыру

халық санасына әбден сіңірілген еді. Сондықтан

да майданда да, тылда да «Отан үшін, Сталин

үшін жан пида!» деген ҧран, сенім етек алды.

Кейін соңғысын біздің тарихшылар «жеке басқа

табыну» деп тҥсіндірді. Бҧл тҥсініктен біз әлі де

арылған жоқпыз. Бірақ бір нәрсенің басы ашық.

Орасан зор, жоспарлы, тиянақты тҥрде

жҥргізілген ҥгіт-насихат жҧмысының арқасында

халық Сталинді кҿсем деп сенді, жетекші деп

соңынан ерді, қол жеткен табыстарды соның

есімімен байланыстырды. Бҧларға қоса

Сталиннің жеке басына тән кӛптеген жағымды

қасиеттер мен қабілеттер, мінез-қҧлықтар, сол

тҧстағы ол туралы ел аузындағы әңгімелер – бәрі

Сталиннің кӛсемдік бейнесін сомдады. Бҧндай

тәжірибе бҧрынғы да, сол кездегі де

тарихымызда бар еді. Мәселен, В.

Маяковскийдің Ленин мен партияны бір деп

қарауы сияқты. Ендеше, сол тҧста «Отан үшін»,

«Сталин үшін» деген ҧранның болуы да белгілі

бір заңдылық болмағанымен қисынды қҧбылыс.

Кезінде Николо Макиавелли «кӛне Рим

Республикасының кҥшеюінің басты себебі Рим

халқының рухтылығына тікелей байланысты

болды» деп кӛрсете келіп, ӛз заманындағы

Италиядағы дағдарысты сол «рухтың

қҧлдырауынан, соның салдарынан халықтың

мемлекетке қызмет етуінің әлсіреуінен» деп

тҥсіндірген болатын. Ел басшысы халық

қолдаған адам болу керек. Бҧндай ойды кӛптеген

арғы және бергі заман ойшылдары да (Платон,

Фараби, Ж.Баласағұн, Абай т.б.) айтқан. Жҥсіп

Баласағҧнның:

Халыққа ұлы ерлер керек қаһарлы,

Саспай шығар ҿрт алса да жаһанды!

Болу керек бек жігерлі, бек сергек,

Салғырт болса – оған қалай ел сенбек?!

Болсын бектің сҿзі – берік, ісі- анық,

Халық сенсін! Халық сенсе – күш алып! -

деуі бекер емес.

Жалпы алғанда кезкелген мәселені шешуде

сенім мен жігердің орны ерекше. Ал бҧндай

қасиеттер тек рухты адамға, рухы биік ұлтқа

тән. Отан соғысы кезіндегі әдебиет пен ӛнердің,

жалпы мәдениет саласының қол жеткізгені –

рухы күшті жандардың образдар галереясын

жасауы. Сол арқылы адамдарға кҥш-қуат, жігер

берді. Бірақ, бҧл тҧста да бір нәрсенің басы

ашылмады. Ол ҦЛТЫҚ РУХ. Интернационалистік

идеологиямен қаруланған, қырағы аппарат

қызметкерлерінің елегінен ӛтетін шығармаларға

ұлттық рух туралы жазу мҥмкін болмады. Ол

ұлтшылдық болып саналды. Ал шын мәнінде

солай ма еді?!

«Қазақ тілінің тҥсіндірме сӛздігінде»: РУХ,

РУХТАНУ – адамның ой санасы, ішкі дҥниесі,

қайраттану, жігерлену, аруақтан – делінген [6.,

693]. Рух туралы біліміміз кҥні бҥгінге дейін

толық емес. Біз рухты кӛбіне санаға қатысты

қарастырамыз. Сана тек адамға ғана тән болса,

рух сананың объективті мәнге ие болған кӛріну

формасы. Адамның дҥние туралы тҥсінігінің

басы ӛінің рухани қасиеттерін тануға талпыныс

жасауымен байланысты. Ал рухани қасиет

белгілі бір әлеуметтік ортада қалыптасады. Ол

орта әр адам ҥшін алдымен – ҦЛТТЫҚ ОРТА.

Ендеше ҧлттық (ҽлеуметтік) ортаның болатыны

сияқты ұлттық рух та бар және ол адам

болмысының басты анықтауыштарының бірі.

Отан соғысы тҧсында қазақ халқының жауынгер

ҧлдары ата-баба дәстҥрін сақтап ерліктің не бір

ҥлгілерін кӛрсетті. Осының арқасында

майдандағы қазақ ҧлты арасынан сатқындық,

жігерсіздік, бейшаралық сияқты келеңсіз

қҧбылыстар байқалмады. Ӛйткені олар біздің

ҧлттық дәстҥріміз бен менталитетімізге, ҧлттық

табиғатымызға, «малым жанымның садағасы,

жаным арымның садағасы» - дейтін таным-

тҥсінігімізге жат қҧбылыстар еді.

Отан соғысы кезінде кӛп ҧлтты Кеңес

халқының ішінде қазақтардың ерекше

ерліктерімен, аңызға бергісіз істерімен жауға

қарсы тҧруларыда содан деп білеміз. Бірде-бір

қазақ жауынгері сатқындық жасаған жоқ.

Ӛжеттік пен ерлікке бару кездейсоқтық емес.

Отаны мен артында қалған елінің алдында

жауынгерлік борышты ӛтеуде олар болаттай

берік тәртіпке бой ҧсынды. Алматыда жасақ-

талған 8-ші Қазақстандық Гвардияшы атқыштар

дивизиясы сол кездегі Кеңес Одағының астанасы

15

- Москваны қорғау кҥндерінде Отан соғысының

тарихына мәңгі ӛшпейтін ерлік беттерін жазды.

Москваны қайсарлықпен корғаған панфиловшы

батырларды халқы ғҧмыр бойы қҧрметтеп есте

сактайды. Қазақстандық жауынгерлер

Рейхстаққа шабуыл жасауға қатысты, оның

тӛбесіне Жеңіс туын алғашқы болып қазақ

халқының даңқты ҧлы Рақымжан Қошқарбаев

қадады. Ҧлы Отан соғысының шежіресіне

Мәншҥк Мәметова мен Әлия Молдағҧлованың,

Хиуаз Доспанованың, Мәлік Ғабдуллиннің,

Бауыржан Момышҧлы мен Талғат

Бигельдиновтың және кӛптеген жерлестеріміздің

аттары алтын әріптермен жазылды.

Қазақстандықтардың бәріне ортақ іс –

жеңіске, отанына деген сезім біріктірді.

Дҥниежҥзін шарпыған жаһандық соғыс қазақ

халқының батыр ҧлт екенін баршаға мәлімдеді.

«Правда» газетінің бетінде 1941 жылы қазан

айында «Қазақтар» деген мақала жарияланды.

Бҧл Мәскеуді қорғаған Панфилов атындағы 8-ші

Гвардиялық дивизия туралы еді. Осы бір жеңіс

кҥндері кӛрнекті жазушы И. Эренбургтың 1942

жылы жазған «Қазақтар» деген мақаласында:

«Бір фриц маған: ”Біз жойқын күші бар

қаһарман солдаттармен беттестік, оларды

алған бетінен тіпті ешқандай оқ та, ҿрт те

тоқтата алмады. Олар тура бізге қарай

дауылдай дүркіреп жүгіріп келе жатты. Мен

бұлардың «қазақ» деген халық екенін, естідім.

Бұрын мұндай халық бар екенін естімеп едім...“

- деді. Фрицтер кӛп нәрсені білмеуші еді. Оларға

Ресейдің ҥлкен екенін ғана айтып, ал ол елде

кӛптеген халық тҧратынын айтпаған. Шығыстың

кең даласында ежелден қыстың қақаған аязы мен

жаздың аптап ыстығында кӛндіккен ержҥрек

адамдар тҧрады. Бҧл елдің ақындары Қазақстан-

ның даңқты батырлары жайлы сыр шертеді. Ал

бҧл елдің батырлары ең алдымен арын

ардақтаған. Ер Тарғын алты кез алдаспанын

қолына алып, алты мың жауға жалғыз ӛзі қарсы

шабуылға шығып тҧрып: ”Маған бҽрінен де

арым қымбат!“ - деп айғай салған!... Далада

салт атпен жҥруге ҥйренген қазақ. Егер қажет

болса еңбектей де алады, жҥгіреді де, таулы

жерде шыңға қарай ӛрмелейді, батпақ болса

белуардан саз кешіп те жҥре береді. Әйтеуір,

қазақтарды ешнәрсе де тоқтата алмайды...

Қазақтар орыстармен қатар тҧрып ҧрыс салуда.

Біз бірге қайғы кештік, бірге жаумен шайқасып

жҥрміз, жеңістің алғашкы таңын да бірге қарсы

алып, бірге қуанатын боламыз!» -деп жазды.

Ал белгілі ағылшын тарихшысы

Александр Верт ӛзінің «Ресей 1941-1945 жылда-

ғы соғыста» деген кітабында: «Қызыл Армияның

табанды солдаттарының бірі қазақтар болды, тҧ-

тас алғанда қазақтар бҥкіл соғыс бойында ӛзде-

рін жақсы жағынан таныта білді. Тіпті Сталинг-

радтың ӛзінде ең ӛжет солдаттар қатарында

қазақтар тҧрды»- дегенді айтады. Қанды соғыс

жылдары барған сайын бізден алыстауда, майдан

мен тылдың аты аңызға айналған ерлері де

барған сайын азая тҥсуде. Бірақ, олар жасаған

ерлік ешқашан ҧмытылмақ емес, келешек ҥшін,

дҥние жҥзілік жаңа жойқын соғысқа жол бермеу

ҥшін бҧл туралы ҧмытуға болмайды. Бҥгінде

біздің азаматтық міндетіміз - болашақ ҧрпақты

Отанын сҥюге, елінің, жерінің адал патриоттары

болуға, достық пен бірлік туралы тҥсінік беру

арқылы отансҥйгіштікке тәрбиелеу.

Патриоттық тәрбиенің міндеті – туған

жерді, табиғатты сҥйе білу қабілетін

қалыптастыру, оны қорғауға, гҥлдендіруге

қамқоршы болу, ӛз халқымен бірге ӛзге ҧлттарға

да сыйластықпен қарай білу, ӛз халқының туған

ӛлкесінің тарихын білу болып табылады. Оған

сонымен қатар, Отанын сҥю және ӛзінің азамат-

тығын мақтан тҧту, ӛз Отанының болашағы ҥшін

қызмет ету, ана тілін жетік меңгеріп сҥйе білу,

халқының дәстҥрін, салтын және ерекшеліктерін

білу, сақтау және байыту, дінге, тарихи

мҧраларға қҧрметпен қарау да жатады.

Тағы бір ерекше ескерер жайт Отан соғысы

кезіндегі басшылықтың сан-алуан ҧлттар мен

ҧлыстарды бір мақсатқа жҧмылдыра білуімен

қатар, ҦЛТТЫҚ НАМЫСТЫ оята білуі. Кеңестік

елдер территориясын әр ҧлттың «АТАМЕКЕНІ»

деңгейіне кӛтеріліп, ҧлтымыздың санасына оны

ескі АТА ЖҦРТЫНДАЙ, АТА ҚОНЫСЫНДАЙ

кіріктіруі. Ал қазақ халқы АТА ЖҦРТЫ мен

ҚОНЫСЫН еш уақытта, қандай қиындықта да

тастамаған халық. Сондықтан ӛткенімізді

сараптап ҚАРАҒАНДЫ, халқымыздың басындағы

небір тағдырлы жылдар болса да соған тӛзе біліп

Атамекенін қорғауды ӛз болмыстарының қасиет-

ті ӛзегіне айналдырған ерліктері, ерлік жасаушы

тҧлғалары кӛп болғанын кӛреміз. Айталық

«Ақтабан шҧбырынды, Алқакӛл – сҧлама» және

оның ер жҥрек батырлары, Сырым Датов пен

Исатай-Махамбет кӛтерілістері, Амангелді

Иманов бастаған 1916 жылғы ҧлт – азаттық

кӛтеріліс, т.б. Отан соғысының отты жылдарын-

да қазақтарды ӛшпес ерлікке жетелеген де,

даңққа бӛлеген де ҧлтымыздың елдік сезімдері,

АТАМЕКЕНГЕ деген сҥйіспеншілігі, кҥш –

қуаты. Осының барлығы сайып келгенде жастар

ҥшін ҥлгі боларлық ҚАЗАҚ ЕЛЖАНДЫЛЫҒЫ.

Жастар біздің елдің болашағы, оларда кҥш,

ақыл және ҥлкен потенциал бар. Сондықтан да

біздің тәуелсіз елімізде жастарды елін, ҧлтын

сҥю сезіміне тәрбиелеу ӛзекті мәселелердің бірі.

Елжандылық сезімге тәрбиелеудің басты кӛзі

тарих және оның сабақтары. Дегенмен де, қол-

дан патриотизм жасап, ешкімді «осы елді сҥй»

16

деп кӛндіре алмаймыз. Саяси-әлеуметтік, эконо-

микалық және тағы да басқа негіздері толық қа-

ланбаса еріксіз жасалған отансҥйгіштіктің ертеңі

қысқа болады. Бҧны ӛткен тарихымыз кӛрсетті.

Сондықтан да жастарды патриотизмге тәрбиелеу

процесінде осы жағын да қаперге алған жӛн.

Қолданылған әдебиеттер:

1. Н.Назарбаев. Болашаққа бағдар: Рухани

жаңғыру. Астана,2017

2. «ҚАЗАҚСТАН-2050» Стратегиясы:

қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси бағыты.

Астана, 2012.

3. Қараңыз: Қазақстан Ҧлттық

энциклопедиясы. Алматы, 2005., 7-ші том.

4. Абай. Шығармаларының екі томдық

толық жинағы. Алматы, жазушы, 2005., 1-ші том.

5. Казахстан в период Великой

Отечественной войны. В 2-х томах. Алматы,

1965. Том 2.

6. Қазақ тілінің тҥсіндірме сӛздігі.

Алматы, 2008.

ЖАҢА ИННОВАЦИЯЛЫҚ ТЕХНОЛОГИЯЛАРДЫ ОҚУ – ТӘРБИЕ ҤРДІСІНЕ ЕНГІЗУ

Абденова Г.З.,

№6 Хромтау гимназиясының бастауыш сынып мҧғалімі

Бастауыш сынып мҧғалімдері білімдерін

жетілдіріп, ҥнемі ізденіс ҥстінде болуы керек.

Бәсекеге қабілетті экономикасы қоғамдық

жаңаруға негізделген жан-жақты білім беру

жҥйесі керек десек, оның алғашқы ізденістері,

іргетасы мектептен басталады. Қазіргі уақытта

қоғам мҧғалімдерден жан-жақтылық, іс-

әрекетіндегі жҥйелілікті талап етіп отыр. Біз

бастауыш мҧғалімдері «Оқытудың жаңа

педагогикалық-инновациялық технологияны

қолданып, мҧғалімнің кәсіби қҧзіретін жетілдіре

отырып, жан-жақты дамыған жеке тҧлға

қалыптастыру» бағытында жҧмыс жасаймыз.

Инновация дегеніміз – жаңа мазмҧнды

ҧйымдастыру, жаңалық енгізу, жаңа ҥлгілердің

бағытындағы нақты әрекет, нақтыланған мӛл-

шердің шегінен кәсіптік іс-әрекеттің жаңа сапа-

лы деңгейге кӛтерілуі, жаңа нәтижені қамтама-

сыз ететін теориялық, технологиялық және педа-

гогикалық іс-әрекеттің біртҧтас бағдарламасы.

Инновация – латын тілінен шыққан аудармасын-

да: жаңарту, жаңалық, ӛзгеріс деген мағынаны

білдіреді. Инновациялық ҥрдістер – бҥкіл әлем-

нің білім беру жҥйесінің дамуының негізгі және

қажетті бағыттарының бірі. Инновациялық іс-

әрекет – педагогикалық еңбектің сапасын артты-

ратын оқу-тәрбие ҥрдісін жаңа бағытта қҧру

бойынша тҥбегейлі ӛзгерістермен ерекшеленетін

жаңа іс-әрекет. Мҧғалімнің инновациялық даяр-

лығы – мҧғалімнің инновациялық, педагогика-

лық технологияны меңгеру және оның ӛз іс-

тәжірибесінде пайдалана алуына қажетті жаңа

білім, білік, дағлыны меңгеруі.

Инновациялық оқыту дегеніміз – қазіргі

кезеңдегі әлеуметтік мәдени ортадағы иннова-

циялық ӛзгерістерді жете қарастыратын ҥрдіс

және оқу, білім беру әрекетінің нәтижесі. Инно-

вациялық білім – қҧзіреттілік білім беру жағ-

дайында қоғамның мәдени, әлеуметтік, экономи-

калық сҧранысты қанағаттандыратын, әлемдік

бәсекеге тӛтеп бере алатын теориялық білімін

кезкелген жағдайда ӛз іс-тәжірибесінде пайда-

лана алатын жаңа нәтижеге бағытталған білім.

Инновациялық білім беру – мҧғалімдерге инно-

вациялық білімдерді жҥйелі меңгерту арқылы

олардың инновациялық іскерліктері мен дағды-

ларын қалыптастыру ҥрдісі болып саналады. [1]

Мҧғалімнің инновациялық дайындығын қалып-

тастыруда, мҧғалімнің инновациялық белсенділі-

гін ескерген жӛн. Ол дегеніміз – мҧғалімнің жаңа

ӛзгерістерге кӛзқарасы, жаңаны білсем, ҥйрен-

сем, қолдансам және т.с. жаңа іс-әрекеттерін

жатқызуға болады. Қоғамның қазіргі даму

деңгейі жас ҧрпақтың білімінің жоғары болуын

талап етеді. Сапалы білім жҥйесі – ел

экономикасының тҧрақты ӛсуін қамтамасыз

ететін негізі факторлардың бірі және ол

мемлекет дамуының тҥп қазығы. Қазіргі

мҧғалімдер ӛзгермелі жағдайға тез бейімделіп,

педагогикалық ҥрдісті жҥйелі жҥргізуге

бағытталған ойлаудың жаңа типін меңгеріп,

шығармашыл – кәсіби іс-әрекетті оқушылармен

ынтымақтаса жҧмыс істеуді игеруі керек.

Педагогтердің алдына қойылып отырған

басты міндеттердің бірі – оқытудың әдіс-тәсіл-

дерін ҥнемі жетілдіріп отыру және жаңа педаго-

гикалық технологияны меңгеру. Жас ҧрпаққа

қоғам талабына сай тәрбие мен білім беруде

мҧғалімдердің инновациялық іс-әрекетінің ғылы-

ми педагогикалық негіздерін меңгеруі – маңызды

мәселелердің бірі. Жаңашыл педагогтердің

негізгі мақсаты шәкірт қауымының алатын

білімін сапалы ету, оның толықққанды жеке

тҧлға болып қалыптасуына негіз қалау. [2]

17

Педагогикалық озат тәжірибе оқу-тәрбие

жҧмысын ҥнемі дамытып және жетілдіріп

отырады. Сондықтан, әрбір мҧғалім еліміздегі

жаңашыл ҧстаздардың бай тәжірибесін, белгілі

педагогтер мен психологтардың ғылыми еңбек-

терін терең зерттеп, олардың ҧсынбаларын ӛз

ісінде шеберлікпен пайдаланғаны жӛн. [3]

Жасыратыны жоқ, бҧрын оқыту ісіне біржақты

қарап, оқытуды тек сабақты жақсы беру деп

санап келдік. Соның салдарынан ауыртпалық

мҧғалім мойнына тҥсті, ол ӛзі сабақ айтады,

сӛйлейді, сҧрайды, қосымшалармен толықтыра-

ды, яғни сабақ ҥрдісінің барысында ҧстаздың

қызметі басым еді. Бала тек тапсырманы

орындаушы ғана болды. Қазір бҧл әдіс-тәсілді

қоғамның дамуы қабылдай алмайды. Себебі,

заман ағымына сай оқыту мен тәрбие ісін жаңа-

ша жетілдіруді ӛмірдің ӛзі талап етеді. Ендеше,

оқытудың жаңа жҥйелерін кеңінен енгізудің

уақыты жетті. Оқытудың жаңа технологияларын

сабаққа енгізуге шҧғыл бетбҧрыс жасалды.

Оқыту тәрбие ҥрдісінде қолданылып,

айтарлықтай нәтиже беріп жҥрген жаңа педаго-

гикалық технологиялар: дамыта отырып оқыту

әдістемесі (Л.Занков, Д.Эльконин, В.Давыдов,

В.Репин), Оза отырып оқыту (С.Лысинкова), іс-

әрекетті бағалау (Ш.Амонашвили), тірек ҥлгілері

арқылы оқыту (В.Шаталов), саралап оқыту, шо-

ғырландырып қарқынды оқыту жҥйесі, модуль-

дік оқыту технологиясы (Ж.Жанпейісова) және

т.б. СТО әдіс-тәсілдерін пайдалану арқылы

оқулықтағы берілген міндетті деңгей барлық

оқушының қабілеті мен қызығуын ескере оты-

рып, жоғары білім мазмҧнын меңгеруге жағдай

жасайды. Барлық жаңа технологияның алдына

қойған мақсаты – оқушының жеке басының дара

және дербес ерекшелігін ескеріп, олардың ӛз

бетінше ізденуін арттырып, шығармашылықта-

рын қалыптастыру. Мҧғалім әрқашан сабағында

кӛрнекі қҧралдар немесе қосымша әдебиеттерді

мақсатты пайдалана отырып, оқушыларға мҥм-

кіндігінше білім тҥрлерін кеңірек беруге

ҧмтылғаны жӛн.

Жас ҧрпаққа заман талабына сай білім беру

әрбір ҧстаздан шығармашылықпен жҧмыс істеу-

ді, ҥлкен ізденісті талап етеді. Білім беру сала-

сындағы оқытудың озық технологияларын мең-

гермейінше сауатты, жан-жақты маман болу

мҥмкін емес. Қоғамымыздың қазіргі даму кезеңі

мектептегі білім беру жҥйесінің алдына оқыту

ҥрдісін технологияландыру мәселесін қойып

отыр. Осындай сҧраныстарға орай оқытудың әр-

тҥрлі технологиялары жасалынып, мектеп тәжі-

рибесіне енгізілуде. Ӛйткені жаңа педагогикалық

технологияны меңгеру мҧғалімдердің іскерлігін,

ізденісін туғызып, шығармашылықпен жҧмыс

істеуіне жол ашса, оқушылардың білім сапасын

арттыруға ӛз ҥлесін қосады.

Бҥгінгі жаңа қоғамда мҧғалімнің ішкі жан-

дҥниесі де жаңаша, демек, болашақ ҧрпақтан

ҥлкен ҥміт кҥтілуде. Мектептегі басты тҧлға

ҧстаз десек, білім саясаты ең алдымен ҧстаздар

қауымы арқылы жҥзеге асырылады. Ал біздің

келешектегі мақсатымыз – рухани жан дҥниесі

бай, жан-жақты жарасымды дамыған жеке

тҧлғаны қалыптастыру. Ел президенті

Н.Ә.Назарбаевтың «Болашақтың іргесін бірге

қалаймыз» атты Қазақстан халқына жолдауында:

«Біз білім беруді жаңғыртуды одан әрі

жалғастыруға тиіспіз. Сонымен қатар мемлекет

басшысы «Ҥштілділік мемлекеттік деңгейде

ынталандырылуы керек. Орыс тілін білу – біздің

ҧлтымыздың тарихи артықшылығы екені

баршаға белгілі... Біз ағылшын тілін игеруде

серпіліс жасауымыз керек

Бҥгінде мектептерді жаңа инновациялық

технологиялармен қамтамасыз ету жалғасуда.

Орта білім берудің 12 жылдық моделі енгізілуде.

«Ӛмір бойы білім алу» әрбір қазақстандықтың

жеке кредосына айналуы тиіс» делінген болатын.

Міне, әр адам, әр мҧғалім осы пікірді берік ҧста-

нып, ҧдайы ӛзін-ӛзі дамытуға, ҥнемі ізденіс ҥс-

тінде болуға, жас буынға ӛмірдің мәнін тҥсініп,

оқу мен білімді ҧғынтуға атсалысуы керек. «Бала

жҥрегі кішкентай кҥйсандық. Ол кҥйсандық

кілтін тапсаң ғана ашылады. Мҧғалімнің

қолында әр кез сол кілт жҥруі керек» дейді. Олай

болса, қазіргі заманауи технологиялардың

тиімдісін ала біліп, қажеттілікке жаратып, білім

мен ғылымды ӛз дәрежесінде меңгерту керек.

Пайдаланылған әдебиеттер:

1. Қазақстан Республикасында Білім беруді

дамытудың 2011-2020 жылдарға арналған

мемлекеттік бағдарламасы.

2. [3] Мҧғалімге арналған нҧсқаулық //

Қазақстан Республикасының жалпы білім

беретін мектептері педагогтерінің білікті-лігін

арттыру курстарының бағдарламасы / 100-155 бб

3. Бҧзаубақова К. Жаңа педагогикалық

технологиялар. Алматы-2004 Бастауыш мектеп

2015, №10,2016 №2.

18

ОЙЫН – ОҚУШЫНЫҢ ОЙЛАУ ҚАБІЛЕТІН ДАМЫТУ ҚҦРАЛЫ

Ақылбекова А.Ж.,

Қобда ауданы Ақрап орта мектебінің бастауыш класс мҧғалімі

Қай елдің болсын ӛсіп ӛркендеуі ӛркениет-

ті дҥниеде ӛзіндік орын алуы оның ҧлттық білім

беру жҥйесінің қалыптасуына, даму бағытына

тікелей байланысты. Себебі, қазіргі кезде әр

адамның болашағы оның алған білімінің сапасы

мен кӛлеміне қарай сарапқа салынады. Ӛмір

ағымына тек білімі мен білігі жоғары адамдар

ғана ілесе алады. Сондықтан оқу барысында

қашанда баланың пәнге деген қызығушылығын

арттыру, шығармашылық қабілеттерін дамыту

керек. Бастауыш сынып мҧғалімдерінің оқу –

тәрбие жҧмысының негізгі саласы сабақ. Сабақ

ҥстінде оқушылардың біліктілігі, іскерлігі, дағ-

дысы, дҥниетанымы дамиды. Негізгі бетбҧрыс

оқушы білімінің сапасын арттыру, ол дегеніміз

тҥпкі нәтижені кӛре білу, яғни оқушыға берген

біліміміздің қайтарымын кӛру. Ол ҥшін сабаққа

сыныптағы оқушының барлығын қызықтыра

отырып қатыстыру қажет. Бес саусақ бірдей

емес, яғни әр оқушының сабаққа қызығушылы-

ғы, дҥниетанымы, даму ерекшелігі әртҥрлі.

Сондықтан оқушылардың осы топтарына әртҥрлі

деңгейде талап қоюға келеді. Ал ойын элемент-

тері кезкелген оқушының қызығушылығын ту-

дырады. Тіпті нашар оқитын оқушының ӛзі ойын

арқылы берілген тапсырмаларды асқан қызығу-

шылықпен, белсенділікпен орындайды. Ойын

элементтерін қолдана отырып мҧғалім оқушы-

лардың сабаққа деген қызығушылығын, зейінін

арттыру мақсатында әртҥрлі әдіс–тәсілдерді қол-

данады. Атап айтқанда, мҧғалім ойын жағдаят-

тарын туғыза отырып, кӛрнекілікпен бірге әртҥр-

лі заттарды қолдану арқылы сҧрақтар қойып,

затты кӛрсетіп, тҥсіндіріп ойын сюжетін қҧрас-

тырады. Ойындар оқушылардың шығармашылық

ойлау қабілеттерін жетілдірумен қатар, сӛздік

қорларын да молайтып, сауатты жазуға да баули-

ды. Қай сабақ болмасын, оқушыларды ізденіске

шығармашылыққа баулуы керек. Бҥгінгі кҥн та-

лабы да біз мҧғалімдерден осыны талап етуде.

Оны жҥзеге асырудың бірден-бір жолы – сабақ

процесіне дидактикалық ойын тҥрлерін кӛрнекі-

ліктер арқылы тиімді пайдалану. Сабақты дидак-

тикалық ойындар арқылы кӛрнекіліктермен тиім-

ді пайдалану, оқушылардың сабаққа деген қызы-

ғушылықтарын, танымдық белсенділіктерін арт-

тырып қана қоймайды, сонымен қатар олардың

талабын ҧштастырып, ой-ӛрісін кеңейтуге, іздену

қабілеттерін дамытуға әсерін тигізеді. Оқушы-

лардың сабақтағы қызығушылығы мен белсен-

ділігін қалыптастырудың жолдары сан-алуан.

Бастауыш сыныпта заттың тҥріне қызығушылық

басым болады. Сондықтан олардың ӛзіндік дара

қабілетін дамыту керек. Орта буындағы оқушы-

ларға ӛз бетінше іздену мақсатындағы жҧмыс-

тарды беріп, ойын тҥрлерін шығармашылық

тҥрінде ҧйымдастыру пайдалы. Сабақтағы ойын

тҥрі – ҧжымдық еңбек, сондай-ақ тәрбиелік мәні

зор тәсілдерге жатады. Ойын барысында оқушы-

ның қабілеті, іскерлігі кӛрінеді. Мҧғалім әр оқу-

шының жҧмысын бағалауға мҥмкіндік алады.

Ойын оқушыны бірігіп жҧмыс істеуге ҥйретеді,

іздестіру, іздену дағдыларын қалыптастырады.

Ойын арқылы сабақты қызықтырып, ӛмірмен

байланыстыра отырған ҧтымды. Сабақта тиімді

қолданылған ойын тҥрлері – мҧғалімнің тҥсінді-

ріп отырған материалын оқушылардың аса зор

ілтипатпен тыңдап, жемісті, сапалы, меңгеруіне

сенімді кӛмекші бола алады. Ӛйткені, кіші жас-

тағы оқушылар жас ерекшеліктеріне байланысты

ойынға ӛте ынталы келеді. Балалар тез сергіп,

тапсырмаларды тез, әрі қызығып орындайтын

болады. Ойын балалардың оқуға, еңбекке деген

белсенділігін, қызығушылығын арттырудағы

басты қҧрал. Ал мҧғалімнің міндеті – балаларды

ойынға ӛз қызығушылығымен, ынтасымен қаты-

суын қамтамасыз ету. Ойын мен адам мәдениеті-

нің ӛзара байланысы ғылыми тҥрде анықталды.

Олардың тҧлғаны дамытудағы маңызы анықтал-

ды, оның психологиялық және әлеуметтік фак-

торлармен келісімі жӛнінде кең қарастырылуда.

Ойын технологиялары әлі де білім беру сала-

сында жаңа инновация болып табылады. Ойын

әрекеті балалардың бағалы ӛмірінің алғашқы

кҥндерінен бастап-ақ маңызы зор. Ойын бары-

сында баланың адамгершілік қасиеттері, ӛмірге

деген кӛзқарасы, қызығушылығы қалыптасады.

Ойын ойнау баланың салт-дәстҥріне, әдет-

ғҧрпына деген сҥйіспеншілігін арттырады және

адамгершілік қҧндылықтарын қалыптастырады.

Мәселен, ҧнамды әдеттер – ӛзара қарым-қаты-

настар, адамгершілік сезімдері дамиды. Еңбек

ету барысында ҧйымшылдық, жауапкершілік, па-

рыздық сезімдер сияқты қасиеттер қалыптасады.

Оқушының бәрі жақсы оқығысы келеді. Бірақ

олардың ақыл-ой қабілеті бағдарламадағы беріл-

ген материалды ҧғынулары бірдей емес. Ойынға

тек ойын деп қарамай халықтың ғасырлар бойы

жасаған асыл қазынасы, бір жҥйеге келтірген

тамаша тәрбие қҧралы деп қарау керек. Ойынды

отбасы тәрбиесінен бастап, мектептегі жеке

пәндерді оқыту барысында қосымша материал

ҥшін, баланың сол пәнге қызығушылығын

арттыру ҥшін пайдалануға болады.

19

Сабақта ойын тҥрлерін пайдалану сабақ

тҥрлері мен әдістерін жетілдіру жолындағы ізде-

ністердің маңызды бір буыны. Ойын тҥрлерінің

материалдары сабақтың тақырыбы мен мазмҧны-

на неғҧрлым сәйкес алынса, оның танымдылық

маңызы да арта тҥседі. Оны тиімді пайдалану

сабақтың әсерлігін, тартымдығын кҥшейтеді,

оқушылардың сабаққа ынтасы мен қызығушылы-

ғын арттырады. Ойынмен ҧйымдастырылған са-

бақ балаларға кӛңілді, жеңіл келеді. Сондықтан

барлық оқушыны білімге бірдей жетелеу ҥшін ӛз

мҥмкіндігіне сәйкес сабақты меңгерту, тілін, ой

ҧшқырлығын дамыту, ӛзіндік пікір айтуға жағ-

дай жасау еркін шығармашылыққа жетелейді.

Пәнге қызығушылығын арттыратын әдістің бірі –

грамматикалық ойынның тҥрлері. Грамматика-

лық ойындар – арқылы сабақтарда оқушылар

әртҥрлі жағдайды тҥсінеді, оны шешу жолдарын

қарастырады. Жақсы ойынға бала ынтасымен

беріліп, оны білуге, меңгеруге талпынып, алуан

тҥрлі дағды, мәліметтерді алып, шеберліктерін

шыңдайды. Балалардың ойлауын, қиялын, сӛй-

леуін дамыту ҥшін тҥрлі ережелер мен ойнайтын

ойындардың да ҥлкен дидактикалық мәні бар.

Бір ойын тҥрі ойлауы мен қабылдауын жетіл-

дірсе, ал екіншісі ойлау қабілетін, ҥшіншісі есте

сақтау қабілетін жетілдіреді. Сонымен қатар

сабақ барысында ойын тҥрлерін қолдану оқушы-

лардың оқып отырған сабағына қызығушылығын

арттырады, тҥсінуге мҥмкіндік туғызады.

Ойындарды тиімді қолдану 1-4 сынып-

тарда ӛте тиімді деп ойлаймын, себебі тез жазу,

оқу, мазмҧндау дағдылары қалыптаспаған оқу-

шыларды бірыңғай жаттығу жҧмысы жалықты-

рады, ал ойын керісінше пәнді сҥюге, қызыға ық-

пал жасайды. Ойымды қорыта келе, оқушылар-

дың қызығушылықтарын әр тҥрлі ойын арқылы

арттыра тҥсіп, сол алған білімді сапалы игеріп,

оны кҥнделікті тҧрмыс-тіршілікте пайдалануға

ҥйрету және ойлау қабілетінің дамуына, шығар-

машылық дағдыларын жетілуіне жол ашады.

Пайдаланылған әдебиеттер:

1.Қҧдайбергенева К.С. Қҧзырлылық таби-

ғаты – тҧлғаның ӛздік дамуында. Алматы // 2006.

-86 б.

2.Қҧдайбергенева К.С. Инновациялық

тәжірибе орталығы- педагогикалық технология

кӛзі. Алматы // 2001. -75 б.

3. Білімдегі жаңалықтар //2007. №4 26-28 б.

БАСТАУЫШ СЫНЫПТАРДА ОҚЫТУДЫҢ ЖАҢА ТЕХНОЛОГИЯСЫН

САБАҚТА ТИІМДІ ҚОЛДАНУ

Алмаханова Л.Т.,

№6 Хромтау гимназиясының бастауыш сынып мҧғалімі

Болашақта ӛркениетті дамыған елдер қата-

рына ену ҥшін заман талабына сай білім қажет.

Ӛйткені, тәуелсіз Қазақстанды дамыған бәсекеге

қабілетті елу елдің қатарында, терезесін тең ете-

тін – білім. Сондықтан қазіргі даму кезеңі білім

беру жҥйесінің алдына оқу ҥрдісін технология-

ландыру мәселесін қойып отыр. Мектеп ӛміріне

еніп отырған жаңа технологиялардың ерекшелігі

ӛсіп келе жатқан жеке тҧлғаны жан-жақты дамы-

ту. Соның ішінде мҥмкіндігі шектеулі оқушылар-

дың дамуына да жаңа технология элементтерін

пайдалану ӛз әсерін тигізуде. Бастауыш мектеп –

оқушы тҧлғасы мен санасының дамуы қуатты

жҥретін, ерекше қҧнды, қайталанбас кезең.

Сондықтан бастауыш білім ҥздіксіз білім берудің

алғашқы баспалдағы, қиын да жауапты іс.

Оқытудың әртҥрлі технологиялары сарапталып,

жаңашыл педагогтердің іс-тәжірибесі зерттеліп,

мектеп ӛміріне енуде. Қазіргі заманның талабына

сай болу және жаңа формация мектебінде жҧмыс

істеп жҥрген педагогтердің алдында тҧрған

проблемаларды шешу негізгі мақсат болып

табылады, олар:

- баланы оқи білуге ҥйрету;

- баланы ойлауға ҥйрету;

- баланың ӛзін-ӛзі тҧлға ретінде дамуына

жағдай жасау.

Осыған орай мектеп білімі тҥбегейлі

жаңартылып, мҧғалімнің қызметінің мақсаттары

кеңейіп, ҥлкен ӛзгерістер ҥстінде. Әр педагог-

тың міндеті – оқушының шығармашылық

ойына бағыт беру, шығармашылық ізденісті қол-

дау, жағдаяттар туғызып, оның шешімін табуға

бағыттау, жаңаны іздеуге, жҥйелі зерттеулерге

талдау жасауға талпыныс беру. Бҧл технология

несімен ӛзіне баурап алғандығын бірнеше сҧрақ-

жауап ретінде бергім келіп отыр.

«Сын тҧрғысынан ойлауды дамыту»

технологиясы немен қызықтырады?

• Кез келген ҧстазға сапалы сабақ беруге

мҥмкіндік беретіндігімен.

• Оқыту мен ҧйымдастырудың тиімді

әдістерінің /стратегияларының/ кӛптігімен.

• Оқу мотивацияларын ӛзгертуге пайдалы

екендігімен.

«Сын тҧрғысынан ойлауды дамыту»

технологиясының өзге технологиялардан

қандай ерекшеліктері бар?

20

• Сын тҧрғысынан ойлау сабақтарының

қҧрылымы /қызығышылықты ояту, мағынаны

ажырату, ой толғаныс/.

Негізгі ҥш кезеңнің маңыздылығы. Стра-

тегиялардың психологиялық астары мен ерекше-

ліктері. Осы жобамен жҧмыс жасау барысында

мҧғалім оқушының ӛзін ізденуге жетелейді,

ойлануға ҥйретеді. Педагогикалық технология

оқушылардың жеке басын дамыту мен білім беру

мақсатына жету жолындағы педагогикалық

қызметтің, іс- әрекеттің жҥйелі дамып отыратын

жобасы ретінде оқушы белсенділігін арттыруды

кӛздейді. Ал, оқушы белсенділігінің артуы оны

шығармашылыққа жетелейді.

Шығармашылық дегеніміз – адамның

ӛмір шындығында ӛзін-ӛзі тануға, жаңалық

ашуға, жаңа тәсілдер табуға ҧмтылуы, ізденуі.

Шығармашылық қабілет әр баланың табиғатында

болуы мҥмкін. Біздің міндетіміз – оқушыға

оның бойында жасырынып жатқан мҥмкіндік-

терін ашып кӛрсету. Ӛз тәжірибемде бастауыш

сынып оқушыларының шығармашылық

қабілеттерін, сабақта және сабақтан тыс уақытта

дамытуда сын тҧрғысынан ойлау жобасының

көптеген әдіс-тәсілдерін қолданамын:

• Тақырыпты мазмҧнына қарай жинақтау,

арнаулы бір тақырыпқа пікірталас тудыру /ой

қозғау, «инсерт» кестесі/

• Берілген тапсырманы тҥрлендіру

бағыттағы жҧмыс / эссе, шығарма, сауаттылықты

ашатын хаттар т.б. стратегиялар/

• әңгіменің ҧқсастығын салыстыру, бӛ-

ліктерге бӛлу, ат қойғызу, мәтіндегі ҧқсастық

пен айырмашылықты табуға /Вен диаграммасы,

аялдамамен оқу стратегиясы/

• Қиялдау арқылы сурет салғызу /сурет

салу стратегиясы/

• Кейіпкерге мінездеме беру ӛз ойын

жазғызу /авторға, кейіпкерге хат жазу

стратегиясы

• Шығармада екі кейіпкердің қарама-қарсы

элементтерін сипаттау /қарама-қайшы

элементтер стратегиясы/

• Ӛлең шумақтарын қҧрастыру / 5 жолды

ӛлең/

Бҧл бағдарламаның мақсаты – барлық

жастағы, соның ішінде бастауыш сынып оқушы-

ларының кез келген мазмҧн тҥсінікке сыни тҧр-

ғыдан қарап, ең керекті пікір, ҧйғарым таң-дауға,

шешім қабылдауға ҥйрету. Оқушылардың білім

деңгейін кӛтеруге, шығармашылыққа бау-луға,

ойларын еркін айтуға жетелеу. Сын тҧрғы-сынан

ойлау сынау емес, шыңдалған, бірін-бірі

толықтырған ойлау. Ең бастысы жекелей, топта,

сыныпта оқушылардың білім деңгейін кӛтеруге

ретімен сҧрыптап қолданған стратегиялардың

қай-қайсысы болсын сабақтың сапасын

арттыруда ҥлесі зор.

Жаңа білімді қабылдау, бекіту, іскерлік

пен дағдыны тәрбиелеу барысында жҧмыс

жҥйесін, оқушылардың дербес белсенді әрекетін

дамытуда, ӛздік жҧмысының тиімділігін артты-

руда «Сын тҧрғысынан ойлау» барысындағы

әдіс-тәсілдер білімді меңгертудің әр тҥрлі ке-

зеңінде қолдануға болатынын тәжірибе кӛрсетті.

Сын тҧрғысынан ойлауды дамыту бағдарламасы

ҧстаз бен оқушыны ізденуге жетелейтін, шығар-

машылық шабыт беретін, болашаққа деген ҥмітті

арттыратын бағыт. Әр оқушыда ӛзін-ӛзі дамыта,

жетілдіре бақылай алатын дағды қалыптастыру,

соған сәйкес ӛз бетінше білім алуға ҥйрету,

дамудың ең биік шыңына жету болып табылады.

Яғни, ең алдымен, шығармашылық ойлау нәти-

жесінде жаңалық ашылады, тҧлғаның дамуы

жеделдейді. Оқушы ойын осылайша шыңдауға

мҥмкіндік туады.

Ӛз іс-тәжірибемде сыни тҧрғысынан ойлау

технологиясы арқылы оқушылардың танымдық

қызығушылығын қалыптастырып, шығармашы-

лыққа баулуға кӛп кӛңіл бӛлемін.

Қазіргі кезде мектептерде жиі қолданы-

лып отырған жаңа технологиялардың бірі – сын

тҧрғысынан ойлауды дамыту қабілетін қалыптас-

тыруға бағытталған әдіс-тәсілдер. Осындай әдіс-

теме негізінде жасӛспірімдерге терең де тиянақ-

ты білім беруді ӛз тәжірибемде жиі қолданамын.

Қорыта келгенде, Пажарестің «білім беру

стилін таңдау кезінде мҧғалімнің білімділігінен

гӛрі сенімге негізделген ой-тармақтарының ық-

палы кҥштірек деп сендіреді: оқыту ҥдерісінде

қалыптасқан кӛзқарастар мҧғалімнің сыныптағы

«іс-әрекетіне пәннің қалай оқу керектігі жӛнінде

әбден қалыптасып қалған пікірлер анағҧрлым

кҥштірек ықпал етеді» дегендей, «Сенім» ҧғы-

мына тереңірек ҧғынып, сабақтарымда тиімді

қолдануға тырысамын. Оқушыларда сенімділік

артқан сайын, олар жҧмыс істеуінде жылдам-

дықтың, нақтылықтың кӛріне бастағандығының

куәсі болдым. Сыныптағы оқушылардың ҧйым-

шылдығы қалыптасып, топта бірлесе жҧмыс жа-

саулары кӛз қуантады. Мені ең таң қалдырған іс-

әрекеттердің бірі бірде-бір оқушы тақырыпты

талдаудан тыс қалып қоймайды. Адам бойын-

дағы қабілеттерін дамытып, олардың ӛшуіне жол

бермеу адамның рухани кҥшін нығайтып, ӛзін-

ӛзі тануына кӛмектеседі. Оқушының ӛз болмы-

сын тануға кӛмектесіп, қабілетін ояту, жаңа

рухани кҥш беру білімнің ең маңызды мақсаты

болып табылады. Оқушыларды шығармашылық

жҧмысқа баулып, олардың белсенділіктерін,

қызығушылығын арттыра тҥсу ҥшін, шығарма-

шылық қабілеттерін сабаққа және сабақтан тыс

21

уақытта дамытуда әр тҥрлі әдіс-тәсілдерді

қолдануға болады

Мҧнда басты назар аударатын нәрсе – оқу-

шылардың ауызша, жазбаша тілдерінің ӛзара ҧш-

тастырыла отырып және соған сәйкес жҧмыстың

ауызша, жазбаша тҥрде кӛрініс табуларын талап

ету. Соның негізінде ғана біздің ойымызша, тіл

байлығы мол, сауатты да шығармашыл жас жет-

кіншекті тәрбиелей аламыз. Оқушыларды шы-

ғармашылық бағытта жан-жақты дамыту – бҥгін-

гі кҥннің басты талабы. Осы талап тҧрғысынан

алғанда оқу-тәрбие ҥрдісін ҧйымдастырудың сан

тҥрлі әдіс-тәсілдерін іздестіру жаңа техноло-

гияларды тиімді пайдаланудың маңызы ерекше.

Қазіргі таңда оқытудың елуден астам

технологиясы бар екенін ғалымдарымыз айтып,

осылардың кейбіреуі біздің білім беру жҥйемізге

еніп, тәжірибемізден орын алуда. Қазіргі ҧстаз-

дар қауымының алдында тҧрған ҥлкен мақсат –

ӛмірдің барлық саласында белсенді, шығарма-

шылық іс-әрекетке қабілетті, еркін және жан-

жақты жетілген тҧлға тәрбиелеу. Ӛмірдегі сан

алуан қиындықтарды шеше білу тек

шығармашыл адамның қолынан келеді.

Қандай технологияны пайдаланған кезде

де оқушының белсенділігі, мақсатқа ҧмтылуы,

ақпаратты ӛзі іздеп табуы, шапшағаңдығы мен

еркіндігі, шығармашылдығы, кӛңіл-кҥйінің

кӛтеріңкі болуы қамтамасыз етіледі.

Оқушылардың шығармашылығын, та-

нымдық белсенділігін арттыруда шығарма-

шылық сабақтарды ӛткізудің, оқушының ӛз

бетімен ізденіп, шығармашылық ой-ӛрісін

арттыруда алатын маңызы ерекше.

Оқушыларым қазіргі таңда топпен, жҧппен

жҧмыс атқара біледі. Ӛз ойларын ашық, нақты

және сыни тҧрғыдан ойлай біледі. Оқушыларым-

ның сабаққа деген қызығушылықтары артып,

сыныптың білім сапасы кӛтерілді. Егер де жаңа

технология элементтерін сабақта ӛз дәрежесінде

ҧйымдастыра білсек, ӛз нәтижесін береді деп

ойлаймын. Баяндамамды Елбасымыз

Н.Ҽ.Назарбаевтың мына сҿзімен аяқтағым

келеді: «Еліміздің ертеңі бҥгінгі ҧрпақтың

қолында, ал жас ҧрпақтың тағдыры ҧстаздың

қолында»

Пайдаланылған әдебиеттер: 1. Момынқҧлова А. Оқушыға бағытталған

класс, тыңдаушыға бағытталған жазу //Оқу мен

жазу арқылы сын тҧрғысынан ойлау/ Жауапты

редактор: С.Мирсеитова. А.: Баспахана

«Комплекс», № 2. 2001. 7 — 8 бб

2. Іргебаева Ә. Дьюи лабораториясы // 4-ші

Ҧлттық конференциядағы мҥдде бойынша

жиналған топ жетекшілерінің есептері: Дауыс

пен кӛрініс/ Жауапты редактор: С.Мирсеитова.

А.: ТОО «Верена» № 3. 2003. 19-23 бб

3. Мҧғалімге арналған нҧсқаулық //

Қазақстан Республикасының жалпы білім

беретін мектептері педагогтерінің біліктілігін

арттыру курстарының бағдарламасы / 6-55 бб

ГЕОГРАФИЯ ПӘНІН ОҚЫТУДЫҢ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ МЕН ҚОЛДАНЫЛАТЫН ӘДІС-

ТӘСІЛДЕРІ

Асылбек А.А.,

Ырғыз ауданы Нарқызыл негізгі орта мектебінің география пәнінің мҧғалімі

Мектептің білім беру жҥйесінде жас

ҧрпақты жан-жақты дамыту мен тәрбиелеуде,

олардың жалпы мәдениетін қалыптастыруда

тҧлғаны шығармашылыққа тәрбиелеуде, табиғат

пен қоғам алдындағы жауапкершілігін сезінуде,

Жер бетінде тіршілікті сақтауда география

пәнінің ролі ӛте зор!

География ғылымдарының жетістіктері

мен қоршаған ортада болып жатқан ӛзгерістерді

ескере келе мектепке беріліп отырған әлеуметтік

тапсырыс жас ҧрпақтың географиялық сауатты-

лығы мен географиялық мәдениетін кӛтеру

болып табылады.

Оқушы оқу процесінің басты ӛзегі, сон-

дықтан назардың барлығы оқушының дамуына,

оның ойлау стилінің тәуелсіздігіне аударылады.

Педагогикалық инновацияның мҧғалімдер

алдына қоятын талаптарының бірі оқушылардың

ӛз бетінше жҧмыс жасап ҥйренуін қалыптастыру.

Сондықтан да мен оқулықтағы материалды жан-

жақты тҥсіндіріп, ҧқтырумен қатар, оқушының

кейбір мәселелерді ӛз бетімен оқып, жазып,

нәтижесінде жаңаша бір мәселені біліп ҥйреніп

жаттығуларына мҥмкіндік жасаймын. Жаңа білім

игеру мақсатында оқушының ӛз бетімен жасаған

жҧмыстарына ҥнемі кӛңіл бӛліп, ҧйымдастырып

отырамын. География пәнінің ерекшелігі сол

сарамандық жҧмыстар мен ӛзіндік жҧмыстар әр-

қашан бірін-бірі толықтырып отырады. Оқушы-

ның ӛз бетінше орындалуына берілетін әрбір

тапсырма олардың кҥші келетіндей, тҥсінікті,

кӛлемі жағынан бағдарламаға сай, мазмҧны

оқушыларды қызықтыратындай әр тҥрлі болуын

қадағалаймын. Ӛз бетімен жҧмыс істеу оқушы-

ларды тиянықтылыққа, тӛзімділікке, бастаған

ісін жемісті аяқтауға тәрбиелесе, ал мен ҥшін

22

оқушы еңбегін бағалайтын ең жақсы

кӛрсеткіштің бірі. Мысалы, оқушылардың ӛз

бетімен жҥргізілетін жҧмыстарының бірнеше

тҥрлерін сабақ барысында әр кезеңінде

ҧйымдастырамын. Олар мыналар:

1. Оқулықпен жҧмыс істеу – әсіресе

жоғарғы сынып оқушыларымен жҥргізілетін

негізгі жҧмыс тҥрі. Оқушылар статистикалық

материалдарды, кесте, сызба-нҧсқаларды талдау

арқылы оқулықтағы білімдерін кеңейтіп, негізгі

білімдерін жҥйелейді. (кӛбіне бҧл жҧмысты жаңа

сабақты тҥсіндіру кезеңінде пайдаланған тиімді.)

2. Атласпен, картамен жҧмыс істеу: геог-

рафия пәнінде атласпен, картамен жҧмыс барлық

сыныптарда жҥйелі жҥргізілуі тиіс. География-

лық нысандарды ажырату, олардың ерекшелікте-

рін, жату бағыттарын, орналасуын тек карта

арқылы тҥсіндіруге болады. Сондай-ақ ӛнеркәсіп

орталықтарын, олардың мамандану салаларын

карта арқылы білуге болады. Сондықтан да бҧл

жҧмысты да жҥйеге келтіру керек деп есептей-

мін. Атласпен картамен жҧмыс жасай алмайтын

оқушы география пәнін меңгермеген оқушы деп

санаймын.

3. Кескін картамен жҧмыс: бҧл жҧмысты 6-

шы сыныптан бастап ҥйрете беру керек. Себебі 7

сыныптағы материктер картасын кескін картаға

салу кезінде оқушылар қатты қиналады. Ал

бастапқы курсты оқу барысында оқушыларға

тҥрлі-тҥсті бояу арқылы жер бедерінің азғантай

бӛліктерін салғыза отырып, олардың биіктіктерді

ажырату, ойпаттардың, қырат-ҥстірттердің,

таулардың бояуларын қалыптастыру дағдыларын

дамытуға болады. Сондай-ақ ӛзен-кӛлдерді

картаға тҥсіру дағдылары дамиды.

4. Географиялық есептер шығару, жатты-

ғулар орындау: географияның бастапқы курсын-

да географиялық есептер шығару арқылы оқу-

шылардың қисынды ойлау дағдыларын дамы-

тып, пәнаралық байланысты қалыптастыруға

мҥмкіндік болады. Мысалы, қысым мен

температура арасындағы байланысқа арналған

есептер, географиялық градус торы арқылы жер

бетіндегі қашықтықты анықтауға арналған

есептер қҧрастыруға болады т.с.с.

5. Географиялық сӛздік, анықтамалық

материалдармен жҧмыс. Оқулықтардың соңында

географиялық терминдер мен ҧғымдардың тҥсін-

дірме сӛздігімен жҧмыс жҥргізіп отыру керек.

Сондай-ақ, онда кездеспейтін ҧғымдарды кҥнде-

лікті жҧмыс дәптерлерінің соңындағы бірнеше

бетке жазып отыруды тапсырып отыру керек.

Бҧл жҧмыстың жҥйелі жҥргізілуін қадағалап

отыру қажет, себебі ол – оқушылардың есте

сақтау қабілетін дамытуға мҥмкіндік береді.

6. Кестелерді толтыру. Кесте толтыру

арқылы оқушылардың салыстыру, нақтылау,

ойлау қабілеттері дамытады.

7. График, профиль, диаграммалар сызу: 6-

шы сыныптан бастап температура графигін салу,

бағандық диаграмма арқылы жылдық жауын-

шашынның айлар бойынша таралуын сыздырту-

оқушыларды тӛзімділікке, ыждаһаттылыққа тәр-

биелейді. Сондай-ақ 9-шы сыныпта статисти-

калық материалдарды пайдалана отырып, шең-

берлік диаграмма сызу арқылы білім, білік

дағдыларын дамытуға мҥмкіндік болады.

8. Қосымша әдебиетпен жҧмыс. Қосымша

әдебиеттердің ішінде саяхатшылардың ӛмір

тарихы, зерттеулері, қызықты әңгімелер оқу ар-

қылы оқушылардың жан-жақты дамуына, дҥние-

танымының артуына мҥмкіндік туындайды.

9. Табиғатқа бақылау. (топсеруендегі

бақылаулар мен ауа райына кҥнделікті бақылау

жҥргізу).

10. Карта-сызба нҧсқауларды қарау.

11. Әңгіме қҧра білу.

Оқушылардың ӛз бетімен жасаған нәтежесі

білім ҧстамының тҧрақты болуына әсерін тигізе-

ді. Ҧлы ойшыл қытай философы Конфуции:

«Естігенімді ҧмытамын, кӛргенімді есте сақтай-

мын, ал ӛз ақыл ойыммен істеген ісімді тҥсіне-

мін» дегендей оқушылардың негізгі білім және

білік дағдыларын қалпыстырады. Қазіргі кезде

білім беру технологияларының негізгі бағытта-

рының бірі саралап оқытуға кӛп кӛңіл бӛлінуде.

Оқушыларды саралап оқыту (деңгейлік тапсыр-

малар беру арқылы) Америкада бастауыш сы-

ныптардан, ал Жапония мен Франция елдерін ор-

таңғы және жоғарғы сыныптарда жҥзеге

асырылуда.

Кҥнделікті сабақтарда әсіресе 5-7 сынып

оқушыларымен деңгейлік тапсырмалар беру ар-

қылы саралап оқыту технологиясын пайдаланған

ӛте тиімді. Себебі бҧл сынып оқушыларының

жас ерекшелігіндегі психологиялық жағдайла-

рын пайдаланып, олардың бір-біріне деген қызы-

ғушылығын, еліктеу қасиеттерін ескере отырып

дамытуға мҥмкіндік туындайды. Айта кететін

жағдай: бҧл технологияны пайдаланғанда сынып

оқушыларын білім, білік, дағдыларының қалып-

тасуына, зейіні мен есте сақтау қабілеттеріне

қарай бірнеше топқа бӛлу қажет. Оны «А», «Б»,

«С» тобы деп немесе І, ІІ және ІІІ-топ деп бӛлуге

болады. Тағы бір ескеретін жағдай білім алу

барысында оқушылар бір топтан екінші топқа

даму қабілетіне қарай кӛшіп отырады. Мысал

ретінде 7 сыныпта ӛткізілген «Еуразияның ішкі

сулары» атты ашық сабақтан панорамалық сабақ

кӛрсетейін.

23

Сабақты дәстҥрлі емес сабақ ретінде, яғни

саяхат сабақ ретінде ӛткіздім. Сабақ ҥш

аялдамадан тҧрады.

Олар «Білемін», «Білгім келеді», «Білдім».

Саяхатқа шықпас бҧрын оқушылар жан-жақтан

межелі орынға жиналып шуылдасып жатпай ма?

Сол мезгілді елестеп миға шабуыл ойын ой-

наймыз. Тақтаға ішкі су дегенді қалай тҥсінеді,

соны тез-тез жазып шығады. Соның ішінен

негізгі ҧғымды «Кӛл, ӛзен, жер аты сулары, мҧз-

дықтар, батпақтар, бӛгендер т.б. бӛліп аламыз».

«Білемін» аялдамасында әр топқа

деңгейлік тапсырма беріледі.

Мысалы, мынадай:

ІІІ топқа 1) Ӛзен деген не? Арна, саға, сала,

бастау.

ІІ топқа: Кӛл - қазаншҧңқырына қарай

қалай бӛлінеді? Ағынды, ағынсыз кӛл деген не?

І топқа: Жер асты сулары, тҥрлері қандай?

Мҧздықтар пайда болуына қарай қалай бӛлінеді?

Бҧл аялдамада оқушылардың 6-шы

сыныпта алған білімдерін еске тҥсіреміз де енді

деңгейлік тапсырманы кҥрделендіре тҥсеміз.

ІІІ топқа: ӛзен жҥйесі, ӛзен алабы, ӛзеннің

қоректенуі деген не? Бҧл топ оқушыларына ҥлес-

тірмелі дидактикалық материал бірге беріледі.

ІІ топқа: Ең ірі тау мҧздығы қалай

аталады?

І топқа: Жер асты суының деңгейіне не

әсер етеді? Батпақтардың пайда болу себебі

неде?

Осы сҧрақтарға жауап алсақ 2-ші

аялдамаға жетеміз.

«Білгім келеді» аялдамасында жаңа

тақырып бойынша тапсырмалар беріледі.

1-деңгейде:

ІІІ-ші топқа картадан (оқулық картасы)

ӛзен алаптарын тауып, ӛзендерді кӛрсету

тапсырылады.

ІІ-топқа: осы ӛзендерді қабырғада ілулі

тҧрған картадан кӛрсету тапсырылады.

І-топқа: климаттық белдеулердің ӛзен ри-

жіміне қандай әсері барын анықтау тапсыры-

лады. Сонымен қатар диаграмма бойынша ӛзен

режімін айлар бойынша ӛзгерісін анықтау

тапсырылады.

2- деңгейде:

ІІІ-топқа: Арасан деген не? Оның маңызы

қандай деген сҧрақтар беріледі.

ІІ-топқа: Каспий, Байкал, Арал, Балқаш,

Онега, Ладога кӛлдері туралы не білесіңдер?

(оқулықпен жҧмыс)

І-топқа: 87 беттен (ӛтіп кеткен тақырып

мҧз басу, кӛп жылдық тоң қабаты) (Кола тҥбегі,

Таймыр тҥбегінде 1500 метр оның 40-150 см беті

ғана жазда ериді) Батпақтар қайда орналасқан?

(Палосье, Мещера, Батыс Сібір т.б.) пайда болу

себебі не деп ойлайсыңдар?

3-деңгейде: (шығармашылық)

ІІІ-топқа: «Ӛзен» сӛзіне сӛзжҧмбақ жасау

тапсырылады.

ІІ-топқа: Анықтамалық материалдардан

кейбір ӛзен-кӛл аттарының аталу себебін анық-

тау, (Каспий-тайпа аты, Балқаш-монгол тілінен

«батпақты» т.б.) экологиялық жағдайын

сипаттау.

«Білдім» аялдамасында барлық топтар бір-

лесе отырып тест тапсырмасын орындайды.

Мҧғалім қорытынды жасайды. Ҥйге тапсырма

беріліп, әрбір топ оқушылары жеке бағаланады.

Деңгейлік тапсырмаларды орындау бары-

сында әрбір оқушы ӛз шамасына қарай тапсырма

орындау арқылы оқулықпен, картамен, дәптер-

мен жҧмыс жасайды. Сонымен бірге оқушылар

топпен жҧмыс жасау барысында бір-біріне

кӛмектесіп отырады. Оқушылардың пәнге деген

қызығушылығы артып, пән бойынша білім

сапасының артуына мҥмкіндік береді.

Сонымен саралап оқыту дегеніміз –

оқушының туа біткен ақыл-ой қабілетінің жеке

дамуының жан-жақтығына негізделген білім

беру жҥйесі.

География пәнінің ӛзіндік ерекшелігіне

байланысты мен ӛз тәжірибемде сӛз әдісін,

номенклатуралық білім беруде сҧрақ-жауап

әдісін, тестік жҥйенің әр тҥрін қолданамын.

Оқушылармен қабілетіне қарай жеке

жҧмысты қайталату арқылы, білім негіздеріне

қарай карточка жасап келіп сҧрау арқылы, кескін

картамен жҧмыс істету арқылы және тестік

тапсырмалар арқылы жҥзеге асырып отырдым.

Ал оқушылармен оқу-білім беру жҧмыста-

рын ҧйымдастырғанда оқытудың жеке, ҧжымдық

тҥрлерін кӛбірек пайдаланамын. Жоғарғы сы-

ныптарда оқушылардың шығармашылық қабі-

леттерін шыңдауға негізделген Web-технология-

ны кӛбірек пайдаланамын. Соның нәтижесінде

оқушылардың іздену, зерттеу қабілеттері

дамиды.

Пәннің ерекшелігіне байланысты Шаталов-

тың тірек-сызба технологиясын, Давыдовтың

оқушыларды дамыта оқыту технологияларын

пайдалану арқылы білім беру тиімді деп

ойлаймын.

Пайдаланған әдебиеттер:

1. Нәтижеге бағдарланған білім берудегі

ізденіс, тәжірибе, шығармашылық қызметтер

Алматы 2008 ж. АОМКДИ

2. «12 жылдық білім» Республикалық

ғылыми-әдістемелік және ақпараттық-

сараптамалық журнал, 2006 жыл № 8.

3. «Математика және физика» ғылыми-

әдістемелік журнал 2005, жыл № 2.

24

4. Еңбекші орта мектебінің Ғылыми-

әдістемелік қызметі – материалдары.

5. Б.И.Иманбекова «Мектептегі ғылыми-

әдістемелік жҧмыстар» Алматы, 2003 жыл.

6. «Дҥние» №3 2002 жыл ақпараттық-

талдамалық экологиялық және тҧрақты даму

журналы.

ОСНОВЫ ДИФФЕРЕНЦИРОВАННОГО ОБУЧЕНИЯ

Бухарбаев Б.К.,

старший преподаватель кафедры инновационных технологий и методики преподавания естественно-

научных (гуманитарных) дисциплин филиала АО «НЦПК «Ӛрлеу» ИПК ПР по Актюбинской

области, магистр педагогических наук

Аннотация. В статье рассматривается сущ-

ность понятия «дифференцированное обучение»,

выявляются подходы к дифференцированному

обучению.

Ключевые слова. Основы дифференциро-

ванного обучения, индивидуальный подход,

организация дифференцированного обучения.

Мир живет в период глобальных вызовов.

Это новые технологические достижения и внед-

рение инноваций, ускоренное развитие IT-техно-

логий и мобильность человеческих ресурсов.

В этих условиях образование и наука дол-

жны быть на переднем крае преобразований.

Ведущие экономики мира достигают процвета-

ния только за счет высокого уровня человечес-

кого капитала. Этому способствуют новые

образовательные стратегии и политики.

Современный этап модернизации казахс-

танской системы образования и науки предпо-

лагает доступность для каждого качественного

дошкольного воспитания и школьного образова-

ния, возможность получить новые профессио-

нальные навыки в колледже и университете,

развить исследовательские и творческие

компетенции. [1]

Главой государства Н.А. Назарбаевым в

Послании народу Казахстана от 27 января 2012

года «Социально-экономическая модернизация –

главный вектор развития Казахстана» поставлена

конкретная задача по принятию пятилетнего

Национального плана действий по развитию

функциональной грамотности школьников.

Данная задача актуализируется в процессе

вхождения Казахстана в число 30-ти наиболее

конкурентоспособных стран мира. В условиях

решения этой стратегически важной для страны

задачи главными функциональными качествами

личности являются инициативность, способность

творчески мыслить и находить нестандартные

решения, умение выбирать профессиональный

путь, готовность обучаться в течение всей

жизни. Все данные функциональные навыки

формируются в условиях школы.[2]

Новым этапом в осуществлении дифферен-

циации обучения станет перевод на профильное

обучение учащихся 11-12 классов 12-летней

общеобразовательной школы. Это обусловлено

рядом социально-педагогических факторов: уси-

лением требований государства и общества к

формированию в системе непрерывного образо-

вания социально активной, профессионально

компетентной и мобильной личности, способной

к успешной трудовой деятельности в избранной

сфере; потребностями старшеклассников в удов-

летворении разнообразных образовательных зап-

росов с учетом их интересов, склонностей и про-

фессиональных намерений, но без учебных пере-

грузок; возрастающими требованиями высших

учебных заведений к уровню подготовки выпус-

кников общеобразовательных учреждений; необ-

ходимостью обеспечения преемственности в со-

держании, формах, методах и средствах обуче-

ния в общеобразовательной школе и организа-

циях профессионального образования. Профиль-

ная подготовка позволит предоставить необходи-

мую разгрузку для самообразования и дополни-

тельного образования на старшей ступени

школы. Новая модель школьного образования

будет исходить из компетентностного подхода,

где применяется ориентированность на практи-

ческие навыки и способности использования

знаний в собственных проектах. Профильное

обучение направлено на реализацию личностно-

ориентированного учебного процесса. При этом

существенно расширяются возможности выст-

раивания учеником индивидуальной образова-

тельной траектории. [3]

Главная задача современной школы сос-

тоит в том, чтобы «научить ученика самостоя-

тельно добывать информацию и активно вклю-

чаться в творческую и исследовательскую дея-

тельность. Актуальным становится внедрение в

процесс обучения современных инновационных

образовательных технологий, которые форми-

руют у учащихся умение учиться. Технология

дифференцированного обучения является одной

из них. Цель дифференцированного обучения –

25

обеспечить каждому ученику условия для

максимального развития его способностей, удов-

летворения его познавательных потребностей.

Принципы дифференцированного обучения

включают главный элемент образования –

создание психологически комфортных условий.

Что такое дифференцированный подход в

обучении? Дифференциация обучения это:

создание разнообразных условий обучения для

различных классов, групп с целью учета

особенностей учащихся, комплекс методических,

психолого-педагогических и организационно-

управленческих мероприятий. Что такое

дифференцированное обучение?

Это технология обучения, ставящая своей

целью создание оптимальных условий для выяв-

ления задатков, развития интересов и способ-

ностей обучаемых. Что такое дифференциация в

обучении? Это разделение учебных планов и

программ с учѐтом склонностей и способностей

учащихся. Как строить процесс дифференциро-

ванного обучения? Дифференцированное обуче-

ние позволяет учителю работать со всеми

учениками, не понижая уровень знаний, позволяя

отстающему ученику видеть возможность успе-

ха, а сильному иметь возможность роста.

Преимущество дифференцированного обучения

состоит в том, что решается проблема неуспевае-

мости, снимается психологический дискомфорт -

это снижает перегрузки, повышает мотивацию

обучения. Успешное обучение – это внутренняя

энергия преодоления трудностей, желание

учиться. Ученик испытывает уверенность в себе

и внутреннее удовлетворение. Дифференциация

способов организации деятельности - это

сочетание индивидуальной, парной, групповой

работ, в которых каждый постоянно получает

помощь в самостоятельной работе.

Дифференциация (от латинского differentia

- различие) означает расчленение, разделение,

расслоение целого на части, формы. Дифферен-

цированное обучение требует от педагога серьез-

ной, ответственной подготовки, хорошего знания

учащихся. Дифференцированное обучение тре-

бует последовательности и систематизации.

Главный смысл дифференциации в обучении

заключается в том, чтобы, зная и учитывая инди-

видуальные различия в обучении учащихся, оп-

ределить для каждого из них наиболее рацио-

нальный путь, направление, индивидуальный

образовательный маршрут работы. Процесс обу-

чения в условиях дифференциации становится

максимально приближенным к потребностям

учащихся, их индивидуальным особенностям.

Дифференцированный подход целесообразно

осуществлять на разных этапах урока с исполь-

зованием разнообразных учебных материалов.

Дифференцированные задания - важные средства

обучения и воспитания, направленные на разви-

тие мыслительной и творческой активности,

свободное владение учебным материалом, прие-

мами учебной работы и умственных действий,

открывающие пути творческого применения.

Плюсы дифференцированного обучения:

обучение каждого на уровне его возможностей и

способностей, отсутствие отстающих, возмож-

ность эффективно работать с трудными учащи-

мися, повышение уровня мотивации, развитие

коммуникативных умений. Дифференцирован-

ное обучение вдохновляет педагога на создание

такого образовательного процесса, в котором

учащийся самостоятельно учится, совершенст-

вуется, добывает информацию и активно вклю-

чается в творческую практическую деятельность.

Литература:

1) Государственная Программа развития

образования Республике Казахстан на 2016-2019

годы;

2) Национальный план действий по

развитию функциональной грамотности

школьников на 2012-2016 годы, (постановление

Правительства РК от 25 июня 2012 года № 832.).

3) Министерство образования и науки

Республики Казахстан Национальная академия

образования им. И.Алтынсарина. Особенности

предпрофильного и профильного обучения в 12-

летней школе. Методическое пособие. Астана

2013г.

ИСПОЛЬЗОВАНИЕ ИКТ В РАБОТЕ ИНСТРУКТОРА ПО ФИЗИЧЕСКОЙ КУЛЬТУРЕ В

ДОШКОЛЬНОЙ ОРГАНИЗАЦИИ

Ильясова С.Х.,

инструктор по физическому воспитанию ДО «Ертӛстік»

XXI век – век высоких компьютерных

технологий. Все мы знаем, что компьютер

входит в жизнь ребенка с ранних лет, оказывая

как положительное, так и отрицательное влияние

на формирование его личности. По силе

воздействия на детскую психику современные

информационные технологии несравнимы с

другими средствами.

Все чаще педагоги дошкольных органи-

заций стали указывать как основное достижение

26

– использование информационно-компьютерных

технологий в работе с детьми. И я не исключе-

ние. Самостоятельно освоив работу на компью-

тере, я применяю свои умения и в работе с

дошкольниками. Но передо мной, как и перед

многими педагогами стоият вопросы: «Как

правильно поступить? Использовать или не

использовать информационно-компьютерные

технологии в детском саду?»

Информационно-коммуникационные тех-

нологии в детском саду – актуальная пробле-ма

современного дошкольного воспитания. С одной

стороны, Президент поставил перед каж-дой

организацией РК задачу: иметь собственное

электронное представительство в Интернете, с

другой стороны – существует реальная угроза

здоровью, возникающая при раннем приучении

малышей к компьютеру.

Если посмотреть на события, происхо-

дящие в стране в области образования, мы

увидим, почему в последние пять лет ускоренно

развиваются информационно-компьютерные

технологии в дошкольных организациях.

• Принятие на государственном уровне

Стратегии развития информационного общества;

• Принятие Концепции социально-

экономического развития страны до 2020 года;

• Реализация программы «Электронный

Казахстан»;

• Подключение в рамках национального

проекта школ и ДО к интернету;

• Принятие поправок к Закону «Об

образовании»;

• Формирование социальных сетей и др.

Все эти события привели к изменению

содержания, методов и организационных форм

всей системы образования, а следовательно, и

работы детских садов, их взаимоотношений с

вышестоящими организациями и родителями.

Во всем мире использование информа-

ционно-коммуникационных технологий в

различных сферах деятельности стало частью

культуры и необходимой нормой. Компьютер

активно входит в нашу жизнь, становясь

необходимым и важным атрибутом не только

жизнедеятельности взрослых, но и средством

обучения детей.

Когда в первый раз слышишь фразу

«компьютер на физкультурных занятиях», то

сразу возникает недоумение и вопрос: разве это

совместимо? Ведь физкультура – это, прежде

всего, движение. Так сначала думала и я, но до

тех пор, пока сама не освоила информационные

технологии и стала применять их в своей работе.

Использование ресурсов сети Интернет для

подбора видео, аудио и текстовой информации.

Занятия с использованием презентаций и

мультимедийного оборудования.

В работе с педагогами – это педагогичес-

кие советы, семинары, консультации с исполь-

зованием видеофильмов, презентаций,

мультимедийного оборудования.

В работе с родителями - это консультиро-

вание и просвещение на сайте дошкольной орга-

низации. Родительские собрания, конференции,

консультации, беседы с использованием

презентаций, видеороликов, фотографий.

В организационно - методической деятель-

ности - это планирование в электронном виде:

· образовательного процесса по физи-

ческой культуре;

· физкультурно-оздоровительных и физ-

культурно-массовых мероприятий;

· индивидуальной работы с детьми;

Но, при всем при этом, нельзя исполь-

зовать мультимедийные технологии на каждом

занятии, т.к. при подготовке и организации таких

занятий от педагога, а также от детей, требуется

больше интеллектуальных и эмоциональных

усилий, чем при обычной подготовке. А, кроме

того, при частом использовании информа-

ционно- коммуникационных технологий у детей

теряется особый интерес к таким занятиям.

Использование презентаций на физкуль-

турных занятиях, как одно из основных направ-

лений развития информационно- коммуника-

ционных технологий.

«Презентация» — переводится с английс-

кого как «представление». Мультимедийные пре-

зентации — это удобный и эффективный способ

представления информации с помощью компью-

терных программ. Он сочетает в себе динамику,

звук и изображение, т.е. те факторы, которые

наиболее долго удерживают внимание ребенка.

Лучше один раз увидеть, чем 100 раз услышать!

Применение компьютерной техники позво-

ляет сделать физкультурное занятие привлека-

тельным и по - настоящему современным, рас-

ширяет возможности предъявления учебной ин-

формации, позволяет усилить мотивацию ребен-

ка. Применение мультимедиа технологий (цвета,

графики, звука, современных средств видеотех-

ники) позволяет моделировать различные

ситуации и сюжеты. Игровые компоненты, вклю-

ченные в мультимедиа программы, активизи-

руют познавательную деятельность дошколь-

ников и усиливают усвоение материала. Приме-

нение компьютерных слайдовых презентаций в

процессе обучения детей имеет следующие

достоинства:

- осуществление полисенсорного восприя-

тия материала;

27

- возможность демонстрации различных

объектов с помощью мультимедийного проек-

тора и проекционного экрана в многократно

увеличенном виде;

- объединение аудио-, видео- и

анимационных эффектов в единую презентацию

способствует компенсации объема информации,

получаемого детьми из учебной литературы;

- возможность демонстрации объектов

более доступных для восприятия сохранной

сенсорной системе;

- активизация зрительных функций,

глазомерных возможностей ребенка.

Примеры тем презентаций: «Виды спорта»,

«Зимние виды спорта», «Спорт», «Футбол»,

«Баскетбол», «Виды мячей» и т. д.

Итак, приносят ли информационно-комму-

никационные технологии положительный ре-

зультат в воспитании и обучении дошкольников?

Ответ однозначный: да. Конечно, нельзя

бездумно идти на поводу бурно развивающегося

прогресса, принося в жертву здоровье будущего

поколения, но вместе с тем, нельзя забывать, что

компьютеры – это наше будущее. Но только при

обязательном соблюдении норм и правил работы

с использованием компьютерной техники будет

достигнута «золотая середина».

Информатизация образования открывает

педагогам новые возможности для широкого

внедрения в педагогическую практику новых

методических разработок, направленных на ин-

тенсификацию и реализацию инновационных

идей воспитательного, образовательного и кор-

рекционного процессов. А использование инфор-

мационных технологий в детском саду – это

возможность существенно обогатить, качествен-

но обновить воспитательно-образовательный

процесс в дошкольной организации и повысить

его эффективность.

Список литературы:

1. Безруких М.М., Парамонова Л.А.,

Слободчиков В.И. и др. Предшкольное обучение:

«плюсы» и «минусы»//Начальное образование.-

2006.

2. Езопова С.А. Предшкольное образова-

ние, или Образование детей старшего дошколь-

ного возраста: инновации и

традиции//Дошкольная педагогика.- 2007.

3. Захарова И.Г. Информационные техно-

логии в образовании: Учеб. пособие для студ.

высш. пед. учеб. заведений. – М., 2003.

4.Использование современных информа-

ционных и коммуникационных технологий в

учебном процессе: учебно-методическое пособие

/ Авторы-составители: Д.П. Тевс, В. Н.

Подковырова, Е. И. Апольских, М. В, Афонина. –

Барнаул: БГПУ, 2006.

5. Кораблѐв А.А. Информационно-теле-

коммуникационные технологии в образо-

вательном процессе// Школа. – 2006.

6. Роберт И.В. Современные информацион-

ные технологии в образовании: дидактические

проблемы, перспективы использования. – М.:

Школа-Пресс, 1994.

7. Богомолова, О.Б. Искусство презентации

/ О.Б. Богомолова – М., 2010.

8. Леоненко О.Б. Использование мульти-

медийных презентаций в дошкольном учреж-

дении. – Справочник старшего воспитателя

дошкольного учреждения. - №4. – 2009.

9. Селевко Г. К. Энциклопедия

образовательных технологий. Том 2. – НИИ

школьных технологий, - 2006.

РОЛЬ СОВРЕМЕННЫХ ИНФОРМАЦИОННЫХ ТЕХНОЛОГИЙ

В ФОРМИРОВАНИИ ПОЛИКУЛЬТУРНОЙ ЛИЧНОСТИ

Кенжебаева Б.О.,

учитель руского языка и литературы средней школы имени Абая Айтекебийского района

XXI век – век информационных техноло-

гий. В методической литературе все чаще

говорят об информатизации филологического

образования в условиях модернизации образова-

ния в целом. В чем же заключается модерниза-

ция? «Под модернизацией понимается приведе-

ние системы образования в соответствие с про-

цессами трансформации современной цивилиза-

ции, охватившимися все сферы…». Таким обра-

зом, главной целью обновления является дости-

жение нового качества общеобразовательной

подготовки поликультурной личности. Это

требует совершенствования структуры общего

образования; разгрузки программ и учебников;

обеспечение условий, способствующих поли-

культурному развитию школьников; использо-

вание в образовательном процессе современных

информационных технологий и т.д.

В связи с этим возрастает потребность в

учителях-филологах, владеющих информацион-

ными технологиями, умеющих проектировать,

моделировать новые идеи и направления в

школьной практике преподавания. В настоящее

время ясно, что главное, стратегическое направ-

28

ление развития системы образования находится в

решении проблемы личностно-ориентированного

образования, в котором главное – познавательная

деятельность, а не преподавание. Учитель дол-

жен уметь диагностировать деятельность своих

учеников, чтобы вовремя помочь квалифициро-

ванными действиями устранить намечающиеся

трудности в познании. Эта роль значительно

сложнее, чем при традиционном обучении, и

требует от учителя более высокого уровня мас-

терства. Внедрение информационных техноло-

гий на уроке рассматривается не как цель, а как

ещѐ один способ постижения мира ребенком; как

источник дополнительной информации по

предмету; как способ самоорганизации труда и

самообразования учителя и учащихся; как воз-

можность личностно-ориентированного подхода

для учителя; как способ расширения зоны

индивидуальной активности ребенка.

В современных условиях большое зна-

чение придается формированию поликультурной

личности.

Задача учителя – сделать каждый урок

привлекательным и по-настоящему современ-

ным. Сам факт проведения урока русского языка

в кабинете, оснащенным компьютерной техни-

кой, интригует детей, у них появляется мотива-

ция. Ученику не терпится узнать, что будет

дальше. Из внешней мотивации «вырастает» ин-

терес к предмету русского языка. Ученику инте-

ресно при помощи компьютера усваивать новый

материал, проверять свой уровень компетенций.

Кроме того, визуальное восприятие материала на

уроках русского языка и литературы активизи-

рует зрительную (до 80% информации человек

получает через визуальное восприятие окружаю-

щего мира) и эмоциональную память. Примене-

ние информационных технологий в преподава-

нии русского языка и литературы ошибочно рас-

сматривать как дань моде. Это необходимость,

т.к., они способствуют совершенствованию прак-

тических умений и навыков; позволяют эффек-

тивнее организовать самостоятельную работу и

индивидуализировать процесс обучения; повы-

шают интерес к урокам, активизируют

познавательную деятельность учащихся.

Назовем очевидные преимущества работы

учителя словесности в компьютерном классе.

Во-первых, при выявлении каких-либо труднос-

тей в усвоении новой темы можно вновь запус-

тить презентацию темы, и учащиеся самостоя-

тельно проводят коррекцию собственных знаний.

И эта коррекция ненавязчивая. Создается

благоприятный психологический климат. Таким

образом, моделируется ситуация успеха. Во-

вторых, на следующем уроке программы,

использованные для закрепления материала,

можно применить для контроля знаний.

Использование компьютера на уроке пре-

доставляет преподавателям и учащимся новые

уникальные возможности, связанные с интерак-

тивностью электронных учебных пособий. При

оперативном сочетании компьютера с другими

средствами обучения появляется также возмож-

ность экономить время урока, увеличивая при

этом объѐм информации и используя наглядный

материал.

Применение новых информационных тех-

нологий позволяет разнообразить и комбиниро-

вать средства педагогического воздействия на

учащихся. Использование ИКТ позволяет уси-

лить мотивацию учения и улучшить усвоение

нового материала, дает возможность качественно

изменить самоконтроль и контроль над резуль-

татами обучения, а также своевременно коррек-

тировать и обучающую деятельность, и деятель-

ность учения. В целом реализуется индивидуаль-

ный подход в обучении при 100% охвате класса

активной работой. В результате достигается

заметное повышение объема и качества знаний,

умений и навыков.

Наиболее эффективно в учебном процессе

ИКТ может использоваться при объяснении

нового материала, мотивации введения понятия.

К наиболее эффективным формам подачи инфор-

мации можно отнести мультимедийные презен-

тации, которые используются в ходе объяснения

нового материала, позволяющего представлять

учебный материал как систему ярких опорных

образов, наполненных исчерпывающей, четко

структурированной информацией. Цель исполь-

зования презентаций – повышение эффектив-

ности усвоения учениками учебной информации.

Средствами достижения в этой цели

являются:

-представление информации на слайдах с

учетом возрастных особенностей (тип

мышления, уровень понимания учебной

информации, ведущий канал восприятия);

-отбор содержания и построения четкой

структуры учебного материала (отражение

ключевых понятий);

-сопровождение учебной информации

образами, видеофрагментами, музыкой, голосом.

Системное использование презентаций в

преподавании, как показывает опыт работы с

мультимедийными средствами, приводит к акти-

визации мыслительной деятельности, появлению

устойчивой положительной мотивации к изуче-

нию русского языка, повышению эффективности

использования учебного времени. Кроме того,

что не мало важно, позволяет систематизировать

знания, углубляет уровень понимания информа-

29

ции, а это в свою очередь значительно снижает

долю механического запоминания информации.

Главное здесь – тезисность и наглядность.

При демонстрации слайдов презентации учитель

может показать разнообразный иллюстративный

материал, тезисно записывать основные

положения, сопроводить показ музыкальными

фрагментами.

При отработке определенных навыков и

умений на уроках закрепления и обобщения

материала могут быть использованы

электронные тесты. Они могут быть простыми

(карточки с вопросами и вариантами ответов) и

сложными, многоуровневыми.

Важно подчеркнуть, что большое

внимание в процессе обучения русскому языку

уделяется программным системам контроля

знаний, в частности, тестовым технологиям.

Однако существует мнение, что тестовые

задания больше подходят для контроля знаний

по дисциплинам естественно-научного цикла, и

меньше для контроля знаний по гуманитарным

дисциплинам. Данное мнение аргументируют

тем, что с помощью тестовых заданий можно

проверить лишь знание фактов и стандартных

операций, т.е., главным образом, механическую

память, чего недостаточно при контроле знаний

по гуманитарным дисциплинам. Но при творчес-

ком подходе к составлению тестовых заданий

можно увеличить спектр диагностируемых ком-

петенций обучаемых: проверять не только зна-

ния и предметные умения, но и мыслительные

компетенции (учение сравнивать, обобщать,

сопоставлять, выделять главное), смысловую

память (понимание, а не запоминание). При

организации исследовательской деятельности

учащихся также успешно используются новые

технологии. Например, в качестве проектной

работы учащиеся получают задание разработать

презентации по определенным темам. Для этого

им необходимо эту тему изучить, собрать

материал, отобрать его, систематизировать,

обобщить, найти иллюстративный материал.

Работая над проектом, учащийся имеет макси-

мальную возможность для самореализации.

Проблемная ситуация создается с таким расче-

том, что при еѐ решении необходимо примене-

ние различных способностей учащихся: анали-

тических, художественных, музыкальных, артис-

тических, коммуникативных, которые при

традиционном процессе обучения остаются

невостребованными.

Таким образом, использование ИКТ дает

положительные результаты: развивает творчес-

кие, исследовательские способности учащихся,

повышает их активность; способствует интенси-

фикации учебно-воспитательного процесса, бо-

лее осмысленному изучению материала, приоб-

ретению навыков самоорганизации, превраще-

нию систематических знаний в системные;

развивает у учащихся логическое мышление,

значительно повышает уровень рефлексивных

действий с изучаемым материалом. Внедрение

интерактивного режима многое дает различным

субъектам образовательного процесса.

Литература: 1. Гершунский Б.С. Компьютеризация в

сфере образования. Проблемы и перспективы. –

М.: Педагогика, 1989

2. Любевич Е.В. Новые информационные

технологии в обучении русскому языку.–Т.,1992.

3. Макарова С.М. Перспективы развития

образования на рубеже 21 века. – СПб.,2001. -№4

МЕКТЕПКЕ ДЕЙІНГІ ҦЙЫМДА «ӘЛІППЕ» ПӘНІН АПРОБАЦИЯДАН ӚТКІЗУ

ЖОЛДАРЫ

Курганбаева М.Б., Ақтӛбе қаласы № 7 «Арман» МД гимназиясының тәрбиешісі

Елбасының «Болашаққа бағдар: Рухани

жаңғыру» бағдарламасында атап кӛрсеткендей

«Рухани жаңғыру» ҧлттық сананың тҥрлі полюс-

терін қиыннан қиыстырып, жарастыра алатын

қҧдіретімен маңызды.

Бҧл – тарлан тарихтың, жасампаз бҥгінгі

кҥн мен жарқын болашақтың кӛкжиектерін

ҥйлесімді сабақтастыратын ҧлт жадының

тҧғырнамасы.

Мен халқымның тағылымы мол тарихы

мен ерте заманнан арқауы ҥзілмеген ҧлттық

салт-дәстҥрлерін алдағы ӛркендеудің берік діңі

ете отырып, әрбір қадамын нық басуын,

болашаққа сеніммен бет алуын қалаймын.

Бҧл ретте, тҧтас қоғамның және әрбір

қазақстандықтың санасын жаңғыртудың бірнеше

бағытын атап кӛрсеткен болатын. Олар: Бәсеке-

лік қабілет, прагматизм, ҧлттық бірегейлікті

сақтау, білімнің салтанат қҧруы, Қазақстанның

революциялық емес, эволюциялық дамуы,

сананың ашықтығы. Жаңа жағдайда жаңғыруға

деген ішкі ҧмтылыс – біздің дамуымыздың ең

30

басты қағидасы. Ӛмір сҥру ҥшін ӛзгере білу

керек. Ӛзгеру ҥшін ӛзімізді мықтап қолға алып,

заман ағымына икемделу арқылы жаңа дәуірдің

жағымды жақтарын бойға сіңіруіміз керек. Жаңа

тҧрпатты жаңғырудың ең басты шарты – сол

ҧлттық кодыңды сақтай білу. Ҧлттық код

дегеніміз – дәстҥріміз бен салт-дәстҥріміз,

мәдениетіміз мен ҧлттық қҧндылығымыз.

Дәстҥріміз бен салт-дәстҥріміз, мәдение-

тіміз мен ҧлттық қҧндылығымызды сақтап,

кӛнені жаңғыртып балалардың бойына сіңіру.

Ақтӛбе қаласының № 7 «Арман» МД гим-

назиясында 2017 жылдың қыркҥйек айынан бас-

тап әліппе апробациядан ӛткізіліп жатыр. Әліппе

оқулығы «Тыңдалым және Айтылым», «Оқылым

және Жазылым» бӛлімдері арқылы байланысты-

рып сӛйлеуді дамыту, белсенді сӛздік қорды ба-

йыту және тілдің дыбыстық мәдениетін қалып-

тастырудың жолдары мен қҧралдарына негіздел-

ген. Тілдің фонетикалық және графикалық

жҥйесін игеру барысында балаларды оқылым

мен жазылым дағдыларын меңгеруге даярлау.

Әр сабақ бағдарлама кӛздейтін кҥтілетін

нәтиже ретіндегі оқу мақсаттары жазылған

«Білім картасымен» ашылады. «Әліппе» оқулы-

ғында материалдар тӛрт тарауға бӛлінген. Олар:

«Сӛйлеу, сӛйлем, сӛз, буын», «Дауысты дыбыс

әріптері», «Дауыссыз дыбыс әріптері» және

«Орыс тілінен енген әріптер». Әліппенің ерекше-

лігі әріптер жҧптасып қосарланып берілгендігі.

Балалардың жуан және жіңішке дауысты дыбыс-

тар қатаң, ҧяң, ҥнді дауыссыз дыбыстарды тез

меңгеріп, ажыратуына жақсы мҥмкіндік беруде.

Балалар әліппе сабағын асыға кҥтеді. Әр

нәрсені білуге қҧмар, сезімтал, алғыр болады.

Сондықтан да олар тәрбиешінің дара басшылы-

ғына, беделіне, оның тәрбиесіне тез икемделіп,

еліктеп отырады. Олардың жас мӛлшері бірдей

бола тҧрса да олардың тҥсіну қабілеті, дҥниета-

нымы, тілдік қоры, ой-ӛрісі, мінез-қҧлқы әр

тҥрлі. Әліппені оқуға ҥйрету кезінде әрбір сабақ

сайын кӛрнекі қҧрал пайдаланылатыны бәрімізге

мәлім. Бҧл кезеңде мен кеспе әріптер, буын, сӛз,

сӛз тізбектерін, сӛйлем қҧрайтын жинақтау

кассасын, айна, сым, жіп, санағыш, тҥтікше,

ҥнтаспа және алфавитіміздегі әрбір ӛтілетін

дыбыстарға арналған тҥрлі кӛрнекі қҧралдарды

пайдаланамын. Ӛйткені, оқудың бірінші кҥнінен

бастап-ақ сабақты қызықты, сапалы ӛткізуге

пайдалы да, тиімді де.

Кӛрнекілік балалардың сабаққа деген ын-

тасын, қызығушылығын, белсенділігін арттыра-

ды. Бҧл оқу-тәжірибе жҧмысының кҥн тәртібінен

тҥспейтін мәселелердің бірі деп есептеп, оқуды

ӛмірімен ҧштастыра отырып, балаларға білім

берудің ең тиімді тәсілін ӛз тәжірибеме бейімдеп

пайдаланып жҥрмін.

Дегенмен, осы кҥні балалардың жетістігі –

дауысты және дауыссыз дыбыстарды тҥрлеріне

қарай оңай ажыратады. Балалар сӛздерді қатыс-

тырып сӛйлем қҧра алады. Берілген тапсырма-

ларды бастырып ҧқыпты орындайды. Сҧрақтарға

толық еркін жауап береді. Сӛйлем мен сӛздің

сызбасын ажырата біледі. Ата-аналар балаларға

қолдау кӛрсетіп, жҧмыстар жҥргізілуде. Балалар

мен ата-аналар жобаға белсенді қатысуда. Ата-

аналар арасында сауалнама жҥргізілді. Алғашқы

алынған сауалнамада ата-аналарымыздың кӛпші-

лігі кҥрделі екенін тілге тиек еткен болатын.

Жылдың соңында ата-аналарымыздың кӛзқарас-

тары ӛзгерді. Себебі, балаларымыздың кӛрсет-

кіштері қуантарлық. Балаларымыздың кӛпшілігі

жҥргізіп оқи алады. Кейбір балалар буындап оқи-

ды. «Бҧлттан әріптер жауғанда», «Гҥл мен сӛз»,

«Балық аулау» моделдеріне сҥйене отырып, ба-

лаларымыз сиқырлы әріптерден буын, сӛз қҧ-

растрып оқи алады. Балаларымның жетістіктері

менің де жетістіктерім.

Қорытындылай келе, оқу жылы аяғында

тәрбиеленуші балалардың жақсы жетістіктерге

жеткендігін «Апа, оқып берші!» айдарымен

бастап, қазіргі кезде «Алақай, ӛзім оқи аламын»

деген айдармен білім деңгейлерін кӛрсетті.

«Әліппе» оқулығы жӛнінде тҥрлі пікірлер

бар, бірақ маман ретінде әліппенің әлдеқайда

тиімді деп ӛз тәжірибеме сҥйене отырып айта

аламын. Жалпы бҧл оқулықтың беталысы, алды-

на қойып отырған мақсаты айқын және тиімді.

ҚАЗАҚ ТІЛІНІҢ ЖАҢА ӘЛІПБИІ ӚРКЕНИЕТКЕ БАТЫЛ ҚАДАМ

Набиева Г.К.,

№ 11 мектеп гимназиясының қазақ тілі мен әдебиет пәні мҧғалімі

«Біз алдағы уақытта да мемлекеттік тілді дамыту бағытындағы кешенді жобаларды

жүзеге асыруды табандылықпен жалғастыра береміз. Қазақ алфавитін 2025 жылға қарай латын

графикасына кҿшіруге дайындық жұмысын осы бастан қолға алу қажет. Бұл қазақ тілін

жаңғыртып қана қоймай, оны осы заманғы ақпараттың тіліне айналдырады»

ҚР Президенті Н.Ә. Назарбаевтың Жолдауынан

31

2006 жылы Елбасы Н.Назарбаев Қазақстан

халықтары Ассамблеясының ХІІ сессиясында:

«Қазақ әліпбиін латынға кӛшіру жӛніндегі

мәселеге қайта оралу керек. Бір кездері біз оны

кейінге қалдырған едік. Әйтсе де латын қарпі

коммуникациялық кеңістікте басымдыққа ие

және кӛптеген елдер, соның ішінде посткеңестік

елдердің латын қарпіне кӛшуі кездейсоқтық

емес. Мамандар жарты жылдың ішінде мәселені

зерттеп, нақты ҧсыныстармен шығуы тиіс.

Әлбетте, біз бҧл жерде асығыстыққа бой

алдырмай, оның артықшылықтары мен кемші-

ліктерін зерделеп алуымыз керек», – деген еді.

Кеңес ҥкіметі орнағаннан кейін, 1917

жылдың мамыр айында мектепті шіркеуден бӛлу

және барлық мектеп жасындағы балаларды

еңбекке баули отырып тегін, міндетті оқуға тарту

жӛніндегі бағдарлама қабылдануы Қазақстан-

дағы оқу-ағарту саласында елеулі ӛзгерістерді

талап етті. Бҧл біріншіден, мектептерге қажетті

оқу қҧралдарын қажет етсе, екіншіден емле

мәселесінде ӛзгерістер енгізудің маңыздылығын

айқындап берді.

ХХ ғасырдың 20-жылдарынан бастап қазақ

интеллигенциясының алдыңғы қатарлы ӛкілдері,

оқушы жастар, оқытушылар латын әрпіне негіз-

делген жаңа әліпбиге кӛшу мәселесін кӛтерді.

Бҧғанға дейін қазақ жазуы А.Байтҧрсыновтың

емлесі негізінде жҥргізілген еді. Алайда латын

қозғалысының кең тҥрде насихаттала бастауы

араб жазуын ығыстыра бастады. Сӛйтіп жаңа

латын әрпін қолдаушылар мен бҧрынғы араб

жазуын қолдаушылар арасында ҥлкен айтыс-

тартыс туындады. Бҧл, әсіресе, 1924 жылы жа-

зуында Орынборда ӛткен қазақ-қырғыз білімпаз-

дарының тҧңғыш съезінде айқын білінеді.

А.Байтҧрсынов бастаған араб әрпін қолдаушылар

басым тҥсіп, араб әрпіне лайықталған қазақ

графикасы қабылданды.

Осы съезде А.Байтҧрсынов бас баяндама

жасап, онда араб әрпінің қай жағынан болса да

ыңғайлы, қолайлы әріп екендігін дәлелдеп бер-

ген болатын. 1927 жылы латын әрпін алу жо-

лындағы бҧл білімпаздардың арасында болған

айтыс-тартысын жинақ ретінде Кәрім Тоқтабаев

пен Мҧхтар Мҧрзин Қазақстан жаңа әліппе

комитетінің тапсырмасымен Қазақстан мемле-

кеттік баспасынан «Жаңа әліппе жолында» деген

кітап шығарып, онда латын әліпбиіне қатысты

М.Мҧрзин, Ә.Байділдин, Т.Шонанов,

В.Бартольд, Н.А.Шмарин, Л.Жирков, Жозе және

тағы басқа ғалымдар мен зиялылардың ой-

пікірлері топтастырылды.

Жаңа әліппе комиссиясының жҧмыс

нәтижесіне партия мен ҥкімет қолдау кӛрсетті.

Латын жазуын қолдаушыларының арнайы «Жаңа

тҥрік әліппесінің комитеті» қҧрылып, «Жаңа

тҥрік әліпбиі» атты кітап бастыртып, мектеп-

терде осы кітаппен оқытуды ҧсынды. Сондай-ақ

газеттерді бірте-бірте латын әрпімен басу

мәселесін ӛз міндеттеріне жатқызды. Комитет

мҥшелері халық арасында баспасӛз арқылы жаңа

әліпбидің қалың бҧқара ҥшін араб әрпіне қара-

ғанда пайдасы мен қолайлылығын тҥсіндіріп,

осы тӛңіректе пікір алмасуға шақырды.

1925 жылдан бастап жаппай Қазақстанның

мектептерінде, жеке кәсіпорындарында және

мекемелерінде латыншылардың «Жаңа әліпби-

шілер ҥйірмесі» немесе «Латыншылар ҥйірмесі»

қҧрыла бастады. Соңғылары тек айтыс-тартыс

жиналыстарын ғана емес, арнайы жаңа әліпбиді

ҥйрететін ҥйірме сабағын да ҧйымдастырды,

баяндамашылар ҥшін тезистер қҧрастырып,

жергілікті газеттерге ҧжымдық мақалалар жазды.

Осы жылы Н.Тӛреқҧловтың «Жаңа әліпби

туралы» атты кітабы басылып шықты.

1926 жылы ақпанда Баку қаласында ӛткен

Бҥкілодақтық І тҥркологиялық съезде латыншы-

лар мен арабшылар арасында қатты қызды. Осы

съезден кейін тҥрік республикаларында жаңа

әліпби ҧйымдары қҧрыла бастады. Ҧйымдардың

басты мақсаты халық арасына латын әліпбиінің

қолайлылығын тҥсіндіру болды. Сондай-ақ

Әзірбайжан, Солтҥстік Кавказ латын негізіне

қойылған жаңа әліппені алуға декрет шығарды.

1927 жылы тҥрік республикалары

комитеттерінің бастамасымен жаңа әліппенің

Бҥкілодақтық Орталық комитеті қҧрылды. Бҧл

комитет тҥркі елдерімен бір бағыттағы жаңа

әліпби жасау, мектеп жасындағы балалар мен

ересектерге арналған әліппелер шығару,

латыншыларға жәрдем берерлік нҧсқау кітапта-

рын шығару, баспаханалар ҥшін жеткілікті латын

әрібін дайындау, латыншылар қоғамы мен

ҧйымдарының ережелерін басып шығару,

латыншылар қоғамын, ҧйымдарын ашу және

жандандыру ҥшін газет-журналдар арқылы ҥгіт-

насихат жҧмыстарын жҥргізу, әліпби жҧмысына

басшылық қылатын адамдар даярлау сияқты

жҧмыстарды тез арада атқаруға тиіс болды.

Комитет қазақ әліпбиінің қажеттілігі тура-

сында пікірталас ӛткізіп, оның қорытындыларын

5 баспа табақтық қазақ тіліндегі екі кітапта

жариялайды. Нығмет Нҧрмақов 2 айлық жаңа

әліпбидің әрібін терушілер курсын ашуға және

бҧл курстың ҥздіксіз адамдарды қабылдауын

қадағалады. Сонымен қатар, «Жаңа әліппешілер

қоғамы» Жарғысын қабылдап, ӛз мақсаттарын

қазақ халқының арасында жаңа әліпбидің

маңыздылығын тҥсіндіріп, кӛшуге ҥгіттеу деп

кӛрсетті. Бҧл мақсатқа жетуде қоғам ӛз алдына

бірнеше міндеттерді қоя білді. Негізінде Жарғы 8

бӛлімнен тҧрды. Онда қоғамның мақсаты,

міндеттері, қоғамның қҧрамы, мҥшелерінің

32

міндеттері, қоғамға қабылдау және шығару,

«ЖӘҚ»-тің бҥкілқазақстандық съезін ӛткізу,

Орталық Комитеті, тексеру комиссиясы, қоғамды

тарату мәселелері кӛрсетілді.

Ескі әліппе мен жаңа әліппе мәселесіне

қатысты академик В.Бартольд та ӛзіндік

тҧжырым жасаған. Ол латын әліппесінен тҥрік

дыбыстарын таңбалауға ыңғайлау мәселесіне

қатысты профессор А.Н. Самойлович баяндама

жасап, латын әліппесін алудың қолайлылығын

баса кӛрсеткендігін айта келе, латын әліпбиін алу

кезінде оған жаңа бірнеше әріптерді қосуды

ҧсынды. Оның себебін Еуропа елдерінде әр

халық латын әріптерін тҥрліше қолданатын-

дығын, сондықтан әріптерді бірізділеу арқылы

қолдануды дҧрыс санады.

Ҧлт зиялылары Халел Досмҧхамедҧлы,

Мҧхтар Мурзин, Ә.Байділдин және тағы басқа-

лар латын әрібінің ыңғайлылығын насихаттауға

белсене кірісті. Латын әрібінің алғашқы нҧсқа-

сын жасаушылардың бірі Халел Досмҧхамедҧлы

болған. Ол бастапқыда латын әрібіне қарсы

болғандығын: «Нәзір айтқандай, менің латын

әрпін алуға қарсы екенім рас. Бірақ латынға

қарсы екенімді біле тҧра маған латын әріптерінің

жобасын жасау тапсырған соң, сол жобаны

жасағаным рас. Одан кейінгі «Қазақ тіліне латын

әрібін алу мәселесі» деген мақаласында: «Тҥркі

халықтарына араб харіфтерін тастап, латын харі-

фін алу керек деген сӛз кӛптен бар. Әзербайжан-

дар латын харіфтерін қабылдады, жаһҧттар да

солай қылды. 1922 жылғы съезінде ӛзбектер де

ӛз тілін латын харіфтерімен пішті. Профессор

Поливанов ҥлгі жасады» - деген болатын.

Латын әліпбиі біздің жыл санауымыздан

800 жыл бҧрыннан келе жатыр, яғни ҥш мың

жылға жуық уақыттан бері бар. Жоғарыда

аталған латын әліпбиі туралы дереккӛздерді

келтіре отырып, қазақ қоғамына, халқына латын

әліпбиінің қаншалықты маңызды екенін аңғаруға

болады. Бҧл жайына Елбасымыз биылғы

Жолдауында 2025 жылдан бастап латын

әліпбиіне кӛшу туралы ойларын таратып айтты.

«Бұл ой еліміз тҽуелсіз алғаннан кейін мені жиі

мазалады. Бірақ біз кҿп ұлтты халықпыз. Ҽр

ұлттың ой-пікірі бар. Қазіргі кириллица арқылы

қазақтардың да, қазақстандықтардың да

бірнеше буыны тҽрбиеленіп, білім алды. Ҿмірді

таныдық, дүниені кҿрдік. Сондықтан латын

қарпіне кҿшкен жағдайда да кириллица кҿпке

дейін қатар қолданылады, екеуі біразға дейін

бірге пайдаланылады деп ойлаймын». «Біз 2025

жылдан бастап әліпбиімізді латын қарпіне,

латын ҽліпбиіне кҿшіруге кірісуіміз керек. Бұл –

ұлт болып шешуге тиіс принципті мҽселе. Бір

кезде тарих бедерінде біз мұндай қадамды

жасағанбыз. Балаларымыздың болашағы үшін

осындай шешім қабылдауға тиіспіз жҽне бұл

ҽлеммен бірлесе түсуімізге, балаларымыздың

ағылшын тілі мен интернет тілін жетік

игеруіне, ең бастысы – қазақ тілін жаңғыртуға

жағдай туғызады» - деген болатын.

ҚР Білім және ғылым министрлігі Тҥркі

академиясының президенті Шәкір Ыбыраев

әліпбиді латынмен ауыстырғанда біздің ҧтатын

жақтарымыз деп мынадай пункттерді атап

кӛрсеткен болатын: Біріншіден, тіл тазалығы

мәселесі. Тіліміздегі қазіргі жат дыбыстарды

таңбалайтын әріптерді қысқартып, сол арқылы

қазақ тілінің табиғи таза қалпын сақтауға

мҥмкіндік аламыз. Екіншіден, қазақ тілін

оқытқан уақытта басы артық таңбаларға қатысты

емле, ережелердің қысқаратыны белгілі. Ол

мектептен бастап барлық оқу орындарында

оқыту ҥрдісін жеңілдетеді. Уақыт та, қаржы да

ҥнемделеді. Ҥшіншіден, латын әліпбиіне кӛшу –

қазақ тілінің халықаралық дәрежеге шығуына

жол ашады. Қазақ тіліне компьютерлік жаңа

технологиялар арқылы халықаралық ақпарат

кеңістігіне кірігуге тиімді жолдар

ашылады. Тӛртіншіден, тҥбі бір тҥркі дҥниесі,

негізінен, латынды қолданады. Біздерге олармен

рухани, мәдени, ғылыми, экономикалық қарым-

қатынасты, тығыз байланысты кҥшейтуіміз

керек.

Латын әліпбиіне кӛшу – қазақ халқының

алға жылжуына, жаңа заман талабына сай ӛсіп-

ӛркендеуіне, болашақта еліміздің жан-жақты

дамуына ҥлкен ҥлес қосып, жемісі мен жеңісін

әкелері сӛзсіз. Біз латын әліпбиіне кӛше отырып,

ӛркениетті елдердің қатарына қосылып,

тіліміздегі дыбыстық жҥйелерді нақ анықтап,

қазақ тілінің жазылуы мен дыбысталу кезінде

сӛздер қолданысындағы артық кірме сӛздерден

арыламыз. Сондықтан латын әліпбиіне кӛшу біз

ҥшін, болашақ ҥшін әлдеқайда маңыздырақ.

33

ОҚУШЫЛАРДЫҢ ФУНКЦИОНАЛДЫҚ САУАТТЫЛЫҒЫН ДАМЫТУ:

ТАЛАП ЖӘНЕ НӘТИЖЕ

Намазбаева Ж. А.,

№56 жалпы орта білім беретін мектебінің бастауыш cынып мҧғалімі

Оқушылардың функционалдық сауаттылы-

ғын дамыту – басты міндет 2012 жылғы 27 қаң-

тардағы Елбасы Н. Назарбаевтың «Әлеуметтік-

экономикалық жаңғырту – Қазақстан дамуының

басты бағыты» атты Қазақстан халқына

Жолдауында мектеп оқушыларының функцио-

налдық сауаттылығын дамыту мақсатында 5

жылдық ҧлттық жоспарды қабылдау міндеті

қойылған.

Ҧлттық жоспардың мақсаты – Қазақстан

Республикасындағы мектеп оқушыларының

функционалдық сауаттылығын дамыту ҥшін

жағдай жасау. Қазіргі уақытта білім беру

жҥйесінде «функционалдық сауаттылықты»

қалыптастыру мәселесін негізге алудың

ӛзектілігін арттырып отыр.

Оқушылардың функционалдық сауаттылы-

ғы ең алдымен біріншіден, ҥйден отбасынан

басталады. Ӛйткені, ата-аналардың балаларды

оқытуы және тәрбиелеуі ҧлттық жоспарда функ-

ционалдық сауаттылықтың негізгі тетіктерінің

(механизмдерінің) бірі болып кӛрсетілген.

Функционалдық сауаттылық дегеніміз –

адамдардың әлеуметтік, мәдени, саяси және

экономикалық қызметтерге араласуы. Біз

экономикамыздағы, әлеуметтік-саяси және

рухани ӛміріміздегі жетістіктерді заңды тҥрде

мақтан етеміз. Тіпті «экономика» деген сӛздің

ӛзін сӛзбе сӛз аударсақ «ҥй шаруашылығы»

дегенді білдіреді. Сондықтан да отбасындағы

экономиканы мемлекеттік экономиканың

қҧрамдас бӛлігі ретінде қарауға тура келеді.

Демек, оған байыпты тҥрде біліммен әрі

шаруақорлықпен қарау керек.

Біліммен қарау деген тҥсінікті, ал

шаруақорлықпен қарау деген не нәрсе?

Шаруақорлықпен қарау дегеніміз мынау: Ҥйде

желінбей қалған нанның ҥзіндерін, қабықтарын

және кеуіп қалған нанды ешқашан лақтырып

тастамау. Нанның біздің ӛміріміздегі маңызы

туралы – бҧл тамаққа ата-ана баласын ізгі

қҧрметпен қарауға тәрбиелеу керек. Халқымыз

нанды ежелден қастерлеп, қҧрметтеп келеді.

Алайда нанның бар екеніне әрі оның әрқашан

болатынына деген сенімділік. Адамға жалғыз нан

ғана қажет емес, бірақ нанда минералды заттар

бар. Мысалы, калий орталық нерв жҥйесінің

қалыпты жҧмыс істеуінде жетекші роль

атқарады, темір – қан тҥзетін элемент және т. б.

Бидай мен қара бидайдың дәнінде витаминдердің

едәуір мӛлшері бар. Әсіресе, ол В тобындағы

витаминдерге: тиамин (В1), рибофлавин (В2),

никотин қышқылына (РР) бай. Балалардың

тамақтануында В2 және РР витаминдерінің ролі

ӛте зор. Баланың бойының ӛсуіне ықпал етеді.

Бҧл жерде нанға деген қҧрмет, шаруақорлықпен

пайдалану туралы әңгіме тіпті де тӛтенше

жағдайға байланысты туып отырған жоқ. Жалпы,

бҧл жерде ата- ананың функционалдық

сауаттылығы, соның ішінде баланың нанға деген

ҧқыптылықпен қарауы болып отыр.

Отбасында әрбір грамды, ватты, минутты

есептей алмайтын және де есептегісі келмейтін

баланың ҥй шаруасына да қыры болмайды. Бала-

ның бойына рухани қҧндылықтарды қалыптас-

тыруға, жағымсыз мінез-қҧлық әдеттерден арыл-

туға кӛмек беретін функционалдық сауаттылық

ата-ана бойында да болуға тиіс. Ата-аналар бала-

ның ҧғынуына кӛмектесулері керек. Ҥйде жарық

пен тҧрмыстық приборларды дер кезінде

сӛндіру, токтан ажырату қажеттігін, есік алдағы

су қҧбырының краны арқылы тамшыдан ӛзен

қҧралып қайта ағып кетіп жатқанын бала білуге

тиіс. Еңбектің бағасын білген бала оның нәти-

жесін де жақсы бағалай біледі. Осының бәрінде

аса терең ата-ананың функционалдық сауатты-

лығы тҧр. Баласының бойына адамгершілік

проблемасын және тәуелсіздік еліміздің байлы-

ғына ҥнемділікпен, ыждаһаттылықпен қарауға,

адам еңбегімен жасалған нәрсенің бәрін бағалай

білетін азаматтық ең жақсы қасиеттерді дарыту.

Ата-ана баланың ең әуелі ӛздері істей алатынды

ҥйретуі тиіс. Әкесі дәнекерлей білсе – баласын

да ҥйретсін. Анасы: он саусағынан ӛнер тамған

шебер екен, әрине қызын ӛнеріне сӛзсіз ҥйретеді.

Оқушылардың функционалдық сауатты-

лығы екіншіден, мектептен басталады. Мектеп –

ҥйрететін орта, оның жҥрегі – мҧғалім. Оқу-

шының бойына білім нәрін дарытуға кӛмек бере-

тін функционалдық сауаттылық мҧғалім бойында

да болуы тиіс. Барлық елде балаға білім беру

ерекше орын алып келеді. Балалардың ойлау

қабілетін дамытуға, байлығымыз да, бақытымыз

да болған Мәңгілік тәуелсіздігімізді кӛздің

қарашығындай сақтай білуге оқушыларды тәр-

биелеу мҧғалімдердің басты борышы. Мҧғалім

сабақты тҥрлендіріп, ӛмірмен байланыстырып

ӛтуінде, пәндік білімдеріне, ептіліктеріне және

сауаттылығына сҥйене отырып, оқу пәндері

арқылы, оқушылардың функционалдық сауатты-

лығын қалыптастыру негізінде жҥзеге асады.

34

Функционалдық сауаттылықтың негізгі

міндеті – мҧғалім баланы оқыта отырып, оның

еркіндігін, белсенділігін, шығармашылық тҧрғы-

да ойлауын қалыптастырып және де баланың ӛз

бетінше шешім қабылдауға дағдыландыру.

Осыған орай оқушылардың алған білімдері

негізінде әрекет етуге қабілеттілік пен дана-

лықты білдіретін қҧзыреттерді қалыптастыру

орта мектептердегі жаратылыстану бағытындағы

пәндер басым бағыттарының бірі болып

табылады. Ой-ӛрісі кең тҧлғаны қалыптастыруда

жаратылыстану пәндерінің орны ерекше.

Жаратылыстану ғылымдарының ішінде, ӛзге-

лерінен гӛрі, тезірек дамып, кҥнделікті ӛмірде

кеңінен қолданыс тапқаны физика. Сондықтан да

болар, бҥгінгі таңдағы роль атқаратын жетекші

ғылымдардың біріне айналып отыр. Жыл сайын

кӛптеген жаңашылдардың беті ашылуда.

Функционалдық сауаттылықты қалыптас-

тыру – жаратылыстану бағытындағы пәндер

оқушылардың ӛмірлік дағдыларын дамытудың

басты шарты. Функционалдық сауаттылықты

қалыптастыру – оқушының логикалық ойлау

қабілеттерін дамытудың ҥйлесімді жолы. Олай

болса, функционалдық сауаттылық оқушының

белгілі ортада ӛмір сҥруі ҥшін қажетті деп

саналатын және білім, білік дағдыларының

жиынтығы. Ол тек білім мен білік әлеміне

барудың жолы ғана емес, ҧлттық әлеуметтік

дамуының ӛлшемі.

Оқушылардың функционалдық сауатты-

лықтарын дамыту ҥшін жаратылыстану

бағытындағы пәндер оқушылардың сапалы

есептерді ӛз бетінше шығаруына кӛп кӛңіл

бӛледі. Сапалы есептер оқушының логикалық

ойлау қасиетін шыңдайды және пәнге деген

қызығушылығын арттырады. Сабақта әртҥрлі

әдіс-тәсілдерді қолдана отырып, оқушылардың

ой-ӛрісін дамытуға, есептер шығару кезінде

қызығушылығын арттыруға, теориялық

білімдерін практикада қолдана білуге ҥйретеді.

Осындай мақсаттарға жету ҥшін мынандай

міндеттерге тоқталайық.

1. Оқушының алған теориялық білімдерін

практикамен ҧштастыра білу.

2. Оқушылардың алған сапалы білімдерін

ӛмірде қолдана білуге ҥйрету.

3. Кез келген проблемалық

ситуациялардың шешімін таба білуге ҥйрету

4. Оқушыларды ізденіске баулып, ӛз

бетінше жҧмыс істеуге ҥйрету

5. Оқушылардың білімдерін Қазақстан

Республикасындағы білім беруді дамытудағы

2011 – 2020 жылдарға арналған Мемлекеттік

бағдарламасы аясындағы халықаралық

зерттеулерге (TIMS, PISA және PIRLS)

қатыстыру.

Сапалы есептер шығару барысында оқу-

шылар қажетті кӛлемдегі білімді игеріп қана

қоймастан, ӛз бетінше шешім қабылдауға және

болашақта мамандық таңдауына ынталанды-

рылады. Сабақта сапалы есептер шығару арқылы

алған білімдерін оқушылар кҥнделікті ӛмірмен

байланыстырып отырады, ӛйткені оқушы

ойлауға да ойлануға да қабілетті.

Президентіміз Н. Ә. Назарбаев биылғы

Жолдауында: «Қазақстан - 2050» Стратегиясы –

барлық салиқаны қамтитын және ҥздіксіз ӛсуді

қамтамасыз ететін жаңғыру жолы. Ол – елдігіміз

бен бірлігіміз, ерлігіміз бен еңбегіміз сыналатын,

сынала жҥріп шыңдалатын ҥлкен емтихан.

Стратегияның мҥлтіксіз орындап, емтиханнан

мҥдірмей ӛту, ортақ парыз, абыройлы міндет!»

дейді. Осы ортақ парызды, абыройлы міндетті

кім қалай тҥсінеді, кім қалай орындайды.

Елбасымыздың жылқы жылындағы Жолдауын

мҧғалімдердің негізгі орындау міндетіне: пән

сабақтарында болашақ Қазақстанның нағыз

азаматының функционалдық сауаттылығын

дамыту болып отыр.

Қорыта айтқанда, функционалдық сауатты-

лықты жҥзеге асырудың басты міндеті –

оқушылардың теориялық білімдерін практи-

калық тҧрғыда қолдануымен қатар тәуелсіз

еліміздің келешегіне ҥлкен жауапкершілікпен

қарауға ҥлестерін қосу болып табылады. Осы

ретте, жаратылыстану бағытындағы пәндерін

дҧрыс жҥргізе білудің маңызы зор.

ТЕАТРАЛИЗОВАННАЯ ДЕЯТЕЛЬНОСТЬ И ВИДЫ ТЕАТРОВ В ДЕТСКОМ САДУ

Омарова Д.С.,

ГККП ясли-сад № 9 «Шапагат», Мугалжарского района

Театральная деятельность — это самый

распространенный вид детского творчества. Она

близка и понятна ребенку, глубоко лежит в его

природе и находит свое отражение стихийно,

потому что связана с игрой. Всякую свою

выдумку, впечатление из окружающей жизни

ребенку хочется воплотить в живые образы и

действия. Входя в образ, он играет любые роли,

стараясь подражать тому, что видел и что его

35

заинтересовало, и получая огромное

эмоциональное наслаждение.

Занятия театральной деятельностью помо-

гают развить интересы и способности ребенка;

способствуют общему развитию; проявлению

любознательности, стремления к познанию но-

вого, усвоению новой информации и новых

способов действия, развитию ассоциативного

мышления; настойчивости, целеустремленности,

проявлению общего интеллекта, эмоций при

проигрывании ролей. Кроме того, занятия теа-

тральной деятельностью требуют от ребенка ре-

шительности, систематичности в работе, трудо-

любия, что способствует формированию волевых

черт характера. У ребенка развивается умение

комбинировать образы, интуиция, смекалка и

изобретательность, способность к импровизации.

Занятия театральной деятельностью и частые

выступления на сцене перед зрителями способс-

твуют реализации творческих сил и духовных

потребностей ребенка, раскрепощению и

повышению самооценки.

Чередование функций исполнителя и зри-

теля, которые постоянно берет на себя ребенок,

помогает ему продемонстрировать товарищам

свою позицию, умения, знания, фантазию.

Упражнения на развитие речи, дыхания и

голоса совершенствуют речевой аппарат ребен-

ка. Выполнение игровых заданий в образах

животных и персонажей из сказок помогает

лучше овладеть своим телом, осознать пласти-

ческие возможности движений. Театрализован-

ные игры и спектакли позволяют ребятам с боль-

шим интересом и легкостью погружаться в мир

фантазии, учат замечать и оценивать свои и

чужие промахи. Дети становятся более раскрепо-

щенными, общительными; они учатся четко фор-

мулировать свои мысли и излагать их публично,

тоньше чувствовать и познавать окружающий

мир.

Занятия театральной деятельностью долж-

ны предоставить детям возможность не только

изучать и познавать окружающий мир через пос-

тижение сказок, но жить в гармонии с ним, полу-

чать удовлетворение от занятий, разнообразия

деятельности, успешного выполнения задания.

Основные направления работы с детьми

Театральная игра Театральная игра — исторически сложив-

шееся общественное явление, самостоятельный

вид деятельности, свойственный человеку.

Ритмопластика Ритмопластика включает в себя комплекс-

ные ритмические, музыкальные, пластические

игры и упражнения, призванные обеспечивать

развитие естественных психомоторных способ-

ностей дошкольников, свободы и выразитель-

ности телодвижений, обретение ощущения

гармонии своего тела с окружающим миром.

Культура и техника речи Данный раздел работы объединяет игры и

упражнения, направленные на развитие дыхания

и свободы речевого аппарата.

Основы театральной культуры Этот раздел работы призван познакомить

детей с элементарными понятиями, профессио-

нальной терминологией театрального искусства

(особенности театрального искусства; виды

театрального искусства, основы актерского

мастерства; культура зрителя).

Работа над спектаклем Работа над спектаклем базируется на

авторских пьесах и включает в себя знакомство с

пьесой, сказкой, а также работу над спектаклем

— от этюдов к рождению спектакля.

Театрализованные игры дошкольников

можно разделить на две основные группы:

режиссерские игры и игры драматизации.

В играх драматизациях ребенок, исполняя

роль в качестве ―артиста‖, самостоятельно

создает образ с помощью комплекса средств

вербальной и невербальной выразительности:

интонацию, мимику, пантомиму.

Виды драматизации:

- игры имитации образов животных,

людей, литературных персонажей;

- ролевые диалоги на основе текста;

- инсценировка произведений;

- постановки спектаклей по одному или

нескольким произведениям;

- игры-импровизации с разыгрыванием

сюжета без предварительной подготовки.

В режиссерской игре ―артистами‖являются

игрушки или их заместители, а ребенок орга-

низуя деятельность как «сценарист» и «режис-

сер» управляет «артистами», озвучивая героев и

комментируя сюжет.

Виды режиссерских игр:

- настольно кукольный театр (театр на

плоской картине, на кружках, магнитный

настольный, конусный, театр игрушки);

- стендовый театр (фланелеграф, теневой,

магнитный стендовый, стенд-книжка);

- театр на руке ( пальчиковый, варежковый,

перчаточный );

- верховые куклы (на гапите, на ложках,

бибабо, тростевые);

- напольные куклы (марионетки, конусный

театр);

- театр живой куклы (театр с «живой

куклой», ростовые, люди-куклы, танта-марески).

Театрализованные игры помогают решать

многие задачи программы детского сада: от

ознакомления с общественными явлениями,

36

развития речи, формирования элементарных

математических представлений до физического

совершенствования.

Велико значение театрализованной игры

для речевого развития. В театрализованной дея-

тельности активно развивается диалог как форма

коммуникативной речи. Сценические диалоги

идеальные, «пра-вильные», т.е. выверенные хро-

нологически, логически, эмоционально. Заученн-

ые во время подготовки к спектаклю литератур-

ные образцы речи дети используют впоследствии

как готовый речевой материал в свободном

речевом общении. Происходит практическое

усвоение формальной и содержательной стороны

речевой коммуникации.

Понимая значение театрализованных игр в

воспитании и обучении дошкольника, мы

используем это в своей работе.

Для успешной работы в группах создана

предметно-пространственная среда: руками

воспитателей оборудованы театральные уголки,

где располагаются различные виды театров:

бибабо, театр теней, настольный театр.

Успешность обучения в школе зависит от

уровня развития речи. Театрализованные игры

входят составной частью в занятия по развитию

речи. Театрализованные игры всегда радуют

малышей, пользуются у них большой любовью.

Дети видят окружающий мир через образы,

краски, звуки. Ребята смеются, когда смеются

персонажи пьесы, грустят, огорчаются вместе с

ними, могут плакать над неудачами любимого

сказочного героя, всегда готовы прийти к нему

на помощь.

Также театрализованные игры входят

составной частью в занятия познавательного

цикла, музыкальные занятия, широко исполь-

зуются при чтении художественной литературы,

на занятиях по конструированию, и конечно же,

украсят любой праздник. Они развивают вообра-

жение и фантазию детей, пополняет словарный

запас, учат вести диалог с партнером, составлять

предложения и небольшие сюжетные рассказы.

Влияние театрализованной деятельности

на развитие речи детей неоспоримо. С помощью

театрализованных занятий можно решать

практически все задачи программы развития

речи и наряду с основными методами и

приемами речевого развития детей, можно и

нужно использовать этот богатейший материал.

ЖАРАТЫЛЫСТАНУ ПӘНДЕРІН ОҚЫТУДЫҢ ЖАҢА ҤРДІСТЕРІ

Шайқақов Р.Т.,

Ырғыз ауданы М.Тӛлегенов атындағы орта мектебінің тарих және география пәні мҧғалімі

Бҥгінгі ел экономикасы ӛркендеп, дамудың

даңғыл жолына тҥскен тәуелсіз еліміздің алдын-

да тҧрған мәселелердің бірі – білімді де іскер,

ғылымға қабілеті бар, заман талабына сай буын

қалыптастыру.

Елбасымыз Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан

халқына арнаған биылғы жолдауындағы маңыз-

ды бағыттардың бірі – елімізде адами капитал-

дың сапалы ӛсуі, яғни білім беру мен денсаулық

сақтау саласын дамыту. Осы бағытта атқарыла-

тын негізгі жҧмыстардың бастысы – оқыту

ҥдерісіне қазіргі заманғы әдістемелер мен

технологияларды енгізу деп атап кӛрсетті.

Жаһандық жаңғыру ӛркениеттер дамуы-

ның қай саласында да сапалық ӛзгеріс, жаңашыл

кӛзқарасты талап етіп отыр. Әсіресе, оқу-ағарту

саласындағы реформалардың жауапкершілігі

зор.

Әрбір жеке тҧлғаның болашағы мектептен

басталады. Мектептегі білім – барша әлем тыныс

тіршілігінің алғашқы ірге тасы. Мектепті дамыту

ҥшін жаңа ҧғым, жаңа ҥлгі, жаңа тәсілдер қажет.

Мектептегі білімдік ҥдерістерді жетілдіру

дегеніміз, ол:

- білім, біліктілігін арттыру арқылы

мҧғалімдердің кәсіби қҧзыретін жетілдіру,

- жаңа инновациялық технологиялардың

зерттеп, іс тәжірибеге енгізу,

Жаңа ақпараттық коммуникативтік тех-

нологияда оқыту қҧралы ретінде электрондық

оқулық және интернет жҥйесі маңызды орын

алады. Бҧл бҥгінгі кҥні педагог қызметкерлерге

қойылып отырған басты талаптардың бірі.

Осыған орай:

Академик, тарих ғылымының докторы,

профессор, «Қазақстан тарихы» электронды оқу-

лықтарының авторы Саттар Фазылҧлы Мәжитов-

тың «Ертеңің – электронды оқулықта» деген

мақаласында мынадай тҧжырым жасап кеткен.

«Жаңа технологиялық үрдіс – оқушыдан

да, ұстаздан да бірлесе меңгеру талабын қойды.

Осы күні компьютерлік технологияны мұғалім-

нен де мықтырақ білетін шҽкірттер кҿп. Солай

болғанмен, мұғалімнің арнайы ҽрі тиянақты

талап қойып түсіндіруінсіз жедел қарқынмен

дамыған бүгінгі ҿркениетті таңқалдыру мүмкін

емес.

Ұстаз сҿзі – жанды сҿз. Ең жетілген, ең

мықты деген электронды ҿнімнің ҿзі мұғалімнің

37

ұғынықты тілде жеткізген сабағын алмастыра

алмайды».

Бҧл мҧғалімнен тек ӛз пәнінің терең білгірі

болуды ғана емес, тарихи танымдық, педагогика-

лық-психологиялық сауаттылық, саяси-экономи-

калық білімділік және ақпараттық сауаттылықты

талап етеді.

Мектептердегі оқыту процесі мҧғалімнің

басшылығымен жҥргізіледі. Оның қызметінің

мақсаты оқушылардың белсенді, саналы, таным-

ды қызметін басқару болып саналады. Мҧғалім

оқытуды ҧйымдастырудың әр алуан тҥрлерін

пайдаланады, оқушыларға қоятын талаптарын

бірте-бірте кҥрделендіре отырып, баланың

танымдыққа білетінің ілгерілеуін қамтамасыз

етеді.

Әрбір мҧғалім ӛз сабақтарының қызықты,

тартымды есте қаларлықтай болғанын қалайды.

Кейбір жас мҧғалімдер ӛз пәнін жетік білу және

оның әрбір мәтінін қызықты етіп баяндай алу –

мҧғалімнің басты қасиеті деп есептейді. Алайда

мектептегі негізгі пәндерді оқыту барысында бҧл

қасиеттердің мҧғалімдер ҥшін жеткіліксіз екенін

кӛрсетіп отыр.

Шығыс даналығында: «Естігенің естен

шықса, кӛрген қалар кӛңіліңде, бір нәрсені жа-

сап, ҧқсаң, ҧмытылмас ӛміріңде» - дейді. Қазіргі

ғылыми зерттеулер бҧл даналықтың астарында

терең мағына жатқандығын байқатады.

Сондықтан сабақты жоспарлау мен ҧйым-

дастыруда оның ӛнімділігін арттыратын оқыту-

дың белсенді әдіс формалары мен танымдық

ойындарды тиімді пайдаланудың маңызы зор.

Сабақтың тиімділігін арттырудың

жолдары:

1. оқушылардың оқу материалын негізін

сабақтың ӛзінде менгеруі тиіс;

2. ҧжымдық жҧмыс кезінде әр оқушының

барынша дамуына мҥмкіндік туғызу;

3. мҧғалімнің ӛзі ойластырған сабақтың

белгілі бір қҧрылымының болуы;

4. оқушылардың ӛз бетінше

жҧмыстарының ҥлесін арттыру;

5. сабақ барысында пәнаралық және

пәнішілік байланысты орнату;

6. оқушы білімін тексеруге бақылаудың

жаңа тҥрлерін іздеу, пайдалану;

7. оқушылардың жалпы – интеллектуалдық

дағдысының деңгейін анықтау.

Оқушылардың мектеп қабырғасынан ала-

тын тәлім-тәрбиесін жетілдірудің қайнар кӛзі –

жаңа педагогикалық технологияларды қолдана

отырып оқытудың тиімді әдіс-тәсілдерін жетіл-

діру. Осы мақсатты жҥзеге асыру ҥшін дәріс

беретін пән бойынша оқушылардың шығарма-

шылығын арттырып ойлау қабілеттерін дамыта

оқыту ҥшін жаңа технология тҥрлерін қолданып

сабақты барынша тҥрлендіріп ӛткізу қажеттігі

туындайды. Ол ҥшін сабақ тҥрін сол сынып оқу-

шыларының жас ерекшеліктері мен қабылдау

деңгейіне, қызығушылына сәйкес таңдап алынуы

тиіс.

Қазіргі кезде білім беру ҥрдісінде елуден

астам әр тҥрлі технологиялар пайдаланылып

жҥргендігі туралы ақпарат бар. Осы аталған

педагогикалық технологиялардың ішінен

жаратылыстану бағытындағы пәндерге:

- М.Жанпейісованың модульдік оқыту

технологиясы;

- Ж.Караевтың деңгейлеп саралап оқыту

технологиясы;

- оқу мен жазу арқылы сын тҧрғысынан

ойлау технологиясы;

- тірек сызбаларды пайдану арқылы оқыту

технологиясы;

- ойын тҥрлерін пайдалану арқылы оқыту

технологиясы сияқты тҥрлері мектеп

тәжірибесіне жиі қолданылады.

Енді осылардың бір – екеуіне тоқталсақ:

Жаратылыстану бағытындағы пәндерге

сын тұрғысынан ойлау педагогикалық техноло-

гиясын пайдаланудың тиімділігі – оқушының ӛз

бетімен оқу, ӛзін-ӛзі тәрбиелеу, ӛздігінен дамуын

қамтамасыз етеді, оқушы ӛзін іс жҥзінде кӛрсете

алады. Сыни ойлауды дамыту технологиясының

ҥш кезеңі:

1. қызығушылықты ояту.

2. мағынаны ашу.

3. ой толғаныс оқушының жаңа сабақты

қабылдау кезеңдеріне сай келеді.

Бірінші кезеңде: - оқушы тақырыпқа

мойын бҧрып, қызығушылығы артады және осы

тақырып бойынша ойлана бастайды.

Екінші кезеңде: - жаңа тақырыппен

танысады және ӛзінде бҧрыннан бар біліммен

байланыстырады, пайда болған сҧрақтарға жауап

іздейді, мақсатқа жетуге талпынады.

Үшінші кезеңде: - жаңа алған білімдерін

кӛрсетіп, ӛз жетістіктеріне кӛз жеткізіп,

оқушының ӛзіне деген сенімділігі артады.

Оқушы әр кезеңде ӛз мҥмкіндігін тексере

отырып, ӛз қабілетін, ӛз білімін саралай алады

және қасындағы басқа оқушылармен ӛз білімін

салыстыра отырып, бәсекелестік қабілетін

кӛрсетеді, сӛйтіп бәсекелестік арқасында

кӛптеген жетістіктерге қол жеткізеді.

Тірек – сызба белгілері сабақтың негізгі

қҧрам бӛлігі ретінде қолданылады.

- оқушыға оқу материалы жинақы,

қысқаша беріледі.

- оқушы оқу материалының ішінен ең

негізгісін таңдай білуді ҥйренеді.

- оқушы оқулықпен және қосымша

әдебиеттермен жҧмыс жасауға дағдыланады.

38

- оқушы ӛзінің танымдық даму деңгейін

біледі.

Ж.Караевтың деңгейлік оқытудың

ерекшелігі – оқушының сабақ барысында

бірнеше деңгейде жҧмыс жасай алатындығында

және жҧмыс нәтижесі оқушыларды ӛзара

кӛмектесуге, шапшаң ойлауға ҥйретуге

бағытталады.

Деңгейлеп саралап оқытудың тиімділігі:

* қабілетті оқушылар ӛз икемділігі мен

қабілетін одан әрі бекіте тҥседі;

* ҥлгерімі тӛмен оқушылар оқуға

ниеттеніп сенімсіздіктен арылады;

* білім дәрежесі бірдей оқу топтарына оқу

жеңілдейді.

Қазіргі уақытта оқушылардың білімін

тексеруге тест әдісі барлық пәндерден кеңінен

қолданылуда. Әрбір тақырып және тарау сайын

жҥргізілген тест оқушының ҥй тапсырмасына

кҥнделікті даярлануына ықпал етеді. Оқушы

білімін, іскерлігін, білік дағдысын жҥйелеу,

қорытындылау, бағалау барысында әр тҥрлі

тестік бақылау жҧмыстары оқытуда жақсы

нәтижеге қол жеткізеді.

Сабақ біртҧтас кҥрделі жҥйе. Әр

мҧғалімнің міндеті – сабаққа мақсат қоя отырып,

мақсатқа жету ҥшін тиімді әдістерді таңдап алу.

Міне осындай әдіс-тәсілдерді – оқыту

технологияларын пайдалану оқушының білімге

деген қҧштарлығын арттыруға ықпал ететінін

аңғаруға болады.

Сӛз соңында жаратылыстану пәндерін

оқытуда білім сапасын арттыру ҥшін:

Кәсіби шеберлігі жетілген мҧғалім.

Сапалы оқулықтар.

Оқу бағдарламасының қҧндылығы.

Оқу қҧралдарының жеткілікті болуы.

Оқыту әдістерінің тиімді қолданылуы.

Техникалық қҧралдары мен жабдықталуы

қажет .

Жаратылыстану пәндерін оқытуда

шәкірттерге терең де тиянақты білім беруде жаңа

технологияларды меңгеріп қҧзыреттілігін

дамытып, ӛз тәжірибемізде қолдану – біздің

басты міндетіміз.

39

ҚАЗАҚСТАННЫҢ ГЕОСАЯСИ ЖАҒДАЙЫ

Абуова А.М.,

Қарғалы ауданы В.И. Пацаев ат. орта мектебінің география пәнінің мҧғалімі

Мақсаты Қазақстанның басқа елдермен саяси, сыртқы экономикалық байланысы туралы

тҥсінік беру

Кҥтілетін

нәтиже

1) Еліміздің ӛңір экономикасын жаңғыртудағы маңызды аспектілер туралы

тҥсініктері қалыптасады

2) Оқушылар бірлесе жҧмыс жасап, ӛзара диалогтық қарым- қатынасқа тҥседі.

3) Жҧмыс жасау арқылы бір-бірінің идеяларын ҧсынуға, қорғауға, кӛпшілік ортады

сӛйлеуге және бағалауға дағдыланады

Тҥйінді идея-

лар (кілтті

сӛздер)

Геосаясат – елдің географиялық жағдайы және басқа физикалық, экономикалық-гео-

графиялық факторларымен байланысты мемлекеттің сыртқы саясаты мен

халықаралық қатынастың саяси, экологиялық, халықаралық байланыстарға

тәуелділігін зерттейтін ғылыми бағыт.

Сабақ

кезеңдері:

Сабақтың психологиялық деңгейін қалыптастыру Бағалау Ресурстар

Кіріспе

Блум таксономиясы

Білу

Ҥш тҥрлі сандықта деңгейленген

сҧрақтар жасырылған.

Алтын сандық сҧрақтары:

1. Солтҥстік Қазақстанда қандай экономикалық-

экологиялық проблемалар бар?

2. Қазіргі ҚР қандай экономикалық

ӛтпелі кезеңді ӛткеріп отыр және ол

неше жылға созылуы мҥмкін деп

ойлайсыз?

3. Кӛлік кешендерінің қандай тҥрі жақсы дамыған?

Кҥміс сандықтағы сҧрақтар:

1. Солтҥстік Қазақстанда қандай ауыл шаруашылық

дамыған және физикалық картадан кӛрсетіңіз?

2. Батыс ӛңірдің экологиялық проблемалары немен

байланысты туындауда?

3. Шығыс Қазақстан ТМД елдерімен

экономикалық байланыс жасасып

отырған тҥсті металлургиясы?

Ағаш сандықтағы сҧрақтар:

1. Алматы қаласында неліктен банк жҥйесі дамыған?

2. Байқоңыр қаласы мен РФ байланыстылығы неде?

3. ҚР негізгі сыртқы саяси елдерің атаңыз?

Критерий

бойынша

бағалау

Атлас

Дҥнж. физ.

картасы

Тҧсаукесер Тҥсіну

"Мен білемін!" Берілген мәтінге толық анықтама

береді.

Қ. Сәтбаев

"Арселор Миттал Теміртау"

"Қазмырыш"

Отын энергетика

Ақтӛберентген

Алтай

Қарағанды

Ҥш шапалақ Атлас

Дҥнж. физ.

картасы

Кескін

карта

Кҥміс

сандық

Ағаш

сандық

Алтын

сандық

40

Марқакӛл

"ЭКСПО- 2017"

Негізгі бӛлім Қолдану.

1-топ. "Схемалы саяси кесте"

2-топ. "Кластер"

Талдау

1-ші топқа сҧрақ. Еуропалық Одаққа мҥше елдермен

байланыста болудың маңызы қандай?

2-ші топқа сҧрақ. Халықаралық сауданың, несие,

шетелдік инвестиция жҥйесінің орташа дамуының

негізгі тарихи- географиялық мәселесі?

Топта жҧмысты талқылау ж/е дәлелдеу

Физикалық карта бойынша талдау жасау

Жинақтау

№ сҧрақ +-белгісі

1 Халықарал қ сауданың негізгі

қызметі - экспортқа тауарды шығару

+

2 Ҧлттық банк ҥкіметке есеп беріп

отыра ма?

+

3 Аумағы бойынша Ҥндістаннан кейін

бе?

-

4 ЕО 1992 ж экологияның алдын алу

келісімге қол қойды

-

5 Орталық Азияға Қытай елі жатады -

6 Боранский экономикалық ауданға бӛлді +

7 4 экономикалық аудан бар -

Қарлы кесек әдісі – бір-біріне сҧрақтар қояды

Топтық бағалау

Критерий

бойынша

бағалау

Формативті

бағалау

Таратпа

материал-

дар

Атлас

Дҥнж. физ.

картасы

Қорытынды Бағалау Критерий

бойынша бағалау

Қосымша оқу

Ҥйге тапсырма

& 54. 285-284 беттер мазмҧндама айту.

Рефлексия 7. "Мен бҥгінгі сабақта ............................................ "

Не сәтті ӛтті?

Нені дамыта

аласыз?

Не сәтсіз ӛтті?

Нені ӛзгерт-

кіңіз келеді?

ЖАҢА ТЕХНОЛОГИЯЛАР НЕГІЗІНДЕ ОҚУШЫ ҚЫЗЫҒУШЫЛЫҒЫН АРТТЫРУ

Башалова Г.Е.,

Темір ауданы Ж.Кереев атындағы орта мектебінің бастауыш сынып мҧғалімі

Жаңа технология – мҧғалімнің мҥмкіндігін қуаттандыратын қҧрал. Жаңа ақпараттық

технологияны сабақ барысында қолдану оқушылардың пәнге деген қызығушылығын арттырады. Мен

сабақтың оқушыны жалықтыратындай бір сарынды болып кетпеуі ҥшін әртҥрлі әдіс-тәсілдерді

қолдандым. Яғни, деңгейлік бағдарламадағы жеті модульді ықпалдастыра отыруды жӛн кӛрдім.

Тӛменде осы жоба негізінде әдебиеттік оқу пәнінен ӛткізген сабақ жоспарымды ҧсынамын.

Қысқа мерзімді жоспар

Пәні Әдебиеттік оқу 3 а класс

Сабақтың тақырыбы І.Жансҥгіров. Жазғытҧрым

Сабақтың мақсаты Жазғытҧрымғы уақыт туралы жазған ӛлеңмен таныса отырып, мазмҧнын

ашу, ерекшеліктерін білу.

Жыл мезгіліндегі ӛзгерістерімен, еңбек тҥрлерімен таныстыра отырып,

41

оқушыларды еңбек етуге,табиғатты қорғауға тәрбиелеу; ауызекі сӛйлеу

және жазбаша ӛз ойын бере білуге, сын тҧрғысынан ӛз пікірлерін

пайымдауға, талдауға дағдылану.

Кҥтілетін нәтиже Оқушылардың І.Жансҥгіров туралы білімдері кеңейеді; кӛктем мезгілінің

ерекшеліктерін біледі; еңбек тҥрлерімен таныса отырып, оқушыларды

еңбек етуге, табиғатты сҥюге ҥйренеді; сын тҧрғысынан ӛз пікірлерін айта

білуге дағдыланады;

Оқытудағы модульдер СТО, ОЖЕСО, АКТ, ОЖӘТ, ОҥБжОБ, ОБжК, ТжДо.

Сабақ кезеңдері Сабақтағы іс-әрекет Бағалау Ресурстар

Кіріспе

Ҥй тапсырмасын

сҧрау

Психологиялық дайындық Топтарға

бӛлу.

Бәйшешек Қызғалдақ

Раушан Жауқазын

Абай. Жазғытҧрым

Жаңа материалдың

таныстырылымы

Оқушылар, бір жылда неше мезгіл бар?

Қазір қай жыл мезгілі?

Қыстан кейін қай мезгіл?

Олай болса, бҥгін біз І.Жансҥгіровтың

«Жазғытҧрым» ӛлеңімен танысамыз.

Мағынаны тану.

Ӛлеңмен таныспас бҧрын І.Жансҥгіров

туралы мәліметке назар аударайық.

І.Жансҥгіров – ақын.

1894-1938ж.ж. ӛмір сҥрген. Талдықорған

ӛңірі, Ақсу ауданында дҥниеге келген.

Шығармалары: «Қҧлагер», «Кҥй»,

«Кҥйші», «Дала» поэмалары. Балаларға

арналған ӛлеңдер жинағы т.б.

«Топтастыру» стратегиясы.

жазғытҧрым

Кӛктем айларын атаңдар. Кӛктемнің

бірінші гҥлі.

Оқушыларға ӛлеңді мәнерлеп оқып беру.

Қалыптастыру-

шы бағалау

парағы

Интербелсен-

ді тақта

І.Жансҥгіров

суреті

Кӛктем

бейнесі

Жаңа материалды

қолдану

Оқулықпен жҧмыс

Ӛлеңді мәнерлеп оқу, талдау

Оқушыларға тізбектей оқыту.

Топпен жҧмыс

Табиғатқа хат.

Ӛлең мазмҧнына сурет салу.

Кӛктем туралы эссе жазу.

«Бес жол» ӛлең қҧрастыру.

Кӛктем шықты; Ауыл қыстаудан тақырып-

тары бойынша екіге бӛлу. Ӛлеңде кӛктемді

кӛріп тҧрған ақынның кӛңіл кҥйі қандай?

/дәлелдеу/

Сергіту сәті

Ӛлеңнен кӛктем табиғатынан естілетін

дауыстарды жаз. Жаңылтпаш

Кӛк шықты,

Кӛктеп шықты.

Кӛктем шықты,

Кӛкпек шықты.

Сӛздер банкісі

Ӛлеңнен есте қалған сӛздерді жазу.

Шапалақ

Топ басшының

бағалауы

Ӛзін –ӛзі

бағалау

42

ҦЙЫМДАСТЫРЫЛҒАН ОҚУ ІС - ӘРЕКЕТІНДЕГІ

ЖАҢА ТЕХНОЛОГИЯЛАРДЫҢ ТИІМДІ ӘДІСТЕРІ

Жақашева А.Х.,

Мәртӛк ауданы Хлебодаровка орта мектебінің мектепалды даярлық тобының тәрбиешісі

Баланы мектепалды даярлау ҥздіксіз білім

беру жҥйесіндегі маңызы мен ӛзектілігі ерекше

мәселелердің бірі болып саналады. Сонымен қа-

тар, мектепке дейінгі мекемелерде инновациялық

білім беру қҧралдарын қолданудың да маңызы

зор. Инновациялық білім беру қҧралдарына:

аудио, видео, қҧралдар, компьютер, интерактивті

тақта, интернет, мультимедиялық қҧрал, элект-

рондық оқулықтар, оқу әдістемелік кешендер,

инновациялық ақпараттық банк, инновациялық

сайт және тағы басқалары жатады. Қазіргі таңда

кӛптеген интерактивті бағдарламалық бӛлімдер,

қозғалмалы объектілер қҧруға мҥмкіндік беретін

векторлық және графикалық жабдықтар кӛптеп

шығып, қолданыс табуда. Осындай қҧралдардың

бірі – мультимедиялық оқулықтарды балабақша-

ларда кеңінен пайдалану. Бҧл жағдайда тәрбиеші

әр оқу іс-әрекеттерін бастар алдында жиі

кӛрнекіліктер ауыстырмаған болар еді. Ал,

мультимедиялық оқулықтар арқылы тәрбиеші

уақытты тиімді және ҧтымды пайдаланар еді.

Ӛмір талабына сай жаңа технологияларды

оқу процесі мен тәрбие аясында шебер қолдана

білу тәрбиешінің міндеті болса, ертегілерді оқу

іс-әрекетінде ӛз ретімен қолдана білсе тәрбиеле-

нушілерді жан-жақты дамытуда ертегінің аса зор

мәні бар екенін айқындайды. Оқу іс-әрекеті

барысында ертегі кейіпкерлерінің жан-жақты

мінез - қҧлықтарын айыра білу бойынша жақсы

деген немене, жаман деген немене екендігіне

кӛзін жеткізеді.

Заманауи инновациялық әдістерді мектеп

жасына дейінгі балалардың дамуында қолдану

арқылы, балаларды шаршатпай, жалықтырмай,

жан-жақты дамуына тигізер ҥлесі ӛте зор.

Мысалы, мектепалды даярлық топ балалары

ҥшін кӛркем әдебиеттің мақсаты – баланың жеке

тҧлға ретінде ӛмірге кӛзқарасын қалыптастырып,

кӛркем шығармаға деген шығармашылығын

арттырып, шығырмашылыққа, кӛркемдік

талғампаздыққа баулиды.

Оқушылардың шығармашылық іс-әрекетін

қалыптастыру ҥшін оқытудың дамыта оқыту, эв-

ристикалық, шығармашылық, проблемалық жағ-

даят туғызу сияқты әдіс-тәсілдер қолданылады.

Эвристік әдіс – балалардың берілген

тапсырма бойынша ой қортындысын жинақтауға

септігін тигізеді.

Шығармашылық әдіс – балаларға беріл-

ген тапсырма бойынша оны орындаудың тиімді

жолдарын пайдаланып, жаңа нәтиже алуға ықпал

етеді.

Проблемалық жағдаят – балаларды

қойылған проблеманы шешу арқылы жаңа нәти-

же алуға жетелейді. Кӛркем шығармамен жҧмыс-

ты бірнеше бағытта жҥргізуге болады. Солардың

біреуі сурет бойынша әңгімелету. Бҧл балалар-

дың сӛйлеуін дамытуға мҥмкіндік жасайды.

Қандай тақырыпта әңгіме қҧрастырсақ та,

алдымен белгілі бір мақсат қоямыз. Сол мақсатқа

жетуде балаларға адамгершілік, патриоттық,

еңбек, экологиялық дене, экономикалық, қҧқық

және т.б. тәрбие беру кӛзделеді.

Сурет бойынша әңгіме қҧраған кезде бала

педагогтың сҧрақтарына жауап беруі тиіс.

Мысалы «Қайырымды қоян» ертегісінде педа-

гог жетекші сҧрақтар қояды. «Суретте қандай

ертегі кейіпкері бейнеленген? Қоян туралы не

айтар едің? Ертегі неліктен «Қайырымды қоян»

деп айтылған? Сипаттап айтып кӛр? Қоянды

неліктен жақсы кӛресің? Ол қайда мекендейді?

Қалай тіршілік етеді?» Бірнеше бала жауап

берген соң, толық әңгіме қҧрастырылады.

Педагог мына мәселелерді ескеруі тиіс:

Қорытынды «Кубизм» әдісі

Бҥгін біз қандай тақырыппен таныстық?

Шығарманың авторы кім?

Автор туралы не білдік?

Жазғытҧрым жер беті қалай ӛзгереді?

Ӛлеңдегі кӛктемнің белгілерін санамалап

айтып беру

Абайдың ӛлеңі мен бҧл ӛлеңнің

ҧқсастығын, айырмашылығын табу

/ «Венн» диаграммасы/

Кері байланыс,

Ҥйге тапсырма беру 162- б. Ӛлеңді жаттау.

43

1. Педагог пен балалар арасындағы

сҥйіспеншілік ӛзара тҥсіністік, сыйластық

сезімді қалыптастыру.

2. Тәрбиелеу мен оқыту ҥрдісін ҧйымдас-

тыруда ойын арқылы оқыту технологиясын кеңі-

нен қолдану, оқу іс-әрекетін тҥрлендіріп ӛткізу.

3. Балалардың ӛздігінен ізденіп,

тапқырлық әрекеттер жасай білуге ҥйрету.

4. Баланың ӛсу, даму, жетілу, білім-білік,

дағды деңгейін жетік біле отырып, олардың

жағымды әрекеттерінің дҧрыс қалыптасуын

қамтамасыз ету.

5. Кҥн тәртібінде тҧрған талаптардың

дҧрыс орындалуы, мәдени гигиеналық

талаптардың ӛз деңгейінде іске асырылуы.

6. Әдеби шығармаларды кейіптендіру

әдістемесін драмаға айналдырып, ӛмірмен

байланыстыру

7. Мәтінге жуық әңгіме қҧрастыру

әдістемесі – «осы мәтінді сен қалай аяқтар едің»

деген талдауға жауап беруді ҥйретеді

8. Шығармашылықпен әңгіме қҧрастыру

әдістемесі – бӛгде біреудің атынан айтып беру.

1. Ассоциация әдісі. Бҧл әдісте берілген

тақырып бойынша балаларда қандай ой туады,

соның барлығы сол сӛздің жан-жағына

жазылады. Мысалы?

ЖАЛПЫ ОТБАСЫ:

Ата, әже, әке, ана, аға, әпке, іні.

2. Салыстыру әдісі. Бҧл әдісте балалар

объектілер арасындағы ҧқсастық пен

айырмашылықты анықтайды.

Мысалы: Алма және қызанақтың

ҧқсастығы мен айырмашылығы

3. Раунд – Робин әдісі. Бҧл әдіс ӛткен не-

месе жаңа тақырыпты бекіту ҥшін қолайлы тәсіл-

дердің бірі. Мҧнда әр бала берілген тақырып

туралы не біледі. Бір сӛйлем немесе сӛз тіркесі

арқылы бірінің айтқанын бірі қайталамай тҥгел

айтып шығуы тиіс. Мыс: «Гҥлдер» тақырыбында

- Гҥл ӛсімдік

- Гҥл әдемі

- Гҥлді жҧлуға болмайды

- Анамызға сыйлаймыз

- Достарымызға сыйлаймыз т. б.

4.Топтау әдісі. Топтау әдісінде балаларды

деңгейлеріне қарай бірнеше топқа бӛледі де,

ӛздері орындай алатындай топтық тапсырма

беріледі.

Мыс: «Пішіндер» тақырыбын ӛткенде

І топ – Ҥлестірмелі картадағы бейнеленген

суреттерден геометриялық пішіндерді тауып,

кӛрсету, атын атау.

ІІ топ – Жіпті пайдалана отырып әртҥрлі

пішіндерді жасау.

ІІІ топ – Санағыштан ҥшбҧрыш пен тӛрт-

бҧрышты қҧрау. Сондықтан оқыту процесінде

жаңа педагогикалық технологияларды пайдалану

әрбір ҧстаздың міндеті.

Егеменді еліміздің талабына сай мемле-

кеттік тілді меңгеру, оқыту, қазіргі заманға сай

білімді елеу педагогтер еншісінде. Мектепке

дейінгі балаларға тәрбие мен білім беру

жҧмыстарын ҧйымдастыруда олардың сӛйлеу,

тілін дамыту, байланыстырып сӛйлеу мәдениетін

жетілдіруге, қҧрастыра сӛйлеуге, сӛздік қорының

молаюына баса кӛңіл бӛлген жӛн.

Заман ӛзгерген сайын әдіс-тәсілдер кӛбе-

йіп, жаңарып, толығып жатыр. Балалардың тілін

дамытуды, қызықты ҥйрету ҥшін жаңа әдістер

мен технологияларды ӛз тәжірибемізде қолдану-

ға ізденеміз. Жаңа технологияны, әдіс-тәсілдерді

тиімді қолдану білім сапасын арттырады.

Сонымен қатар тілін дамыту, байланыстырып

сӛйлеу барысында балалардың жас ерекшелігін

ескеру әдіс-тәсілдерді таңдаумен сай келеді,

сабақ ӛткізгенде бірінші орынға ойын және ойын

тҥрлері қойылады.

Ойын – оқу ҥдерісіндегі оқытудың әрі

формасы, әрі әдісі ретінде дербес дидактикалық

санат. Тіл дамытуда ойынды кӛрнекі қҧралдар,

тҥрлі суреттер, кестелер, ойыншықтар, музыка

және т.б. материалдар сабақты кӛркемдеп отыр-

са, балалардың сӛздік қоры біршама толығады,

ауызша сӛйлеу тҥрлері кеңейеді. Әрбір сабақта

ойын тҥрлерін және ӛзара сӛйлеу ҥлгілерін

тақырыпқа сай және тиімді қолданған жӛн. Тіл

дамыту барысында ойын элементтерін дидакти-

калық материал ретінде пайдаланудың пайдасы

бар. Дидактикалық ойындар арнайы мақсатты

кӛздейді және нақты міндеттерді шешеді. Оларға

«Бесік жыры», «Бауырсақ», «Торғай», «Мақта

қыз бен мысық» сияқты шығармалар арқылы

дыбыстарды анық айту, байланыстырып сӛйлеу,

әңгімелей білуге ҥйретуге болады.

Ертегі сахналау арқылы балаларды рольге

бӛліп беру, әр кейіпкердің дауыстарын келтіріп

айтуға машықтандыру қажет. Шығармаларды

оқыған кезде іс-әрекеттерге байланысты жаңа

сӛздердің мән-мағынасын тҥсіндіріп отырған

жӛн.

Дыбыстарды анық дҧрыс айта білуге жа-

ңылтпаштардың да орны ерекше. Ал жҧмбақ ба-

ланың сӛйлеу қабілетін дамытады. Жҧмбақтың

шешуін табу арқылы заттардың, жан-жануарлар-

дың, киім-кешек аттарын есте сақтау қабілеті

кҥшейеді. Бала тілін дамытуда мақал-мәтелдер-

дің де алатын орны ерекше. Қазақтың мақал-мә-

телдерінің кӛбісі елдікті, ынтымақты, жақсы мен

жаманды ажыратуға мҥмкіндік береді. Кӛркем

шығармалармен балаларды ерте кезден танысты-

ру, оқыту тәрбиелеу істерінде қолданып отыру

арқылы балаларды еркін сӛйлеуге, тҥсініп, мә-

нерлеп айтуға дағдыландыру керек. Монтессори

44

педагогикасы немесе Монтессори жҥйесі XX ға-

сырдың бірінші жартысында итальяндық педа-

гог, ғалым әрі ойшыл Мария Монтессори тара-

пынан ҧсынылған тәрбиелеу жҥйесі. Монтессори

әдістемесі әрбір тәрбиеленушіге деген даралы

тәсілдемеге негізделген. Бҧған сәйкес, балдыр-

ғандар мен бҥлдіршіндер дидактикалық мате-

риалдар мен сабақ ҧзақтығын әрдайым ӛздері

таңдай отырып, ӛзіндік ағым мен ырғақта

дамиды.

ХХІ ғасыр табалдырығын білім мен

ғылымды инновациялық технологиялық бағытты

дамыту мақсатымен атауымыз ҥлкен ҥміттің

басты нышаны болып табылады. Ҧрпағы білімді

халықтың болашағы бҧлыңғыр болмайды. Жас

ҧрпаққа мән-мағыналы, ӛнегелі тәрбие мен білім

беру – бҥгінгі кҥннің басты талабы екені

бәрімізге белгілі. Баланың жеке тҧлға ретіндегі

дамуы ӛзіндік кӛзқарасының қалыптасуы, ой-

ӛрісінің кеңеюі балабақша қабырғасында

басталатыны сӛзсіз.

Қай кезеңде болмасын балабақшада

Монтессори әдісі еш уақытта орнын жоғалтқан

емес. Бала табиғатында білуге қҧмар, тумысынан

– ақ ӛсуге, жетілуге ҧмтылысы басым.

Сондықтан да қарқынмен дамып бара жатқан

мына заманда балабақшадағы педагогтардың

ҧлттық қалып, ҧлттық мінезді сақтай отырып,

бала тәрбиесінің әдістерін тынбай ізденіп, жиі

жаңартып отыруы заңдылық.

М. Монтессори әдісі балаларға жауапкер-

шілікті сезінуге, ӛздігінен шешім қабылдауына,

топта да, жеке де жҧмыс жасай алуына, таңдау

жасай алуына, ӛз уақытын ҧйымдастыра білуіне,

ӛзіне сеніммен қарауына мҥмкіндіктер береді,

қолайлы жағдай туғызады. Бҧл әдістің мақсаты –

балалардың табиғи мінезін, қабілетін, тәрбиеші-

нің нҧсқауымен емес, ӛз еркімен тәуелсіздік ру-

хында тәрбиелеу. «Ӛзімнің жасауыма мҥмкіндік

бер» дейді мҧндағы бала. Балаларға дауыстап

сӛйлеу бҧл әдісте мҥлдем жоқ. Ҧйымдастыру-

шысы балаларға әр сала жайлы қызықтыра

мағлҧмат береді. Балалардың жас ерекшеліктері

әр тҥрлі, 3 пен 6 жас бірге ӛз қалауларымен

жҧмыс жасайды. Бҧл жастың қабілетін ашуға,

ҥлкеннің кішіге мейірім, қамқорлығын сезінуге

мҥмкіндік берері сӛзсіз. Қай салада жҧмыс жасау

бала қалауында: зертханада, жаратылыстану,

аспан әлемі, асхана, қолӛнер, бейнелеу, сумен, т.

б. Еркін жҧмыс жасау барысында жетістігін ӛзі

кӛріп, қатесін де ӛзі жӛндеуі – ішкі дҥниесін

тәртіпке баулып, жеке адамгершілік қасиеттерін

дамытады деп ойлаймын. Пайдаланған заттар-

дың ең басында қалай тҧрғанын бақылаған бала

жҧмыс аяғында тап солай жинастырып, тазартып

қояды. М. Монтессори педагогикалық техноло-

гияларын балабақшамызда ендіру, Қазақстан 30

дамыған елдердің қатарына кіруге бетбҧрыс

жасап отырған сәтте, ерікті, ӛз басының қадір-

қасиетін сезетін, дербес, қабылданған шешімде-

ріне жауапкершілікпен қарауға қабілетті адам-

дардың пайда болуын қажет етіп отыр. Мҧндай

адамды тәрбиелеп шығару ҥшін, қазіргі заман-

ның сҧранысына жоғарғы дәрежеде жауап бере-

тін бағдарламаны, жеке тҧлғаны тәрбиелейтін

технологияны табуы керек. Осыған байланысты

біздің балабақшаның педагогтарының аса қызы-

ғушылығын туғызып отырған емін - еркін тәр-

биелеу ҧжымының практикалық тиімділігінің

тамаша кӛрінісі болып табылатын М.Монтессори

тәрбиелеу мен оқыту жҥйесі болып отыр, бҧнда

басты назар бала болса, ал ересек адам – баланы

жеке тҧлға етіп тәрбилеуде кәсіби кӛмекші әрі

бақылаушы есебінде болады. М. Монтессоридің

педагогикалық жҥйесі кӛпшіліктің есебі бойын-

ша әлемдегі ең ҥздік 10 педагогиканың бірі бол-

са, кӛптеген мемлекеттерде ең таңдаулы педаго-

гика болып есептеледі. М. Монтессори жҥйесінің

ең басты принципі: әрбір бала жеке жоспар

бойынша арнайы дайындалған ортада жеке ӛз

бетінше дамиды, жетіледі, ал негізгі ҧраны:

«Мен ӛзім жасауыма кӛмектес». Ересек адамның

атқаратын қызметі; әрбір балаға жеке даму

жолын тауып беріп, олардың табиғи қабілеттерін

ашу; М. Монтессоридің жҥйесінің негізгі қҧрам-

дас бӛлігі: ересектер дамитын орта, дидактика-

лық қҧралдар. Бҧл әдіс әрбір жеке баланың

қажеттілігіне, қабілетіне, дарынына негізделеді.

Балалар ӛзінің ритмі мен қарқынын анықтай

алатын болса, бәрінен де жақсы оқып ҥйренеді.

М.Монтессори ҥшін адамның рухани да-

муы оның психофизикалық дамуымен тығыз

байланысты. Монтессори ҥнемі интеллект, ой-

лаушылық қабілеттердің, жалпы дамуы ҥшін қа-

былдау және сезім мҥшелерінің дамуы маңызды

роль атқарады. 3 пен 6 жас аралығындағы бала-

ны ӛзін-ӛзі белсенді тҧрғызып жатқан қҧрылыс-

шыға теңеуге болады. Бала ӛзі кӛріп отырған зат-

тарды ҧстап кӛргісі келеді және оны ересектердің

қалай атайтынын естігісі келеді. Ол кӛп және

тҥрлі-тҥрлі қимылдағысы, қолмен жҧмыс істегісі

келеді. Ол шаршамастан басқа адамдармен сӛй-

лесіп, ӛзінің сӛз қорын толтырады. Бала ӛзінің

даму барысында «сезімтал» және «сензитивті»

деп аталатын кезеңдерден ӛтеді. Бҧл кезеңдерде

бала қоршаған орта тарапынан болатын белгілі

бір қозуларға айырықша сезімтал болады. Сензи-

тивті кезең кезінде бала ӛзін басқа тітіркендір-

гішпен аулай алмаса, Монтессоридің пікірінше

баланың интеллектуалды, барлық тҧлғалық

жақтарын жаулап алатын ҧяңдық пайда болады.

Монтессори жҥйесіне сәйкес шынайы ӛмір

аймағы, сенсорлық даму аймағы, тілдік жараты-

лыс–ғылым аймақ, қимылдық аймақ осындай

45

топтарға бӛлуге болады. Шынайы ӛмір айма-

ғында: бала ӛздігінен киінуге, бір нәрсені қҧюға,

тӛгуге, тазалауға, сурет салуға ҥйренеді. Қазіргі

таңда мектепке дейінгі орындарда инновациялық

технологияны ендіруге кӛптеп кҥш жҧмсалады.

Сол себепті мектепке дейінгі ҧйымдарда педагог-

тердің негізгі міндеті: әдіс тәсілдерді дҧрыс

таңдау, жаңаша педагогикалық технологияларды

дҧрыс қолдана білу, жеке тҧлғаның дҧрыс дамып

қалыптасуы ҥшін ыңғайлы жағдай жасау.

ӘР ЖЫЛДАРДАҒЫ ОҚУШЫЛАРДЫҢ ӘДЕБИ ШЫҒАРМАШЫЛЫҚ ҚАБІЛЕТТЕРІН

ДАМЫТУДАҒЫ ЖҤРГІЗІЛГЕН ЖҦМЫСТАРЫМ

Жиі С.Е.,

Ойыл ауданы Қҧрман орта мектебі

Оқушылардың әдеби шығармашылық қабі-

леттерін дамыту дегеніміз – оларды келешекте

ақын немесе жазушы етіп шығару деген сӛз емес.

Кӛркем шығармашылықтың кӛздейтін негізгі

мақсаты жасӛспірімдердің шығармашылық

қиялының дамуын дҧрыс арнаға салып, олардың

қиял-ғажайып әлемі мен іс-әрекетіне ӛмір бойы

қолдануына дҧрыс бағыт беру болып табылады.

Мҧның ӛзі оқушылардың ішкі сезім дҥниесінің

жаңаруына игі әсер етеді. Әдеби тілді меңгеруіне

ҥлкен ықпал жасайды. Мектепте оқылатын тіл,

әдебиет пәні оқушыларға ӛмірді, шындықты,

қоғамды, сол қоғамда ӛмір сҥретін адамды тану-

ға жәрдемдеседі, ӛмірге кӛзқарасын қалыптасты-

рады, сӛйлеу, жазу мәдениетіне баулиды.

Кҥні ертең кәмелетке толып ӛмірге арала-

сатын болғандықтан оқушылардың мектеп қа-

бырғасынан білім мен дағды, іскерлік қана алып

шығуы бҥгінгі кҥн талабына жеткіліксіз. Олар

жан-жақты ой қабілеті дамыған тҧлға болуы тиіс.

Адам шығармашылық қабілеті арқылы қажетті

арнаулы білімді тез игеріп білуге шабыттанып

отырады. Оқушылардың ӛз бетінше атқаратын

шығармашылық іс-әрекетін, белсенділігін дамы-

ту мәселесі, оларды жан-жақты ойлай білу дағ-

дысына ҥйрету ісі – бҥгінгі ӛзекті мәселенің бірі.

Баланың ой-қиялы кейде ӛте ерте оянып,

кәсіби бағыт ала бастайтындығын ӛзімнің ҧзақ

жылғы тәжірибемнен байқаймын. Егер оқушы

ӛлең немесе шағын әңгіме жазғысы келсе, оған

мейлінше кӛңіл бӛліп, қолдап отыру қажет.

Оқушылардың мҧндай талабы ойлау, әсерлену,

сезіну, тҥсіну, тҧшыну, сҥю т.с.с. қабілет

сезімдерін дамытып, олардың ӛмірге деген

қҧштарлықтарын арттырады.

Мен ӛз тәжірибемде бірнеше жылдар

бойына мектептегі оқушылардың жазған ӛлеңде-

рін, әңгімелерін, ертегілерін жинақтап, зерделе-

дім. Олар сыныптарда, сыныптан тыс уақыттар-

да, әдеби ҥйірмелерде балалардың ӛздігінен

орындайтын жҧмыстары тҥрінде болды. Осы

жҧмыстарды талдай, зерделей келе байқағаным,

оқушылардың рухани дҥниесінің қаншалықты

бай әрі таза екеніне, олардың айналадағы ӛмір

шындығы мен адамдарға деген сенімдерінің

адалдығына, сӛйтіп ӛз ой-қиялдарында қандай

бейнелер жасай алатындықтарына куә болдым.

Солардың бір қатарына тоқтала кеткім келеді:

Жасҧлан Жҧмабайҧлы Бернияшев. 9-класс

«Қарлығаш»

Бір жылдары қос қарлығаш ҧя салды қораға,

«Ол бізге дос, тиме»,-дедім, кӛрген талай балаға

Қос қарлығаш балапанын кетерінде ҧшырып,

Аманатқа ҧяларын тастайтындай адамға.

Келіпті сол қарлығаш ертелетіп,

Қораға біздің талай мекендеген

Ҧясын кӛрген жерде шиқ-шиқ етіп,

Кӛңілді әнге салып кетеді екен.

Кӛктем болса біздер де елеңдейміз,

Жолаушымыз алыстан келетіндей,

Қуанамыз қарлығашты кӛргенде,

Барлық ырыс соныменен енетіндей.

«Кӛктем шуағы»

Наурыз айы да туды. Кҥн «тҥске дейін

мейіз, тҥстен кейін киіз» деп ҥлкендер айтқан-

дай. Мен бҧған дейін бҧл сӛздің мағынасына

тҥсінбеуші едім. Ол тҥске дейін қатып, тҥс қайта

жіпсілең деген мағынаны береді екен. Бірақ биыл

Ойыл ӛңіріне кӛктем кешігіп келді. Кҥн әлі ыз-

ғар. Сонда да малға да, жанға да кӛктем кӛңілді.

Кӛктемде бар тірлік қайта басталғандай.

Аспанда қайтқан қҧстар, олардың сызылта сал-

ған әні, қаз-қатар-ҧшқаны- бәрі жарасып тҧрған-

дай. Бҧлттан жарқырап кҥн шыға қалса, балалар

да шуақтап, асық ойнап, доп қуалап мәз боп қа-

лады. Қыр басына шықсаң жаңа-жаңа қылтиып

кӛк кӛріне бастаған, ол да кӛктем шыққанына

қуанып, «кӛрпе астынан сығалай еркелеген»

балаға ҧқсайды.

Сайларда су аққан сарқырап,

Аспанда бҧлт кӛшкен зырқырап.

Бусанған жердің иісі,

Тынысты ашады бҧрқырап.

Бар әлем қҧлпырған жаңарып,

Ағаштар кӛгерген бҥр жарып

Қуалап қысты шығарған,

Батырдай кӛктем бір алып.

Кӛңілім ҧшқан қҧс бҥгін

46

Қҧлаққа жетті шаттық ҥн.

Шарладым аспан алабын

Қҧшағын бізге жайды кҥн.

Ҧйқыдан бар тірлік оянды,

Қҧдірет кҥштің ҥнімен.

Аймағым тҥгел боянды,

Ал қызыл кҥннің нҧрымен.

Гҥлмаржан Сергейқызы Бозшина.

9 а класс оқушысы.

«Ақтық ӛтініш» (әжемнің әңгімесі)

(болған оқиға ізімен)

Ҥй іші қаракӛлеңке. Пеш тҥбінде жыртық

кӛрпеге оранған бір уыс болып ҥй иесі шал

жатыр. Кӛз алдынан ӛткен ӛмірі, қайтып оралмас

бақытты шақтары бәрі-бәрі тізбектеліп ӛтіп жа-

тыр. Есіне осыдан бір жеті бҧрын аштықтан ӛл-

ген кемпірі тҥсті. Ӛлер алдындағы қинала ыңыр-

сыған даусы қҧлақ тҥбіне келіп жеткендей бо-

лып, денесі тҥршігіп, мҧздап қоя берді. Ех, дҥ-

ние-ай, бҧл дҥние не боп барады. Сыртқа шықсаң

дала толы илеуіне ҥймелеген қҧмырсқадай

қаптап, жатқан ыңырсыған аш жандар, тіпті

кейбір жерде ӛліктер де кездесіп қалады. Бҥйте

берсе адам, ия адам қалмауы да мҥмкін ғой...

Шалдың ойын

- Әке, әке деймін, тҧршы ет жеші, ең

болма-са ауызыңа бір салып кӛрші, - деген

ҧлының сӛзі бӛлді. Шал сазарып теріс қараған

кҥйі жауап қатпастан жата берді. Міне, бҧл

сӛздің қайта-қайта қайталанғанына бҥгін ҥшінші

кҥн. Жо-жоқ, ол бҧл етті жегеннен гӛрі қҧдай тап

қәзір жаныңды аламын десе соған разы. Не деген

жауыздық!

Қҧдай-ау, адам деген иттің тырнағы мен

тісіне ілігіп мияулап жатқан мысықты да аямай

ма, ал бҧл оның қасында адам, иә, әйел-ана ғой.

Оның ӛзі де сол анадан тумап па еді? Не

деген тас жҥректілік! Шалдың ойына осыдан ҥш

кҥн бҧрынға оқиға оралды. Тас қараңғы тҥн

болатын. Оның ҧйқысын шыңғырған әйел даусы

бҧзды. Шошып оянған ол тӛргі бӛлмеден

сығырайған жарықты байқады. Қасында жатқан

ҧлы жоқ. Орнынан ҧшып тҥрегеліп тӛргі бӛлме-

нің есігін ашқаны сол, есінен танып қала жазда-

ды. Кӛз алдында қанға боялған әйел денесі жа-

тыр. Оның жанында екі кӛзі аларып, аузы аң-

қиып ҧлы тҧр. Шалдың кӛзінен ытқып жас шы-

ғып кетті. Ол қарап тҧруға дәті шыдамай орнына

келіп, еңіреп жылай берді. Сол тҥннен бері міне,

ҥшінші кҥн, тілін біреу суырып алғандай, жақ

ашпай, ҥнсіз отыр.

Әке, шайнамасаң да аузыңа бір салып

кӛрші, ақтық, ақтық ӛтінішім болсын, - деді ҧлы

жалынышты ҥнмен.

Ақтық – деп кҥбірледі.

– Иә, иә, ақтық, - деді ҧлы есенгіреп отыр-

ған шалдың аузына ӛз қолымен бір кесек етті

салып жіберді. Шал біразға дейін тас мҥсін

болып, аузындағы етті шайнамай не жҧтпай

отырды. Бірақ бірнеше кҥннен бері нәр татпаған

қу нәпсі – аш қарын жеңді.

Аузындағы етті шайнай тҥсіп бал сорған-

дай тамсанып отырып қалды. Содан соң манағы

ойдың бәрін ҧлына деген жиіркенішті сезімін

ҧмытып, табақтағы етке жалма жан екі қолды

бірдей салып жей бастады. Осы кезде терезе

алдында бірдеңе кӛлбеңдегендей болды. Бҧлар

естерін жиып ҥлгергенше ҥйдің мҧржасынан

шыққан тҥтінді аңдыған аш-жалаңаштар еді.

Олар жапатармағай етке лап қойды. Бәрі де

ауыздарына бір-бір кесек ет салған кҥйі, аңырап

тоқтап қалды. Ҥнсіздікті «Қҧдай-ау, адам, еті ме?

деп жыламсыраған кемпірдің ҥні бҧзды. Шал

еңіреп қоя берді.

Кешір, кешіре гӛр, жаратқан ием! – деп

отырған жеріне қҧлай кетіп, батып бара жатқан

кҥнмен қабаттаса жан тәсілім етті.

Гҥлмаржан Сергейқызы 9 б - класс оқушысы

«Ақтық ӛтініш» атты әңгімесіне

ПІКІР

Гҥлмаржанның «Ақтық ӛтініш» атты әңгі-

месі мені қатты таң қалдырды. Баланың әкесіне

«адамның етін же» деуі аяушылықтан туған

қамқорлық па, әлде сҧм заманның қаталдығы ма?

Біз мҧндай оқиғаның кітаптардан не ҥлкен

ата-әжелерімізден ғана естуші едік. «Жаным-

арымның садағасы» дегендей, ӛліп бара жатса да

талай жандар арам ас ішпеген. Арын бәрінен

биік қойған.

Әрине, адамдар әр тҥрлі. Олардың ойлау

қабілеті, адамгершілігі, шыдамы бірдей бола бер-

мейді. Қиыншылыққа тӛзе алмай талай адамдар

теріс жолға тҥсіп тҥрлі-тҥсті жәндіктерді жеуге

болмайтын аңды, тіпті реті келсе адамды да

жепті.

Бҧндай заман енді қайтіп болмасын,

Басымызға қайға бҧлты қонбасын.

Молшылығын, бізге берген бақытын,

О, адамдар, Аллам қайтіп алмасын.

(Мӛлдір Жҧмабайқызы)

«Қорыққанға қос кӛрінер»

Бҧл оқиға менің кішкентай кезімде болған.

Бірде біз топ бала болып суға тҥсуге бар-

дық. Суға тҥсіп, ойнап-кҥліп жҥргенде кештің

батқанын да білмей қалыппыз. Кҥн ҧясына батып

кетіпті. Бәріміз жиналып алып ҥйге келе жатыр-

мыз. Қорқып келеміз. Бір кезде артымыздан бір-

деңе қараңдайды. Мен бақырып жылап жібердім.

Сӛйтсем, ол кӛрінген қара мені іздеп шыққан

мамам екен. «Қорыққанға қос кӛрінер, ӛзінің

кӛлеңкесі» деген осы екен.

Нҧржауған Тӛремҧратова 11а-класс

«Мағжанға арнау»

Алты Алаштың еркіндігін аңсаған,

47

Сол ҥшін де тепкі кӛрдің баршадан.

Ӛміріңде ешбір қызық кӛрмедің

Қамау, қорлау-бәрі сені қоршаған

Мағжан туған дәуір неткен дауылды

Біле алмайсың досың менен жауыңды

Ҥнсіз «қапқан» қараңғыда Мағжанды,

Қорқаулардан жас жҥрегім ауырды

«Не кӛрсем де Алаш ҥшін кӛргенім»

Деп жырлаған Мағжан неткен ӛр едің!

Тіпті «ӛлім» жайлы жазған жырыңнан

Мен әлдебір қайсарлықты кӛремін.

Ҧлт ақыны, ҧлтына нәр береді,

Жас ҧрпаққа жырдың дәнін себеді.

Пір тҧтады ӛлең қҧмар ӛренің

Қайсар ақын, сол ғой саған керегі!

Ақын Мағжан, қайсар Мағжан, ӛр Мағжан,

Дана болып дәуірінде топ жарған

Сенің кӛрген азабыңа шыдамай

Жанарымнан мӛлдір ыстық жас тамған.

Ҧлтын сҥйген сен Алашшыл, данасың

Тҥк кӛрмедің қорқаулардың жаласын

Асыл Мағжан, ақын Мағжан, ӛр Мағжан

Ғасырлармен иықтасып барасың.

Желтоқсан -1986

Жастарды қанға бояп тҧрды Алматы,

Жазығы тек олардың ел болам деп,

Тәуелсіздік алам деп жар салғаны

Қайран қазақ жастарын елім деген

Қорлады тірі кӛшіп қара жерге

Қалмады ешбір адам егілмеген.

Жауқазындар жазасын естігенде

Тәуелсіздік жолында қҧрбан болды.

Қиылып қызғалдақтар ерте солды

Орындалмай қаншама арман кетті

Қасірет жаншып ӛтті кӛкіректі

Дербестік келді осындай қиындықпен

Қазағым тағдырымның сотын кҥткен

Тәуелсіздік - қазақтың алтын таңы,

Шапағатын, арайлы нҧрлы тӛккен

Еліміз бҥгін міне, Егеменді!

10-жыл болды бақытқа бӛленгелі

Тәуелсіздік – шырағы қазағымның

Астасқан әлемменен ғажап ҥнің

Тәуелсіздік – алтын сӛз, қастерлі ҧғым,

Егеменді еліміз кӛркем бҥгін

Тәуелсіздік – арманы ғасырлардың

Тәуелсіздік – мәңгі ӛшпес асыл жалын.

«Біздің шелек»

Қҧлағы салбыраған қара шелек сыныпқа

кірген әр адамның қақ алдында тҧрады.

Байқаусызда аяғың тиіп кетсе, жылап қоя береді.

Жылағанда да атына заты сай болып жылайты-

нын қайтерсің? Ӛзінің аты қандай қораш естілсе,

ҥні де сондай қораш, тҥрі де сондай қораш бірақ

ісі ӛте адал. «Тҥсі игіден тҥңілме» деген халық

нақылын бҧл шелекке қарап «ісі игіден тҥңілме»

деп ауыстырып жіберуге болады. Қараңызшы,

қасындағы серігі ақ шелек ӛте сҧлу әрі сҥйкімді.

Ал бҧл қашан кӛрсең де ҥңірейеді де тҧрады.

Осындай яғни, аққудың қасындағы қара қҧстай

болған біздің қара шелектің ісінің сонша

сҧлулығына, адалдығына мҥмкін таң қалатын

шығарсыз? Таң қалмаңыз! Ол ӛте елгезек. Жарық

сепкен терезеңді, бар біліміңді паш етіп жазуға

мҥмкіндік туғызған тақтаны, оқушылығыңның

айғағы стол мен отырғышты, есікті тіпті аяғың-

ның астындағы еденді де тазалауға мҥмкіндік

туғызады. Қҧлағы салбыраған қара шелек –

сыныбымыздың сәні. Бірнеше кҥннен соң сені-

мен де қимай қоштасатындығымыз ӛкіндіреді.

******

Тіл мәдениеті, тіл тазалығы туралы айтпас-

тан бҧрын, бҥгінгі таңда, тіл жҧтаңдығы ӛте

маңызды мәселе болып отыр. Қазіргі толассыз

ағылған ақпараттар нӛпірінің молдығы олардың

кӛркем әдебиетті оқуға деген ықыласын жойып

жіберді десек артық айтқандық болмас. Керек

мәліметті ғаламтор арқылы әзірлеп кӛп ойлана

бермейтін жас ҧрпақтың рухани тҧрғыда таяз-

данып бара жатқанын кӛріп кӛңіл қҧлазиды. Егер

біз ӛзіміздің әлем мойындаған жәдігерлерімізді

оқушыға қызықты да тҥсінікті тілмен жеткізе

біліп, олардың қызығушылығын арттыра алсақ

қана мақсатымыздың орындалғаны. Ал оған

оңайлықпен қол жеткізуге болмайды.

Оқушылардың эстетикалық сана-сезімдері мен

шығармашылық қабілеттері кӛркем әдебиетті

жҥйелі тҥрде оқыған жағдайда ғана ӛрістеп

дамиды. Кӛркем әдебиет олардың ой-ӛрісі мен

тілін, қиялын жаңа ҧғымдармен бірте-бірте

байыта отырып жетіле беруіне әсер етеді.

ҚАРАҚЫТАЙЛАР

Карабаева С. Б.,

Ақтӛбе қаласы № 5 ОМ тарих пәнінің мҧғалімі

Мақсаты: Қара қытайлардың Жетісуға қоныс аударуын, қоғамдық қҧрылысын тҥсіндіре

отырып, жаугершілік соғыстары мен мемлекеттің әлсіреуіне сыртқы

шапқыншылықтың әсерін кӛрсету

48

Кҥтілетін

нәтиже:

Оқушылар қарақытай мемлекетінің қоғамдық қҧрылысы, алым-салық жҥйесі, саяси

жағдайын талдап, тарихи деректермен жҧмыс жҥргізеді, ойларын жинақтап

қорытындылау дағдыларын жетілдіреді, сондай-ақ қазақ жерінде ӛмір сҥрген

ортағасырлық мемлекеттердің тарихымен танысады

Бағалау

критерийлері:

Теорияны тҥсіну, негізгі идеяны білу, рефлексия жасау

Әдіс-тәсілдер: «Джигсо», «Орамал тастау», «Бәйге»

Сабақтың барысы:

Кезеңі Уақыты Мҧғалімнің іс-әрекеті Оқушының

іс-әрекеті

Бағалау Ресурстар

Кіріспе 2 минут Сәлемдесу

Тҥгендеу

Оқушылардың зейінін сабаққа аудару

Оқушылар оқу

қҧралдарын

дайындайды

Ауызша

мадақтау

АКТ

стикерлер

2 минут

9 минут

Оқушыларды топқа бӛлу

Ҥй тапсырмасын сҧрау

«Есімдер сӛйлейді» 1.Наркеш Дайын –

2.Инанч-білге-

3.Білге хан-

4.Бҧйрық хан-

5.Даян хан-

6.Шыңғыс хан-

7.Ван-

8.Кҥшлік-

9.Торы (Тоғырыл хан-

10.Қҧршақыз-

11.Маркус-

12.Рашид ад-Дин-

13.Жамҧқа-

14.Мҧқылай-

15.Әбілғазы хан-

16.Қадырғали Жалайыри-

«Бәйге» ойыны

1.Найман, керей, жалайырлар қай

жерді мекендеді?

2.Найман хандарының билеушіле-

рінің әрекетіне сипаттама бер.

3.Керей хандары туралы не

білесің?

4.Жалайыр тайпасының Шыңғыс-

ханмен қарым-қатынасы қандай

болды?

5.Мемлекеттік бірлестіктердің

саяси қҧрылысы қандай болды?

6.Шаруашылығы мен мәдениеті

туралы не білесің?

Оқушы

қызығушылық

танытып,

белсенділігі

артады

«Орамал тастау»

әдісі арқылы

«Есімдер

сӛйлейді»

В және С деңгейлі

оқушылар ҥшін

«Бәйге» ойнының

тапсырмалары А

деңгейлі

оқушылар ҥшін

Карточка тҥрінде

беріледі

Ауызша

мадақтау

Тақырыпқа

байланысты

суреттер

Таныс-

тыры-

лым

2 минут Тақырыпқа байланысты қысқаша

тҥсінік беру

Оқушылар тыңдай

біледі, тақырыпты

әңгімелейді

Стикерлер

арқылы

ынталан-

дыру

Электронды

оқулық

Негізгі

бӛлім

10

минут

Джигсо әдісі

Мәтінді оқиды

Оқушы орындау

керек

Мәтінмен жҧмыс

Қазақстанның

саяси картасымен

жҧмыс

Бас бармақ

арқылы

бағалау

Қазақстан-

ның саяси

картасы

АКТ

49

10

минут

Жаңа сабақты қорытындылау

4000:2-875 = 1125

259*2+619 = 1137

459+(341*2) = 1141

600*6-600 = 3000

2000:2+208 = 1208

4500:3-290 = 1210 1-тапсырма. Қарақытайлардың Жеті-

суға қоныс аударуының негізгі себеп-

терін жазыңдар

Бірінші__________________________

Екінші__________________________

2-тапсырма. Оқушыларға проблема-

лық сҧрақтар беріледі:

а) Қарақытайлар неліктен Қарахан

мемлекетінің басқару жҥйесін

ӛзгертпеді?

ә) Қарақытайлардың ел басқару жҥйе-

сіндегі ӛзіндік ерекшіліктері қандай?

3-тапсырма. Қарақытайлардың

алым-салық жҥйесіне сипаттама бер.

Алым-салық тҥрлері

1._______________________________

2._______________________________

3_______________________________

Дәптермен жҧмыс

Оқулықпен

жҧмыс

«Математикалық»

ойын

Шыққан сандар

қандай тарихи

оқиғамен

байланысты

екенін анықтайды.

Бҧл ойын В және

С деңгейлі

оқушылар ҥшін

1,2,3-

тапсырмалар А

деңгейлі

оқушылар ҥшін

Стикерлер

арқылы

7 сыныпқа

арналған

Қазақстан

тарихы

оқулығы

А4

форматтағы

тҥрлі-тҥсті

қағазадар

Қорыты

нды

10

минут

Суммативті бағалау

Рефлексия жасау

Ҥйге тапсырма

Оқушы ӛзін-ӛзі

бағалайды

Рефлексия

Ҥйге берілген

тапсырманы

кҥнделікке жазу

Бағалау

Рефлексия

«Білім

ағашы»

ДАРЫНДЫ ШӘКІРТ – ЕЛ БОЛАШАҒЫ

Каршигина М.С.,

№29 орта мектебінің қазақ тілі мен әдебиеті пәні мҧғалімі

Дарынды балалармен жҧмыс – кезек кҥт-

тірмейтін ӛзекті мәселелердің бірі. Дарынды, қа-

білетті балаларды іздеу, оларды оқыту мен тәр-

биелеу қоғам ҥшін бҥгінгі кҥні ӛте қажет, себебі

дарынды адам, қабілетті адам басқаларға қара-

ғанда кӛп пайда әкеледі. Әрбір талантты адам ең-

бекке бейім, шығармашылық тапқырлықпен жі-

герлі еңбек етеді. Дарынды, қабілетті, талантты

бала деп баланың, ата-ананың, мектептің ҥздіксіз

еңбегінің жемісін айтуға болады. Мектептің мақ-

саты – білімді, іскер, ӛзіндік ойлау жҥйесі да-

мыған, адамгершілігі жоғары, қабілетті тҧлға қа-

лыптастыру, балалармен жҥйелі жҧмыс жҥргізу.

Дарындылықты дамытудағы басты мақсат

– еліміздің зияткерлік қорын қҧру ҥшін адамзат-

тың ең талантты тобын пайдалану, жеке тҧлға-

ның дарыны мен қабілетін жоғары деңгейге кӛте-

ру. Міндеттері: оқушылардың ақыл-ой қабілетін

жетілдіру; шәкірттердің шығармашылық жеке

дарындылығын дамыту; ӛмірлік, азаматтық бел-

сенді позициясын қалыптастыруға және жоғары

адамгершілік сапалары мен рухани қҧндылықта-

рының дамуына ықпал ету; дарынды балаларды

оқыту мен дамыту; дарынды, қабілетті балалар-

ды оқыту мен тәрбиелеу ҥшін ҧйымдастырылған

педагогикалық-психологиялық жағдайларды

жақсарту.

Дарынды баламен жҧмыс жасау ҥшін мы-

надай талаптар қойылады: дарынды баланы

анықтау; арнайы бағдарламалар жасау; жаңа

педагогикалық технологияны қолдану; ата-ана-

лармен қарым-қатынас жасау; оқушыға берілген

тапсырмалардың дҧрыс және сапалы орындалға-

нын қадағалау; ҧйымдастырылған шараларға

белсенді қатыстыру. Жҧмыс жасау ҥшін оқушы-

ның аты-жӛні, дарындылығы анықталған сала

50

дарындылық пен ерекше қабілеттерді дамыту-

дың шарттары, дамытушының іс-әрекетті ҧйым-

дастыру формалары таңдап алынуы тиіс. Мҧға-

лім, сонымен қатар, оқушының жеке тҧлғалық

даму картасын ҥнемі назарда ҧстауы қажет.

Оқушылардың жеке даму картасы тӛмен-

дегідей жинақталады оқушының аты-жӛні, білім

денгейінің орташа кӛрсеткіштері, шығармашы-

лық белсенділігінің кӛрсеткіштері, тәртіптілік

деңгейінің кӛрсеткіштері, психологиялық зерттеу

кӛрсеткіштері.

Алдымызда отырған әр оқушы – жеке тҧл-

ға. Сол әр оқушының ӛзіндік жеке ерекшелігін,

қабілетін айыра біліп, оны әрі қарай дамыту ҧзақ

та ҥздіксіз жҧмысты қажет етеді. Әр ҧстаз ӛз

жҧмысының нәтижесін де кӛргісі келетіні сӛзсіз.

Бірақ сол нәтижеге қол жеткізу ҥшін мҧғалімге

де, оқушыға да шыдамдылық пен тӛзімділік

керек.

Дарындылықты зерттей бастасақ, кӛп сҧ-

рақтарға жауап беруге тура келеді. Қазіргідей

кӛркем әдебиетті аз оқитын, уақытының кӛбін

тҥрлі ойындармен ӛткізетін оқушылардың арасы-

нан шығармашылық қабілеті бар дарынды оқу-

шыны қалай танып – білуге болады? Ол ҥшін не

істеу керек? Қандай жҧмыстар жҥргізу қажет жә-

не жҧмыс тҥрлерін қашан бастау керек? Мҧндай

сҧрақтар әр мҧғалімді де толғандырары айқын.

Менің ӛз тәжірибемнен байқағаным, баста-

уыш сыныптарды аяқтап, бесіншіге енді келген

оқушылардың бойында пәнге деген қызығушы-

лық пен шығармашылық қабілет басқа сынып

оқушыларына қарағанда жоғары келеді.

Осы жағын ескертіп, дарынды

оқушыларды іріктеп, олармен мынадай жҧмыс

тҥрлерін жҥргізуге болады:

1) Шығармашылық бағыттағы жҧмыс

тҥрлерін ҧйымдастыру (шығарма қҧрылысына

талдау жасау, авторларына хат жазу);

2) Тҥрлі тақырыптарға шағын шығарма,

эсселер жазу;

3) Мектепте ӛткен тҥрлі іс-шаралар жайлы

мақала жазу;

4) Ӛлең шығаруға қабілетті оқушылармен

жҧмыс;

5) Шағын шығармаларға жоспар қҧрғызу;

6) Кӛркем әдебиет, газет-журнал оқуға

насихаттау;

7) Газет-журналдарға оқушылардың ҥздік

жҧмыстарын жіберу;

8) Тҥрлі шығармалар мен оқулар

байқауына қатыстыру;

9) Пән олимпиадаларға қатыстыру;

10) Сахналық қойымдарда ойнауға

ҥйрету, сахна мәдениетіне ҥйрету.

Сынып жоғарылаған сайын жҧмыс тҥрлері

де кҥрделене тҥседі. Негізінен жҧмыстардың ең

бастысы – оқушылардың сӛздік қорын байытып,

ӛз ойын жҥйелі тҥрде ауызша және жазбаша

дҧрыс жеткізе алуға ҥйрету. Бҧл ретте балалар-

мен жас ӛспірімдерге арналған газет – журнал-

дарды пайдалануға болады. Әсіресе, 5-6 сынып

оқушыларын осындай басылымдар арқылы кӛр-

кем әдебиет оқуға баулуға болады. Кейде сабақ

соңына 5-10 минут қалғанда «Ҧланда» басылған

әңгімелерді бастап оқып беріп, әрі қарай ҥйде

оқып келуге тапсырманын. Келесі сабақта әңгіме

қалай аяқталғанын міндетті тҥрде сҧраймын.

Ҥйде оқымай келген кей оқушы бәрі жаппай

сӛйлеп жатқанда ҧялып, келесі жолы міндетті

тҥрде оқуға тырысады. Газетте жарияланатын

тҥрлі тапсырмалар мен бәйге бойынша жҧмыстар

жҥргізуге болады. Мысалы, еліміздің әр тҥкпі-

ріндегі оқушылардың жазған мақала, шығарма-

ларын оқып, оқылған шығармаларға оқушылар

ӛз ойларын бірінші ауызша кейін жазбаша

білдіреді. Осы орайда әр оқушының қабілеті мен

деңгейіне сай жазба жҧмыстарының мынадай

тҥрлері жҥргізіледі.

1) газет-журнал беттері мен дидактикалық

материалдардан алынған мәтіндерге ӛз

кӛзқарасын, ойын білдіру:

2) айтылған ойға пікір қосу:

3) мәтіндегі оқиғаларды тҥрлі сарында

аяқтау (қуанышты немесе аянышты)

4) кейіпкерлерге мінездеме беру:

5) оқушылардың орындаған жҧмыстарын

сынып болып талдап, қателерін тапқызу, қайта-

ланып кеткен сӛздерді синонимдерімен

ауыстыру:

6) оқушы жҧмыстарының мазмҧны мен

кӛркемдігіне талдау жасау, ӛндеп қайтадан

жаздыру:

Ӛз туындысын газет-журнал беттерінен

кӛрген оқушының қызығушылығы мен

шығармашылық қабілеті артатыны сӛзсіз.

Осындай жҧмыстар жҥргізу нәтижесінде

айтарлықтай жетістіктерге жетуге болады: оқу-

шылардың пәнге деген қызығушылығы артады:

білім сапасы да жоғарлайды: оқушылардың

шығармашылық қабілеті артып, тҥрлі білім

бәйгелеріне қатысушылар мен жеңімпаздардың

да саны кӛбейеді.

Дарынды, қабілетті балалармен жҧмыс

жҥргізуде бала бойындағы тапқырлық,

бейімділік, қабілеттілік байқалады. Мҧның бәрі

де оқушы бойындағы дарындылық қасиет.

51

ТАРИХ ПӘНІН МЕКТЕП ОҚУШЫЛАРЫНА МЕҢГЕРТУ ІСІНДЕГІ МҦҒАЛІМНІҢ

ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ШЫҒАРМАШЫЛЫҒЫ

Қҧрмашева А, Қ.,

Ырғыз ауданы Қалыбай негізгі мектебінің тарих пәнінің мҧғалімі

Қазіргі замандағы әлеуметтік-экономика-

лық, саяси ӛзгерістер білім беру жҥйесіндегі

Қазақстан тарихы пәнін оқыту процесін басқа-

ратын мҧғалімге жаңа талаптар қойып отыр.

Оқушыға тарих пәнін ең сапалы білім беру,

педагогикалық процесті дҧрыс ҧйымдастыру

тарих пәні мҧғалімнің педагогикалық

шығармашылығына тікелей байланысты.

Тарих пәні мҧғалімінің шығармашылық –

жаңа сапа және қайталанбау, шынайылық және

қоғамдық – тарихи ерекшелігімен сипатталатын

іс-әрекет. Шығармашылық тҧлғада

жаңашылдығымен ерекшеленетін қабілет, дағды

және білімнің болуын негіздейді.

Шығармашылық ҧғымы: бҧрын белгісіз,

жаңа дҥниені жасау немесе нақты жағдайда

оңтайлы шешім қабылдауға қабілеттік сияқты екі

аспектіде қарастырылады. Сондықтан

шығармашылық әлеуметтік және психологиялық

критерийлерде қарастырылады. (Г.М. Афонина).

Шығармашылықтың субьективті және

обьекті жақтарын ажырата білу қажет. Обьек-

тивті тҧрғыдан ол соңғы нәтижемен, яғни ғылы-

ми ашулармен, зерттеу жаңашылдығымен, ӛнер-

тапқыштықпен, рационалдықпен анықталады.

Мҧнда оның масштабы әр тҥрлі болуы мҥмкін,

бірақ оның қҧндылығы және шешімінің жаңа-

шылдығы міндетті болып табылады. Субьективті

тҧрғыдан шығармашылық-нәтижесі қажетті

әлеуметтік қҧндылыққа, жаңашылдыққа емес,

ҥрдістің ӛзімен сипатталады. Адам ӛзіне және ӛзі

ҥшін жаңа шығармашылықты ашады. Осыған

байланысты шығармашылықтың: алдын-ала

дайындалған және сол сәтте экспромт тҥрінде

пайда болатын екі тҥрін бӛліп қарастыруға

болады.

Шығармашылық мәселесі – маман ҥшін

ӛзектілердің бірі болып табылады, әсіресе тарих

пәні мҧғалімі ҥшін маңызды, себебі жалпы

қарастырар болсақ, педагогикалық қызмет шы-

ғармашылық сипатқа ие; оның жоғары баспалда-

ғы болып табылады, сонымен қатар, педагогтың

ӛзіндік тәжірибесін ӛңдеуге, педагогикалық қыз-

меттік әдіс-тәсілдерінің жаңа формаларын жасау-

ға және жетілдіруге бағытталған. Педагогикалық

шығармашылық специфика оның обьектісі, тҧл-

ғаның қалыптасу ҥрдісі болғанда кӛрінеді. Педа-

гогта тиімдірек шешімдерді іздестіру қалыптас-

қан, ол мәселені кӛре білу, қарама-қайшылықты

анықтау қабілетіне ие, ал ҧқсау, таң қалу, фанта-

зия, қиялды дамыту педагогикалық шығарма-

шылық механизмін белсендендіруге жатады.

Педагогикалық шығармашылықты белсендіру

ҥшін тарих пәні мҧғалімінде ӛмірлік мәні мен

орынын анықтайтын, педагогикалық идеалдың

болуымен кӛрінеді, ол педагогикалық ҥрдістің

қозғаушы кҥші, қоғамның әлеуметтік тапсырыс

нәтижесі болып табылады. Педагогикалық идеал

– тарих пәні мҧғалімі тиімді жҧмыс жасау ҥшін

қарқынды тҥрде жағдай жасай бастағанда, қала-

ған және шынайы педагогикалықтың арасындағы

қарама – қайшылықты шешуге мҥмкіндік береді.

Тарих пәні мҧғалімінің шығармашылық потен-

циалының дамуына ӛз әрекетін ҧйымдастыру

ҥшін жаңа жолдарды іздестіруге мҥмкіндік бере-

тін, ӛзіндік тәжірибе әсер етеді. Педагогикалық

тәжірибені кәсіби білім, қабілет, дағды, сонымен

қатар, оқытумен тәрбиелеу барысында нәтиже

беретін, әдеттің жиынтығы ретінде қарастыруға

болады. Тәжірибе алғышарты шығармашылық

белсендіргіші ретінде мектептің жетістікті тен-

денцияларын жҥзеге асырады, яғни ғылыми

жетістіктерге сҥйенеді, педагогикалық әсер ету

әдістері мен тәсілдерінде бҧрын болмаған

жаңашылдықты іздестіреді.

Педагогикалық шешімнің тиімділігі және

оқушыларды оқытумен тәрбиелеу сапасын жоға-

рылату – педагогикалық шығармашылықты да-

мытудың жақсы нәтижесі ретінде қарастылы-

ратын, тарих пәні мҧғалімінің шеберлігіне тура

байланысты.

Тарих пәні мҧғалімінің әрекеті қандай

нәтиже алуға бағыттанғандығына байланысты

оның шеберлігі ӛнімді, аз ӛнімді, ӛнімсіз болуы

мҥмкін. Осы тҥрлер қызметтің нәтижесіне

ӛзіндік әсер кӛрсетеді.

Белгілі бір деңгейге шығуы ҥшін, педагог-

тың шығармашылық дайындығы туралы айтуы

қажет, ол ҥздіксіз білім алу және тарих пәні

мҧғалімі еңбегінің тарихи деректерге сҥйенген

сабақты ҧйымдастырылуымен кӛрінеді. Педагог-

тың еңбектің шығармашылық табиғаты әрбір

педагогтың жеке тҧғалық ерекшеліктеріне

байланысты.

Жеке тҧлғалық – қайталанбас ӛзіндік ерек-

шелік, яғни негізгі сипаттамасы жеке тҧлғалық

пікірлер мен қҧндылықтарда тҧру және жҥзеге

асыру болып табылатын, тҧлғаның дамуының

жоғары статиясы ретінде анықталады.

(С.А.Гильманов).

52

Шығармашылық индивидуалдық-шығар-

машылық бағыттылық, бейімділік, қабілет, ішкі

белсенділікке ие, тҧлғаның сипаттамасы.

Педагогтың шығармашылық индивидуал-

дылығы: мінезінде, оқушылармен қарым-қатына-

сында, кәсіби әрекеттерді жҥзеге асыруда, қолда-

нылатын әдістердің қайталанбауында, шынайы

әдістерді табу және білім берудің технология-

сында жаңаны қҧру сияқты екі аспектіден

тҧратын шығармашылық ңәтижесінде кӛрінеді.

Шығармашылық кедергілердің жағымсыз

әсерлерін азайтып, тҧлғалық шығармашылық по-

тенциалды жҥзеге асыру және ӛзінің жеке дара-

лығын кӛрсету ҥшін тарих пәні мҧғаліміне педа-

гогикалық шығармашылықтың технологиясын

игеру қажет. Сонымен қатар, қалыптасқан педа-

гогикалық техника мен практика барысында

туындайтын мәселелер мен қарама-қайшылық-

тарды жаңаша жолмен шешу қозғаушы кҥш бо-

лып табылатындығын есте сақтау қажет. Шығар-

машылық ҥрдістің алғышартына нәтижені алу

қажеттілігі және оған қол жеткізудің әдісі мен

тәсілдерінің болмауы арасындағы қарама-қай-

шылық сияқты анықталатын мәселелі жағдай

жатады.

Педагогикалық шығармашылық – саналы

және интуициялық интеграция ҥрдісі, сондықтан

тарих пәні мҧғалімімен педагогикалық суырып-

салмалылықтың игерілуі маңызды техноло-

гиялық сәттердің бірі болып табылады. Олардың

негізін интуиция қалыптастырады, яғни маңызды

мәселені толықтай (сезімді және интеллектуал-

ды) қамту. Бҧл интеллектуалды тапсырманы ше-

шу логикасының, қалыптасқан стереотиптердің

шегінен шағудың қажетті сәті және сана деңгейі.

Суырып-салмалылықты интуициядан бӛліп қа-

лыптастыру мҥмкін емес. Ол интуицияға негіз-

деледі. Сонымен қатар, интиуция суырып-салма-

лылықтың негізгі бӛлігі, яғни бірінші этапы

болып саналады.

Сӛзімізді тҥйіндесек, тарих пәні мҧғалімі-

нің педагогикалық шығармашылық: басқа біреу-

мен жасалған тәжірибені жаңа жағдайда тиімді

пайдалануда; тарихи белгілі оқиғаны жаңа тап-

сырмаға сай жетілдіруде; ғылыми жетістіктерді

игеру мен дамытуда; интуициялық немесе алдын

ала дайындалған шешімдерді негіздей алуда;

армандай білуде және жақын немесе болашақ

жетістіктерді кӛре білуде; ӛз пікірін дамыта білу

мен онын бірнеше шешімдерын табуда; оқыту

мен тәрбиелеудің бҧрын танылмаған заңдылық-

тарын анықтауда; тәжірибелік және зерттеу

жҧмыстарын жҥргізе білуде кӛрінеді. Тарих пәні

мҧғалімі ҥшін шығармашылық ӛзін ӛзі ашудың,

сенімділікке ие болудың кӛзі болып табылады.

Педагогикалық шығармашылақтың дамуы

тәрбиеленуші тҧлғаның жақсы дамуының

маңызды алғышарты болып саналады.

Пайдаланылған әдебиеттер:

1.Краткий словаръ по педагогической

технологии /под. Ред.Н.Е.Щурковой.-М.1997г

2.Садықова А.К.. Білім беру әдістемесі.

Білім-Образование 2006г №7

3.Зимняя И.А.Педагогическая психология.-

М. 1999г

КОРРЕКЦИЯ И РАЗВИТИЕ РЕЧЕВОЙ ДЕЯТЕЛЬНОСТИ УЧАЩИХСЯ НА УРОКАХ

МАТЕМАТИКИ В ОБЛАСТНОЙ СПЕЦИАЛЬНОЙ КОРРЕКЦИОННОЙ ШКОЛЕ-САД ДЛЯ

ДЕТЕЙ С ЗПР

Мурзабекова Ж. Т.,

учитель начальных классов областной специальной коррекционной школы-сада для детей с ЗПР

Математика, как учебный предмет являет-

ся неотъемлемым и важным компонентом раз-

вития личности ребѐнка, источником познания

окружающего мира, значимой частью человечес-

кой культуры. И, конечно, такая глобальная поз-

навательная область, как математика, в системе

специального обучения обладает мощным кор-

рекционно-развивающим потенциалом всех выс-

ших психических функций, в том числе и речи.

Развитие речи ребѐнка зависит от ряда ус-

ловий. Необходимо активизировать речевую

практику учащихся, побуждать их к речевому

общению на основе развития познавательного

интереса. Накапливая и расширяя круг представ-

лений, понятий и впечатлений ребѐнок начинает

испытывать потребность в словах и речевых

средствах, которыми можно описать свои мысли.

Задача учителя – дать эти речевые средства

ученику.

Если провести анализ содержательной сос-

тавляющей каждого метода обучения, применяе-

мого на уроках математики, то будет видно, что

везде (в той или иной мере) задействована и

активизирована речевая деятельность учащихся.

Рассмотрим подробнее:

Объяснительно-иллюстративный метод

обучения. К приѐмам преподавания относятся:

беседа;

формулировка фактов;

53

сообщение;

разъяснение.

Эти приѐмы применяются с целью

разъяснить, добиться восприятия и понимания.

Хорошо видна степень задействованности речи.

Репродуктивный метод обучения. Приѐмы преподавания здесь такие: устный

опрос ранее изученного материала; предложение

учащимся упражнений с целью запоминания

материала; игра; решение заданий по образцу;

повторение изученного материала. Используя

репродуктивный метод обучения, учитель

опирается на речевую деятельность детей.

Частично-поисковый метод обучения. Приѐмы преподавания: постановка пробле-

мы; создание проблемной ситуации; разрешение

проблемной ситуации (поиск); анализ получен-

ного решения; рассказ, осмысление учебного ма-

териала; сравнение, анализ, выделение главного.

В основе работы учащихся лежит речевая

деятельность.

Исследовательский метод обучения. Приѐмы преподавания: сопоставление;

анализ; выдвижение гипотезы; соотнесение по-

лученных результатов с выдвинутым предло-

жением; обобщение, формулировка вывода.

Из приведѐнного анализа видно, что рече-

вая деятельность на уроках математики активно

задействована. Учитывая особенности детей с

недостатками интеллектуального развития, в

учебном процессе проводится целенаправленная,

систематичная коррекционно-развивающая

работа этой высшей психической функции.

Анализируя свой опыт преподавательской

деятельности, я выделила основные направления

работы по коррекции и развитию речи умствен-

но-отсталых школьников на уроках математики:

- словарно-орфографическая работа

- техника речи

- развитие словесно-логического мышле-

ния (умение видеть и устанавливать логические

связи между предметами, явлениями и

событиями)

- развитие навыка группировки и

классификации

- формирование умения работать по

словесной и письменной инструкции, алгоритму

- формирование навыка соотносительного

анализа

- коррекция и развитие письменной речи

- индивидуальная коррекционная работа

речевой деятельности.

В этом списке я затрудняюсь выделить

главные и второстепенные направления, потому

что, практически, все они работают на каждом

уроке, на различных этапах – своѐ направление.

Формы, приѐмы и виды работы по

коррекции речи разнообразны. Их достаточно

трудно классифицировать строго по выделенным

направлениям, потому, что, как показывает опыт,

они универсальны и используются в различных

направлениях деятельности, дополняют друг

друга, логически связаны друг с другом.

К формам, приѐмам и видам работы по

коррекции речи на уроках математики можно

отнести следующее:

1. Словарно-орфографическая работа. - уточнение и обогащение словаря

- введение и закрепление математической

терминологии

- работа над правильным произношением и

написанием математических терминов

На разных этапах урока работа проводится

по-разному. Если это новое слово, то, обычно,

идѐт его представление, знакомство, формулиро-

вание значения, освоение произношения, орфо-

графии, представление на опорной схеме, вве-

дение в активный словарь. Можно активизи-

ровать эту работу: через выявление искомого

слова, через работу с составляющими его

буквами, слогами, частями. Например,

ли-де-тель мое-га-сла-е васпруммртда

(делитель) (слагаемое) (сумма)

Задания "Перепутанные буквы", "Найди

слово".

В Л Д К Д П Ы Л С

М К Е Л Е У М Е Б

И О Р И М О Ф Н Ю

Ь Л Е Т Ч Е Й Ь Ш

Т Ф М Ь А С Т Ш И

Г Д Е Ч О Ж В Ь Т

(делимое, делитель, частное)

Такой подход обеспечивает одновременное

коррекционно-развивающее воздействие на вни-

мание, память, наблюдательность, мышление и,

как следствие, речевую деятельность. Создаѐтся

возможность самостоятельной умственной дея-

тельности при определении нового слова в соче-

тании с занимательно-развивающим характером

предлагаемых заданий.

Работа с задачами. Уточнение словаря в задачах.

Анализ содержания задачи, установление

логических взаимосвязей в условии задачи.

Умение формулировать вопросы.

54

Умение задавать вопрос к условию

задачи, используя различные вопросительные

слова – сколько, какова, какую часть:

Умение формулировать и записывать

ответ к решению задачи.

Умение объяснять ход решения задачи,

составлять план решения задачи.

Умение составить задачу по краткой

записи, картинке, схеме, диаграмме, таблице,

составить задачу подобную данной или

обратную данной.

Общий приѐм решения задачи. 1. Изучить содержание задачи.

2. Вспомнить, есть ли правило решения

задачи такого типа. Если есть – использовать его.

3. Проанализировать условие задачи.

4. Составить план решения задачи.

5. Решить задачу по составленному плану.

6. Записать решение.

7. Если нужно, проверить решение.

8. Записать ответ.

9. Рассмотреть другие возможные способы

решения, выбрать наиболее рациональный.

Развитие связной речи у учащихся,

работа над фразовой речью, умение говорить

фразовой речью. - Ответы на вопросы учителя.

- Готовить краткие сообщения по

дополнительной литературе, например, по

истории математики и выступать с ними

- Ответы на вопросы учителя.

- Комментирование выполняемых

действий

- Объяснение, доказательство ответа,

рассуждения при выполнении задания.

- Речевая отработка алгоритмов действий

по опорным схемам, речевым моделям, образцам

высказываний, плану, инструкции.

- Ответы на вопросы учителя.

План ответа: "Характеристика целого числа" 1. Прочитай число.

2. Это число 1, 2, 3: однозначное

3. В этом числе: единиц: десятков : сотен:

4. Это число (чѐтное, нечѐтное)

Речевая модель ответа: По опорной таблице даѐтся речевая модель

ответа. Отвечая на поставленный вопрос, ученик

самостоятельно формулирует ответ, сверяясь с

опорной схемой.

Как найти неизвестное слагаемое?

Х+27=51. Чтобы найти неизвестное

слагаемое нужно от:

Х= 51 - 27

Х= 2

24 + 27 = 51

51=51

Развитие словесно-логического мышления.

-Установление логических связей и их

объяснение.

Например, соотношения в задачах: "увели-

чить на:", "уменьшить на:", "увеличить в: раз",

"уменьшить в: раз", процентные соотношения.

- Обоснование выбора, признака, класси-

фикации, способа действия.

- Работа с чертежами отрезков.

- Решение задач на движение, вычисление

цены, количества, стоимости.

- Использование межпредметных связей.

- Проведение интегрированных уроков.

- Умение работать с тестами.

Тест "Меры времени (запись в крупных

мерах)".

№. Задание. Ответ.

1. 78 секунд 1 минута 8секунд.

1 минута 18 секунд.

2. 26 часов. 1 сутки.

1 сутки 2 часа.

1 сутки 20минут.

3. 310 лет. 3 века.

3 века 10 лет.

4 века.

4. 360 минут. 4 часа.

5 часов.

6 часов.

5. 17 месяцев. 1 год 3 месяца.

1 год 5 месяцев.

6. 29 дней. 7 недель.

4 недели.

4 недели 1 день.

Письменная речь. - Умение записывать дату, тему урока,

заголовок.

- Умение списывать с доски.

- Умение записывать вопросы, пояснения,

ответ к решению задачи.

- Умение писать математические термины.

- Умение работать с тестами.

Осуществляя работу по коррекции и раз-

витию речевой деятельности школьников с ЗПР,

необходимо отдавать себе ясный отчѐт в том, что

пробелы в развитии речи ребѐнок самостоятель-

но не восполнит. Во-первых, потому, что сам он

этих пробелов не замечает и не осознаѐт. Во-

вторых, потому, что пока его не научили, он не

знает как надо в том или ином случае строить

своѐ высказывание, каким требованиям оно

должно отвечать. На уроках необходимо систе-

матическое внимание учителя к речи учащихся.

В речевой деятельности основным пред-

метом контроля и оценки должна быть степень

соответствия высказывания замыслу, теме кото-

рая должна быть в нѐм раскрыта. Необходимо

воспитывать у учащихся стремление к поиску

55

таких слов, которые бы наиболее точно

выражали его мысль.

Диагностика результатов обучения.

Определения уровня развития речевых

навыков ученика методом педагогического

наблюдения.

Уровень Уровень Уровень

Пара-

метры.

0,5 (недоста-

точный)

1 (крити-

ческий)

2 (доста-

точный)

Словар

-ный

запас.

Беден, неакти-

вен, новые сло-

ва запоминает

с трудом, прак-

тически не упо-

требляет их в

речевой

деятельности.

Недостато-

чен. С тру-

дом осущес-

твляет пере-

вод новых

терминов в

активную

речь.

Запоминает и

употребляет

терминоло-

гию в актив-

ной речевой

деятельности

Уме-

ние да-

вать

ответ

на

вопрос.

Отвечает на

вопросы по

образцу, схеме

или помощи

учителя.

Формули-

рует матема-

тические

предложения

строит

рассказ по

Может

разъяснить

выполненное

действие с

использован

ием термино-

заданной

схеме.

логии.

Оценить

правильность

речи.

Письм

енная

речь.

Может списать

с доски или

под диктовку

учителя.

Самостоятель-

но не может

сделать запись

в тетради.

Делает

записи

самостоятель

но по

составленно

му плану или

схеме.

Не затруд-

няется пись-

менно офор-

млять ответы

и выводы,

формулиро-

вать ответы

на вопросы.

Таким образом использование данного

приема позволяет осуществлять коррекцию речи,

недостатков памяти, внимания, мышления

слабоуспевающих учащихся, так как при работе

по алгоритмам происходит их заучивание и

автоматизация, а также коррекцию недостатков

мышления, поскольку происходит обобщение

действий и операций. Проговаривая и выполняя

инструкцию по отдельным этапам, дети учатся

правильно рассуждать и контролировать себя в

процессе самостоятельной работы.

СПЕЦИФИКА РЕАЛИЗАЦИИ ПРОЕКТНОЙ РАБОТЫ НА УРОКАХ РУССКОГО ЯЗЫКА

Табынбаева А.К.,

старший преподаватель кафедры инновационных технологий и методики преподавания естественно-

научных (гуманитарных) дисциплин филиала АО «НЦПК «Ӛрлеу» ИПК ПР по Актюбинской области

Современная реальность требует от чело-

века множество умений: анализировать ситуа-

цию, принимать решения в нестандартных слу-

чаях, ставить перед собой цель, составлять план

по ее достижению, реализовывать этот план,

выдвигать и доказывать гипотезы, владеть совре-

менными технологиями и т.д. Именно поэтому

акцент в целях, стоящих перед современной шко-

лой, сделан на овладении учениками ключевыми

компетенциями: ценностно-смысловые, обще-

культурные, учебно-познавательные, информа-

ционные, коммуникативные, личного

самосовершенствования.

Одной из технологий, обеспечивающей

личностно-ориентированное воспитание и

обучение, является метод проектов, так как он

практически вбирает в себя и другие

современные технологии, например, такие, как

обучение в сотрудничестве.

В отличие от других технологий,

практикуемых в школе, проектная методика даѐт

учителю возможность включить учащихся в

реальное общение, опирающееся на исследова-

тельскую деятельность, на совместный труд, и

увидеть реальные, а не только полученные в ходе

игры результаты своего труда.

Основная цель метода проектов –

предоставление учащимся возможности

самостоятельного приобретения знаний в

процессе решения практических задач или

проблем, которые требуют интеграции знаний из

различных предметных областей. Учителю в

проекте отводится роль координатора, эксперта,

дополнительного источника информации.

Проекты, предназначенные для обучения

языку, обладают как общими для всех проектов

чертами, так и отличительными особенностями,

среди которых главными являются следующие:

- использование языка в ситуациях,

максимально приближенных к условиям

реального общения;

- акцент на самостоятельной работе

учащихся (индивидуальной и групповой);

- выбор темы, вызывающей большой

интерес для учащихся и непосредственно связан-

ной с условиями, в которых выполняется проект;

- отбор языкового материала, видов

заданий и последовательности работы в

соответствии с темой и целью проекта;

- наглядное представление результата.

Метод проектов не является

принципиально новым в мировой педагогике.

56

Метод проектов возник еще в 20-е годы ХХ века

в США. Его называли также методом проблем и

связывался он с идеями гуманистического

направления в философии и образовании,

разработанными американским философом и

педагогом Дж. Дьюи, а также его учеником В.Х.

Килпатриком. Дж. Дьюи предлагал строить

обучение на активной основе, через

целесообразную деятельность ученика,

сообразуясь с его личным интересом именно в

этом знании. Отсюда чрезвычайно важно было

показать детям их личную заинтересованность в

приобретаемых знаниях, которые могут и

должны пригодиться им в жизни.

В настоящее время существует множество

классификаций проектов. По одной из таких

классификаций английские специалисты в

области методики преподавания языков Т. Блур

и М. Сент-Джон различают три вида проектов:

1. Групповой проект, в котором

исследование проводится всей группой, а

каждый ученик изучает определенный аспект

выбранной темы.

2. Мини-исследование, состоящее в

проведении индивидуального социологического

опроса с использованием анкетирования и

интервью.

3. Проект на основе работы с литературой,

подразумевающий выборочное чтение по

интересующей ученика теме и подходящий для

индивидуальной работы.

Исследователи считают последний тип

самым легким для практического использования

и потому самым популярным. Однако описанная

ими структура такого проекта показывает, что он

предполагает развитие только тех навыков,

которые необходимы для работы с литературой:

просмотрового и внимательного чтения, умения

работать со справочниками и библиотечными

каталогами.

Проекты, выполняемые в рамках

образовательного процесса, можно

классифицировать по нескольким основаниям.

По типу продукта, являющегося

результатом проектной деятельности, проекты

можно разделить на технологические,

исследовательские, продуктивные, сетевые,

сервисные, комплексные.

Проекты, основанные на доминирующей

деятельности учащихся, подразделяются на

практико-ориентированные, творческие,

ролевые, информационные.

По продолжительности проекты бывают:

мини-проекты, краткосрочные, недельные,

долгосрочные.

Доктор педагогических наук, известный

исследователь в области современных

технологий обучения учащихся Е.С. Полат

определяет метод проектов как «определенным

образом организованную поисковую, исследова-

тельскую деятельность учащихся, индивидуаль-

ную или групповую, которая предусматривает не

просто достижение того или иного результата,

оформленного в виде конкретного практического

выхода, но и организацию процесса достижения

этого результата».

В своих трудах автор выделяет следующие

типы проектов:

Исследовательские. Данный тип требует

хорошо продуманную систему проекта, четко

сформулированные перед началом выполнения

проекта цели, заинтересованность каждого

участника проекта, социальную значимость,

продуманные методы экспериментальных и

опытных работ, методы обработки результатов.

Творческие. Творческие проекты не имеют

детально проработанной структуры, она только

намечается и развивается, подчиняясь принятой

самими учащимися схеме. Однако прежде чем

начать разработку такого проекта, следует

заранее договориться о желаемых, планируемых

результатах. Это могут быть сочинения,

стенгазеты, видеофильмы и т.д.

Ролево-игровые. В таких проектах также

структура только намечается и остается

открытой до окончания проекта. Каждый

участник выбирает для себя определенную роль,

обусловленную характером и содержанием

проекта. Это могут быть литературные персона-

жи, герои, имитирующие социальные и деловые

отношения, осложняемые придуманными

участниками ситуациями. Результаты подобных

проектов могут быть обговорены заранее, а

могут вырисовываться ближе к концу работы.

Практико-ориентированные. Такой тип

отличает четко обозначенная с самого начала

цель деятельности участников проекта, которая,

в свою очередь, должна быть ориентирована на

социальные интересы самих участников.

Результатом работы могут быть газета,

документ, видеофильм, звукозапись, спектакль,

программа действий, проект закона и т.д. Проект

подобного рода требует хорошо продуманную

структуру, возможно, даже сценарий всей

деятельности его участников, определяющий

функции каждого.

Во время работы над такими проектами

особенно важна хорошая организация

обсуждения, корректировки, презентации

полученных результатов и возможных способов

иностранных применения их на практике.

Согласно второму признаку проекты могут

быть:

57

Монопроекты. Данные проекты лучше

проводить по наиболее сложным темам. Они

требуют четкой структуризации, лучше с поу-

рочным планированием, с четким обозначением

конечных целей и задач, а также знаний, умений,

приобретаемых учениками в ходе разработки

проекта. Заранее обозначается и форма.

Межпредметные проекты. Такого рода

проекты выполняются во внеурочное время. Они

могут объединять как несколько предметов, так

и решать достаточно сложные проблемы,

например, проблемы сохранения окружающей

среды, исследования творчества писателей,

работающих в одном жанре и т.д. Такие проекты,

требуют четкой координации работы всех

учителей-предметников, хорошо проработанные

формы промежуточного контроля и итоговой

презентации.

Телекоммуникационные. Познавательная

совместная творческая или познавательная

игровая деятельность учащихся, партнеров,

находящихся на значительном расстоянии друг

от друга, основанная на компьютерной

телекоммуникации и имеющая общую цель-

исследование какой-либо проблемы при помощи

согласованных методов, способов деятельности,

направленных на презентации, кот достижение

общего результата.

Участие в телекоммуникационном проекте

помогает ученику включиться в определенные

среды: информационные, социальные, языковые;

способствует формированию глобального

мышления, осознанию себя гражданином мира,

прививает чувство социальной ответственности,

расширяет кругозор ученика, включает в полилог

культур, помогает высказать свое отношение к

проблеме, помня о правилах написания письма,

доклада, одновременно ознакомиться с точкой

зрения людей, живущих в других географи-

ческих условиях, имеющих другое вероиспове-

дание и национальные традиции, быть может,

по-другому взглянуть на свой мир, толерантно

отнестись к точке зрения партнера по проекту.

Работа над проектом – это, в первую

очередь, самостоятельная работа ученика по

решению какой-либо проблемы.

Роль учителя носит направляющий

характер, важно учащимся уметь поставить

проблему, наметить способы еѐ решения,

спланировать работу, подобрать необходимый

материал и т.д. Если школьники еще не работали

над проектами, то сначала необходимо выбирать

такие учебные темы, в которых можно

использовать краткосрочные проекты. Темы

проектов должны относиться к некоторому

практическому, важному для учеников вопросу,

вместе с тем требующему привлечения знаний

учащихся по разным школьным предметам,

подключения творческого мышления и т.д.

При выборе тематики проектной работы

следует помнить об одном из приоритетных

направлений, в частности русского языка и

литературы – усилении духовно-нравственной

составляющей, основой которой в условиях

обновленной системы образования должна быть

ориентация на формирование коммуникативной

потребности у учащихся, мотивации к овладе-

нию и пользованию разнообразными речевыми

средствами и формирование мышления.

Среди умений информационной

переработки текста, востребованной при

выполнении проектной работы, можно выделить

базовые умения, которые носят универсальный

характер и лежат в основе формирования более

сложных умений. Эти умения предполагают

овладение различными видами чтения и

аудирования вообще, чтением иллюстративного

материала. Вторая группа умений – умения

«внутреннего чтения», понимания читаемого. Ее

можно разделить на три подгруппы, формиро-

вание и развитие этих умений совершается в

следующей методической последовательности:

1) навыки понимания отдельных слов и

терминов;

2) понимание фраз;

3) понимание текста, информации,

представленной в любом виде, в целом.

Необходимо уделить особое внимание

данной группе, так как сюда входят те базовые

умения, которые лежат в основе почти всех

видов переработки информации и представления

ее в том виде, который обусловлен речевой

ситуацией (составление плана,

конспектирование, тезирование и т.д.).

В подгруппу умений, обеспечивающих

понимание текста, информации, представленной

в любом виде и любой форме, входят умения:

1) отделять в материале важное,

существенное от второстепенного, причину от

следствия, положение от фактического,

иллюстративного, справочного материала.

2) находить и отмечать в материале

тестуальный ответ на данный (или

сформулированный самостоятельно) вопрос;

3) формулировать обобщающий вопрос к

содержанию материала;

4) находить в тексте ключевые слова и

мысли;

5) выделять микротемы текста, делить его

на абзацы;

6) выписывать, опираясь на вопросы суть

прочитанного.

Информационные умения третьей группы

представляют собой своеобразное сочетание

58

более простых умений и навыков по переработке

информации текста, другого информационного

источника. Это умения:

1) собирать и систематизировать

длительное время (в течение четверти, учебного

полугодия или другого отрезка времени)

тематическую информацию, пользуясь

различными источниками;

2) передавать содержание текста по

данным вопросам и без них;

3) выбирать и записывать цитаты,

систематизировать;

4) подбирать цифровой, статистический,

справочный материал в соответствии с

определенной целевой установкой;

5) составлять план сообщения, выбирать

форму его изложения в виде вопросов,

заголовков, коротких положений, сложного

плана.

6) трансформировать информацию,

видоизменяя ее объем, форму, знаковую

систему, носитель и др., исходя из целей

коммуникативного взаимодействия и

особенностей аудитории, для которой она

предназначена;

7) составлять простые тезисы и тезисы с

доказательствами;

8) писать аннотацию, реферат книги или

статьи;

9) аргументировать собственные

высказывания;

10) воспринимать альтернативные точки

зрения и высказывать обоснованные аргументы

за и против каждой из них.

Сам текст проекта, реферата и устного

сообщения (доклада) при его защите является

видом информационной переработки текста, а

умения, применяемые учащимися в ходе его

подготовки и представления, - умениями

информационной переработки текста.

Таким образом, в процессе проектной

работы учащиеся развивают свои

интеллектуальные умения, такие черты

характера, как целеустремленность,

настойчивость, трудолюбие, приобретает

определѐнные учебные навыки, а обученность

через овладение знаниями, умениями, навыками

обеспечивает социальную и профессиональную

адаптацию в обществе, что немаловажно в

сегодняшнем постоянно меняющемся мире.

Литература: 1. Полат Е.С. Метод проектов на уроках

иностранного языка/ Иностранные языки в

школе - № № 2, 3 - 2000.

2. Полат Е.С. Типология телекоммуника-

ционных проектов. Наука и школа - № 4, 1997.

3.Научно-практический журнал

«Школьные технологии» - № 4, 2012.

4. Научно-методический журнал «Русский

язык в школе» - № 7, 2012.

ПСИХИКАЛЫҚ ДАМУЫ ТЕЖЕЛГЕН ОҚУШЫЛАР ЖӘНЕ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ

Тасимова Л.Ж.,

Ақтӛбе қаласы психикалық дамуы тежелген балаларға арналған облыстық арнаулы (тҥзету) мектеп-

балабақшасының бастауыш класс мҧғалімі

Біздің қоғамымызды қайта қҧрудың бір

міндеті: ӛсіп келе жатқан жас ҧрпақты оқыту мен

тәрбиелеуді жан-жақты жетілдіру, қоғамның

жан-жақты дамыған мҥшесін қалыптастыру.

Бҧл міндетті шешуде оқуда ерекше қина-

латын балаларға қиыншылықтарды жеңуге кӛ-

мектесу ҥлкен маңызға ие. Кіші мектеп жасын-

дағы тҧрақты ҥлгермеушілердің 50% ПДТ (пси-

хикалық дамуы тежелген) оқушылар қҧрайды.

«ПДТ» тҥсінігі орталық нерв жҥйесінде айқын

байқалмайтын органикалық жетіспеушілігі бар

балаларға қатысты қолданылады.

ПДТ – бҧл жоғары психологиялық функ-

циялардың шала жетілуі, ол уақытша сипатта бо-

лып ерте жеткіншектік және балалық кезеңде

тҥзету енгізу арқылы әсер етумен ӛтеледі. Ол

жалпы білім қорының жеткіліксіздігі, тҥсінік-

терінің шектеулі болуы, ойлаудың жетілмеуі,

зияттың мақсат бағыттылығының аздығы, ойын-

ға қызығушылықтарының басым тҥсуі, зияттық

іс-әрекеттен тез шаршаумен кӛрінеді.

Соңғы кезде психикалық даму тежелуінің

тӛрт типі анықталған.

1. Психикалық даму тежелуінің конститу-

циялық генезі (тҧқым қуалаушылықпен шарттал-

ған психикалық және психофизикалық инфанти-

лизм). Бҧл нҧсқада кемшілік жҥйесінде кӛңіл-кҥй

және жеке тҧлғаның шала жетілуі бірінші орынға

шығады. Психиканың инфантилдігі ӛте жиі дене

бітімінің инфантильдігімен (бет қимыл-қозғалы-

сының «бала кейпі», моторика, мінез-қҧлқында-

ғы эмоциялық реакциялардың басым тҥсуі)

сәйкес келеді. Мҧндай балалар ойын әрекетінде

шығармашылық танытады. Бҧл әрекет оларды

оқу әрекетіне қарағанда әлдеқайда кӛп қызықты-

рады. Олар оқуды ҧнатпайды және оқығысы

59

келмейді. Бҧл айтылған ерекшеліктер әлеуметтік,

соның ішінде мектепке бейімделуді қиындатады.

2. Психикалық даму тежелуінің соматоген-

ді генезі (анасының созылмалы ауруы, баланың

соматикалық аурулары, инфекциялармен байла-

нысты). Дамудың тежелуінің бҧл типі шығу тегі

әртҥрлі ҧзаққа созылған соматикалық жетіспеу-

шілікпен шартталған: созылмалы инфекциялар,

аллергиялық жағдайлар, соматика аясындағы туа

пайда болған және жҥре пайда болған кемшілік-

тер, балалық невроздар, астения. Мҧның бәрі

психикалық ҥннің тӛмендеуіне әкеп соқтырады.

Эмоциялық даму тежелуінде соматогенді инфан-

тилизм жиі орын алады. Соматогенді инфанти-

лизм – невротикалық қабаттармен шарталған

сенімсіздік, ӛзінің физикалық кемшілігін сезіну-

мен байланысты қорқыныш, ал кейде ауру

немесе соматикалық әлсіреген баланың шектеу

мен тыйым салу тәртібімен (балалар ҥйіндегі

балалар және ата-анасының шектен тыс камқор-

лығы) байланысты пайда болады. Мҧндай бала-

лардың қарым-қатынас шеңбері шектелген, бала-

ның тҧлға аралық қарым-қатынасы бҧзылған.

Ата-аналары оларға кӛп кӛңіл бӛледі, тҧрмыстық

қиыншылықтардан қорғаштайды. Осының бәрі

баланың жағдайына аурудан гӛрі әлдеқайда

кӛбірек әсер етеді. Сондықтан баланы ӛзінің

мҥлде ҥмітсіз екендігі туралы ойға сендіріп

сәйкес жағдайға қоюға болмайды.

3. Психикалық даму тежелуінің психогенді

генезі (бала ӛміріндегі психиканы жиі жарақат-

тайтын жағдайлар, тәрбиелеудегі қолайсыз жағ-

дайлармен байланысты) Психиканы жарақаттай-

тын факторлардың ерте жаста және ҧзақ әсер

етуінен баланың жҥйке-психика аясында тҧрақты

ӛзгерістер пайда болып, невроз бен невротика-

лық бҧзылыстарға, жеке тҧлғаның потологиялық

бҧзылыстарына әкеп соқтырады. Қадағалаусыз

жағдайда жеке тҧлға дамуының тҧрақсыз типі

байқалуы мҥмкін. Ата-ана қамқорына тәуелді

жағдайында ӛзімшілдк қалыптасып, еңбек және

ерік-жігерге қабілетсіздік байқалады. Жеке тҧл-

ғаның невротикалық дамуы психиканы жарақат-

тайтын жағдайлар әсерінен болады. Бір жаға-

дайда негативизм және агрессиялық, истерика-

лық кӛрінулер байқалса, кейбірінде жасқаншақ-

тық, қорқу, мутизм байқалады.

4. Психикалық даму тежелуінің церебраль-

ді-органикалық генезі (бҧл типте психикалық

функциялар қатарының парциальды бҧзылу

белгілері және жҥйке жҥйесінің шала жетілу

белгілері сәйкестенеді). Мҧндай ауытқушылығы

бар балаларда ОНЖ-нің органикалық бҧзылуы

болғанымен, ол ошақтық сипатта болып таным-

дық іс-әрекеттің тҧрақты бҧзылуы мен ақыл-ой

кемтарлығын болдырмайды. Психикалық даму

тежелуінің бҧл тҥрі жиі кездеседі. Ол кӛңіл-кҥй

еріктік аясы және танымдық іс-әрекетінде айқын

білініп, тҧрақтылыққа ие болып дамудың

кешеуілдеуінің бҧл тҥрінде негізгі орын алады.

Психикалық даму тежелуінің бҧл тҥріндегі бала-

лар анамезін зерттеу ӛте жиі резидуальді сипата-

ғы нерв жҥйесінің ӛрескел емес органикалық

жеткіліксіздігінің бар екенін кӛрсетеді. (ауыр

токсикоздар, инфекциялар, улану, жарақат, резус

қайшылық, асфиксия, шала туылу, босану

кезінде жарақат алу). Психикалық даму

тежелуінің себептері:

1.Биологиялық. Жҥктілік поталогиясы,

нәрестенің жатыр ішілік гипооксиясы, шала

туылу, тҧқым қуалаушылық.

2. Әлеуметтік. Әр тҥрлі эмоционалды және

әлеуметтік депривациялар (отбасындағы қадаға-

лаудың жоқтығы, шектен тыс қамқорлыққа

тәуелділік немесе балалар ҥйлеріндегі қаталдық),

кҥйзеліс, педагогикалық қолҥзушілік, сонымен

қатар шығу тегі әр тҥрлі бірнеше факторлардың

араласуының әр тҥрлі нҧсқалары байқалған.

Мектепке аяқ басқан психикалық даму те-

желген балаларға психофизикалық ерекшеліктер

қатары тән. Оқу материалын игеруге қажетті бі-

лім, білік, дағды жеткіліксіз қалыптасқан. Ондай

білім, білік, дағдыны қалыпты дамыған балалар

балабақша кезеңінде игереді. Бҧл балалар оқу,

жазу, санау дағдыларын ҥлкен қиындықпен иге-

реді. Оларға мектептегі мінез-қҧлық талаптарын

сақтау қиын. Олар ӛз іс-әрекеттерін ҧйымдасты-

руға қиналады. Мҧғалім нҧсқауларын жҥйелілік-

пен орындай алмайды. Мҧғалім тапсырмасы

бойынша тапсырманың бір тҥрінен екінші тҥріне

ауысуға қиналады. Олардың қиыншылықтары

нерв жҥйесінің әлсіздігінен одан әрі ҧлғаяды.

Психикалық даму тежелген оқушылар тез шар-

шайды, жҧмыс қабілеттілігі тӛмендейді, ал кейде

бастаған істерін аяқтаусыз қалдырады. Бҧл және

басқада ерекшеліктер қатары, психикалық даму

тежелуі кӛңіл-кҥй ерік аясының баяу жетілуі мен

қатар танымдық процестері дамуының кешеуіл-

деуімен байқалатыны кӛрсетеді. Ол баланың зият

мҥмкіншілігінің жас ерекшелігіне сай келмеуі-

мен байқалады. Жҧмыс қабілеттілігінің тӛменде-

уі және зейін тҧрақсыздығының жеке кӛрінісі әр

тҥрлі кейіпке ие болады. Кейбір балалардың жҧ-

мыс қабілетінің жоғары болуы және зейін қою

тапсырманы орындау кезеңінің басында байқа-

лып және жҧмыстың жалғасу кезеңінде біртіндеп

тӛмендейді. Ал кейбірінде зейін қою іс-әрекеттің

кейбір кезеңдері ӛткен соң пайда болады. Ал

ҥшіншілерінде зейіннің жиі ауытқуы және

жҧмыс қабілеттілігінің тҧрақсыздығы тапсыр-

маны орындаудың барлық кезеңінде байқалады.

Кӛп балаларға қабылдау процесі қиынға

соғады. Балалар берілетін оқу материалын толық

жеткілікті деңгейде және дҧрыс қабылдай алмай-

60

ды. ПДТ оқушылардың барлығында еске сақтау-

дың жетіспеушілігі байқалады. Бҧл кемшілік

еске сақтаудың барлық тҥрлеріне қатысты: ерікті

және еріксіз, ҧзақ мерзімдік және қысқа мерзім-

дік. Біріншіден олардың еске сақтау кӛлемі және

кҥші тӛмендеген. Бҧл кӛрнекі-бейнелік еске

сақтау мен қатар ауызша берілетін материалға

таралады. Бҧл олардың ҥлгеріміне әсер етеді.

Олардың ойлау іс-әрекетінде де кешеуіл-

деу және ӛзіндік ерекшелік байқалады. Бҧл инте-

лектуалды міндеттерді шешу процесінде ерекше

айқын кӛрінеді. Кӛптеген тапсырмаларды орын-

дау барысында балалар интелектуалдық сипатта-

ғы қиыншылықтармен кездеседі. Оқушыларға

кездесетін бҧл қиыншылықтар ең алдымен ойлау

әрекетінің қажетті компоненті болып табылатын

интелектуалдық операцияларды: анализ, жинақ-

тау, салыстыру, жалпылау, абстракциялауды

толық игере алмаумен байланысты.

Психикалық даму тежелген оқушылардың

психологиялық ерекшеліктерінің бірі, оларда ой-

лаудың барлық тҥрлерінің дамуында кешеуілдеу

байқалады. Бҧл кемшілік ауқымды деңгейде

сӛздік-қисындық ойлауды қажет ететін есептерді

шығару кезінде білінеді.

Психикалық даму тежелген балалардың

кӛрнекі-бейнелік ойлауы да кешеуілдейді. Ойлау

процесіндегі мҧндай кешеуілдеу балаларда ин-

теллектуалдық операцияларды: ақыл-ой іс-әрекет

дағдыларын дамыту және интеллектуалдық бел-

сенділіктерін кҥшейтуді қалыптастыру мақсаты-

мен арнайы педагогикалық жҧмысты жҥргізу

қажеттігін кӛрсетеді.

Психикалық даму тежелген балалардың

сӛйлеу тілі де қалыптыдан ерекшеленеді. Оларға

кӛбіне дыбыстау кемшілігі тән, ол оқу мен жазу

процесін игеруді қиындатады. Олардың сӛздік

қоры жҧтаң. Сӛздік қорында бар сӛздермен

ойларын жеткізуі толық емес, мағынасы тар,

тҥсініксіз, ал кейде тіпті қате. Олар кҥрделі

қисынды-грамматикалық қҧрылымдарды қолда-

ну және тҥсінуге қиналады. Олардың сӛйлеу тілі

грамматикалық қатардың қарапайымдылығы,

сӛздік қорларының жҧтаңдығымен сипатталады.

Бҧл балалардың тәртібі де ӛзіндік

ерекшеліктерімен ерекшеленеді. Мектепке

келгеннен кейін де олар ӛздерін

балабақшадағыдай ҧстайды. Негізгі іс-әрекеттері

–ойын. Бірақ мектеп жасына келгенде

қалыптасатын ойын әрекетінің жоғарғы формасы

ролдік ойын қалыптаспағаны анықталады. Ролдік

ойындардың кҥрделі шарттары баланы оқу

әрекетіне дайындайды. Олар ӛздеріне жҥктелген

ролді орындауға қабілетсіз екенін кӛрсетеді.

Балаларда мектепке жағымды қарым-қатынас

байқалмайды. Оқу мотивациясы жоқ немесе ӛте

нашар байқалады. Жалпы білім беретін мектеп

жағдайында ПДТ бала ӛзінің қабілетсіздігін ең

алғаш сезінеді. Ең әуелі оқуда ҥлгере алмауынан

кӛрінеді. Бҧл бір жағынан ӛзінің қабілетсіздігін

сезінуінің пайда болуына, ал екінші жағынан

ӛзіндік жеке кемшіліктерін басқа бір аяда ӛтеуге

талпынуға әкеледі. Мҧндай талпыныстар кейде

тәртібіндегі әр тҥрлі бҧзылулармен білінеді.

Сәтсіздік әсерінен ПДТ балада оқу

әрекетіне жағымсыз қарым-қатынасы тез

дамиды. Мҧны болдырмау ҥшін осындай әрбір

балаға жеке қарым-қатынас жасау керек. Педагог

бала бойындағы мектепке деген қандай да

болмасын жағымды кӛзқарасын қолдап отыру

керек. Оқу әрекетіндегі жетістігінің жоқтығын

бетке басып, тәртібіндегі ауытқушылығы ҥшін

сынамау керек.

Қолданылған әдебиеттер:

1. Актуальные проблемы диагностики за-

держки психического развития детей./ Под ред.

К.С.Лебединской. - Москва. Педагогика, 1982.

2. Власова Т.А. Дети с задержкой психи-

ческого развития. - Москва. 1985.

3. Обучение детей с задержкой психичес-

кого развития./ Под ред. В. И. Лубовского. -

Смоленск. 1994.

4. Певзнер М.С. Клиническая характерис-

тика детей с нарушением темпа развития./

Хрестоматия. Дети с нарушениями развития.

Сост. Астапов В.М. - Москва. Международная

педагогическая академия, 1993.

5. Пекелис Э.Я. Педагогическая характе-

ристика детей с ЗПР и работа с ними.// Дети с

временными задержками развития./ Под ред.

Власовой Т.А., Певзнер М.С. - Москва.

Педагогика,1971.

6. Шевченко С.Г. Коррекционно-развиваю-

щее обучение: организационно-педагогические

аспекты. - Москва. Владос, 1999.

61

ЖАСӚСПІРІМДЕРДІҢ ӚЗІНЕ–ӚЗІ ҚОЛ ЖҦМСАУДЫҢ АЛДЫН АЛУДЫҢ

АЛҒЫШАРТТАРЫ

Досова М. Т.,

№21 орта мектеп-гимназиясының психологы

Ҧлттық тәрбие дегеніміз–халықтың ғасыр-

лар бойы жинақтап, іріктеп алған тәжірибесі мен

ізгі қасиеттерін жас ҧрпақтың бойына сіңіру, ба-

ланың қоршаған ортадағы дҥние танымын, ӛнер-

ге деген кӛзқарасын және соған сай мінезқҧлқын

қалыптастыру. Адамды адам ететін қоршаған ор-

та және тәлім-тәрбие десек, мектеп жасы балала-

рының тҧлғалық ерекшеліктерінің қалыптасуына

отбасы мен сынып жетекшінің рӛлі ерекше.

Қазіргі тәрбиедегі ақсап тҧрған мәселе –

жасӛспірім арасындағы ӛз-ӛзіне қол жҧмсау әре-

кеті. Осы мәселе тӛңірегінде тәрбие саласында

жҥрген педагогтарға және де психологтарға ке-

леңсіз жағдайлардың алдын алу шаралары ӛзекті

болып отыр. Осыған орай айта кететін жайт та-

рихи деректерге сҥйене ежелгі қазақ халқы

ешқашанда ӛз-ӛзіне қол жҧмсағандарды жақта-

маған және де ел қатарлы жер қойына тапсырыл-

маған яғни жерлеу рәсімін жасамаған ӛз алдына

бӛлек тасалау жерге кӛрсетпей, халыққа жария-

ламай қҧпия сақтаған. Осы әрекетті басшылыққа

ала отырып Злата Королеваның жобалау әдіс-

тәсілдерін қазақтың ҧлттық минталитетіне сәй-

кестендіре, ашық тҥрде жарияламай балаға еш

артық ой салмай ішкі жан дҥниесін зерттеу

арқылы оның кӛңіл-кҥйін жағдайын біліп тҥрлі

келенсіздіктің алдын болжап, алдын ала психо-

логиялық қолдау кӛрсетуге мҥмкіндік туады.

Бҧл жобалау әдістемесі «Сіздің ӛлім тура-

лы ойыңыз», «Сіздің ӛз-ӛзіңізге қол жҧмсауға

икеміңіз» деп аталады. Оның негізгі мақсаты:

Оқушылардың ӛлім туралы ойларын, ӛз-ӛздеріне

қол жҧмсауға деген икемділігін анықтау.

Жобалау әдістемесінде оқушыға ешқандай

ой салмай суретті жалғастыру ҧсынылады. Яғни,

бала жобалау әдістемесінің тақырыбын да біл-

мейді. Сурет сала отырып бала арт терапиялық

әсер алып, дамыту-тҥзету жҧмыстары қоса

жҥргізіліп отыр.

Алдын-алу профи-

лактикалық жҧмыс

айқындала ӛз-ӛзі

іштей қанағаттана,

ӛмірге деген

қҧштарлығы

оянады. Емдік

әсерін алады.

1. «Сіздің ӛз-ӛзіңізге қол жҧм-сауға

икеміңіз».

1. Егер сіздің суретіңізде бос орыннан гӛрі,

боялған басымырақ болса, онда сіздің қазіргі

ӛміріңізде кӛңілсіз, қапалы кҥйде ӛтуде. Сіз суи-

цидке бейім емессіз, сіз ӛмірді сҥйесіз және ӛмір-

ден ӛз еркімен қоштасатындарды тҥсінбейсіз.

2. Егер сіз берілген фигурадан ешнәрсені

боямасаңыз, тек қана қоршаған болсаңыз, онда

бҧл сіздің жҥйкеңіздің мықты екендігінің белгісі.

Сіз ешқашан ӛзіңізге әлсіздікті мойынсынуға

және ӛз-ӛзіне қол жҧмсауға жол бермейсіз. Сіз

оны ӛз-ӛзіңізге, жақын адамдарыңызға және сізді

қоршаған әлемге деген қылмыс деп санайсыз.

Ӛмір қаншалықты қиын болса да, сіз ӛмір

сҥресіз, сіз ӛмірдегі сәтсіздіктермен кҥресуге

дайынсыз, кез-келген қиындықты жеңесіз.

3. Егер сіз суреттің кішкене 3 бӛлігін

боясаңыз, онда бҧл белгілі бір жағдайда сіз ӛз-

ӛзіңізге қол жҧмсау туралы ойлайтыныңызды

білдіреді. Егер бәрі сізге қарсы шықса, онда сіз

сол мҥмкіндікті пайдалануыңыз мҥмкін. Бірақ сіз

белсендісіз, сондықтан жағдайдың тҧңғиыққа

тірелуі сізде сирек кездеседі, сіз тҧтқиылдан

жарық сәулесін кӛресіз.

4. Егер сіз барлық сол жақ бӛлігін бояса-

ңыз, онда сіздің жаныңыздың жаралы және тым

сезімталсыз, сіз ӛмірдегі әділетсіздікті ауыр

қабылдайсыз және сол ҥшін азап шегесіз. Сіз

суицидке бейімсіз, сізді әр жолы шешуші қадам-

нан тоқтататын – бҧл сіздің жақын адамдары-

ңызға деген махаббатыңыз. Сіз оларға ауырлық

тудырғыңыз келмейді және сондықтан суицидке

бейімдісіз

5. Егер сіз фигураның барлық оң жақ

бӛлігін боясаңыз, онда ӛзіңіздің суицидке

бейімділігіңізді ӛзіңізге тиімдірек жиі

пайдаланасыз: сіз ӛзіңіздің жақындарыңызды ӛз-

ӛзіңізді ӛлтірем деп бопсалайсыз, оларды сіздің

талаптарыңызды орындауға мәжбҥрлейсіз. Сіз

әделетсізсіз, сізбен ӛмір сҥру ӛте ауыр.

6. Егер сіз берілген фигураның бӛліктерін

бояуды жалғастырсаңыз, онда бҧл сіздің ӛлім

туралы саналы тҥрде соншалықты кҥшті, тіпті

қҧштарлық секілді ойланатыныңызды білдіреді,

сіздің ойыңыздың бҥлінгендігі. Бірақ сіздің

суицидке бейімділігіңіз сырт келбетіңізде

62

байқалмайды, олар сыртқа тек ыңғайлы сәтте

ғана шығады.

2. «Сіздің ӛлім туралы ойыңыз» жобалау

әдістемесі.

1. Егер сіз фигура-

ның бӛлшектерін салма-

саңыз, онда бҧл сіздің

ӛлім туралы ой қорыту-

ды ҧнатпайтыныңызды

білдіреді, сіз ҥшін бҧл

әзірше аулақ тақырып,

философиялық. Сіз ӛзі-

ңізден қараңғы ойларды

қуасыз, басыңызда

ӛмірдің қуанышын ҧстауды қҧп кӛресіз.

2. Егер сіз фигураның барлық бӛлшектерін

мҧқият салсаңыз, оны бҧрымды кемпірге айнал-

дырып, онда бҧл сіздің ӛлімнен қорықпайты-

ныңызды білдіреді. Сіз ӛмірдің солай қҧрылға-

нын және барлық тіршілік иесі бір кездері

ӛлетіндігін тҥсінесіз. Әрине, бҧндай ойлар сізді

қуантпайды, алайда сіз бҧл жағдайға мҧңаюды

қаламайсыз. Сіздің ӛлім мәселесіне

кӛзқарасыңыз ойдағыдай.

3. Егер сіз мҥсінді толық бояп және оған

қандайда бір бӛлшектер салсаңыз, бҧл ӛлімге

кӛзқарасты білдіреді. Сіз бҧл тақырыпқа жиі ой

қорытасыз және қобалжисыз. Мҥмкін сіздің

ӛміріңізде қиын кезеңдер болған шығар, сізге із

қалдырмай ӛткен, сіз ӛлімнен қорқасыз.

4. Егер сіз мҥсінді боясаңыз (ӛрнектер, жо-

лақтар), онда бҧл сіздің ӛлім туралы ойдан тә-

уелсіз, ол сізге жҧмбақ, қҧпия, еліктіргіш болып

елестейді. Сіздің ақылыңыз бірде-бір сенімге

тоқтамаған, сіз ҥздіксіз ізденіс ҥстіндесіз, барлық

мәселелерді талқылаңыз, бҧл қҧпияны ашқыңыз

келеді. Сіз теориялық ізденулермен босамай

жҥргенде, бәрі ойдағыдай, сіз ҥшін ешқандай қа-

уіп жоқ. Тек практикалық тәжірибеге кӛшпеңіз.

5. Сіз салған сурет неғҧрлым анығырақ

болса, сіз соғҧрлым кӛп уақытыңызды ӛлім

туралы ойлаумен ӛткізесіз. Егер сіз суретті

негізгі фигурадан ашығырақ салсаңыз, онда бҧл

сіздің баяу жҥйеленгенсіз, мҥмкін сіз ӛмірдің

әделетсіздігіне қамығатын шығарсыз.

6. Егер сіз берілген фигураны бірнеше ша-

ғын фигураға бӛлсеңіз, оларды ӛзара әрекеттесті-

ріп (адам басының ҥстіндегі ай, жаңа кӛмілген

мола басында тҧрған және т.б.), онда бҧл сіздегі

шығармашылықты кӛрсетеді. Сіз ӛлім мәселесіне

нақты ҧстанымда боласыз, сізге бҧл тақырыпта

әңгімелесу, әртҥрлі кӛзқарасты тыңдау ҧнайды.

Сіз ӛлімнен қорықпайсыз, бірақ оны сыйлайсыз.

Қорытындылай келе, ескерту: бҧл әдістеме

қорытындысы қҧпия тҥрде сақталу қажет (класс

жетекшілер оқушыларға жарияламайды).

Ҧсыныс бере отырып айта кететін жәйт, бҧл бар

болғаны әдістеме тҥрі. Оған қарап дәл осылай

болады, осындай екен деп дабыл қағып

шошудың керегі жоқ және де бҧл әдістемеде

кӛбіне жақсы оқитын, оймен кӛп жҧмыстанатын

адамдар бейімділік кӛрсетеді. Себебі: ойға кӛп

салмақ тҥседі. Нәтижесі нақты екен деп

қорытынды шығаруға болмайды. Бар болғаны

болжам әдістеме нәтижесі бойынша алдын-ала

жеке жҧмыстар жҥргізу.

Қазақстан Республикасының Білім және

ғылым министрінің 2011 жылғы «20» желтоқсан

айындағы №528 бҧйрығымен Орта білім беру

ҧйымдарында психологиялық қызметтің жҧмыс

істеу қағидасы мен орта білім беру ҧйымда-

рындағы психологиялық қызметтің мақсатын

атап айта кетсек. «Психологиялық қызметтің

мақсаты: - білім беру ҧйымдарында білім алушы-

лардың психологиялық денсаулығын сақтау,

қолайлы әлеуметтік-психологиялық жағдай

жасау және білім беру ҥдерісіне қатысушыларға

психологиялық қолдау кӛрсету деген. Осыған

орай әрбір баланың денсаулығына нҧқсан

келтірмей, артық жағымсыз ой салмау керек

екендігін ескерсек жӛн болар еді.

Пайдаланылған әдебиеттер:

1.Королева.З. «Говорящий» рисунок: 100

графических тестов.- Екатеринбург. 2006.

2.Қазақстан Республикасының Білім және

ғылым министрінің 2011 жылғы «20» желтоқсан

айындағы №528 бҧйрығы

МАМАНДЫҒЫМ- МАҚТАНЫШЫМ

Кадирова В. А.,

Ойыл ауданы «Жолшы» балабақшасы тәрбиешісі

Жҧмыстан кешірек келіп, қызымның тама-

ғын беріп, сыртқа кешкі серуенге әкесіне алып

шығуын ӛтіндім. Ӛзім бітпейтін ҥй шаруасын

жасай жҥре, ертеңгі ҧйымдастырылған оқу іс-

әрекетінің кӛрнекі-қҧралдарын тағы бір реттеп

шығуым керектігі ойға оралды. Тезірек жҧмы-

сымды аяқтап, ҥйдегі шірпі қораптарын әр ба-

лаға жететіндей етіп жинап, ойға шомдым.

Ертеңгі болашақ –менің тәрбиелеп отырған бала-

ларымдікі. Олар дҥниеге келген кҥннен бастап

отбасы, одан кейін мектепке дейінгі балабақша-

дан берілетін тәрбиеге байланысты қалыптасады.

63

Абай атамыз айтқандай: «Ақ бет қағазға

сызылады қалай салсаң, бала ӛміріндегі келеңсіз

оқиғалар солай сызат болып тҥседі» деген емес

пе? Ендеше мен тәрбиелеп отырған бҥлдіршін-

дер қалай ӛсуде? Сол ойлап отырған тәрбиені

мен дҧрыс жолға қоя алам ба? Жалпы мен тәр-

биеші атына саймын ба? Жаңарған, жасарған қо-

ғамда тәрбиеші міндетін қалай атқарып жҥрмін?

Тәрбиеші болу – жҥрек жылылығымен, қа-

тар мейірім шуағын, адамгершіліктің ҧлылығын,

білімділігін, еңбекқорлығын, бала жанын тҥсіне

алатын жан болса ғана, тәрбиеші кәсіптің

шыңына жете алады деп ойлаймын. Олай болса,

ең алдымен ӛзімді ӛзім танып, ҥздіксіз ізденіп,

аяусыз еңбектенуім керек. Бойымдағы бар

білімді, асыл қасиеттерімді бҥлдіршіндеріме

арнай білсем, олардың жҥрегіне жол тауым керек

және де, мен таптым деп ойлаймын. Келгеніне 5-

6 айдың жҥзі болған ӛзге ҧлт ӛкілі Романның: -

Апай, мен қазақ тілін жақсы сӛйлегім келеді

дегенде, таңдалғанымды жасыра алмадым.

Ертеңгісін Люба әжесімен келіп: -Қайырлы

таң, апай - дегенде әжесі: - Знайте, что мой

Романның тілі ең бірінші қазақ тілінде шықты.

Ол ҥш жасқа дейін сӛйлеген жоқ. Қалай сіздің

балабақшаға келді, солай қазақша сӛйлеп кетті.

Мҥмкін қазақ дос балаларымен және сіздердің

кӛмектеріңіздің арқасында, - деп айтқанда, менің

тӛбем кӛкке жеткендей болды.

Алуан мінезі бар ӛзге ҧлт ӛкілдерін қазақ

тілінде сӛйлетіп, қазақ халқының әдет-ғҧрпын,

тарихын танып білуге талпындырсам, тілін

қҧрметтеуге әрі Отанды, адамзатты сҥюге

тәрбиелесем менің мақсатымның орындалғаны,

еңбегімнің ақталғаны емес пе. Адам баласы

алған тәрбиесін ӛз мақсатына жету ҥшін білім

кілті арқылы ашып, пайдаланады. Неғҧрлым

білімді болған сайын, ілгерлеу соғҧрлым

жылдамдайды. Ендеше тәрбие бар жерде мақсат

бар, мақсат бар жерде білім басты қажеттілік

болмақ. Баланың алдына ҥлкен мақсат қоя білсе

ғана биікке ҧмтылады. Жас ҧрпақты ӛмірге

дайындап, олардың «Сегіз қырлы, бір сырлы»

талантты, білімді азамат болуы ҥшін тәрбиенің

барлық тҥрін ҧштастыра жҥргізуім қажет.

Ойымды сырттан енді-енді тілі жаңа

шығып келе жатқан Нҧрайдың кҥлкісімен,

әкесінің аяқ дыбысы бӛліп жіберді. Нҧрайдың

әкесі бір жаңалық айтуға асығып тҧрғанын бет

жҥзінен байқадым.

- Нҧрайдың анасы, - мен жаңа ауылдың

сырт жағында бірнеше ақсақалдар немерелері-

мен келген екен. Сонда әлгі Нҧрасылдың атасы-

на айтқан әңгімесін естіп, сіздің балабақшада

тәрбиенің ӛте жақсы жҥріп отырғанына кӛзім

жетті.

Қҧмда бір топ бала бір-біріне топырақ

шашып, ӛз қылықтарына мәз болып ойнап

отырды. Әлгі Нҧрасыл жҥгіріп келіп: -Ата оларға

айтайықшы, топырақпен ойнауға болмайды ғой.

Балабақшадағы апайым ауаны ластауға болмай-

ды деп, ҥйреткен сол мезетте жатқан ағаштың

сынықтарын жинап алып: - Одан да мына

ағаштарды отырғызайықшы. Әкем, ағаш отырғы-

зуға мені де алып барған. Мен мҧны қалай

отырғызу керек екенін білемін. Сонда бақшамыз,

ауылымыз кӛріктеніп, табиғаты таза болады, -

демесі бар ма? Бармақтай баламыз мына бір

риясыз таза қылығына қуанып қалдым.

Мен осыдан бірнеше кҥн бҧрын қоршаған

орта, экология ҧйымдастырылған оқу іс-әреке-

тінде, «Ауа, су, топырақ» туралы зерттеу жҧмыс-

тарымен, саяхат-сабақ ҧйымдастырғанымыз есі-ме

тҥсті. Ауаны ластамау, табиғатқа мейірімді қарау,

т.б. адамзаттың саналы жасайтын қағидаларды

ҥйренгеніме іштей рақатқа бӛленіп тҧрдым.

Осы жерде Абай атамыздың: «Баланы ең

әуелі мейірім шапағатқа, одан соң ақыл-

парасатқа, ақырында нағыз пайдалы ғылымға,

еңбекке баулы» деген сӛзін айтқым келді.

Ҥйдегілерді демалуға жатқызып, кӛрнекі-

ліктерімді жасауға кірістім. Сағат тҥнгі он екіні

кӛрсетіп тҧрды. Кӛз алдыма ертеңгі балаларым-

ның кішкентай майысқан қолдарымен қораптар-

дан ҥй қҧрастырып, әр кӛшенің ӛзінің бӛлекше,

ерекше этажды ҥйлерін, зәулім ғимараттардың

жанында жасыл кӛктеген бәйтеректер,

машинаның тҥтінін тазартатын жасыл гҥлді

желектер.... Сол сияқты бала қиялынан шығатын

тҥрлі ойларға тағы да беріліп кетіппін.

Жылдар, жылдар тарихтың мол беттері,

Сен әкелген жақсылықтар мол тегі.

Кӛңілді шат сезімге баурайды

Бақшамыздың бҥгінгі мен ӛткені - деп,

менің деп, балабақша ӛмірімен араласқаныма да,

он бес жылдың жҥзі болыпты.

БАЛА ЗОРЛЫҒЫ – ЗАМАН ҚАСІРЕТІ

Кӛптілеуова М.Н.,

Шалқар ауданы Б.Сҥлейменов атындағы орта мектебінің қазақ тілі мен әдебиеті пәні мҧғалімі

Мақсаты: Оқушыларға зорлық-зомбылық

туралы мағлҧмат беру, адамның жаны мен тәніне

ҥлкен зардап әкелетін соққы екенін тҥсіндіру

және зорлыққа қарсы біздің елімізде заң бар

64

екенін айту. Оқушыларға ӛз жҥрген орталарында

мейірімді болуға, бҧзақылық істерге бармауға,

адами бойларындағы қасиеттерін сақтауға,

әдепті де, тәртіпті тҧлға болып ӛсуіне, ӛзін-ӛзі

тануға, бағалай білуге, басқара білуге тәрбиелей

отырып, эстетикалық, ақыл-ой, адамгершілік

тәрбиелерін беру.

Кӛрнекілігі: Бӛлме шарлармен, гҥлдермен

безендірілген, бейне ролик, слайд, интерактивті

тақта, музыкалық қҧралдар, плакат, маркер, тҥрлі

– тҥсті қағаздар.

Әдіс-тәсілдері: Тҥсіндіру, сҧрақ-жауап,

әңгімелеу, диалог, сурет салу, психологиялық

ойын, ән айту.

Сабақтың барысы:

А. Ҧйымдастыру.

Б. Кіріспе сӛз.

«Бала дегеніміз – болашақ» деген екен

француз жазушысы Гюго Виктор Мари. Бала

періште дейді. Олардың пейілі, ниеттері қандай

тҧйық болса, кӛңілдері сондай мӛлдір! «Адам-

ның бір қызығы бала деген » - деп Абай атамыз

айтқандай, мынау тіршілікте адам баласының

алтынға айырбастап ала алмайтын аяулы сәттері

кӛп-ақ. Халқымыз желкіндеп ӛсіп келе жатқан

қыз баланы елдің кӛркі санаса, ал ер баланы ел-

дің қорғаны санаған. Балалық шақ адам ӛмірінде-

гі ҧмытылмайтын қызықты да бақытты кезең.

Сондықтан да әр бір қараша ҥйдің тҥтінін тҥтет-

кен ата-ана кӛзінің ағы мен қарасындай перзенті-

нің ӛмірдегі осынау сәттерді мҥмкіндігінше есте

қаларлықтай етіп ӛткізуді ойластырады.

Ал ӛмірде бар бала сендер сияқты ма?

І. Ендеше, «Қиын балалық шақ» атты

бейнебаянға кӛз жҥгіртелік.

- Осы кӛріністер бойынша балалардың не

ҧққандарын білу, не тҥйді. Миға шабуыл жасату.

ІІ. Заң және балалар.

Қоғам ҥшін ең бастысы – тәуелсіздік, адам

ҥшін бас бостандығы және уайым қайғысыз ӛмір.

Оның кепілі – заңдылық.Тәуелсіздік тӛрімізден

орын алған қоғамымыздағы ең басты қҧндылық –

адам бостандығы. Адамның және адамзаттың

қҧқықтары мен бас бостандықтарын қамтамасыз

ету және қорғау – конституциялық заңдылықтың

басты талабы. Қазақстанда салауатты ӛмір сал-

тына қол жеткізуде, денсаулықты сақтау мен ны-

ғайтудағы басты міндеттің бірі – бала қҧқығын

қорғау, зорлық-зомбылыққа қарсы кҥрес жҥргізу.

- Қазақстан Республикасының Конститу-

циясы 1995 ж. 30 тамыз

- Балалар қҧқығы туралы Конвенция 1989 ж.

20 қазан

- «Қазақстан Республикасының балалар

қҧқықтарының сақталуы туралы» заңы

- «Неке және Отбасы туралы» заң 1998 ж. 17

желтоқсан

- Азаматтық Кодексі

- «Тҧрмыстық зомбылыққа қарсы әрекет

ету туралы» заң

- Балалардың қҧқықтары мен заңды мҥдде-

лерін қорғау саласындағы қызметті ҥйлестіру

мақсатында Қазақстан Республикасының Ҥкіметі

2006 ж. 26 қаңтарда Бала қҧқығын қорғау

комитетін қҧрды.

- 2007 жылдан бастап республиканың

барлық ӛңірлерінде бала қҧқығын қорғау

департаменттері қҧрылды.

- Балалар, біз қҧқықтарымызды білеміз бе?

- Ендеше, тақтаға кӛз салайық.

ІІІ. Менің қҧқығым.

- Балалар сендер ӛздеріңді не ҥшін

бақытты балдырғанбыз деп ойлайсындар?

Оқушылар пікірі тыңдалады.

- Біздер ӛзімізді бақытты балдырғанбыз

деп санаймыз, ӛйткені біздің сҥйікті Отанымыз,

қасиетті ана тіліміз, ардақты да аяулы ата –

анамыз бар, біздің алтын ҧя мектебіміз бен аяулы

ҧстаздарымыз бар ... т.б.

Бақытты болу әр баланың ӛз қолында. Егер

жетістіктерімізді қанағат тҧтып, әр ісімізді ізгілік

жолымен атқаратын болсақ, ӛзімізді бақытты се-

зінетін боламыз. «Қанағат қарын тойғызады» -

дейді халық философиясы. Ендеше, қанағат бол-

ған жерде бақыт та болады. Бақыт – бір адамға

ғана тән емес, ол ӛзгелерге ортақ болуы керек.

Біздің бақытымыз ӛзгелерге шуағын тӛге білсе,

нағыз бақытқа айналады. Ӛмірдің қызығы да

сонда!

IV. «Балалық шаққа саяхат».

Ӛзіміздің сәби, балалық шағымызға кері

шегінейікші.

- Тақтадан балалардың фото суреттерінен

слайдтар кӛрсетіледі.

V. «Менің алаңым» Плакаттарға сурет

салу, ӛз ойларын жазу арқылы пікірлерін білдіру.

Ән «Бал балалық» Айым

VI. Психологиялық ойын. Мектеп психо-

логы Г.Акишеваның балалармен психологиялық

ойыны

VII. « Бал бала тілегі».

Себеттерге гҥл дестелерін салу арқылы,

шар ҧшыру арқылы тілектерін, армандарын айту.

Музыка әуені ойнап тҧрады.

- Біз еліміздің тәуелсіздігінің арқасында

бақытты балалық шақты ӛткізудеміз. Біздің

алаңсыз білім алуымызға, бақытты балалық

шағымызға жағдай жасап отырған Елбасымызға

алғыс айтамыз. (Айым)

- Әр адам ӛз ӛмірінің бақытты болғанын

арман етеді. Ол ҥшін алдына мақсат қойып,

кӛптеген игілікті істерді жҥзеге асыруға

ҧмтылады. ( Арсен)

65

- Ондай адамның жҥрегін ризашылық

сезімі билеп, жаны рахатқа бӛленеді. (Меруерт)

- Бақытты болу әркімнің ӛзіне байланысты.

Ӛз ӛмірін аялап, барды қанағат тҧтқан адамның

қҧшағы бақытқа толы болады. (Мҧханбетали)

- Қасыңда жҥрген адамдардың қуанышын,

бақытын, жақсылығын ӛзінің табысындай кӛре

білген адам бақытқа кенеледі. (Дана)

- Әрбір атқан таң мен батқан кҥннен бақыт

тілеген адам мҧратына жетеді. (Шахрияр)

- Адамдар бала кезінде балалық шақтың

бал дәмін татуы тиіс. (Баубек)

- Бала зорлығы – қоғам қасіреті болмасын!

(Гҥлзат)

Сабақты қорытындылау.Ҥйге тапсырма:

«Мен бақытты баламын» эссе жазу.

ДОМБЫРАМЕН СҤЙЕМЕЛДЕУДЕГІ ДӘСТҤРЛІ ӘН АЙТУ АРҚЫЛЫ ЖАС ҦРПАҚТЫҢ

ДҤНИЕТАНЫМЫН ҚАЛЫПТАСТЫРУ

Кукжанова Ж. Б.,

Қобда аудандық балалар музыка мектебінің халық әні класының мҧғалімі

Ӛткен ғасырдың аса қҧндылы ән-кҥйлері,

термесі, жыры, қисса мен халықтың музыкалық

шығармашылығының негізінде жас ҧрпақты

адамгершілік рухта, музыкалы-эстетикалық нәзік

сезімге тәрбиелеуде ҥлкен рӛл атқарып отыр.

«Қҧлақтан кіріп бойды алар, әсем ән мен

тәтті кҥй...», «Туғанда дҥние есігін ашады ӛлең,

Ӛлеңмен жер қойныңа кірер денең...», - деген

жолдарында, ҧлы Абай әннің ӛмірдегі орнын нақ

суреттегендей, қазақ халқы ән-кҥйді жанындай

жақсы кӛріп, рухани жан-дҥниесін ән арқылы

шебер бейнелей білген.

Ән – поэзиялық шығарма мен музыкалық

әуеннен туған вокалды музыкалық шығарманың

сазы. Ерте заманнан бері халық арасына кең та-

ралып, халықтың ӛмірін, қуанышын, мҧңын, та-

биғат қҧбылысы мен махаббатты жырлайтын

ерекше жанр. Әншілік ӛнер мен музыкалық ӛне-

рі, әр ҧлттың ертеден келе жатқан мәдени талға-

мының бір арнаға қҧйылып, асқақты кҥйімен да-

мып отыратын кӛптеген ғасырлар ҥнінің жемісі.

Әннің қоғамдық әлеуметтік сипаты, тәрбиелік

мәні елдің санасының бір сәт тысқары қалмаған.

Кең далада желдей есіп, ауыздан-ауызға тарап,

толассыз кезіп жҥретін ән мен кҥйді халық жан

дҥниесінің ең асыл мҧраттарын дәріптеп, тара-

тып отырған. Халықтың рухани байлығы, ғасыр-

лық мәдениетіміздің кӛркем формасының бірі,

заманымыздың тарихи шежіресі. Әнді, негізінде,

шығарушы да, шырқатып салушы да – халық.

Әннің қасиетін қазақ халқы қадірлей біліп:

«Жігітке ӛнер де ӛнер, ӛлең де ӛнер», «Ақылың

болса жыр тыңда...» - деген сӛздер арқылы

жақсы айтқан. Сонау Сыр бойынан Алтайға

дейін, Алатаудан Жайыққа дейінгі ҧшан-теңіз

даланы жайлаған қалың халық ғасырлар бойы

жасаған музыка мҧрасын ҧрпақтан-ҧрпаққа

жалғастырып, байыта берді, олардың мәдениеті

алдағы елдердегідей нотаға жазылып, дыбыс

қҧралына тҥспей-ақ халықтың ауыз әдебиеті

сияқты біреуден онға, оннан мыңға тарап, ӛлмес-

ӛшпес халық хазынасына қосылып жатты.

Қазіргі таңда жас ҧрпаққа халқымыздың

рухани мҧралары арқылы олардың ӛнерге деген

сҥйіспеншілігін одан ары тереңдетіп, адамгерші-

лік тҧрғыдан тәрбиелеп, ӛмір шындығын сезі-

нуге, елін, жерін, отанды сҥю сезіміне баулу мә-

селесі бҥкілхалықтық іс болып отырғаны барша-

мызға мәлім. Сондықтан, жас ҧрпақтың дҥниета-

нымын қалыптастыруда домбырамен дәстҥрлі ән

айтудың ҥлкен маңызы бар. Ән айтудың

ерекшелігі – балалардың санасына ғана емес,

сезіміне де, ой-ӛрісіне де әсерін тигізетіні анық.

Ән ҥйренер кезде ӛлеңнің мазмҧнын тҥсінуге,

тәрбиелік мәнін саналы тҥрде меңгеруіне

мҥмкіндік беріледі. Қазақ халқының ән айту

мектебі бҥгінгі кҥні де жалғасын тауып келеді.

Домбыра – ертеден келе жатқан қазақ хал-

қының музыкалық аспабы, қазақтың қасиетті дҥ-

ниесі. Ӛскелең ҧрпақтың жан-жақты білімді бо-

луы, эстетикалық талғамының жоғары болуына,

жалпы адамгершілік, имандылық қасиетінің дам-

уына бҧл аспаптың тигізетін әсері мен рӛлі ӛте

зор. Оны тарта алмаса да, қадірлей білу керек.

Себебі, баланың бойына халықтың рухани бай-

лығын, дҥниетанымын сіңіру домбырадан баста-

лады. «Домбыраны қастерлей білмеген қазақтың

баласы туған халқының жанын білмейді. Ал

халықтың жанын тҥсінбеу деген тамыры шабыл-

ған ағашпен тең. Ондай ағаш жапырақ жайып сая

да болмайды, жеміс те бермейді», - деген

Бауыржан Момышҧлы сӛзінің мәні тереңде жат-

қанын ҧғуға болады. Балалардың жалпы музыка-

ны қабылдау ерекшелігі, ӛмірге деген кӛзқарасы,

мінез-қҧлқы, білімі, жалпы мәдениеті, музыка-

лық қабілеті, ой-ӛрісі бірдей болып келе бермей-

ді. Тәй-тәй басқан баланың жҥрісін біртіндеп тҥ-

зеу, былдырлап сӛйлеген сӛздерін қалыпқа келті-

ру, жаман әдеттерін сол кішкентай сәби кезінен

қадағалау – ананың парызы болса, ал шәкірттің

дҧрыс отыруын және оң қол, сол қол саусақтары-

66

ның қойылуын, алғаш домбыра ҧстаған сәттен

бастап ҥнемі ескертіп отыру, қадағалау –

домбырашы - ҧстаздың парызы.

Қорыта келгенде, әннің, музыканың ӛске-

лең ҧрпаққа беретіні кӛп-ақ. Тек сол кӛркемдік,

эстетикалық азықты ҥнемі, дер кезінде ҥнемдеп,

педагогикалы қағидалармен жастарды баули біл-

геніміз жӛн. Қҧлақты жауыр қылған батыс музы-

каларына еліктеген, кӛшедегі әнді сахнаға шы-

ғарған заманда, жеңіл музыкаға әуестеніп кеткен

жастарымызды, кәсіпқойлық – ҧлттық дәстҥрлі

музыкалық ӛнерімізге, рухани, бай қҧндылықта-

рымызға ынталандырып, қызықтырып, эстетика-

лық талғамын, дҥниетанамын қалыптастыру қа-

жет. Сондықтан домбыраны сауаттылықпен ой-

нап кӛзін ашқан бала әлде қайда еңбекқорлыққа,

адамгершілікке, ҧжымдылыққа, кішіпейілділікке,

эстетикалық талғамы жоғары болып ӛседі. «Ҧяда

нені кӛрсең ҧшқанда соны ілерсің» - деген

қанатты сӛз осының айғағы іспеттес. Теңіздің

тҥбінде жатқан інжҥ-маржандай бай ӛнерімізді

келешек ҧрпақтың бойларына сіңіріп, тәрбиелеу,

олардың дҥниетанымын қалыптастыру – әр қазақ

отбасының және кез келген музыка маманының

міндеті екендігін ҧмытпағанымыз жӛн.

ӚНЕР СЫНЫБЫНДАҒЫ ЭСТЕТИКАЛЫҚ ТӘРБИЕ ҤЙЛЕСІМДІ ДАМУДЫҢ

ЖАЛПЫ НЕГІЗІ

Кусайнов С.С.,

Алға балалар ӛнер мектебінің домбыра класс оқытушысы

Қазіргі кезде эстетикалық кӛз қарастарды

тәрбиелеу – тәрбие барысының зейін салуды, кҥн

санап ӛсіруді талап ететін мәселесі. Біздің қоғам

адамына тек қана ӛнердің емес, еңбек, қоғамдық

қатынастар, қоршаған орта, тәртіп, тҧрмыс,

табиғаттың да әсемдік жақтары ықпал етеді.

Эстетикалық кӛзқарастар адамның шындыққа

қатынасын анықтайды.

Адам ӛмірінде эстетикалық кӛзқарас әр-

дайым қуатты рухани кҥш ретінде кӛрінеді. Бала-

ға балғын, бӛбектік кезеңнен бастап әсемдікке

ҧмтылу тән нәрсе. Ол әрдайым бойларында әсем-

дік қҧндылықтыры бар қатар-қҧрбыларына, ере-

сектерге еліктейді. Балалардың ӛз еңбек іс-әреке-

ті тиімді және сапалы болуы ҥшін оның ҧйым-

дастырылуы толысып, тамаша нәрсені қабылдау

деңгейіне жеткені жӛн. Балаға сонымен қатар

жасампаздықтың да әсемдігі ашылады.

Еңбек әсемдігін қабылдауды ҥйретіп, қо-

ғамдық іс-әрекет әсемдігіне сезімталдығын тәр-

биелеп, мҧғалім балалардың еңбек белсенділігін

кеңейтуге ден береді. Эстетикалық кӛзқарасты

тәрбиелеудің экономикалық мәселелерге әрі

тікелей, әрі жанама қатынасы бар. Бҧл біздің

қоғамдық ӛндіріс адамдардың ӛскелең рухани

және материалдық қажеттіліктерін қанағаттан-

дыруға бағытталғандығынан туындайды. Ӛнді-

рілген товарлар сапасын әсемдігі тҧтынылуы

жағынан ҥлкен әсер етеді. Мҧның ӛзі әр баланың

білім алуында белгілі дәрежеде эстетикалық

кӛзқарас мәдениеті болуын талап етеді.

Ӛнерде шоғырланған адамдардың шын-

дыққа эстетикалық қарым-қатынас қоғамдық

идеяларды алға алып баруымыздың қҧралы сол

арқылы санаға ӛті кҥшті жҥзеге асуы әсер етеді.

Сонымен оқушылардың эстетикалық

кӛзқарасын тәрбиелеу дамыған әсемдік саны мен

талғамды, оны қабылдау және бағалау қабілетін

қалыптастырудың мақсатқа бағыттала

ҧйымдастырылған процесі. Ол іс-әрекеттің

барлық тҥрлеріндегі әсемдік нышанын анықтып,

оны оқушының әсемдікке кӛзқарасының дамуы,

білім алуы, қалыптасуы қҧралыны айналдырады.

Кең ой ӛрістілік сӛйлеу іс-әрекетінің маз-

мҧнынан сӛз ӛнгерін, ақыл-ой еңбегін, шындық-

тың обьективты жақтарын, кӛркем сӛз сҧлулы-

ғын бӛліп қарайды. Еңбек іс-әрекетінде еңбек

мақсаттары және процесі, оның нәтижесі, сҧлу-

лығы ерекше кӛрсетіледі. Қҧқықтық іс-әрекетін-

де қоғамдық мҧраттардағы, дамудағы оның ын-

тасы мен тәртібіндегі сҧлулыққа баса назар ауда-

рылады. Бейнелеу іс-әрекеті барысында балалар-

ға кӛзге кӛрінетін әлем, музыкадан адам жасаған

дыбыс ҥйлесімділігінің сҧлулықтары ашылады.

Әсемдікке тәрбиелеудің оқушыны жан-

жақты және ҥйлесімді дамытудың жалпы жҥйе-

сінде жанама қызметі де бар. Әсемдіктің адам

ҥшін зор тартымды кҥші бола отырып, сонымен

бірге оның іс-әрекетінің белсенді және тиімді деп

берушісі де болады. Оқушы ӛнегелігінің әсем-

дігі, оның жан дҥниесінің байлығы, шешендігі

оны басқа адамдарға тартымды етеді. Оқушылар

алдында ашық кӛрініс берген еңбек әсемдігі, ол

еңбегі тартамды етеді және еңбек іс-әрекетінің

процесін жеңілдетеді. Ерлік пен шын азаматтық

әсемдігі адамдарды қоғамдық тәртіп және

қҧқықтық әрекеттерін орындауғы жетелейді.

Эстетикалық кӛзқарасты тәрбиелеудің негізгі

қҧралы – ӛнер. Ол шындықты кӛркем, сезімді

қабылданылатын бейнелер арқылы бере отырып

және осылар арқылы адам сезімі мен санасына

67

әсер етіп оның кӛзқарасын қалыптастыруға

жәрдем етеді. Педагогикада эстетикалық кӛзқа-

расты тәрбиелеу тәрбиенің басқа салаларымен

тығыз байланысы қаралады. Балалардың ақыл-ой

тәрбиесін, зерттелген қҧбылыстар әсемдігін

ашпай жҥзеге асыру мҥмкін емес. Еңбекке

тәрбиелеу – адамдардағы әсемдікті еңбек маз-

мҧны мен процесін танымай саналы тәртіп пен

мінез қҧлықты тәрбиелеу мҥмкін емес. Сондай-

ақ әсемдікке кӛзқарасты тәрбиелеу ӛмірден,

белсенді іс-әрекеттен және мҧраттарға жету

жолындағы кҥрестен оқшау қарауға болмайды.

Ӛмірдегі, ӛнердегі әдемілікті сезу және кӛру

адамдарда әл тҥрлі болады. Біреулер әдемілікке

ҥңіле қарап, оның сырын білуге тырыспады. Ал

кейбіреулер оған онша мән бермейді, қалай

болса солай қарап, жанынан ӛте шығады. Әде-

мілікті сезу ҥшін, оған тҥсіну ҥшін ең алдымен

бейнелеу ӛнері, музыка және ән саласынан әрбір

адамда білім болуы қажет. Білім адам сҧлулықты

бағалай біледі, тҥсінеді. Айналадағы дҥниеге

сезімталдық, эстетикалық қабылдау қырағылы-

ғы, ықыластылық, қамқорлық баланы эстетика-

лық дамуының негізі болады. Эстетикалық ҧғым-

ды, пайымдауды, баға беруді қалыптастыру–

эстетикалық тәрбиенің тағы да бір міндеті.

Әдемілікті сҥю, оған тҥсіну ҥшін балаға

негізінен кӛмектесетін білім. Сондықтан бала

бейнелеу ӛнері саласында ырғақ, ҥндестік,

музыка мен әндегі дыбыстарды және ӛнер

әдістері туралы білімді игеру қажет. Осыған

байланысты ол эстетикалық терең тҥсінуге

тырысады, байымдай және бағалай біледі.

Кӛркемдікке және сҧлулыққа баға беру ҥшін

эстетикалық танымның маңызы ӛте зор.

Эстетикалық таным – бҧл ӛмірдегі, еңбектегі

және табиғаттағы сыртқы әдемілік пен нағыз

сҧлулықтың арасын ажырата білу, ӛнер

шығармаларына жоғары талап қою.

Балаларды эстетикалық белсенділікке тәр-

биелей отырып, оларды ӛздігінен ілтипатты

оқырман, қайырымды кӛрермен, сезімтал тың-

даушы болуға ҥйрету қажет. Балалар әдебиетті

оқуға, кинофильмді, теледидарды, спектакльді

кӛруге, музыканы тыңдауға ӛте ынталы болады.

Әр тҥрлі әдеби, музыкалық шығармалардағы іс-

әрекеттің оқиға желісін дҧрыс тҥсіну ҥшін,

балаларды кӛп ізденуге ҥйрету, бағыт беру

ҧстаздардың басты міндеті. Баланың эстети-

калық мәдениеті және белсенділігі тҧтас педаго-

гикалық процесте дамиды. Сондықтан оның

барлық еңбегі, демалысы эстетикалық бағытта

тиімді ҧйымдастырылса, ол ӛз ӛміріне әдемілік

элементтерін енгізе алады. Эстетикалық тәрбие-

нің маңызды міндеті — ӛнер және әдебиет сала-

ларында балалардың қабілетін, ынтасын және

бейімділігін дамыту. Осыған орай, мектепте

оқушылардың ықтимал мҥмкіндіктерін және

қабілетін барынша ашу керек. Эстетикалық

тәрбиенің негізгі қҧралдары — әдебиет және

ӛнер. Олар зор идеалық тәрбиелік роль атқарады.

Әдебиет пен ӛнер адамдары қуанышқа бӛлейді,

жігерлендіреді, олардың идеялық жағынан

баюына игі әсер етеді. Ӛнер және әдебиет адам

санасына белгілі кӛзқарастарды әр тҥрлі

қҧралдар арқылы әдебиетте – проза, поэзия,

кескіндеме – жанр, баталия, пейзаж, мҥсінде –

бюст, т.б., музыкада – симфония, оратория, ән

енгізіледі. Демек, эстетикалық тәрбие берудің

міндеті міндеті – имандылық, адамгершілік

тәрбиесі мен бірлікте шешіледі. Тҧлғаның

бойына адалдық, кісілік, шыншындық,

гуманистік, жаны жайсан, кӛңілді дарқан игі

қасиеттер тҧтаса келіп бір арнадан тоғысады.

Ӛйткені эстетикалық тәрбие ӛз алдына оқшау

тҧрған тәрбие емес, мектепте оқылатын пәндер

жҥйесінде жҥзеге асырылады. Әсіресе, әдебиет,

музыка, кӛркем ӛнер сабақтарын ӛтуде ерекше

мән беріледі. Сондай-ақ сыныптан тыс

ӛткізілетін ҥйірме жҧмыстарында, оқушылардың

ӛздері ҧйымдастырған студия, театр, тҥрлі

сахналар қойылылымдар арқылы орындалады.

ТУҒАН ӚЛКЕ ТАРИХЫ

Нарегеева А.М.,

Ырғыз ауданы тарих пәнінің мҧғалімі

Қазақ халқының тарихының Ресей

империясының және Кеңестер қҧрамында болған

кезеңдерінің қалың жҧртшылық ақиқаты болған

кезеңдерінің қалың жҧртшылық ақиқаты

айтылмай келген «ақ таңдақ» беттері ӛте кӛп.

Қазақстандық қҧрамдас бӛлігі ретінде

аудандардың да тарихын жазу әзірге жҥзеге

асырылмай отыр. Осы тҧрғыдан алып қарағанда

киелі қазіргі замандағы рухани ӛміріміздің ӛзекті

мәселелерінің бірі болып табылады.

Шежірелі Ырғыз жер талай саяси экономи-

калық және әләуметтік оқиғалардың куәсі. ХІХ

және ХХ ғасырда қазақ жерінің Ресейге

қосылып, әуелі Ресей империясының \1731-

1916\, кейіннен Кеңестер Одағының \1917-1991\

қҧрамында болған кезеңдерде Ырғыз халқы

отаршылыққа қарсы 1916 жылғы ҧлт азаттық

68

кӛтеріліс, 1928 жылғы ірі байлардың мал мҥлкін

конфискациялау, 1937 сталиндік репрессия

сияқты қасіретті оқиғаларды басынан кешірді.

Ырғыздың байтақ жерінде ХІХ-ғасырдың екінші

жартысында бҥкіл Қазақстан мен Ресей, Орта

Азия жҧртшылығына кеңінен танымал болған

Ырғыз жәрмеңкесі жҧмыс жасады. ХХ ғасырдың

ортасында \1954-1957\ Совет Одағы коммунистік

партиясының \СОКП/ Орталық Комитетінің

шешімімен Ырғыз даласында тың жерлерді

игеруді жҥзеге асырылып, Ырғыз және

Қарабҧтақ аудандарының астық егуге жарамды

жерлері жаңадан қҧрылған кеңестік

шаруашылықтарға \совхоздарға\ біріктіріліп,

Ақтӛбе облысының картасында жаңа Комсомол

\қазір Әйтеке би\ ауданы пайда болды.

Жас ҧрпаққа тәрбие берудің тура жолы

тарихи тағылым.

Қазақстанның тәуелсіздік алуы кӛптеген

тарихи оқиғаларды ақиқат тҧрғысынан қайта

қарап, зерттеуге мҥмкіндік туғызады.

ХІХ ғасырдың 40-жылдары Ресей империя-

сының ҥкіметі Қазақстан жерін отарлау саясатын

кҥшейте тҥсті. Сӛйтіп, Кіші жҥз жерін қоршап

әскери бекіністер жҥйесін орната бастады.

Орынбор ӛлкесінің генерал губернаторы: Н.А.

Крыжановский: «Қазақ даласы алдымен

Орынбор ӛлкесі ҥшін, сонымен қатар Ресей ҥшін

ӛте қажет. Қазақтың даласы болмаса біздің

шаруашылығымыз кӛп нәрсені жоғалтқан болар

еді. Сол жоғалтқан нәрсемізді бір қазақ даласын

ӛзімізге қаратып, ӛз иелігімізге қарату арқылы

ғана орнына келтіре алған болар едік», деп орыс

мемлекетінің отаршылдық саясатын ашық атап

кӛрсеткен болатын.

Кіші және Орта жҥз терриориясында әске-

ри бекіністердің салынуының негізгі себебі

Кенесары бастаған кӛтерілісті басу. Ӛйткені,

қазақ даласындағы ҧлт азаттық кӛтерілістерді

басу ҥшін әскер жинау, жазалаушы әскерді қару

жарақпен қамту, кӛтерілісшілердің ізіне тҥсіп қу-

далау ҥшін патша ҥкіметіне кӛп уақыт қажет

болды. Сондықтан Орынбор басшылығы кӛтері-

лісті толық басып жаншу ҥшін жергілікті жерде

тҧрақты әскери база қҧру туралы мәселе кӛтерді.

Сӛйтіп, қазақ даласында әскери бекініс салу кҥн

тәртібіне қойылды.

Осының нәтижесінде 1845 жылдың басын-

да Ресей императорының жарлығы шығып онда:

«Орынбор ведомствосының қазақ даласында тҧ-

рақты екі пункт орнату қажет. Біріншісі: Ырғыз

ӛзенінің бойында Айырқызыл және Қарақоға

шатқалдарының арасында, екіншісі: Торғай ӛзені

бойында Тосын қҧмы мен Тайпақтың жоғарғы

ӛткелі арасында» деп кӛрсетіледі.

Патша жарлығын орындай отырып

Орынбор генерал губернаторы В.А. Обручаев

1845 жылы 31 мамырда 462 бҧйрығымен

Орынбор шекара комиссиясының тӛрағасы

генерал майор Ладыженскийге жоғарыда аталған

бекіністерді салуға міндеттеді. Бҧл бекіністер

қадағалау қызметін атқаруға тиіс болды.

Бекіністер орналасқан жерлер мынадай

талаптарға сай болуы керек еді: кӛктемде қар

ерігенде су жиналмайтын, бекініс маңы

жайылым және шабындыққа қолайлы, отын

дайындау ҥшін қажетті қамыс пен қарағаш,

қурайы мол жерлерді таңдау қажет болды.

Ырғыз және Торғай ӛзендерінің бойына

салынуға тиіс бекіністердің қҧрылыс жҧмыстары

және әскери гарнизонды азық тҥлікпен алғашқы

1 жылда толық қамтамасыз ету ҥшін қазақтардан

жиналған тҥтін салығынан Орынбор әскери

губернаторы жанында ерекше тапсырмалар

жӛніндегі жҧмыстарды атқаратын коллеж

ассесоры Андрюковке 65067 рубль 37 тиын

кҥміс ақша бӛлу туралы нҧсқау берілді.

Бекініс салу барысында патша ҥкіметінің

әкімшілігі оны тек қана бекініс ретінде ғана емес,

аймақтағы сауда орталығы ретінде

қарастырылды. Сӛйтіп бҧл іс әрекет ӛлкенің

экономикасын кӛтеруге ӛз ықпалын тигізеді.

1845 жылы 5 қазанда Орынбор әскери

губернаторының Ырғыз және Торғай ӛзендерінің

бойында айырбас саудасын \жәрмеңке\ ашу

туралы №1581 бҧйрығы жарияланды. Бҧл

бҧйрықта орыс саудагерлеріне жаңадан игерілген

қазақ даласындағы бекіністерде жергілікті

халықпен айырбас сауда жҥргізуіне рҧқсат

етілді. Осы бҧйрықтың негізінде Орынбор

қалалық депутаттар Думасына қазақтармен сауда

жасау еркіндігі туралы орыс саудагерлеріне

хабарлау міндеттелді.

Сонымен қатар бекініске отбасымен кӛшіп

келген әскери казактарға жаңа мекенге

қоныстанғаны ҥшін 21 рубль 66 тиын жәрлем

ақы, ҥй, қора тағы басқа қҧрылыстар салу ҥшін

65 рубль ақашалай қаражат бӛлінді. Осы

жеңілдіктер бекініске қоныстанғандар ҥшін 1891

жылғы 5 наурыздағы жаңа ереже қабылданғаға

дейін ӛз кҥшінде болды.

Патша ҥкіметі Орал \Ырғыз\ бекінісінің

Орынбор қаласымен байланысын орнықтыру

ҥшін почта қызметін жолға қоюға тырысты. Орал

\Ырғыз\ бекініс мен Орынбор \Торғай\

бекіністерінің арасы 200 шақырым, Орск

қаласына дейін 400 шақырым болды.

1845 жылы мамыр айының ортасында

Ресей империясының әскери қызметкері майор

Назаровтың басқаруымен қҧрамында 150 жаяу

әскер, 100 аттылы казак әскер, 12 адам

бекітілген, 2 зеңбірегі бар, батереядан қҧралған

әскери отряд, Торғай облысының Ырғыз ӛзенінің

бойындағы Жармола елді мекеніне келіп, Орал

69

бекінісінің негізін салды. Бекініс алғашқыда оны

әскери базаны салуға жҧмылдырылған әскери

казактардың келген жерінің атымен аталды.

Алғашқы кезде Ырғыз бекінісінде 164

әскери қызметкерлер және іс сапармен белгілі

бір уақытқа келіп кетіп жҥрген 226 басқа да

әскери шенділер тҧрды.

Инженер прапорщик Михайловтың

басшылығымен Орал \Ырғыз\ бекінісінің

қҧрылысы жедел жҥргізіліп гарнизон, оқ дәрі

қоймасы, әскери комендатура, тҧрғын ҥйлер, ата

қора сияқты обьектілері іске қосылды. Кейінірек

бекіністе христиан \православиелік\ шіркеуі, он

орындық аурухана почта ҥйлері салынды.

Орал бекінісінің орнын белгілеп, әскери

географиялық тҧрғыдан негіздеген, Ресейге 1823

жылы келген, Орынбор әскери округі бас

штабының полковнигі Иван Федорович

Бларамьерг ӛзінің «Естеліктер» деген кітабында:

«14 кҥн бойы кӛліктен тҥспестен жҥре отырып,

мен орал әскери бекінісін салуға орын таңдап алу

ҥшін Ырғыз ӛзенінің тӛменгі қҧйылысына келіп

жеттім. 1841 жылғы экспедициядан бері Ырғыз

ӛзенінің оң жағындағы биік жар қабақ –

Жармола есімде жҥретін, ол алыстан кӛрінуші

еді. Мен бірден соған тарттым. Ырғыздың тайыз

суын кешіп ӛтісімен Жармоланы тауып алып,

оның суретін тҥсіруді бҧйырдым. Бҧл жер

шамамен Орскіден 400 шақырым қашық.» 6-

июльде гарнизон әскерлері \жаңаша 19 тамыз\

қҧрылыс алаңына әндете барып, жҧмысқа кірісті.

30 август \жаңаша қыркҥйек\ 1845 жыл әулие

Александр кҥніне жаңа форт салтанатты тҥрде

ашылды» деп жазған болатын.

Орал \Ырғыз\ бекінісінің қазақ жерін отар-

лаудағы маңызын Фридрих Энгельс 1858 жыл-

дың 3-қарашасында «Нью Йорк дейли трибун»

газетінде жарияланған «Ресейдің Орта азияға

қарай қозғалуы» деген мақаласында былай деп

атап кӛрсетті: «Ӛзі аттс ӛзен бойындағы Ырғыз

бекінісі \қазақ\ даласының оңтҥстік бӛліктерін

қорғаудың орталық пункттері қызметін атқаруда,

олардың және Орал ӛзені бойындағы қалалардың

арасында жол бойымен кӛлемі кіші форттар,

сонымен қатар бір бірінен 10 немесе 12 миль

қашықтықта қҧдықтар салынды.»

Ресей патшалық ҥкіметі 1845 жылы Ырғыз

\Орал\ бекінісіндегі гарнизонда 150 жаяу әскер,

100 әскери казак, 2 зеңбірек ҧстады.

1868 жылы Ырғыз Торғай облысының уезд

орталығы болды және қала статусын \1869\ алды.

Жаңа басқару қҧрылымы негізінде Ырғыз уезі 3

крестьяндық бӛлікке бӛлінді.

Бірінші Ырғыз крестьян учаскесі 4 болыс,

40 ауыл, 6534 отбасын қамтыды. Екінші

Қарабҧтақ участкесінде 3 болыс, 33 казак, 1 орыс

ауылдары мен 5240 отбасы болды. Ҥшінші

Шалқар участкесінің қҧрамына 5 болыс, 43 ауыл

7490 отбасы енді.

Ырғыз уезд начальнигіне бағынатын 3

крестьян начальниктер әуелі 12 болыс,1880

жылы 13 болысқа бірігіп, 127300 шаршы

километр территориясы бар әкімшілік аумақта

74585 адам мекендеді.

1869 жылдың аяғында ХІХ ғасырдың

аяғыныда 70 жылдары Орынбор ӛлкесінің

генерал губернаторы Н.А. Крыжановский

ҧсынысына сәйкес Ресей ішкі істер министрлігі

Ырғыз ӛңірінде әскерилердің қажеттілігі ҥшін

тҧщы су кӛздерін табу мақсатында арнайы

экспедиция ҧйымдастырып, осы жҧмысқа 18

мың рубль жҧмсалды. Торғай облысының әскери

губернаторының ішкі істер бӛлімінің 1872

жылғы 21 желтоқсанда Орынбор генерал

губернаторының 1873 жылы 24 ақпанда Ресей

жол қатынасы министрлігінің тас жол, су

қатынасы департаменті бӛгет салу және артезиан

қҧдықтарын қазу мақсатында зерттеу және

жобалау жҧмыстарын жҥзеге асыру ҥшін статс

Кеңесші, инженер Лебедевті Ырғызға жіберген.

Бірақ, бҧл шара кҥткендегідей нәтиже бермеді.

Ырғыз бекінісі тек әскери әкімшілік

қызмет қана емес, ҥлкен сауда орталығының да

ролін атқарды. Ресми қала атанғаннан бастап

\1869\ Ырғыз бекінісі Орта Азияны Ресеймен

байланыстыратын ҥлкен сауда жолының

бойында орналасқандықтан Санкт-Петербург,

Орынбор, Орскіден шыққан әскери отрядтар мен

сауда керуендерінің және почта тоқтап ӛтетін

маңызды сауда орнына айналды.

ҦЛТТЫҚ ТӘРБИЕ БЕРУДЕ ОТБАСЫНЫҢ МАҢЫЗЫ

Тлесова Л.Ж.,

Шалқар қаласы № 8 орта мектебінің бастауыш сынып мҧғалімі

Бҥгінгі кҥн жоспарын жетілген азамат етіп

тәрбиелеу отбасылардың жауапкершілігін тағы

да арттыра тҥсуде. Себебі, балаға саналылықтың

сипаты ол ӛмірге келген кҥннен бастап, сол

отбасында бойына сіңеді. Кейіннен мектеп,

қоршаған орта және қоғамдағы болып жатқан әр

тҥрлі жағдайлардың әсерімен қалыптасады.

Мҧны, әрине, барша біледі. Бірақ біздің айтайын

70

дегеніміз, балалардың жақсы немесе жаман

болып қалыптасуына ең бірінші отбасындағы

ата-ананың немесе сол отбасындағы ҥлкендердің

әсері аса маңызды екенін баса айтып соған

кӛңілді кӛбірік бӛлмекшіміз.

Балалар ӛз бойынан ата-анасының бар

болмысын кӛрсетсе, керсінше, ата-аналар да

ӛмірінің жалғасын балаларынан кӛреді. Жасы

ҥлкендерді, қарияларды қҧрмет ету, олардың

келелі кеңестерін ежелден келе жатқан

халқымыздың дәстҥріне сай жол-жорықтарын

тыңдай отырып, солар кӛрсеткен жолмен жҥру

дәстҥрі халқымызда ежелден бар. Бҧл дәстҥріміз

кҥні бҥгінге дейін ӛз кҥшін жойған емес.

Жоймайды да. Себебі, қариялардың ӛмірден

кӛрген сабақтары мол. Олар ӛмір мектебінің

тҥрлі сынақтарынан ӛткен, кӛне кӛз халықтың

мҧраларымызды кейінгі ҧрпаққа жеткізуші тірі

тарихымыз. Сондықтан олардың қадіріне жетіп,

қҧрметтеп, сыйлауға міндетіміз.

Ал отбасында қалыптасқан ҧлттық тәрбие-

лік ҥрдістер мектепте ӛз жалғасын тауып жатса,

қҧба-қҧп. Бастауыш сынып мҧғалімі әрбір оқу-

шыға мінездеме берер тҧста, алдымен отбасын-

дағы әлеуметтік ахуалды, отбасы мҥшелерінің

арасындағы қарым-қатынас салтын терең тҥрде

зерттеп алуы қажет. Отбасында балаларды ҧлт-

тық әдет-ғҧрыптарға балалардың дҧрыс кӛзқара-

сын қалыптастыру сияқты мәселелерді есепке

алмай, оқу-тәрбие ҥрдісінде баланы ҧлттық рухы

биік азамат етіп шығарудың жолдарын белгілеу

мҥмкін емес. Мен сыныптағы оқушыларды зерт-

теу бағдарламасын жасағанда, алдымен баланың

ата-анасының педагогикалық, психологиялық

және этнопедагогикалық білім деңгейін, мәдени

дәрежесін, бала тәрбиесіне ықпалын байқау

мақсатында тӛмендегідей анкета тараттым;

1) Бала тағдырына деген ата-аналық

жауапкершілікті қалай тҥсінесіз?

2) Балаңыздың бойынан қандай қасиеттерді

кӛргіңіз келеді?

3) Балаңыз қандай болып ӛссе екен дейсіз?

4) Балаңызбен бірге қандай қазақ фильмдерін

кӛрдіңіз?

5) Қандай қазақ ертегілерін бірігіп оқып,

талдадыңыз?

6) Қандай ҧлттық ойындарды балаңызға

ҥйреттіңіз?

7) Балаңызды ойнатуға уақыт табасыз ба?

8) Сәби кезінде бесік жырын айттыңыз ба?

9) Нәрестеңізге шілдехана жасадыңыз ба?

10) «Тҧсаукесер» рәсімін ӛткіздіңіз бе?

11) «Сҥндет той» жасадыңыз ба?

12) Балаңызды еңбекке баулып жҥрсіз бе?

13) Балаңызбен бірге жҧмбақ- жаңылтпаштар

айтып, шешуін таптыңыз ба?

14) Қазақтың балалар ақын-жазушыларын ата.

15) Қызыңыздың шашын ӛсіруге қалай

қарайсыз?

Анкетаның жауаптарын қортындылай келе,

балалардың отбасында ҧлттық тәрбие рухында

тәрбиелену мәселесіне ата-аналардың

немқҧрайлы қарайтынын аңғардық. Ата-

аналардың 75 пайызы баламен бірге «отыруға,

ойнау, әңгімелесуге уақыттың жоқ екендігін»

сылтау еткен. Кейбір ата-аналар (13пайызы) бала

тәрбиесін «Баланың тамағы тоқ, киімі бҥтін

болуы» деп тҥсінетінін аңғартты.

Ал, біздің пікірімізше, жастардың

нашақорлығы, есірткілерге шылым шегуге кӛп

әуәстенуі, әр тҥрлі қауіпті дерттердің қанат

жоюы отбасындағы тәрбиенің дҧрыс

жҥргізілмеуінен орын алып отыр. Жас ҧрпақты

тәрбилеу отбасылық шаралардан басталып,

мектеп ҧжымына, мҧғалімдерге міндеттеледі.

А.Байтҧрсынов мектеп-ошаққа, ал соны ҧстап

тҧратын ата-ана, оқушы, мҧғалімді-ошақтың ҥш

бҧтына теңегең. Бҧл тегіннен-тегін емес.

Сондықтан, баланы халықтық тәлім-тәрбие

негізінде тәрбиелеу ҥшін мектеп пен отбасының,

ата-ана мен мҧғалімнің ӛзара бірлескен, белгілі

бір мақсатқа бағытталған кешенді жҧмыс

жоспары болуы керек. Жоғарыда аталған

кемшіліктерден арылу ҥшін мен мынадай

бағытта жҧмыс жҥргіздім;

1. анкета арқылы ата-аналарды зерттеу.

2. ата-аналармен жеке-дара жҧмыс

(әңгімелесу, пікірлесу)

3. ата-аналар ҧжымымен жҧмыс.

4. топтық тҥсіндірмелер.

5. жалпы ата-аналар жиналысында

лекциялар, баяндамалар оқу.

6. ӛнегелі отбасының тәжірибесін зерттеп,

кӛпке ҧсыну.

7. ҧлттық педогогиканы насихаттау

мақсатында тҥрлі кештер, сайыстар, тәрбие

сағаттар ҧйымдастыру.

Осы бағыттарды іске асыру ҥшін сынып

ата-аналары арасында «Шаңырақ сыны»,

«Аналар сайысы», «Ӛнегелі отбасы», «Ал,

қанекей, әкелер» атты сайыстар ӛткізілді.

Ата-аналармен бірлесіп ӛткізген «Ҧяда не

кӛрсе, ҧшқанда соны ілер» тақырыбымен

ӛткізілген» пікірталас және жанҧяны кім басқару

керек? Тақырыбында диспут ӛткізудің

этнопедагогикалық маңызы ӛте зор.

Сонымен қорыта айтқанда, бала жанын

ізгілендіру, оны ҧлттық рухы биік азамат етіп

тәрбиелеу – ҧстаздық тӛл міндетіміз. Ал

сыныптағы оқушыларды отбасы тәрбиесіне,

әлеуметтік жағдайына байланысты зерттеу

жҧмыстарының нәтижелері қосымшаларда толық

беріліп отыр.

71

КЕСІНДІЛЕРДІ ӚЛШЕУ. ФИГУРАЛАРДЫ САЛУ

Абденова Г.З.,

№6 Хромтау гимназиясының бастауыш сынып мҧғалімі

Осы сабақ арқылы

жҥзеге асатын оқу

мақсаттары:

Берілген ҧзындық бойынша кесінді сызады.

Нҥктелі қағазда жазықтықтағы қарапайым жазық фигураларды (ҥшбҧрыш,

тіктӛртбҧрыш) сызады.

Сабақтың

мақсаттары:

Барлық оқушылар орындай алады:

Жаңа білімді меңгеріп. Фигураларды ажырата алады.

Оқушылардың кӛпшілігі орындай алады: тӛркӛзді беттерге кесінділерді сала білу

дағдыларын қалыптастырады.

Кейбір оқушылар орындай алады: фигураларды ӛлшеп сыза алады.

Тілдік мақсат Оқушылар орындай алады: кесіндіні ӛлшеп сыза алады.

Тҥйінді сӛздер мен тіркестер:

Ҥшбҧрыш – треугольник -traingle

Шаршы – квадрат - square

Тік тӛртбҧрыш – прямоугольник - rectangular

Дӛңгелек – круг - round

Сыныптағы диалог/жазылым сай келетін тіл стилі:

Ҥшбҧрыштың ҥш бҧрышы, 3 қабырғасы болады. Тік бҧрыштың 4 қабырғасы,

4 бҧрышы; шаршының барлық қабырғасы бірдей тең болады.

Талқылауға арналған сҧрақтар:

Фигураларды ата?

Кесінді ӛлшеуге бола ма?

Ҥшбҧрыштың неше бҧрышы бар?

Шаршы мен тіктӛрбҧрыштың ҧқсастығы, айырмашылығы қандай?

Жоспар Сабақтағы жоспарланған іс-әрекет

Жоспарланған

уақыт есебі

Мҧғалімнің іс-әрекеті

Оқушының іс -әрекеті Ресурстар

Сабақтың

басы

5 мин

І. Ҧйымдастыру кезеңі

- Балалар, бҥгін бізге кӛптеген қонақтар келіп

отыр, қонақтармен амандасайықшы.

Ҥш тілде амандасу.

Сәлеметсіздер ме!

Здравствуйте!

Қолды кӛкке созайық,

Азайтайық, қосайық.

Сан есептің сарайын,

Кәне бірге ашайық.

Геометриялық фигуралар арқылы топқа

бӛліну.

І топ «Конус»

ІІ топ «Текше»

ІІІ топ «Цилиндр»

ІV топ «Пирамида»

Шаттық шеңбері

Топқа бӛліну

Болжам жазу арқылы

сабақтың мақсатын

оқушылар анықтайды

«Вортты

журнал әдісі»

Кесте

Сабақтың

ортасы

25 мин

ІІ. Қызығушылығын ояту

1. Қандай сызық? (тҥзу)

2. Мынау қандай сызық? (кесінді)

3. Мынау қандай сызық? (сынық сызық)

4. Мынау қандай қисық сызық?

(тҧйықталған)

5. Мынау қандай қисық сызық?

Ӛткенге шолу

«Кубизм»

әдісі

72

Сергіту сәті

3мин

(тҧйықталмаған)

«Кеңістік әлемі »

Фигураларды таратып беремін сол фигураны

айналдырып, қарап, домалатып, зерттеп

кӛресіңдер, болғасын топтан бір-екі оқушы

жауап береміз.

Осы фигуралардан

қандай заттар қҧрастыруға болады?

ІІІ. Жаңа сабақ

Кесінділерді ӛлшеу. Фигураларды салу.

Кеңістік фигураларға: текше цилиндр,

пирамида, конус.

Осы фигуралардың табанын қағазға

қарындашпен бастырып сызғызамын.

Фигураны алып тастап, қағазда салынған

суретті кӛрсетемін.

Фигураны қиып алу қажеттігін айтамын.

Қиып алынған фигураның қалай аталатынын

сҧраймын.

Қиып алынған фигураның ―дӛңгелек‖ деп

аталатынын айтқызамын.

- Не байқадыңыз?

«Жазық әлемі»

Жазық фигураларға нелер жатады: ҥшбҧрыш,

тіктӛртбҧрыш, шаршы, дӛңгелек.

Сызып кӛр.

Ҥшбҧрыштың 3 қабырғасы, 3 бҧрышы

болады. Оларды латынның бас әріптерімен

белгілейміз. Мысалы: АВС, ВАС, ВСА.

Тік тӛртбҧрыш 4 қабырғасы, 4 бҧрышы бар.

КDЕF, DKFE, EFKD.

Дәптерге мына фигураларды сыз.

Фигураның ең қысқа қабырғасы қайсы?

Оның ҧзындығын ӛлше.

Сергіту сәті

Музыканы қосып, геометриялық

фигуралармен ойнатамын. Музыка ойнап

тҧрған кезде оқушылар фигураларды бір-

біріне беріп отырады. Музыка тоқтаған кезде

фигура кімнің қолында қалса, сол оқушы ҥш

тілде фигураның атын айтады.

Тышқанның іні.

Тышқанның ініне кіретін барлық жолдардың

ҧзындығын ӛлше.

Олардың ішіндегі ең қысқасының ҧзындығы

қандай? Дәптеріңе ҧзындығы сондай кесінді

сыз.

Орындап кҿр.

Тіктӛртбҧрыш сыз.

Қарама-қарсы бҧрыштарындағы нҥктелерді

қос.

Пайда болған ҥшбҧрыштарды қиып ал.

Олардан жаңа фигура қҧрастыр.

Фигураларды сыз.

І топ в

Кеңістік фигуралар

Цилиндр, пирамида,

текше, конус және шар

Ханшатыр, бәйтерек,

зымыран т.б.

Жҧптық жҧмыс

Оқушылар сызба

жҧмысы мен

айналысады.

- Конустың ҥстел ҥсті-

нен жоғары тҧрғанын,

оның тек табаны ғана

ҥстелде жатқанын, ал

дӛңгелек тҥгелімен ҥс-

тел бетінде орналасқан

- Олардың негізгі

айырмашылығы:

дӛңгелек — жазық

фигура, ал конус —

кеңістік геометрия-

лық фигура.

Тақтамен жҧмыс

Ҥшбҧрыш -

треугольник -traingle

Шаршы – квадрат -

square

Тік тӛртбҧрыш –

прямоугольник -

rectangular

Дӛңгелек – круг –

round

Оқулықпен жҧмыс

«Микрофон»

әдісі

А4,

қарындаш,

қайшы,

Сҧрақ әдісі

Жҧмыс

дәптері №2

73

ІІ топ б

ІІІ топ ғ

ІV топ в

Фигураларды сызып, олар туралы айту.

А) тіктӛртбҧрыш 4 қабырғасы, 4 бҧрышы

бар. Ҧзындығы, ені болады.

В) ромбы 4 қабырғасы 4 бҧрышы бар,

қабырғалары тең, шаршыға ҧқсайды.

Ә) ҥшбҧрыш 3 бҧрышы, 3 қабырғасы бар.

Г) кӛпбҧрыш 5 бҧрышы бар, 5 қабырғасы

бар.

Б) сҥйірбҧрыш 3 қабырғасы, 3 бҧрышы бар.

Ғ) кӛпбҧрыш 6 қабырғасы, 6 бҧрышы бар.

Ҿз мүмкіндігіңді пайдалан!

43+7 9+7 50+20

60-15 17-8 100-30

Жаңа фигуралар

қҧрастыру

Топтық жұмыс.

Ҿзіндік жұмыс

Жҧмыс

дәптері №2

Қиықша

«Бағдаршам»

әдісі

Сабақтың

соңы

7 мин

Кері байланыс.

Тақырып бойынша жаңа ақпаратты оң

жағына жазу

«Бортты журнал»

әдісі

Бортты

журнал

Қосымша мәліметтер

Саралау – оқушыларға қолдау кӛрсету.

Қабілеті жоғары оқушылар фигураларды

ҥш тілде айта алады. Фигуралардан

әртҥрлі заттар қҧрастыра алады.

Бағалау – оқушы-

ларды мадақтау,

смайликтер

арқылы бағалау.

АКТ, ӛнер,

кӛркем еңбек.

Ағылшын,

орыс тілі.

БІРІККЕН СӚЗДЕР

Абдірахманова А.Ж.,

Ырғыз ауданы Қарасай негігі мектебінің бастауыш сынып мҧғалімі

Сабақтың мақсаты:

Білімділік: Біріккен сӛздер туралы ҧғымымен та-

ныстыра отырып, жаттығу жҧмыстарын жҥргізу.

Дамытушылық: Оқушыларды ойындар арқылы

ойлау қабілетін дамыту, тапқырлық,

ізденімпаздық қасиеттерін қалыптастыру.

Тәрбиелік: Топпен жҧмыс жасай білуге

тәрбиелей отырып, адамгершілік ізгі қасиеттерді

бойларына сіңіру, патриоттық тәрбие беру.

Сабақтың тҥрі: ашық сабақ.

Сабақтың әдіс-тәсілдері: сын тҧрғысынан ойлау.

Сабақтың кӛрнекіліктері: сызба, қима қағаздар,

суреттер, слайд

Сабақтың барысы:

І. Ҧйымдастыру кезеңі: сабаққа даярлық.

ІІ. Ҥй тапсырмасын тексеру: 6-жаттығу.

ІІІ. Мақсат қою кезеңі: Сабақтың тақырыбын,

мақсатын хабарлау.

Жан-жақты білімдерін тексеру Кҥрделі сӛз

дегеніміз не? Мысал келтір. «Ойнайық та,

ойлайық!» ойыны

ІV. Оқулықпен жҧмыс.

Біріккен сӛздер

Екі не одан да кӛп тҥбірден қҧралған сӛздерді

біріккен сӛздер деп атайды. Олар бірігіп

жазылады: алабота, балқарағай.

Сергіту сәті «Қарлығаш»

8-жаттығу. Берілген сӛздерді оқы. Оқыған

сӛздеріңді сӛз қҧрамына талда. Әр сӛз неше

тҥбірден қҧралған.

Топпен жҧмыс. «Сҧрақты тап» әдісі

Сҧрақтың жауаптары беріледі. Сол жауаптың

сҧрақтарын табады.

сӛз тіркесі дейміз

етістік дейміз дыбыс ҥндестігі

деп атайды

кҥрделі сӛз сипаттау мәтіні

дейміз дейміз

қҧрмалас сӛйлем туынды зат есім

дейміз дейміз

Жҧмбақ шешу.

Алғашқы буыным,

Кӛшті бастар ҧлымын.

Сосын тоғай нуының,

Жыртқышының бірімін.

Екеуін қоссаң ірімін,

Кӛп аңдардың дҥрімін. (Жолбарыс = жол+барыс)

Сҧрақты

тап

74

9-жаттығу. Сӛздерді оқып, кӛшіріп жазу.

- Әр сӛз неше тҥбірден қҧралған.

Жеке жҧмыс. Тапсырма. Біріккен сӛздерді

мағыналарына қарай топтап жаз.

Орынбасар, асқазан, қосаяқ, Есенәлі, Қызылорда,

алтыбақан, аяқдоп, Айгҥл, Екібастҧз, сегізкӛз,

ақсҥйек. Кӛкқҧтан, Шиліӛзен, аққу, Бейсенбай,

ҧлтабар.

Кісі аттары: .....

Аң, қҧс атаулары: ...

Ойын табулатуры: ....

Дене мҥшелері: ...

Жер-су аттары: ...

Бағалау. «Бағдаршам» әдісі.

Бір-бірін бағдаршам тҥсі арқылы

бағалайды. Қызыл тҥс – тҥсінбедім,

сары тҥс – тҥсінген сияқтымын,

жасыл тҥс – барлығы тҥсінікті.

«Крестіктер нӛлдіктер» әдісі

Кестеден санды таңдау арқылы сҧраққа жауап

береді. Сҧрақ дҧрыс болса, крестік белгісін

қояды. Дҧрыс болмаса нӛл белгісін қояды.

1. Қосымша нешеге бӛлінеді, қандай тҥрлерін

білесің?

2. Сын есім дегеніміз не? Қандай тҥрлерін

білесің?

3. Реттік сан есім қандай сҧрақтарға жауап

береді?

4. Сӛз тіркесі дегеніміз не?

5. Зат есім дегеніміз не? Қандай тҥрлерін

білесің?

6. Баяндауыш дегеніміз не? Қандай сҧрақтарға

жауап береді?

7. Сан есім дегеніміз не? Қандай тҥрлерін

білесің?

8. Бастауыш дегеніміз не? Қандай сҧрақтарға

жауап береді?

9. Қаратпа сӛз дегеніміз не?

10-жаттығу. Ӛлеңді оқып, жатқа жаз.

-Ӛлеңде кездескен біріккен сӛздерді ата.

Ойын. «Жоғалған сӛздерді тап»

11-жаттығу. Берілген біріккен сӛздерді

қатыстытып сӛйлем қҧрап жаз.

- Бҧл сӛздердің біріккен сӛз екенін дәлелдеу.

«Ақиқат па, жалған ба?» әдісі.

1. В – ҧяң дауыссыз дыбыс. (ақиқат)

2. Ц – жіңішке дауыссыз дыбыс. (жалған)

3. Сӛйлем қҧрамындағы нақты сҧраққа жауап

беріп тҧрған толық мағыналы сӛздерді сӛйлем

мҥшелері дейміз. (жалған)

4. Қимыл, іс-әрекет иесін білдіретін сӛзді

баяндауыш дейді. (ақиқат)

5. Сӛйлемдегі бастауыш, баяндауыштардан басқа

сӛйлем мҥшелерін тҧрлаусыз мҥшелер деп

атайды. (ақиқат)

6. Қаратпа сӛз нҥкте арқылы ажыратылады.

(ақиқат)

«Сандар сыр шертеді» ойыны.

1+қазан 1+неше 6+бақан 6+атар

7+қарақшы 7+су 3+бҥйен

8+аяқ 9+қҧмалақ 40+қҧлақ 80+кӛл

40+аяқ 1000+тамыр 1000+шҧқыр

12-жаттығу. Кӛп нҥктенің орнына тиісті біріккен

сӛздерді тауып жаз.

Жеке жҧмыс.

Тапсырма 1. Біріккен сӛзді тап.

Жетісуда жҥрмесең,

Тауды қайдан білесің?

Алма теріп кӛрмесең,

Бауды қайдан білесің?

2.Тӛмендегі сӛздерден біріккен сӛз жаса.

Бӛрі, жол, басар, барыс, дос, гҥл, ай, жан.

«Сӛздер банкасы» әдісі.

«Басбармақ» әдісі.

Оқушылар бір-бірін басбармақ әдісі арқылы

бағалайды.

Басбармақ жоғарыға қарай - Мен тҥсіндім.

Басбармақ кӛлденең - Мен тҥсінгендеймін.

Басбармақ тӛмен қарай - Мен тҥсінбедім

14-жаттығу. «Ақтӛбе» сӛзінен баспалдақ жаса.

V. Бекіту:

VІІ. Қорытындылау Балалар, бҥгін біз не

ҥйрендік?

Рефлексия. «Екі жҧлдыз, бір тілек» әдісі.

Оқушылар бҥгінгі сабақ бойынша алған

әсерлерін және ҧсыныстарын жазып қалдырады.

VІ. Ҥйге тапсырма:

13-жаттығу. Суретке қарап. «Хайуанаттар

бағына саяхат» тақырыбына әңгіме қҧрап жаз.

Біріккен сӛз болып келетін аң-қҧстарды жазуды

ҧмытпа. 96-97 бет

VІІ. Оқушыларды бағалау

75

ENGLISH FOR KIDS

Абуова Ш.Е.,

№34 Таңшолпан МДҦ ағылшын тілі мҧғалімі

Мақсаты: Қоғам талабын ескере отырып, ана

тілінің базалық қҧндылықтарын меңгерген,

мемлекеттік және басқа да тілдерде мәдени қаты-

насқа дайын, мектеп жасына дейінгі кӛп тілді

тҧлғаны тәрбиелеу. Баланың интеллектуалды

дамуына ықпал етіп, эстетикалық талғамды

ҥйрету. Тілін дамытып, қабылдау (ойлау, сӛйлеу,

жады) қабілеттерін дамыту, білім беру,

тәрбиелеу. Қорытынды оқу іс-әрекеті негізінде

білімдерін бекіту, бақылау.

Кӛрнекі қҧралдар: Сандар, отбасы суреттері,

бейнетаспа, ҥн таспа, жануарлар суреттері,

ҥлестірме материалдар, жемістер мен кӛкӛністер,

тҥрлі тҥсті ойыншықтар, оқу қҧралдары,

кубиктер, ойыншықтар, ағылшын алфавиті.

Оқу бағдарламасының жылдық қорытындысын

тақырыптарға бӛліп ӛткізу.

Greeting

Numbers

My Family

Animals

Parts of body

Fruits & Vegetables

Colours

School Life

Professions

Seasons & Weather

Toys

The ABC

Good bye song

Барысы:

Greeting.

Мҧғалім: Балалар, бҥгін бізге қонақ болып

келген ата-аналарымызбен амандасайық, «Hello»

әнін орындап берейік. Бейне таспа қосылады.

«Hello, hello !

hello, how are you?

I am fine, I аm fine

I hope that you are too!»

Ал енді шаттық шеңберге тҧрып бір-бірімізбен

амандасайық, ән «Make a circle» ҥн таспа

қосылады

«Make a circle big-big-big

Make a circle small-small

Hello, hello, hello!

Make a circle round-round-round

Hello, hello, hello!

Make a circle up-up-up

Make a circle down-down-down

Hello, hello, hello! »

Ән «What is your name?»

2. Numbers. Ән «Numbers song ». Бейне таспа

қосылады.

Дидактикалық ойын: «Тӛбеңдегі қандай сан?»

шарты: ортаға бір баланы шығарып оның

тӛбесіне кез-келген санды жасырады, ортадағы

бала оны сҧрақ қою арқылы табады, мыс: is it

4,5,3,8,9,3,6,3,8? Қалған балалар жауап Yes/No

беріп отырады.

3. Family. Mҧғ: балалар ағылшын тілінде отбасы

мҥшелерін сурет арқылы атап берейік. (father,

mother, grandfather, grandmother, brother, sister,

baby.) Ән «Family Finger» Бейне таспа қосылады.

Тақпақ: «Family»

Father and mother,

Brother and sister,

Hand in hand

With one another!

4. Animals. Дамытушы ойын: «Қай жануардың

дауысы?» ҥн таспа қосылады. Кубикпен ойын:

«қай жануар тҥсті?»

5. Parts of body. Ән «head and shoulder»,

«Alouette», бейнетаспа қосылады. Дидактикалық

ойын: «Show me your … » шарты: балалар

аталған дене мҥшелерін кӛрсетіп қалуы керек.

6. Fruits & Vegetables. Дамытушы ойын: «Дәмін

тат!» шарты: кӛзін байлап ортаға бір баланы

шығарады да, кез-келген жемісті немесе

кӛкӛністің дәмін таттырады, ол бала жауабын

ағылшын тілінде айтуы керек. Дидактикалық

ойын «дҧрысын тауып кӛтер» шарты:

балалардың қолына суреттер таратылады олар

аталған жемісті немесе кӛкӛністі кӛтеруі керек.

7. Colours. Қимылды ойын: «touch something …

blue, red, green,» шарты: балалар тҥс аталған

кезде сол тҥстегі кез-келген затты ҧстап қалуы

керек. Ән «Rainbow Song», бейне таспа

қосылады.

8. School Life. Дамытушы ойын: «тауып кӛр»

шарты: ортаға бала шығады, кӛзін байлап қолына

оқу қҧралдарын кезекпен ҧстатып не екендігін

сҧрайды. Сӛздерді атап бер.

9. Professions. Дамытушы ойын: «кубиктер»

шарты: суреттері бар кубиктерді лақтыру

арқылы тҥскен жануарды атайды. Балалардың

суретімен мамандық иелеріне фотомонтаж

жасалады, әр кім ӛзінің кім екендігін айтады.

10.Seasons & Weather. Тақпақ «How is the

weather?

How is the weather?

How is the weather, everyone?

It is cloudy

It is sunny

76

It is rainy

It is snowy

It is windy

Clap, clap, clap

1,2,3 Lets go to play!»

ән «табиғат тҥстері»

«Spring is green

Summer is bright

Autumn is yellow

Winter is white»

«How is the weather?» атты қысқаша мультфильм

кӛрсетіледі, мазмҧнына сҧрақтар қойылады.

Toys. Ән «Тoys Song»

What is red ?2

Can you say?2

I can see a scooter2.

Point with me2

What is pink ?2

Can you say?2

I can see a doll2.

Point with me2

What is green ?2

Can you say?2

I can see a car2.

Point with me2

What is blue?2

Can you say?2

I can see a train2.

Point with me2

Сергіту сәті: «can you run?»

The ABC. Әріптерді атап шық. Ән «Тhe ABC

Song», бейнетаспа қосылады.

Good bye song. Хормен орындайды.

« Bye, bye

See you again

Hope to see you soon!»

Ата-аналарға сауалнама таратылады.

ҚЫС КӚРІНІСІ

Ажибаева А.И.,

Қобда ауданы Ӛтек ОМ бастауыш сынып және бейнелеу пәні мҧғалімі

Сабақтың мақсаты:

Білімділік: Оқушыларды қыс туралы табиғатты

дҧрыс бейнелеуге, суретті қамтып, бояу тҥстерін

ҥйлестіріп әр бояудың тҥстерін ажырата білуге

ҥйрету. Бейнені парақ бетіне толық орналастыра

білуге дағдыландыру.

Дамытушылығы: Ағаштарды тҥрлі-тҥсті бояу

арқылы бояп, шеберліктерін арттыру.

Оқушылардың бейнелеу қабілеттерін, есте

сақтау қабілеттерін дамыту.

Тҽрбиелігі: Оқушыларды ҧзақтылыққа дҧрыс

бейнелей білуге, эстетикалық қабылдауын,

шығармашылыққа қабілеттерін арттыруға,

табиғатты аялауға тәрбиелеу.

Сабақтың тҥрі: аралас сабақ

Сабақтың әдісі: сҧрақ-жауап, практикалық

жҧмыс, жҧмбақ шешу, венн диаграммасы, ойын.

Пәнаралық байланыс: музыка, еңбекке баулу,

сызу, әдебиет, дҥниетану.

Сабақтың кӛрнекілігі: Сабақ тақырыбы, тӛрт

кезеңдік сурет салу ҥлгісі, жыл мезгілдерінің

суреті, АҚТ графопроектор, шырша,

ойыншықтар, есіңде сақта ережесі, сҧрақ

жасырылған конверт.

Сабаққа қажетті қҧралдар: А3 формат, гуашь,

акварель бояуы, қылқалам, қарындаш, палитра.

Сабақтың барысы:

І. Ҧйымдастыру бӛлімі

1. Психологиялық тренинг «Кӛнілді кҥн»

2. Жаңа сабаққа даярлық

ІІ. Жалпы бӛлімі

1. Жаңа сабақ /Слайдпен жҧмыс/

2. Венн диаграммасы

3. Серігіту сәті.

ІІІ.Қорытынды

1. Сҧрақ-жауаптар

2. Рефлекcия

3. Бағалау.

4. Ҥйге тапсырма

І. Ҧйымдастыру бӛлімі:

Оқушылардың сабаққа дайындау, қҧрал-

жабдықтарын алдырып, сабақта жоқ

оқушыларды тҥгелдеу.

1. Психологиялық тренинг «Кӛнілді кҥн».

Оқушылардың назарын жаңа сабаққа аудару.

2. Жаңа сабаққа даярлық:

Оқушылар біздің бҥгінгі сабағымызда мына жыл

мезгілдерді есімізге аламыз ал бір жыл мезгілінің

суреттейміз. «Жылдың әр мезгілі» суретімен

жҧмыс. Олай болса, қане бәріміз мына

шыршаның қасында тҧрған конвертке назар

аударып, ішіндегі шартты оқып шығайық. Мҧнда

былай жазылған: «Жердегі жатқан шырша

ойыншықтарымен, жҧмбақты шеше отырып

безендіру керек».

Шелек қалпақ басында, сәбіз екен танауы.

Қыста қардан туатын, тауып кӛрші сен оны.

(Аққала)

Қолы менен қаламы жоқ, бірақ сурет салады кӛп.

(Аяз)

Қоймасын қыс атқарып, жерді жапты ақ мамық.

(Қар)

77

Зулап тҥсіп тӛменге, шықпас менсіз тӛбеге.

(Шана)

Қыста шыны боп қатады, жылыда су боп

жатады. (Мҧз)

Әуеде ақ мамық қалбалақтап ҧшады, қанаты

талып жерді барып қҧшады. (Қар)

ІІ. Жалпы бӛлімі.

1. Жаңа сабақ.

Міне, балалар бәріміз жҧмбақтың жауабын

тауып, шыршаны безендірдік. Сонымен, балалар

біздің бҥгінгі тақырыбымыз «Қыс кӛрінісі» деп

аталады. Қыс кезінде жапырақтар әбден тҥсіп,

сидиған ағаштарға назар аударайықшы. Олар ӛте

қызық және әртҥрлі. Әр ағаш ӛзіндік

ерекшеліктерімен кӛзге тҥседі. Бір ағаштың

бҧтақтары мың бҧралған нәзік болса, енді бірінің

бҧтағы тік әрі жуан болып келеді. Қыс кезінде

ағаш бҧтақтарына тҥскен қар немесе қырау

оларды әдемі етіп кӛрсетеді.

2.Венн диаграммасы

жақсы жағы жаман жағы

Слайдпен жҧмыс, қысқаша мәлімет беру.

Еліміздің елді мекендерінде алуан тҥрлі ағаштар

ӛседі. Мысалы: таулы аймақтарда қарағай,

шырша, арша, ал шӛлді аймақтарда қарағаш,

сексеуіл, т.б. кездеседі. Сонымен қатар аққайың,

терек, тал секілді ағаштар да бар. Ағаш

тҥрлерінің ерекшеліктерін қыс кезінде байқауға

болады. Қыста ағаштарды бейнелеу ӛте қызық

әрі әдемі. Сондықтан бҥгін қыс кӛрінісін

бейнелеуді ҥйренейік. Қане, олай болса мына

кезеңдерге мән беріп қарайық. Әр кезең ӛзінің

сипатына қарай бейнеленген екен.

1-кезең, 2-кезең, 3-кезең, 4-кезең. Енді бәріміз

парағымызды алып, бейнелеуге кірісейік. Ол

ҥшін, ең алдымен кӛмекші сызықтар арқылы

белгілеп, ағаштарымызды бейнелейміз. Кӛмекші

сызықтар бізге суретіміздің дәл әрі нақты етіп

кӛрсетуге керек болады.

Қағаз бетіне бейнені орналастыру, орнын

белгілеу, кӛру нҥктесін таңдау ҥйлесімділіктің

бастапқы негізі болып табылады. Нҧсқаның жеке

бӛліктері бір-бірімен байланысты болғанда ғана

ҥйлесімділік шешім дҧрыс болады.

Композициядағы басты нәрсеге назар аударайық.

Есіңде сақта ережесі: Композициядағы басты

нәрсе:

Пішіні

Ӛлшемі

Тҥсі

Орналастыру кӛмегі айқын болу керек.

Бейнелеу ӛнерінің барлық жанрында да

композиция басты роль атқарады. Себебі, біз

суретті әдемі етіп бейнелеп, әдемі бояу тҥстерін

бергенімізбен, картинадағы ҥйлестіру орталығы

дҧрыс болмаған жағдайда суретіміз дҧрыс

болмайды. Себебі, суреттің ҥйлестіру орталығы,

компоновка дҧрыс болу керек.

Пейзаж – француз сӛзі, бҧл ландшафты,

табиғатты бейнелеу. Пейзаж дербес жанр ретінде

Қытайда, Жапонияда және басқа шығыс елдерін-

де, сондай-ақ Еуропада дамыған. Пейзаж жай

ғана айнытпай бейнелеу емес, онда суретшілер-

дің сезімдері мен ойларын берудің ҥлкен мҥм-

кіндігі жатыр. Адам ӛмірін салыстырып қараған-

да табиғат ӛмірі мәңгілік сияқты болып кӛрінеді.

Пейзаж ӛнері де алуан. Кейбір пейзаждар

табиғаттың ӛмірде бір нақты кӛрінісін білдірсе,

енді біреулері суретшінің қиялынан туады.

Пейзажды салу ҥшін біз ең алдымен перс-

пектива заңдарына тоқталамыз. Перспектива –

бейнелеу ӛнерінде кеңістіктегі нәрсенің біздің

кӛру нҥктемізден алыстаған сайын кішіреюіме-

нен тҥсіндіріледі. Бҧл табиғи заңдылық. Яғни,

ӛзіміз кҥнделікті ӛмірде кӛріп жҥрміз. Ал,

бейнелеу кезінде ӛте ҧқыптылықты қажет етеді.

Ҥлкен жол алыстаған сайын жіңішке сызыққа

айналады. Ағаштар алыстаған сайын ауа

перспективасы кӛрінеді.

3. Сергіту сәті.

ІІІ. Қорытындылау

1. Сҧрақ-жауаптар

Қыста қандай ӛзгерістер болады?

Қар ханшайымына киімнің қандай тҥсі қауіпті?

Жаңа жылда пайда болатын дорба, қай адамның

дорбасы?

«Ақ киімді денелі, ақ сақалды. Соқыр мылқау

танымас тірі жанды»,- деген ӛлең шумағы кімнің

шығармасы?

Қыс несімен ерекшеленеді?

Қыс мезгілін бейнелеу ҥшін қандай бояуларды

кӛбірек пайдаланамыз?

2. Рефлексия.

Венн диаграммасы

жақсы жағы жаман жағы

3. Бағалау: Оқушылардың жҧмыстарын талдап,

бағалау.

4. Ҥйге тапсырма: аяқтау, қыстағы орманды салу.

Қыс

Сабақты

талдау

78

ЕКІ ЕКІ САНДАРДЫ ҚОСУ

Айдарова Р.А.,

М.Арын атындағы ҚҚОМ бастауыш сынып мҧғалімі

Бӛлім: Менің отбасым Бӛлімше: Сандар мен заңдылықтар

Екі-екіден сана

Осы сабақ арқылы жҥзеге

асырылатын мақсаты

1.1.1.5. 20-ға дейінгі сандарды 2-ден топтап тура және кері санау,

2,4,6,8,10 заттың жартысын табу

Табыс критерийлері Барлық оқушылар орындай алады:

20-ға дейінгі сандарды 2-ден топтап тура және кері санай алады.

Оқушылардың кӛпшілігі орындай алады:

Санау ҥшін жҧппен яғни екі-екіден санай алады.

Кейбір оқушылар орындай алады:

20-ға дейінгі жҧп сандарды санайды

Оқу дағдылары Қолдану, анализ

Тілдік мақсат Тҥйінді сӛздер мен сӛз тіркестері:

жҧп –пара -pair

Сыныптағы диалог /жазылым ҥшін сай келетін тіл стилі:

Талқылауға арналған сҧрақтар:

Сандарды қалай санаған тиімді?

Алдыңғы оқу Санды ӛрнектер

Жоспар

Жоспарланған уақыт есебі Жоспарланған жаттығу тҥрлері Ресурстар

Ширату Оқушылар, қазір жылдың қай мезгілі? Қыс мезгілінің

ерекшелігі қандай? Қыста біздер қандай киімдер киеміз?

Ендеше қазір біздер де қолғап киетін боламыз. Қолғаптың

сыңары бойынша жҧптаса қояйық.

Топқа бҿліну (қолғап тҥстері бойынша)

Қолғаптар

Ортасы Білу - Сандарды тура және кері санау

0,1,2,3,4,5,6,7,8,9

9,8,7,6,5,4,3,2,1,0

10,20,30,40,50,60,70,80,90

90,80,70,60,50,40,30,20,10

Тҥсіну – Би жарысына неше жҧп қатысты? Екі-екіден

санап, барлық қатысушылардың санын анықтау.

Қолдану - Топтық жҧмыс

1-топ. Суретте неше қоңыз бен кӛбелек барын екі - екіден

санау арқылы санау, жазу

2-топ. Суреттегі велосипедтердің дӛңгелектерін қалай тез

санауға болатынын табу.

Бас бармақ

Слайд

Смайлик

АКТ

Суреттер

Ҥш шапалақ

Сурет, слайд

Сурет, слайд

Сурет, слайд

Сурет, слайд

Аудиожазба

тыңдау

Слайд

79

3-топ. Аяқкиімдірге қарап, қанша бала суға тҥсуге келгенін

санау.

4-топ.Шҧлықтардың жҧптарын тап. Сызықтар арқылы қос.

Талдау – Мәтін есеп

Анам дҥкеннен 6 алма, 8 ӛрік, 4 қызанақ, 10 қияр сатып

әкелді. Әр топ тҥстерге байланысты кӛкӛністерді

жҧптастырып, не жҧп шыққанын табу керек.

Тізбектегі моншақты екі-екіден әртҥрлі тҥске бояу.

10,12,14,16,18,20

Білім алушы:

Екі - екіден жҧптау;

Жалпы жҧп санын анықтау.

Сергіту сҽті

«Санамақ» әні

Жинақтау – Сыныпта қандай заттар кӛп?

Оларды екі-екіден санау.

Қалыптастыру-

шы бағалау

парағы

АКТ

Сыныптағы

заттар

Соңы Бағалау – ӛз отбасыңдағы адамдар санынан қанша жҧп

шығады?

Отбасы суреттері

Барлық оқушылар:

Тура және кері санады

Оқушылардың кӛпшілігі:

Жҧппен екі-екіден санады

Кейбір оқушылар: 20-ға

дейін жҧппен санады

«Жарайсың!»

«Бас бармақ»

«Ҥш шапалақ»

ҚБ парағы

Музыка сабағы,

қозғалыстағы би

Оқушыларды от-

басыдағы әр

адамға сыйлас-

тыққа тәрбиелеу.

Рефлексия

Сабақтың мақсаты мен табыс критерийлері

орындалды ма?

Бҥгін оқушылар не ҥйренді?

Сабақ қалай ӛтті, қандай деңгейде ӛтті?

Жоспарланған саралау жақсы іске асты

ма? (тапсырмалар сәйкес боды ма?)

Уақытты қалай пайдаландым?

Жоспарыма қандай ӛзгерістер енгіздім және неге?

80

ӚРТ-ТІЛІСІЗ ЖАУ

Аққалиева Г.С.,

№9 «Бәйшешек» мектепке дейінгі ҧйымының тәрбиешісі

Мақсаты: Балаларға ӛрттің қаншалықты қауіпті

екендігі туралы тҥсіндіру, оттың тілсіз жау

екенін ҧқтыру. Ӛрттің, оттан сақтану жолдарын

ӛрт ӛшіретін қҧралды пайдалануды, адам

ӛміріне, адам ӛміріне ӛрттің зиянды екенін біле

отырып, сіріңкені, тҧрмыстық техникалық

заттарды пайдалану қауіпсіздік ережелерін

айтып ҥйрету. Балаларды ӛрттің алдын алуға

ынталандыру, қоршаған ортаны қорғауға

тәрбиелеу.

Әдіс-тәсілдер: Кӛрсету, тҥсіндіру, сҧрақ-жауап,

әңгімелеу.

Кӛрнекіліктер: Суреттер.

Ҧйымдастыру барысы:

Балалар шеңбер бойына тҧрып, шаттық шеңберін

орындайды.

Біз балдырған баламыз,

Біз әдепті боламыз.

Досымызды кӛргенде,

Біз қуанып қаламыз.

Тәрбиеші: От ӛмірімізге қуат беріп, бойымызды

жылытады. От – ӛмір сәні. Отсыз тіршілік жоқ.

От жағылмаса, тамағымызда піспейді, ҥйімізде

жылымайды. Ал тамақ ішпесек боймызға қуат

бітпейді. Боймызда қуат болмаса ӛмірге деген

қызығушылығымыз жоғалады. Сонымен от –

ӛміріміз десек те, оның әлемі жайлаған алапат-

тың бірі – ӛрт қаупін шығаратынын да естен шы-

ғармағанымыз жӛн. Ӛзіміздің ҧқыпсыздығымыз-

дан немесе байқампаздығымыздан кейде ӛрттің

қалай кҥш алып, кеткенін де байқамай қаламыз.

Олай болса, баршамыз экранға назар аударайық.

«Мысықтың ҥйі» туралы ертегіні тамашалайық.

Тақпақтар:

Балалар: От жақпа, кҥйерсің,

Ӛртеніп жҥрерсің.

Сіріңкені ҧстасаң,

Бәлеге сен тҥсерсің.

Балалар: Оттың ісі қуырмақ,

Желдің ісі суырмақ.

Қазір жанған жалынды,

Алып-ҧшып қуаламақ.

Тәрбиеші: Олай болса, балалар, мен сендермен

«Қателеспе» деген ойын ойнағым келеді. Ойын-

ның шарты: отта жанатын заттарды айтқанда,

қолды жоғары кӛтереміз, керсінше отта

жанбайтын заттар айтылғанда, қолымыз тӛменде

болуы шерт.

Сӛздер: қағаз, терезе жапқыш, дәптер, киімдер,

жиһаздар, шӛптер, бензин, жапырақтар, ағаштар,

кітаптар, шеге әйнек, қасық, металл, мҧз, қар,

тас, су.

Тҧрмысқа қажетті заттарды пайдалану, ережесі-

мен таныстыру. Газ-плитасын пайдалану. Ас

ҥйге сән беретін газ плитасы. Кӛгілдір от

тҧрмыс-тіршілігімізді кӛп орын атқарады. Десек

те, оны ҧқыпты ҧстап, жаға білуіміз керек. Егер

газ плитасына бір кемшіліктер байқалса, ата-

анаңа айтып ескерт. Ӛйткені ата-анаң газ

бӛлімшесінің арнаулы мамандарын шақыртады.

Тҧрмысымызда тағы бір кӛп қолданатынымыз –

Электр-жарық кӛзі. Бір кҥн ҥйімізге электр қуаты

келмей қалса, дҥниені қараңғы тҥнек басады.

Дегенмен, оны да ҧқыпты пайдаланбасақ, одан

да ӛрт шығуы мҥмкін.

1.-Электр приборларын уақытылы ӛшіру, электр

жҥйесінен ажыратуды ҧмытпау.

2.-Рҧқсат етілмеген жерге электр жҥйесін

жҥргізбеу.

- Ӛрттің алдын-алу, қауіпсіздікті сақта.

- Ӛртті сӛндіруге арнайы заттарды даярлап

қойған жӛн. Оларға қҧм, су, кҥрек, киіз т.б.

- Ӛрт жаңадан басталғанда, сумен, қҧм сеуіп

ӛшіреді.

- Адамның киімі ӛртенсе, суға тҥскені дҧрыс. Су

жоқ болса, топыраққа аунап, ҥстіне қҧм себуіміз

керек. Я болмаса адамды қалың матамен орап

ӛшіреді.

- Газ плитасы тҧрған бӛлмені жиі-жиі желдету

керек. Егер газдың кҥлімсіген иісін сезсең

сіріңке жағуға, электр жҥйесіндегі лампаны

жағуға болмайды.

- Тек ҥйдің есік-терезелерін ашып, желдету

керек.

- Электр сымдары тоқ ӛткізгіштің тҥбінен жанып

жатса, оны қҧрғақ ағашпен суырып, алу қажет.

Ойын: «кім шапшаң?»

Ойын шарты: Берілген сҧрақтарға жылдам жауап

беру керек.

Ӛрт сӛндіретін адамды кім дейді? (ӛрт

сӛндіруші)

Ӛрт сӛндірушінің адамдарға қандай кӛмегі бар?

(олар ҥйдегі, ормандағы ӛрттерді сӛндіреді)

Олардың жҧмысы қандай? (адамдарға қажет, ӛте

ауыр, қиын)

Ӛрт сӛндірушілер қандай болу керек? (батыл,

ӛжет, шапшаң, епті)

Олар неге батыл, шапшаң болу керек (ӛйткені,

ӛрт кезінде адамдарды т.б. қҧтқарады)

Ӛрт болған кезде қандай нӛмірге телефон шалу

керек? (101)

Ӛрт сӛндірушіге телефон шалған кезде қандай

мағлҧматтар беру керек? (не болғанын, мекен-

жайын айту)

81

Тақпақтар: 5 бала

Қимылды ойын: «От пен су»

Ойынның шарты: Балалар екі топқа бӛлінеді. Бірі

қызыл лентаны тағып, от болып қашады. Ал кӛк

лента таққан балалар, су болып қуалайды.

Ойын 2-3 рет қайталанады.

Тақпақтар: 4 бала

Ойын: «Болады-болмайды»

Ойынның шарты: Қолдарыңа мына бағдаршамды

алыңдар. Қызыл тҥсті – болған жағдайда

кӛтересіңдер, ал жасыл тҥсті – болатын жағдайда

кӛтересіңдер.

Ӛрт болғанда 101 нӛміріне қоңырау шалуға.........

Жанып тҧрған сіріңкені тастауға.............

Ҥлкендерді айқайлап кӛмекке шақыруға...........

Ӛрт шыққан жерде қалуға................

Ӛрт кезінде керует астына, шкаф ішіне

тығылуға...........

Ӛрт кезінде есік, терезені ашуға.............

Басымызды, бет-ауызымызды ылғал сҥлгімен

орауға..............

Ӛрт кезінде жарға, еденге су шашуға...............

Лифтіні пайдалануға..............

Қорықпай ӛрт сӛндірушінің айтқанын

тыңдауға..............

Кӛршілерден кӛмек сҧрауға.................

Ӛрт кезінде газды, жарықты, тоққа қосылатын

қҧралдарды қосуға.........

Тәрбиеші: Балалар, естеріңде болсын, ӛрт кез-

дейсоқ шықпайды, ол дҧрыс пайдаланбағаннан

болады. Бҥгін сендер оттың доста, жауымызда

бола алатынына кӛз жеткіздіңдер. Естеріңде

болсын, «Отпен ойнама, кҥйерсің», «Ӛрт-тілсіз

жау».

ОТБАСЫЛЫҚ ПОРТРЕТКЕ ЖАҚТАУША ЖАСАЙМЫЗ

Алипова Г.Қ.,

М.Арын атындағы Қарғалы қазақ орта мектебі

Осы сабақ арқылы

жҥзеге асырылатын

мақсаты

1.2.2.1 Карапайым әдістер мен тәсілдерді пайдаланып, материалдарды

(кӛркемдік, табиғи және жасанды) және қҧралдарды қолдану, тәжірибе жҥргізу

Табыс

критерийлері

Барлық оқушылар орындай алады:

Қағаз кӛлеміне сәйкес композиция қҧруды біледі.

Оқушылардың кӛпшілігі орындай алады:

Ҥйренген білімдерін тәжірибеде қолданады.

Кейбір оқушылар орындай алады:

Жақтаушаларды суретке сәйкес таңдай алады

Оқу дағдылары қолдану, талдау

Тілдік мақсат Тҥйінді сӛз бен сӛз тіркестері:

Отбасы – семья – family

Сыныптағы диалог/ жазылым ҥшін сай келетін тіл стилі:

Талқылауға арналған сҧрақтар:

Ӛз қолыңмен жасаған бҧйымыңды біреуге беруге бола ма?

Алдыңғы оқу «Менің отбасым» композициясын жасау

Жоспар

Жоспарланған уақыт есебі Жоспарланған жаттығу тҥрлері Ресурстар

Ширату Оқушылар шеңбер бойына тҧрады.

Бас бармағым – әкем,

Сҧқ саусағым – анам,

Ортаңғы саусақ – ағам,

Содан кейін – мен,

Шылдыр шҥмек – бӛпем.

Біз - бақытты отбасы.

Оқушылар тҥстерге байланысты топқа

бӛлінеді.

Тҥстер галериясы

82

Ортасы Білу

Портрет дегеніміз не?

Композиция дегеніміз не?

Түсіну

Қандай портрет тҥрлерін білесің?

Топтық портрет

пен отбасылық

портретті

салыстыру.

Қолдану

Қауіпсіздік

ережесін еске тҥсіру.

Ережені тҥрлі нҧсқада пайдалану.

Топтық жҧмыс

1-топ. Қызыл бӛлме

Моншақтармен жақтауша жасау

2-топ. Кӛк бӛлме

Дәндермен жақтауша жасау

3-топ. Жасыл бӛлме

Қағаздан қиылған гҥлдермен жақтаушаны

әшекейлеу

4-топ. Сары бӛлме

Тҥрлі – тҥсті бояулармен әшекейлеу

Білім алушы:

Композиция қҧруы;

Жақтаушаның безендірілуі.

Талдау

Отбасылық суреттерді жақтаушаға

орналастыр.

Қай жақтаушаға қай суретті ілген әдемі

болады?

Сергіту

Қозғалыстағы би

Жинақтау

Болашақта жақтаушаны неден жасауға

болады?

Қайсысын жасау оңайырақ

және сапалы?

Дайын болған жақтаушаларға

орналастырылған отбасылық

суреттерді галерия кӛрмесіне

ілу.

Слайд

Портрет тҥрлері

(отбасылық,

топтық)

Қауіпсіздік ережесі

Тҥрлі-тҥсті қатырма

қағаз

Смайлик

Моншақтар,

дәндер, тҥрлі –

тҥсті бояу, қағаздан

қиылған гҥлдер,

қағаз, қайшы

Ҥш шапалақ

АКТ

Слайд

Ҥш шапалақ

83

Кӛрме

Соңы Бағалау

Ӛз қолыңмен жасаған бҧйымыңды сыйлыққа

біреуге беруге бола ма?

Неге ия, неге жоқ?

Бас бармақ

Барлық оқушылар

Композиция қҧрды.

Оқушылардың кӛпшілігі

Жақтаушаны тҧрмыста

пайдаланды.

Кейбір оқушылар

Жақтаушаларды суретке

сәйкес таңдады

«Ҥш шапалақ»

«Жарайсың!»

«Бас бармақ»

Смайлик

Бейнелеу ӛнері,

оқушыларды

отбасындағы әр

адамға

сыйластыққа

тәрбиелеу.

Сергіту

жаттығулары

Рефлексия

Сабақтың мақсаты мен мін-

деттері орындалды ма?

Бҥгін оқушылар не ҥйренді?

Сабақ қалай ӛтті, қандай

деңгейде ӛтті?

Жоспарланған саралау жақсы

іске асты ма? (тапсырмалар

сәйкес болды ма?)

Уақытты қалай пайдаландым?

ГИМНАСТИКА. ҚҦРАЛДАРМЕН ЖӘНЕ ҚҦРАЛДАРСЫЗ

ОРЫНДАЛАТЫН ЖАЛПЫ ДАМЫТУ ЖАТТЫҒУЛАРЫ

Алманиязова Ш. А.,

Темір ауданы Шҧбарқҧдық гимназиясының дене тәрбиесі пәнінің мҧғалімі

Сабақтың мақсаты:

Білімділік Жалпы дамыту жаттығуларды қҧралдармен

Дамытушылық Ептілік, икемділік, дәлдік, шапшаңдық

Тәрбиелік Жолдастық, ҧжымдық және жігерлік

Спорт жабдықтары: доптар, шығыршық, ысқырғыш, секіртпе жіп,

гимнастикалық таяқша, уақыт ӛлшегіш.

№ Сабақтың мазмҧны Уақыт

мӛлшері

Әдістемелік нҧсқаулар

Кір

ісп

е бҿ

лім

15

мин

Сапқа тҧр! Тҥзел! Тік тҧр!

Кезекшінің рапорты

Сәлемдесу

Сабақтың тақырыбын хабарлау

10‖

5‖

45‖

Оқушылардың киімі дене

шынықтыру сабағына сай болуы

Саптағы жаттығулар:

а) оңға

ә) солға

б) кері айналу

Жаттығуды бір мезгілде жасауын

қадағалау

Жҥру жаттығулары:

а) қол жоғарыда, аяқтың ҧшымен

ә) қол желкеде, ӛкшемен

б) қол белде, табанның ішімен сыртымен

20‖

20‖

20‖

Денені тік ҧстау шынтаҧты ашып

жҥру

Жҥру жаттығулары:

Спорттық жҥріспен, жҥгіріспен!

Алаң ортасымен жҥгір! Қиғаш сызықпен жҥгір!

Жыланша жҥгір!

Сапта жҥріп орындалатын жатығулар

20‖

1

Ара-қашықтықты сақтау

84

1) Б.қ.-қол иықта

1. Қол жоғары

2. Б.қ.

3. Қол жанда

4. Б.қ.

2) Б.қ.- қол иықта

1-4. қолды алға айналдырамыз

1-4. қолды артқа айналдырамыз.

3) Б.қ-қол алда шынтақтан бҥгілген

1-2. қолды жазбай артқа сермейміз.

3-4. қолды жазып артқа сермейміз.

4-6

рет

4-6

рет

Жҥріп бойжазбалар жасау:

Қол жоғарыда аяқтың ҧшымен терең дем алып,

еңқейіп дем шығару

30

Терең тыныс алу, дем шығару

Нег

ізгі

бҿлі

м 2

7 м

ин

Ж.Д.Ж. қҧралдарсыз.

Оқушылар жҥріп алаң ортасымен 4 қатарға бӛлінді.

1) Б.қ. аяқ арасы иық кеңдігінде

1-басты солға

2-басты оңға

3-алға

4-артқа

2) Б.қ. оң қол жоғарыда, әр санаққа қолды

алмастыру.

3) Б.қ. аяқ иық кеңдігінде 1-2 санаққа белді солға,

3-4 санаққа оңға иу.

4 Б.қ. аяқ арасы иық кеңдігінде қол белде, 1-оң

аяққа иілу, 2-сол аяққа 3-алдыға иілу, 4-6 б.қ.

4-6

рет

4-6

рет

Ара-қашықтықты сақтау

Денені тҥзу ҧстау

Шынтақты бҥкпеу

Тізені бҥкпеу

Ж.Д.Ж. шығыршықпен

Бір саппен залды айнала жҥріп шығыршықты

қолымызға аламыз .

Бір қатарлы саптан 4 қатарлы сапқа бҧрыл!

1)Б.қ.-н.т. шағыршықты алдыға екі қолмен

ҧстаймыз

1. оңға бір адым шығыршықты жоғары алдыға.

2.Б.қ.

3. солға бір адым, шығыршықты жоғары алдыға

4. Б.қ.

2) Б.қ.-шығыршық алда екі қолмен тірелеміз.

1. оң аяқты артқа сәл алға еңкиеміз.

2. Б.қ.

3. сол аяқты артқа.

4. Б.қ.

3) Б.қ.-аяқ иық кеңдігінде шығыршықты

жоғары кӛтереміз.

1. жартылай отырамыз.

2. Б.қ.

3. жҥгелдей отырамыз.

4. Б.қ.

4) Б.қ.-қол белде шығыршықтың ішінде тҧрамыз.

1-4. аяқты қайшылап секіреміз

Оқушыларға тапсырма: «Сиқырлы қобдиша»

Оқушыларды ҥш топқа бӛлеміз. Әр топтың

кӛшбасшысы қобдишадағы жасырынған

тапсырманы алып, топтарымен орындайды.

4-6

рет

4-6

рет

4-6

рет

Ара қашықтықты сақтау

Шығыршықты дҧрыс ҧстау

Денені тҥзеу ҧстау

Жаңа сабақты қаншалықты

тҥсінгендерін кӛрсету

Қозғалмалы ойын «Қарама қарсы» эстафета.

Оқушыларды екі топқа бӛлеміз. Әр топқа қарама-

85

қарсы алаң шетінде топбасшылары тҧрады.

Қолдарында добы бар ойыншылар жҥргізушінің

белгісімен жҥгіріп, қарсы тҧрған ойыншыға допты

беріп, ӛзі орнында қалады допты алған ойыншы

жҥгіріп келесі ойыншыға береді. Ойын осылай

жалғасады.

Ойын ережесін сақтау

Қорытынды бӛлім. 3 минут

Оқушыларды сапқа тҧрғызу. Мҧғалімнің тҥсіндіруі

бойынша ӛзін-ӛзі бағалау ҥшін алаң ішіндегі

шеңберде ҥш тҥрлі қызыл, кӛк, сары тҥсті доптар

қойылған. Оқушылар сол шеңберге ӛз деңгейін

бағалау бойынша орналасады.

Ерекшеленген оқушыларды

мадақтау, бағалау.

Секіртпе жіппен секіру

МЕН ЖӘНЕ ТАБИҒАТ. Ҥ ДЫБЫСЫ МЕН ӘРПІ

Алмаханова Л.Т.,

№6 Хромтау гимназиясының бастауыш сынып мҧғалімі

Осы сабақта қол жеткізі-

летін оқу мақсаттары (оқу

бағдарламасына сілтеме)

1.2.9.1 Әріпті тану, ажырату және оны дыбыспен сәйкестендіру

1.1.1.7 Тыңдалған материал бойынша ӛз пікірін айту

1.1.1.8 Берілген тақырыпқа әңгіме қҧрап айту

1.1.1.9 Сӛздерді, дыбыстарды орфоэпиялық нормаларға сәйкес дҧрыс

айту

1.3.8.1 Жазу жолын жоларалық кеңістікті жолдың жоғарғы және тӛменгі

сызығын сақтап әріп элеметтерін калеграфиялық талаптарға сай жазу

Сабақтың мақсаттары Барлық оқушылар: Ҥ дыбысы мен әріпті тану, ажырата алу, дыбысты

әріппен сәйкестендіре білу. Әріп элеметтерін жаза білу

Оқушылардың басым бӛлігі: Тыңдаған мәтіннің мазмҧнын тҥсіну, сӛзге,

сӛйлемге ажырату

Кейбір оқушылар: Сӛз, сӛйлем сызбасын оқу және қҧрастыру

Жетістік критерийлері Ҥ дыбысы мен әріпті таниды, ажыратады, дыбыспен сәйкестендіреді

және әріп элементтерін жазады.

- Тыңдаған материалының мазмҧнын тҥсінеді, сӛзге, сӛйлемге

ажыратады.

- Сӛз, сӛйлем сызбасын қҧрастырады.

Қҧндылықтарды дарыту Оқушыларды бір-біріне деген қҧрмет кӛрсетуіне тәрбиелеу.

Пәнаралық байланыс Ӛнер, ана тілі сабағы

АКТ қолдану дағдылары Аудиожазба, таныстырылым, слайд, суреттер.

Тілдік қҧзыреттілік Мен және табиғат. Ҥ дыбысы мен әрпі.

Сабақ барысы

Сабақтың

жоспарланған

кезеңдері

Сабақтағы жоспарланған іс-әрекет Ресурстар

Сабақтың басы

Ынтымақтастық

атмосферасын

қалыптастыру

5 минут

Топқа бӛлу

Біз қандаймыз, қандаймыз

Шҧғылалы таңдаймыз

Кҥлімдеген кҥндейміз

Ренжуді біз білмейміз

Қуанамын мен де

Қуанасың сен де

Қуанайық достарым

Қуандырсын таңдарым.

Балалар шеңберге тҧрып, бір-бірін қолдарын ҧстап жылы

лебізді білдіреді.

Ойын: «Сиқырлы қорапша» балалар бҧл қорапшаның

ішінен қалаған тҥстерімізді алып, орнымызға отырайық.

Шаттық шеңбері

86

Ширату

Ой қозғау

Осы қорапшаның ішінде сіздерге арналған тапсырмалар

бар екен. Сол тапсырмаларды орындап кӛрейік.

1-тапсырма. Алған тҥстерімізді неге ҧқсатар едік?

Жасыл – жер, сары – кҥн, кӛк – су, ауа – тҥссіз.

Ендеше топтарымыздың аты да осылай аталсын.

Бір сӛзбен қалай айтамыз? Табиғат. Ал біздің ӛтіп жатқан

тарауымыз қалай аталатын еді? «Табиғат және мен»

2-тапсырма. Әр топ ӛзінің пайдасын айтады.

Кҥннің, жердің, ауаның, судың адам ӛміріне қандай

пайдасы бар?

Ӛткенге шолу

Ӛткен сабақта қай әріппен таныстық? Кк

Кк-қандай дыбыс? Дауыссыз

Дыбыс –дегеніміз не? Айтамыз, естиміз

Әріп дегеніміз не? Кӛреміз, жазамыз

―Ҥйрек‖ десе – бірінші,

―Бҥйрек‖ десе – екінші.

Бҧл қайсы әріп екенін

Біреу айтып берсінші.

Кҥн, жер, ауа, су –

суреттері.

Сабақтың ортасы

8 минут

Жаңа сабақ

Жҧптық жҧмыс

Ҧжымдық жҧмыс

- Ҥ – қандай дыбыс деп ойлайсыңдар?

- Қандай тҥспен белгілейміз?

- Ҥ дыбысы сӛздің қандай буындарында жазылады?

-Алдыңғы ӛткен әріптерден Ҥ дыбысына ҧқсас әріп болды

ма?

- Ҥ – жіңішке дауысты дыбыс.

- Ҥ – дыбысын айтқан кезде ерін сҥйірленіп, алға

жылжиды, тіл артқа жылжиды, иек кӛтеріледі.

Кім шапшаң?

Ҥ дыбысынан келетін сӛздерді кеспе әріптермен қҧрап

кӛр, дыбыстық талдау жаса.

Суретпен жҧмыс. «Жалғастыр» ойыны.

Сурет бойынша бір бала әңгіме қҧрап бастайды сосын

қалғандары жалғастырады.

№1 Тыңда.

Жәркен Бӛдештің «Қандай жақсы!» ӛлеңін тыңдау.

Ӛлең саған ҧнады ма? Неліктен?

№2 Оқы. Сӛздік қоржын

Ҥн ҥш сҥт кҥшік тҥлкі

Кҥн кҥш кҥт кҥміс кҥлкі

Жаңа сабақты қорыту

Ҥ – қандай дыбыс?

Сӛздің қай буындарында келеді?

Таныстырылым,

оқулықпен жҧмыс

Оқулық

Сергіту сәті

1 минут

Таңертең кҥн шықты, тартылды,

Шуақтарын шашты, терең тыныс алды,

Азғана айналып, барлығына кҥліп,

Қайта орнына оралды.

Сергіту сәтіне

арналған жинақ

Қызықты тапсырма

8 минут

Аяқталуы

16 минут

Топтық жҧмыс

Дәптермен жҧмыс

Ҥ – дыбысының әріп таңбасымен, жазылу элементтерімен

таныстыру. «Ҥ» әрпінің баспа, жазба тҥрлерін кӛрсету.

Ауада жаздыру.

Ҥ-ні қайдан табамын? ойыны

К...рек т...лкі ...йрек ...тік

Ойлан, тап.

Суреттегі заттарды ата. Сол сӛзді дыбыстық талдаумен

сәйкестендір. Атауын жаз. Гҥл, кҧшік, тҧлкі, тҥйе.

―Дҧрыс тап‖ ойыны

Оқулық,

дәптерлер.

87

Берілген сандарды ӛсу ретімен қой, сӛз қҧра. Сол сӛздерді

ата.

Сабақтың соңы

2 минут

Рефлексия

Кеменің суреттері

Дифференциация – оқу-

шыларға кӛбірек қолдау

кӛрсетуді қалай жоспар-

лайсыз? Қабілеті жоғары

оқушыларға қандай тап-

сырмалар қоюды

жоспарлап отырсыз?

Бағалау – оқушылардың материалды меңгеру деңгейін

тексеру жоспарыңыз?

Бармақ смайликтер бойынша бағалау.

Пәнаралық

байланыс

Денсаулық және қа-

уіпсіздік техникасы-

ның сақталуы АКТ

Қҧндылықтармен

байланыс (тәрбие)

Қолдау кӛрсету.

Қабілеті жоғары оқушы-

лар айтылған сӛздер мен

сӛйлемдердің кӛпшілігін

дҧрыс қайталай алады.

Оқушылар ӛздері жасаған бет-бейнелеріне қарап бір-біріне

кӛңіл- кҥйлерін айтады. (қуанышты, кӛңілді, кӛңілсіз,

ашулы)

Ӛнер, ана тілі

сабағы Оқушылар-

ды бір-біріне деген

қҧрмет кӛрсетуіне

тәрбиелеу.

АЗАМАТТЫҚ – ҚҦҚЫҚТЫҢ ЖАУАПКЕРШІЛІГІ

Аманжол Б. Қ.,

Ырғыз ауданы Т.Жаманмҧрынов атындағы орта мектебінің Адам. Қоғам. Қҧқық пәні мҧғалімі

Оқыту мен тәрбиелеудің міндеттері:

Білімділік: Оқушыларға Азаматтық-қҧқық-

тың жауапкершілігі туралы тҥсінік және олардың

тҥрлері туралы жҥйелі білім беру

Дамытушылық: Сабақ барысында

оқушылардың ойлау, талдау, салыстырып,

қорытынды жасау және қабілеттерін дамыту.

Тәрбиелік: Оқушыларды ӛздігімен жҧмыс

істеуге және жауапкерлікке тәрбиелеу

Сабақтың тҥрі: 1)жаңа материалды

меңгеру;

2) біліктерін, іскерлік пен дағдыларын

жетілдіру жҽне пысықтау;

3) алған білімдерін тиімді пайдалану;

4) меңгерілген материалдарды жүйелеу,

қорытындылау;

5) аралас;

6) ізденіс, ой-қорытындылау

Сабақтың әдісі: 1)сұрақ-жауап; 2)баяндау;

3)ҽңгімелесу; 4)ізденіс; 5)топпен жұмыс;

6)проблемалық; 7)ойын сабағы;

Қҧрал – жабдықтар:

Сабақтың барысы: І. Ҧйымдастыру кезеңі:

1)Амандасу; 2)Оқушылардың сабаққа қатысу

деңгейін анықтау; 3) Ынта-зейіндерін сабаққа

аудару;

ІІ. Ҥй тапсырмасын тексеру: Ӛткен

тақырып бойынша сҧрау.

ІІІ. Жаңа сабақты тҥсіндіру: Азаматтық-қҧ-

қықтық жауапкершілік дегеніміз – шартта немесе

заңда кӛрсетілген ретте жҥктелген міндеттемені

бҧзған субъектіге қолданылатын мҥлікті ӛндеу

немесе мҥліктің салмақ салу нысандарда болып

келетін жауапкершіліктің тҥрі.

Азаматтық-қҧқықтық жауапкершілік

мынадай негізгі қызметтерді атқарады.

- Жазалау қызметі – міндеттемені бҧзған

немесе шығын келтірген тҧлғаның мҥлкінің

азаюы.

- Тәрбиелік қызметі – қҧқық бҧзушы

болашақта мҧндай әрекеттер жасауға жол

бергізбейді.

- Қалпына келтіру қызметі – шығын келген

тҧлғаның мҥліктік жағдайын қалпына келтіру.

88

Зиян – заңмен қорғалатын игілік

атаулының кемуі. Егер зиян мҥліктік сипат

алатын болса, оны залал деп атайды.

Залал – зардап шегушінің мҥліктен

айырылуы немесе оған зардап келуі (реалды

шығын), сонымен қатар егер оның қҧқығы

бҧзылмаған жағдайда алуы тиіс болған пайдалар.

Моральдық зиян – жеке және заңды тҧл-

ғаның жеке мҥліктік емес игіліктерінің бҧзылуы,

сонымен қатар оған қҧқыққа қайшы әрекет

нәтижесінде жәбірленушіге келтірілген жан мен

дене кҥйзелісін де жатқызамыз (масқаралау,

ҧятқа қалу, дене кҥйзелісі, қорқу және т.б.)

Заңда 18 жасқа дейінгілердің кәмелеттік

жасқа толмағандар деп атайды. 14-18 жас

аралығындағылар жартылай немесе ішінара

әрекетке қабілетті болып табылады.

14 жасқа толмағандардың келтірген зияны

ҥшін ата-аналары, қамқоршылары немесе тиісті

мекемелер ӛздерінің кінәлі емес екендігін

дәлелдей алмаса жауап береді.

Сабақты қорытындылау: азаматтық-

қҧқықтық жауапкершіліктің негіздерінде сол

жауапкершіліктің тудыратын жағдайлар шартта

немесе заңда кӛрсетілген қҧқықтарды бҧзу

жатады.

Оқушыларды бағалау:

Ҥйге тапсырма беру: §6, Мазмҧндап

келіңдер және сҧрақтарға ауызша жауап

беріңдер.

«СӚЙЛЕМ» ТАРАУЫНАН ӚТКЕНДІ ҚАЙТАЛАУ, ӚЗІН-ӚЗІ ТЕКСЕРУ

Аниева А. М.,

Ҥш тілде оқытатын №21 орта мектеп-гимназиясының бастауыш класс мҧғалімі

Мақсаты: Сӛйлем қҧрамының айтылатын ойға байланысты бір сӛзден, екі сӛзден немесе

бірнеше сӛзден де жасалатыны мен сӛйлемнің айтылу мақсатына қарай тҥрлерін

қайталау. Сӛйлемнің соңына қойылатын нүкте, сұрау, леп белгілерін шатастырмай,

дҧрыс қоя білуге ҥйрету. Хабарлы, сҧраулы, лепті сӛйлемдердің мағыналық

айырмашылықтары мен айтылу интонацияларындағы ерекшеліктерін танытып,

оларды ажырата білуге дағдыландыру.

Кҥтілетін

нәтиже

Сӛйлемнің айтылу мақсатына қарай және қҧрылысына қарай бӛлінетінін

жаттығуларды орындау арқылы қайталау.

Тҥйінді идеялар Есіңде болсын! Бҧйрықты сӛйлем – бҧйыру, тілек-ӛтініш ету мақсатында айтылған

сӛйлем.

Сабақ

кезеңдері:

Сабақ барысы Бағалау Ресурстар

Кіріспе Оқушылардың назарын сабаққа аудару.

Тҧсаукесер Материалданған сызба арқылы

(Бастауыш сатыда сӛйлемнің 3 тҥрі ғана таныстырылады. Бірақ 4

сыныпта оқушыларға бҧйрықты сӛйлем туралы ҧғым берілсе,

артық болмайды.)

Сӛйлем

Тиянақты ойды білдіреді.

Айтылу мақсатына қарай

Есіңде болсын! Бҧйрықты сӛйлем – бҧйыру, тілек-ӛтініш ету

мақсатында айтылған сӛйлем.

ОҚУЛЫҚПЕН ЖҦМЫС.

*Сӛйлем тҥрлерін ата.

Сҧраулы сӛйлем дегеніміз не?

Хабарлы

сӛйлем

Ертеңіне ол

ақсақалмен

ҧзақ сӛйлесті.

Пай, пай,

мынаның

шабысын-ай!

Сен оны

танисың

ба?

Тыныш отыр! Кел,

балалар, оқылық! Жҥр,

тез аяғыңды бас!

Сҧраулы

сӛйлем

Лепті

сӛйлем

Бҧйрықты

сӛйлем

89

Сҧраулы сӛйлем қандай мақсатта айтылады?

Лепті сӛйлемнің соңына қандай тыныс белгі қойылады?

Негізгі бӛлім

1-жаттығу. Мәтіндегі сӛйлем санын анықтап, кӛшіріп жазу.

Сӛйлемдегі кҥрделі мҥшелердің астын сызу.

Наурыз айы, алғашқы айы, кҥн мен тҥн, жыл басы, болып

саналған.

2-жаттығу. Диалогты оқыту. Сӛйлемдерді айтылу мақсатына орай

тҥрлерін анықтату.

ТАПСЫРМА.

Тақтаға суреттер ілінеді. Оқушылар осы суреттер бойынша сӛй-

лемдер қҧрастыру қажет. Ал мҧғалім оқушылардың айтқан сӛй-

лемдерін екі бағанға бӛліп жазып тҧрады. Соңында мҧғалім оқу-

шылардан неліктен сӛйлемдерді екі бағанға бӛліп жазғанын

сҧрайды.

Айсҧлу оқып отыр.

Олар ойнап отыр.

Мысық ойланып

отыр.

Екі бала мектепке бара жатыр.

Азаматтың сӛмкесінің тҥсі кӛк.

Индира мен Есет бірінші класта оқиды.

Олар мектепке барғандарына қуанышты.

Екі бағандағы сӛйлемдердің айырмашылығы бар ма? Болса,

қандай?

Бірінші бағандағы сӛйлемдер нелерден қҧралған?

Екінші бағандағы ше?

Жалаң сӛйлем қалай жасалады?

Жайылма сӛйлем қалай жасалады?

Осы жай сӛйлемдердің ҧқсастықтар бар ма?

(Бҧл тапсырма келесі жаттығуды орындауда тірек білім негізінде

жҥргізіледі.)

3-жаттығуды орындату арқылы оқушылардың жалаң және

жайылма сӛйлемдер туралы алған білімдері пысықталады. Жай

сӛйлемдерді қҧрмалас сӛйлемдерге айналдырып жазу.

Кҥн жылынып, кӛк шықты. Кҥн бҧлттанып, жаңбыр жауды.

Ауылға ақындар келіп, кеште кездесу болды.

4-жаттығу ауызша орындалады.

Оқушылар тӛменде берілген сӛйлемдерді жай сӛйлемнің тҥріне

қарай сәйкестендіреді.

Жолдасты жол айырады.

Ҿнерлі ҿрге жүзеді. Жалаң сҿйлем.

Қаз қаңқылдады. Жайылма сҿйлем.

Жаңбыр сіркіреді.

Екі дос мектептен қайтты.

Кестемен жҧмыстану.

6-жаттығу. Мақалды жатқа жазып, сӛйлем мҥшесіне талдау.

Ойлаумен ой толады,

Ойнаумен бой толады.

Қорытынды Семантикалық карта. Мысалдар Хабарлы

сӛйлем

Сҧраулы

сӛйлем

Лепті

сӛйлем

Бҧйрықты

сӛйлем

Жиналыс басталды ма +

90

Аспан шайдай ашық +

Бҧл - Байжанның талай келген ҥйі +

Қане, жігіттер, аттарыңды

қамдаңдар

+

Жоғал, кӛзіме кӛрінбей +

Кҥн жылы +

Қандай тамаша кӛл +

Жездең ертең келетін шығар +

Жаңбыр жауды +

Сен болған шығарсың +

Ҥйге тапсырма 211-бет, 7,8-жаттығу.

Рефлексия

ЖАЛҚЫ ЕСІМ ЖӘНЕ ЖАЛПЫ ЕСІМ

Арыстанбекова А.Е.,

К.Нокин атындағы №65 орта мектебінің бастауыш сынып мҧғалімі

Сынып:2 Қатысқан оқушылар саны: Қатыспаған оқушылар саны:

Сабақ негізделген

оқу мақсаттары

2.4.2.4 - зат есімнің жалпы және жалқы тҥрлерін ажырату, жалқы есімнің жазылу

емлесін сақтау

Оқушылардың барлығы мынаны орындай алады: жалпы есім мен жалқы

есімдерді біледі.

Оқушылардың кӛбісі мынаны орындай алады: жалпы есім мен жалқы есімдерді

ажыратады.

Оқушылардың кейбіреуі мынаны орындай алады: жалпы есім мен жалқы

есімдерді қолданады.

Бағалау критерийі Жеке, жҧптық, топтық тапсырмаларды орындай алады.

1. Жалпы есім мен жалқы есімдерді біледі.

2. Жалпы есім мен жалқы есімдерді ажыратады.

3. Жалпы есім мен жалқы есімдерді қолданады.

Ресурстар Оқулық, суреттер, топтық тапсырмалар, кері байланыс

Әдіс-тәсілдер Сҧрақ-жауап, әңгімелеу, тҥсіндіру, ойын, кӛрнекілік. Рефлексия.

Пәнаралық

байланыс

Музыка, дҥниетану, кӛркем еңбек

Сабақтың жоспары

Жоспарланған

уақыт

Сабақ барысы: Ресурстар

Басталуы

Сәлемдесу.

Психологиялық дайындық

Қуанамын менде,

Қуанасың сенде.

Куана бер достарым

Арайлап атқан кҥнге.

Жаңа білім

Білу

Мақсаты: Жалқы есім туралы білетінін еске тҥсіру;

ТЖ. Тапсырма: берілген бейне материалды кӛре отырып, жалқы

есімдерді табу;

(ватманға жалқы есімдерді теріп жазу)

Бағалау: асық арқылы

Тҥсіну

Мақсаты: жалпы есімді тҥсіндіру

Тапсырма:мысалдар келтіру

Бағалау: асық арқылы

-Балқаш, Жем, Есіл, Жайық бҧларды бір сӛзбен не дейміз?

ватмандар,

тҥрлі-тҥсті

маркерлер

91

-ӛзен, кӛл

Тілімізде жалқы есімдерден басқа зат есімдер бар. Оларды жалпы есім

дейміз.

Ақжҥніс, Алихан, Бекзат бҧларды, яғни кісі аттарын не дейміз?

Оқушы

Кӛркем жазу Жайық, Жем, Тобыл, Ертіс, Сырдария, Елек

Ортасы

ЖЖ. Қолдану

Мақсаты: Жалпы мен жалқы есімдерді ажырату.

Тапсырма: Берілген сӛздердің ішінен жалқы есімдерді бір бӛлек,

жалпы есімдерді бір бӛлек жазу.

Бағалау: асық арқылы

Кестеге тҥсіру

Жалқы есім Жалпы есім

Қазақстан ақсақал

Қаратау немере

Мағжан қала

Тараз ақын

Іле ата

Талдау

Мақсаты: ӛлеңді талдау, жалпы есімді табу.

Тапсырма: Ӛлеңді оқып, талдау, жалпы есімді табу

Бағалау: асық арқылы

Сәлем берген біздерге қай боталар,

Бҧл біз ғой, немерелер,

Ҥлкенге сәлем береді!

Деп шулап аталардың

Аламыз баталарын

Ӛлең не туралы?

Бата деген не?

Батаны кімдер береді?

Ӛлеңде жалпы есімдер барма? Болса атаңдар.

Ҥлкендер қандай бата беруі мҥмкін?

Кім қандай бата біледі?

Бағалау: асық арқылы

Ҥлестірме

лі қағаз

Жинақтау

Мақсаты: салт-дәстҥрлерді кӛрсету.

Тапсырма:Суретте берілген кӛріністі сахналау.

Бағалау: асық арқылы

ТЖ. Алдарыңда суреттер берілген. Сол кӛріністерге байланысты

қандай бата беріледі? Осы кӛріністі сахналап кӛрейікші.

1-топ Тҧсаукесер

2-топ Наурыз тойы

3-топ Тілашар

ӚЖ. Бағалау

Мақсаты: Мақалдың мағынасын ашу, сауатты жазу, жалпы есімді табу.

Тапсырма: Мақалды кӛшіріп жаз. Мақалдың мағынасын аш. Жалпы

есімдердің астын сыз.

Бағалау: асық арқылы

Мақалды кӛшіріп жаз. Жалпы есімдердің астын сыз

Батамен ер кӛгерер,

Жаңбырмен жер кӛгерер.

Топтық

жҧмысқа

арналған

ресурстар

Ҧлттық

киімдер.

Тәй-тәй,

қайшы,

жіп.

Сӛмке,

оқу

қҧралдары

оқулық

Аяқталуы

Сабақты бекіту

«Банка» әдісі

Берілген сӛздерден жалпы есімдерді теріп жазу. Бір жалпы есімді

қатыстырып сӛйлем қҧрау.

Әр оқушы жеке орындайды.

1-топ Алпамыс, асық, Ақтӛс, қала, дала, Ақтӛбе, Ырғыз, оқулық,

Топтық

жҧмысқа

арналған

ресурстар.

Ҥлестірме

92

Алатау, доп.

2-топ Арайлым, кӛше, Қҧлагер, дәптер, ауыл, Орал, Мҧғалжар, Жетісу,

мҧғалім, қҧс.

3-топ Алихан, оқушы, Данабек, Астана, Есіл, әже, батыр, Тобыл,

ӛсімдік, қайық.

лі қағаз

Кері байланыс Суретте қоржын беріледі.

Бҥгінгі сабаққа толық тҥсіндім десеңіздер, қоржынды толық бояп

шығасыздар, жартылай тҥсіндім жартылай бояу, мҥлде тҥсінбедім

десеңдер боямайсыңдар.

Қоржын

суреті

Ҥйге тапсырма: №38, 53-бетте.

Саралау – Сіз қосымша кӛмек кӛр-

сетуді қалай жоспарлайсыз?

Сіз қабілеті жоғары оқушыларға

тапсырманы кҥрделендіруді қалай

жоспарлайсыз?

«Банка» әдісі. Жалпы есімдерді

теріп жазып, сӛйлем қҧрастырды.

Бағалау - Оқушылардың

ҥйренгенін тексеруді

қалай жоспарлайсыз?

Ӛз топтарында бірін-бірі бағалау.

Пәнаралық байланыс

Қауіпсіздік және ең-

бекті қорғау ережелері

АКТ-мен байланыс

Қҧндылықтардағы

байланыс

Рефлексия

Сабақ / оқу мақсаттары шынайы ма?

Бҥгін оқушылар не білді?

Сыныптағы ахуал қандай болды?

Мен жоспарлаған саралау шаралары

тиімді болды ма?

Мен берілген уақыт ішінде ҥлгердім

бе?

Мен ӛз жоспарыма қандай тҥзетулер

енгіздім және неліктен?

Тӛмендегі бос ҧяшыққа сабақ туралы ӛз пікіріңізді жазыңыз.

Сол ҧяшықтағы Сіздің сабағыңыздың тақырыбына сәйкес

келетін сҧрақтарға жауап беріңіз.

Сабақ шынайы болды.

Жалқы есім және жалпы есімді білді.

Оқушылар сабаққа белсене араласты.

Саралау тапсырмалары тиімді болды.

Берілген уақыт аралығында барлық тапсырмалар толық

орындалды.

Жоспарға тҥзетулер енгізілген жоқ.

Қорытынды бағамдау

Қандай екі нәрсе табысты болды (оқытуды да, оқуды да ескеріңіз)?

1: бейне материалда кӛрсетілген кӛрініс тиімді болды. Тапсырманы 87 % толық орындады. Ахмедияр

А., Қуанбай Б., келесі сабақта жҧмыс жасау жоспарлануда.

2: жҧпты жҧмыс (оқушылар жалпы есім мен жалқы ажырата білді)

Қандай екі нәрсе сабақты жақсарта алды (оқытуды да, оқуды да ескеріңіз)?

1: Кӛріністерді сахналау

2: « Банка» әдісі

Сабақ барысында мен сынып немесе жекелеген оқушылар туралы менің келесі сабағымды жетілдіруге

кӛмектесетін не білдім?

Ӛмірмен байланыс ретінде алынған салт-дәстҥрді сахналау кезінде сынып оқушыларының сабаққа

деген қызығушылығы арта тҥсті.

ҚАДЫР МЫРЗАЛИЕВ «КӘРІ ҚЫРАН»

Арыстанова Ж.А.,

Ойыл ауданы Екпетал мектеп-балабақшасының қазақ тілі мен әдебиеті пәні мҧғалімі

Мақсаты 1. Қ.Мырзалиев ӛмірі мен шығармашылық қызметімен танысу.«Кәрі қыран» ӛлеңін

оқу, идеясын таныту, символ туралы ҧғым беру.

2. Әдеби шығарманы кӛркем сезіммен қабылдау, мәтінмен тереңдете талдау жҥргізу,

шәкірттердің сӛйлеу дағдысын қалыптастыру, сыни ойлау алуға дағдылану.

3. Оқушылардың рухани дҥниесін байыту, елжанды азаматтың ӛмірінен ҥлгі алу.

Кҥтілетін

нәтиже

Қ. Мырзалиев ӛмірінен мәлімет алады. Ӛлеңнің мазмҧнымен танысып, талдайды.

Бірлесіп жҧмыс жасайды, пікірлеседі, ортақ пікір шығарады, тыңдайды, бағалайды.

Тҥйінді идеялар

(кілтті сӛздер)

Қыран жетпеген жерге қиял жетер

Сабақ кезеңдері: Сабақтағы іс-ірекет Бағалау Ресурстар

93

Я Я ӘРПІ МЕН ДЫБЫСЫ

Әбимолда К. Ә.,

Қарауылкелді орта мектебінің бастауыш сынып мҧғалімі

Сабақтың мақсаты: 1. Я я әрпі мен дыбысын

дҧрыс дыбыстату. Я әрпі «йа» қосарлы

дыбыстың таңбасы екенін меңгерту, әрпін

таныту. Я я дыбысын дҧрыс айтуға тӛселдіру,

пәнаралық білімдерін қалыптастыру.

2. Оқушылардың «Әліппе» еліне ойша саяхат жа-

сау арқылы ақыл-ойын, шығармашылық қабілет-

терін, тіл байлығын, сӛздік қорын дамыту.

3. Оқушылардың таза жазуларын қалыптастыру;

жылдамдыққа, ӛз ойын дҧрыс жеткізе білуге

тәрбиелеу.

Сабақтың тҥрі: саяхат сабақ

Сабақтың типі: Жаңа білімді дамыту.

Әдіс-тәсілдері: Кӛрсету, тҥсіндіру, сҧрақ-жауап,

ойын, кӛрнекілік.

Сабақтың кӛрнекілігі: теледидар, «орманның»

сызбасы, кеме суреті, суреттер.

Сабақтың барысы:

І.Ҧйымдастыру бӛлімі.

а) оқушылармен амандасу.

ә) сабаққа назарын аудару.

Алфавитті біліңдер

1.Кіріспе

5 минут

1.Амандасу

2.Топқа бӛлу

1- топ «Қара кӛзділер»

2-топ «Шегір кӛзділер»

Кӛңіл-кҥй

журналы

Ҥш шапалақ

(ынталандыру)

Смайликтер,

кеспе

қағаздары.

Тҧсаукесер

5 минут

1.Тақырыпты ашу. Екі топқа «Ассоциация» қыран

сӛзіне.

Қыран қҧстардың туыстығы, қабілеті, тҥс ӛзгешілігі

жағынан тҥрлерін тірек сызба арқылы кӛрсету

Бағдаршаммен

бағалау

Суреттер,

АКТ

пайдалану

Тірек сызба

2. Негізгі бӛлім

20 минут

«Қадыр Ғинаятҧлының ӛмірі, шығармашылығы»

слайд кӛрсету

1.Электронды оқулықтан «Кәрі қыран» ӛлеңін тыңдау,

мамҧнын ашу.

Ақын кәрі қыранды қалай суреттейді?

Қарт қыран қандай халге душар болды?

Неге намыстанды?

Қыранның соңғы шешіміне не себеп болды?

Ӛлеңді баллада жанрына жатқызуға бола ма?

Белгілері?

1 –топ «Кәрі қыран» ӛлеңін поэтикалық талдау

2- топ «Кәрі қыран» ӛлеңін композициялық

қҧрылымына талдау

3.Символ туралы тҥсінік

Басбармақпен

бағалау

От шашу

(ынталандыру)

Ноутбук

АКТ (ҧялы

телефон)

3. Қорытынды

10 минут

1. «Еркін жазу» стратегиясы

Қыранша ӛмір сҥргенің-

Қандай бақыт!

Қандай бақыт-

Қыранша ӛле білген! (ӛз ойын, пікірін жазу)

2. «5 минуттық эссе»

Тақырыбы «Қыран-еркіндік символы»

Мен теңгемді

сыйлаймын...

Сабақ соңында

кӛңіл-кҥйлерін

белгілеу

стикерлер,

маркерлер

Қосымша оқу

Ҥйге тапсырма

С.Сейфуллин «Қара бҥркіт», М.Жҧмабаев «Сҧңқарлар жырын» оқу Қыран туралы

ӛлең жазу немесе қыранның суретін салу, ҥзінді жаттау.

Рефлексия

5 минут

Екі керемет, бір әттеген-ай

Не сәтті ӛтті?

Нені дамыта

аласыз?

Не сәтсіз ӛтті?

Нені ӛзгертесін?

94

Онда жҥйе, қалып бар

Біздің қазақ тілінде

әріп бар

ІІ. Ҥй тапсырмасын тексеру.

Г г әрпі мен дыбысы

«Қҧлагер» мәтіні

а) сҧрақтарға жауап алу

- Сӛйлем қай әріптен басталады?

- Сӛйлем соңына қандай тыныс белгісі

қойылады?

- Сӛйлемдегі сӛздер қалай жазылады?

ә) бағандағы сӛздер мен «Қҧлагер» мәтінін

мәнерлеп оқыту.

б) «гҥл» сӛзіне дыбыстық талдау жасату

ІІІ. Жаңа материалды меңгерту

- Балалар, қазір теледидарға назар аударайықшы!

(Теледидардан «Білім» атты кӛлік кӛрсетіледі).

- Осы кӛлікпен орманға саяхат жасаймыз. Саяхат

барысында әр тҥрлі аңдар, яғни тҥлкі, аю, жолба-

рыс, арыстан, қасқыр, қоян суреттері кӛрсетілді.

«Әліппе» атты аялдамаға жеткенше ӛткен

әріптерге байланысты оқушылар тақпақтарын,

мақалдарын айтады. Кӛліктен тҥсіп, «Әліппе»

аялдамасында орман аралап, орманның табиғат

тамашаларын қызықтайды. Келе жатып қоянды

қуып келе жатқан қасқырды байқап қалады.

- Балалар, қоянды қасқырдан қҧтқаруға

кӛмектесеміз бе?

- Олай болса, қорапшаның ішінде жасырынған

жҧмбақты шешіп кӛрейікші.

Жҧмбақ шешу.

Екі теңдей қҧлағы

Дыбыс сезіп тҧрады (қоян).

Ал, енді қоянды қҧтқардық. (Оқушыларға

қоянның суреті кӛрсетіледі. Оқушыларға «қоян»

сӛзін буынға бӛліп, Я я әрпінің баспа, жазба

тҥрлері және «қоян» сӛзіне буындық, дыбыстық

талдау жасалынып, таныстырылады).

Сергіту сәті.

Ойын: «Бҧлттан әріптер жауғанда» ойыны

ойналады.

Ойын шарты: Оқушылар «я» әрпі бар сӛздер

ойлап табулары тиіс. Кӛп сӛз ойлап тапқан

оқушы жеңімпаз атанады.

- Оқушылар, сӛз неден қҧралады екен?

- Сӛз дыбыстардан қҧралады.

- Орманда сайраған әдемі дыбыстар естілетін

сияқты. Қане бҧл дыбыстарды нелер шығарады?

- Қҧстар.

- Олай болса, «Бозторғай» әні орындалсын.

- Орманда қандай қҧстар мекен етеді, қане кім

біледі? (бҧлбҧл, торғай, қарға, ...)

- Ӛте тамаша, енді осы қҧстардың артында

жасырынған тапсырмаларды орындаймыз.

Қарғаның тапсырмасы. Әр сӛздің мағынасы

ашылады. Дыбыстық, буындық талдау жасалады.

Аяқ қоян қияр аяз тақия

Таяқ шаян пияз саяз дария

Бҧлбҧлдың тапсырмасы. «Ҧя» сӛзін қатыстырып

сӛйлем қҧрастыру. «Ҧя» буынға бӛлу.

Мысалы: Қҧстар ҧяға паналапты.

Торғайдың тапсырмасы. Оқулықпен жҧмыс.

Қ. Баянбаев «Ҧя» ӛлеңін мәнерлеп оқу.

Оқушыларға тізбектей және хормен оқыту.

Ҥкінің тапсырмасы.

Оқулықтағы сурет бойынша әңгіме қҧрау.

Дәптермен жҧмыс.

Я я әрпінің ҥлкен және кіші тҥрлерін дәптерге

жазу.

«Ҧя» сӛзіне дыбыстық талдау жасау

IV. Сабақты бекіту.

- Оқушылар, орман саяхаты ҧнады ма?

- Қандай жануарларды кӛрдік?

- Қандай жануарға кӛмек кӛрсеттік?

- Саяхаттан кӛңілді әрі ауылымызға тез жету

ҥшін «Ауылым» әнін орындайық. Бҥгінгі сабақ

кӛңілді,

Серпілттік бір сәт ӛмірді.

Ауамыз таза болсын,

Жан-жануар барлығы аман болсын.

V. Оқушыларды мадақтау. Сабақта белсенді

қатысқан оқушыларды марапаттау.

VІ. Ҥйге тапсырма. Ӛлеңді мәнерлеп оқып келу.

Қоян туралы мәлімет іздеп, суретін салу.

САҚ ТАЙПАСЫ

Әжіғалиева Б.Н.,

Ырғыз ауданы Қарасай негізгі мектебінің тарих пәнінің мҧғалімі

Мақсаты: Сактарды ержҥрек халык ретінде

сипаттай отырып, сақтардың дҥниежҥзілік

ӛркениетке коскан ҥлесі туралы деректермен

таныстыру.

Сабақтың барысы: Ҧйымдастыру кезеңі.

Психологиялық ахуал қалыптастыру.

Оқушыларды топқа бӛлу.

Оқушыларға «патша», «патшайым» деген сӛздер

жазылған стикерлер таратылады.

Оқушы таңдауы бойынша сәйкес топқа отырады.

Тҥсіну: «Миға шабуыл», «Футбол ойыны».

95

Жаңа сабақты бастамас бҧрын ой қозғау

мақсатында оқушыларға сҧрақ арқылы диалогқа

тҥсіру. «Ой қозғау» «Бҧл кім, бҧл не?» әр топқа

арнайы сҧрақтар беру.

Қолдану. «Джигсо әдісі»

Бейне ролик кӛрсету. Топтарға тапсырмалар

беріледі.

Мәтін мен жҧмыс жасайды

1-топ. Патша: Кир патшаның сақтарға жорық

жасаудағы басты мақсаты қандай?

2-топ. Патшайым: Сақ патшайымы Томириске

Кирді жеңуі ҥшін қандай қолайсыз жағдай тҥрткі

болды? Әр топ бірін-бірі бағалайды. (Бас бармақ)

Сергіту сәті «Таңда да таста» стратегиясы

қолданылады

«Диктоглосс әдісі»

Бейнематериалдағы негізгі кейіпкерлерді атаңыз.

Қандай оқиға желісі баяндалған?

Сақ патшайымы Томиристің Кирге берген

жауабын тҥсіндіріңіз.

Бейнематериалда қандай маңызды идея

қарастырылған?

Мағынаны тану кезеңі «Тарихи тҧлға»

1-қадам Суретті пайдалана отырып, Томиристің

ел қорғаушы ретіндегі ролін тізбектеп жазады.

2-қадам Томирис сӛзінен басталатын 4 сипаттама

сӛйлем қҧрастырады.

Жинақтау. ВЕНН диаграммасы.

Кир патшамен Томирис ханшайымға сиппатама

беру, ортақ қасиеттерін анықтау.

Бағалау. Рефлексия.

МОЯ СЕМЬЯ И ДРУЗЬЯ, МИР ВОКРУГ НАС

Байбаракова Г.Ж.,

учитель начальных классов Мартукской средней школы №3

Цели обучения, которые достигаются на данном уроке (ссылка на учебную программу):

1.4.3.1 составлять последовательность чисел до 20/десятков до 100, определять закономерность в

последовательности рисунков, фигур, символов, чисел в пределах 100

1.4.3.2 определять последовательность действий и состояний в природе, составлять последо-

вательность чисел, фигур, игрушек, разноцветных бус и находить нарушение закономерности

Цели урока: составлять последовательность чисел до 20, десятков до 100, определять

закономерность в последовательности рисунков, фигур, символов, чисел в пределах

100;

определять последовательность действий и состояний в природе, составлять

последовательность чисел, фигур, игрушек, разноцветных бусинок и находить

нарушение закономерности.

Критерии

успеха

Ознакомление первоклассников с понятием «нарушение закономерности»;

выполнение заданий на выявление нарушения и восстановление закономерности в

ряду чисел, фигур, расположения предметов. Развитие логического мышления и

математического языка учащихся.

Нарушение закономерности — несоблюдение правила в порядке расположения

предметов или ряде чисел. На уроке ребята научатся находить нарушение правила

расположения предметов и чисел в определенном порядке. Школьники должны

подумать над тем, какие нарушения закономерностей встречаются в окружающей

среде, поделиться своим мнением с другими учениками и выдвинуть свои

предложения по их исправлению. Например, «Несоблюдение правил дорожного

движения. Относится ли оно к нарушению закономерности?»

Привитие

ценностей

Ценности, основанные на национальной идее «Мәңгілік ел»: казахстанский

патриотизм и гражданская ответственность; уважение; сотрудничество; труд и

творчество; открытость; образование в течение всей жизни.

Межпредме-

тные связи

Познание мира, самопознание, художественный труд

Навыки ис-

пользования

ИКТ

На данном уроке учащиеся не используют ИКТ

96

Предварител

ьные знания

Знают счет от 1 до 20 в прямом и обратном порядке, действия сложения и вычитания

в пределах 20 без перехода через десяток, умеют находить закономерности, знают

пространственные фигуры

Ход урока

Этапы урока Запланированная деятельность на уроке Ресурсы

Начало

урока

Психологический настрой.

Настроение у нас отличное

А улыбки – дело привычное

Пожелаем друг другу добра

Ведь урок нам начинать пора

2. Актуализация знаний.

Сегодня мы отправимся в путешествие по стране Математики.

Чтобы попасть в эту страну, надо открыть волшебные ворота, а

для этого найти ключ. Кто решит примеры. Тот поможет найти

ключ.

Игра «Сумма или разность»

15+2 14+3 13 +4

16-3 14-2 19-5 Ключ найден!

Чтобы открыть ворота, выполним задания.

-Счет четными числами, сохраняя закономерность в ряде чисел

от 2 до 20.

-Счет нечетными числами, сохраняя закономерность в ряде

чисел от 1 до 20.

-Назвать времена года по порядку согласно закономерности

(зима, весна, лето, осень, зима, весна...).

-Как вы понимаете слово «закономерность?»

-Найди ошибки» Задание Ластика.

задание, в котором в ряде геометрических фигур нарушена

закономерность. (конус, цилиндр, шар, конус, цилиндр, шар,

конус, шар, цилиндр...).

2, 4, 7, 8, 10;

1, 3, 5, 7, 9 ,12

Как вы думаете, чему мы будем учиться на уроке?

Критерии

успеха

Учащиеся находят допущенные нарушения, определяют, где не

сохранены закономерности, и находят пути восстановления

заданной закономерности.

Середина

урока

Найди ошибку. Стр. 112-113

Работа в парах.

Какие фигуры поменялись местами? В данном задании учащим-

ся нужно найти нарушение закономерности, по которой пост-

роен ряд геометрических фигур. Ученики должны внимательно

исследовать начало ряда, чтобы понять и исправить ошибку.

Номера домов.

По какому правилу нумеруют дома на одной улице (по правилу

четности и нечетности номеров).

-Какая ошибка здесь допущена? Какие номера могут быть на

противоположной стороне улицы? Назовите номера своих

домов и скажите, какое это число – четное или нечетное.

Учебник:

Закономерности (2),

с. 112–113.

Рабочая тетрадь:

Рабочий лист 109

«Найди ошибку», с.

111.

Рабочий лист 110

«Дорисуй фигуры по

закономерности», с.

112.

Ресурсы: бумажные

карточки в форме

геометрических фи-

гур (треугольников,

квадратов,

прямоугольников)

Критерии

успеха

Ответы

Дарын должен пронумеровать дома числами 1, 3, 5, 7, 9, 11.

Номера домов на противоположной стороне: 2, 4, 6, 8, 10, 12.

97

Конец

урока

Найди закономерность в примерах.

Можно ли сразу определить закономерность. Как вы считаете,

что необходимо сделать? (решить примеры).

Решите в парах примеры и ответы запишите на листах.

Что вы обнаружили?

В каком примере нарушена закономерность?

Ответ

Ответ всех примеров равен 40, кроме примера 50-20 = 30.

Реши. В ряде чисел, данном в таблице, выявите ошибку. Пусть

школьники своими словами объяснят ее причину.

Ответы

а) 13 – двузначное число;

б) 60, 50, 40, 30, 20;

в) пропущено число 14 между 16 и 12.

Попробуй. Задание Треугольника.

Раздаю ребятам кружки красного цвета и треугольники зеленого

цвета разных размеров. Задание: найти закономерности и

правильно расположить фигуры, придумать дополнительные

закономерности расположения фигур. А другие дети должны

объяснить, согласно какой закономерности расположены

фигуры. Задание выполняется в парах.

Индивидуальное задание для формативного оценивания.

Рефлексия.

кружки красного

цвета и

треугольники

зеленого цвета

разных размеров

Карточки для ФО

Критерии

успеха

Ответы

Синий, зеленый, красный, синий, зеленый, красный; гриб,

яблоко, лист, гриб, яблоко, лист.

Рефлексия Дерево успеха. Дети выбирают яблоко по цвету:

Зеленый цвет – все понял

Желтый – затрудняюсь

Красный – не понял

Изображение

дерева, яблоки

красного, желтого

и зелѐного цветов.

Дифференциация

Каким образом Вы планируете оказать

больше поддержки? Какие задачи Вы

планируете поставить перед более

способными учащимися?

Оценивание

Как Вы планируете проверить

уровень усвоения материала

учащимися?

Используйте данный раздел

для записи методов, которые

Вы будете использовать для

оценивания того, чему учащие-

ся научились во время урока.

Здоровье и соблюдение

техники безопасности

Здоровьесберегающие

технологии.

Используемые

физминутки и активные

виды деятельности.

Дополнительные задания

Ошибка. Школьники должны найти

ошибку в ряду чисел и записать этот ряд

в исправленном виде.

Ответы: 1 2 3 1 2 3 1 2 3

Напиши пропущенные числа. Для

продолжения закономерности в ряду чисел

дети опираются на знания, полученные на

прошлом уроке. Необходимо заметить, что

закономерность в ряду чисел составлена

путем присчитывания к предыдущему

числу по два. Во втором ряду отсчитываем

от предыдущего числа по два. Ответы:

а) 6, 10, 14, 16, 18, 20;

б) 15,13,9, 7, 5,3,1.

Где допущена ошибка? Выполняя данное

задание, учащиеся должны определить

К концу урока школьники

должны уметь:

• находить нарушение в

заданной закономерности и

восстанавливать ее.

Для того чтобы понять,

насколько ученики правильно

поняли тему, даю им

следующее задание и

выслушиваю их ответы:

Называю вслух ряд чисел, а

учащиеся должны исправить

допущенные ошибки:

1, 3, 5, 7, 8, 11, 13, 14, 15;

100, 90, 80, 70, 50, 40;

10, 20, 40, 60, 70, 90.

Организую самооценивание

Физкультминутка.

Сколько раз ногою топнем

(2+1)

Столько раз руками

хлопнем (3+2).

Мы присядем столько раз

(5-4)

Мы наклонимся сейчас

(4 -2).

Мы подпрыгнем ровно

столько! (6-5)

Ай да счет! Игра и только!

98

заданную закономерность и выявить

нарушение в ней. Затем они смогут

исправить найденную ошибку.

Узор на салфетке. В данном задании

первоклассники смогут продолжить узор.

Для этого они сначала найдут допущенную

в узоре ошибку и исправят ее.

первоклассников с помощью

«Лестницы успеха» в рабочей

тетради.

«Д» ДЫБЫСЫ МЕН ӘРПІ

Байдрахманова А.Т.,

Қарғалы ауданы Әлімбет орта мектеп-балабақша тәрбиешісі

Білім беру саласы: Коммуникация

Ҧйымдастырылған оқу іс-әрекет тҥрі: Сауат ашу негіздері

Мақсаты: «Д» дыбысы мен әрпін таныстыру, сӛздерге дыбыстық талдау жасауға ҥйрету. Ойын-

жаттығулар арқылы балалардың есте сақтау қабілеттерін дамыту.

Дамытушылығы: Балалардың ой-ӛрісін, тілін дамыту. Сӛздік қорын, сӛйлеу жҥйесін жетілдіру.

Тәрбиелігі: Адамгершілік қасиеттерін, білімге деген қызығушылығын қалыптастыру.

Әдісі: Сҧрақ-жауап, сайыс, жаңылтпаш, жҧмбақтар, ойын.

Кӛрнекі қҧралдар: кеспе әріптер, суреттер.

Қызмет тҥрлері Тәрбиешінің іс-әрекеті Балалардың іс-әрекеті

Мотивациялық

ой-тҥрткі

І. 1.Шаттық шеңбері:

Сәлем бердік, ашық аспан!

Сәлем бердік, алтын кҥн!

Сәлем бердік, Жер-ана!

Сәлем бердік, баршаңа!

Қонақтармен амандасу:

Ҥлкенге де, «сіз»,

Кішіге де, «сіз».

Баршаңызды қҧрметтеп,

Бас иеміз біз.

2. Ойын: «Кім зейінді?»

Ойынның шарты: сӛздерді айту барысында дыбыстарды

ажырату.

Алма, доп, қарбыз, сағат, ӛрік, тон, трактор т.б.

Мысалы, алма- «А» дыбысынан басталып тҧрғанын айту

керек.

3. Сҧрақтар:

- Сауат ашу сабағында біз немен танысамыз?

/әріппен, дыбыспен танысамыз/.

- Дыбыс дегеніміз не? /дыбысты естиміз, айтамыз/.

- Әріп дегеніміз не? /әріпті кӛреміз, жазамыз, оқимыз/.

- Дыбыстар қандай топқа бӛлінеді? /дауысты және дауыссыз

болып екі топқа бӛлінеді/.

- Дауысты дыбыстарды қалай айтамыз? /еркін, созып айтамыз/.

- Дауыссыз дыбыстарды қалай айтамыз? /қысқа, қиналып,

ерніміз, тіліміз, тісіміз кедергі жасайды/.

Балалар шеңбер

бойында тҧрып,

тақпақты

тәрбиешімен бірге

айтады.

Қонақтармен

амандасады.

Балалар ойынға

белсене қатысады.

Дыбыстарды

ажыратуға

тырысады.

Балалардың

жауаптары.

Ҧйымдастыру

іздену

ІІ. Жаңа тақырып.

- Балалар, қонақтармен бірге бҥгінгі сабағымызға жаңа дыбыс

пен әріп сендермен танысқылы келіп отыр. Бірақ ол

жасырынып қалыпты. Оны білу ҥшін бірнеше тапсырманы

орындау керек екен. Тапсырмаларға дайынсыңдар ма?

1-тапсырма: «Сӛз ойла, тез ойла» ойынын ойнай-мыз. Ӛткен

дыбыстар мен әріптерді қайталау. Ол ҥшін ҥш топқа бӛлініп:

Балалар тәрбиешіні

мҧқият тыңдап,

тапсырмаларға

дайын екендіктерін

айтады.

Балалар тапсырманы

99

1-топ «А» дыбысынан, 2-топ «Т» дыбыснан, 3-топ «П»

дыбысынан баста-латын сӛздерді ойлап айту керек. /алма,

ағаш, ата, ай/, /тон, трактор, теледидар/, /парта, піл, пияз/.

2-тапсырма: Жҧмбақтарды шешу.

Сол аяқ пен оң аяқ,

Кезек оны тебеді.

Ол тынымсыз домалап,

Зыр жҥгіре береді. /Доп/.

Мен оқу қҧралының бірімін дейді,

Маған жазу жазып ҥйрен дейді. /Дәптер/.

Ақ халатты бір адам,

Ауырсаң емдеп жазады.

Ауырып қалған балалар,

Дереу оған барады. /Дәрігер/.

-Балалар, осы сӛздер қандай дыбыстан басталып тҧр?

ІІІ. Тақтамен жҧмыс.

- Олай болса, міне, бҥгінгі қонағымыз да келіп қалды. Ол –

«Д» әрпі.

- Ал, енді барлығымыз «Д» дыбысын айтып кӛрейікші. Д

дыбысын қалай айтамыз?

- Д дыбысы қандай дыбыс болды, дауысты ма, әлде дауыссыз

ба? Оны қандай текшемен белгілейміз?

Сергіту жаттығуы:

Оңға, оңға тҥзу тҧр, солға, солға тҥзу тҧр.

Алға қарай бір адым, артқа қарай бір адым.

Жоғары, тӛмен қарайық, орнымызды табайық.

Балалар, әрқашан қасыңда бірге болып, бірге ойнайтын адам

кім? Ол-досың. Ендеше, осы «дос» сӛзіне талдай жасайық.

Д- дауыссыз.

О- дауысты, жуан.

С- дауыссыз.

Жылулық шеңбері:

Дос болып жҥрейік,

Ойнайық та, кҥлейік.

Достық деген тамаша,

Міне, тҧрмыз жараса.

ІV. Дәптермен жҧмыс.

а/ жазуға қолды даярлау;

ә/ ауада жазу;

б/ тақтаға жазып кӛрсету;

в/ ӛз бетінше жҧмыс.

орындауға

тырысады.

Балалардың

жауаптары.

«Д» дыбысынан

басталып тҧр.

Қиналып, қысқа,

тіліміз, тісіміз,

ерніміз кедергі

жасайды. Дауыссыз,

кӛк текшемен

белгілейміз.

Сергіту жаттығуын

жасайды.

Балалар тапсырманы

орындауға кіріседі.

Шеңбер бойында

тҧрып, тәрбиешімен

бірге тақпақты

айтады.

Балалар дәптермен

жҧмысқа кіріседі.

Рефлексивтік

тҥзету

V. Сабақты қорытындылау.

- Балалар, бҥгін қандай әріппен, дыбыспен таныстық?

- Ол қандай дыбыс?

-Қандай текшемен белгілейміз?

Жаңылтпаш айту:

Дӛп-дӛңгелек, доп дӛңгелеп келеді,

Тепкен бӛгеп аяқ оған керегі.

VI. Ӛзін-ӛзі бағалау.

Балалардың пікірін тыңдау және сабаққа белсене қатысқан

балаларды мақтау.

VII. Жылулық шеңбері:

Қолымызды ҧстайық,

Ҥлкен шеңбер қҧрайық.

Кӛріскенше кҥн жақсы,

Сау-саламат болайық.

Балалардың

жауаптары

тыңдалады.

Балалар

тәрбиешімен бірге

жаңылтпашты

қайталап айтады.

Балалар сабақтан

алған әсерлерін

айтады.

Шеңбер бойында

тҧрып, ӛлең

жолдарын айтады.

100

Кҥтілетін нәтижелер:

Білуі тиіс: Ӛткен дыбыстарды дыбыстық ажыратылуын, әріптерді біледі.

Тҥсінігі: Дыбыстардың буынға бӛлінуін, дауысты, дауыссыз дыбыстардың белгіленуін тҥсінді.

Меңгеруі: Әріпті дәптерге жазудың әдісін меңгерді.

ЛЕВ ТОЛСТОЙ. АКУЛА

Байдуллина З.С.,

Ҥш тілде оқытатын №21 орта мектеп-гимназиясының бастауыш класс мҧғалімі

Мақсаты Лев Толстойдың «Акула» атты шығармасымен және оның ӛмірі мен жазушылық ӛмірімен

оқушыларды таныстыру, оның қазақ жазушыларына ҧқсастығы, орыс әдебиетінде балалар

жазушысы болып қалыптасқандығы туралы мағлҧматтар бере отырып, әңгімедегі негізгі

ойды табу.

Кҥтілетін

нәтиже

Оқушылар алғаш рет орыс жазушысы Лев Толстоймен танысады, оның қазақ тіліне

аударылған «Акула» атты шығармасымен танысады, мәтінді тҥсіну мақсатында суретпен

жҧмыс жасайды, әңгіменің негізгі идеясын айта алуларына жағдай жасалады.

Тҥйінді

идеялар

Лев Толстой - орыстың ҧлы жазушысы. Ясная Полянада орыс шаруаларының балаларына

арнап ең алғаш мектеп ашқан. Оның атақты шығармасы «Соғыс және бейбітшілік»

(роман) деп аталады. Балаларға арнап қысқаша, қызықты әңгімелер жазған. Соның бірі –

«Акула» әңгімесі.

Сабақ

кезеңдері:

Сабақ барысы Бағалау Ресурстар

Кіріспе 1.Оқушы назарын сабаққа аудару. Оқушылардың сабаққа

қызығушылықтарын арттыру мақсатында оқушылардың қҧралдары

мен ҥстел ҥстеріне бірнеше сӛздер жасырылады.

(Термин, кейіпкер, ақын, жазушы, халық ауыз әдебиеті, мысал,

қазақтың жарық жҧлдыздары)

Оқушылардан жалпы берілген сӛздер туралы бҧрын алған білімдерін

ортаға салу сҧралады.

2. Қазақстанның жас суретшілерінің сурет кӛрмесі. Оқушылардың

әдебиеттік оқудан ӛздері ҧнатқан әңгіме желісі бойынша салған

суреттері кӛрсетіледі.

Жіңішке сҧрақтар қойылады:

Бҧл қай шығарма бойынша салынған сурет?

Шығарманың авторы кім?

Әңгіменің басты кейіпкері кім еді?

3.Осы суреттер кӛрмесіне саяхат әрі қарай жалғасады. Оқушылар

слайд-презентациядан кӛрсетілген суреттер бойынша жҧмыс жасайды.

Сурет салынған шығарманың авторы кӛрсетіледі.

Жуан сҧрақтар қойылады:

Осы шығарма бойынша салынған суреттер мен оны жазған

жазушыларды біріктіретін ортақ нәрсе не?

Олар – қазақ жазушылары мен ақындары.

Ҥш

шапа-

лақ

Тҧсауке-

сер

Ал, қазір біз оқу жылының аяғында қандай бӛліммен танысып

жатырмыз?

Әлем әдебиеті ҥлгілері.

Неге бҧл бӛлім бірінші болып тҥріктің белгілі ақыны әрі жазушысы

Назым Хикметтің «Ҥш жігіт туралы хикая» әңгімесінен басталған?

(Оқушы ойлары) Ертегінің негізгі идеясы не?

Әлем халықтарының атақты жазушыларының қандай қызықты

шығармаларын білесіңдер?

(слайд-презентациядан шетел жазушыларының әңгімелері бойынша

салынған сурет немесе тҥсірілген кино фрагменттері кӛрсетіледі.)

Негізгі 1. Кіріспе.

101

бӛлім

- Бҥгін біз Қазақстанмен шекаралас жатқан, жер кӛлемі бойынша

әлемде бірінші орын алатын Ресей мемлекетінің, яғни орыс халқының

жазушысы, балалар жазушысы Лев Толстоймен танысамыз.

(Лев Толстой туралы слайд-презентация арқылы ӛмірі мен

шығармашылығы туралы мағлҧматтармен таныстыру. Оның қазақ

ақын-жазушыларының ішінде Ыбырай мен Ахмет Байтҧрсыновқа

ҧқсастығы туралы оқушыларға айтылады.)

Лев Толстой - орыстың ҧлы жазушысы. Ясная Полянада орыс

шаруаларының балаларына арнап ең алғаш мектеп ашқан. Оның

атақты шығармасы «Соғыс және бейбітшілік» (роман) деп аталады.

Балаларға арнап қысқаша, қызықты әңгімелер жазған. Ол «Әліппе»

және басқа да оқулықтар жазған. Соның бірі – «Акула» әңгімесі.

2. Ассоциация әдісі арқылы оқушылардың акула туралы бҧрын алған

білімдерін байқау.

3. Оқушыларға акула туралы мағлҧмат беріледі.

Акула теңіздер мен мҧхиттарда, тҧщы суларда да кездеседі. Денесінің

ҧзындығы 15 см - ден 20 м - ге дейін болады. Салмағы 14 тоннаға

дейін тартады. Акула іштей ҧрықтанады, кейбіреулері ҧрпағын тірі

туады. Акуланың кӛру қабілеті жақсы жетілмеген, ал иіс сезу қабілеті

ӛте жақсы жетілген. Алайда бҧл әдіс су астында жҧмыс істейтін

адамдар ҥшін қолайлы емес. Сондықтан ғалымдар акуладан

қорғанатын әдіс ойластырған.

Акула тіршілігін зерттеуші ғалымдар сасып, бҧзылған ет тасталған

жерге оның жоламайтындығын анықтаған. Ал химиктер бҥлінген етте

сірке қышқылының болатындығын аңғарып, акуланың сол иістен

қашатындығын білген. Осыған орай су астында жҧмыс істейтін

сҥңгуірлер ҥшін акулалардан қорғауға сірке қышқылды мыс ертіндісін

пайдалануға ҧсынған.

4. Әңгіме мазмҧнын тҥсіну мақсатында кейбір сӛздердің суреттері

кӛрсетілу арқылы СӚЗДІКПЕН ЖҦМЫС жасалынады. Оқушылар

суретті оның анықтамасымен сәйкестендіреді.

зәкір – кемені суда ҧстап тҧратын тетік (якорь)

матрос – теңіз әскері.

зеңбірек – алысқа атуға арналған қару.

Палуба – кеме ҥстіндегі ашық алаң.

5. Әңгімені мҧғалім экраннан кӛрсетілген диафильм желісі бойынша

оқушыларға оқып береді.

Оқушылардың мәтінді оқуы. Оқушылардың салған суреттерін кӛрсету.

Мәтін мазмҧнын талдау: ЖҦПТЫҚ ЖҦМЫС:

Әңгіменің аты:

Әңгіменің авторы:

Кемеде матростармен бірге тағы кімдер бар еді?

102

СУ МЕН АУАНЫҢ ҚАНДАЙ ҚАСИЕТІН БІЛЕСІҢ?

Баймҧханова А. С.,

Қарасай негізгі мектебі Балапан кіші орталығының тәрбиешісі

Барлық тәрбиеленушілер: Педагог балаларды

мәтінмен таныстырып, ҧрақтарды талқылауды

ҧсынады.

Тәжірибелік жҧмыс шеңберінде жҧмыстың

қауіпсіздік ережелерін талқылау.

Балалар тәжірибелік жҧмысқа қатысуға шақыру

қағазын алады.

I. Дҧрыс әсерлі кӛңіл кҥй орнату.

Сылдырлайды мӛлдір су,

Мӛлдір суға қолыңды жу.

Жусаң сен әрдайым,

Аппақ бетің, маңдайың.

Тазалықтың досы, Су деген осы.

II. Ӛмірлік тәжірибені маңыздандыру.

Мақсатты болжам.

Педагог жҧмбақ шешуді ҧсынады.

Жылт-жылт етеді, Кӛзге ілінбейді,

Жылғадан ӛтеді. Жҧтсаң білінбейді.

(Ауа) (Су)

«Тәжірибелік жҧмыс»

ҧғымымен танысу

Қарапайым тәжірибелік

жҧмыстар жҥргізу

Балалар кестедегі суретке қарап, оқу іс-

әрекетінде әңгіме не жайында болатынын

болжамдайды. Оқу іс-әрекетінің соңына қарай

қол жеткізілетін мақсат анықталады. (Оған

рефлексия кезеңінде қайтып оралады)

III. ҦОҚ-ның тақырыбы бойынша жҧмыс (Ҧ)

Педагог балаларды мәтінмен таныстырып,

сҧрақтарды талқылауды ҧсынады.

Тәжірибелік жҧмыс шеңберінде жҧмыстың

қауіпсіздік ережелерін талқылау.

Балалар тәжірибелік жҧмысқа қатысуға шақыру

қағазын алады.

1-тәжірибе. Тәжірибе жасау арқылы судың

тҥссіз, мӛлдір, дәмсіз, иіссіз екенін анықтау.

Судың тҥсі қандай? (1-тапсырма)

Баланың әкесі кім?

Балаларды қарт артиллерист акуладан қалай қҧтқарды?

Бҧл оқиға қай жерде болған?

6. Африка материгі туралы айту.

7. Әр қатарға тапсырмалар беру:

1-қатар 2-қатар 3-қатар

Әңгіме бойынша сӛйлемдерді

толықтыру.

«Акула» туралы

бес жолды ӛлең

қҧрастыру.

Мәтін бойын-

ша сҧрақтар

дайындау.

Біздің кемеміз ------------ жағасында

зәкір тастап, тоқтап тҧр еді. Кҥн

батардың алдында капитан палубаға

шықты да, ------------------- деп

айғайлады. Кемеде бізбен бірге -----

--------- бар еді. ---------------- тура

балаларға қарай жҥзіп келеді.

Зеңбірек атылды, біз сол кезде -------

---------- зеңбірек жанына қҧлап, екі

қолымен бетін басқанын кӛрдік.

Қорытын-

ды

3-қатардың оқушыларға дайындаған сҧрақтары арқылы сабақты

қорытындылау.

- Суға шомылуға байланысты қандай қауіпсіздік шараларын қолдану

керек?

(мҧғалім толықтырады)

Ҥйге

тапсырма

Әңгімені мазмҧндау.Сурет салу.

Рефлексия

103

Екі стақандағы су мен сҥтті салыстыру. Сҥттің

тҥсі ақ. Ал судың тҥсі мӛлдір. Нәтижесінде

судың тҥссіз мӛлдір, ал сҥт ақ тҥсті болатынын

анықтайды.

Судың дәмі қандай? (2-тапсырма)

Су мен апельсин шырынын салыстыру. Шырын-

да апельсин жемісінің дәмі бар. Ал судың дәмі

жоқ. Нәтижесінде судың дәмсіз екені анықта-

лады. 2-тәжірибе: судың ҥш кҥйін анықтау

Су – сҧйық зат.

Суды мӛлдір стақанға қҧю. Даусын естірту.

Нәтижесінде балалардың судың сҧйық болатыны

туралы тҥсініктерін қалыптастыру.

1.2. су қай кезде қатты денеге айналады? (3-

тапсырма)

Стақанға суды қҧйып, бір кҥнге тоңазытқышқа

қойып, нәтижесінде судың тӛмен температурада

қатты денеге айналатынын дәлелдеу.

1.3. су буға қалай айналады?

Суды қайнатқанда буға айналатынын тҥсіндіру

(бейнеҥзінді, сурет арқылы)

3-тәжірибе: Ауасыз тіршілік жоқ екенін және

ауаның кӛзге кӛрінбейтінін анықтау.

3.1 . Ауасыз ӛмір сҥре аламыз ба?

Ол ҥшін тыныс мҥшелерін бекітіп, тыныс алмау

керектігі ҧсынылады. Нәтижесінде адам ауасыз

ӛмір сҥре алмайтыны туралы тҧжырым

жасалады.

Ауаның тҥсі жоқ болғандықтан, кӛзге

кӛрінбейтінін тек адамға сезілетінін анықтау.

(Ҧ) Динамикалық кідіріс.

(Ҧ) Педагог ойындар ҧсынады:

егер:

Жер бетінен барлық су жоғалып кетсе;

тҧщы су тҧзды суға айналса;

суды аязға шығарып қойса;

шәйнектегі суды кӛп уақытқа отқа қойса, не

болар еді?

Әліппе – дәптермен жҧмыс.

4-5- тапсырмаларды орындайды

IV. ҦОҚ-ның қорытындысы. Рефлексия

Қалыптастырушы бағалау ӛз жҧмысыңды

бағалаудан тҧрады. Балалардың ӛз жҧмысын

бағалауын, зымыранды кез келген тҥсті

қарындашпен бояуын сҧраңыз:

1 (бір) деңгей – ештеңе тҥсінбедім.

1 және 2 (екі) деңгейлер – тҥсіндім, бірақ

тҥсіндіре алмаймын.

1, 2 және 3 (ҥш) деңгейлер – бәрін тҥсіндім,

басқаға тҥсіндіріп бере аламын.

ДҤНИЕЖҤЗІЛІК МҦХИТТЫҢ ПРОБЛЕМАЛАРЫ

Байтақова Г.Қ.,

Ырғыз ауданы Қҧйлыс орта мектебінің тарих және география пәні мҧғалімі

Сабақ негізделген

оқу мақсаттары

7.3.3.8 -Дҥниежҥзілік мҧхит проблемаларын топтастырып, шешу жолдарын ҧсынады

Сабақ

нәтижесі:

Барлық оқушылар: Оқулықта берілген және қосымша тапсырмаларды орындайды.

Жазба жҧмыс жасайды. Сҧраққа жауап береді.

Оқушылардың кӛбісі: Топтық жҧмысты бірлесе орындайды. Ӛз бетінше жҧмыс

жасайды. Сҧраққа жауап береді. Қосымша ҥлестірме ресурстармен жҧмыс жасайды.

Кейбір оқушылар: Оқулықтан тыс берілген қосымша тапсырмаларды орындайды,

тақырып бойынша қосымша мәліметтер мен дәлелдер келтіре алады.

Бағалау

критерийі

Жеке, жҧптық, топтық тапсырмаларды орындай алады. Сабақ барысында

тыңдаушының назарын ӛзіне аудара алады.

Тілдік

қҧзіреттілік

Дҥниежҥзілік мҧхиттың проблемалары

Ресурстар Оқулық, суреттер, топқа бӛлуге арналған кеспе қағаздар және әртҥрлі заттар, топтық

тапсырмалар, кері байланыс, стикер.

Әдіс-тәсілдер Сҧрақ-жауап, әңгімелеу, тҥсіндіру, ойын, кӛрнекілік. Рефлексия.

Пәнаралық

байланыс

Қазақ тілі. Экология

Алдыңғы оқу Мҧхиттармен байланысты апаттар

Сабақтың жоспары

Жоспарланған

уақыт

Сабақ барысы : Бағалау

тҥрлері

104

Басталуы

5 минут

Ҧйымдастыру кезеңі 2 минут

Топтарға бӛлу. «шырша, аяз ата, қарша қыз» суреттерімен топтасу

Сол арқылы топтарға бӛлінеді.

Психологиялық ахуал қалыптастыру: 3 минут

«Тауық жылы мен ҥшін несімен есте қалды ?» тренинг

Мысалы: Мен ҥшін тауық жылы елімізде әлемдік кӛрменің "ЭКСПО-

ның" ӛтуімен есте қалды. т.б.

Мектептегі 2-5-7 кластардың оқу бағдарламасының ӛзгеруімен.

7-класқа химия пәнінің енуімен.

Ауылымызға ҧялы байланыс орнатылуымен

Ақжҥністің президент шыршасына баруымен

1-топ:

шырша

2-топ: аяз

ата

3-топ:

қарша

қыз

қағаздар,

қалам.

Жаңа білім

15 минут

Алдыңғы оқу. Тест жҧмысы

1.Жеке жҧмыс

Ҥй тапсырмасына арналған тест жҧмысы. (жеке жҧмыс)

1.Тропиктік циклон туралы алғашқы деректі берген:

А. Ф.Магеллан В. Эратосфен С. Х.Колумб Д. Д.Кук

2.Тропиктік циклонды Австралия маңында қалай атайды ?

А.циклон В) дауыл С. торнадо Д. вилли-вилли

3.Солтҥстік жартышарда тропиктік циклондар қай мезгілде болады?

А. тамыз-қыркҥйек В. қаңтар-ақпан С. маусым-мамыр Д. наурыз-сәуір

4.Мҧхитта қатты жылдамдықпен айналатын қуатты қҧйын

А. Цунами В. торнадо С. тайфун Д. долы дауыл

5.Атмосфералық фронттардың тҥйіскен жерінде пайда болатын дауыл

А. цунами В. торнадо С. тайфун Д. долы дауыл

6.Мҧхит табанындағы қозғалыстар мен жер сілкіну әсерінен болатын

табиғи апат

А. цунами В. торнадо С.бриз Д. долы дауыл

7.1963 жылы кубада болған кҥшті дауыл қалай аталды?

А.Камилла В. Тара С. Флора Д. 7219

8.Әртҥрлі пішінде кездесетін табиғи апат

А. цунами В. торнадо С.бриз Д. долы дауыл

9.Мҧхитты қозғалысқа келтіретін не ?

А. цунами В. торнадо С. жел Д. долы дауыл

10.Тропиктік циклондар қай ендіктерде жиі байқалады

А.0-10 с.е.-о.е. В. 5-20 с.е.-о.е. С. 5-30 с.е.-о.е. Д. 15-10 с.е.-о.е.

2.Жҧптық тексеру

Интер тақтадан тексеру. Тест жауаптары

1-С 2-Д 3-А 4-В 5-Д

6-А 7-С 8-В 9-С 10-В

Білу және тҥсіну

Мҧғалімнің тҥсіндіруі. Видео ролик кӛрсету

Берілген мәтіндерді балалар оқып алады.

Топтық жҧмыс №1 топ

№1 топ: «Мҧхиттың табиғи байлығы» сызбасын толтыру №2 топ «Мҧхиттың проблемалары» сызбасын толтыру

№3 топ «Жаңа сӛздермен жҧмыс» (мҧхит ресурстары, мҧхиттану,

мониторинг, бенз(а)пирен, мутагенез, канцерогенез

«Жариялау» әдісі

(Әрбір топ берілген тапсырмалар бойынша жариялау керек. Бҧл ҥшін топ

ішінен спикер берілген уақыт ішінде (5 минут) басқа қатысушылар

алдында ӛз тобының жҧмысын тҥсіндіреді)

Тест,

интерак-

тивті

тақта

Баллдық

бағалау

жҥйесі

Оқулық,

мәтіндер.

ҚБ.

Ортасы

10 минут

Қолдану Топтық, жеке жҧмыс

Суретті ретімен орналастырып, эссе жазыңдар

Оқулық,

қабырғаға

ілінген

ватмандар,

тҥрлі-тҥсті

105

№2 тапсырма. Топтық жҧмыс.

1. Суретті реттестіру- топтық

2. Эссе жазу – жеке

Талдау :«Қалам ортада» әдісі

1. Дҥниежҥзілік мҧхит проблемаларын шешу жолдары?

2. Дҥниежҥзілік мҧхитты ластаушы факторлар?

3. Дҥниежҥзілік мҧхиттағы мҧнай ӛнімдерімен қатты ластанған

аудандарды табыңдар?

4. Дҥниежҥзілік мҧхиттағы ең лас аудан?

5. Лас суларды кӛп әкелетін ӛзендер?

6. Дҥние жҥзілік мҧхиттың тіршілік ҥшін маңызы қандай?

маркерлер

Бағалау.

«Ең ҥздік

эссе»

«Қалам

ортада»

әдісі,

сҧрақтар

Сергіту сәті

2 минут

" Фасоль қапшығы" әдісі

Гидросфераға байланысты аталған географиялық нысанның жалпы

атауын анықтау керек

1. Атлант- , 2. Мексика- , 3.Арабия- , Ява- , Пуэрто-Рико- , Баренц- ,

Бенгал- ; гольфстрим- , пассатаралық- , Гибралтар-, Мозамбик- , Перуан- ,

Лабродор- , парсы- .

"Фасоль

қапшығы"

әдісі

Аяқталуы

Сабақты

бекіту

5минут

Синтез « Балық қаңқасы» әдісі

Басы - тақырып

1-топ: Ҥстіңгі қабырға – себептері

2- топ: Желбезегі – қорытынды

3-топ: Астыңғы қабырға – дәлелдемелер

"Балық

қаңқасы"

әдісі

Бағалау

3 минут

Кері байланыс Аты - жӛні: ___________________________________________

Бҥгінгі сабақта басың арқылы нені меңгердің?

____________________________________________________

____________________________________________________

___________________________________________________

Бҥгінгі сабақта қолың арқылы нені жасай алдың?

____________________________________________________

____________________________________________________

____________________________________________________

Бҥгінгі сабақта жҥрегің арқылы нені сезіндің?

____________________________________________________

____________________________________________________

____________________________________________________

Бағалау

парақшасы

Қосымша ақпарат Судың ластануы – видеоролик

Саралау – Сіз қосымша кӛмек кӛрсетуді қалай

жоспарлайсыз? Сіз қабілеті жоғары оқушыларға

тапсырманы кҥрделендіруді қалай жоспарлайсыз

Бағалау – Оқушы-

лардың ҥйренгенін

тексеруді қалай

жоспарлайсыз?

Пәнаралық байланыс Қа-

уіпсіздік және еңбекті қор-

ғау ережелері АКТ-мен

байланыс Қҧндылықтарда-

ғы байланыс

Рефлексия

Сабақ / оқу мақсаттары шынайы ма?

Бҥгін оқушылар не білді?

Сыныптағы ахуал қандай болды?

Тӛмендегі бос ҧяшыққа сабақ туралы ӛз

пікіріңізді жазыңыз.

Сол ҧяшықтағы Сіздің сабағыңыздың

тақырыбына сәйкес келетін сҧрақтарға жауап

106

Мен жоспарлаған саралау шаралары тиімді болды

ма?

Мен берілген уақыт ішінде ҥлгердім бе?

Мен ӛз жоспарыма қандай тҥзетулер енгіздім

және неліктен?

беріңіз.

Қорытынды бағамдау

Қандай екі нәрсе табысты болды (оқытуды да,

оқуды да ескеріңіз)?

1:

2:

Қандай екі нәрсе сабақты жақсарта алды

(оқытуды да, оқуды да ескеріңіз)?

1:

2:

Сабақ барысында мен сынып немесе жекелеген

оқушылар туралы менің келесі сабағымды

жетілдіруге кӛмектесетін не білдім?

ТӘРБИЕШІ БОЛУ – БІР БАҚЫТ!

Бисенбина Н. К.,

Ойыл ауданы «Екпетал» мектеп-балабақшасы КММ

«Тҽрбиешінің ҽрбір қимылы, жүріс

тұрысының ҿзі балаларға ҿнеге, тҽлім-тҽрбие

берерліктей болуға тиіс. Ҿзінің не істейтінін, не

істеуге тиісті емес екендігін аңғарған адам ғана

тҽрбиеші бола алады.»

А. С. Макаренко

Тәрбиеші мамандық па әлде,

бейімділік пе? Егер сен кӛп

жылдарыңды балаларға

арнасаң, онда бҧл

бейімділік. Кездейсоқ

адамдар балабақшада тҧ-

рақтай алмайды. Тәрбие-

шінің әрбір кҥні, әрбір сәті –

ӛнерлі, суретші бірақ ең

бастысы балалар ҥшін олардың топтағы анасы.

Кҥнде ертеңгісін қабылдау барысында балабақ-

шада бҥлдіршіндерді қарсы алып, олардың

жағымды ҥндерін, сыңғырлаған тәтті кҥлкілерін

«Сәлеметсіз бе апай» деген сӛздерін естігенде,

бойым бір серпіліп қалғандай болады. Балалар-

мен болған әрбір уақытым мені жаңа бір әлемге

жетелегендей. Ӛйткені балалар тәрбиешіге сенім

артып, шынайы тҧрғыдан ӛздерінің қҧпиялары-

мен бӛліседі, одан кӛмек сҧрайды, ойынға

шақырады. Балалар балабақшада ӛмір сҥреді, ал

тәрбиеші болса оларды тәртіп ережелерімен

таныстыруға, достарын таба білуге, ақылды

әңгімелер айтуға тырысады. Әрине біздер, яғни

ҥлкендер кішкентай балалар әлемін тҥсініп және

оны қабылдай білу қиындық туындатады.

Тҥсіну, қабылдау, мойындау – бҧл нені біл-

діреді? Бҧл яғни бала жанын жақсы кӛре, тҥсіне

және сезе білу деген екен. Оның жеке тҧлғалық

қасиетіне қарамастан, қандай болса да қабылдай

білу. Бір сӛзбен айтқанда балалар қҧқығын

қҧрметтеу. Мен ӛзімнің тәрбиешілік қызметімді

ӛте жақсы кӛремін. Бҧл мен ҥшін жҧмыс емес,

керісінше бала бойына білімділікті, ақыл-ой

тәжірибесін қалыптастыру болып саналады.

Ӛйткені тәрбиеші баламен бірге ойнайды, ал ол

сенің жаныңда қызығушылық танытып, жаңа-

лыққа ҧмтылады. Әрине тәрбиеші бҧл – бейім-

ділік, сансыз балалар сҧрақтарына жауап беруді

ҧнату, ертегілерді әңгімелеу, ән айту және ойнау,

секіру, балалармен бірге жҥгіру олардың әңгіме-

леріне таңдану, олардың асханаларына, шашта-

раздарына бару. Осы кішкентай бҥлдіршіндерден

мейірімді және ізденімпаз тҧлғалар ӛседі. Ойла-

нып отырсам, бір кездері де менің ӛмірімде ма-

ған кӛп нәрселер ҥйреткен керемет ҧстаздарды

жолықтырғаныма бақыттымын. Сондықтан ме-

нің бҥгінгі тәрбиеленушілерім, мені де осындай

жылылықпен естеріне тҥсіреді деп ойлаймын.

Ӛзімнің тәрбиешілік қызметімде топта әсіресе,

ойын барысында қыз балаларымның ӛздерін ме-

нің атыммен атағанда, ата-аналарым сҧрақтары

бойынша ақылдасуға келгенде, әріптестерім ой-

пікірлерін бӛліссе қуанышымда шек болмайды.

Мен тәрбиеші болғанымды мақтан тҧтамын.

Тәрбиеші болу ҥлкен жауапкершілік. Бҧл жерде

мамандықты таңдайтын сен емес, керісінше

мамандық сені таңдайды деп айтушылардың

107

айтуы орынды екен. Мҧндай еңбекті кез-келген

адам кӛтере алмайды. Тәрбиеші қызметі жауап-

кершілікті қажет ететін мамандық. Тәрбиешілік

еңбекте жҥріп тҥйгенім – бҥгінде балаларға бар

мейірімімді тӛге отырып, биік белестерге

жетуіне біз жауаптымыз деп санаймын.

Болашақта ӛз тәрбиеленушілерімді биік

белестерден кӛріп жатсам, сол ҥшін ӛзімнің аз да

болса ҥлесім тиіп жатса, мен ӛзімді бақытты

тәрбиеші – ҧстаз, бақытты жанмын деп білемін.

Әсіресе қазіргі ақпараттық технология ғасырын-

да бала тәрбиесі мен оның дамуы нақты білімді-

лік пен іскерлікті талап ететіндігі баршамызға

белгілі. Мен ӛмірімді бала тәрбиесіне арнай білу

мҥмкіндігіне ие болғаным ҥшін тағдырыма

ризамын. Қҧшағын жайып жҥгірген, сені кҥлкісі-

мен қарсы алған баланың бақытты сезімдерін кӛ-

ре білу кез-келген адамға берілмейді. Мен ҥшін

ең маңыздысы менің жанымдағы тәрбиеленуші-

леріме ортаның жайлы болуы. Ӛйткені жайлы

орта балалардың балабақшаға деген ынтасын

арттыра тҥседі.

Тәрбиеші болу – болу бір бақыт!

Тәрбиеші болу ҥлкен бақыт білгенге,

Балалармен мақтанамын тҥбінде.

Ӛз кәсібін қҧлай сҥйген маманмын,

Арманыма жеттім міне бҥгінде.

Білім бағын ҧстазбын саялаған,

Білгенімді баладан аямаған.

Ӛз бақытын тасаға жиып қойып,

Ӛзгелерден бақытын аямаған.

Жетістігім, марапатым, жемісім,

Ҥлкен қҧрмет әрине ол мен ҥшін.

Кәсібімнен нәсіп тауып қуанам,

Ҥлгі алса әр ісімнен бҥлдіршін.

Ӛз шығармашылығымнан

МАМАНДЫҚТАР ӘЛЕМІ

Ботанова Г.О.,

№ 3 Мартӛк орта мектебінің қазақ тілі мен әдебиеті пәні мҧғалімі.

Білімділік: Оқушылар мамандық туралы

ақпарат алады, қырсырымен танысады және

болашақта ӛз таңдауын жасайды.

Дамытушылық: Ӛмір туралы, мамандық

туралы кӛзқарасы ӛзгереді. Бірлесе жҧмыс істей

отырып, ӛз ойын ашық айтуға тырысады,

алдарына мақсат қоя алады.

Тәрбиелік: Келешекте ӛз ісінің нағыз маманы

атанады.

Кҥтілетін нәтиже:

Ӛз беттерімен кез-келген тапсырмаларды

орындап, топта белсенді жҧмыс істей алады, бір-

біріне кӛмектеседі. Ӛзін еркін ҧстап,

тапсырмаларды тиянақты орындайды.

Сабақтың тҥрі: Жаңа сабақ

Сабақтың әдісі: Сын тҧрғысынан ойлау

технологиясының элементтері.

Сабақтың кӛрнекілігі: Презентация, интерактивті

тақта, ҥлестірмелі қҧралдар, бағалау парағы.

Сабақтың барысы

Ҧйымдастыру сәті

Психологиялық дайындық.

Қайырлы таң достым,

Қайырлы кҥн болсын,

Сәрсенбінің әр кезі,

Сәттілікке толсын!

Гҥл ҧстап бір-біріне тілек айтады.

Класс екі топқа бӛлінеді.

Сабақтың ҧраны айтылады.

«Күшіне сенген адам ғана мақсатына жете

алады.»

Н.Ҽ.Назарбаев

Шығыс мысалы оқылып, оқушылардың сабаққа

ынтасы аудартылады.

Қызығушылықты ояту.

«Ой қозғау», «Бҧл кім?» тренингі. Мамандықтар

туралы слайдтар кӛрсетіледі.

Сабақтың тақырыбы айтылады. Топпен жҧмыс

істеу ережесі таныстырылады.

«Миға шабуыл»: Мамандық дегеніміз не? Әр топ

кластер қҧрастырып, қорғайды. Мҧғалім «Ма-

мандық» сӛзіне анықтама беріп, толықтырады:

Профессия – латын сӛзінен шыққан, ―professio‖–

анықталған іс, мамандық дегенді білдіреді.

Мамандық – қарапайым ӛмір сҥру кӛзі болып

табылатын және қандай да бір дайындықты,

жауапкершілікті талап ететін еңбек қызметінің

маңызды бӛлігі.

Тҥйін: Тек қана еңбек адамды адам қылады.

Тренинг ӛткізіледі.

Қазір сендерге мамандықтардың кейбір ерекше

мінездемелерін ҧсынамын, ал сендер берілген

мінездемеге сәйкес келетін мамандықты

атайсыңдар.

Ең жасыл мамандық (эколог, географ, бақташы)

Ең тәтті мамандық (аспаз, кондитер)

Ең ақшалы мамандық (банк қызметкері,

экономист)

Ең кҥлкілі мамандық (клоун)

Ең жауапты мамандық (сот, бухгалтер)

Ең салмақты мамандық (мҧғалім, заңгер)

Ең қарымқатынасы кҥшті мамандық (бизнесмен)

108

Жаңа тақырыпқа кіріспе: Әлемде 40 мыңға жуық

әр тҥрлі мамандық бар. Статистердің зерттеуі

бойынша жыл сайын 25 млн. адам ӛзінің жҧмыс

орнын ауыстырып, оның 12-і% қайтадан ӛз

орнына қайтып оралады екен.

Бҧдан мамандықты таңдауда әр маман қателе-

сіпті деуге бола ма? Әлде ӛзінің болашақтағы

кәсіби қызметіне жанжақты дайындалу керек

шығар? Қоғамға, адамдарға пайдасын тигізетін

мамандықтарды қалай таңдауға болады? Осы

және тағы басқа мәселелер туралы бҥгінгі және

келесі сабақтарда мәлімет ала отырып,

ойымызды ортаға саламыз деген сенімдемін.

Мағынаны ашу.

Жаңа сӛздермен жҧмыс:

Бейімділік – способность;

Тҧрақты – стабильный, постоянный,

устойчивый;

Сҧраныс – спрос;

Қалауына сҥйену – поступать по желанию;

Зейінді – внимательный;

Ҥлес қосу-внести вклад;

Кәсіби біліктілік – профессионализм;

Мәтінмен жҧмыс. «Сиқырлы сҧрақтар» әдісі.

1.Сҧранысқа ие мамандықтарға қандай

мамандықтар жатады?

2.Қазіргі таңда қажетті мамандықтарға қандай

мамандықтар жатады?

3.Қазіргі қоғам маман иелерінен нені талап

етеді?

4.Дҧрыс таңдалмаған мамандықтың қоғамға

қандай әсері бар?

5.Әлемде қанша мамандықтың тҥрі бар?

6.Мәтін не туралы?

7.Мамандық таңдау қиын ба?

«Тоғысқан пікірталас» әдісі бойынша екі топ ӛз

дәлелдемелерін айтып, бір-бірімен келіседі не

келіспейді.

№ Сӛйлемдер + -

1 Мамандық таңдаудың еш

қиындығы жоқ.

2 Жақсы маман болу ҥшін

мамандығына деген

сҥйіспеншілік керек.

3 Ӛз мамандығын ҧнатпайтын

жҧмыскерлер бар.

4 Ӛзім ҧнатпайтын мамандыққа

бармаймын.

5 Маған ата-анам қай мамандыққа

бар десе, сол мамандықты

таңдаймын

6 Тек ақшаның кҥшімен оқып

шығуға болады.

Мамандық таңдауға кім және қандай жағдайлар

әсер етеді? Ӛз ойларын ортаға салады.

- ата-ананың ақылы

- достарыңның ақылы

- қазіргі кездегі сол мамандықтың беделі

- дарының, мҥмкіндігің, қабілетің

- жақын аймақтағы оқу орнының болуы

- жалақысының кӛп болуы

«Аяқталмаған сӛйлемдер» әдісі

Егер мен оқуға тҥссем, ..... мамандығын аламын.

Менің .... мамандығын алғым келеді.

Егер жоғары тӛленетін мамандық алсам, ...

ашамын.

Менің ... болғым келеді.

Егер кӛп жалақы алатын болсам, .... сатып

аламын.

Болашақта менің ... маманы болғым келеді.

Бала кезімнен .... мамандығын ҧнатқандықтан, ...

Мен .... болғым келеді, себебі ...

Орыс академигі, тәжірибелі әдіскер психолог

Климовтың зерттеуінше мамандықтың бірнеше

салалары бар: адам – техника, адам – адам, адам

– белгі жҥйесі, адам – табиғат, адам – кӛркем

образ.

Адам – техника: бҧл типке техникалық қҧрылғы-

лармен жҧмыс жасайтын ҧшқыштар, матростар,

лектромонтерлер, слесар жатады.

Адам – адам: мҧнда мамандық иесі ҥшін еңбек

нышаны болып басқа адам табылады, ал қызмет

сипаттамасы басқа адамдарға әсер ету, адамдар-

мен жҧмыс істеу. Мҧндай мамандықтарға

мҧғалім, дәрігер, журналист, сатушы, заңгер,

банкирлер жатады.

Адам – белгі жҥйесі: бҧл типті таңдаған адамдар

абстрактілі ҧғымдармен жҧмыс жасауды білуі

керек және ой-ӛрісі ӛте кең болу керек. Бҧл

бухгалтерлер, оқымыстылар, ЭЕМ операторла-

ры, зертханалар мен ғылыми орталық.

Адам – табиғат: бҧл тип мамандары ӛлі және тірі

табиғат прогрестері мен қҧбылыстарымен жҧмыс

істейді. Олар мал дәрігері, агроном, гидролог,

механизатор, тракторист, эколог.

Адам – кӛркем образ: бҧл типке ӛнер мен кӛркем

ӛнерге бейім, талантты адамдар жатады. Олар

архитекторлар, дизайнерлер, суретшілер, әнші,

актерлер.

Таңдаған пәндері бойынша қандай мамандық

алуға болатыны туралы мәлімет беріледі.

«Жағдаят шешу».

1. Сен ӛзіңе ҧнаған мамандықты таңдадың, бірақ

ол мамандыққа ата-анаң қарсы. Сен ол кезде не

істер едің?

2. Ата-анаң саған бір мамандықты таңдап берді,

бірақ ол мамандық саған ҧнамады. Сен ата-

анаңның шешіміне қарсы боласың ба?

Кері байланыс. «Бес саусақ» әдісі қолданылады.

Ҥйге тапсырма: «Менің таңдаған мамандығым»

тақырыбына эссе жазу.

109

ГРАНАТА ЛАҚТЫРУ

Бӛлекбаев А.С.,

Ырғыз ауданы Қҧтикӛл ауылы Т.Шонанҧлы атындағы орта мектебінің дене тәрбиесі пәні мҧғалімі

Сабақтың мақсаты: Оқушыларға граната лақтыру әдіс-тәсілдерін ҥйрету; Жеңіл атлетикаға деген

қызығушылығын арттыру; Ептілік, икемділік және жылдамдық қасиеттеріне оқушыларды баулу.

Сабақтың типі: Жаңа сабақ

Қҧрал-жабдықтар: Ысқырық, граната, жалауша және секундомер.

Сабақтың мазмҧны Әдістемелік нҧсқаулар

Кіріспе бӛлім-10-15 минут

1. Сапқа тҧрғызу, кезекші мәлімет беру, сәлемдесу, ӛтілетін сабақтың

мақсатын тҥсіндіру.

2. Саптағы жаттығулар:

«оң-ға», «сол-ға», «кері бҧрыл».

3. Жҥру бағытындағы жаттығулар:

-қол жағары, аяқтың ҧшымен жҥру;

-қол белде, ӛкшемен жҥру;

-қол белде, табанның ішкі, сыртқы қырымен жҥру;

-қол белде, тізені кӛтеріп жҥру;

-қол белде, жартылай отырып жҥру;

-қол тізеде, толық отырып жҥру;

-қол тізеде, оңға-солға секіру;

Спорттық жҥріске ауысу.

4. Жҥру бағытындағы жаттығулар:

-қол алда, тізені кӛтеріп жҥру;

-қол белде, аяқ ҧшын алға сілтей жҥру;

-қол жамбаста, аяқты артқа лақтыра жҥгіру;

-қол белде, оң, сол жанымен секіріп жҥру;

-арқамен жҥгіру;

-алға секіріп керілу;

-жәй жҥгіру;

-жҥру, тыныс алып, демді басу;

5. Жалпы денені жетілдіру жаттығулары (5-6 реттен):

-Бастапқы қалып: екі қол белде, аяқ иықпен бірдей, мойынды оңға-

солға айналдыру. 1-2-3-4 оңға, 5-6-7-8 солға айналдыру.

-Бастапқы қалып: Аяқты кең алып, қолды алға тарақтай ҧстап, қолды

буыннан оңға-солға айналдырамыз.

-Бастапқы қалып: оң қол жоғары, солт қол тӛменде. 1-2-тҥзу қолды

аптқа сілтеу, 3-4-қолды ауыстырып сілтеу.

-Оң қол жоғары, сол қол белде. 1-2-солға иілу, 3-4-оңға иілу.

-Қолды белге қойып 1-2-денемен артқа иілу, 3-4-алға иілу.

-Екі қол белде, 1-2-3-4-белді оңға айналдыру, 5-6-7-8-солға

айналдыру.

-Бір орында жҥгіру. Демді алып шығару.

Ҧйымшылдықпен сапқа

тҧрғызу. Кӛңіл-кҥйіне назар

аудару.

Нақты орындалуын қадағалау

Екі қолды белден ҧстау

Ара қашықтық сақтау

Ара қашықтығы 1-2 метр

Кӛзді жҧмамыз

Қолды тҥзу ҧстау

Тереңірек иілуге тырысу

Алға иілгенде тізені бҥкпей

иілуге тырысу

Толық шеңбер жасау

Аяқтың ҧшымен биік, жеңіл

секіру

Негізгі бӛлім - 25-30 минут

Жаңа сабақ

Оқушыларда сапқа тҧрғызу, сабақтың мақсатын тҥсіндіру, оның

орындалу барысын кӛрсету.

-Гранатаны лақтырмас бҧрын екі қолмен алға-артқа айналдырып

арнайы жаттығулар орындау.

-Гранатасыз екі, ҥш адым жасау арқылы қолды жоғарыдан алға

сілтей лақтыруға ҥйрету. (3-4 рет)

Біртіндеп гранатаны орында тҧрып лақтыруға ҥйрету. (3-4 рет)

-Ҥш, тӛрт метр жерден жҥгіріп, қолды артқа созу арқылы гранатаны

бастан асыра ҧзақ қашықтыққа лақтыруға оқушыларды

Тәртібіне назар аудару

Қолды қыздыру

Екпін ала лақтыру

Жоғары серпу керек

110

дағдыландыру.

Эстафеталық ойын. Жеңіл атлетика элементтерін пайдалана отырып

ӛткізу.

Ойын тәртібін сақтау

Қорытынды бӛлім-5 минут

Сапқа тҧрғызып, жәй жҥру арқылы тыныс алу жаттығулары: дем алу,

дем шығару арқылы тынысты қалпына келтіру.

Сабақты қорытындылау, оқушыларды бағалау.

-сабақ барысында, жіберген қателерді айту.

Ҥйге тапсырма беру, оқушылармен қоштасу.

Қателіктерін дҧрыстау,

тҥсіндіру.

HOW MUCH IS IT?

Былкаиров Р.А.,

Ырғыз ауданы Дҥкен негізі мектебінің ағылшын тілі пәнінің мҧғалімі

Жалпы мақсаты This, these, that, those cілтеу есімдіктері, сӛйлемдерді сәйкестендіру, диалог қҧрау

Кҥтілетін нәтиже This, these, that, those cілтеу есімдіктері, сӛйлемдерді сәйкестендіреді, диалог қҧрайды

Ресурстар Смайликтер, суреттер

Тапсырмалар Сҧраққа жауап беру, мысал келтіру

Жҧптық жҧмыстар: ауызша орындау, бір-бірімен әңгімелеседі

Жеке жҧмыс: жаттығу

Кейінгі оқу Ex: 7, new words

Мҧғалімнің жазбасы

Сабақ

кезеңдері

Мҧғалімнің іс-әрекеті Оқушының іс-әрекеті

Кіріспе

I. Organization moment :

Сәлемдесу, кӛңіл кҥйлерін сҧрау

Тҥгендеу

Топқа бӛлу, бағалау парақшаларын тарату

Қызығушылығын ояту

-жемістер мен кӛкӛністер арқылы топтарға бӛлінеді

Бағалау критерийлерімен таныстыру:

Бағалау критерийлері:

1 2 3 4 5

Грамматикалық тапсырма

Сӛзжҧмбақ шешу

Мәтінмен жҧмыс

Сәйкестендіру тесті

Диалог қҧрастыру

13— 15 – ӛте жақсы

12 — 10 – жақсы

9 — 6 – қанағаттанарлық

Сәлемдеседі, кӛңіл

кҥйлерін смайликтер

арқылы кӛрсетеді

Кезекші жауап береді

Топтарға бӛлінеді

Тҧсаукесер II. Warming – up activities:

Look at the board and watch video

What do you think about this video?

How do you think what is the theme of our lesson?

Yes you are right

Let’s begin our new lesson. The theme of our lesson is

How much is it? and new grammar Demonstrative pronouns

(Сілтеу есімдіктері)

III. Presentation. New words

Scream-айқайлау you are welcome –қош келдіңіздер, оқасы

Сабақтың тақырыбын

табады

111

жоқ, Ice-cream–балмұздақ size – кҿлемі, Flavour – жұпар

иіс Vanilla – ванильді, make – алу, жасау, Medium-орташа,

postcard – пошта, Strawberry – құлпынай

IV. Grammar. Our grammar material is Demonstrative

pronouns (Сілтеу есімдіктері)

This- (жекеше тҥрі) these- (кӛпше тҥрі) жақын жерде тҧрған

адамдар \ заттар туралы айтқанда қолданылады .

V. Practice.

Use this or these

1.Is _____________my drink

2._______________aren’t my trainers

3.Is _____________in interesting museums

4. _______________are new bikes.

5.________________is my house

6.________________is a hall

7._____________are donkeys

8.What is ________________?

9.Did you drop _______________?

10.I like ____________book.

11.Look at _______________ photos

Тыңдайды, қайталайды,

сӛздік дәптерге жазып

алады

Is this my drink

These aren’t my trainers

Is this in interesting

museum

These are new bikes.

Грамматикалық жаттығу

орындайды .

Негізгі бӛлім

Crossword: Find the names of food and drinks

m o u c o f f e e

i c a k e m e a t

l u r s w a t e r

k e s a c o k e p

a g p l u m r a i

u g r a p p l e z

s a n d w i c h z

j u i c e u r i a

Мәтінмен жҧмыс

Introduction of the new text

Listen, read and translate.

Сәйкестендіру тестісі

Can I help you?

What size is it?

How much is it?

What flavours have you got?

What make?

Who’s the strawberry for?

That’s 1.80 altogether.

Kodak, please.

It’s for her.

I’ve got strawberry vanilla, chocolate and coffee.

35 mm

Тапсырманы орындайды

дәптерге жазып алады

Тапсырманы жеке

орындайды

Мәтінді оқып аударады

Сәйкестендіру тестісін

орындайды

Сергіту сәті Әуенге қосылып сергіту жаттығу Әуенге қосылып билейді

Қорытынды

бӛлім

Pair work (жҧптық жҧмыс)

Make up the dialogue

Дайын болған оқушы

бағдаршамның жасыл

тҥсін кӛтереді

Бағалау

Ӛзін-ӛзі бағалау Бағалау парақшаларын

толтырып, мҧғалімге

ӛткізеді

Рефлексия

Кері байланыс БҤҤ Стикерге пікірлерін

жазып кетеді

Ҥй жҧмысы 2,3- жаттығу, жаңа сӛздер Жазбаша орындау, жаттау

112

НАШИ ЛЕСНЫЕ ДРУЗЬЯ. ЗАЙЧИК

Гибнер О.Б.,

воспитатель ДО №9 «Шапагат» Мартукского района

Образовательные области: Познание.

Разделы: Конструирование.

Тема: Наши лесные друзья. Зайчик.

Цель: Продолжать развивать навыки работы с бумагой, закрепить геометрические фигуры.

Задачи: Развивать образное мышление. Воспитывать внимательность, усидчивость в работе.

Этапы

деятельности

Действия воспитателя Действия детей

мотивационно-

побудитель-

ный

Организацион-

но-поисковый

Звучит музыка. Дети входят в зал.

Ребята, сегодня к нам на занятие пришли гости.

Давайте с ними поздороваемся на русском языке.

А теперь на казахском языке.

Ребята, вы сегодня с хорошим настроением пришли в

садик?

Я предлагаю вам поделиться своим хорошим

настроением с гостями.

Круг «Здравствуй»

Здравствуйте, ножки»!

Здравствуйте, ручки!

Здравствуйте, щечки!

Здравствуйте, губки!

Здравствуйте, зубки!

Здравствуй, носик!

Здравствуйте, детки!

Ребята, сегодня на занятии мы с вами отправимся в

путешествие по нашей земле.

Кроме нас и наших домашних животных на земле

живут очень много различных животных.

Давайте посмотрим на наш волшебный экран.

Это морские жители (изображают как плавают рыбы).

А это жители пустыни (изображают змейку).

Дети хором -

«Здравствуйте!»

Приветствие детей на

казахском языке,-

«Сәлеметсізбе!»

Дети дуют на ладошки

направленные на гостей.

Дети внимательно

слушают воспитателя.

Слайды.

Потому что они живут в

лесу.

Организацион-

но-поисковый

А вот и всем нам хорошо знакомые жители леса.

Почему их так называют??

Правильно. О них мы читали сказки. Учили стихи.

Давайте вместе с вами вспомним жителей леса.

Перечисление животных по слайду.

Дети к каждому слайду изображают данного зверя.

Ребята, а сейчас давайте проверим как хорошо вы

запомнили зверей. И проведем небольшое упражнение.

Посмотрите на наш волшебный экран.

Изображение. Дети называют нужную картинку.

Ребята, назовите мне детенышей зайца, медведя,

лисы, тигра, волка.

Молодцы.

Я вам предлагаю собрать семью животных.

Найти детенышу его маму.

Вначале девочки. Теперь мальчики.

Ребята, давайте вспомним сказки, где героем является

зайчик.

А сейчас у меня будет такое задание из 4х картинок.

Вы должны будете назвать ту, в которой зайчик не

Слайды.

Дети из 4 картинок

выбирают нужную.

Дети называют лишнюю

сказку.

Выбирается 3 ребенка. Они

должны взять картинку

113

Знать: геометрические фигуры.

Иметь: навыки работы с бумагой.

Уметь: склеивать фигуры между собой.

СӚЙЛЕУДІ ДАМЫТУ

Дюсембаева А.А.,

Атырау қаласы №32 «Мӛлдір» балабақшасының тәрбиешісі

Білім саласы: Коммуникация. Шығармашылық.

1-ші кіші «Балапан» тобы.

ҦОҚ. Сӛйлеуді дамыту. Сурет салу.

Сабақтың тақырыбы: «Қуыршақ Әсеммен ӛткен

бір кҥн».

Мақсаты: Балаларды «кҥн» мен «тҥнді»

ажыратып, ӛз тілінде дҧрыс пайдаланып айтуға

жаттықтыру. Берілген сҧраққа 3-4 сӛзден

тҧратын сӛйлеммен жауап беруге және тілдің

грамматикалық қҧрылымын жетілдіру. Триз

әдісімен мақталы таяқшаны пайдаланып берілген

пішінді салуға ҥйрету. Қызыл тҥсті тани білуге,

есте сақтау қабілетін арттырып, қол саусақ

моторикасын дамыту.

Әдіс-тәсілдер: сҧрақ-жауап, кӛрсету, тҥсіндіру.

Кӛрнекіліктер: Слайд, кҥннің суреті, қуыршақ,

ҥрленген шар.

Сӛздік жҧмыс: «кҥн», «тҥн».

Жҥру барысы: Шаттық шеңбер.

Кҥнім кҥліп арайлы,

Тереземнен қарайды.

Маған «жылдам бол» дейді,

«Бақшаға бар, тез» дейді.

Қайырлы таң адамдар

Мейірімді жарандар,

Біз бастаймыз сабақты,

Бақылаңдар, қараңдар.

Тосын сый:

Әуен ойналып, сиқырлы қорап ашылады да, кҥн

кӛтеріледі.

живет.

Ребята, лесные жители тоже делают зарядку в лесу.

Давайте немножко отдохнем и проведем физминутку.

Ребята, а у меня есть к вам предложение. Давайте

сконструируем из бумаги зайчат.

Но вначале давайте проверим, как вы знаете

геометрические фигуры.

Садятся за столы.

Ребята, чем любит полакомится зайчата?

Я хочу вам предложить перед началом занятия,

размять наши пальчики и приготовить морковку.

Игра «Морковка»

Обратите внимание на ваши столы. Что вы видите?

Правильно. Геометрические фигуры. А какой фигуры

нет у вас на столах. Правильно. Треугольник нам не

понадобится.

Дети приступают к работе.

Ребята – вот наши зайки и готовы. Посмотрите какие

они все получились разные, и совсем не похожи друг на

друга.

Давайте угостим их морковкой.

Ребята, давайте поиграем вместе с нашими зайками в

игру. А чтобы нашим зайкам было интересно с нами

играть, я хочу предложить одеть вам вот такие

маски.

Воспитатель. Ребята, а у меня будет к вам домашнее

задание. Я хочу, чтобы вы сочинили сказку про зайку и

подумайте какие еще лесные герои будут в вашей

сказке. На следующих занятиях мы продолжим их

конструировать.

На этом наше занятие окончено.

животного и повесить на

доску, а в карман положить

картинку детеныша.

Дети выполняют

гимнастику под музыку.

Дети раскладывают

отдельно круги, квадраты и

т. д.

Правильно капустой.

Морковкой.

Дети выполняют

упражнение за столами.

Ответы детей.

Работают за столами.

Рассматривают работы.

Угощают зайчат.

Играют в игру.

Дарят поделки.

Дети внимательно

слушают.

114

(Балалар таңдана қарады).

-Балалар кӛкке кҥн кӛтерілді, яғни таң атты.

Міне біздер балабақшаға келдік.

Тәрбиеші:

-Балабақшаға қай уақытта келеміз?

Балалар жауабы:

-Таңертең келеміз.

Тәрбиеші:

-Ҧйқыдан тҧрғаннан кейін не істейміз?

Балалар жауабы:

-Жуынамыз, жаттығу жасаймыз, тамақ ішеміз.

Кенет ҧйықтап, есінеп жатқан баланың дыбысы

естіледі.

-Ой балалар, мынау кім әлі ҧйықтап жатқан?

-Бҧл қуыршақ Әсем ғой, оны қалай оятамыз?

-Кәне Әсем деп атын атап оятайық, бірақ Әсем

оянбады.

Ендеше біз сылдырмақты алып, сылдырлатып, ән

айтайық.

Балалар «Сылдырмақ» әнін орындайды.

Балалар сылдырмақ соғып, қимыл-қозғалыс

жасайды.

Әсем қуыршақ ҧйқыдан оянды.

Ой, балалар, мен сендердің кӛңілді

сылдырмақтарыңның дыбысынан оянып кеттім.

Тәрбиеші: Әсем қуыршақ біз әрқашан ерте

тҧрып, жаттығу жасап, уақытында

тамақтануымыз керек.

Сҧрақ-жауап. (толық айтуға дағдыландыру).

Кҥн ретілімі туралы мультфильм кӛрсету.

Тәрбиеші: Балалар біздің Әсем әлі ҧйықтауға

арналған киіммен отыр, ал біздер әдемі киініп

отырмыз. Ендеше Әсем қуыршаққа әдемі кӛйлек

дайындап берейік. Алдын-ала айын кӛйлекті

әшекейлеуді тҥсіндіру, кӛрсету.

Триз әдісі бойынша мақталы таяқшаларды

пайдаланып салуды кӛрсету.

Қызыл тҥсті пайдалануларын қадағалау,

қуыршақ Әсеммен бірге бақылау (қажет деп

тапқан балаларға кӛмектесу).

Тәрбиешінің кӛрсетуі бойынша балалар жҧмыс

жасайды.

Балалардың жҧмыстарын бағалау, мадақтау.

Қорытынды.

Балалар «кҥн» мен «тҥнді» қалай ажыратамыз?

Кҥн шыққанда біз ҧйқыдан оянамыз, жуынамыз,

жаттығу жасаймыз, балабақшаға барамыз. Кҥні

бойы балабақшада боламыз.

Кеш болғанын қалай білеміз?

Бізді кешке балабақшадан мама-папамыз алып

кетеді

Ал тҥн болғанын қайдан білеміз?

Тҥнде аспанда ай болады, біз ҧйықтаймыз.

Тамаша. Кӛңіл – кҥйіміз кӛтеріңкі Әсем

қуыршақпен би билейік.

ГЕОГРАФИЯ САБАҚТАРЫНДА ОҚУШЫЛАРДЫҢ СЫНИ ОЙЛАУЫН ДАМЫТУ

Ербатырова С.М.,

Темір ауданы №3 Шҧбарқҧдық орта мектебінің география пәні мҧғалімі

Оқушылардың ӛсімдік туралы білімдерін

дамыту, ӛсімдік топтары туралы тҥсініктерін

арттыру, ойлау қабілеттерін ҧштау арқылы сыни

тҧрғыдан ойлауға баулу мақсатында топпен

оқыту, кластер, зерттеушілік-конференция, сана

аллеясы, ҥшеуі ҥйде, біреуі қонақта әдістерін

қолдана отырып, 5 сыныпқа жаратылыстану

пәнінен «Ӛсімдіктердің кӛптҥрлілігі және

олардың маңызы» тақырыбындағы сабағымды

ҧсынып отырмын.

Сабақтың мақсаты: оқушылардың ӛсімдік

туралы білімдерін дамыту, ӛсімдік топтары

туралы тҥсініктерін арттыру, ойлау қабілеттерін

ҧштау арқылы сыни тҧрғыдан ойлауға баулу.

Сабақтың міндеттері:

Білімділік: оқушыларға ӛсімдіктердің кӛптҥрлі-

лігі және маңызы туралы тҥсініктерін кеңейту.

Дамытушылық: оқушыларға адам ӛміріндегі

ӛсімдіктердің маңызы туралы ойларын арттыру.

Тәрбиелік: оқушылардың қоршаған ортаға деген

сҥйіспеншіліктерін ояту.

Пәнаралық байланыс: биология, экология,

әдебиет.

Сабақтың әдісі: кластер әдісі, зерттеушілік-

конференция әдісі, сана аллеясы, ҥшеуі ҥйде,

біреуі қонақта.

Сабақтың тҥрі: аралас сабақ

Сабақтың типі: дәстҥрлі сабақ

Сабақтың барысы:

Ҧйымдастыру кезеңі:

Оқушылармен амандасу, сабаққа қатысымын,

дайындығын тексеру.

Оқушылар жасыл алаңқайға серуенге шығып,

гҥлдерді тере отырып, сыныптастарына сәттілік

тілейді (бейне кӛрсетілім).

Ҥй тапсырмасын сҧрау

Сана аллеясында оқушылар бір-біріне сҧрақ қою

арқылы тҥсінгендерін айтады, бір-біріне ӛткен

тақырып бойынша сҧрақтар қояды.

Ҥй тапсырмасын бекіту.

Гҥл тҥстеріне байланысты оқушылар ҥш топқа

бӛлінеді, топтастырылған соң, А3 қағаз

таратылып, ӛздері білетін тірі табиғат туралы

115

сурет бейнелейді. Салған сурет бойынша ӛз

ойларын айтады. Тҥрткі сҧрақтар қоя отырып,

жаңа сабақтың тақырыбын ашамын.

Жаңа сабақ

Слайд арқылы жаңа тақырыпты тҥсіндіремін.

Жер бетіндегі ӛсіп тҧрған ӛсімдіктердің барлы-

ғын ӛсімдік жамылғысы немесе флора деп атай-

мыз. Қазір жер бетінде шамамен 0,5 млн. ӛсімдік

тҥрлері бар. Қазақтанда шамамен 6000 ӛсімдік

тҥрі кездеседі. Олардың пішіні, қҧрылысы, ӛмір

сҥру ҧзақтығы, кӛбею ерекшелігімен, таралу

аймағы жағынан ажыратылады. Ҧқсастығы

тҥрінің жасыл болуында. Ӛсімдіктер айрмашы-

лығына қарай екі сатыға бӛлінеді. Тӛменгі

сатылы ӛсімдіктер: балдырлар. Балдырларда

тамыры, сабағы, жапырағы, гҥлі болмайды.

Жоғарғы сатылы ӛсімдіктерге мҥк, қырыққҧлақ,

жалаңаш тҧқымдылар, жабық тҧқымдылар

жатады.

Ӛсімдіктер тҥрлеріне байланысты: бӛлме

ӛсімдіктері, дәрілік ӛсімдіктер, мәдени

ӛсімдіктер болып бӛлінеді.

Ӛсімдіктер бӛлмеге таза ауа мен хош иіс, оның

ішкі жабдықталуына ӛзіндік жарасымдылық,

әдемілік береді. Бӛлме ӛсімдіктерінің ӛсуі, гҥлде-

уі ҥшін табиғи жағдайда ӛсуге сай болатындай

етіп, қолайлы жағдай жасау керек. Бӛлме

ӛсімдіктері жарық сҥйгіш, жылу сҥйгіш, кӛлең-

кеге бейім ӛсімдіктер болып бӛлінеді. Бӛлмеде

бӛлме ӛсімдіктерінен басқа, тропикалық жеміс-

тер ананас пен апельсинді де ӛсіруге болады.

Дәрілік ӛсімдіктердің емдік қасиетін Ежелгі

Египет, Ҥндістанда, Қытайда, Грекияда және т.б.

елдердің емшілері білген. Айналамызда ӛсіп

тҧрған ӛсімдіктердің емдік қасиеті бар, бірақ

олардың қандай қасиеті бар екендігін біле

бермейміз.

Дәруменге бай ӛсімдіктің бірі-итмҧрын, оның

қҧрамында аскорбин қышқылы кӛп. Жалбызды

кӛбіне қабынуға және ыстық қайтаруға

қолданады.

Адамдар ҥшін мәдени ӛсімдіктердің маңызы

шексіз. Мәдени ӛсімдіктер кӛп тҥрлі және әр

тҥрлі. Негізгі орында астықтҧқымдастар – бидай,

қара бидай, сҧлы, жҥгері, кҥріш, арпа, тары.

Бҧршақтҧқымдастарға соя, асбҧршақ,

жержаңғақ, т.б. Бҧлардың ерекшелігі ақуызға бай

болып келеді. Солтҥстік Қазақстанда картоп

егіледі. Қартоптан крахмал мен спирт алынады.

Қант қызылшасынан кәдімгі қант алынады.

Бақша ӛсімдіктері – қарбыз, қауын, асқабақ

жылы аудандар оңтҥстікте ӛседі. Алма, алмҧрт,

қара ӛрік, шабдалы, шие т.б. республикамыздың

барлық жерінде ӛсіріледі.

Сонымен оқушылар ӛсімдік адамдардың азығы

және денсаулығының қайнар кӛзі. Ӛсімдіктер

ауаны әр тҥрлі шаң-тозаңдардан тазалайды. Ал

біз барлық тірі ағзалар сияқты ӛсімдіктерді де

қорғауымыз керек. Ағаштарды ретсіз кесуге,

гҥлдерді жҧлуға, шӛптерді таптауға болмайды.

Оқушыларға ӛсімдік тҥрлері туралы тҥсінік бере

отырып, ҥш топқа топтық тапсырма беремін.

«Зерттеушілік-конференциясы» әдісі бойынша

оқушылар оқулықтағы ақпаратпен таныса

отырып, зерттеу жҥргізіп, постер қорғайды.

Жаңа сабақты бекіту

«Ҥшеуі ҥйде, біреуі қонақта» әдісі негізінде әр

топтан бір оқушы келесі топқа барып, ӛз

тақырыптары бойынша не білетіндіктерін сҧрап,

тҥсінік береді.

Шығармашылық жҧмыс

«Қалам ҥстелдің ортасында» әдісі арқылы

оқушылар ӛздері ӛсімдіктер туралы білетін

ӛлеңдер, мақал-мәтелдерін жазады.

6. Бағалау. Оқушылар 3 тҥрлі кәрзеңкеге ӛз

гҥлдерін жапсырады.

7. Ҥйге тапсырма. Оқулықтағы §25 мазмҧндау

«Дәрілік ӛсімдіктер» туралы мәлімет жазып келу.

БЕРДІБЕК СОҚПАҚБАЕВ. «МЕНІҢ АТЫМ – ҚОЖА» ПОВЕСІНДЕГІ ҚОЖА БЕЙНЕСІ

Еспембетова А.Ж.,

Ақтӛбе қаласы № 5 орта мектебінің қазақ тілі мен әдебиеті пәні мҧғалімі

Пән: қазақ әдебиеті Класс: 6 «Ә»

Жалпы мақсаты Оқушыларға Бердібек Соқпақбаевтың әлемге танылған шығармасы туралы білім

беру. Хикаят бойынша оқушылардың, ойын тиянақтау, Қожа мінезіне талдау

жасап, ӛз кӛзқарастарын жҥйелі айту.

Кҥтілетін

нәтижелер

Повесть бойынша оқушылардың білімі тиянақталады, Қожа бейнесіне талдау

жасап, ӛз ойын жҥйелі жеткізе алуға ҥйренеді;

Ӛзіндік ой қорыта біледі, шығармашылықпен жҧмыс істеу қабілеті жетіледі, ой-

ӛрісі мен дҥниетанымы кеңейеді, сабаққа қызығушылығы оянады;

Жақсы мен жаманды ажырата білуге дағдыланады, кейіпкерлер бойындағы

жақсы қасиеттерді ҥлгі етеді.

116

Тҥйінді идея «...Алыстан арбалап материал тасымаймын, архивтің шаңын жҧтпаймын.

Жақыннан ӛз басымнан кешкенді, ӛзім байқап тҥйгендерімді ӛз айналамды

дорбалап жинаймын. Бір сӛзбен айтсам: ӛзін жазатын жазушымын. Мінез-қҧлық

жағынан Қожа ӛзге емес, ӛзіме ҧқсайды»

Бердібек Соқпақбаев

Тапсырмалар Топпен жҧмыс: «Ішкі ой», «Қожаның сҧрақтары» әдісі, «Сен, танисың ба?»

ойыны

Жеке жҧмыс: «Бетпе-бет студиясы», «Оған лайық па?», деңгейлік тапсырмалар,

тест тапсырмалары

Ҧйымдастыру кезеңі

а) Сергіту сәті

ә) Топқа бӛлу (Жасырылған жемістер арқылы бӛлу)

II. Ҥй тапсырмасын пысықтау.

«Бетпе-бет студиясы» әдісі

Б. Соқпоқбаевтың ӛмірі мен шығармашылығы туралы сҧрау.

III. Топпен жҧмыс. «Ішкі ой» әдісі

(«Менің атым...» тақырыбында әр оқушы ӛз ойын жеткізеді)

Сендерге қандай есімдер ҧнайды?

Сендер ӛз аттарыңа ризасыңдар ма?

Повесть қалай басталатын еді? Қожа ӛз атына риза ма?

«Шілдеханаға келгендер маған пәлендей әйдік ат бермеген», -дейді кейіпкер. Ол кім? (Қожаберген).

«Шілдехана». Бҧл қандай салт-дәстҥр?

IV. Жаңа сабақты меңгерту. Бейнефильм кӛрсетіледі. Жеке жҧмыс

«Менің атым – Қожа» фильмінен ҥзінді кӛрсетіледі.

«Осыған лайық па?» әдісі

Бҧл әдіс барысында оқушылардың қолына берілген алғыр, пысық, ақылды, ақкӛңіл, тиянақсыз,

жағымпаз, ӛтірікші, шыдамсыз, есті, әділетті, тентек деген сӛздерді тақтада ілулі тҧрады. Әр оқушы

ӛзінің ілген сӛзін міндетті тҥрде қорғайды. Сӛйтіп, әр оқушы Қожа бейнесін ӛздері ашады.

«Мінездеме»

V. Сергіту сәті. Ойын. (Әр топтан шыққан оқушы жасырынған суретті кӛріп, рольді сомдаған

кейіпкерлерді табуы қажет)

VI. «Қарлы кесек» әдісі Топпен жҧмыс.

Оқулықпен жҧмыс. Сҧрақтарға жауаптарды мәтіннен тауып оқы.

Әр топтан шыққан оқушы жауап беруі тиіс.

VII. Топтық тапсырмалар. Жеке жҧмыс

І топ « Жақсы бала жеткізеді мҧратқа» эссе жазу

Мен сыныпта бір

оқушыны ҧнатпаймын,

ол пасық, сҧмпайы.

Ол....?

Бҧл ӛзіме бірінші рет

уәде беруім емес.

Талай рет уәде бердім.

Бірақ.......

Мамама

жалбарынып айтқан

сӛздерім….

Ҥйімде ӛткізген

кеңесімде...... Сонда

кімнің мәселесін

қарадым?

Қожа-

жақсы бала

Қожа-

сотқар бала

117

ІІ топ. Повестен мақал – мәтелдерді табу, оның мағынасын ашу.

ІІІ топ. Қожаның ӛзіне жақын кӛретін кейіпкерлерін атап бер.

VIII. Тест тапсырмасы

1. «Менің атым Қожа» повесінің алғашқы аты?

А) «Қожаберген» В) «Ӛзім туралы повесть»

С) «Менің де атым Қожа» Д) «Балалық шаққа саяхат»

2. «Қысқы кешті» айтып 2-лік алған кім?

А) Балабекова В) Тҧрсынбаев С) Қара Кӛже Д) Сары Кӛже

3. Жанардың фамилиясы?

А) Балабекова В) Майқанова С) Қадырова Д) Тҧрсынбаева

4. «Тҥбінде адам болатын бала» деген кімнің сӛзі?

А) Сҧлтан В) Анасы С) Ахметов Д) Майқанова

5. «Ағаттықтың азабы» бӛлімінде не туралы айтылады?

А) Орыс тілі сабағына дайындалмай келуі В) Тәртібінің педкеңесте қаралуы

С) Мҧғалімнің сӛмкесіне бақа салуы Д) Лагерьге жолдама ҥшін мҧғалімге ренжуі.

6. Қожаның шын аты кім?

А) Қожабай В)Қожаберген С)Қожатай Д) Қожаберді

7. «Қожаны болашақ С. Мҧқановымыз» деген кім?

А) Оспанов В) Майқанова С) Ахметов Д) Сәйбек қарт

Бағалау

Ҥйге тапсырма. Бердібек Соқпақбаев «Менің атым - Қожа» повесі «Бақытты балалық...» эссе жазу.

ЖЫЛДАМДЫҚ. УАҚЫТ. ҚАШЫҚТЫҚ

Жақыпбаева Ғ. Ж.,

Ырғыз ауданы Мамыр негізгі мектебінің бастауыш сынып мҧғалімі

Сабақтың мақсаттары:

а) Білімділік: Жылдамдық, уақыт, қашықтық

туралы ҧғым беру. Әртҥрлі әдіс-тәсілдерді

пайдалана отырып, қашықтықты табуға ҥйрету;

ә) Дамытушылық: Ойындар арқылы ӛткенді қай-

талау. Логикалық тез ойлау қабілеттерін артты-

ру. Ауызша кӛбейту кестесіне мысалдар келтіру;

б) Тәрбиелік: Оқушының сабаққа қызығушы-

лығын ояту. Ӛзін-ӛзі тексеруге баулу.

Сабақтың әдісі: Тҥсіндіру, сҧрақ-жауап, топтық

жарыс, тест.

Кӛрнекіліктері: кесте, ойын

Сабақ барысы

І. Ҧйымдастыру кезеңі. Оқушылардың назарын

сабаққа аудару. Оқушыларды ҥш топқа бӛлу

ІІ. Ҥй тапсырмасын тексеру. Ауызша жаттығулар

шығарту.

а) 2 оқушыға тақтаға теңдеу шығарту.

6994-х=57115; 3000*х=9000

х=1279. х=9000

ә) «Кӛрші санды тап» ойыны арқылы кӛп

таңбалы сандарды еске тҥсіру:

...130416...,...31600...,...1203...;

б) «Домино» ойыны арқылы ауызша білімдерін

тексеру (кӛбейту, бӛлу амалы).

ІІІ. Сабақты қорыту. Ӛлшем бірліктерін ата.

Кесте арқылы.

1см=10мм; 1дм=10см; 1м=10дм;

1т=1000кг; 1км=1000м; 1т=10ц.

а) Оқушыларды жаңа сабаққа әзірлеу:

1. Алғырлар. 2. Білгірлер. 3. Тапқырлар.

ІV. Жаңа сабақ.

Сҧрақ-жауап. Суретпен жҧмыс: жаяу адам, жеңіл

машина, трактор.

Таныстыру (физика пәнімен байланыстыру)

Ҥ-жылдамдық, Т-уақыт, S- қашықтық.

№1. Есепті оқыту.

№2-3 есепті тҥсіндіру.

Шарты: 60 км/сағ.

Уақыт-3 сағ.

Қашықтығы-? Км.

Шешуі: 60*3=180 (км)

Қорытындылау.

Ереже шығарту. (V*T=S)

5. «Кім жылдам?» ойыны. Кесте арқылы ауызша

есептеу.

а) 4300*6; 640*4; 3360*6.

ә) 5 км*2 сағ.=10 км;

б) 90 км*4 сағ.=360 км;

в) 10 км* 5 сағ.=50 км.

№4 есеп.

90 км/сағ.*2 сағ.=180 км;

900 км/сағ*2 сағ.=1800км;

80 км/сағ*2 сағ.=160 км.

Қорытындылау. (V*T=S)

118

6. Оқушылардың білімін тексеру. Топтық жҧмыс

ауызша есеп.

І - топ: 5 сағ.*14км/сағ.;

ІІ - топ: 25 км/сағ.* 3 сағ.;

ІІІ-топ: 200 мм* 3 сағ.

№8 есеп.

Шешуі:20 км/сағ.*4 сағ.=80 км;

70 км/сағ. * 3 сағ.=210 км;

80 км+210 км=290 км.

Шешуі: 900 км/сағ. * 2 =1800 км.

Тік ҧшақ: 200 км/сағ. * 3 сағ.=600км

1800+600=2400 (км)

1 сағ.=60 мин. 18 км=18000 м.

8000м/60 мин.=300м/мин.

1 мин.=300м/мин.

5-?,300 * 5=1500м/мин.

Сергіту сәті (ауызша есептеу)

«Баспалдақ» ойыны арқылы ӛтеді.

7. «Ойлан, тап». № 6

Сағатына 100 км (машина)

Минутына 5м (тасбақа)

Сағатына 5 км (адам)

Сағатына 850 км (ҧшақ)

Секундына 6 км (зымыран)

Тест (сауалнама). 3 топқа.

1 кг сары май - 3000тг. Жарты кг май қанша

тҧрады?

а) 2000 тг.; ә) 1500 тг.; б) 180 тг.

2. Ҧзындығы-12 м, ені-8 м тік тӛртбҧрыштың

периметрін тап?

а) 30 м; ә) 35 м; б) 40 м.

3. Жолаушы 2 тәулікте 6 сағ. Жолда болды.

Барлығы неше сағ.

Сабақты жарыс тҥрінде бекіту.

3026+80702+125386=83728+125386=209114;

100205-96188=4017;

300008-281009=18999.

Ауызша есептер шығарту.

Сандарды ӛсу ретімен қой: 3000, 3361, 7019,

8507, 9002, 10348.

Карточканың артындағы буыннан мақал

шығады.

«Еңбек тҥбі-зейнет». Сабақтың тәрбиелік мәнін

ашу.

Қорытындылау.

V*T=S. S/T=V. S/V=T7

8. Ҥйге тапсырма. №5 жаттығу.

Баға қою. 3 топты салыстыру. Ӛзін-ӛзі бағалату.

САН ЕСІМ

Жалғасбаева Л. Е.,

Темір ауданы Ж.Кереев атындағы орта мектебінің бастауыш сынып мҧғалімі

Сабақтың мақсаты: Оқушыларға жаңа

тақырыпты тҥсіндіріп меңгерту, әдемі жазуға

ҥйрету. Сӛйлемдер ішінен сан есімдерді тапқызу.

Оқушыларды сан есім тҥрлерімен таныстыру,

соның нәтижесінде олардың ой-ӛрісін дамытып

шығармашылық белсенділігін арттыру.

Оқушыларды адамгершілікке, табиғатты қорғай

білуге тәрбиелеу.

Сабақтың кӛрнекілігі: интерактивтік тақта,

жҧмбақтар, ребустар, суреттер.

Сабақтың әдіс-тәсілі: сҧрақ-жауап, кӛрнекілік,

салыстыру, ажырату, ізденушілік.

Сабақтың барысы:

І. Бағдарлау мотивациялық кезең.

Психологиялық дайындық.

Айналаға алақанмен

Жылулықты шашайық.

Сәттілікті біз тілеп,

Сабағымызды бастайық

- Балалар, біз сӛз таптарының бірнешеуін ӛткен

болатынбыз. Бҥгін тағы бір сӛз табымен

танысқалы отырмыз. Ол ҥшін «Адасқан сӛздер»

ойынын ойнайық. Ҥйшіктегі сҧрақтарға жауап

беретін сӛздерді орналастырамыз. Артық қалған

сӛздерге сҧрақтар қойып, заттың несін білдіріп

тҧрғанын анықтау.

Тірек сызба арқылы ережені тҥсіндіру. Елу

бесінші сӛздеріне сӛйлем ойлату.

Ал енді , балалар, мына суретке қараңдар.

Ӛмір бойы жан-жануар бейнесін,

Салып келген суретшіге не дерсің.

Жауабын кім тез береді білсе егер,

Қай сандардан сурет салды бҧл шебер.

- Осы сандарды қатыстырып тағы қандай сандар

қҧруға болады?

- Алпыс ҥш, алпыс сегіз, сексен ҥш.

- Ҥш, алты, тоғыз, сегіз, бес, бір, екі – осы

сӛздерді дәптерімізге кӛркем етіп жазайық.

ІІ. Операциялық – орындаушылық кезең.

жаттығу.

Мәтінді тҥсініп оқып, қарамен жазылған

сӛздерге сҧрақ қойып, ол сӛздер нені білдіріп

тҧрғанын анықтау.

Халықаралық ғарыш айлағы деп аталу себебін

тҥсіндіру.

2 - жаттығу. Сӛйлемдерді кӛшіріп жазып,

сӛйлемдерден сан есімдерді тауып сҧрақ қойып,

астын сызу.

Сергіту сәті:

Жалғыз саусақ тіпті де, ҧстай алмас жіпті де.

Екі саусақ бірікті, ине қолға ілікті.

Ҥш саусағым орамды, жҥгіртеді қаламды.

119

Ӛнерлі екен он саусақ, қала салсақ, жол салсақ.

3 - жаттығу. Жаңылтпашты жатқа оқы, жазу, зат-

тың санын білдіретін сӛздерді тауып, оларға қою.

4 - жаттығу. Ӛлеңді тҥсініп оқып, сан есімдердің

қай сӛз табымен байланысып тҧрғанын табу.

Осы сӛздерді қатыстырып, сӛйлемдер қҧрастыру.

Жҥз сӛзіне мағынасы жуық сӛздер табу.

Рефлексиялық – бағалау кезеңі.

Жҧмбақ шешу.

Бір ағаштың он екі бҧтағы бар,

Әр бҧтағында отыз жапырағы бар.

(Жыл, он екі ай)

Қос қазық, екі желі, сегіз ноқта,

Сӛйлейді шежіредей адам соқса.

(Домбыра)

Екі достың бірі ыңғайлы, бірінің ебі жоқ,

Екеуінде бірдей кӛрем, маған артық-кемі жоқ.

(Оң қол мен сол қол)

2.« Сӛз ойла, кӛп ойла» ойыны.

2+бастҧз, тҥ+1, жел+90, к+3+ік.

3. «Кім тапқыр?» ойыны.

Мақал-мәтелдерді оқып, сҧраққа жауап табу.

1______________атасын білмеген жетесіз.

2. ______________ рет ӛлшеп, _______________

рет кес.

3.__________ теңгең болғанша, _____________

досың болсын.

Сонымен бҥгін қандай сӛз табымен таныстық?

- Сан есім.

- Сан есім қандай сҧрақтарға жауап береді?

- Қанша? Неше? Нешінші?

4. «Кӛңілді санамақ»

2-екі,

Баласына ж2ріп,

Ҧрысып жатыр к2лік,

«2леніп, с2ріп,

Алып қапсың 2лік»

2ншілей 2ңді,

Кӛрсетпе деп ж2рді.

- Балалар, «Кӛңілді санамақта» қандай қҧс

туралы айтылған?

- Балалар, қҧс екеш қҧстарда балалары жаман

баға алса ренжиді екен. Сендер де жаман баға

алсаңдар аналарың ренжиді. Сондықтан жақсы

баға алуға тырыстыңдар.

Ҥйге тапсырма беру. 4- жаттығу.

МАХАМБЕТ. МЕН ҚҦСТАН ТУҒАН ҚҦМАЙМЫН. ЖАЛҒЫЗДЫҚ. ЕРІСКЕНДЕЙ ЕР

БОЛСА

Жаппарова Ж.Т.,

Шалқар ауданы №7 орта мектебінің қазақ тілі мен әдебиеті пәні мҧғалімі

негізгі идея: Махамбет – Тәуелсіздік таңын аңсаған ақын.

оқу

мақсаты:

Ақынның ӛмірі мен шығармашылығын оқып, тҥсінеді. Ақын ӛлеңдерін оқып, талдау

арқылы биік рухқа, намыс пен ӛжетттілікке, елге, туған жерге деген ҧлтжандылыққа

тәрбиеленеді. Сабақ барысында ой-танымы кеңейеді, шығармашылыққа бағытталады.

табыс

критерийі

барлық оқушылар: оқушылардың кӛпшілігі: жекелеген оқушылар:

Ақынның ӛмір жолымен, шы-

ғармашылығымен танысады.

Ӛлеңдерінің мазмҧнын

тҥсінеді. Идеясын айта алады.

Топтық жҧмысқа, тап-

сырмаларды орындауға

ынталанады, ӛз ойларын

еркін жеткізеді.

Топтық жҧмыстарда кӛшбасшы

болады. Шығармашылық жҧ-

мыстарға қабілеттілігін, ӛзіндік

ойлау деңгейін кӛрсетеді.

сабақ

кезеңдері,

уақыты

формасы мҧғалімнің іс-

әрекеті

оқушының іс-әрекеті бағалау Ресурс-

тар

Ҧйымдас-

тыру

кезеңі

2 минут

09.50 –

09.52

Психоло-

гиялық

тренинг

«Самурай»

тренингін

ӛткізеді.

Оқушылар «самурай», «айдаһар»,

«ханшайым» болып ҥш топқа бӛлінеді.

Ханшайым хи-хи деп, самурайларды жеп

қояды, «айдаһар» тобы «уф» деп

ханшайымдарды жеп қояды, самурайлар

«аһ» деп айдаһарларды жеп қояды.

от шашу

арқылы

мадақтау

кеспе

қағаздар

топқа

бӛлу

Батырлардың,

ақындардың және

қоғам қайраткер-

лерінің есімдері

жазылған кеспе

Оқушылар ӛздері алған есімдер бойынша

«батырлар» тобы, «ақындар» тобы,

«қайраткерлер» тобы болып бӛлінеді.

120

қағаздар

таратылады.

Ҥй тап-

сырмасын

тексеру

3 минут

09.52-

09.55

Білу

Тізбектеп

оқу

Ҥй тапсырмасын

сҧрайды.

Ҥйге берілген ақын ӛлеңдерін жатқа

сҧрайды.

Әр топтан ӛлеңді жатқа оқыған

оқушыларды келесі топтың оқушысы

жалғастырады.

смайлик

арқылы

Қызығу-

шылықты

ояту

3 минут

09.55 –

09.58

«Сҧрақ –

сізден,

жауап –

бізден.

Жауап –

сізден,

сҧрақ –

бізден»

Махамбет

Ӛтемісҧлы

Сҧрақтар: Батыс Қазақстан облысы, Бӛкей

ордасы ауданы, Нарынқҧмында кім

дҥниеге келді?

Махамбет Исатай кӛтерілісі қай жылдары

болды?

Махамбет қандай ақын? Ақын кімдердің

дәстҥрін жалғастырды? Ақынның Исатай-

ға арналған мҧң, ӛкінішке толы ӛлеңі

қалай аталады? Махамбет ӛзін бейнелеуде

қандай кӛркем сӛз ҥлгілерін қолданған?

Махамбет жырларының басты

тақырыптары қандай?

Жауаптары: Махамбет Ӛтемісҧлы.

Махамбет-Исатай кӛтерілісі 1836 -1838

жылдары болды.

Кҥрескер, намысшыл, ӛжет ақын.

смайлик

арқылы

кеспе

қағаздар

сабақ

кезеңдері,

уақыты

формасы мҧғалімнің іс-

әрекеті

оқушының іс-әрекеті бағалау ресурс-

тар

ХV-ХVІІІ ғасырлардағы Қазтуған,

Доспамбет, Шалкиіз, Жиембет, Марғасқа,

Ақтамберді, Тәттіқара, Ҥмбетей сынды

даңқты батыр әрі жорықшы жыраулардың

дәстҥрін жалғастырды. «Мҧнар кҥн»

ақынның Исатай ӛліміне арнаған элегия-

лық, мҧң мен ӛкінішке толы туындысы.

Ақын ӛзін бейнелеуде метафораның сан

алуан кӛркем ҥлгісін қолданған, мысалы

«Мен – тҥбін кескен бәйтерек», Мен –

тауда ойнаған қар марал», «Мен – шарға

ҧстаған қара балтамын». Ӛз ӛмірін арнаған

кӛтеріліс шындығын, халықтың арман

тілегін, Исатайдың ерлігін дәріптеу ақын

жырларының басты тақырыбы.

Мағына-

ны таны

5 минут

09.58 –

10.03

Тҥсіну

«Мен қҧстан туған

қҧмаймын», «Еріс-

кендей ер болса»,

«Жалғыздық»,

ӛлеңдерін оқып,

тҥсінуге тапсырма

береді.

«Мен қҧстан туған қҧмаймын», «Еріскендей

ер болса», «Жалғыздық», ӛлеңдерін оқиды.

Мазмҧнын тҥсіндіреді.

смайлик

арқылы

бірін бірі

бағалайды

смайлик-

тер,

оқулық,

дәптер

5 минут

10.03 –

10.08

Қолдану Ӛлеңдерге сатылай

кешенді талдауға

бағыт береді.

Ӛлеңдерге сатылай кешенді талдау жасайды. смайлик

арқылы

бірін бірі

бағалайды

оқулық,

дәптер

10 минут

10.08 -

10.18

Талдау Топтарға

Махамбет

шығармашылығы

Әр топ ӛздеріне берілген тапсырма бойынша

постер дайындайды.

1-топ ақын ӛлеңдеріндегі афоризм

топтық

бағалау

А3

қағазы,

маркер-

121

туралы қосымша

мәліметтер

жазылған мәтіндер

таратады.

2-топ ақын ӛлеңдеріндегі жер – су, ел жҧрт

атаулары

3-топ ақын ӛлеңдеріндегі қоғамдық-

әкімшілік терминдер

лер,

магнит-

тер

Сергіту

минуты

5 минут

10.18 -

10.23

Сергіту минутын

ҧйымдастырады.

«Жҧмыр қылыш» кҥйін және оған тҥсірілген

бейнежазбаны кӛреді.

5 минут

10.23 -

10.28

Жинақтау «Аяқталмаған

сӛйлем» әдісі

арқылы ақын

бейнесін, оның

шығармашылығын

бҥгінгі қоғаммен

байланыстырып

талдауға арналған

тапсырмалар

береді.

«Аяқталмаған сӛйлем» әдісі арқылы берілген

сӛйлемдерді аяқтайды.

Махамбет Ӛтемісҧлы тек әдеби тҧлға ғана ...

Махамбет ӛлеңдерінің және оның кҥрес

қимылдарының мақсаты.

Ақын ӛлеңдерінің идеясын бҥгінгі ӛмірмен

байланыстыратын болсақ...

Тәуелсіздік ҥшін кҥрескен ХХ, ХХІ ғасыр

батырлары ...

Қазіргі кезде қоғамда ел мҥддесін батыл

жырлайтын ақындар

топтық

бағалау

интерак-

тивті

тақта,

слайд

сабақ

кезеңдері,

уақыты

формасы мҧғалімнің іс-

әрекеті

оқушының іс-әрекеті бағалау Ресурс-

тар

Ойтолға-

ныс

10 минут

10.28-

10.38

Бағалау

«Алты

телпек»

әдісі

М.Шахановтың

«Нарынқҧм

трагедиясы»

ӛлеңін

аудиокітаптан

тыңдатады.

Аудиокітаптан М.Шахановтың

«Нарынқҧм трагедиясы» ӛлеңін тыңдайды.

«Алты телпек» әдісі ӛлеңдегі оқиға

желісін талдайды.

Әр топқа екі телпектен беріледі.

Ақ телпек Статистикалық /оқиғаға

қатысты деректер /

Сары телпек Сәттілік /оқиғадағы сәтті

кезеңдер/

Қара телпек Сәтсіздік /оқиғадағы сәтсіз

кезеңдер/

Кӛк телпек Аналитикалық /не ҥшін? неге?

неге байланысты?/

Жасыл телпек Шығармашылық /ақылға

сыйымсыз идеялар мен болжамдар/

Қызыл телпек Сезімтал /ӛлеңді тыңдау

барысында басан кешірген сезім/

жҧптық

бағалау

интерак-

тивті

тақта,

аудио-

кітап,

алты

телпек

Ҥйге

тапсырма

1 минут

10.38-

10.39

Шығарма

шылық

тапсырма

Ҥй тапсырмасын

береді.

Ҥйге ақын ӛлеңдерін жатқа оқу.

«Туады ерлер ел ҥшін» ойтолғау жазу

оқулық,

дәптер

Бағалау 3

минут

10.39-

10.42

Бағалау

парағымен

жҧмыс

жасатады.

Топ жетекшілері әр тапсырма бойынша ӛз

тобындағы оқушылардың бағасын сабақ

соңында қортындылайды.

жиынтық

бағалау

бағалау

парағы

Рефлек-

сия

3 минут

10.42-

10.45

Кері

байланыс

«Бутер-

брод»

Кері байланыс

тапсырмасын

тҥсіндіреді.

Бутерброд ҥш бӛліктен тҧрады:

Мадақ

Сын

Ҧсыныс

кері

байланыс

стикер-

лер

122

МОНҒОЛДАРДЫҢ ҚАЗАҚСТАН ЖЕРІН ЖАУЛАП АЛУЫ

Жарекин А. М.,

Ырғыз ауданы Ы.Алтынсарин атындағы орта мектебінің тарих пәнінің мҧғалімі

Мақсаты: Монғол мемлекетінің қҧрылуы, оның

қоғамдық қҧрылысы, Шыңғыс ханның

жаугершілік соғыстары, оның себебі, салдары

туралы жҥйелі білім беру.

Дамытушылық: Сатылай талдай отырып,

оқушылардың ойлау жҥйесін жетілдіру, тарихи

білімді шығармашылықпен қолдана білу

дағдысын дамыту, оқиғалар мен қҧбылыстарды

талдау қабілетін қалыптастыру.

Тәрбиелік: Туған тарихының аса маңызды

оқиғаларын терең тҥсініп, тағылым алатын

ҧлтжанды тҧлға тәрбиелеу.

Сабақтың тҥрі: Жаңа материалды тҥсіндіру

Сабақта қолданатын әдіс-тәсілдер: Сатылай

талдау, ауызша баяндау, сҧрақ-жауап

Кӛрнекілігі: Карта, кестелер, тірек-сызбалар,

сӛзтізбек

Техникалық қҧрал: Интерактивті тақта

Пәнаралық байланыс: Қазақстан тарихы, дҥние

жҥзі тарихы, география, қазақ әдебиеті.

Сабақтың барысы:

Ҧйымдастыру бӛлімі:

Оқушылармен амандасу, тҥгелдеу.

Сабаққа назарларын аудару

Ҥй тапсырмасы: Ғылым мен білімнің дамуы

Бесінші тарауды қорытындылау.

Тарихи диктант

1. Жазба деректерде алғашқы кезеңде 6 қала ғана

аталса, соңғы кезеңде ____ жетті.

2. Қыш қҧмыра жасайтын шеберханалар Талғар,

______, ______ тағы басқа қалалардан табылған.

3. Хорезм шахы Мҧхаммед Текеш 1210 және

1217-1218 жылдарда __________ теңге

соқтырған.

4. ____________ - мҧсылман дінінің әдет-ғҧрып,

салт-дәстҥрлері орындалатын қасиетті ғимарат.

5. Жамбыл қаласының батыс жағында, 18 км

жерде __________________ мен

__________________ кесенелері орналасқан.

6. _______________ (әулие) діни аңыздар

бойынша Қожа Ахмет Йассауидің ҧстазы болған.

7. Х ғасырдың басында Қарахандар әулетінің

негізін қалаушы _______ ислам дінін қабылдады.

8. Бируни дҥниенің геоцентрлік жҥйесін

Коперниктен _____ жыл бҧрын және денелердің

жерге тартылысын Галлилей мен Ньютоннан

_____ жыл бҧрын айтып кеткен.

9. Қарахан мемлекетінің кезінде даңқы шыққан

ақын _____________________ болды.

10. Ахмет Йасауидің жолын қуған шәкірттерінің

бірі - ғҧлама ақын, ел ішінде Хакім аталған

___________________.

Дискуссиялық ӛрнек

№ Сҿйлем Келісемін Келіспеймін

1 Екінші топқа

жататын қалалар:

Бурух, Хурлуг т.б

2 Отырар қаласында

моншалар болмаған.

3 Испиджаб, Отырар,

Фараб қалаларында

ақша шығаратын

сарайлар болған.

4 Оңтүстік Қазақстан

мен Жетісу аймағын-

дағы қалаларда

мешіттер болмаған.

5 Оғыздар мен

түркімендерде қойға

табыну кең тараған.

6 Боғра хан 960 жылы

будданы Қарахан

мемлекетінің мемле-

кеттік діні деп

жариялайды.

7 Ҽл-Фараби дүние жү-

зіне Аристотель сын-

ды ғұлама ғалымдар-

дың бірі ретінде

танылды.

8 Жүсіп Баласағұни

Тараз қаласында

дүниеге келген.

Сҽйкестендіру кестесі

•

Тест

1. Қалалардың қайсысының кӛлемі 30 гектардан

асты?

А) Отырар В) Бурух С) Шауғар

2. Ташнау деген не?

А) мал қора В) канализацияның қарапайым тҥрі

С) тандыр

• Әбу Райхан әл-Бируни

• Махмуд Қашғари

• Жҥсіп Баласағҧни

• Ахмет Иҥгнеки

• Қожа Ахмет Йасауи

• Әли

• «Қҧт негізі – білік»

• «Ақиқат сыйы»

• «Даналық кітабы»

• «Жҥсіп-Зылиқа»

• «Асыл тастар»

• «Тҥрік тілдерінің сӛздігі»

123

3. Макдисидің хабарына қарағанда Таразда

айырбас саудасы немен жҥргізілген?

А) қару-жарақпен В) астықпен С) ешкі тҥбітімен

4. Х – ХІІ ғасырларда қандай архитектуралық

қҧрылыстар салу ісі ерекше дамыды?

А) діни кешендер В) сарайлар салу С) қамалдар

тҧрғызу

5. Адамдардың шығу тегін белгілі бір аңмен

байланыстыратын наным-сенім

А) мазда В) тәңірілік С) тотемизм

6. 751 жылғы Атлах шайқасында арабтармен

бірлесіп Қытай әскеріне қарсы тҧрған тайпа?

А) ҥйсіндер В) қарлҧқтар С) ҧйғырлар

7. Араб қолбасшысы Кутейба ибн Муслим қай

жылы Шашты басып алды?

А) 714 жылы В) 751 жылы С) 633 жылы

8. Отырар қаласында туған шығыстың аса

кӛрнекті ғалымы

А) Әл-Фараби В) Махмуд Қашғари С) Жҥсіп

Баласағҧни

9. 150-ден астам еңбектер жазып қалдырған,

ғҧлама

А) Махмуд Қашғари В) Әл-Бируни С) Ахмет

Иҥгнеки

10. Қожа Ахмет Йасауи қай қалада дҥниеге

келген.

А) Сайрам В) Қашғар С) Баласағҧн

Жаңа сабақ: Монғолдардың Қазақстан жерін

жаулап алуы

Монғол империясының қҧрылуы

1155 ж. Темучиннің тууы.

1171 ж. Есугейдің қаза табуы.

1189 ж. Темучин монғол тайпаларының

билеушісі болды

1189-1206 жж. Киіз туырлықты тайпаларды

бағындыру жорықтары

1206 ж. Монғол мемлекетінің қҧрылуы.

Темучиннің Шыңғысхан атануы.

Монғол империясының қоғамдық қҧрылысы

Монғолия аумағы мен халқы ҥш әскери

әкімшілік аймаққа бӛлінді

Қҧқықтық негізі

Қҧрылтай Яса – Жасақ (2 бӛлім)

Шыңғыс ханның жорықтары

1207-1208 жж. Енесей қырғыздарын, Сібір орман

тайпаларын,

1207-1209 жж. Таңғҧттарды, Тҧрпан кінәздігін,

Ҧйғырларды бағындырады

1211-1215 жж. Қытайға жорықтары

1217 ж. Кҥшілікке қарсы Жебе ноянды

аттандыру

1218 ж. Жетісу жеріне еніп, Баласағҧнды алды,

Отырарға сауда керуендерін аттандырды

1219 ж. 150 мың әскері Ертіс, Сырдарияға

аттанды, Отырарды қоршауы

1219-1220 жж. Сыр бойындағы қалалардың

толығымен монғолдарға бағынуы

1219-1224 жж. Қазақстан мен Орта Азияның

Шыңғыс хан империясы қҧрамына қосылуы

1223 ж. Калка ӛзені бойындағы шайқас

1227 ж. Шыңғыс хан мен оның ҧлы Жошының

қаза табуы.

Ҧлыстардың қҧрылуы

Бекіту сҧрақтары

1. Монғол империясы қашан қҧрылды?

2. Жасақ (Яса) дегеніміз не?

3. Монғол мемлекеті қанша тҥмен әкімшілік

билікке бӛлінді?

4. Қандай қалалар қарсылық кӛрсетті?

5. Қазақстан жері қандай монғол ҧлыстарына

бӛлінді?

Қорытынды.

Ҥйге тапсырма: Монғолдардың Қазақстан жерін

жаулап алуы

Шыңғысхан туралы мәнжазба, дерек жинау

Пайдаланған әдебиеттер:

1. Жас алаш №16. 7 ақпан 2004 ж. Шыңғысхан

тақырыбы. Қиянат Зардыхан профессор

2. Егемен Қазақстан. 29 тамыз 2001 ж. «Жошы

хан мазары» Қуаныш Ахметов

3. М.Шаханов «Жаңа қазақтар» жинағы 2000 ж,

«Отырар қамалы» 180 бет. Ӛлең

(Барунгар) оң

қанат

(Кул) орталық

қанат

(Жоңғар) сол

қанат

Жошы

ҧлысы

Шағатай

ҧлысы

Ҥгедей

ҧлысы Тӛле

Шығ.Ертіс,

Еуропа

дейінгі,

Шығ.Дешті

Қыпшақ,

Арал,

Сырдария,

Жетісудың

солт.

Шығысы.

Оңт, және

Оңт.Шығ.

Қазақстан

, Жетісу

мен Орта

Азия

жерлері

Бат.Монғо-

лия мен

Алтай,

Тарбағатай,

Ертістің

жоғ. ағыс

бойындағы

жерлер

Мон-

ғолия

124

АРАЛАР МЕН ҚҦМЫРСҚАЛАР ҚОҒАМДЫҚ БУНАҚДЕНЕЛІЛЕР

Жарқынбекова Л.Ж.,

№3 Шҧбарқҧдық мектебінің химия және биология пәнінің мҧғалімі

Бакеева Т.Д.,

№3 Шҧбарқҧдық орта мектебінің ӛзін-ӛзі тану пәні мҧғалімі

Қҧндылық: сҥйіспеншілік

Қасиеттер: отбасындағы сҥйіспеншілік, барлық

тіршілікм иелерін жақсы кӛру, еңбекқорлық.

Сабақтың мақсаты: қҧмырсқа мен аралардың тір-

шілік әрекеттерін зерттей отырып, оның маңы-

зын сҥйіспеншілік қҧндылығы арқылы тҥсіндіру.

Білімділік: қҧмырсқа мен аралардың қоғамдасып

бірлесіп тіршілік етуін, топтық мінез-қылығын

отбасындағы сҥйіспеншілік арқылы тҥсіндіру.

Дамытушылық: топтасып тіршілік ету қҧбылысы

туралы білімдерін, еңбекқорлық қасиеттерін

дамыту.

Тәрбиелік: Қҧмырсқаның қанағатымен,

талпынысы мен табандылығын ҥлгі ету.

Оқушыларды ауызбірлікке, ҧйымшылдыққа,

қанағатшыл болуға, табиғатты сҥйуге тәрбиелеу;

Ақпараттық қҧрал: Интербелсенді тақта,

электронды оқулық.

Кӛрнекілігі: корточкалар.

Сабақтың тҥрі: аралас сабақ.

Сабақтың формасы: жеке, топтық жҧмыс.

Әдістері: баяндау, сҧрақ-жауап, тірек-сызба,

ойын, тҥсіндіру, кӛрнекілік, проблемалық оқыту,

салыстыру, талдау, жинақтау.

Сабақтың барысы:

І. Ҧйымдастыру кезеңі. Сыртқы интеграция

Тыныштық сәті «Нҧрға бӛлену»

ІІ. Негізгі бӛлім.

а) ҥй тапсырмасын сҧрау.

Ауызша сҧралады. Семантикалық карта толтыру.

«Таза тақта» ойыны, «Сандар сыры», «Миға

шабуыл», «Артығын тап» ойындарын ойнату.

«Сандар сыры»

700000, 35, 3, 6, 3.

б) электронды оқулықтағы тапсырманы орындау.

Бунақденелілерді ретімен орналастыр.

В) карточкамен жҧмыс.

№28, №29, №31, №23, №33

б)Жаңа тақырыпты меңгерту.

«Ой қозғау»Жҧмбақтар шешу.

Екі басы жҧдырықтай,

Ортасы қылдырықтай.

Ҧшады, қонады,

Гҥлдердің қонағы,

Қысыңда кӛрінбей,

Жазыңда болады,

Тҥр-тҥсің сары ала,

Не нәрсе?

Қҧмырсқа мен бал арасы жеке дара тіршілік ете

ме әлде топтасып тіршілік ете ме?

Топтанып тіршілік етуіне байланысты бҧлардың

мінез қылығы кҥрделене тҥседі. Жануарлардың

мінез-қылығын зерттейтін ғылым этология деп

атайды. Қҧмырсқалар мен аралар жер шарында

кеңінен таралған. Қҧмырсқа Қиыр Солтҥстікте

және Антарктидада ғана кездеспейді.

Қҧмырсқаның 12 мыңдай тҥрі бар. Олардың

кӛпшілік тҥрлері тропиктік аймақтарда кездеседі.

Қҧмырсқаларды зерттеумен айналысатын ғылым

- мирмекология деп аталады. Аралар мен

қҧмырсқалардың денелік мҥшелері басқа

жәндіктермен бірдей, сыртқы хитиндік қабықша-

сы бар. Ол экзоскелет деп аталады. Экзоскелетің

маңызы денесінің ішкі мҥшелерін қорғау.

Постер қорғау

2 топқа екі тақырып беріледі. «Аралардың

тіршілігі», «Қҧмырсқалардың тіршілігі».

Сҧрақтар. Ішкі интеграция

Аралар мен қҧмырсқалардың ҥлкен жанҧялары-

ның ҧйымшылдығы, еңбек сҥйгіштігі қамқорлы-

ғымен таныстыңдар. Ал біздер отбасымызға

деген сҥйіспеншілігімізді қалай білдіреміз?

Топтасып тіршілік етудің артықшылық жақтары

бар екенін кӛріп отырсыңдар. Сендер осы жағ-

дайды ӛз ӛмірлеріңде пайдаланып кӛрдіңдер ме?

Интернеттен «Кӛшбасшы қҧмырсқа»

мультфилмін кӛріп талдау.

«Сен білесің бе?» танымдық бӛлім.

Қҧмырсқалар алып кҥштілерден де кҥшті екенін

аңғара бермейміз. Мысалы, салмағы 5 т піл 1,5 т

125

жҥкті зорға кӛтерсе, салмағы 50 мг қҧмырсқа ӛз

салмағынан 10 есе ауыр жҥкті оп-оңай сҥйретеді.

Қҧмырсқалардың бір семьясы орманның 1\4

бӛлігін зиянкес жәндіктерден қорғайды. Жаз

айларында қҧмырсқалардың кӛлемді семьялары

бір тәулік ішінде 20 мыңға дейін зиянды

насикомдарды жояды.

Жер бетіндегі ең ежелгі жәндік (жасы жағынан)

қҧмырсқа болып табылады. Жәндіктің бҧл тҥрі

жер бетінде қанша жас жасағанмен, жҥз миллион

жылғы кҥйінен еш ауытқымай тіршілік жасап

келеді.

Қҧмырсқалар да бал береді. Дҥниеде бал беретін

қҧмырсқаларда бар. Олар бал жинау кезінде

аралар сияқты жер кезіп нектар жинайды, балы

қышқыл болады. Қҧмырсқа балынан салқын

сусындар емдік дәрі-дәрмектер жасалады. Бал

жинағыш қҧмырсқалардың қҧрсағы торсықтай

болып ҧлғайып кетеді, жергілікті халық оларды

«бал бӛшке» деп атайды.

Қҧмырсқалар жҥрген іздерінде қҧмырсқа

қышқылынан (феромен) тамшы қалдырады, сол

иіс бойынша адаспай табады. Орманда тіршілік

ететін қҧмырсқалар ағашқа ӛрмелегенде де

бірінің артынан бірі тізіліп жорғалайды, мҧнда

да қҧмырсқа қышқылы кӛмектеседі.

Қҧмырсқалардың қоғамдық ӛміріне қызыққан

голивудтық продюссер 1998 ж «Анти» мульт-

фильмін тҥсірген. Мҧхтар Мағауин қҧмырсқалар

ӛркениеті мен қызыққа толы қҧрылымы жайлы

―Қҧмырсқа-қырғын‖ әңгімесін жазды.

Қытайда бҧдан 5 мың жыл бҧрын жазылған ―Бың

Цау Гаң Му‖ кітабында қҧмырсқаның қасиеті

туралы қызықты деректер келтірілген.

в) Жаңа сабақты бекіту

Есеп шығару.

Жабайы араның бір ҧясында орта есеппен 100

жҧмысшы аралар болады. Олар нәр жинау ҥшін

кҥнҥне 20 реттен ҧшып шығады. Әр шыққанда 1

ара шамамен 240 гҥлге қонады. Сонда 1 ҧядағы

жабайы аралар 1 айда қаншама гҥлді

тозаңдандырады?

Бір жҧмысшы бал арасы 1 минутта 12 гҥлге, ал

бір кҥде 7200 гҥлге қонатыны анықталған. Бал

арасының бір омартасында 50000 – дай

жҧмысшы аралар болады. Бір тәулікте осындай

бір омартадағы бал аралары қаншама гҥлді

тозаңдандырады.

Жаңа сӛздермен жҧмыс

Мирмекология, экзоскелет, феромен.

Рефлексия

Оқушылар сабақ туралы пікірлерін стикер

қағазын жапсыру арқылы білдіреді.

Қызыл дӛңгелек – маған сабақ ҧнаған жоқ,

уақытым босқа ӛтті.

Жасыл дӛңгелек – сабақ ҧнады, әлі де ізденуім

керек.

Сары дӛңгелек – сабақ маған қатты ҧнады,

жақсы қатыстым деп ойлаймын.

ІІІ. Бағалау, қорытындылау

Қҧмырсқа «патшалығының» мызғымастығын

қамтамасыз етіп келе жатқан қасиеттерінің бір

себебі – алдында айтып кеткеніміздей бҥкіл қҧ-

мырсқалардың тіршілік әлемі «патшаға» бағына-

тындығы. Миллиондаған жылдар ӛтсе де, қҧ-

мырсқаның қандай тҥрі болса да, ӛзгеріссіз қал-

ған. Оны басты себебі – бірлікте, ынтымақта!

Олардың ӛзара бірігіп, ӛмір сҥруінде. Қорытын-

дылай келе мен барлық адамзат қҧмырсқа секілді

ынтымақта, бірлікте ӛмір сҥрсе екен деймін, әрі

асқан қанағатшыл болса екен деймін.

ІV. Ҥйге тапсырма беру. Проблемалық сҧрақ:

«Неліктен бунақ денелілер аса ірі мӛлшерге

дейін ӛсе алмайды?»

Постер қорғауға берілген материалдары:

І топ

Құмырсқалардың тіршілігі.

Қҧмырсқаларды зерттеумен айналысатын ғылым

– мирмекология деп аталады.

Қоғамдық бӛлінуі.

Қҧмырсқалар қоғамдық (бірлесіп) ӛмір сҥретін

бунақденелілер. Қҧмырсқа илеуінде кӛпшілік

жағдайда қызметі жағынан қҧмырсқалардың 3

маманданған тобы:

1) Аталық және аналық қҧмырсқалар (жыныстық

топ): бҧлар кӛбею, қоныс аудару қызметін

атқарады;

2) Жҧмысшы қҧмырсқалар (жыныс мҥшелері

жетілмеген бедеу аналық қҧмырсқалар) ҧя салу,

жҧмыртқалар мен ҧрықтарды кҥту, қорек жинап

әкелу сияқты жҧмыстарды орындайды.

3) Жауынгер қҧмырсқалар. Тіршілігін ҧяда ӛт-

кізеді, жҧмысшы қҧмырсқалар жинаған дәндерді

жҧмсартып, езіндіге айналдыратын және ҧяны

жаулардан қорғайды. Аналық қҧмырсқа ірі бола-

ды. Екі қанаты болады. Аналық қҧмырсқа ҧрық-

танғаннан кейін аталық қҧмырсқа ӛледі. Аналық

қҧмырсқа ҧрықтанғаннан кейін қанаттарын

жҧлып тастайды. Тек ҧрпақ жалғастырады.

Олардың ӛмірі 12 ден 20 жылға дейін созылады.

Аналық илеудегі ең маңызды мҥшесі болып

кӛрінуі мҥмкін, бірақ ол қателік. Ең маңызды

жҧмысшы қҧмырсқалар. Бір илеуде екі немесе

одан артық аналық болуы мҥмкін. Олар кӛбейген

сайын жҧмысшы қҧмырсқалар басқа илеулерге

ауыстырып, камерадан кӛшіріп тіпті қартайып аз

жҧмыртқаласа ӛлтіріп тастауына тура келеді.

Олар тамақ іздеп, ас-ауқат тасумен ғана қарбалас

болып жҥгіріп жҥреді. Жҧмысшы қҧмырсқа дене

жаратылысы жағынан жауынгер қҧмырсқалар-

дың белінен ғана келеді. Бҧлар шағын денелі

болғандықтан қара жҧмысқа ӛте бейім,

сондықтан жер қазып, жол салғанда, жолда

кездескен жәндіктерді жҧлмалағанда ӛте жойқын

126

әрі батыл қимылдайды. Олардың жолында

кездейсоқ кездесіп қалған жәндікке аман-есен

қҧтылып шығу деген қиял ғана. Себебі бір ғана

қҧмырсқа етегіне жармасса, ең ірі деген

жәндіктің ӛзі сол арада арпалысып, амалсыз жан

тапсыруға мәжбҥр. Қатты қанаты бар қара

қоңыздың ӛзі сәл кешіксе аспанға ҧшып

ҥлгермейді. Кӛзді ашып-жҧмғанша тамақ

табылған жерге жҥз мың қҧмырсқа қаптап кетеді.

Жҥздеген қҧмырсқа жармасқан жерінен тістеп,

жан-жаққа тартқылағанда шегіртке, қоңыз, ҧлу,

дәуіт, кӛбелек, бҧзаубас, шаян секілді

жәндіктерің тірідей парша-паршасы шығып,

тҥтіліп, сол заматта шашылып кетеді.

Жҧмысшы қҧмырсқалар қҧмырсқа илеуіндегі әр

бӛлменің тіршілігіне қажетті жағдайларын тҥйсі-

ніп сезіне алады. Илеудің астындағы бӛлмелері

салқын тартқан кезде ондағы дернәсілдер мен

қуыршақтарды илеудің жер бетіндегі кҥннің

қызуымен жылынатын бӛлмелеріне тасып орна-

ластырады. Ал бҧл бӛлмелер салқындай бастаса

немесе тым қызып, температура дернәсіл тірші-

лігіне қауіп тӛндіре бастаса, оларды астыңғы

бӛлмелерге тасиды. Қҧмырсқалар ҧядағы

ылғалды реттеп, қажетті қалыпта ҧстайды. Бір

илеудегі қҧмырсқалар тәулігіне 10 мыңнан 30

мыңға дейін жәндіктерді жояды. Жҧмысшы

қҧмырсқалар ӛзара еңбек бӛліседі, жауынгер

қҧмырсқалар әрбір кіре беріс жолында іннің

аузын басымен жауып тҧрады. Илеуге оралған

жҧмысшы қҧмырсқа кіре берістегі жолды жауып

тҧрған жауынгер қҧмырсқаның басын

мҧртшасымен тықылдатып қаққаннан кейін ғана

илеуге ене алады. Негізгі қорегі насекомдар,

ӛсімдік дәндері. Олар ортаны тазартып табиғатқа

кӛп пайда келтіреді. Кейбіреуі ауыл

шаруашылыққа зиянын келтіреді. Оның шаққаны

улы. Қҧмырсқаның илеуін бҧзуға болмайды!

Олар бар тапқанын ортақ қамбаға жинайды екен.

Оны бақылап тексеріп дәмін татып кӛретін ең

ҥлкен патшайымдары. Барынша әділ еңбек етеді.

Бір қауымдастықтың қҧмырсқалары келесі

кӛршілердің азықтарына мҥлдем тиіспейді.

Шекара бар. Шекараға тҥскен жағдайда

талқанын шығарады. Қҧмырсқалар әлемі тҧнып

тҧрған еңбекқорлық, әділдік, тазалық.

Жинаған азықтарын жиі аударып тҧрады. Себебі

ӛніп, не кӛгеріп кетпес ҥшін. Ал егер кӛгеріп бҥ-

лінген жағдайда, екіге бӛліп, кҥн ашық жағдайда,

жаңбырсыз кҥндері, далаға шығарып, кептіріп

алады. Қҧмырсқалар илеуінің айналасынан

шашылған дақылдарды кӛретініміз сол жағдай.

Ең қызығы қҧмырсқаның бір жылдық азығын

бидайдың 3 дәні ғана қҧрайды. Егер қыс ҧзап

кетсе, болмаса, ҧяларының шығар аузы бітеліп

қалса, не болмаса басқа жағдай болған кезде,

азықтарын ҥнемдеу керек болса, ҥш тҥйір дәнді

олар 2 жыл азық етіп сақтайды.

Қҧмырсқаның қҧрылысы:

Денесі: бас, кӛкірек және қҧрсақтан тҧрады.

Басы ҥлкен, жақтары жақсы жетілген, ауыз

аппараты "кеміргіш". Басында екі фасеттік кӛзі

орналасқан. Ол кӛп кішкентай линзалардан қҧра-

лады. Фасеттік кӛз іс-қимылды тҥгелімен кӛр-

мейді. Одан басқа да ҥш кӛзі бар. Олар кҥн сәу-

лесінің жарықтану деңгейін кӛреді. Қҧмырсқа-

лардың кӛбісі нашар кӛреді, ал кейбір тҥрлері

соқыр болып келеді. Мҧрты екеу. Олар иіс, дәм,

сезу жҧмысын атқарады және бір-бірімен қарым-

қатынас етуге кӛмектеседі. Кӛкірек бӛлімі

жіңішке. Онда ҥш жҧп аяқтары жақсы жетілген.

Әр аяғының басында тҥрлі тырнақ бар. Ол

қҧмырсқаның жорғалақтап тіке тҧрған заттарға

мінуге кӛмектеседі. Қҧрсақ бӛлімінде улы

бездері бар. Сол арқылы қҧмырсқа қышқылы

бӛлінеді. Қҧмырсқадан бӛлінген қышқыл

феромен деп аталады. Қҧмырсқа денесінде 70-

тен астам микроэлемент, 20-дан астам амин

қышқылы, витаминдер бар. Қазіргі кезде

Қытайда қҧмырсқадан аса бағалы азықтық,

дәрілік қасиеті бар препараттар дайындалады.

Қҧмырсқаның емдік қасиеті

Қҧмырсқалардың адам денсаулығына пайдасын

кӛп халықтар ерте кездерден-ақ білген. Аяғы

ауыратындар кей жағдайларда қҧмырсқа илеуіне

аяғын салып қҧмырсқаға шақтырған. Қҧмырсқа-

ларға жҥргізілген зерттеулер нәтижесінде

олардың жҧқпалы аурулармен ауырмайтындығы

анықталған. Қҧмырсқадан алынатын дәрілер

буын ауруларын, қант диабетін емдеуде, қан

қысымын реттеуде қолданылады. Оңтҥстік Азия

елдері, Мексика тҧрғындары қҧмырсқаны тағам

ретінде де пайдаланады.

Оның илеуі де ем болады екен.

Балалардың қолқа безінің ісінуінде немесе басқа

да ісіктерді асқындырмау ҥшін мына емді есте

ҧстаңыз. Таңертең ерте қҧмырсқаның илеуінен

алып, суға салып қайнатып алып, су әбден

суыған соң илеуді шҥберекке орап, ісінген

орынға таңса ісікті қайтарады.

Аяққа жара шыққанда кептірілген қара қҧмырс-

қаны талқандап жараның аузына таңуға болады.

Қҧмырысқа уы ем. Италия профессоры қҧмы-

рысқа уын таза кҥйінде алып, оны адамның кей-

бір ауруына қарсы пайдаланған. Сонда қҧмы-

рысқа уы сҥзектің, обаның, туберкулездің бакте-

рияларын оп-оңай қҧртатындығын байқаған.

ІІ топ

Аралар

Қазақстанның барлық облыстарында кездеседі.

Ара топталып, ҥлкен ҧя болып тіршілік етеді. Бір

ҧяда бір ҧрғашы Ара (аналық Ара), бірнеше жҥз

еркек Ара және ондаған мың (100 мыңға дейін)

127

«жҧмысшы» Ара болады. Баларалар 2 топқа

бӛлінеді. Жабайы және қолда ҿсіретін. Жабайы

баларалар ағаш қуысында мекендейді. Қолда

ӛсіретін аралар қҧрылысы әр тҥрлі ҧяларда

мекендейді. Баларалардың тҧқым тобында бірне-

ше аталық, 1 аналық және бірнеше жҧмысшы

аралар болады. Аналық аралар 3-5 жыл тіршілік

етеді. Аталық араны трутень деп атайды. Жҧ-

мысшы аралар жыныстық жағынан жетілмеген

бедеу аналық аралар. Жҧмысшы аралардың

қҧрсағының астында балауыз жасайтын без

болады. Олар кӛктемде балауызынан кәрез (бал

қҧятын орын) жасап оған бал, гҥл шірнесін

толтырады. Сол кәрезге аналық ара жҧмыртқа

салады. Аналық ара 3 жерге жҧмыртқа салады.

Біріншісіне ҧрықтанған жҧмыртқа салады одан

бедеу (туа алмайтын) жас аналық жұмысшы

аралар ӛсіп шығады. Олар жҧ-мыртқадан жаңа

шыққан ҧрпақты қоректендіреді, балауыз ҧяшық-

тардың тазалығын, ауа алмас-уын қадағалайды,

тәтті шырын мен гҥл тозаңдарын жинайды

Екіншісі Ерекше ҥлкен ҧяға салынған

жҧмыртқадан аналық ара ӛсіп шығады.

Ҥшінші ҧрықтанбаған жҧмыртқадан аталық ара

(трутень) ӛсіп шығады. Денесінің ҧзындығы 15

– 17 мм, салмағы 250 мг болады аналық ара ӛсуі

ҥшін арнайы ара сҥтімен қоректендіреді. Жаңа

жас аналық ара ӛскенде бҧрынғы аналық ара

қасына жҧмысшы араларды ертіп басқа ҧя іздеп

бҧрынғы ҧясынан ҧшып шығады.

Ҧяда қалған жас аналық ара жаңадан жетілген

жас трутеньдермен (аталықтармен) бірге ҧядан

ҧшып шығып ҧрықтанады. Аталық аралар

негізінен ҧрғашы араны ҧрықтандырады да, одан

кейін ӛліп қалады. Ҧрықтанған жас ара ҧрпақ

жалғастыру ҥшін ҧяға қайтып оралады. Кҥзде

салқын тҥсісімен жҧмыртқа салуды тоқтатып,

оны қайтадан ақпанның 2-жартысынан бастайды.

Жҧмысшы баларалар жазда ӛсімдіктерден шірне

мен тозаң жинап, ӛңештің кеңейген бӛлігі

жемсауда балға айналдырады.

Ара балы, бал – жоғары калориялы диеталық

тағам. Жҧмысшы бал арасының гҥлді

ӛсімдіктердің шырынынан ӛңдеп шығарған

ӛнімі, қоймалжың, тәтті сҧйық. Ара балы бір

шырынды және кӛп шырынды болып бӛлінеді.

Бір шырынды бал – тек ӛсімдіктің бір тҥрінен

ғана жиналған шырын. Оны ӛсімдіктің тҥріне

(қарақҧмық балы, жӛке ағаштың балы, т.б.) қарай

атайды. Кӛпшырынды бал – ӛсімдіктердің

бірнеше тҥрінен жиналған шырын. Мҧндай

балды табиғи бал беретін ӛңірлерге байланысты

(дала балы, тау балы, бақ балы, т.б.) әр тҥрлі

атайды. Балдың химиялық қҧрамы шырын

жинаған ӛсімдіктердің тҥріне, топырағына, ауа

райының жағдайына және балдың тҥрлеріне

байланысты болып келеді.

Емдік қасиеті ерте кезден белгілі болып, тҥрлі

ауруларға қарсы әркім ӛзінше пайдаланып

келген суық тигенде, жҥрек, бауыр, ӛкпе, бҥйрек,

асқазан, ішек, жҥйке ауруы, сондай-ақ қан

қысымының кӛтерілуі сияқты дерттерге шипа.

Оны кӛпке созылып, асқынып кеткен жарақатқа

да жағуға болады. Соған орай балды кейбір

ауруларға қалай пайдалануға болатыны туралы

қысқаша мәлімет ҧсынамыз. Бҧл тәсілдерді ата-

бабаларымыз байырғы заманнан пайдаланған.

ТЕАТР КОСТЮМДЕРІН ДАЙЫНДАУ ӚНЕРІ

Зингина Г.А.,

Қобда ауданы Жарық орта мектебінің бастауыш сынып мҧғалімі

Сабақтың мақсаты:

Білімділік мақсаты:

Оқушылардың қазақтың ҧлттық киімдері туралы

алған мағлҧматтарын естеріне тҥсіре отырып,

тиятр костюмдері жайында мәлімдеме беру.

Жалпы костюмдердің ерекшелігі жайында

білімдерін толықтыру.

Дамытушылық мақсаты:

Сауаттылыққа, дҧрыс сӛйлеуге, ӛз бетімен жҧ-

мыс істеуге ҥйрету, сӛздік қорын дамыту және

топпен еркін жҧмыс жасай білу қабілеттерін

жетілдіру.

Тҽрбиелік мҽні:

Отансҥйгіштікке, адамгершілікке, әдептілікке

тәрбиелеу. Қазақтың ҧлттық киімдері мен бірге

мәдениетін, тарихын, салт-дәстҥрі, мен ӛнеріне

қызығушылықтарын арттыру.

Сабақтың ҿтілу түрі:

Мультимедиялық сабақ, топтық жҧмыс, сайыс

сабақ.

Ҿту ҽдісі:

Сҧрақ-жауап, тҥсіндіру, әңгімелеу, жаттықтыру.

Пҽнаралық байланыс:

Математика, кӛркем әдебиет, сауат ашу, музыка.

Кҿрнекіліктері:

Мультимедиялық тақтада бейнеленген, қазақтың

ҧлттық киімдері (шапан, камзол, сәукеле, тҧмақ

т.б.) және қазақтың ҧлттық киімдеріне байланыс-

ты жазылған тиым сӛздер, дидактикалық

карточкалар. Тиятр киімдерінің суреттері.

Олардың тҥрлері.

128

Сабақтың барысы:

1. Ҥй тапсырмасын тексеру

2. Жаңа сабаққа бет бҧру

3. Жаңа сабақты тҥсіндіру

4. Сергіту сәті

5. Қуыршақтар театрына саяхат

6. Логикалық ойындар

7. Шығармашылық жҧмыс

8. Қорытынды

9. Ҥйге тапсырма

10. Білімді бағалау

Ҧйымдастыру кезеңі:

Амандасу, түгендеу

- Қуан, шаттан, алақай!

Қуанатын күн келді.

Қайырлы таң, қайырлы күн,

Күлімсіреп шықты күн!

Сабақтың тақырыбы мен мақсатын хабарлау.

- Балалар, бҥгінгі сабағымызда біз театр ӛнері

және олардың киімдері жайында әңгімелейтін

боламыз. Сабақтың мақсаты алған

мағлҧматтарымызды есімізге тҥсіре отырып,

білімімізді бекіту, ӛз бетімен жҧмыс істеуге

ҥйрену және ой-ӛрісімізді, ҧлттық бағыттағы

білімімізді дамыту.

Ҥй тапсырмасын сҧрау.

Интерактивті тақтадан ӛткен тақырып бойынша

слайд арқылы қазақтың ҧлттық киімдеріннің

суреттерін кӛрсету. (жай музыка қойылады)

Кӛп киімдердің жазылған аттарына байланысты

қазақ халқының ҧлттық киімдерді біріңғай

топтастыру. Балаларға карточкалар беріледі.

1. СӘУКЕЛЕ

2. ШАПАН

3. ҤКІЛІ ТАҚИЯ

4. МӘСІ

5. КӚЙЛЕК

6. ТОН

7. КИМЕШЕК

8. КАМЗОЛ

9. ТЫМАҚ

10. БӚРІК

Сыныпты ҥш топқа бӛліну арқылы

оқушылардың сабаққа деген қызығушылығын,

белсенділігін кӛтеру.

- Балалар, сабағымызды ҥш топқа бӛлініп, сайыс

ретінде жҥргізейік.

А) тобы *қарындаштар*

Ә) тобы *палитра*

Б) тобы *қылқаламдар*

Оқушыларды 1 кезеңнің тапсырмаларымен

таныстырмас бҧрын тӛмендегідей сҧрақтар

қойылады.

-Балалар сендер білесіңдер ме?

-Неше жыл мезгілі бар? Осы тӛрт мезгілдеріне

байланысты қай ақынның ӛлендері бар?

-Дҧрыс! Ол Абай атамыз.

-Жарайсыңдар, балалар. Олай болса келесі

кезеңді осы ӛлең жолдарына назар аударайық.

Жаздыкҥн шілде болғанда,

Кӛкорай шалғын, бәйшешек

Ҧзарып ӛсіп толғанда;

Кҥркіреп жатқан ӛзенге

Кӛшіп ауыл қонғанда:

Бҧл ӛлеңнен қай мезгілді байқауға болады?

- Жаз!

- Дҧрыс! Олай болса жаз бізге не дайындады

екен соны кӛрейік.

Интерактивті тақтадан тапсырманы кӛрсету.

-Жақсы, енді жаз мезгілінің математика сабағы

бойынша дайындаған тапсырмасын орындайық.

1. Екі тҥстің қосындысын тап.

2. Салыстыру

Жаңа тақырып ашылады.

Жаңа сабақты тҥсіндіру:

Театр ӛнері жайында қысқаша мәлімет беру,

театр киімдеріне тоқталу. Театр киімдерінің

ерекшелігін айтып кету.

Енді келесі ҿлең жолдарын кім оқиды?

Сҧр бҧлт тҥсі суық қаптайды аспан,

Кҥз болып, дымқыл тҧман жерді басқан.

Білмеймін тойғаны ма, тоңғаны ма,

Жылқы ойнап, бие қашқан, тай жарысқан.

Бұл ҿлең қай мезгілге арналған деп ойлайсындар?

-Кҥз

-Дҧрыс

-Жақсы, енді кҥз мезгілінің кӛркем әдебиет

сабағынан дайындап қойған тапсырмасын

орындайық.

1. Сюжеттік кӛріністер. (музыкалық)

(ертегі кейіпкерлерінің суретін кӛрсету) балалар

қандай ертегі кейіпкері екенін тауып алу керек.

Жағымды және жағымсыз кейіпкерлерді

анықтау, кейіпкерлерге сипаттама беру. Берілген

тапсырмаларын орындау.

Бекіту сҧрақтарына жауап беру.

Сергіту сҽті:

1,2,3 қарлығаш боп ҧш,

4,5,6 қарлығаш боп шалқы,

7,8,9,10 қарлығаш боп қон.

Ақ киімді, денелі, ақ сақалды,

Соқыр, мылқау, танымас тірі жанды.

Ҥсті-басы ақ қырау, тҥсі суық,

Басқан жері сықырлап, келіп қалды.

Келесі қандай мезгіл?

-Жарайсыңдар, балалар. Келесі мезгіліміз?

Қыс

-Дҧрыс,

-Қыста қандай мерекелер бар!

Ал енді қыс мезгілінің сауат ашу сабағы

бойынша тапсырмасын орындайық.

Логикалық ойын

Балалар «Не жасырылған?» екенін тауып алу

керек. Суретте не бейнеленгенін айту.

129

2. Маска қҧрастыру.

Жазғытҧры қалмайды қыстың сызы,

Масатыдай қҧлпырар жердің жҥзі.

Жан-жануар, адамзат анталаса,

Ата-анадай елжірер кҥннің кӛзі.

Алда бізде қандай мезгіл келе жатқандығын

білесіңдер ме балалар?

-Дҧрыс, әрине ол Кӛктем

-Кӛктемде қандай мереке болады?

Кӛктеп мезгілі туралы кӛп біледі екенсіңдер!

Ендеше, кӛктем мезгілінің тапсырмасы.

Бейнелеу ӛнері бойынша. Тҥрлі-тҥсті

қарындаштар, су бояуының кӛмегімен де

безендіруге болады. Алдарыңызда қандай театр

кейіпкері тҧр? Цирк алаңынан да кӛп кӛреміз.

Музыка қосылып тҧрады, балалар музыканы

тындай отырып, бейнелеу ӛнеріне қажет

қҧралдардың кӛмегімен суретті тҥске еңгізіп

сайқымазақ киімін дайындайды. Жасаған

жҧмыстарын тақтаға іліп кӛрсетеді. (Жақсы

істеген оқушыларды мақтап, мадақтау).

Бекіту: Балалар, бҥгінгі сабақтан не

ҥйрендіңдер? Не білдіңдер?

Қорытынды:

Балалар сонымен біз бҥгін 4 жыл мезгілін

қайталап, соларға байланысты тапсырмалар

орындадық.

Сабаққа жақсы қатысқан оқушылар мақтап,

мадақталды.

Ҥйге тапсырма: Берілген суретті аяқтау.

Мысалы: берілген сурет толық емес, сол суреттің

кескін келбетін толықтыру арқылы суретті

кейіпке келтіру.

А.БАЙТҦРСЫНОВ. АҚҚУ, ШОРТАН ҺӘМ ШАЯН

Капрахимова Ш. Х.,

Ақтӛбе қаласы №2 орта мектебінің бастауыш класс мҧғалімі

Жалпы мақсаты Оқушыларды Ахмет Байтҧрсынҧлы шығармашылығымен

таныстыру. Ӛнер, білімге деген ынта-жігерін арттыру, мысалдың

негізгі тҥйінін ҧғындыру, мән-мағынасын ашу.

Негізгі мақсаттар - Оқушыларды ынтымақтастықта оқыту;

- Сын тҧрғысынан ойлауға ҥйрету;

- Мәнерлеп оқуға дағдыландыру;

- Мысал туралы тҥсінік қалыптастыру;

Кҥтілетін нәтижелер

- Топта жҧмыс жасауға, белсенділікке ҧмтылады.

- Пәнге қызығушылығы артады.

- Сыни ойлауға талпынады;

- Мысалдың негізгі тҥйінін ҧғынады;

Тҥйінді идея Бірлік бар жерде тірлік бар

Әдіс-тәсілі Сыни ойлауға ҥйрету, ынтымақтастықта оқыту, топтық жҧмыс,

АКТ, диалогтік оқыту, рӛлдік ойын.

Ресурс Оқулық, интерактивті тақта, мультфильм, суреттер, сҧрақтар,

маркерлер, стикерлер, бағалау парағы, смайликтер

Сабақ барысы:

Сабақ

кезеңдері

Мҧғалім іс-әрекеті Оқушы іс-әрекеті

І. Кіріспе

5 мин.

Психологиялық ахуал қалыптастыру.

Қайырлы таң достарым,

Қайырлы кҥн болсын!

Бҥгін кҥн міне

Сәттілікке толсын!

Кӛңіл кҥйлерің қалай? Оқушылардың кӛңіл-кҥйлерін

бағалау.

Топқа бӛлу .

Аққу, шортан, шаян суреттерімен 3 топқа бӛлу.

Әр топ келесі топтарға тілектеріңді суретпен кӛрсетіңдер.

Қарсы топтар суреттен қандай тілек екенін табыңдар.

Топ мҥшелерін сайлау.

Оқушылар кӛңіл-

кҥйлерін смайликпен

кӛрсетеді.

Суреттер арқылы 3 топқа

бӛлінеді.

Топ мҥшелерін сайлап

алады. Сурет арқылы бір-

біріне тілектерін

білдіреді.

Тілектерін суретпен

130

Критериймен бағалау парағын тарату кӛрсетеді және қандай

тілек екенін табады.

ІІ. Ҥй

тапсырмасы

7 мин.

Сатқын жапалақ ертегісі

«Сен маған, мен саған» әдісі

/бір-біріне сҧрақ қою/

Ертегіні рӛлмен сахналау

Сҧрақтар қояды және

қарсы топтың сҧрақта-

рына жауап береді.

Ертегіні сахналайды.

ІІІ. Негізгі

бӛлім

2 мин.

8 мин.

15 мин.

2 мин.

Жаңа материалды меңгерту.

"Топтастыру" әдісі

Балалар, бұл жол басы-даналыққа,

Келіңдер, түсіп байқап, қаралық та.

Бұл жолмен бара жатқан ҿзіңдей кҿп,

Соларды кҿре тұра қалалық па?!

Ахмет Байтҧрсынҧлы

Ол кім?

Қандай газет шығарған?

Қандай оқулық жазған?

Тағы қандай шығармаларын білесің?

Торғай облысы 1873-1938 ағартушы

Ақын Ахметтің суреті ғалым

Маса, Қырық мысал Тіл тағылымы

«Қазақ» газеті

Ахмет Байтҧрсынҧлы слайд-шоу.

Оқулықпен жҧмыс.

Мысалды мәнерлеп оқу.

Оқушыларға тізбектей оқыту.

Тҥртіп алу жҥйесі бойынша сӛздік жҧмыс жҥргізіледі.

Һҽм-және.

Ғибрат-ҥлгі.

-Бҧл мысалда кейіпкерлер не істемекші болды?

-Олар жҥкті неге орнынан қозғалта алмады?

-Мысалда адамдардың қандай әрекеті сыналады?

(жҧпта талқылау)

Топтық жҧмыс.

1-ші топ. Берілген сурет топтамасына сҥйеніп,

А.Байтҧрсынҧлы туралы презентация дайында.

2-ші топ. Мысал мен ертегіні Венн диаграммасымен

салыстыр және Аққу, шортан һәм шаян мысалының

тҥйінді идеясын аш.

Мысал Ертегі

3-ші топ. Мысалды сахналық қойылым етіп кӛрсетіңдер.

Сергіту сәті.

"Кҥш-бірлікте" мултьфильмін кӛрсету.

Бҧл мултьфильмнен не байқадыңдар? Топпен ақылдасып

бір қорытынды шығарыңдар.

Ахмет Байтҧрсынҧлы

туралы қойылған

сҧрақтарға жауап береді.

Аққу, шортан һәм шаян

мысалын мәнерлеп

оқиды.

Жаңа сӛздерді жазады.

1-ші топ. Берілген сурет

топтамасына сҥйеніп,

А.Байтҧрсынҧлы туралы

презентация

дайындайды.

2-ші топ. Мысал мен

ертегіні Венн

диаграммасымен

салыстырады.

3-ші топ. Мысалды

сахналық қойылым етіп

кӛрсетеді.

Сҧраққа жауап береді.

IV.

Қорытынды

бӛлім

4 мин.

"Сҧрақты ҧстап ал" әдісі. Оқушыларға сҧрақ

қойылады.

-Бірлікке байланысты мақал айт

-Мысалдың негізгі тҥйіні неде?

-Мысалда адамдарда кездесетін қандай кемшілік

кӛрсетілген?

Кері байланыс. Сабақ сендерге ҧнады ма?

Маған топта жҧмыс істеу ҧнады /ҧнамады/?

Сабақтың қай бӛлімі қызықты болды?

Топ мҥшелері қойылған

сҧрақтарға жауап береді

және келесі топ оқушы-

ларына сҧрақ қояды.

Оқушылар сабақты баға-

лайды. Ӛте жақсы, ҧнады,

жақсы немесе ҧнамады.

131

V. Бағалау

2 мин

Критериймен бағалау

Критерий Ҥй тап-

сырмасы

Сҧраққа дҧрыс

жауап беруі

Топтық

жҧмысқа

қатысуы

Қорытынды

баға Оқушының

Аты-жӛні

VІ. Ҥйге

тапсырма

А.Байтҧрсынҧлы туралы деректер жинау. Мысалды мәнерлеп оқу

ОЙЛЫ БОЛСАҢ, ОЗЫП КӚР

Қасенова К.А.,

Мҧғалжар ауданы №59 БМ бастауыш сынып мҧғалімі

Сыныбы: 2 сынып

Пәні: Әдебиеттік оқу

Қҧзыреттілікке жеткізе-

тін шараның мақсат-

міндеттері:

ақпараттық Оқу тілін, ойлау қабілетін дамыту. Оқушылардың

барлық сабақтан алған білімдерін тиянақтау.

коммуникатив-

тік

Тапқырлық, ізденімпаздық қасиеттерін қалыптастыру,

шығармашылыққа баулу, пәндерге қызығушылығын

арттыру, ҧжыммен жҧмыс жасай білуге ҥйрету.

проблеманы

шешу:

Оқушылар ӛз ойларын тиянақты айта біліп, қарсы-

ластарын тыңдай білуге тәрбиелеу, командалық жҧмыс

барысында ӛз ойын білдіру және оны қорғау

дағдыларын дамыту.

Сабақтың типі: Танымдық ойын

Қолданылатын педагоги-

калық технологиялар:

Ақпараттық-коммуникациялық, ҧжымдық және топтық, ойын

технологиясы.

Әдіс-тәсілдері: Сҧрақ-жауап, практикалық, кӛрнекілік, баяндау.

Пәнаралық байланыс: Дҥниетану, логика.

Оқыту қҧралдары: Суреттер, дидактикалық материалдар, презентация, жҧмбақтар.

Сабақ барысы:

Сабақ кезеңдері: Мҧғалімнің қызметі Оқушылардың қызметі Кҥтілетін нәтиже

І. Ҧйымдастыру

бӛлімі

Амандасады, тҥгелдейді, шараға

дайындықтарын қамтамасыз етеді.

Оқытушымен

амандасады, жарыс

сабаққа қатысуға

дайындалады.

Оқушылар жҧмыс

тәртібіне, жарыс са-

баққа кезінде дайын-

дық жасауға

дағдыланады.

Сабақ

мақсаттарымен

таныстыру.

Оқушыларға бҥгінгі сабақ жайында

мәлімет береді.

- Оқушылар бҥгін әр пән бойынша

ӛткен тақырыбымызға байланысты

сҧрақтарға жауап беріп,

тапсырмалар орындайтын боламыз.

Оқушыларды екі топқа бӛліп (фигура-

лар бойынша бӛледі), отырғызады.

Әр топқа топтың атын ойластыруды,

капитан тағайындауды тапсырады.

Сабақ тақырыбымен таныстырады.

- «Ойлы болсаң озып кӛр»

Кезеңдері:

1) «Сәлем – сӛздің анасы»

2) «Жҥзден жҥйрік»

3) «Ойлан тап!»

4) «Ой ширату»

Мҧғалімді мҧқият

тыңдап алады.

Топқа бӛлінеді.

Топтарынын

мҥшелерімен таныс

болып, топтың атауын

ойластырады.

Топтарының

капитандарың сайлап,

топ атын хабарлайды.

Сабақтың

мақсаттарымен,

кезеңдерімен,

шарттарымен толық

танысады. Сайысқа

дайындалады,

назарларын

аударады.

Әр топ ӛздеріне

жҥктелген

тапсырманы

орындайды.

Ҧжыммен

жҧмыстануға

дағдыланады.

132

ІІ. Негізгі бӛлім

1) «Сәлем – сӛздің анасы» кезеңін-

де әр топ мҥшелері ӛздерін

таныстырады. Аты-жӛндерін,

сыныбын мәлімдейді.

2) «Жҥзден жҥйрік» кезеңі

(топбасшылары сайысы)

«Сипаттамасы бойынша тап»

Ойынның мазмҧны: топбасшысына

бірнеше сӛздер беріледі. Сол

сӛздерді мимикамен, іс-қимылмен

тобына тҥсіндіру. Қай топ кӛп сӛз

тапса жеңіске жетеді.

3) «Ойлан тап!» кезеңінде

берілген суреттер бойынша мақал-

мҽтел құрау.

«Дҧрысын тап» тренингі

Мақсаты: Оқушылардың тренинг

арқылы сабаққа қызығушылықтарын

арттыру, қыс мезгілі туралы

тҥсініктерін кеңейту.

Оқушыларды шеңберге тҧрғызып,

«қыс» мезгіліне қатысты бірнеше

сӛйлем оқимын, егер оқығаным дҧ-

рыс болса қолдарын шапалақтап

белгі береді, қате болса ҥнсіз қалады.

1. Кҥзде жапырақтар сары тҥске

боялады.

2. Қҧстар жылы жаққа ҧшып кетеді.

3. Кҥн ыстық болады.

4. Қар жауады.

5. Кҥн суытады.

6. Адамдар жылы киінеді.

7. Жапырақтар жап-жасыл тҥсте

болады.

4) «Ой ширату» кезеңінде

жҧмбақтар шешіледі.

1-топ

1. Ҥндемес серік,

Ақылы берік.

2. Ауызы біреу, тілі екеу, жаны жоқ,

Сӛйлейтҧғын сӛздерінің саны жоқ.

3. Жазу жазып жалықпаған, жаза-

жаза арықтаған.

2-топ

1) Әр топ мҥшелері

ӛздерін таныстырады.

Аты-жӛндерін, сыныбын

мәлімдейді.

2) «Жҥзден жҥйрік»

кезеңі (топбасшылары

сайысы)

1-топ

Берілген сӛздер: аю, тҥл-

кі, ақша, қалам, кҥнделік.

2-топ

Берілген сӛздер: қоян,

телефон, гҥл, компьютер,

кітап.

3) «Ойлан тап!» кезеңі

1. Қыз ӛссе – елдің

кӛркі,

Гҥл ӛссе – жердің кӛркі.

2. Арпа, бидай ас екен,

Алтын, кҥміс тас екен.

3. Ер қанаты – ат.

4. Отан ҥшін отқа тҥс

кҥймейсің.

«Дҧрысын тап» тренингі

1. Кҥзде жапырақтар

сары тҥске боялады

(шапалақтамайды)

2. Қҧстар жылы жаққа

ҧшып кетеді

(шапалақтайды)

3. Кҥн ыстық болады

(шапалақтамайды)

4. Қар жауады

(шапалақтайды)

5. Кҥн суытады

(шапалақтайды)

6. Адамдар жылы киінеді

(шапалақтайды)

7. Жапырақтар жап-

жасыл тҥсте болады

(шапалақтамайды)

4) «Ой ширату»

1-топ

1. Ҥндемес серік,

Ақылы берік. (кітап)

2. Ауызы біреу, тілі екеу,

жаны жоқ,

Сӛйлейтҧғын сӛздерінің

саны жоқ. (қалам)

3. Жазу жазып

жалықпаған, жаза-жаза

арықтаған. (бор)

2-топ

а) Қолы жоқ – сурет

салады,

Тісі жоқ – тістеп алады.

Топпен жҧмыстану

барысында топ

ережелері еске

тҥсіріледі.

Топ мҥшелері бас-

шыларының кӛрсет-

кен іс-әрекетіне мҧ-

қияттылықпен қа-

рап, жауабын дҧрыс

табуға ҥйренеді.

Сурет мағынасына

сай мақал-мәтел-

дерді еске тҥсіреді.

Ойлау қабілеттері

дамиды.

Тренинг арқылы

серігіп қалады. Қыс

мезгіліне сай

қҧбылыстарды

шапалақтап,

дҧрыстығын

анықтайды.

Жҧмбақтар шешу

арқылы

жылдамдыққа,

шапшаңдыққа

ҥйренеді.

133

а) Қолы жоқ – сурет салады,

Тісі жоқ – тістеп алады.

ә) Жесең ащы,

Кӛзіңнен шығарар жасты.

б) Есек қҧлақты,

Ешкі қҧйрықты,

Мысық аяқты,

Кӛрдім жҥйрікті.

(Аяз)

ә) Жесең ащы,

Кӛзіңнен шығарар

жасты. (Пияз)

б) Есек қҧлақты,

Ешкі қҧйрықты,

Мысық аяқты,

Кӛрдім жҥйрікті. (Қоян)

IІІ. Қорытынды

бӛлім

Ойын – толқын, айналған қатты

ағысқа,

Табылғандай таным да, жат дауыс та.

Біреу озып келеді қатарынан,

Біреу мініп жатқанда аптығыста.

Ойын – толқын, жатқандай асып,

тасып,

Біреу мығым, біреулер шалыс басып.

Бҧл ойыннан ӛтеді ғҧлама ойлар,

Жеңсең де, жеңілсең де қалма жасып!

- Осымен біз «Ойлы болсаң озып кӛр»

танымдық ойынының соңғы нҥктесіне

келіп тоқтадық, енді екі топтың қоры-

тындыларымен әділқазы алқысының

шешіміне сӛз берейік.

Бҥгінгі сайысымыз аяқталды, зер

салып тыңдап, атсалысқа-ныңызға

ҥлкен рахмет!

Оқушылар ӛз ойларымен

бӛліседі. Шараның

нәтижесін біледі.

Жеңіске жеткен топ

мадақтау қағаздарын

алады.

Шараны тамашала-

ған әділқазалар ал-

қасы шараны қоры-

тыңдылап, сӛз сӛй-

лейді, ҧпайларды

есептеп жеңген

топты марапаттайды.

Оқушылардың

қызығушылығы

артады.

ТАБИҒАТҚА САЯХАТ. ЖЖ ДЫБЫСЫ МЕН ӘРПІ

Кемединова Г.И.,

Ақтӛбе қаласы № 38 ҚОМ бастауыш класс мҧғалімі

Осы сабақта

қол

жеткізілетін

оқу

мақсаттары

1.3.5.1 Тақырыпқа байланысты керекті сӛздер, сызба, сурет, белгілер қолдана отырып,

жай сӛйлемдер/мәтін қҧрастыру және жазу.

1.1.9.1 Сӛздегі дыбыс тҥрлерін (дауысты, дауыссыз, жуан және жіңішке дауыстылар)

ажырату және дҧрыс дыбыстау.

1.2.4.1 Мҧғалімнің кӛмегімен қарама-қарсы мағыналы, мәндес, кӛп мағыналы

сӛздердің мағыналарын ажырату.

1.3.10.1 Заттың атын, санын, сынын, қимылын білдіретін сӛздерді ажырата алу және

орынды қолдана білу.

1.3.8.1 Жазу жолын, жоларалық кеңістікті, жолдың жоғарғы және тӛменгі сызығын

сақтап, әріп элементтерін каллиграфиялық талаптарға сай жазу.

1.3.11.1 Сӛйлемді бас әріптен бастап жазып, сӛйлем соңына тиісті тыныс белгілерін қою.

1.2.1.2 Оқудың тҥрлерін (буындап оқу, жиі кездесетін сӛздерді тҧтас оқу, тҥсініп оқу)

қолдану.

Жетістік

критерийлері

Барлық оқушылар орындай алады:

Сӛздегі дыбыс тҥрлерін (дауысты, дауыссыз, жуан және жіңішке дауыстылар)

ажыратады және дҧрыс дыбыстайды.

Оқушылардың кӛпшілігі орындай алады:

Заттың атын, санын, сынын, қимылын білдіретін сӛздерді ажырата алады және орынды

қолдана біледі.

Кейбір оқушылар орындай алады:

Мҧғалімнің кӛмегімен қарама-қарсы мағыналы, мәндес, кӛп мағыналы сӛздердің

мағыналарын ажыратады.

134

Тілдік

мақсаттар

Тҥйінді сӛздер мен сӛз тіркестері:

Сыныптағы диалог /жазылым ҥшін сай келетін тіл стилі:

Талқылауға арналған сҧрақтар:

-ж қандай дыбыс?

-ж дыбысы сӛздің қай жерінде кездеседі?

Қҧндылық-

тарды дарыту

Оқушыларды табиғатты қорғауға ҥйрету, бір-біріне деген қҧрмет кӛрсетуіне тәрбиелеу.

Пәнаралық

байланыстар

Музыка, дҥниетану сабағы.

АКТ қолдану

дағдысы

Аудиожазба, таныстырылым.

Алдыңғы оқу Нәтиже сабақ, ӛткен әріптерді қайталау.

Сабақ барысы

Сабақ

кезеңдері

Сабақтағы жоспарланған іс-әрекет Ресурстар

Сабақтың

басы

Психологиялық дайындық.

Біз балдырған баламыз,

Қҧстай қанат қағамыз.

Дҥниені аралап,

Оқып білім аламыз.

Кӛзді салып қараңыз,

Былай қанат қағамыз./Б.Бӛрiбаев/

– Балалар, бір-біріміздің қолымыздан ҧстап, алақан арқылы жҥректің

жылуын сезініп ҥйренген қандай тамаша, қандай қуаныш!

Санамақ-

тар

Сабақтың

ортасы

Топқа бӛлу /Жапырақ, жалау жемістер/

Қызығушылықты ояту

Балалар табиғат дегеніміз не?

- Табиғат дегеніміз бізді қоршаған орта.

- Оларға: ауа, су, тау, тас, орман, жануарлар, ӛсімдіктер жатады.

Табиғат сені сҥйеміз,

Басымызды иеміз!

«Ия немесе жоқ» ойыны

(Ықшам сабақ)

1.Балалар қазақ тілінде 42 әріп бар (Ия)

2.Дыбыстар ҥшке бӛлінеді (Жоқ )

3.Дыбыстарды айтамыз естиміз (Ия)

4.Әріптерді кӛреміз жазамыз (Ия)

Жҧмбақтар

І топ

Жасыл болып жыпырлап ӛнеді,

Сары болып жерге тҥседі. (Жапырақ)

ІІ топ

Кҥндіз бәрі қашады

Тҥнде аспанды басады. (Жҧлдыз)

ІІІ топ

Бҧтақта ілініп тҧрамын,

Піскенде себетке қҧладым. (Жеміс)

Ж – дауыссыз дыбыс.

Сӛздердің басында ортасында кездеседі.

Оқулықпен жҧмыс 1.Хормен оқу

2.Тізбектей оқу

Тыңдалым.

1. Мәтінді жалғастырып, сызбалардың кӛмегімен әңгіме қҧрастыру. Әр

сӛйлем бойынша сҧрақтар қойып, жауап алу. Оқушы жауапты әр суреттегі

Оқулық

https://w

ww.

google.kz

детские

135

сызбаның кӛмегімен береді. Мысалы,

1-сӛйлем бойынша: –Олар бізге не береді? – Олар бізге жем, шӛп береді, т.с.с.

Мәтін бойынша талдау жҧмысын жҥргізу. Мәтіндегі негізгі ойды анықтап,

қарама-қарсы сӛзді табу.

сюжет-

ные

картинки

Ой сергек! Сергіту сәті.

Оңға тҥзу тҧр,

Солға тҥзу тҧр.

Алға бір адым

Артқа бір адым.

Оңға бҧрылып,

Солға ҥңіліп

Жоғары, тӛмен қарайық,

Орнымызды табайық.

Бейнежаз

ба

2. Суретпен жҧмыс ҧйымдастыру. Суреттегі «Ж» дыбысынан басталатын

сӛздерді тапқызып, дыбыстық, буындық талдаулар жасату. Солардың

біреуіне мәтін қҧрату.

Жҥзім, жҧлдыз, жҧмыртқа, жапалақ, жылан, жеті, жҥзік.

3. Оқулықта берілген суреттердің астындағы жасырынған сӛздерді тапқызу.

Олардың қандай сӛз болу мҥмкін екеніне басқа суреттердің астындағы

жазуларды оқытып, болжау жасату. Сӛздің мағынасын тҥсінбеген жағдайда

суреттер немесе мысалдар арқылы тҥсіндіру.

Мысалы, жуан-жіңішке, жақын-алыс, ҧзын-қысқа. биік-аласа, т.б.

4. Сҧрақтарға нақты жауап бере алу білігін бағалауды ҧйымдастыру.

Диалогті оқыта отырып, сҧрақ жауабын сызбаға қарап болжату.

Жолға шығатын адамды кім дейді?

- Жолаушы.

- Жолаушыға айтылатын тілек сӛз қандай?

- Жолың болсын!

Заттың атын, санын, сынын, қимылын білдіретін сӛздерді ажырата алуын

және орынды қолдана білуін тексеру.

Дәптер-

мен

жҧмыс

Сабақтың

соңы

Рефлексия

Оқушылар «Кері байланыс» әдісі бойынша сабаққа кері байланысты ауызша

айтады.

Дифференциация – оқушыларға кӛбірек

қолдау кӛрсетуді қалай жоспарлайсыз?

Қабілеті жоғары оқушыларға қандай

тапсырмалар қоюды жоспарлап отырсыз?

Бағалау – оқушылардың ма-

териалды меңгеру деңгейін

тексеру жоспарыңыз?

Пәнаралық байланыс

Денсаулық және қауіпсіз-

дік техникасының сақта-

луы АКТ қҧндылықтар-мен

байланыс (тәрбие).

Қолдау кӛрсету.

Қабілеті жоғары оқушылар айтылған сӛздер

мен сӛйлемдердің кӛпшілігін дҧрыс

қайталай алады.

Оқушылар ӛздері жасаған бет-

бейнелеріне қарап бір-біріне

кӛңіл-кҥйлерін айтады. (қуа-

нышты, кӛңілді, кӛңілсіз,

ашулы).

Музыка, дҥниетану сабағы

Оқушыларды бір-біріне

деген қҧрмет кӛрсетуіне

тәрбиелеу.

Рефлексия

Сабақтың мақсаты мен оқу міндеттері

орындалды ма?

Бҥгін оқушылар не ҥйренді? Сабақ қалай

136

ӛтті, қандай деңгейде ӛтті?

Жоспарланған саралау жақсы іске асты ма?

(тапсырмалар сәйкес болды ма?) Уақытты

қалай пайдаландым?

Жоспарыма қандай ӛзгерістер енгіздім және

неге?

ТАҢБАЛАРЫ ӘР ТҤРЛІ САНДАРДЫ ҚОСУ

Конысбаева Г.К.,

Ырғыз ауданы Ӛ.Қанахин атындағы орта мектебінің математика пәнінің мҧғалімі

Сабақтың

мақсаты:

Оқушылар:

-координаталық тҥзу, оң және теріс сандар, санның модулі тақырыптарын еске тҥсіре

отырып, таңбалары әр тҥрлі рационал сандарды қосудың ережесін біледі;

- таңбалары әр тҥрлі сандарды қосу ережесін қолданады;

- таңбалары әр тҥрлі сандарды қосу әдістемесін қолданып ойлау, шығармашылық

қабілеттерін дамытады;

Бағалау

критерийі:

- Таңбалары әр тҥрлі сандарды қосу ережесін біледі;

- Ережені есеп шығару барысында тиімді қолданады;

- Таңбалары әр тҥрлі сандарды координаталық тҥзу кӛмегі мен қосу жолдарын біледі.

Тілдік

мақсаттар:

Пәндік лексика мен терминология:

Оң сан, теріс сан, рационал сан, координаталық тҥзу, санның модулі.

Таңбалары әр тҥрлі рационал сандарды қосудың ережесін координаталық тҥзу мен

санның модулі тақырыптарын еске тҥсіру арқылы тҧжырымдайды.

Диалог пен жазу ҥшін қолданылатын тіркестер:

- Сіз қалай теріс санға ... координаталық тҥзу бойымен ... айта аласыз ба?

Мәтін есептердегі таңбалары әр тҥрлі сандарды қосуды жазады.

Координаталық тҥзу бойында берілген таңбалары әр тҥрлі сандарды қосуды

арифметикалық амал кӛмегімен жазады.

Қҧндылықтар

ға баулу:

«Мәңгілік ел» идеясы, қҧндылықтар жӛнінде мағлҧмат алады.

Патриоттық сезімі, ҧлттық рухы мен азаматтылығы, әлеуметтік белсенділігі жоғары,

бәсекеге қабілетті тҧлғаға тән қасиеттерді жетілдіру.

Пәнаралық

байланыс:

Қазақ тілі – анықтама мен қосудың алгоритмін тҧжырымдайды;

Бейнелеу – координаталық тҥзу кӛкиегімен қосу жолдарын кӛрсетеді;

Тарих - «Мәңгілік ел идеясы» мен 7 қҧндылық туралы мағлҧмат алады, ойларын

қорыту арқылы функционалдық сауаттылықтары қалыптасады.

Тақырып

бойынша

алдыңғы білім:

Оқушылар оң сандар және теріс сандарды біледі;

Кез келген санның модулі оң санға тең болатынын біледі;

Теріс сандарды қосуды біледі;

Сабақ барысы:

Сабақтың

жоспарланған

кезеңдері

Сабақтың жоспарланған жаттығу тҥрлері

Ресурстар

Сабақтың басы

10 минут

І. Ҧйымдастыру кезеңі (оқушыларды тҥгендеу, кӛңіл –

кҥйлерін смайликтер арқылы анықтау);

ІІ. Ҥй тапсырмасын тексеру. «Кӛршіңді тексер» әдісі

арқылы.

Бағалау:ҥш шапалақ , мадақтау

ІІІ. Психологиялық ахуал. «Санамақ» ойыны. Оқушы-

лар шеңберге шақырылады, кеспе қағаз таңдау арқылы

сандар айтылады, оң сандар айтылса, қол шапалақтайды,

теріс сандар айтылса, аяқтарын топылдатады.

Оқушылар кездейсоқ таңдаған сандары арқылы «Оң

Смайликтер

Кеспе қағаздар

-7 8 -10 11 1 -4

Слайдтар арқылы

137

сандар» және «Теріс сандар» болып екі топқа бӛлінеді.

ІV. Тақырыпты ашу. Анаграмманы шешу. Егер мына

тапсырманы орындасаңдар, бҥгінгі сабақтың тақырыбын

білесіңдер.

і л т р ҥ р е ң б е ш

р а ң л ы б а т а у о с қ

р ә д ы н а с р а д

й ы з а п п а т к і

Мағынасы бойынша артық сӛздерді алып тастаңыздар.

Қалған сӛздер қандай тақырыпты біріктіреді?

«Таңбалары әр тҥрлі сандарды қосу»

Бағалау: әрбір дҧрыс жауапқа 1 ҧпай.

жауаптарының

дҧрыстығын тексереді

Жетондар

Сабақтың

ортасы

25 минут

БІЛУ

ТҤСІНУ

ҚОЛДАНУ

Жаңа білімді меңгерту.

«3 таяқша» әдісі қолданылады./топтық жҧмыс/

Берілген тақырыпқа байланысты

1 сҧрақ

1 жауап

1 идея

Әр топ даярлап, келесі топқа ҧсынады.

Бағалау: Екі жҧлдыз, бір ҧсыныс

Топтар бірін – бірінің жасаған жҧмыстарына пікірлерін

білдіріп, ӛздерінің ҧсыныстарын айтады.

Ойларын жинақтап, тақырыпты тереңірек тҥсіну мақса-

тында электронды оқулық қолданылады. Тҥсіндірмесімен

танысып, ондағы тапсырманы интерактивті тақта арқылы

орындайды.

Жаңа білімді бекіту.

Деңгейлік тапсырмалар / оқулықпен жҧмыс/

А деңгейі. №465

І топқа: ІІ топқа:

1) Ң.-8+5,6= - 2,4 3) Н.1,5 – 2 = -0,5

Ә. -9+4,3= - 4,7 Қ.1,7 – 4 =-2,3

І. -10+7,2=-2,8 Ы. 1,9 – 5 =-3,1

2) Л.-0,8+3=2,2 4)Ҧ. -5+4,9= -0,1

К. -0,5+1=0,5 Л. -6 – 5,6=-11,6

Г.-0,4+2=1,6 Д.-7+6,3=-0,7

І топ:

-4,7 -2,4 1,6 -2,8 2,2 -2,8 0,5 2,2

М Ә Ң Г І Л І К Е Л ІІ топ:

-2,3 -0,1 -0,5 -0,7 -3,1 -11,6 -3,1 -2,3

Қ Ҧ Н Д Ы Л Ы Қ

Кестеде жауаптар берілген. Жауаптармен бір бағанға сол

есеп тҧсындағы әріпті қойыңдар. Сонда кестеден сӛз

шығады.

1. Сіздерде қандай сӛздер пайда болды?

Ватман, маркер

Электронды оқулық

Слайдтар

138

2. Бҧл сӛздер нені білдіреді?

3. Бҧл сӛздерді кӛріп қандай ойға келдіңіздер?

Елбасының «Қазақстан жолы - 2050: бір мақсат, бір мҥд-

де, бір болашақ» атты Жолдауы бойынша Президенттің

жалпыҧлттық идеясы - болашақ табыстардың негізі. Ал

ең бастысы - еліміздің рухын кӛтеретін, ҧлы мақсаттарға

жеткізетін «Мәңгілік ел» ҧлттық идеясы жарияланды.

«Мәңгілік ел» идеясы - елімізді ӛз мақсатына талай дәуір

сынынан сҥріндірмей жеткізетін тҧғырлы идея. Мәңгілік

ел-ата-бабаларымыздың сан мың жылдан бергі асыл

арманы.

Біз, Қазақстан азаматтары, елбасымыздың болашағы

Біртҧтас Ел - Мәңгілік Елді қҧру жолында біргеміз.

Біз Мәңгілік Елдің мызғымас Жеті тҧғырын, яғни 7

қҧндылығын нығайтуға, сақтауға және ҧрпақтан ҧрпаққа

аманат етуге шақырамыз.

Мәңгілік Елдің ӛзегінде қарапайым, тҥсінікті және біздің

әрқайсымыз ҥшін ең қымбат ақиқаттар – отбасымыздың

амандығы, қонақжайлық және еңбексҥйгіштік,

тҧрақтылық, қауіпсіздік және бірлік, ертеңгі кҥнге деген

сенім ҧғымдары орныққан.

1. Тәуелсіздік және Астана.

2. Жалпыҧлттық бірлік, бейбітшілік пен келісім.

3. Зайырлы Мемлекет және Жоғары Руханият.

4. Инновация негізіндегі тҧрақты экономикалық ӛсім.

5. Жалпыға Ортақ Еңбек Қоғамы.

6. Тарихтың, Мәдениет пен Тілдің ортақтығы.

7. Ҧлттық қауіпсіздік және Қазақстанның жалпы әлемдік

және ӛңірлік проблемаларды шешуге жаһандық тҧрғыдан

қатысуы.

Дҧрыс айтасыздар, жауаптарыңыз керемет.

Халық ӛмірі оның келесі ҧрпағымен жалғасып отырады.

Сондықтан Халықтың Мәңгілігі туралы арманнан асқақ

арман жоқ. Мәңгілік Ел - бҧл ертеңгі кҥнге есік ашатын,

болашаққа сенімді арттыратын идея, бҧл - кері

қайтпайтын және берік тҧрақтылықтың символы...»

Н.Ҽ.Назарбаев.

Отанымызды, елімізді, жерімізді, заңымызды,

рәміздерімізді қҧрметтеуге және патриоттық сезімімізді

нығайта тҥсуге тырысайық. Туған жерге деген киелі

ҧғымды қҧрмет тҧтуға, оны қастерлеуге міндетті

екенімізді ҧмытпайық. «Ел ерімен мақтанар, жер кенімен

мақтанар» деген, елімізді қорғар ер-азаматтар, асыл

ҧрпақтар, тәрбиелі ҧл-қыздарымыз кӛбейе берсін.

Елімізде мәңгі тыныштық, бейбітшілік болсын!

В деңгейі. №476

І топқа: ІІ топқа:

1) + (-10) = -6 4) + (-2,8) = 5

2) -7,5 + ( ) = -4 5) -3,4 + ( ) = -8

3) + (-5,1) = -7 6) + (-1,75)= -3

С деңгейі. №483

І топқа: ІІ топқа:

1) -6а+10а – 9а=-5а 4) -3а -5а -3а=-11а

2) 2,3в -8в +1,7в=-4в 5) -3,8в+9в-7в=-1,8в

3)

6)

Бағалау: жетондар арқылы, ҥш шапалақ

Интерактивті тақта,

ватман,

маркерлер

Интерактивті

тақта, слайдтар

139

ТАЛДАУ

ЖИНАҚТАУ

Сергіту: «Көк тудың желбірегені» /хормен/

Хормен: «Отан, Отан!

Бәрінен биік екен,

Мен оны мәңгілікке сҥйіп ӛтем!»

«Ойлан – жҧптас – бӛліс » /жҧптық жҧмыс/

Координаталық тҥзудің кӛмегімен қосындының мәнін

табыңдар:

(-7) + 2 (-1) +(-4)

Сурет бойынша санды ӛрнек қҧрып, оның мәнін табыңдар:

Бағалау: жетондар арқылы, мадақтау

Қабілеті жоғары оқушыларға тапсырма:

Температураның ӛзгерісі бойынша кестені толтырыңыз:

Алғашқы

температура

Температураның ӛзгерісі

+20С -3

0С +4

0С -5

0С

-60С

Қабілеті тӛмен оқушыларға тапсырма: Сӛйлемдегі кӛп нҥктенің орнына тиісті сӛз тіркестерін

сәйкестендіріңіз.

Қосылғыштардың орнын ауыстырғаннан... нҿлге тең

Кез-келген санның нҿлмен қосындысы... модульдері

Қарама-қарсы сандардың қосындысы... сол санның

ҿзіне тең

Қарама-қарсы сандардың ... ҿзара тең. қосындының

мҽні ҿзгермейді.

Бағалау: Басбармақ арқылы .

Сабақтың соңы

5 минут

БАҒАЛАУ Жинаған жетондарының санына сәйкес бағаланады.

10 – 12 ҧпай. Ӛте тамаша! Жарайсың!

7 – 9 ҧпай. Тамаша! Алға!

4 – 6 ҧпай. Ойлану керек! Қалма!

Ҥй тапсырмасын беру

№466, №477

Кері байланыс: «5 сӛйлем» әдістемесі.

Тҥрлі – тҥсті стикерлерге жазып, «Білім» ағашына

жабыстырады.

1. Мен білдім ...

2. Маған қызық . . .

3. Мен тҥсінбедім . . .

4. Маған қиын . . .

5. Мен ӛзіме ... баға беремін.

Слайд

Білім ағашы, стикерлер

140

ЖАЛПЫАДАМЗАТТЫҚ ҚҦНДЫЛЫҚТАРДЫ ЖАРЫҚҚА ШЫҒАРУДА САБАҚТАН ТЫС

ЖҦМЫСТАРДЫ ЖҤРГІЗУДІҢ ТИІМДІЛІГІ

Култаева Ляззат Аймаганбетовна

«Ӛрлеу» БАҦО» АҚФ Ақтӛбе облысы бойынша ПҚ БАИ.

Деңгейлік бағдарламалар орталығының тренері, п.ғ. магистрі

«Ар ождан алдындағы адалдық – ҿз қадір

– қасиетіңе ізгі іс-ҽрекетіңе байланысты»

Ҽл-Фараби

Адам баласы ӛзінің таза жҥрегінде, бҧзыл-

маған ар-ҧжданына бір сәт назар аударса, оның

бастауы тәрбиеге деген бейімділік екенін ҧғады.

Бала кӛзін ашқаннан бері жан-жағындағы барлық

жаратылыстың адамға қызмет етіп тҧрғанын

және айналасындағы әр тҥрлі ғажайып істердің

атқарылып жатқанын таза жҥрекпен, кірленбеген

ар-ожданмен сезінуі тәрбие бастауының

дҧрыстығынан.

Рухани-адамгершілік білім берудегі дҧрыс

әрекетке ҥйретудің мақсаты – рухани-

адамгершілік қҧндылықтарға бағытталған, ойы,

сӛзі мен ісі бір жерден шығатын, жетілген мінезі

бар адамды қалыптастыру. Оқушылардың

бойларына рухани адамгершілік қасиеттерін

дҧрыс әрекет арқылы сіңіре білуіміз қажет.

Рухани-адамгершілік сана-сезімі оянған

адам ғана мәңгі қҧндылықтарды уақытша

қҧндылықтардан, шынайылылықты жалғандық-

тан ажыратып, бақытты болып, ӛзгелерді

бақытты етеді. Ҧстаздың ең негізгі ҧстанымы –

баланың рухани дҥниесін тҥсіне отырып, оның

ӛзіне деген сенімін жоғарылатып, әрқашан

жақсы нәрсеге ҧмтылдыру. Сондай жақсы

істердің бірі сабақтан тыс жҧмыстар. Бҧндай

жҧмыстар арқылы әрбір оқушы бойында мейірім

мен адамгершілік, әділдік, адалдық, қамқорлық

сияқты қасиеттерді дамытуға болады. Оның бір

дәлелі «Ӛзін-ӛзі тану» рухани-адамгершілік білім

беру Бағдарламасы бойынша «Сабақтағы

жалпыадамзаттық қҧндылықтар» тақырыбында-

ғы курстың екінші «Жҥректен жҥрекке» және

ҥшінші «Қҧндылықтар практикасы» кезеңінде

ӛткізілген Бағдарламаның негізгі идеялары

сыныпта, сыныптан тыс іс-шаралар тәжірибе жҥ-

зінде жҥзеге асырылады. Мысалы: оқушылар-

дың бойынан жалпыадамзаттық қҧндылық-

тарды жарыққа шығару мақсатында «Сала-

уатты ӛмір салты – жарқын болашақ», «Жақсы-

лық сенің жҥрегінде» тақырыбындағы қойылым-

дар, «Қарты бар ҥй-қазына» «Ардақтайық

қарияны», «Жылы жҥрек - жомарт қол" атты

қамқорлық акциясын ӛткізгеннен кейінгі мҧға-

лімдердің пікірлері: Жанар апай; әжейдің ҥйінен

шыққан соң, біз ҥйді-ҥйге тарқаспай кӛп тҧр-

дық... Әр баланың жҥзі бал-бҧл жанып тҧрды.

Ертеңіне оқушылардың қамқорлығы туралы қа-

бырға газетін мектеп фойесіне ілдім. Қоңырау

ҥзілісінде салтанатты сәт ҧйымдастырып, оқу-

шыларға алғыс хат табыстады. Бҧл сыныптан

тыс жҧмысты ҧйымдастыру маған қиын боп

кӛрінген. Бірақ оқушылармен бірлесе еңбектен-

генде оның еш қиындығы жоқ екендігін тҥсіндім.

Балаларды шынайы тани тҥстім. Әділбек есімді

оқушымды мінезі қатты, кӛп нәрсеге илікпейді

деп ойлаушы едім. Алайда, оның жҧмыс бары-

сындағы қҧлшынысы, әжеймен емен жарқын

әңгімелесуінен оның керемет бала екендігін

мойындадым. Акция біткеннен кейін 11-сынып

оқушыларына басқа сыныптың балалары келіп,

«келесіде біз де барайық» деп ҧсыныс білдіріпті.

Оқушыларым оны маған айтып, тәлімгермен

ақылдасып, акция жалғасын табатын болды.

Айгерім апай; жҥргізілген бҥгінгі

қайырымдылық акция жҥрегімді жібітіп,

мейірімділік пен адамгершілік сезімімді одан әрі

оятып жіберді десемде болады деген.

Курс барысында қорғаған мҧғалімдердің

есебінен сыныптан тыс іс-шараны ӛткізудің тиім-

ділігі мен маңыздылығын анық кӛруге болады.

Адамның санасы неғҧрлым жоғары болса,

соғҧрлым риясыздық дәрежесі жоғары болады.

Сократтың айтуы бойынша «Ҧстаздың негізгі

міндеті - оқушының мықты рухани кҥштерін

ояту». Әр адам бойында бар ар-ождан дауысын

ажырата және ести білу қабілеттерін ояту, кҥн-

делікті ӛмірде дҧрыс әрекет ету дағдысын және

жҥзеге асыратын ойларын, және іс-қимылдарын

бекіту.

Дҧрыс әрекеттің негізгі мақсаты адамға

жамандықтың зияндылығын тҥсіндіру, одан

бойын аулақ ҧстап, әдептілік, адамгершілікке

апаратын тура жолды сілтеу. Ӛйткені, дҧрыс

әрекет қай қоғамда да жолға қойылса сол қоғам-

ның абыройы асқақтап, мәртебесі кӛтеріліп, тҧр-

мысы жақсарады. Рухани-адамгершілік ережеле-

рімен бірге дҧрыс әрекет жасау адамның қҧлқын

қалыптастырып, қандай да бір іске бейімділік

белгілерін егіп қана қоймай тҧрақты ізгі қасиет-

терін қалыптастыруды қамтамасыз етеді. Бҧл-

инабаттылықтың қаншалықты қажет екендігін

және ол адамның болмысымен бірге қайнасып

жататынын кӛрсетеді. Жалпы дҧрыс әрекет жа-

сау-қайырымдылық, мейірбандық, және қайырлы

іс істеп, жамандыққа қарсы тҧруға ҧмтылуды,

кішіпейілдікті, кешірімді болып ӛзгелердің тілек-

терін қҧрметтеуді қамтиды. Кҥнделікті ӛмірде

141

мәңгі жалпыадамзаттық қҧндылықтарға бағдар-

лана отырып, рухани тҧрғыдан кемелдену қажет.

Руханилық – бҧл ҥлкен адамгершілік! Рухани-

лық – бҧл адамдардың шынайы және достық

ӛзара қатынастарында кӛрінетін шыншылдық,

данышпандық, риясыз махаббат. Заманауи қоғам

жҥрегі ашық, қоғамға қызмет ететін білімді адам-

дарды қажет етеді. Рухани-адамгершілік білім

беруде риясыз сҥйіспеншіліктің алар орны зор,

біз алдымыздағы отырған оқушыларымызды әке-

сі мен шешесіндей жақсы кӛріп білім берсек сон-

да ғана шынайы жанды білім берген болар едік.

Ғасырлар бойы қалыптасқан халықпен

бірге жасасып келе жатқан, әр адамға ауадай

қажет рухани игілігіміз болып табылатын бҧл

ізгілік жолы ӛте маңызды. Сондықтан адамды

адамгершілік-ізгі қасиетті дамыта отырып дҧрыс

әрекет жасауға тәрбиелеу сәбидің шырылдап

жерге тҥскен сәтінен басталу керек. Бҧған

халқымыздың «Жаста берген тәрбие жас

қайыңды игендей» деген дана сӛзі дӛп келіп тҧр.

Қолданылған әдебиеттер:

1. Мҧғалімдерге арналған нҧсқаулық.

Г.А.Омарова, Р.Мҧратханова.-Алматы: «Бӛбек»

ҦҒПББСО, 2015жыл

2. «Ӛзін-ӛзі тану.KZ»журналы 2014 жыл

3. «Даналардан шыққан сӛз» Ҧ.Асылов.

Алматы. 1986

ОДНОРОДНЫЕ ЧЛЕНЫ ПРЕДЛОЖЕНИЯ

Кусатаева У.С.,

учитель начальных классов СШ №14 города Актобе

Предмет: русский

язык

Четверть: 4 Урок №1 Класс: 4

Ссылки, ресурсы Учебник русского языка 4 класс, руководство для учителя, раздаточный материал,

компьютер.

Общая цель Расширить представление об однородных членах предложения

Результаты

обучения

Знают об однородных членах предложении

Понимают, что однородными членами предложения могут быть все члены

предложения

Умеют строить предложения с однородными членами предложения

Ключевые идеи,

значимые для

занятия

Однородными членами предложения могут быть все члены предложения

время Действия учителя Действия учеников

Психологический

настрой

3 мин

5 мин

1.Речевая разминка Скороговорка: «Клава клала

лук на полку, угощала им Николку».

2.Психологический настрой

-Ребята, посмотрите какой сегодня день?

(Солнечный, теплый)

- И к нам в класс заглянуло солнышко, и даже не

одно, а целых два.

Вывешиваю 2 картинки солнышек.

- Выберите солнце, которое вам больше всего

понравилось. - Почему?

- Да, сегодня солнечная, теплая погода, в такой

день хочется улыбнуться. Давайте улыбнемся

друг другу, пожелаем хорошего настроения на-

шим гостям. Пусть оно сохранится на всем уроке.

Минутка чистописания

Вв весна, весенний, веснушки, веснянка

-Выделите общую, одинаковую часть.

Настраиваются на

работу

Проверка готовности

к уроку

Вызов

5 мин

1. Фронтальная работа «Мозговой штурм»

- Составьте простое предложение о том, какой

сегодня день.

(Сегодня теплый день. Сегодня солнечный день.

Сегодня весенний день.)

- Хорошо.

Составляют одно

предложение,

объединяя три,

объясняя процесс

построения

142

Вывешиваю на доску плакат.

- Из трех предложений составьте одно

предложение, в котором не повторялись бы 3 раза

слова сегодня и день

(Сегодня теплый, солнечный, весенний день.)

- Как мы построили новое предложение?

- А теперь подумайте и скажите, о чем сегодня

пойдет речь. Попробуйте сформулировать тему

нашего урока.

2. Определение темы урока.

(Однородные члены предложения.)

- Мы сегодня узнаем, что такое однородные чле-

ны предложения, будем учиться находить их в

предложениях, строить предложения с

однородными членами.

- Посмотрите, к нам в класс пришла весна. У вас

на груди ―расцвели‖ весенние цветы. У кого

красные, у кого желтые,

- Сейчас вы запишите это предложение.

―Желтые‖ будут комментировать, а ―красные‖

следят за тем, чтобы не было ошибок.

Записывают предложение.

- Найдите в этом предложении однородные

члены. (Теплый, солнечный, весенний).

- Докажите, что это однородные члены. (Они

отвечают на один и тот же вопрос и относятся

к одному и тому же слову).

- Верно.

-Какой связью соединены однородные члены?

(Бессоюзной).

- Если нет союзов, то как разделяются

однородные члены на письме? (Запятыми).

- А при чтении? (Интонацией). - Какими членами

предложения являются однородные члены?

(Второстепенными).

- Сегодня мы с вами будем работать в группах,

дружно, помогая друг другу.

-А разделимся на группы по цветам (красные и

оранжевые).

Деление на группы по цветам.

Формулируют цель

урока

Записывают

предложение, к

однородным членам

задают вопросы,

подчеркивают,

делают выводы

Делятся на группы

по цветам

Осмысление

7 мин

1. Презентация новой темы

2. Групповая работа «Прогулка по памяти»

Слова: солнечная, теплая, грачи, скворцы,

оживает, просыпается.

-Прочитайте.

- Какой общей темой объединены эти слова?

(Весна). Учитель вывешивает слова, дает время на

запоминание. Затем закрывает.

Учащиеся записывают.

Придумайте предложения с этими словами, чтобы

в них были однородные члены.

Защита проектов.

Оцените с помощью стикеров.

Учащиеся читают

слова, запоминают их.

Учащиеся воспроизво-

дят, составляют с ними

предложения по груп-

пам. Учащийся А кон-

тролируют работу в

группе, учащийся Б-

включается в работу, В-

требуется помощь

группы. Учащиеся А

защищают работу

Оценивание с помощью

143

7 мин

6 мин

Молодцы. Посмотрите, как вам улыбается

солнышко. Оно радо за Вас, и я тоже.

Физминутка под музыку

3. Дифферецированная работа

1. Желтые карточки с текстом.

Задание: списать текст, найти однородные члены

и подчеркнуть их.

Зима лютая хотела заморозить людей, зверей,

птиц. Но в марте солнце объявило ей войну.

Прилетели грачи, скворцы, жаворонки.

2. Зеленые – заменить выделенные слова

однородными членами и записать полученные

предложения.

Ребята посадили (фруктовые деревья).

В лесу школьники собирали (ягоды).

Во дворе росли (цветы).

3. Красные – из слов растение, трактор, весна,

соловей, засеять, придумать и записать рассказ, в

котором были бы однородные члены

предложения. (Творческая работа)

4. Групповая работа. «Карусель»

Дается начало предложения. Группам дописать

по одному однородному члену.

Оцените с помощью стикеров

5. Групповая работа «Ассоциации»

Запишите ассоциации к слову «весна»

Составьте предложения с однородными членами,

используя эти слова

смайликов

Работают по карточкам,

выполняют задания по

карточкам Проверка:

«Красные» проверяют у

«желтых», «зеленые» -

взаимооценивание.

Учащиеся дописывают

по одному однородно-

му члену и передают

группе, группа дописы-

вает по одному одно-

родному члену и воз-

вращает работу.

Оценивание с помощью

смайликов.

А- контролирует рабо-

ту в группе, Б- спикер в

группе, В – нуждается в

поддержке.

Записывают ассоциа-

ции к слову «весна»,

составляют предло-

жения с однородными

членами.

Ученик А- оценивает

работу группы, Б-защи-

щает проект, В-тре-

буется помощь группы.

Рефлексия 5 мин.

Работа в группах.

Приѐм «РАФТ»

– Вспомните всѐ, о чѐм говорили на уроке и

составьте РАФТ по теме «Однородные члены

предложения», напишите 2-3 предложения так,

чтобы стало ясно, что тема усвоена.

1 группа: будут писать от своего имени

родителям;

Составляют РАФТ

2 группа: от своего имени к однокласснику, кото-

рый заболел и не присутствовал на данном уроке.

Озвучивание нескольких работ.

– С каким настроением вы заканчиваете урок?

Покажите это «смайликом». Оцените свою работу

и работу своих товарищей на уроке, дополняя

предложения: (на слайде)

Мне понравилось на уроке …

Мне удалось на уроке …

Я порадовался на уроке за …

Я могу похвалить себя за …

Мне надо еще поработать над …

Оценивают свою

работу и работу

товарищей

Итог урока Подводится итог всего урока ОО

Источники

оснащения и

оборудование

Компьютер, раздаточный материал, листы А-4,

фломастеры

Последующие

задания и чтение

Д/З

Дифференцированное задание

144

И.А.КРЫЛОВ "АҚҚУ ШОРТАН ҺӘМ ШАЯН"

Кутбанова А.Е.,

Хромтау ауданы Тассай ОМ бастауыш сынып мҧғалімі

Пән Ана тілі Класс 4

Сілтемелер: Оқулық «Атамҧра», кҥнтізбелік жоспар

Мақсаты: А. Байтҧрсынҧлы аудармасындағы И.А. Крыловтың шығармасымен таныстыру,

мысалдың негізгі ойын ашуға, ақпаратты ӛз бетінше меңгеруге ҥйрену.

Кҥтілетін

нәтиже:

Мысалдың негізгі ойын негізгі идеясын анықтау, И.А.Крыловтың

А. Байтҧрсыновтың аудармасындағы шығармасын білу.

Тҥйінді идеясы: Бірлік болмай іс болмас.

Уақы-

ты

Стратегия-

сы

Ресурсы Сабақтың мазмҧны

Мҧғалімнің іс-әрекеті Оқушының іс-әрекеті

4 мин Тренинг Амандасу.

Психологиялық тренинг: «Мен сізді

таныстырғым келеді...».

Оқушыларды тҥрлі-тҥсті жетон

арқылы жҧпқа бӛлу.

Амандасады.

Оқушылар ортаға шығып

ӛздерінің жақсы қасиеттерін

айтады

5 мин

Венн

диаграм-

масы

ИКТ

Ҥлес-

тірмелі

парақ

Тақтадағы екі жазушының портреті-

не оқушылардың назарларын

аударады.

- Кімнің портреттерің, кӛріп

тҧрсыңдар? - Неге бҧлар қатар тҧр?

Диаграмманы толтыруға тапсырма

беріледі.

Венн диаграммасын қҧрайды

Салыстыру нәтижелерін

айтады.

15 мин

«Фиш-

боун»-

«Балық

қаңқасы»

ИКТ

Ҥлес-

тірмелі

парақ

Мәтінді оқыту.

Сӛздік жҧмысын жҥргізу.

«Балық қаңқасын» толтыру:

Басында – проблема, ҥстінде – бҧл

проблемалар не себептен болды,

тӛменде – қай жағдайлардан кӛріп

тҧрмыз осы себептерді.

Оқушылар мәтінді оқиды.

Балық қаңқасың толтырады,

жҧптасып талдайды,

презентация жасайды,

3 мин

ИКТ Сергіту сәті. «Балапан». Оқушылар кӛрсетілген

видеоролик бойынша дене

қимылдарын жасайды.

7 мин «Жуан

жіңішке

сҧрақтар»

Стикер,

қорап

Оқушыларға тапсырма беріледі:

мәтін бойынша 2 сҧрақ қою.

Осы сҧрақтарға жауап беруге

тапсырма беріледі.

Сҧрақтарды стикерге жазып

қорапқа салады, кезекпен

оларға жауап береді.

Ауызша бағалау.

4 мин Эссе Парақ Кейіпкерлерге хат жазуға ҧсынады. Оқушылар хатты жазады.

2 мин «Автор

орындығы»

Оқушылар хат оқуға шақырылады. Хатты оқиды.

«Екі жҧлдыз бір тілек»

Формативтік бағалау

3

мин

Диалогтық

оқыту

ИКТ Рефлексия. Мәтіндегі қай сӛздер

негізгі ойды қҧрайды?

Осы мысалға сай мақал-мәтел тауып

айт. «Алтау ала болса ауыздағы

кетеді....» мақал қалай аяқталады

мағынасын аш.

Мақал-мәтелдерді айтып

талдайды.

Бағалау Бірін-бірі бағалауға тапсырма.

Егер сабаққа белсенді қатысса,

жауаптары дҧрыс және толық болса

Бірін-бір бағалайды.

Ҥй жҧмысы, қосымша ҥй

жҧмысы.

Мысалды оқу,

Иллюстрация салу.

145

ГЕОМЕТРИЯЛЫҚ ПІШІНДЕР

Қынаева А.Е.,

Сағашилі орта мектебінің мектепалды даярлық тобының тәрбиешісі

Білім беру саласы: «Таным» «Шығармашылық»

Бӛлім: Қарапайым математикалық ҧғымдарын қалыптастыру

Тақырыбы: «Геометриялық пішіндер»

Мақсаты: Балалардың геометриялық пішіндер туралы алған білімдерін бекіту. Назар аударуын,

ойлау, есте сақтау қабілетін дамыту.

Білімдік міндеттері: Геометриялық пішіндерге байланысты алған білімдерін бекітіп, білім және

білік-дағдыларын қалыптастыру.

Дамытушылық міндеттері: назар аударуын дамыту, ҧсақ қол моторикасын дамыту.

Тәрбиелеушілік міндеттері: Баланың тілін, ой-ӛрісін, логикалық ойлау қабілетін, ӛздігінен жҧмыс

істей білуге дағдыландыру. Математикаға қызығушылықты тәрбиелеу.

Сабақтың әдіс-тәсілі: сыни тҧрғыдан ойлау технологиясының элементтері, сҧрақ-жауап, тҥсіндіру.

Сабақтың кӛрнекілігі: интербелсенді тақта, слайдтар.

Қос тілдік компонент: дӛңгелек-круглый, шаршы-квадрат, ҥшбҧрыш-триугольник.

Іс-әрекет

кезеңдері

Тәрбиешінің іс -әрекеті Балалардың іс-әрекеті

Мотивациялық-

қозғаушылық

«Жылулық шеңбері»

Қайырлы кҥн, достым,

Қайырлы кҥн болсын.

Сейсенбінің сәті,

Сәттілікке толсын!

Біздің алар бағамыз,

Кілең бестік болсын!

-Балалар жылдың қай мезгілі?

-Балалар сендер қыс туралы қандай

тақпақтар білесіңдер?

-Балалар сендер ҧйқыдан оянғанда терезеден

нені кӛресіндер?

-Кҥн бізге несін береді?

-дҧрыс - ақ балалар, балалар кәне бәріміз

шеңбер қҧрайықшы.

-Балалар біздер неге ҧқсадық.

Балалар бір - бірімізге кҥлкі сыйлайықшы.

Міне кӛңіліміз кӛтеріліп қалды.

- Балалар сендер ертегілерді жақсы

кӛресіңдер ме?

-Бізге ертегілер елінен кім келген екен,

қараңдаршы.

-Қай ертегінің кейіпкері?

-Қане балалар, жҧмбақтар шешемізбе,

бауырсақ біздерге жҧмбаққа

кӛмектесуімізді сҧрап тҧр?

-Қазір мен олар туралы жҧмбақ жасырайын.

Балалар шеңберге тҧрып, бір-

біріне кҥлімдейді. Қызығушылық

білдіреді.

-қыс мезгілі

Бір топ бала далада,

қардан соқты аққала.

Мҧрны қызыл ҥп - ҥлкен,

кӛзі кӛмір қап - қара.

-кҥнді кӛреміз

-жылуын және жарық береді

-кҥнге, допқа, шарға т. б.

-Жақсы кӛреміз

-Бауырсақ

-Жҧмбақтарды шешеміз

Ҧйымдастыру-

іздестіру

Жҧмбақ:

1. Допқа ӛзі ҧқсайтын,

Ерекше бір пішін бар.

Атын оның атаңдар

Тҥсі қандай екен?

Дӛңгелек неге ҧқсайды?

2.Таба ала ма екенсіңдер

Атына сай балалар,

ҥшбҧрышы, ҥш жағы бар

Жҧмбақтардың шешімін табады.

- дӛңгелек

- сары тҥсті

- допқа, алмаға, кҥнге т.б.

-ҥшбҧрыш

Тыңдайды, қайталайды, есте

146

ол пішінді кім табар. - Алдарындағы пішін-

дердің ішінен ҥшбҧрышты кӛрсетіңдерші

балалар, ҥшбҧрыштар неге ҧқсайды?

- дҧрыс айтасыңдар балалар, келесі

жҧмбағымды жасырайын

3.Тӛрт бҧрышы бар,

Тӛрт қабырғасы бар бҧл қай пішін.

Қандай білгіш балаларсыңдар

- тӛрт бҧрыш неге ҧқсайды

- осы алдарындағы пішіндердің ішінен

тӛртбҧрышты кӛрсетіңдер

- дҧрыс айтасыңдар балалар

Ал менің қолымдағы тӛртбҧрыштың тҥсі

қандай?

Қоянның тапсырмасы: балалар маған

кӛмектесіндерші, енді қоянның

тапсырмасын орындайық.

Есептер шығару:

3+2=5

5+5=10 (сәбізбен алманы санау)

Қоян нені жақсы кӛреді?

Ал енді тақтаға қараңдар!

Тақтада «МАТЕМАТИКА» деген сӛз

жазылып тҧр

Қане санайықшы бҧл сӛз неше әріптен

тҧрады?

12345678910 біз тура санадық, ал кім маған

кері санап береді?109876543210

-Дҧрыс, ӛте жақсы!

Тура және кері санау.

Сәбіз бен алманың пішіні неге ҧқсайды?

Қасқырдың тапсырмасы: «Сағатты жӛндеу»

ойыны. Қасқырдың сағаты бҧзылып қалыпты

кӛмектесемізбе, жӛндеймізбе сағатты.

Ҥлестірмелі карточкалар тарату.

Аюдың тапсырмасы:

Аюға кӛмектесемізбе?

Мынау ненің суреттері?

Жарайсындар енді геометриялық пішіндер-

ден осыларды қҧрастырамыз.

Сергіту сәті:

Ормандағы аюдың,

Қҧлпынайы кӛп екен.

Теріп теріп алайық,

Қалтамызға салайық.

Тҥлкі тапсырмасы:

«Жоғалған пішіндерді табу» Тҥстерді

ажыратады.

Ал, енді санамақ айтайық.

Кел санайық екеуіміз,

Бас бармағым - әкем,

Балан ҥйрек - анам,

Ортан терек - ағам,

Шылдыр шҥмек – мен

Кішкене бӛбек – сен

Бір ҥйде біз нешеуміз

сақтайды.

- ҥйдің шатырына, тҧмарға

-тӛртбҧрыш

-терезеге, тақтаға, жастыққа т. б.

-кӛк тҥсті

-Сәбізді

Санайды

10

12345678910

10987654321

-Сәбіз ҥшбҧрышқа, алма

дӛңгелекке.

Қасқырға кӛмектесеміз, сағатты

жӛндейміз.

Ҥлестірмелі карточкалармен

жҧмыс жасайды. Санайды,

кӛрсетеді.

Аюға кӛмектесеміз

Кҥннің, ҥйдің, зымыранның және

қҧстың ҧясы.

«Цифрлар қайда жасырынған»

ойынын ойнайды

Пішіндерді, цифрларды тауып,

тҥстерді айырады.

Атамен әжеге санамақ айтамыз.

-Бір ҥйде біз бесеуміз.

147

Рефлексивті –

тҥзетушілік

Балаларды қорытынды жасауға ынталандыру.

-Қандай геометриялық пішіндермен

таныстық? Бізден қай ертегінің кейіп-

керлері кӛмек сҧрады? Оларға қалай кӛмек

бердіндер? Ата мен әже неге қуанды?

-Сендердің алдарында екі сурет жатыр: бҧлт

пен кҥн. Егерде сабақ сендерге ҧнаса, қызықты

болса,- кҥн бейнеленген суретті кӛтеріңдер.

-Ал егерде ҧнамаса, онда бҧлт бейнеленген

суретті кӛтеріңдер.

Ал енді балалар бір-бірімізді бағалайық.

Ал енді қоштасу шеңберін жасайық.

Қорытындылайды. Дӛңгелек, ҥшбҧ-

рыш, тӛртбҧрыш пішіндерімен та-

ныстық. «Бауырсақ» ертегісі кейіп-

керлеріне. Жҧмбақтар, есептер шеш-

тік. Пішіндерден ҥй, кҥн, зымыран,

қҧстың ҧясын жасадық. Ата мен әже

бауырсақтың аман есен келгеніне

қуанды. Бір -бірін бағалайды,

қуанады. Қол ҧстасып тҧрайық,

Шеңберді біз қҧрайық.

Кӛріскенше кҥн жақсы,

Сау саламат болайық.

Кҥтілетін нәтиже:

Нені білу керек: – геометриялық пішіндерді, заттарды бейнелерімен салыстыруды;

– геометриялық пішіндердің атауларын.

Нені игереді: – Геометриялық пішіндерді қҧрастыра алады.

Нені біледі: –Айналадағы заттардан геометриялық пішіндерді кӛре біледі.

КҤН ЖҤЙЕСІ. ГАЛАКТИКА. ЖЕР –ҒАРЫШ ДЕНЕСІ. ӚҚН

Қалжанова Б.А.,

Ҥш тілде оқытатын №21 орта мектеп-гимназиясының бастауыш класс мҧғалімі

Мақсаты: Ғарыш және Жердің ғарыштағы орны, ғаламшарлар туралы тҥсінік беру. Кҥн жҥйесінің

қҧрамына кіретін аспан денелерін, галактика неден тҧратынын, ғарышты зерттеу

шаруашылық ҥшін маңызын жете тҥсіндіру;

Кҥтілетін

нәтиже

Ғаламшарлар кҥннің тӛңірегінен айналатынын біледі. Ғарыш кеңістігіндегі денелерді

ажыратуға дағдыланады.

Адамдар кҥннің қуатын пайдаланатыны туралы мәліметтер алады.

Тҥйінді

идеялар

Жҧлдыз – жерден ӛте алыс орналасқан орасан зор шарлар. Ең ірілері кҥннен бірнеше есе

ҥлкен. Мӛлшері Жермен қарайлас шағындары да бар. Жҧлдыздар саны әлденеше

миллиардтан асып кеткен. Жерге ең жақын жҧлдыз – Кҥн. Оның тӛңірегінде аспан

денелері ғаламшарлар (планеталар) айналып жҥреді. (планета – грекше адасушы

жҧлдыз деген сӛз) Ғаламшарлар – ӛзінен жарық шығармайтын салқын денелер. Бірақ

тҥнде жылтырап кӛрінеді.

Сабақ

кезеңдері:

Сабақ барысы Бағалау Ресурстар

Кіріспе Оқушылардың назарын сабаққа аудару.

Оқушылардан «Ғарыш туралы тҥсінік» тақырыбының мазмҧнын

сҧрастыру.

Кҥн жҥйесіне кіретін ғаламшарлардың суретін тексеріп, бағалау.

Тҧсаукесер Тірек сӛздермен жҧмыс. Мҧғалім оқушыларға бірнеше сӛздерді

жазып кӛрсетеді, сол туралы оқушы білгенін айтады.

Жҧлдыз Миллиард Салқын денелер

Серіктері Адасушы жҧлдыз Кҥн

Қызылорда Галилео Галилей Телескоп

Нил Армстронг Ғаламшар Астрономия

Негізгі

бӛлім

1. Интернет ресурсындағы ІMektep.kz сайты әзірлеген «Ғарыш»

тақырыбындағы видео-сабақты кӛрсету.

2. Интернет ресурсындағы тапсырмалармен жҧмыстану: тест,

артығын алып таста, сӛйлемдерді толықтыр.

3. Дәптермен жҧмыстану.

4. Оқулықтағы мәтінмен танысу. Слайдпен жҧмыстану: Кҥн жҥйесі,

148

Галактика, Жердің серігі – Ай. Жҧлдыз - жерден ӛте алыс

орналасқан орасан зор шарлар. Ең ірілері кҥннен бірнеше есе ҥлкен.

Мӛлшері Жермен қарайлас шағындары да бар. Жҧлдыздар саны

әлденеше миллиардтан асып кеткен. Жерге ең жақын жҧлдыз - Кҥн.

Оның тӛңірегінде аспан денелері планеталар айналып жҥреді.

(планета – грекше адасушы жҧлдыз деген сӛз)

Планеталар – ӛзінен жарық шығармайтын салқын денелер. Бірақ

тҥнде жылтырап кӛрінеді. Ол кҥн сәулесіне шағылысуынан солай

кӛрінеді. Планеталардың айналасында серіктері айналып жҥреді.

Жер серігі - Ай. Кҥн және кҥнді айналып жҥретін планеталар мен

олардың серіктері Кҥн жҥйесін қҧрайды. Кҥн жҥйесі – Әлем

кеңістігінің немесе Ғарыштың бір кішкене шағын мҥйісі ғана. Ол

Галактика деп аталатын жҧлдыздар жҥйесіне кіреді. Әлемде ондай

галактикалар миллиондап саналады. Жерді қоршаған бҥкіл дҥние –

ӘЛЕМ немесе ҒАРЫШ деп аталады. Адам ерте кезден-ақ Ғарышты

зерттеуге тырысқан. Ғарышқа жол 1957 жылы 4 қазанда ашылды.

Жердің жасанды серігі ҧшырылды. 1961жылы 12 сәуірде адам

баласы бірінші рет ғарыш кемесімен Жер шарын айнала ҧшты. Ол –

Ю. А. Гагарин. Жерді 108 минут бойы бақылады. Балалар ғарыш

дегенде кӛз алдарыңа не келеді? Ӛз ойларын сҧрау – Ғарыш айлағы

дегеніміз не? Ғарыш айлағы дегеніміз – бҧл зымыран, ғарыш

серіктері мен ҥлкен ғарыш кемелері ҧшырылатын орын.

Қазақстанның ғарыш айлағы бар ма? Қалай аталады? Байқоңыр.

Жарайсыңдар, балалар. Атақты ҧшқыш Ю. А. Гагарин ғарышқа

ҧшпас бҧрын ең алғаш рет ешқандай ӛмір белгісі білінбеген, әрі

суық, әрі тҧңғиық ғарыш әлемінде ең алғашқы тіршілік иесінің

жҥрегі соқты. Бҧл 1957 жылдың 3 қарашасында алғашқы жол

салған Лайка атты ит болатын. Ол герметикалық қабықпен қаптал-

ған жер серігімен ҧшырылып, аман – есен оралды. Лайка итінің

артынан басқа да иттер ҧшырылды. Олар 1960 жылдың 19 тамы-

зында ҧшырылған Белка және Стрелка иттері болатын. Олармен

бірге 40 тышқан, 2 сҧртышқан, әртҥрлі жәндіктер, ӛсімдіктер мен

микроорганизмдер ҧшырылады. Олар жерді 17 рет айналып оралды.

Сонан кейін Ю. Гагарин ҧшты. Ал Қазақстан Республикасының

тҧңғыш ғарышкері Т. Әубәкіров. Одан кейін тӛрт жылдан кейін

қазақ азаматы Т. Мҧсабаев ҧшты.2016 жылы қыркҥйек айында

ғарышқа ҥшінші қазақстан азаматы Айдын Айымбетов ҧшқан

болатын. Ғарыш айлағы Байқоңыр туралы айтылып кетеді.

Мәтінді оқу жылдамдығы.

Сыни тҧрғыдан сҧрақтар

1. Бҧлтсыз ашық кҥнде аспаннан қҧстарды кӛруге болады.

Жҧлдыздарды

2. Олардың кейбірі кҥнге ҧқсайды. Ноқатқа

3. Жҧлдыздар жерден алыс орналасқан. Иә

4. Жай кӛзбен қарағанда аспан әлемінен 6 мыңға тарта жҧлдыз

кӛрінеді. Ҥш мың

5. Ғалымдардың болжауынша жҧлдыздардың жалпы саны әлденеше

миллиардтан асып кетеді. Иә

6. Жҧлдыздар - Жерге жылу мен сәуле шашып тҧратын аспан

денелері. Олар ӛте алыс, бізге жылтыраған кішкене ноқат болып

кӛрінеді.

7. Жерге ең жақын жҧлдыз ай. Кҥн

8. Оның тӛңірегінде Жерді қоса есептегенде 8 ірі дене айналып жҥр.

Иә

9. Дҥниежҥзі ғалымдары шағын ғаламшар Шолпанды жҧлдыздар

қатарына қосты. Плутон

149

10. Жердің диаметрі -12 740 км. Иә

11. Барлық ғаламшардың пішіні шар тәрізді, ал кӛлемі әртҥрлі. Иә

12. Аспанда 80 шоқжҧлдыз бар. 88

13. Жердің серігі – кҥн . Ай

14. Кҥн жҥйесі басқа жҧлдыздармен қосылып, «Қҧс жолы» деп

аталатын галактикаға кіреді. Иә

15. Әлем ғарыш деп те аталады. Иә

16. Ғарыш денелерінің арақашықтығын км-мен ӛлшейді. Жарықтың

жылдамдығымен ӛлшенеді

17. Жарық Жерге Айдан он секундтан аса бере уақытта жетеді. Бір

секундта

18. Жарық Жерге Кҥннен 8 минуттан аса уақытта жетеді. Иә

19. Жер, Ай, Кҥн – ғарыштық денелер. Иә

20. Теңізшілер мен саяхатшылар Темірқазық арқылы оңтҥстіктің

бағытын анықтаған. Солтҥстіктің бағытын

21. Телескоп арқылы миллиард жҧлдыз кӛрінеді. Миллион

22. Ең ҥлкен ғаламшар – Жер. Юпитер

Қорытын-

ды

Тесттік жҧмысы

1. Аспан денелері туралы

ғылым қалай аталады?

а) тарих; б) география;

в) экология; г) астрономия.

2. Кҥннің тӛңірегінде Жерді

қоса есептегенде қанша

ғаламшар айналып жҥреді?

а) 7; б) 8; в) 11.

3. Жердің пішіні қандай?

а) шаршы; б) ҥшбҧрыш;

в) шар; г) текше.

4. Сӛйлемді аяқта:

Жҧлдыз – ________________ зор

шарлар. Жҧлдыздар саны ______

_______________ асып кеткен.

Жерге ең жақын жҧлдыз -

___________________________.

Оның тӛңірегінде аспан денелері

______________айналып жҥреді.

Кҥн және кҥнді айналып жҥретін

планеталар мен олардың

серіктері ___________ қҧрайды.

Кҥн жҥйесі – ____________

немесе _____________ бір

кішкене шағын мҥйісі ғана.

5. Аспан денелеріне нелер

жатады? Артық сӛзді қоршап

қой.

Метеорит, Кҥн, қҧрлық,

ғаламшар, жҧлдыздар.

1. Аспан денелерін зерттейтін

кімдер?

а) археологтар; б) астрономдар;

в) экологтар; г) тарихшылар.

2. Кҥннің тӛңірегінде Жерді

қоса есептегенде қанша

ғаламшар айналып жҥреді?

а) 5; б) 12; в) 8.

3. Кҥннің пішіні қандай?

а) текше; б) шаршы;

в) жҧлдыз; г) шар.

4. Сӛйлемді аяқта:

Планеталар – ӛзінен ___ денелер.

Бірақ тҥнде жылтырап кӛрінеді.

Ол кҥн сәулесіне шағылысуынан

солай кӛрінеді. Планеталардың

айналасында ___ айналып жҥреді.

Жер серігі – _____________.

Кҥн және кҥнді айналып жҥретін

планеталар мен олардың серіктері

____________________ қҧрайды.

Кҥн жҥйесі – ___________ немесе

____________ бір кішкене шағын

мҥйісі ғана.

Ол Галактика деп аталатын

жҧлдыздар жҥйесіне кіреді.

Әлемде ондай галактикалар мил-

лиондап саналады. Жерді қорша-

ған бҥкіл дҥние –__________

немесе ________ деп аталады.

5. Аспан денелеріне нелер жата-

ды? Артық сӛзді қоршап қой. Комета, ғаламшарлар, жҧлдыздар,

Кҥн, жазық.

Ҥйге

тапсырма

Мазмҧнын айту. Қосымша мағлҧматтар оқу.

Рефлексия

150

«ТОЛАҒАЙ» ОТБАСЫЛЫҚ САЙЫСЫ

Қожабаева Г.Д.,

№ 2 жалпы орта білім беретін мектеп-гимназиясының бастауыш сынып мҧғалімі

Мақсаты: оқушыларды дене тәрбиесі және

спортпен шҧғылдануға тарту, белсенділікке,

қайсарлыққа, батырлыққа, ҧйымшылдыққа

тәрбиелеу. Ойын кезінде әділдікке, жолдастық

сезімге, ойынды жетілдіруге тәрбиелеу.

Оқушылардың бос уақытын тиімді пайдалану.

Денсаулықтарын нығайтуға әсер ету.

Тҥрі: жарыс сабақ.

Қатысатын командалар: отбасылар.

Керекті қҧралдар: доптар, шарлар, секіртпе,

капшықтар.

Сабақтың барысы:

І.Ҧйымдастыру кезеңі.

- Қҧрметті оқушылар, ҧстаздар, денсаулық

қҧпияларының бірі – спорт дегендей бҥгінгі 15-

мамыр халықаралық отбасы кҥніне арналған

«Толағай» отбасылық сайысына қош келдіңіздер!

«Толағай» отбасылар сайысы – еліміздегі

отбасылардың атсалысуымен ӛтетін тәрбиелік

маңызы зор ойын – сауықты бағдарлама.

Осындай бағдарлама бҥгінде біздің мектебімізде

оқушылар қауымы мен сҥйікті де белсенді ата-

аналарының арасында ӛткізгелі отыр. Әр топ

жеңіс мәресіне жету ҥшін бірнеше кезеңнен

тҧратын кедергілерге тӛтеп беруі тиіс.

Сайысты ашық деп жариялаймын!

- Сайысқа қатысушыларды қҧттықтау сӛз мектеп

директорына беріледі.

ІІ. Негізгі бӛлім.

Әр таңды бақытпенен атырамыз,

Ӛнерді ой кӛгінде бақылаңыз.

Салауатты ӛмір салтын ҧстанған,

Отбасыларды ортаға шақырамыз.

-----------------------отбасы

-----------------------отбасы

-----------------------отбасы

-----------------------отбасы

-----------------------отбасы

Ал, қҧрметті халайық!

Жарысты енді кӛріңдер

Әділ қазы алқасы,

Әділ баға беріңдер.

Жарысты бастамас бҧрын ойынға әділ бағасын

беретін әділ қазылар алқасымен таныстыра

кетейік.

Олар:

1. Оқу-тәрбие ісінің меңгерушісі – ---------------

2. Дене шынықтыру мҧғалімі – -------------------

Сайыстың бағдарламасында әділ қазылар қоры-

тындылап ӛз бағасын береді. Спорттық сайысы-

мыз 5 балдық жҥйемен бағаланады. Жеңіске

деген жігер, қызыққа толы сәттер, тартысты

бәсеке - бҧл отбасылық сайыс «Толағай».

Қатысушыларды жарыс ережесімен таныстыру.

Сайысымыз 8 кезеңнен тҧрады. Олар:

1. Таныстыру. (әр топ ӛздерін таныстырып,

эмблемасын қорғап, ҧранын айтады.)

2. «Желаяқтар» сайысы. (мәреге жалаушамен

жҥгіріп барып, қайтады).

3. Кедергілер арасымен жҥгіру.

4. Пингвиндер сайысы. (допты екі аяқтың

арасына қысып, секіру)

5. «Паровоз» сайысы.

6. «Кенгуру» сайысы.

7. Егіздер сайысы. (шеңбердің ішінде жеке және

бәрі бірге жҥгіру.)

8. Ӛрмекші – тӛрт тағандап жҥру.

9. Есеп шығару (жҥгіріп барып ӛрнектің мәнін

табу)

10. Арқан тартыс.

1-кезең: таныстыру.

Шарты: әр топ ӛз тобының атын айтып,

эмблемасын тҥсіндіріп, ҧранын айтады.

2-кезең: «Желаяқтар» сайысы.

Шарты: мәреге жалаушамен жҥгіріп, айналып

ӛтіп, кері қайту. Келесі ойыншының алақанынан

ҧрып, эстафетаны беру.

3-кезең: кедергілер арасымен жҥгіру.

Шарты: кедергілердің арасынан зигзаг тәрізді

жҥгіріп ӛтіп, кейін қайтарда жҥгіріп келу. Келесі

ойыншының алақанынан ҧрып, эстафетаны беру.

4-кезең: Пингвиндер сайысы.

Кедергілер арасымен допты аяққа қысып алып,

жерге қҧлатпай пингвиндер жҥрісімен жҥріп,

мәре сызығын айналып қайтар жолда жҥгіріп

келеді де келесі ойыншыға допты береді. Келесі

ойыншы жалғастырады.

Ҥзіліс: оқушылар ӛз ӛнерлерін кӛрсетеді.

а) паровоз – ойыншылар бір-бірінің белінен

ҧстап жҥгіру.

б) кенгуру – қапшықпен секіру.

5-кезең: Егіздер сайысы.

Бірінші ойыншы кольцоның ішіне кіріп, мәре

сызығын айналып қайтады. Шеңберге екінші

ойыншыны кіргізіп, екеуі бірге мәре сызығын

айналып жҥгіріп қайтады. Солай соңғы

ойыншыға дейін жалғасады.

6-кезең: «Ӛрмекші» – тӛрт тағандап мәре

сызығын айналу, қайтарда жҥгіріп келіп, келесі

ойыншының алақанынан ҧрып, эстафетаны беру.

7-кезең: Есеп шығару.

Жҥгіріп барып, мәре сызығындағы ӛрнектің

мәнін тауып, келесі ойыншыға эстафетаны беру.

151

8-кезең: Арқан тартыс.

Шынықсаң шымыр боласың,

Сауығып айдай толасың.

Жақсы азамат боласың.

ІІІ. Қорытынды бӛлім

Сӛз кезегін әділ қазыларға береміз.

Би: 1 Ә класының оқушысы Сапарбаева Мадина.

Жеңімпаз болу оңай ма,

Арман болған талайға.

Болмасаң да ҧқсап бақ,

Жарысқа тҥсіп қалайда.

(Қазылар алқасы жеңген команданы анықтап,

марапаттау).

Ендеше,

1 орынды ---------------отбасы

2 орынды----------------отбасы

3 орынды----------------отбасы

4 орынды----------------отбасы

5 орынды----------------отбасы алды қҧттықтаймыз

Денсаулық бар байлығың басыңдағы,

Жайнаған ӛміріңнің жасыл бағы.

Қастерлеп аяласаң, мәпелесең.

Бойыңнан кетпес қуат жасыңдағы. – деп бҥгінгі

жарысымызды аяқтаймыз.

ТІКТӚРТБҦРЫШТЫҢ АУДАНЫН ТАБУҒА ЕСЕПТЕР ШЫҒАРУ

Қорғанов С.Т.,

Ырғыз ауданы Т.Шонанҧлы атындағы орта мектебінің математика пәнінің мҧғалімі

Сабақтың мақсаты:

а) Білімділік: Оқушылардың тіктӛртбҧрыштың

ауданы тақырыбынан алған білімдерін

тереңдету, жҥйелеу.

ә) Дамытушылық: Оқушылардың логикалық

ойлау қабілеттерін, білім, білік дағдыларын да-

мыта отырып, интеллектуалдығын қалыптасты-

ру, геометрияға деген қызығушылығын арттыру.

б) Тәрбиелік: Оқушыларды ӛзін-ӛзі басқаруға,

ҧйымшылдыққа, ҧқыптылыққа, дәлдікке, ӛз

мҥмкіндігіне сенуге, ҥлкен жетістікке ҧмтылуға

тәрбиелеу.

Сабақтың тҥрі: сайыс сабақ

Сабақтың әдісі: танымдық ойын, тест, топпен

жҧмыс, сҧрақ-жауап, деңгейлік тапсырмалар

Сабақтың кӛрнекілігі: интерактивті тақта,

қҧнды қағаз, сызғыш, слайдтар

Пәнаралық байланыс: қазақ тілі, география,

тарих, кҥнделікті ӛмірмен байланыстыру

Сабақтың жҥрісі:

1. Ҧйымдастыру

2. «Озық тапсырма» жеке оқушы

шығармашылығы

3. Тендер жариялау

4. «Алғашқы қадам» (Ҥй тапсырмасын тексеру)

5. «Лездік тапсырма» (Сҧрақ-жауап)

6. «Біліктілік» сайысы (Әр топқа тапсырмалар

беру)

7. «Алғырлық кілті» (оқулықпен жҧмыс)

8. «Шығармашылық саты» (Топтардың дайындап

келген тапсырмалары тест, сӛзжҧмбақ, жҧмбақ

беру)

9. «Шешуші сәт» (Сематикалық карта мен

сәйкестендіру тестін беру)

10. Ҥйге тапсырма

11. Қорытындылау, мадақтау, бағалау

Хабарландыру! Білімді жастарға тендер

жариялап отыр.

Тыңдаңыздар! Тыңдаңыздар! «Ақжол» білім

орталығын ашуға тендер жариялаймыз!!!

Осы тендерге ҥш топ қатысуға ҧсыныс білдірді.

Олар: «Трапеция», «Тіктӛртбҧрыш»,

«Параллелограмм» топтары.

І бӛлім «Алғашқы қадам» (Ҥй тапсырмасын

орындап келген әр топ мҥшесіне 10 ҧпайдан

беру)

№213 есеп

Бер: а = 242,5 м, в = 81,6 м

Т/к: S-?

Т/ҥ: S=ав S=19788 м2

19788м2 = 1,9788 га; 19788 м

2 = 197,88 ар

ІІ бӛлім. «Лездік тапсырма» (Сҧрақ-жауап, Әр

сҧрақ 10 ҧпай)

1. Қандай тӛртбҧрыш тҥрлерін білесің? (тіктӛрт-

бҧрыш, квадрат, паралелограмм, ромб, трапеция)

2. Тіктӛртбҧрыш дегеніміз не? Оның қасиеттері

(Барлық бҧрыштары тік болатын

параллелограмды тіктӛртбҧрыш дейміз.)

3. Тіктӛртбҧрыштың дербес тҥрі қалай аталады

және оның анықтамасы қалай? (Квадрат. Барлық

қабырғалары тең тіктӛртбҧрышты квадрат деп

атаймыз.)

4. Тіктӛртбҧрыштың периметрі дегеніміз не?

(Р=2(а+в))

5. Тіктӛртбҧрыштың ауданы дегеніміз не?

(S=ав)

ІІІ бӛлім. «Біліктілік» сайысы (Әр топқа жеке-

жеке тапсырмалар беру 50 ҧпай)

«Трапеция» тобына кесте толтыру

Р/с а в S

1 12 м 9 м ?

2 1,5 см ? 13,5 см 2

3 6 дм 6 дм ?

4 ? 9 мм 54 мм2

5 3 м 6 дм ? м2

152

«Параллелограмм» тобына «Топтастыру

стратегиясы»

4 қабырғасы

4 бҧрышы Диагоналдары қиылысады

Р=2(а+в) S=ав

Қарама-қарсы бҧрыштары тең

Қарама-қарсы қабырғалары параллель

«Тіктӛртбҧрыш» тобына Веен диаграммасы

Ортақ

Тіктӛртбҧрыш параллелограмм

ІV бӛлім. «Алғырлық кілті» (оқулықпен

жҧмыс, әр топ ҧпайды ӛздері белгілейді және

алдарына конверт апарылады сондағы сӛзді ҥш

тілге аудару және сӛйлем қҧрау)

«Трапеция» тобына № 215 есеп

Бер: АВСД тіктӛртбҧрыш

S = 80 га = 0,8 км, ВС=2 км

Т/к: Р - ?

Т/ҥ: S =АВ ВС

АВ = 0,8:2=0,4( км)

Р =4,8 (км) Жауабы: 4,8 км

«Параллелограмм» тобына № 216 есеп

Бер: АВСД тіктӛртбҧрыш

АВ:ВС = 5:7

S =140 дм2

Т/к: АВ; ВС

Т/ҥ: АВ = 5х, ВС =7х

S =5х*7х

140 =35 х2, х

2 =4 , х = 2 Жауабы: АВ = 10 дм,

ВС = 14 дм

«Тіктӛртбҧрыш» тобына № 216 есеп

Бер: АВСД тіктӛртбҧрыш

Р =96 дм, S =540 дм2

Т/к: АВ,ВС

Т/ҥ:

bb

ba

ab

ba

ab

ва

)48(540

48

540

48

540

9622

054048

48

48540

48

22 bb

ba

bb

ba

18306

30,18

18

30

14421602304

21

21

2

1bb

aa

b

b

D

Жауабы: 18дм, 30 дм

V бӛлім. «Шығармашылық саты» (Әр топ

дайындап әкелген тапсырмаларын қорғайды тест,

сӛзжҧмбақ, жҧмбақ. Әр дҧрыс жауап 10 ҧпай)

«Трапеция» тобына «Квадрат» сӛзжҧмбағын

шешкізу

Б и с с е к т р и с а

в

К а т е т

М е д и а н а

р о м б

Т е о р е м а

т

1. Бҧрыштың тӛбесінен шығып, оны қақ бӛлетін

сәуле

2. Тікбҧрышты ҥшбҧрыштың тік бҧрыш жасап

тҧрған қабырғалары

3. Ҥшбҧрыштың тӛбесінен сол тӛбеге қарсы

жатқан қабырғаның ортасын қосатын кесінді

4. Барлық қабырғалары тең параллелограмм

5. Ақиқаттығы дәлелденетін сӛйлем

«Параллелограмм» тобына тест жҧмысын беру

1. Қабырғасы 8 см және 12 см болатын

тіктӛртбҧрыштың ауданын табыңыз?

А) 100 см 2 Б) 96 см

2 В) 96 м

2 Д) 100 м

2

2. Тіктӛртбҧрыштың ауданы 22 дм 2, ҧзындығы 5

дм. Оның ені неше дециметр.

А) 4 дм Б) 5 дм В) 4,4 дм Д) 4,5 дм

3. Қабырғасы 15,7 дм-ге тең квадраттың ауданын

есептеңіз?

А) 246,5 дм2 Б) 246 дм

2 В) 246,49 дм

2 Д) 250 дм

2

4. Жай фигураның ауданы қандай шама?

А) теріс шама Б) оң шама В) 0 - ге тең шама

5. Ауданы 1,69мм 2 болатын квадраттың

қабырғасын табыңыз?

А) 13 мм; 13мм Б) 1,3мм; 1,4мм

В) 1,3мм; 1,3мм Д) 12 мм; 1,2м

«Тіктӛртбҧрыш» тобына математикалық

жҧмбақтар шешу, мақал-мәтел жалғасын табу

шешкізу

1. Бірдей санды бірнеше рет,

Кӛбейтуден тҧрады

Егер оны ықшамдасаң,

Қандай атау болады. (Дәреже)

2. Егіз туған қос жҥйрік

Жарыса шауып терлейді,

Бірін – бірі кӛрмейді

Дамылсыз қанша шапса да,

Бір мәреге келмейді. (Параллель)

3. Бҥтін сан, бӛлшек сандар

Барлығы да бар онда

Бҧл қандай сан айтыңдаршы

Оң, теріс сан бәрі сонда. (Рационал сандар)

Тіктӛртбҧрыш

4 қабырғасы

бар, 4 бҧрышы

бар, Диагонал-

дары қиылыса-

ды, қақ бӛлінеді.

Диагоналдары

тең болады.

Барлық бҧрыш

тары тік.

4 қабырғасы бар,

4 бҧрышы бар,

диагоналдары

қиылысады, қиы

лысу нҥктесінде

қақ бӛлінеді,

Қарама-қарсы

бҧрыштары тең,

қарама-қарсы

қабырғалары

параллель.

4 қабырғасы

бар, 4 бҧрышы

бар, диагоналда-

ры қиылысады,

қиылысу нҥкте-

сінде қақ бӛліне-

ді, қарама – қар-

сы бҧрыштары

тең,

153

4. Айдағаным бес ешкі

Ысқырығы жер жарады

5. Бір тал кессең

Он тал ек

VІ бӛлім. «Шешуші сәт» (Сематикалық карта мен

сәйкестендіру тестін беру, Дҧрыс жауап 10 ҧпай)

1. Сематикалық карта

р/с

S

а

Жауаптар

в=0,25м в=6м в=3м в=9м в=55м

1 24 м2 4 м +

2 9 м 2 3 м +

3 0,125м2 0,5 м +

4 3025 м2 55 м +

5 9,36 м2 1,04 м +

2. Сәйкестендіру тесті

Берілген ауданның квадрат метрмен (м2)

ӛрнектелуін ____ кӛрсет:

155 дм2 856 м

2

0,0005 км2 0,0155 м

2

8,56 ар 1,55 м2

0,0005 га 0,000856 м 2

155 см2 500 м

2

856 мм2 5 м

2

Топтардың ҧпай сандарын есептеп жеңіске

жеткен командаға сертификат беру.

Ҥйге тапсырма: 1. 2010 жылғы талапкерден

алынған 22-нҧсқаның 9 есебін беру.

Есеп: Тіктӛртбҧрыштың периметрі 56 см, ал бір

қабырғасы келесісінен 6 есе ҧзын.

Тіктӛртбҧрыштың ауданын табыңыз:

2. «Тіктӛртбҧрыш» тақырыбына байланысты 5

тест тапсырмасын қҧрып келу

Қорытындылау, мадақтау, бағалау

САНДЫ 8-ГЕ КӚБЕЙТУ ЖӘНЕ БӚЛУ

Мажитова А.Қ.,

№21 мектеп-гимназияның бастауыш сынып мҧғалімі

Мақсаты:

а) 8-ге кӛбейту және бӛлу жағдайларын пысық-

тау. Кӛбейту кестесін қайталау, кӛбейту мен бӛ-

лудің ӛзара кері амалдар екенін тиянақтай тҥсу.

ә) Оқушылардың танымдық қабілетін дамыту

ҥшін ауызша, жазбаша есептеу дағдыларын

қалыптастыру.

б) Зеректілікке, ҧқыптылыққа, ізденімпаздыққа

баулу.

Сабақтың кӛрнекілігі: Суреттер, қима қағаздар,

есеп шарты, қоржын

Сабақтың әдісі: Тҥсіндіру, сҧрақ-жауап

Сабақтың типі: аралас сабақ

Пән аралық байланыс: Ана тілі, дҥниетану

Сабақтың барысы І. Ҧйымдастыру кезеңі

Оқушыларды сабаққа дайындау, зейіндерін ашу.

ІІ. Ҥй тапсырмасын тексеру Тестік әдісі арқылы

ӛтеді.

Қызығушылығын ояту.

8×4= 24:8=

8:8= 8×6=

40:8= 80:8=

8×2= 8×9=

72:8= 56:8=

№1 а) Тігінші 26 м----------- 8 кӛйлек --------------

ә) Ҧштап мата – 35 м Әр кӛйлекке – 3 метрден ---

----------------Парша мата– 15 м Артылып қалды -?

------------------Тігілді – 10 перде ----------------------

Әр пердеге -? Ш: 26 - 8×3=2 --------------------------

Ш: 35+15:10=5 Ж: Артылып қалды 2 м -------------

Ж: Әр пердеге 5 м Ҧқсастығы:------------------------

Айырмашылығы: • Екі амалмен орындалады -----

1. Жҧмсалған мата әр тҥрлі • Екеуі де мата

туралы -------------------- 2. Мәндері әр тҥрлі 3.

Бірінде жҧмсалған мата белгісіз, бірінде артылып

қалған мата белгісіз.

№2 а) Әрқ 9 шамнан----5тҥрлі шамтізбе ----------

ә) Қағаздан 9 қызыл және 5 жасыл балық

Барлығы- ?-------------------------------------------------

Барлығы - ? балық қиды Ш: 9×5=45 -----------------

-------------- ----------------------Ш: 9+5=14 Ж:

Барлығы: 45 шам ----------------------------------------

Ж: Барлығы: 14 балық қиды Ҧқсастығы:-----------

Айырмашылығы: • Бір амалмен орындалады -----

1.Бірінде есе артығын сҧрайды. • Екеуі де

барлығын сҧрайды ----------2.Екіншісінде

барлығын сҧрайды .

№4 "Кім жылдам?" ойыны 8мин×8 9мин×8

72мин: 8 72мин:9 80мин×8 90мин×8 720мин:8

720мин:9

Қорытынды: ӛрнек уақыт ӛлшеуішіне берілген.

Минутты сағатпен ӛрнекте.

№4 а) Қалдықпен бӛлуді орындау

61: 8=7 (қалд 5) 78: 8=9(қалд 6)

46: 8=7 (қалд 4) 15: 8=1 (қалд 7)

Қорытынды: Қалдық бӛлгіштен кіші болу керек.

Сергіту сәті №5 70-ке дейінгі сандардың ішінен 7-ге бӛліне-

тіндерін теріп жаз. Сол сандардың ең кішісін ата.

№6 Ӛз бетінше орындау. І нҧсқа ІІ нҧсқа 60-25:5

50:10 (39+21):6 6×5 7×6+30-9 40:8 (42+6):8 5×7

125-(17+3)×5 49:7 (75+5):8 8×8

№7 Бірінші жемсауытқа Х торғай , ал екіншісіне

VІІ торғай ҧшып келіп қонды. Бірінші жемсауыт-

тан 2 торғай ҧшып кеткенде, екі жемсауытта қо-

154

нып отырған торғайлардың саны бірдей болды.

Бастапкыда бірінші жемсауытқа неше торғай

келіп қонған еді? Х-2=7 Х=7+2 Х=9 9-2=7 7=7

Жауабы: бастапқыда 9 торғай болған.

№8 35:7 30:6 42:7 24:6 56:7 18:6 №9 Кесіндінің

жалпы ҧзындығын ӛрнек тҥрінде жаз

2см+3см+2см+3см=10см Тік тӛртбҧрыштың

периметрін әр тҥрлі ӛрнек тҥрінде жаз.

Кесіндінің ҧзындығы мен тік тӛртбҧрыштың

периметрін салыстыр.

2см+3см+2см+3см=10см

(2см+3см)×2=10см

2см×2 + 3см×2=10см

Сабақты қорытындылау.

Сонымен, бҥгін қандай санға кӛбейту, бӛлумен

таныстық? Мысал келтіру

Ҥйге тапсырма: №6.

ТЫНЫҚ МҦХИТ АРАЛДАРЫ

Манашева Г.Н.,

Қобда ауданы Жиренқопа орта мектебінің география пәні мҧғалімі

Пәні: География Сынып: 7 Мерзімі:

Мақсаты: Бірлесе жҧмыс жасай отырып, мҧхит аралдары, оның табиғаты, халқы мен

елдері туралы тҥсінік қалыптастыру, ӛз ойларын еркін, нақты жеткізу

қабілеттерін арттыру, ізденімпаздыққа баулу, тыңдай және сӛйлей білу

мәдениетін арттыру.

Кҥтілетін нәтиже: Бірлесе жҧмыс жасай алады, мҧхит аралдары, оның табиғаты, халқы мен

елдері туралы тҥсінік қалыптасады, ӛз ойларын еркін, нақты жеткізу

қабілеттері артады, тыңдай және сӛйлей білу мәдениеті артады.

Тҥйінді идея: Мҧхиттың орталық және оңтҥстік – батысында шоғырланған аралдар тобы

Бағалау критерийлері: Теорияны тҥсіну, негізгі идеяны білу, рефлексия жасау

Әдіс-тәсілдер:

Сабақтың барысы:

Кезеңі Мҧғалімнің іс-әрекеті Оқушының іс-әрекеті Бағалау Ресурстар

Кіріспе

I.Ҧйымдастыру бӛлім

оқушымен амандасу

атмосфералық ынтымақтастықты

қалыптастыру «Жҥректен жҥрекке»

«Аралдар атауы» арқылы /топқа

бӛліну/

«Лездеме» стратегиясы арқылы ҥй

тапсырмасын тексеру

«Стоп-кадр» стратегиясы арқылы

жаңа тақырыпты ашу

Оқушылармен амандасып,

ынтымақтастық атмосфера-

ны қалыптастырады.

Аралдарды атауымен топқа

бӛлінеді.

Карточкадан сҧрақ ала

отырып жауабын айтады.

Видеоролик карай отырып

жаңа тақырыпты ашады

От

шашу

Ҥш

шапа-

лақ

Мадақ-

тау

кеспе

кағаздар

Мағына-

ны тану

Білу

Тҥсіну

Қолдану

«ЖИГСО» әдісі арқылы топпен жҧмыс

«Ойға тоқу« стратегиясы

А) «Мҧхит аралдарының қалалары»

сӛзжҧмбақ шешу:

Мҧхит аралдарындағы қала, АҚШ-ның

50-ші штаты болып табылады?

Жаңа Зеландияның Солтҥстік аралында

Топпен талқылайды,

постер қорғайды.

Оқушылар мҧхиттық

аралдардағы елдердің

астаналарын атап, жазады.

Крите-

рий

бойын-

ша

Смай-

лик ар-

қылы

интерактив

ті тақта

электрон-

дық оқулық

кескін

карта

глобус

155

орналасқан қала?

Жаңа Зеландияның астанасы?

Фиджи мемлекетінің астанасы?

Тонга мемлекетінің астанасы?

Самоа мемлекетінің астанасы?

Мариана архипелагындағы қала?

Ә) Кескін картамен жҧмыс

Кескін картаға елдерді астаналарымен

бірге тҥсіру.

Елдерді астаналарымен

кескін картаға тҥсіреді

Смайлик

арқылы

А3 А4

қағаздары

Оқулық

Қоры-

тынды

Рефлексия «Басбармақ» әдісі

Оқушылар бҥгінгі тақырыпты

каншалықты тҥсінгені туралы кері

байланыс жасайды

1-Тҥсіндім

2-Тҥсінгендеймін .

3-Тҥсінбедім.

Критерий парағы

Білу Мҧхит туралы біледі 1

Аралдар атап бере алады. 1

Тҥсіну Ӛз ойын еркін жеткізе алады 1

Мҧхитта аралдардың бар екенін тҥсінеді 2

Қолдану Кескін картаны қолдана алады 3

Мәтінмен жҧмыс жасауды дҧрыс қолдана алады 2

М. ӘУЕЗОВ «КӚКСЕРЕК»

Маясарова А. И.,

Темір ауданы Жансен Кереев атындағы орта мектебінің бастауыш класс мҧғалімі

Сабақтың мақсаты: М. Әуезовтың «Кӛксерек»

әңгімесі туралы мағлҧмат беру және әңгімені

талдау.

1. М.Әуезовтың қандай шығармалары бар екенін

еске тҥсіру, әңгімені оқыта отырып негізгі ойды

анықтау.

2. Оқушылардың тақырыпқа қызығушылықта-

рын ояту, мағынаны танып білуге, ой толғауға

дағдыландыру. Оқушыны ӛз пікірін қорғай

білуге ҥйрету.

3. Оқушыларды адалдыққа, табиғатқа қамқор

болуға тәрбиелеу.

Әдіс-тәсілдері: жеке жҧмыс, топпен жҧмыс.

Қолданылатын стратегиялар: топтастыру,

Кубизм, миға шабуыл, Аялдамамен оқу, АКТ

Кӛрнекіліктер: Интербелсенді тақта, А1

форматты қағаз

Сабақ барысы:

І Ҧйымдастыру кезеңі

Психологиялық дайындық

Ертеңгілік шеңбері

Қол алысып, қәне, біз,

Достасайық бәріміз.

Айтарым бар сендерге,

Тез тҧрыңдар шеңберге.

Қандай жақсы бір тҧру,

Достарменен бір жҥру!

Қандай жақсы дос болу!

– Балалар, бір-біріміздің қолымыздан ҧстап,

алақан арқылы жҥректің жылуын сезініп

ҥйренген қандай тамаша, қандай қуаныш!

ІІ. Ҥй тапсырмасын тексеру.

- Балалар, слайдқа назар аударайық.

Әңгіме мазмҧны бойынша сӛзжҧмбақ шешу.

1. Әңгіме қай айда болды?

2. Далада не жауып тҧрды?

3. Әкесі нені сҥртіп, тазалады?

4. Иттің аты?

5. Әкесі не ҧстап әкелді?

6. Пештің ҥстінде не бар?

7. Әңгімедегі ӛлкенің аты?

8. Қарындасына не берді?

Сӛзжҧмбақтан шыққан сӛздің мағынасын

тҥсіндіру. / Қансонар/

- Сӛйлем қҧрастыру.

Жерге алғашқы жауған қар аңның бейқам

жайылып, тіпті жаңа ғана қашып ӛткеніне дейін

156

білдіреді. Аңшылар ондайда ізге тҥсіп қуа ма,

әлде із кесіп барып аңның байырқалаған жеріне

тӛте тарта ма, оны ӛзі біледі. Аңшыға жаңа, соны

із арқылы қолайлы жағдай тудырып тҧрған

саятты "қансонар" деген. Аң аулау маусымында

аңшылар кҥндіз кҥлкі, тҥнде ҧйқы кӛрмей

жортады. Ертеректе аң қызығы ең ҥлкен, ең

тамаша қазақтың, серуен-салтанаттың бір тҥрі

болғаны да рас.

- Ҥй тапсырмасына ӛте жақсы дайындалып

келген екенсіңдер.

ІІІ. Жаңа сабаққа дайындық:

- Балалар, сендер пазл жинағанды жақсы кӛре-

сіңдер ме? Олай болса мына конверттегі пазлды

жылдам жинап не сурет екенін айтасыңдар. (бала

мен қасқырдың суреті шығады)

Баланың суреті шыққан балалар мына жерге

орналасыңдар. Қасқырдың суреті шыққан

балалар мына жерге орналасыңдар.

- Балалар, жинаған суреттегі кейіпкерлер таныс

па? Қайдан кӛрдіңдер?

- / оқушылардың жауаптары/

Дҥрыс айтасыңдар. Ендеше, 1 топ «кӛксерек», 2

топ « Қҧрмаш» деп аталсын. Келісесіңдер ме?

- Топ жетекшісін сайлап алыңдар. Топ

жетекшісіне бағалау парағы беріледі

ІV. Жаңа сабақ:

- Балалар, сендер осы Кӛксерек пен Қҧрмаш

туралы білгілерің келе ме?

- Иә

Олай болса бҥгін біз М. Әуезовтың Кӛксерек

әңгімесімен танысамыз.

3 оқушы алдын ала М. Әуезов туралы дайында-

ған мәліметтерін А3 қағазы пайдаланып айтады.

Дҽптермен жұмыс. М. Әуезов Кӛксерек

Оқулықпен жұмыс.

«Аялдамен оқу» стратегиясы бойынша мәтінді

оқу

Мәтін бойынша тапсырмалар орындау

«Кӛксерек» тобына: Ауыл иттерінің Кӛксеректі

жек кӛретіні туралы жазылған жерді тауып оқу

«Қҧрмаш» тобына: Кӛксерктің ашқарақтығын

суреттейтін тҧсты тауып оқу

Келесі тапсырма ортақ.

Видеоға назар аударайық. Мҧқият қараңдар.

Тапсырма: ***

Кестемен жҧмыс толтыру

Кӛксерек Қҧрмаш

Кҿксерек күшік кезі Кҿксерек кҿк шолақ

қасқыр болған кезі

Ауылдағы кҥшік-

терден онша ...

Тамаққа ӛлгенше ...

Бірде-бір ит мҧны... Кӛздерінің астымен

жалт-жҧлт...

Талаймын деп ит

ҧмтылса...

Езуің ғана...

Сергіту сәті.

Шығармашылық тапсырма:

1. «Кубизм» стратегиясы бойынша мына кубикті

екі топқа кезекпе кезек иіремін

Қай қырының сҧрағы тҥссе соған жауап

бересіңдер.

Суретте. Кӛксеректің портретін суреттеңіз.

2. Салыстыр. Дала қасқыры мен Кӛксеректі

салыстырыңыз.

3. Зертте. Қасқыр туралы тағы қандай шығарма

білесіз?

4. Қолдан. Кӛксерек туралы ел адамдары не

дейді?

5. Дәлелде. Кӛксеректі жауыздыққа итермелеген

де, Қҧрмашқа ауыз салдырған да қандай жағдай?

6. Талда. Кӛксеректің қатыгездігін қай тҧстарда

байқадыңыз?

2. Қасқырға қатысты мақал мҽтел айту

Қойшыны таяғы асырайды,

Қасқырды аяғы асырайды.

Қасқырдың ауызы жесе де қан, жемесе де қан.

Қасқырдың ойлағаны – арамдық.

Қойдың ойлағаны – амандық.

- Қасқырды қанша бақсанда орманға қашады.

Бекіту: Осы мақалдың қайсысы әңгіменің

мазмҧнына сәйкес келеді?

Оқушылардың жауабын тыңдау.

Қорыту: Рефлексия

Бҥгінгі сабақта болған кӛңіл-кҥйді бас бармақ

салынған суреттер арқылы бағалау.

Бағалау. Топ басшысы бағалау парағы бойынша

айтады.

Ҥйге. 152-154 бет әңгімені мәнерлеп оқу, мазмҧ-

нын айту. Қасқыр туралы мәлімет дайындау

157

ДА (ДЕ), ТА (ТЕ), МА (МЕ), БА (БЕ), ПА (ПЕ) ШЫЛАУЛАРЫ. ТЕРМЕ ДИКТАНТ

Маясарова Р.М.,

Ҥш тілде оқытатын №21 орта мектеп-гимназиясының бастауыш класс мҧғалімі

Мақсаты: Да (де), та (те) шылаулары жатыс септік жалғауларына ҧқсас келетіндігі, бҧл

шылаулардың бӛлек жазылатындығы және ӛзі тіркескен сӛзге кҥшейткіш ҥстеме мағына

ҥстеп тҧратындығын тҥсіндіру. Ма, ме, ба, бе, па, пе шылауларының ӛздері қатысты

сӛзге сҧраулық мағына ҥстейтіндігі туралы тҥсінік беру және сыртқы тҧлғалары осы

шылаулармен бірдей болымсыз етістіктің жҧрнақтарынан ажыратуды ҥйретіп, жазылу

емлесін меңгерту.

Кҥтілетін

нәтиже

Шылаулардың емлесімен танысады.

Тҥйінді

идеялар

Ӛз алдына толық мағынасы жоқ сӛздерді шылау дейді. Шылаудың тҥрлері: септеулік

шылау, жалғаулық шылау, демеулік шылау.

Мен (бен, пен) және шылаулары сӛз бен сӛзді байланыстырады. Да, де, та, те шылаулары

ӛзі тіркескен сӛзіне кҥшейту, анықтау мағыналарын ҥстейді. Бірыңғай сӛздермен

қайталанып тіркескен да, де, та, те шылауларының арасына ҥтір қойылады. Ма, ме, ба,

бе, па, пе шылаулары ӛздері қатысты сӛздерге сҧраулық мағына ҥстейді. Қайталанған ма,

ме, ба, бе, па, пе шылауларының арасына ҥтір, соңғысынан кейін сҧрақ белгісі

қойылады.

Сабақ

кезеңдері:

Сабақ барысы Бағалау Ресурстар

Кіріспе Оқушылардың назарын сабаққа аудару. 195-беттегі 12- жаттығу.

Мәтінді оқыту. Қарамен жазылған сӛздер қай сӛз табына тиесілі?

Екінші сӛйлемдегі қарамен жазылған сӛздердің біреуі бӛлек немесе

бірге жазылған?

Тҧсауке-

сер

- «Цифрлар сӛйлейді» тапсырмасы. Берілген цифрлардың қазақ

тілі пәніне қандай қатысы бар анықтау.

3

Дауыссыз ды-

быстың ҥш тҥрі

бар.Етістіктің

ҥш шағы бар.

Мәтіннің ҥш

тҥрі бар. Мәтін

ҥш бӛліктен

тҧрады.

4

Сӛйлем айтылу

мақсатына қарай

тӛрт тҥрге

бӛлінеді.

Жалғаулардың

тӛрт тҥрі бар.

2

Жай сӛйлемнің

екі тҥрі болады.

Тҧрлаулы мҥше-

нің екі тҥрі бар.

Дауысты дыбыс-

тар екі тҥрге бӛ-

лінеді. Қосым-

шаның екі тҥрі

бар.

7

Қазақ тілінде жеті

септік бар. Ҧяң

және ҥнді

дауыссыз

дыбыстардың

жеті тҥрі бар.

6

Кӛптік

жалғауының

саны алтау.

5

Сӛйлем

мҥшелерінің бес

тҥрі бар.

26

Дауыссыз ды-

быстардың саны

жиырма алты.

9

Қазақ тілінде

тоғыз сӛз табы

бар.

- Қазақ тіліндегі тоғыз сӛз табы қандай? Шылау дегеніміз не?

Шылауға топтастыру стратегиясын қҧру.

Сҧраққа жауап Жеке тҧрып сӛйлем

бермейді мҥшесі болмайды

Ӛз алдына толық ШЫЛАУ Сӛзден бӛлек жазылады

мағынасы жоқ

Мен, (бен, пен), да (де), та (те) Бірыңғай қолданыста екі

және шылаулары шылаулары сын есім арасында келгенде

тыныс белгі қойылмайды

Сӛзбен сӛзді Ӛзі тірк.сӛзге ҥстеме Бірыңғай сӛздермен

байланыстырады мағына береді қайталанып келсе

ҥтір қойылады

158

Негізгі

бӛлім

Деңгейлік тапсырма.

І-деңгей:

Сурет арқылы сӛз бен сӛзді байланыстыратын шылауларды

пайдаланып мысал қҧрастыру.

ІІ-деңгей:

Сӛйлемдер қҧрастыру.

ІІІ-деңгей:

Қҧрастырған сӛйлемге морфологиялық талдау жасау.

Сызбамен жҧмыстану. Талдау.

Айнҧрда әшекейлі тастан

жасалған бҧйымдар бар.

Спорттық жарыста Дәулет те,

Арман да орын алды.

Арша тасты жерлерде, таулы

аймақтарда ӛседі.

Бҧл ауылдың ҥлкені де, кішісі

де домбыра тартады.

- Олай болса, бірінші бағандағы да, де, та, те, олар жатыс септігінің

жалғаулары, сӛзбен бірге жазылады.

- Екінші бағанда, да, де, та, те олар - шылаулар. Оларға сҧрақ

қойылмайды. Бҧл шылаулар ӛзі тіркескен сӛзге кҥшейту, анықтау

мағыналарын ҥстейді. Бҧлар бӛлек жазылады. Қайталанып

тіркескен шылаулардың арасына ҥтір қойылады.

Бос бесікті тербетпе. Сабақ уақытында басталды ма?

Тҧзды баспа. Алматы қаласында болдың ба?

Кӛп алдында керілме. Анаң ҥйде ме?

Партаны сызба. Ҥйге келген Дәулет пе, Қайрат па?

- Олай болса, бірінші бағандағы болымсыз етістік жҧрнақтары.

Олар етістікпен бірге жазылады.

- Екінші бағандағы қарамен жазылғандар - шылаулар. Олар ӛздері

қатысты сӛздерге сҧраулық мағына ҥстейді. Олар бӛлек жазылады.

Қайталанған шылаулардың арасына ҥтір, соңында сҧрау белгісі

қойылады.

Оқулықпен жҧмыс.

14-жаттығу. Мақалдарды кӛшіріп жазу. Шылаулардың астын сызу.

Олардың ӛздері қатысты сӛзге қандай мағына ҥстеп тҧрғанын

тҥсіндіреді.

19-жаттығу. Сӛйлемдерді кӛшіріп жазу. Шылаулардың астын сызу.

Олардың қандай мағынада жҧмсалып тҧрғанын сҧрау.

17-жаттығу. Ӛздік жҧмыс. Кӛп нҥктенің орнына тиісті

шылауларды қойып, кӛшіріп жазу. Ауызша тексеріледі.

21-жаттығу. Бағанның екі жағындағы сӛйлемдерді салыстыру.

Сҧраулық шылаулардың жазылу емлесі туралы оқушылардан сҧрау.

Қорытын-

ды

Терме диктант. Диктанттан шылауларды теріп жазу.

Лақ пен қозы ҥйдің іргесінде кҥншуақтап жатыр. Арман мен Айдар

және оларға арғы кӛшеден қосылған 2-3 бала мектепке барды.

Қаламың бар ма? Дина да жақсы оқиды.

Ҥйге

тапсырма

196-бет, 16,20-жаттығулар.

Рефлексия

159

С.ОСПАНОВ. ШЫБЫН МЕН КӚБЕЛЕК

Мубаракова А.А.,

Ҥш тілде оқытатын №21 орта мектеп-гимназиясының бастауыш класс мҧғалімі

Мақсаты Оқушылардың С. Оспановтың ӛмірі мен шығармалары туралы білімін кеңейту. Шыбын

мен кӛбелек әңгімесінің мазмҧны мен идеясын ашу. Жануарлар, жансыз заттар әрекет

ететін мысалдың рӛліндегі жәндіктер ӛміріне тоқталу. Шыбын мен кӛбелектің пайдасы мен

зияны туралы тҥсінік беру.

Кҥтілетін

нәтиже

Мысалдың мағынасын тҥсінуге жағдай жасау, мысалдың мазмҧнын тҥсінеді.

Тҥйінді

идеялар

Мысалдың мағынасын тҥсінеді.

Сабақ

кезеңдері:

Сабақ барысы Бағалау Ресурстар

Кіріспе 1. Оқушы назарын сабаққа аудару.

2. «Сапар мен Парта» мысалындағы Партаның монологын жатқа

сҧрау.

3. Оқыған мысалдың негізгі идеясын айту, еске тҥсіру.

- «Аққу, Шортан һәм Шаян» мысалы арқылы А.Байтҧрсынҧлы

адамдарды неге шақырады?

- «Ара мен Шыбын» мысалы арқылы Оспанхан Әубәкіров адамдарды

неге ҥйреткісі келді?

- Сҧлтанмахмҧт Торайғыров ӛзінің жазған мысалында адамның

бойында кездесетін қандай мінезді, қылықты әшкереледі деп

ойлайсыңдар?

- «Араша» мысалында кім кімнен кейін келетінін ретімен айтып бер.

- Парта Сапарға не ҥшін ренжіді? Осы мысалдан нені ҥйрендіңдер?

Аққу, Шортан

һәм Шаян

Ара мен

Шыбын

Арыстан мен

Тышқан

Араша Сапар мен

Парта

Тҧсау-

кесер

1. Жҧмбақтар шешу арқылы сабақтың тақырыбын шығару.

Жҧмбақтар шешу:

1.Бар жҧмысы ермегі,

Талмай қанат қағады.

Еңбекті қош кӛрмейді,

Жат ыдысты бағады. (шыбын)

Кӛлбең-кӛлбең етеді,

Гҥлден ҧшып жетеді.

Гҥл шырынын сорады,

Соған риза болады. (кӛбелек)

Негізгі

бӛлім

2. Оқушыларға шыбын мен кӛбелек туралы мағлҧматтар

таратылады. Оқушылар берілген мағлҧматпен таныса отырып,

танымдық ақпарат алып, сыныпта бір-біріне айтады.

Шыбын Кӛбелек

Жер шарында кең тараған.

Бҧлардың мҧртшалары қыс-

қа. Денелері жуан, дернәсіл-

дерінің басы, аяқтары бол-

майды, қҧрт тәрізді. Шы-

бынның кӛптеген тҥрлері

болады: сона, қансорғыш-

тар, астық шыбындар,

ызылдақ шыбындар, гҥл

шыбындары, жасыл шыбын.

Шыбын кӛптеген жҧқпа-

Кӛбелектер аралардан кейінгі тозаңдан-

дырғыш. Кӛбелектердің қысқа ғҧмыры

жҧмыртқадан басталып, дернәсіл, қуыр-

шақ және имаго (кӛбелек) атты 4 кезең-

нен тҧрады. Бҧл жәндіктер еш уақытта

ҧйықтамайды. Кӛбелектер тек Антарк-

тикада ғана болмайды. Бҧл әсем жәндік-

терінің ӛмірі бірнеше кҥн ғана. Деген-

мен, олардың ішінде ҧзақ ӛмір сҥретін-

дері де бар. Ол Брикстон кӛбелегі. 10 ай

ӛмір сҥреді.

160

лы аурулардың таралуына

себеп болады.

Ҥйдегі шыбын жыл

бойына ӛсіп-ӛнгіш келеді.

Шыбынға қарсы кҥрестің

бірі – тазалық.

Ең шыдамды кӛбелек – Монарх

кӛбелегі. Ол мыңдаған шақырымды

тоқтаусыз ҧшып ӛтеді.

Ең ірі кӛбелектің қанаты 30 см

болатын тҥнде ҧшатын кӛбелек бар.

Кӛбелектерді зерттейтін ғылым

«лепидоптерология» деп аталады.

Кӛбелектер дәмді аяқпен сезеді.

3. Автор туралы мағлҧмат.

С.Оспанов (1955-2003)- 30 наурызда Қызылорда облысында дҥниеге

келген. Қазақ Ҧлттық университеттің журналистика факультетін

бітірген. Газет-журналдарда қызмет істеген. Аудармашы. Оның

«Бәйге», «Ащы қауын, тәтті қауын» атты ӛлеңдер жинағы бар.

4. Мысалмен таныстыру. Сӛздікпен жҧмыс жасау.

5. Мысалды оқушыларға оқыту.

6. Мысалдың мазмҧнын талдау:

- Шыбын мен Кӛбелек неге келіспей қалды?

- Шыбын не деп мақтанды?

- Әңгіменің соңғы абзацын оқып, қандай қорытынды айтуға болады?

7. Кӛбелек пен Шыбынға мінездеме беру.

Қорытын-

ды

- Осы жәндіктер арқылы автор қандай адамдар туралы айтты?

Осындай адамдарды кӛресіңдер ме?

Ҥйге

тапсырма

Мысалды тҥсініп оқу. Сурет салу.

Рефлексия

ҚАЗАҚСТАН ТЕРРИТОРИЯСЫНДАҒЫ ТАС ДӘУІРІНІҢ ТҦРАҚТАРЫ

Нҧрманов Е.М.,

Ырғыз ауданы Белшер негізгі мектебінің тарих пәні мҧғалімі

Сабақ

мақсаттары

Барлық оқушылар: Алғашқы адамдардың ӛмірін біледі.

Оқушылардың басым бӛлігі: Тас дәуірінің тҧрақтарын картадан кӛрсете алады.

Кейбір оқушылар: Тас дәуірінің тҧрақтарын ӛзара салыстыра алады.

Бағалау кри-

терийлері:

Тҧрақтардың орналасуын біледі.

Тҧрақтарды кескін картаға тҥсіреді, тҧрақтарды сипаттай алады

Тілдік мақсат

Негізгі сӛздер мен тіркестер:

Бӛріқазған, Тәңірқазған, қазғыш таяқ, сҥйектен жасалған инелер, чоппер, чоппинг.

Оқушылардың тыңдалым, оқылым, айтылым, жазылым дағдыларын қамтамасыз

етуде мәтінмен жҧмыс кезінде тірек сӛздерді анықтайды, дәптерге жазады.

161

Қҧндылықтар-

ға баулу

Патриоттық-рухани қҧндылықты бойына қалыптастыру.

Пәнаралық

байланыстар

Жаратылыстану, Қазақстан тарихы, Дҥние тарихы

Алдыңғы

тақырып

Алғашқы адамдардың ӛмірі туралы біледі.

Жоспар

Сабақтың

жоспарланған

кезеңдері

Сабақтағы жоспарланған іс-әрекет Ресурстар

Сабақтың

басы

5 минут

Ҧйымдастыру кезеңі

«Жҥректен жҥрекке» оқушылар кҥлімсіреп бір-біріне

ілтипат білдіреді. (психологиялық тренинг) ынтымақтастық

атмосферасын қҧру.

Тҥрлі–тҥсті суреттер арқылы оқушыларды 3 топқа бӛлу

(«археологтар», «тарихшылар», «этнографтар»)

Суреттер 5 сынып

Қазақстан тарихы

Авторлары:

Ахметова С.Р.

Ибраева А.А.

Қҧлымбетова А.С.

5 минут

Ҥй тапсырмасы: «Мозайка» әдісі

«Еңбек қҧралдарын» қҧрастыру арқылы таныстырылым

жасау

Оқулық, ҥлестірмелер,

жҧмыс дәптері,

маркер, флипчарт

Ф:/ «Асық тарату» әдісі: қызыл, жасыл, алтын

Сабақтың

ортасы

20 мин

Жаңа сабақ:

1-топ: Археологиялық ескерткіштердің орналасауын

картадан табу.

2-топ: Тҧрақтарды ерекшеліктерін зерттеу

3-топ: Халықтың шарушылығымен тҧрмысын анықтайды.

Пікір алмасу арқылы оқушылар алғашқы адамдардың

тҧрақтары сипаттап, картадан кӛрсете алады.

Оқулық, постер, АКТ

қҧралы

Сҧрақ тапсырмалар

Карта

Флипчарт, стикерлер

5 мин

Қалыптастырушы бағалауға арналған тапсырмамен

жҧмыс. Мәтінмен жҧмыс Тапсырма: «Алғашқы адамдардың тҧрақтары» мәтінді оқып

танысады.

Осы мәтіндегі: Бӛріқазған, Тәңірқазған, қазғыш таяқ, сҥйек-

тен жасалған инелер, чоппер, чоппинг ҧғымдарына назар

аударып, тірек сӛздерді анықтап дәптерге жазып алады.

Оқушылар анықталған тҧрақтарды картаға тҥсіреді.

Мәтін тексті таратпа

материал, карта

Д:/ 1. Тҧрақтардың орналасуын тҥсіндіреді.

2. Тҧрақтарды және еңбек қҧралдарды сипаттайды,

картадан кӛрсетеді.

Кесте

Сабақтың соңы

10 мин Пысықтау сҧрақтары:

«Иә», «Жоқ» әдісі

1. Ежелгі тҧрақтар Қазақстанның батысында орналасқан.

2. Инені сҥйектен жасады.

3. 150-ге жуық оба, 30 тҧрақ табылды.

Ф/: «Ет тартқыш, сӛмке, қоқыс шелегі» әдісі бойынша

кері байланыс: оқушылар стикерлерде есімдерін жазып,

білім деңгейлеріне сәйкес тақтаға іледі.

А4 қағазы, маркер,

стикер.

Саралау – оқушыларға қалай кӛбірек

қолдау кӛрсетуді жоспарлайсыз?

Қабілеті жоғары оқушыларға қандай

міндет қоюды жоспарлап отырсыз?

Бағалау – оқушылар-

дың материалды меңге-

ру деңгейін қалай тексе-

руді жоспарлайсыз?

Денсаулық және қауіпсіздік

техникасының сақталуы

1. Оқушылардың қажеттіліктеріне қарай

кесте толтыруға беремін.

2. Кейбір оқушыларға кҥрделірек алға

ілгерілеп отыратын тапсырмалар

беремін.

Ф:/«Асық» әдісі: Ӛте

жақсы, орташа,

қанағаттанарлық.

Ф/: «Ет тартқыш, сӛмке,

қоқыс шелегі» әдісі

бойынша кері байланыс.

Денсаулық сақтау технология-

лары. Сергіту сәттері мен

белсенді іс-әрекет тҥрлері.

Осы сабақта қолданылатын Қа-

уіпсіздік техникасы ереже-

лерінің тармақтары

162

Сабақ бойынша рефлексия

Сабақ мақсаттары /оқу мақсаттары

дҧрыс қойылған ба? Оқушылардың

барлығы ОМ қол жеткізді ме?

Жеткізбесе, неліктен?

Сабақта саралау дҧрыс жҥргізілді ме?

Сабақтың уақыттық кезеңдері

сақталды ма?

Сабақ жоспарынан қандай ауытқулар

болды, неліктен?

Бҧл бӛлімді сабақ туралы ӛз пікіріңізді білдіру ҥшін

пайдаланыңыз. Ӛз сабағыңыз туралы сол жақ бағанда

берілген сҧрақтарға жауап беріңіз.

Жалпы баға

Сабақтың жақсы ӛткен екі аспектісі (оқыту туралы да, оқу туралы да ойланыңыз)?

1:

2:

Сабақты жақсартуға не ықпал ете алады (оқыту туралы да, оқу туралы да ойланыңыз)?

1:

2:

Сабақ барысында сынып туралы немесе жекелеген оқушылардың жетістік/қиындықтары туралы нені

білдім, келесі сабақтарда неге кӛңіл бӛлу қажет?

НАУРЫЗ-ДУМАН

Рзабаева С.А.,

№53 орта мектебінің қазақ тілі мен әдебиеті пәні мҧғалімі

Оркестрдің орындауында кӛңілді кҥй ойналады.

Кӛрініс, ҥй-ішінде ата-әже, қызы

Ата: Қҧт береке, Наурыз айым келді деп,

Жер тҥледі, жасыл желек желбіреп.

Айналайын, атамекен, кең далам,

Толықсиды нҧрға балқып, елжіреп.

Әже: Аспанымда ақша бҧлттар аунайды,

Наурыз тойы кӛңілімді баурайды.

Тебіренген табиғат та мәз-мәйрам.

Аңқылдаған қазағымнан аумайды.

Ата: Бҥгін міне, бар табиғат тҥрленіп,

Қарғалы елі ерекше бір кҥйге еніп,

Масарайды, қуанады барша жҧрт,

Елімізге ерекше бір жыл келіп.

Әже: Бҥгінгі кҥн басы барлық ырыстың,

Бҥгіңгі кҥн басы барлық ҧлы істің.

Қҧтты болсын, жылдың басы – Наурызым,

Қҧтты болсын, ҧлы кҥні – Ҧлыстың!

Ата: (орнынан тҧрып) Қане, жинал, кӛрші ауылға

баралық.

Сонда барып, Наурыз отын жағалық.

Атам қазақ дәстҥрімен, салтымен,

Тӛс қағысып, ҥлкендерден сый-сыбаға алалық.

Әже: (қамданып, қолына дорбасын алып).

Дҧрыс, шалым, барсақ енді баралық,

Ҥйге ие, қызым бар ғой Даналық.

Қорқар болсаң, жеңешеңді қасыңа,

Шақыртып – ақ алалық.

(дәстҥрлі музыка естіліп тҧрады, кемпір мен шал

шығып кетеді) (ҥйге жеңгесі келеді) (қыз жҥгіріп

мойнына асылады)

Жеңгесі: Аманбысың, армысың, шырағым-ау,

Жаһҧт, гаухар, саф алтын, сыңарым-ау,

Кӛктемгі әз Наурыздың қарсаңында.....

Бастаңғыда тарқасын қҧмарым-ау.

(музыка естіліп тҧрады, ҥйге қыз-жігіттер кіреді)

1- Аманбысың, армысың, халқым менің!

Ақтарған кең даламның алтын кенін.

Мереке басы болсын берекенің,

Ардақта Наурыз тойын – салтыңды елім.

1-қыз Қыз бен жігіт жарандар!

Бәрің бермен қараңдар!

Бастаңғымыз басталды,

Енді қарап тҧрмаңдар.

Әнге кезек берелік

Кім айтар екен тӛрелік?

(Бір жігіт терме орындайды)

2-қыз: Жігіттер, Наурызға басып аяқ,

Қалыс қауым болмасын некен – саяқ,

Ән шырқап, би билейтін қауым болып,

Тҧрмайық, уақыт келді ӛнер аяп.

2-жігіт: Наурыз келді, жайраң қақты таң кҥліп,

Жап-жасыл боп кетті дҥние жаңғырып.

Жақсылыққа жаршы болған Наурызым,

Сен ӛмірдің кӛктемісің мәңгілік.

(жігіт домбырамен ән салады)

3-қыз: Аспанымда ақша бҧлттар аунайды,

Наурыз тойы кӛңілімді баурайды.

163

Бастаңғыда қыз бен жігіт жарысып,

Ҧлттық ойын «Сақина салмақ» ойнайды.

Ҧтылғанға қояр сҧрағым бар,

Шамаң жетсе, ҧғанып ал.

(бәрі жарты шеңберде халыққа қарап отырады,

бір қыз сақинаны салып ойнай бастайды,

ҧтылған адамға сҧрақ қойылады)

- Наурыз айының ежелгі аты не?

- Ҥт (музыка)

- Жыл басының бірінші кӛгі?

- Бәйшешек (музыка)

- Жыл басының бірінші тағамы?

- Ҧйқыашар (музыка)

- Жыл басының алғашқы сыйлықтары?

- Селт еткізер, Дір еткізер (музыка)

Ән «Жылқышы әні»

4-қыз: Тойла бҥгін, тауларым мен боз далам,

Тойла бҥгін бойжеткен мен бозбалам.

Наурыз кҥні мың бҧралып, би билеп,

«Қара жорға» биіменен шыңдалам.

Қыз-жігіттер би билейді.

Ән « Отырар әні»

4-жігіт: Армысың, ауылымның асылдары.

Жайнасын кӛңілімнің жасыл бағы.

Сендер ҥшін ән мен кҥй, ӛлең мен би,

Сендер ҥшін Наурыз той шашулары.

Жеңешесі: Шолпан жҧлдыз аспанда жарқырады,

Таң атуға уақыт жақындады.

Мәз қылып Ақтӛбенің атырабын,

Бастаңғы мәресіне жақындады.

(музыка естіліп тҧрады)

(қыз-жігіттер тарқасады, ҥйде жеңгесі мен

қайынсіңілісі қалады)

Қыз: (жеңгесіне еркелеп)

Жеңеше, сен болмасаң не етер едім,

Бір ӛзім ішқҧса боп ӛтер едім.

Бастаңғыны бастаған ӛзіңізге,

Шәлі орамал сыйлаған жӛн дер едім.

(Қыз жеңгесінің иығына шашақты орамал

жабады. Осы кезде ата мен әже де келеді)

Ата: Нағашымның ауылына барып қайттық

Ақ батасын, сыйларын алып қайттық

Ҧлыстың ҧлы кҥні, әй бәйбіше,

Ырым етіп халыққа шашу шашың!

(Әже шашу шашады, музыка естіліп тҧрады)

Ата: (бата береді)

Ҧлыс оң болсын!

Ақ мол болсын!

Қайда барсаң жол болсын!

Жаңа жыл бақыт жылы болсын!

Дастарханымыздан дәм кетпесін, кӛңілімізден

сән кетпесін,

Ӛмірімізден мән кетпесін!

Ҧрпақ, ҧлыс аман болсын!

Пейілімізді тарылтпасын,

Қуаныштан арылтпасын!

Халқым ешбір қамықпасын,

Қасиеті шарықтасын!

Менің берген бҧл батам

Ҧлыс кҥнге сақтап жҥрген сҥр батам, Әумин!

Әже: Ауылда бҥгін «Бастаңғы»

Жинады барлық жастарды

Орыс, ӛзбек, татарлар...

Жинаңдар, барлық халықты.

Ажарланып бар аймақ

Тасынғандай береке,

Наурыз келді арайлап

Қҧтты болсын мереке,

Қазақстан халқының

Арта берсін бірлігі!

(бәрі қайта шығады)

Ән «Атамекен»

ҦЛТТАР ДОСТЫҒЫ - БАСТЫ БАЙЛЫҒЫМЫЗ

Сағитжанова Ы.М.,

Ырғыз ауданы Қарасай негізгі мектебінің қазақ тілі мен әдебиеті пәні мҧғалімі

Сабақ негізделген

оқу мақсаттары

7.Т/А4 Мәтін тақырыбы, сӛйлеушінің дауыс ырғағы мен сӛйлеу мәнері арқылы негізгі

ойды анықтау.7ЭТН1 Жалғаулар мен шылаулардың ерекшелігін ескере отырып,

ҥндестік заңына сәйкес орфографиялық нормаға сай жазу

Сабақ нәтижесі: Оқушылардың барлығы мынаны орындай алады: Оқулықта берілген және

қосымша тапсырмаларды орындайды. Жазба жҧмыс жасайды. Сҧраққа жауап береді.

Оқушылардың кӛбісі мынаны орындай алады: Топтық жҧмысты бірлесе

орындайды. Ӛз бетінше жҧмыс жасайды. Сҧраққа жауап береді. Қосымша ҥлестірме

ресурстармен жҧмыс жасайды.

Оқушылардың кейбіреуі мынаны орындай алады:

Оқулықтан тыс берілген қосымша тапсырмалады орындайды, тақырып бойынша

қосымша мәліметтер мен дәлелдер келтіре алады.

Бағалау

критерийі

Жеке, жҧптық, топтық тапсырмаларды орындай алады.

Сабақ барысында тыңдаушының назарын ӛзіне аудара алады.

164

Тілдік

қҧзіреттілік

Ҧлттар достығы - басты байлығымыз.

Ресурстар Оқулық, суреттер, топқа бӛлуге арналған кеспе қағаздар және әртҥрлі заттар, топтық

тапсырмалар, кері байланыс, стикер.

Әдіс-тәсілдер Сҧрақ-жауап, әңгімелеу, тҥсіндіру, ойын, кӛрнекілік. Рефлексия.

Пәнаралық

байланыс

Әдебиет, тарих

Алдыңғы оқу Әлеуметтік желі және қауіпсіздік.

Сабақтың жоспары

Жоспарланған

уақыт

Сабақ барысы : Ресурс

Басталуы

7 минут

Ҧйымдастыру кезеңі

«Әр ҧлттың тілінде амандасу»

2 минут

Топтарға бӛлу.

«Жҧбыңды тап» әдісі бойынша топқа бӛліну.

Оқушыларға сӛздер қиындыларын беремін. Әріп қиындыларында сан

есім, сын есім, сӛз тудырушы жҧрнақтар болады.

Оқушылар сол сӛздер бойынша топтарға бӛлінеді.

Ҥй тапсырмасын «Алты қалпақ» әдісі бойынша сҧрау.

Жҥрекше

1-топ: Бірлік

2-топ:

Татулық

Кеспе

қиындылары

6 қалпақ

Жаңа білім

10 минут

Білу және тҥсіну

Ой қозғау «Сӛзжҧмбақ»

Бейнеролик кӛрсету.

Сабақты мҧғалім тҥсіндіреді.

«Кір жаятын жіп» ( 1 – тапсырма. Сҧрақтарға жауап бер)

Оқулық. Кеспе

мәтіндер.

Сӛзжҧмбақ

маркерлер.

Бейнеролик

Ортасы

10 минут

Қолдану Тыңдалым, Айтылым

2 – 3 сҧрақтарға жауап береді. тапсырма.

«Крестиктер - нӛлдіктер» әдісі арқылы сҧрақтарға жауап береді.

1. Мәтінге қандай ат қояр едің?

2. Мәтіндегі негізгі ақпарат турала не айтасың?

3. Қазақстан халқы Ассемблеясы қай жылы қҧрылды?

4. Ассамблеяның негігі бағыты қандай?

5. Елімізде тҧратын тҥрлі ҧлттардың мәдени орталықтары туралы не

айтар едің?

Жазылым:

4 - тапсырма «Жҧппен жҧмыс»

Талдау

Оқылым:

«Сәйкестендіру» 5 –тапсырма. Мәтіндегі етістіктердің қалай жасалып

тҧрғандығын тҥсіндір.

«Крестиктер -

нӛлдіктер»

парағы әдісі,

сҧрақтар

жазылған

стикерлер,

Тыңдалым

мәтіні

Сәйкестендіру

парағы

Аяқталуы

Сабақты бекіту

5 минут

Синтез

«Ақиқат па, жалған ба» әдісі

АКТ

Бағалау 5 минут

Кері байланыс

3 минут

Қалыптастырушы бағалау.

«Бағдаршам» әдісі

Бағалау

парақшасы

Бағдаршам.

165

АҚҚАЛА

Сансызбаева Л.О.,

Ойыл ауданы Қарасу негізгі мектебі жанындағы шағын дамыту орталығының тәрбиешісі

Білім беру саласы: Шығармашылық.

Ҧйымдастырылған оқу-іс әрекеті: Бейнелеу.

Мақсаты:

1) Эстетикалық сезімдерін ояту, аққаланы сала білуге баулу.

2) Шығармашылық қабілеттерін ояту. Қиылған суреттерден аққала қҧрастыруды ҥйрету.

3) Балаларды ҧқыптылыққа, бірігіп жҧмыс жасауға, әдемілекке тәрбиелеу.

Қолданылатын әдіс-тәсілдер: Тҥсіндіру, ой қозғау, әңгімелеу, ӛз бетімен жҧмыс істеу әдістері.

Қолданылатын кӛрнекіліктер: Дидактикалық материалдар, суреттер т.б.

Әрекет

кезеңдері

Тәрбиешінің іс-әрекеті Балалардың іс-әрекеті

Дәлелдеу-

ояту.

Мен сіздермен кездескеніме қуаныштымын.

Жҥздеріңнен қуаныш кӛріп тҧрмын.

Балалар ҧйымдастырылған оқу

іс-әрекетінің

ҧйымдастырылғанын біледі.

Ҧйымдастыру.

Іздену.

-Балалар, сіздерді «Шаттық шеңберіне» шақырамын.

Кҥн, сәуле шашқаның ҥшін рахмет!

Бҧлт, жаңбыр сепкенің ҥшін рахмет!

Аспан, таза ауаң ҥшін рахмет!

Ағаш, кӛлеңкең ҥшін рахмет!

Қайырлы таң, достарым!

Қайырлы таң, апайлар!

-Балалар қазір жылдың қай мезгілі?

-Қыста далада не жауады?

-Қыс мезгілінде далада қандай ӛзгерістер болады?

-Қыста қандай ойындар ойнаймыз?

Балалар мына сиқырлы сандықшада жҧмбақ жасырыл-

ған. Сендер мҧқият тыңдап сол жҧмбақ шешуін дҧрыс

тапсаңыздар бҥгінгі оқу іс-әрекетінде нені бейнелейті-

німіз белгілі болады. Олай болса мҧқият тыңдаңыздар.

Жҧмбақ.

Шешен қалпақ басында,

Сәбіз екен танауы.

Қыста қардан тҧратын,

Тауып кӛрші сен оны?

Дҧрыс, балалар. Сендер жҧмбақ шешуін тауып

кеттіңдер. Енді біз бейнелеу сабағында қандай

қҧралдарды пайдаланамыз?

Мына суретте нелер бейнеленген ?

Қысқы табиғат суреттері кӛрсетіледі.

Сергіту сәті.

«Боран соқты».

Қонақтайды бақтарға,

Ақ кӛбелек, ақ мамық.

Аунап таза ақ қарға,

Балалар жҥр шаттанып.

Қане, балалар мына суретте балалар қандай жҧмыс

жасап жатыр?

Біз енді дәптерімізге аққаланы бейнелейік, содан соң

бояймыз.

Қандай бӛліктерден тҧрады?

Қандай геометриялық пішіндер бар?

«Тез қҧрастыр» ойыны.

Қыс мезгілі.

Қар жауады.

Кҥн салқын, аяз болады.

Шанамен сырғанап, аққала

жасап ойнаймыз.

Балалар «аққала», -деп

жауап береді.

Сурет дәптері, бояу,

қарындаш.

Суреттер бойынша

әңгімелейді.

Қардан аққала жасап жатыр.

Суретті салып,бояйды.

Балалар жауабы.

Қиылған суреттерден аққала

қҧрастырады.

166

Жақсы қатысқан балаларды мадақтап, алғыс білдіру.

Кҥтілетін нәтиже:

Білу қажет: Қыс мезгілінің, қысқы ойын тҥрлерін, ерекшелігін білу.

Тҥсінуі: Тҥстерді ажыратады біледі.

Қолданды: Бояу тҥрлерін таңдап, жҧмыс жасай біледі.

ДОПТЫ ЖОҒАРЫДАН ТІК ҚОЛМЕН ОЙЫНҒА ҚОСУ

Спанов Ә.Н.,

Ырғыз ауданы Қалыбай негізгі мектебінің дене тәрбиесі пәнінің мҧғалімі

Сабақтың

бӛлімі жә-

не уақыты

Сабақтың мазмҧны Жҥк

теме

Әдістемелік нҧсқаулар

І. Кіріспе

бӛлім

(10 минут)

1. Сапқа тҧрғызу;

Рапорт;

Сәлемдесу;

Сабақтың тақырыбымен таныстыру;

2. Кӛңіл аудару жаттығулары:

- «Оңға бҧрыл!»

- «Кері айнал!»

- «Солға бҧрыл!»

- «Секіріп кері айнал!»

Қозғалыста орындалатын жаттығулары:

- «Зал бойымен оң иық алдыға адымдап бас!»

1'

30''

3'

Саптағы тәртіпті және

спорттық киімді қадағалау.

Жаттығуларды толық және

дҧрыс, тиянақты

орындауын бақылау.

Оң аяқтың ӛкшесімен, сол

аяқтың басымен бҧрылу.

Сол аяқтың ӛкшесімен, оң

аяқтың басымен бҧрылу.

Денені тік ҧстап, тізені

бҥкпей жҥру.

Арақашықтықты сақтау.

- «Жай жҥріспен бас!»

- қол жоғары, аяқтың ҧшымен

- қол белде, аяқтың сыртқы қырымен

- қол белде, аяқтың ішкі қырымен

- жартылай отырып бас!

- толық отырып бас!

Дем алу жаттығулары:

1, 2 қол жоғарыда терең дем аламыз. 3, 4 қол тӛменде

деп шығарамыз.

-зал ортасынан 4 қатар саппен жҥріп бас!

Жалпы дамыту жаттығулары:

1-жаттығу. Б.қ.а.а.и.к қол белде басты 4 сан оңға, солға

айналдыру;

2-жаттығу. Б.қ.а.а.и.к қол басы иықта қолды алдыға,

артқа 4 сан айналдыру;

3-жаттығу. Б.қ.а.а.и.к қолды ашып артқа, алдыға 4 сан

айналдыру;

4-жаттығу. Б.қ.а.а.и.к қол кеуде алдында, 1, 2 қолды

жазбай, 3, 4 қолды ашып серпу;

5-жаттығу. Б.қ.а.а.и.к қол белде, белді 4 сан оңға, солға

айналдыру;

6-жаттығу. Б.қ.а.а.а оң қолды сол аяққа, сол қолды оң

аяққа тигізу;

7-жаттығу. Б.қ.н.т 1 тіреп отыру, 2 тіреп жату, 3 тіреп

отыру, 4 бастапқы қалып

8-жаттығу. Б.қ.н.т 4 сан оң аяқпен, 4 сан аяқпен, 3 сан

қос аяқпен, 4-ші сан 360 градусқа айналып секіру;

-оңға бҧрыл!

Сап бойынша жай жҥріспен бас!

30''

5'

4-6

рет

4-6

рет

4-6

рет

4-6

рет

4-6

рет

4-6

рет

4-6

рет

4-6

Денені тік ҧстау

Денені тік ҧстау

Денені тік ҧстау

қол желкеде

Екі қолды жоғары кӛтеріп

дем алу, екі қолды тҥсіріп

дем шығару.

Денені тік ҧстау, кӛзді

жҧмбай басты айналдыру;

Денені тік ҧстау

Қолды шынтақтан бҥкпей

орындау

Қолды кеуде тҧсынан

тҥсірмеу

Толық айналдыру

Тізені бҥкпей орындау

Сан бойынша орындау

Тепе-теңдікті сақтау

167

-сап тоқта!

-солға бҧрыл!

рет Арақашықтықты сақтау.

ІІ. Негізгі

бӛлім

(25 минут)

1. Қарама-қарсы эстафета ережесін тҥсіндіру:

Оқушылар 2 командаға бӛлінеді де, әр команда ойын-

шылары рет ретімен саналып, жҧп нӛмірлілер 15-20

метр алға шығып, ӛз командасының тақ нӛмірлілеріне

қарама-қарсы қатар сап тҥзеп тҧрады. Қатар тҥзеген екі

саптың басында тҧрған ойыншылардың алдынан сӛре

сызығы сызылады. Алаңның бір жағындағы екі коман-

даның ойынды бастайтын екі оқушысына екі эстафета-

лық таяқша беріледі. Ойыншылардың саны тақ болса,

ойынды екі оқушысы артық команда бастайды.

Эстафета таяқшасын ҧстаған ойыншылар берілген белгі

бойынша алға-ӛз ойыншыларына қарай жҥгіріп, таяқ-

шаны бірінші тҧрған ойыншыға беріп, ӛзі сол саптың

артына барып тҧрады. Эстафета таяқшасын алған ойын-

шы ілгері жҥгіріп, оны қарсыдағы келесі ойыншыға

береді. Барлық ойыншылар осылайша кезекпен жҥгіріп

шығады. Әрбір ойыншы ілгері жҥгіріп шыққан кезде,

оның командасы сызыққа қарай бір адым алға аттап

тҧрады. Ең соңғы ойыншы эстафетаны сӛре сызығында

тҧрған мҧғалімге береді. Жҥгіруді бірінші болып

аяқтаған команда жеңіп шығады.

3. Ойынды ойнату

5'

20'

Мҧқият тыңдау

Ереже бойынша дҧрыс

ойнауын қадағалау

ІІІ. Қоры-

тынды

бӛлім

(5 минут)

1. Сапқа тҧрғызу

2. Белсенді қатысқан оқушыларды атап кӛрсету

3. Бағалау, ҥйге тапсырма беру

1'

1'

3'

Демін басу

Кеткен қателіктерді айту

және кӛрсету

Тың кҥйінде жіберу

ШЕҢБЕР ЖӘНЕ ОНЫҢ ЭЛЕМЕНТТЕРІ

Сарина Г.Ж.,

Қарасай негізгі мектебінің математика пәнінің мҧғалімі

Уақыты Мҧғалімнің іс-әрекеті Оқушының іс-әрекеті Ресурс

Кіріспе

9 минут

Тренинг: «Шаттық шеңбері»

Балалар, сабақты бастамастан бҧрын әрқай-

сымыздың атымыз бен фамилиямыздың

бірінші әріптерінен сӛздер алып, сӛйлем

қҧрау керек

Қане келе қойыңдар

1 топ Хҧсейін Мейрамгҥл, Ибраһим

Назгҥл, Қуандық Жәнәділ;

2 топ Сәтжан Аружан, Тҧрарқызы

Қымбат, Орынбай Ӛскен;

Ӛ - ӛте

Н - нәзік

Ж - жайдарлы

А - ару

Қ - қыздар

Оқушылар бҥгінгі сабаққа

бір – біріне тілек тілейді,

сәттілік тілейді

Ӛткен тақырыптарға

шолу

Бейне ролик әркім бір –

біріне сҧрақ қояды.

«Мазайка» әдісі бойынша

Шаттық

шеңберіне

орналасады

Суреттер,

сандар

АКТ

Әріптер

168

ҚАЛАУ РАЙ, ҚАЛАУ РАЙДЫҢ МАҒЫНАСЫ

Серікболова А.

Қазақ тілі мен әдебиет пәні мҥғалімі

Мақсат: Етістіктің рай категориясын топтастыра отырып, қалау райдың мағынасын, жасалу

жолдарын игеру. Жаттығу жҧмысын орындау.

Кҥтілетін нәтиже: Барлығы: Қалау райдың мағынасына тҥсінік алады. Мысал келтіреді.

Кӛпшілігі: Қалау райдың жасалу жолына тоқталып, басқа рай тҥрлерімен салыстырады.

Кейбіреулері: Сӛйлемге толығымен морфологиялық талдау жасап, қалау райды табады.

М - мейрамдарыңмен суретті қҧрастыру арқылы 2

топқа бӛлінеді

АКТ арқылы тақырыпты жан-жақты кеңінен тҥсіндірем

Негізгі

бӛлім

16 минут

әр тҥрлі

тапсырмалар

Алтын

балытар

Жетондар

Қорытынды

5 минут «АБС» әдісі бойынша тест тапсырмалары 1. Шеңбердің центрі арқылы ӛтетін

хорданы не деп атайды.

А. диаметр Б. радиус С. хорда

2. Шеңбердің центрін оның бойындағы кез

келген нҥктемен қосатын кесіндіні не деп

атайды.

А. диаметр Б. радиус С. хорда

3. Шеңбердің бӛліктері деп атаймыз.

А. Диаметр Б. радиус С. доға

4. Екі радиустың арасындағы бҧрышты ...

деп атайды.

А. Радиус Б. центрлік бҧрыш С. Доға

5. АВ доғасының градустық ӛлшемі 122 тең

АОВ центрлік бҧрышының градустық

ӛлшемі неге тең?

А. 244 Б. 122 С. 61

6. Диаметрі 24 см-ге тең болса, онда радиус

нешеге тең?

А. 12 см Б. 4 см С. 6 см

«Рахмет айтар едім ...»

Рахмет айтам, белсенді болды, сыныпқа,

Бҥгінгі сабақ мақсатына жетті деп.

Рахмет айтам сыныпқа келген қонаққа,

Ӛкінбес деймін, уақыт босқа кетті деп.

Бірге жеңіп шығатын қиындықтан

Шәкіртсіздер тапсырманың тҥйін ҧққан.

Осыменен сабағымыз аяқталды,

Рахмет айтам сіздерге ойымды ҧққан.

1. Қандай геометриалық

фигуралармен таныстық?

2. Шеңбер салу ҥшін, нені

білуіміз керек?

3. Қандай қҧралдың

кӛмегімен шеңбер салуға

болады?

«А» «Б» «С»

кӛтеретін

қағаздар

Ҥлестірмелі

парақша

Шашылған ережелерді жинақта

Басы:1. Шеңбер - өзара

қиылыспайтын …тұйықталған сызық.

2. Радиус - …қосатын кесінді.

3. Хорда – …қосатын кесінді

4. Диаметр –бұл …қосатынкесінді

5. Дөңгелек – …жазықтықбөлігі

6. Диаметр – бұл…, хорда

соңы:1. …центрден бірдей

қашықтықта орналасқаннүктелерден тұратын

2. …шеңбермен шектелген.

3. …шеңбердің екі нүктесін

4. …шеңбер центрі арқылыөтетін.

5. … шеңбердің екі нүктесін

6. … центр арқылы өтетінжәне шеңбердің екінүктесін

Нүктелерді атаңдар: №228

Шеңберге тиісті

Шеңбер ішіндегі

Шеңберге тиісті емес

Шеңбердің сыртындағы

О

E

A

BC

D

F

, F

Шеңбердің центрін, радиусын,

диаметрін, хордасын атаңдар.

В

Тақырыпты

түсінбедім

Жақсы жауап

бердім

Таң қалдым

Жаңа мағлұмат

алдым

Өз мүмкіндігімді

көрсете алмадым

Үйрендім

169

Сабақ тҥрі: Жаңа білімді меңгерту

Оқушылар қызметінің ҧйымдастыру формалары: жеке жҧмыс, жҧппен жҧмыс

Тәсілі: тҥсіндіру, баяндау, кері байланыс

Әдістер: сҧрақ-жауап, топтастыру, тірек сызбалар, венн диаграммасы

Пәнаралық байланыс: әдебиет, музыка

Ресурстар: оқулық, тірек сызбалар, ҥлестірмелі қағаздар, суреттер, дидактикалық тапсырмалар,

аудиозапись, кесте

Уа-

қыт

мин

Сабақ

кезеңі

Блум бойынша

оқушылардың ойлау

деңгейлері

Мҧғалімнің оқытудағы

міндеттері

СМАРТ мақсатты

амалға асыру

механизмі.

Бағалау Ресурс

тар

Оқушылар-

дың іс-

әрекеттері:

Бәрін

қос-

қанда

ҧйымд.

форма

2 Ҧйым-

дасты-

ру

кезеңі,

психо-

логия-

лық

дайын-

дық

Барлығы: мҧғалімнің

сӛзін тыңдайды.

Тақтадан оқиды.

Көпшілігі: сҧрақтарға

жауап береді.

Тақтадағы тілектерді

оқиды.

Кейбіреулері:

оқушылар басқа

оқушыларға тілек

айтады, сабаққа

сәттілік тілейді.

- Балалар,ненің суретін кҿріп

тұрсыздар?

- Кҥннің (оқушылар жауап

береді)

- Балалар, күннің шуағын

кҿргенде сендер не сезесіңдер?

- Кӛңілің кӛтеріледі. Кҥнге қуа-

намыз. Кҥн бізге жылу береді.

Сәулесін тӛгеді. Кҥн шыққан

кезде жарық болады.

- осы кҥннің шуағы бізге де тҥсіп

тілек жолдапты.

-Сондықтан, бҽрің бір-біріңіздің

қолдарыңыздан ұстап, тақтада

жазылған тілекті оқып

шығыңдар.

Оқушылар

шеңбер

қҧрып,

сҧрақтарға

жауап

береді.

Тілектерді

оқиды.

Жеке

жҧмыс

Форма-

тивті

(Қалыпт

астыру-

шы)

Мадақ-

тау

Интер-

бел-

сенді

тақта

Кҥннің

суреті

3 Қайта-

лау

Барлығы: шартты

райдың ережесін

біледі, тҥсінеді, мысал

келтіреді.

Көпшілігі: шартты

рай қалай жасалады,

мысалды

морф.талдайды.

Кейбіреулері:

етістіктің басқа рай

категорияларына

тоқталады.

«Нені білеміз?»

Шартты рай дегеніміз не?

Шартты рай қалай жасалады?

Мысал келтіріңдер.

Етістіктің рай категориясын

топтайық.

Ашық рай Шартты рай

Бҧйрық рай

Қалау рай

Оқушылар

ӛткен сабақ

бойынша

нені біле-

тіндерін

дәлелдейді.

Сҧрақтарға

жауап

береді.

Жеке

жҧмыс

Форма-

тивті

(Қалып-

тастыру

шы)

Бас

бармақ

Интер-

бел-

сенді

тақта.

Тірек

сызба-

лар

арқылы

топтас-

ты-

рады.

10 Ҥй

жҧмы-

сын

тексе-

ру

Барлығы: Тест

тапсырмасын

орындайды.

Көпшілігі: 5 мақалды

толығымен жатқа

айтады, шартты райлы

етістікті анықтайды.

Кейбіреулері: Шартты

райлы етістіктерді

жіктеп,

морф.жасайды.

1) Тест тапсырмасын

орындайды. (5 сҧрақ) 5-ҧпай

2) 5 мақал шартты райлы

тҧлғасындағы жатқа айту. 5-ҧпай

3) Шартты райлы етістікті

жіктейді, морфологиялық талдау

жасайды.

Ҧпай саны: 12, 11 ҧпай – «5»

10, 9 ҧпай – «4»

8, 7, 6 ҧпай – «3»

5 тӛмен ҧпай – «2»

Оқушылар

тест тап-

сырмасын

орындай-

ды. Шарт-

ты райлы

етістіктерді

табады,

жасалу жо-

лын тҥсін-

діреді.

Жеке

жҧмыс

Сумма-

тивті

(жиын-

тық)

Тест

және

тапсырм

алар

Интер-

бел-

сенді

тақта.

1 Сергі-

ту сәті.

Барлығы: әнді

тыңдайды. «Әнді сҥйсең, менше сҥй»

Аудиозапись тыңдайды.

Оқушылар

ақын Мҧқа-

Жеке

жҧмыс

Форма-

тивті

Ақын

портре-

Етістіктің рай категориясы

170

Көпшілігі: Әннің

мағынасын ашады.

Етістіктерді

анықтайды.

Кейбіреулері: ақын-

ның басқа да

ӛлеңдеріне

қызығушылығы

артып, оқиды.

Қазақтың әйгілі ақыны Мҧқағали

Мақатаевтың «сәби болғым келе-

ді» ӛленің ән тҥрінде есту.

...Құс та болғым келмейді!

Қанатым бар. Қанатым бар

күмістен жаратылған.

Сҽби болғым келеді, сҽби

болғым, Мына ҿмірден хабарсыз,

жаңа туған.

От та болғым келмейді!

Жылуым бар. Жылуым бар,

керекпе жылыныңдар.

Ҽлди болғым келеді, ҽлди болғым

–Күн сҽулесі ойнақтап

тұлымында,

Отыратын анасы құлыным деп.

Қанаттанып ҿмірге ұшарымда,

Кесілмесін бҽрібір тұсауым да.

Сҽби болғым келеді, сҽби

болғым, Сҽбиі жоқ Ананың

құшағында.

Tap бесігі - кең жаһан

тарылмаған, Біреуге бар, біреуге

табылмаған.- Сҽби болғым

келеді, сҽби болғым,

Ана сүті аузынан арылмаған.

ғалидың

әнін тың-

дайды.

Ӛлеңнің

мағынасын

тҥсіндіреді.

Етістіктерді

анықтайды.

Мадақ-

тау

ті

10 Жаңа

тақы-

рып-

ты

мең-

геру

Барлығы: Жаңа

тақырыпты меңгереді.

Көпшілігі: Сҧрақтар

қояды. Соған жауап

іздейді.

Кейбіреулері: Ӛз

беттерімен басқа рай

тҥрлерімен оның

жасалу жолдарымен

салыстырады.

Қалау–ниет, тілек дегенді білді-

реді. Қалау–тҧрмыстық салт,

белгілі бір затты не бҧйымды

сҧрап алу.

Сонда қалау рай дегеніміз іс ие-

сінің қимылды, іс-әрекетті қала-

уын, соған ынтасын, ниетін

білдіреді, бірақ беретін

мағынасы нақтылы емес және

белгілі бір жолдармен жасалады.

Мысалы: Менің кітап оқығым

келеді. Сабақтан шыққан соң

ҥйлеріңе аман жетсеңдер игі еді.

Қалау райдың жасалу

жолдары.

1. –ғы/гі; -қы/кі жҧрнақтары жә-

не тәуелдік жалғауы жалғанып,

кел кӛмекші етістігімен

тіркеседі.

Етістікке –ғай/-гей; -қай/-кей

жҧрнақтары мен жіктік жалғауы

жалғанып жасалады

Етістікке –ғай/-гей; -қай/-кей

жҧрнақтары жалғанып еді кӛ-

мекші етістігімен тіркесіп те

қолданылады.

2. Етістіктің шартты рай тҧлға-

сына екен сӛзі тіркесіп, қалау

рай жасалады.

Мысалы: Анам қаладан келсе

Оқушылар

мҧғалімнің

тҥсіндірге-

нін тыңдай-

ды. Кӛрші-

лерімен

оқиды. Бір-

бірлеріне

тҥсіндіреді,

сҧрақ

қояды.

Жеке

жҧмыс.

Жҧп-

пен

жҧмыс.

Форма-

тивті

Мадақ-

тау

Кесте

Тірек

сызба-

лар

171

екен. Қалау рай жіктеледі.

7 Жаңа

сабақ-

ты

меңгер

генін

тексе-

ру

Барлығы: Жаттығуларды

орындайды, бір-

бірлерімен тексереді.

Көпшілігі: Қалау

райлы етістіктерді

жеке, кӛпше тҥрде

жіктейді.

Кейбіреулері:

Шығармашылық

тапсырманы

орындайды. Қалау

райлы етістіктерді

қатыстырып, ӛлең

шығарады. Басқа

оқушыларды тҥзетеді.

Практикалық жаттығулар.

156-жаттығу. Қалау райлы

етістіктерді тауып, қай жақта

тҧрғанын ажыратыңдар.

Үлгі: ішкіміз келді-І жақ, кҿпше

түрі

Тапсырма: Карточкамен

жҧмыс.

Тҿмендегі қалау райлы

етістіктерді жіктеңдер.

І оқушы–кӛргісі келеді, ІІ

оқушы –орындағым келеді, ІІІ

оқушы–жазғайсың, IV оқушы-

барсаң игі еді, V оқушы–

барғысы келеді, VІ оқушы–

айтқай.

Ж Жекеше Кӛпше

І барғым

келеді

барғымыз

келеді

ІІ барғың

келеді

барғыларың

келеді

барғыңыз

келеді

барғыларыңыз

келеді

ІІІ барғысы

келеді

барғысы келеді

158-жаттығу. Ойлан тап.

Барлық шаққа ие болатын

қай рай?

І жақта айтымайтын қай

рай?

Тҽуелдік жалғауларын керек

ететін қай рай?

Шығармашылық тапсырма:

«Менің арманым» шағын ээсе

жазу. Қалау райлы етістіктерді

қатыстырып ӛлең жазу.

Оқушылар

жаттығу

жҧмысын

орындай-

ды.

Карточка-

мен жҧмыс

жасайды.

Шығарма-

шалық

тапсырма-

ны

орындап,

қалау райлы

етістікті

анықтай-

ды.

Жеке

жҧмыс

Форма-

тивті

Бағдар-

шам

Оқулық

(105б.)

Ҥлестір

мелі

қағаз-

дар

Кесте

5 Бекіту

және

тҥзету.

Барлығы: Шартты рай

мен қалау райдың ор-

тақ белгілерін табады,

салыстырады.

Көпшілігі: Рай тҥрле-

рінің жасалу жолда-

рын айтып, дәлел-

дейді.

Кейбіреулері: Райдың

4 тҥріне бір-бірле-

рімен салыстырады

Венн диаграммасы

Шартты рай Қалау рай

Оқушылар

ӛткен

тақырып

пен жаңа

тақырыпта-

ғы етістік-

тің райла-

рын салыс-

тырады.

Жеке

жҧмыс

Форма-

тивті

Жҧлдыз-

ша

арқылы

бағала-

нады.

Интер-

бел-

сенді

тақта,

Плакат

Флип-

чарт

3 Ҥй

жҧмы-

сы

нҧсқау

лық

Барлығы: ҥй тапсыр-

масын тыңдайды.

Көпшілігі: шартты

райлы етістіктерді

біледі.

Кейбіреулері:

қосымша сҧрақ қояды.

Тапсырма. (106 бет) Жауабын

іздеңдер. Мысалы: Қалау рай

жасауға қатысатын кҿмекші

етістіктерді атаңдар. Оларсыз

қалау рай жасалама? Дҽлелдең-

дер. Қалау райлы етістік

тұлғасындағы ҿлеңді жаттау.

Ережені оқу.

Оқушы

кітапқа

қарайды,

мҧғалімді

тыңдайды.

Жеке

жҧмыс

Интер-

бел-

сенді

тақта

Оқу-

лық

(103 б.)

А А Ҧ

172

Рефлекциядан кейін мҧғалімнің сабақ ӛткізуінің есебі: Бүгінгі сабағымда алдыма қойған

мақсатыма жетемін деп сенімдімін. Ҽр оқушымен жеке жұмыс жасап, жұппен жұмыс жасаймын

деп үміттенемін. Оқушылардың алдына мақсат қойып, нҽтижесін ҿздерінен сұраймын. Қалау райлы

етістіктің мағынасы мен жасалу жолына толығымен тоқталамын. Сҿйлемдердегі, мақалдардағы

ҿлеңдердегі қалау райлы етістіктерді анықтап, морфологиялық талдау жасаймыз деп сенемін. Ҽр

оқушыға арнайы карточкамен жұмыс беремін. Оқушыларды бағалағанда 2 түрлі бағалауды

қолданамын. Ҽсіресе, формативті бағалауға кҿп кҿңіл бҿлемін.

ҒАБИТ МҤСІРЕПОВТЫҢ «АНАНЫҢ АНАСЫ» ӘҢГІМЕСІ

Cәрсенов С.С.,

Ырғыз ауданы Дҥкен негізгі мектебі

Сабақтың мақсаты: білімділік: кӛркем сӛз ӛне-

рінің зергері Ғабит Мҥсірепов шығармашылығы-

мен таныстыру, оқушылардың әңгіме сюжетінен

алған мағлҧматтары негізінде ана қҧдіретін,

батырлығына бас ию, оқушы сезімін ояту;

дамытушылық – ӛзіндік кӛзқарастарын дәлел-

деуге, ӛз ойларын тҧжырымдай білуге, шығарма-

шылық белсенділіктерін шыңдауға баулу;

тәрбиелік – оқушыларды ата – анасын

ардақтауға, халқын қҧрметтеуге тәрбиелеу.

Типі: жаңа білім меңгерту.

Тҥрі: Аралас сабақ.

Әдісі: проблемалық сҧрақтар, талдау.

Кӛрнекілігі: жазушының портреті, ана суреті,

ана туралы ӛлең жолдар, қосымша деректер,

сызбалар, элекрондық оқулық.

Тірек ойлар: «Анада үш бақыт бар: ар –

ождан, бҿбегі, ізгі еңбегі».

Пәнаралық байланыс: кӛркем әдебиет,

математика.

Сабақтың қҧрылысы:

І. Қызығушылықты ояту. «Ана» сӛзіне ҥңілу.

ІІ. Кіріспе сӛз: А) Ана – теңдесі жоқ қҧдірет.

Ә) Бҥгінгі қоғамдағы аналар.

ІІІ. Жаңа сабақ. Ғабит Мҥсірепов «Ананың

анасы». Ғабит Мҥсірепов ӛмірінен мәлімет.

ІV. Тақырып туралы толғаныс. Әңгіме

кейіпкерлері туралы ой жинақтау.

V. Оқулықпен жҧмыс. а) Қызын іздеп келе

жатқан ананың психологиялық күйін мҽтіннен

тауып жазу.

ә) Композициялық жоспар қҧру.

VІ. Бекіту сҧрақтары. Зымыран сҧрақтар.

VII. Қорытындылау: а) Ананың алақаны әлемді

әлдилейді; ә) Әдебиет айдынындағы аналар

бейнесі.

VIII. Бағалау. Ҥйге тапсырма.

Сабақтың барысы.

Ҧйымдастыру. Оқушылармен амандасу. Назарларын сабаққа

аудару.

Сабақтың тақырыбы, оның мақсат – міндеттерін

таныстыру (Оқушылар дәптерлеріне кҥннің

жадын, сабақтың эпиграфын жазады).

І. Қызығушылықты ояту. «Ана» деген сӛзді

естігенде ойларыңа ең бірінші қандай сӛздер

оралады? Сол сӛздерді тақтаға жазып кӛрейікші.

Оқушылардың ойларын жинақтап, тақтаға

топтастыру.

Ӛмір сыйлаушы Ҧрпақ әкелуші

Қҧдірет Асыл жан

Ардақты есім Сҧлулық атаулының киесі

ІІ. Кіріспе сӛз. А) Ана – теңдесі жоқ қҧдірет.

Ана саған керек болса, балаға да сен керек,

Кезекпенен ауысатын ғҧмыр ғой бҧл дӛңгелек.

Ана керек! О, адамдар, ана керек адамға,

Анасыздар аң сияқты кҥн кешіп жҥр ғаламда.

Пікірімді ҧнатпаған таптық та дер дананы,

Даналықтың қажеті жоқ сыйлау ҥшін ананы.

Төлеген Айбергенов

Иә, Ана деген – қҧдіретті ҧғым, қҧдіретті кҥші

бар сӛз. Сиқырлы да сырлы махаббаттың иесі де,

сҧлулық атаулының киелісі де – ана. Кім де бол-

са сол ана деген киелі сӛздің алдында кішірейеді,

3 Рефлек

сия

Барлығы: Кестені

толтырады.

Көпшілігі: сабақтағы

мақсатына жетті ме

екенін ӛз сӛзімен

айтады.

Кейбіреулері: Сабақтың басы мен

аяғын салыстырады.

Менің бҥгінгі

сабақтағы

мақсатым...

Мақсатыма

жеттім бе?

Оқушылар

кестені

толтырады.

Бҥгінгі

мақсаттары

на жетті ме

әлде жоқ

соған жауап

береді.

Жеке

жҧмыс

Форма-

тивті

Ма-

дақтау

Ана

173

әулиең де, небір мықтылығымен ғаламды аузына

қаратқан билеушілер де ҧлы ананың алдында тізе

бҥккен!

Кешірімшіл жҥрегін қолына ҧстап, жалындап

жанып тҧрған отқа да тҥсетін, ағынды суға да

ағатын, қҧлындаған дауысы кӛкке жетіп,

боздағын жоқтайтын да, ағынан жарылып

қуанатын да – Ана! Ана – жер бетіндегі ең

қымбат, ең асыл жан. Ананың қҧдіреті неге болса

да жетерлік. Ананың аяулы алақаны мен мейірлі

жҥрегіне тең келетін ештеңе жоқ.

Ә) Бҥгінгі қоғамдағы аналар.

«Табиғат ҽйелге былай дейді: Қолыңнан келсе

сұлу бол, қаласаң дана бол, ал саналы, ақылды

болуға міндеттісің» ( П.Томарин ).

Иә, Ана – адамзатқа нҧрлы ӛмір мен таусылмас

бақыт сыйлайтын абзал жан. Асыл да қымбат

аналардың орыны әрқашан да бӛлек. Бҥгінгі

жасампаз ӛміріміздің қай буынынан болса да

әйел – ана, әйел – еңбеккер, ана қайраткер,

басшыларды кӛптеп кездестіруге болады.

Мұқағали Мақатаев «Білесің бе?

Жыр жазу – маған қайғы,

Мысалы, Анам жайлы.

Сҿзбенен сурет салып, ой түйсем де,

Анамдай бҽрібір ол бола алмайды» дейді. Иә,

ақын адам баласында ең қасиетті тҧлға ана

екендігін айтады. Ол туралы қанша жыр жазса

да, сҥйкімді бейнесі толық шықпай қала ма деп

кҥмәнданады. Ал Ана тақырыбын ештеңеден

сескенбестен, анық та ажарлы етіп, ӛз

шығармаларына сҥйікті бейне ретінде

оқырманына таныта білген – кӛркем сӛздің

зергері Ғабит Мҥсірепов болатын.

Әңгіме авторы Ғабит Мҥсіреповтің ӛмірі мен

шығармашылығына тоқталу.

Туған жері Қызметі Ана жайлы

әңгімелері

(1902 – 1985)

Қазіргі

Солтҥстік

Қазақстан

облысының

Жамбыл

ауданындағы

«Жаңа жол»

ауылы.

Жазушы, драматург,

публицист, аударма-

шы, киносценарист,

қоғам қайраткері, ға-

лым. Қазақ КСР

Ғылым Академигі

(1958) Қазақстанның

Халық жазушысы

(1984)

«Ананың

анасы» (1934)

«Ашынған ана»

(1934) «Ананың

арашасы»

(1934) «Ер ана»

(1942)

«Ақлима»

(1944)

ІІІ. Жаңа сабақ. Бҥгін әңгімеміз сол «Ананың

анасы» әңгімесі туралы ӛрбиді. (Оқылатын

әңгіменің кӛлемі шағын болғандықтан мәтінді

ҥйден оқып, мазмҧнымен танысып келу

тапсырылған болатын.)

Жоспар бойынша әңгіме мазмҧнын баяндау.

1. Әйтілес қарттың әңгімесі.

2. Жалпақ палуанды Ергенектің елін шабуға

жіберуі.

3. Сақадай сайланған қырық жігіттің қалың

жылқыны барымталап айдап келе жатуы.

4. Жылқышының қызын аттарына мінгестіріп

алулары.

5. Жылқышының ӛлімі.

6. Анасының қызын арашалауы.

7. Қыз анасының Жалпақ палуанға, жігіттерге

арнап айтқан сӛзі.

8. Жалпақ палуанның анасы мен қызына

бостандық беруі.

ІV. Тақырып туралы толғаныс. Әңгіме

кейіпкерлері туралы:

1. Ананың қандай қасиеттерін ерекше бӛле-жара

айтар едің? (Ананың батылдығын, қайсарлығын,

ӛжет қасиеттерін ерекше айтар едім.)

2. Ана бейнесін жасай отырып жазушы не айт-

пақшы болған? (Бас бостандығынан айырылып

жолға тҥскен торғайдай болған ана тағдыры мен

батылдығын, қажымас қайратын кӛрсеткен).

V. Оқулықпен жҧмыс. «Мені ізде» (Оқушы

оқулық бойынша жұмыс істейді)

Ананың тілі. А) Қызын іздеп келе жатқан ана-

ның психологиялық күйін мҽтіннен тауып жазу.

Менің атым – әйел. Бәрің де анадан тудыңдар!

Анамен алыспайды да, атыспайды да! Кҥндіктің

ҧзын қҧрығы сарт етіп, қызыма тҥсе қалғасын,

соңдарынан қуып келіп тҧрмын! Берсеңдер – тірі

алып қайтам, бермесеңдер – ӛлі алып қайтам!

Ананың портреті.

- Бейшараның боз кӛйлегі жырым-жырым.

Қолдары қарғаның тҧяғындай қап-қара. Ерні

қырық тілінген, жарық-жарық, бірақ тҥйілген

қабағынан. От жанған кӛзінен жан шошырлық.

Ә) Композициялық жоспар қҧру.

Композиция (латынша composite – құрастыру,

қиыстыру) – кӛркем шығарманың қҧрылысы.

Оқушылар оқиғаның композициялық

жоспарын қҧрады.

Басталуы (оқиға орны суреттеледі).

Соқыр қарт Әйтілестің әңгімесі.

Байланысы (негізгі оқиғаның туындау себебі).

Жалпақ балуанның Ергенектің елін шабуға

аттануы.

Дамуы (адамдардың ӛзара қарым-қатынасынан

туған жағдай).

Барымта. Тезек арқалаған жас қызды олжалауы.

Шиеленіс (әр алуан жағдаят).

Жылқышының мерт болуы. Қыз анасының

әрекеті.

Шарықтау шегі (ең жоғарғы саты).

Ананың қҧдіреті. Кейкінің ҥкімі.

Шешімі (соңы).

Жалпақ балуанның Ана мен қызына бостандық

беруі

Венн диограммасы. Әңгіме кейіпкерлері Ана

мен Жалпақ балуанның ӛзіндік ерекшеліктерін

салыстыру.

174

Ананың анасы Ортақ Жалпақ балуан

Бейшараның боз кӛй-

легі жырым. Қолдары

қарғаның тҧяғындай

қап-қара. Ерні қырық

тілінген, жарық-жа-

рық. Бірақ тҥйілген

қабағынан, отжанған

кӛзінен жаның шо-

шырлық. Қырық жі-

гітті билеп әкететін

қҧдіретті кҥш иесі.

Сонар дегеннің қызы.

Әйелдің әйелі, ӛр

мінезді, ер, атыл.

Ергенек-

ті елінің

қҧрбаны.

Еріксіз

жандар.

( Бірі –

батыры,

бірі –

қатыны)

Жауырыны қақпақ-

тай, жҧдырығы тоқ-

пақтай, сыртынан

қарағанда қҧйған

пештей. Астында

сары қасқа аты бар.

Бала бидің батыры,

балуан.

Қалыңдығынан айы-

рылып қалған на-

мысшыл батыр.

Ақылды. Сӛзге

тоқтамшыл.

VІ. Жаңа сабақты бекіту Зымыран сҧрақтар.

(Сұрақ-жауап )

1. Аппақ, ақ бас, соқыр қарт етектей сақалын

балуан бармақтарымен сипалап отырған кім?

(Әйтілес қарт ).

2. Оның әңгімесін тыңдаушылар кімдер?

(Балалар, саудагер Рамазан, молда).

3. Бала бидің батыры кім? (Жалпақ балуан).

4. Оның шабуға барған елі (Ергенекті).

5. Ергенектің елінде Жалпақтың қандай қҧнды

дҥниесі бар? (Қалыңдығы).

6. Жалпақ балуанның қасында қанша жігіт бар?

(Қырық жігіт).

7. Батырдың тілегі не? (Жауға кездесу).

8. Бидің тілегі не? (Жылқыға кездесу).

9. Әңгімеде батылдығымен, ақылымен кӛзге

тҥскен кім? (Ана, әйел).

VII. Сабақты қорытындылау.

1. Поэзия минуты. Ақындардың ана

тақырыбында жазған ӛлеңдерін жатқа оқу.

2. Ана тақырыбына ӛлең жазу.

Сендердің аналарыңды қаншалықты

білетіндеріңді байқап кӛрелік.

1. Анаң қандай тҥсті киімдер ҧнатады?

2. Жақсы кӛретін тағамы қандай?

3. Ҧнататын әншісі кім?

4. Анаңның кӛзінің тҥсі қандай?

5. Ҧнататын гҥлі қандай?

6. Анаңа қандай сыйлық бересің?

VІІІ. Бағалау. Ҥйге тапсырма. Ғ. Мҥсіреповтің

ана тақырыбында басқа да әңгімелерін оқу,

олардың ортақ идеясын табу; осы әңгімемен

салыстыру.

Ж.ЖАБАЕВ «АЛҒАДАЙ ТУРАЛЫ ӘРБІР ОЙ»

Тағаева Г.Ж.,

Ырғыз ауданы Қалыбай негізгі мектебінің қазақ тілі мен әдебиет пәні мҧғалімі

Сабақтың мақсаты:

Білімділік - Жамбыл шығармашылығына

тоқтала отырып, ӛлеңнің мағынасын ашып

тҥсіндіру, ӛлең мазмҧны бойынша әртҥрлі

тапсырмалар орындату;

Тәрбиелік - оқушыларды Отанды сҥюге, пат-

риоттыққа тәрбиелеу, поэзия қҧдіретін сезіндіру;

дамытушылық – ӛлеңге жан-жақты талдау

жасату арқылы ой белсенділігін арттыру, сӛйлеу,

жазу мәдениетін дамыту, ізденуге тәрбиелеу.

Типі: жаңа сабақ. Тҥрі: ҧжымдық ізденіс. Әдісі:

мәнерлеп оқу, кубизм стратегиясы, ӛлең

қҧрылысына талдау, шығармашылық жҧмыс.

Кӛрнекілігі: Ақын туралы суретті альбомдар,

ӛлеңдер жинағы, тақырып бойынша слайдтар,

ҥнтаспа.

Пәнаралық байланыс: тарих, халықтық

педагогика.

Сабақ барысы

I. Ҧйымдастыру: сәлемдесу, оқушыларды

тҥгелдеу, оқушылар назарын сабаққа аудару.

II. Ҥй тапсырмасын тексеру: Сӛз кезегі «Жас

тілшілерге» беріледі. (оқушылар ақынның ӛмірі

мен шығармашылығы туралы ӛз беттерінше

дайындап келген жҧмыстарына тоқталады, ақын

ӛмірі туралы слайд кӛрсетіледі). «Аттандыру»

ӛлеңін жатқа айту.

1846 – 1945 ж.ж Поэзия алыбы

XX ғасырдың

«Гомері» Дастаншы

Кҥйші Айтыскер ақын

III. Ҥй тапсырмасын тӛменде кӛрсетілген

сызба бойынша бекітемін.

ІV. Жаңа сабақ:

Ленинградтық ӛренім,

Мақтанышым сен едің!

ЖАМБЫЛ

Ақын

«Кедей кҥйі»,

«Жылқышы»,

«Ленинград-

тық ӛренім»,

«Аттандыру»,

«Алғадай

туралы әрбір

ой».

Айтыскер

Сарбас, Қҧл-

манбет, Шашу-

бай, Бақтыбай,

Досмағамбет

сынды

ақындармен

айтысқан

Жыршы

«Ӛтеген ба-

тыр», «Сҧран-

шы батыр»,

«Саурық ба-

тыр», «Жапар

туралы»

дастандары бар

Жамбыл

кім?

175

Нева ӛзенін сҥйкімді

Бҧлағымдай кӛремін!

«Бҧл ӛлеңді кӛзге жас алмай, қуаныш сезімімен

толқымай оқи алмайтын едік. Біз бҧл хаттағы

ӛлеңнің артымыздан кҥшті таяныш келгендей

қымбат екенін білдік. Қазақстан халқы бізге

ӛзінің туысқандық сәлемін, ықыласы мен

достығын жолдаған еді, біз кҥшімізге кҥш

қосылғандай ҧрысқа аттандық». /В.Вишневский/

- Иә, КСРО- Германия соғысының барлық

кезеңінде ақын Жамбылдың ӛр дауысы еліміздің

тҥкпір-тҥкпіріне тҥгел естіліп жатты, ол ӛзінің

шығармаларымен майдандағы жауынгерлерге

дем берді, намысын қайрап, ерлікке баулыды.

Ендеше, оқушылар, бҥгінгі танысатынымыз-

жыр алыбы, белгілі айтыскер Жамбылдың соғыс,

Отан қорғау тақырыбына арналған «Алғадай

туралы әрбір ой» ӛлеңі.

1. Ӛлеңді мәнерлеп оқимын және екі оқушыға

оқытамын. (Ҥнтаспадан Алғадайды соғысқа

шығарып салып тҧрған ақынның ӛлеңін тыңдата

отырып, оқушыларға «Жамбыл» киносынан

ҥзінді кӛрсетіледі).

2. Ой қозғау. Ӛлең бойынша қойылатын

сҧрақтар:

- Ӛлең кімге арналған?

- Ӛлеңде ақын сезімі қалай беріледі? - Ақынның

соғыс туралы тағы қандай ӛлеңдері бар?

Бҧл ӛлең – ақынның Алғадай атты ҧлының 1941-

1945 жылдардағы соғыстан оралмай қаза тапқан-

дығынан хабар береді, осы кезде Жамбыл ақын

қайғы жҧтып, мҧң- шерін жырмен жеткізеді.

Алғадай – Жамбылдың ӛте жақсы кӛретін бала-

сы. Майданға әке әмірімен аттанады. Майданда

еткен еңбек, ерліктерін естігенде қуана жауап

жазады, алғыс айтады. Майдандағы әр жеңіске

қуанышын да білдіріп отырады. 1943 жылы

баласы Алғадайдың қайтыс болғанын Ғали

Орманов (сол кездегі хатшы), Әбділда

Тәжібаевтар естірткен.

Ӛлең ҥш бӛлімнен тҧрады. I, II бӛлімдерде ақын

ҧлын жоқтаса, III бӛлімде ӛзіне басу айтады,

сабырға шақырып тоқтау салады.

V. Практикалық дағды кезеңі. Ӛлең мазмҧнын

тереңірек талдау ҥшін кубизм стратегиясын

пайдаланамын.

Сӛздікпен жҧмыс. Мҥрде – ӛлген адамның

денесі. Кӛзел – кӛпті кӛрген, сҧңғыла. Кәріп –

жалғыздықтан жапа шеккен жан. Жабы –

жылқының нашар тҧқымы.

Талда. Берілген шумақты ӛлең қҧрылысына

талда

/Темір ӛзек/ /пенде жоқ,/ 7а

/Ӛлмес адам/ /елде жоқ./ 7а

/«Орынсыз деп/ / ӛлімі»/ 7б

/Ондай ойлау/ / менде жоқ/ 7а

7 буынды, 2 бунақты, 8 шумақты, 4 тармақты,

аралас ҧйқас.

Суретте. «Аттандыру», «Алғадай туралы әрбір

ой» ӛлеңдеріне ортақ кейіпкер – Алғадайдың

бейнесін суреттеңіз.

Жамбылдың ӛте жақсы Ата сӛзін сыйлаған

азамат. кӛретін баласы.

Алғадай Ел ҥшін қан майданға 1943 жылы ерлікпен қаза

тапты.

аттанды.

Салыстыр. 1986 жылғы Желтоқсан кӛтерілісін-

де ерлік танытқан Қайрат Рысқҧлбеков пен

КСРО – Германия соғысында абыройлы іс

кӛрсетіп қаза тапқан Жамбылдың ҧлы Алғадай

бейнелерін салыстырыңыз.

(Қайраттың анасы мен Жамбыл ақынның

жоқтауы туралы сахналық қойылым).

Қайраттың анасының жоқтауы. Алғадайды

әкесінің жоқтауы

Қҧдіреті кҥшті қҧдайым, Топырағың торқа боп,

Не айтып саған жылайын? Тыныш ҧйықта дедің бе?

Қыршынынан алған ҧлымды Қалай қиып қалдырдың

Қайтіп мен кері сҧраймын? Қарт әкеңді дедің бе?

Сҧм ажал неткен қаталсың, Елжірейді ӛзегім,

Қҧлыным ҥнсіз жатарсың. Ауырады белім де...

Зарлаумен атқан ақ таңым, Қаза болып кӛзелім,

Зар естіп қайта батарсың. Халім қиын менің де.

«Елім» деп жанын кҥйдірген, Алатауды айналсам,

Жалынға тӛсін сҥйдірген, Алғадайды табам ба?

Сол кҥні белін бекемдеп, Сарыарқаны сандалсам,

Бір уыс жанын тҥйдірген. Саңылағымды табам ба?

Қайратым менің, қҧлыным, Ӛлім деген у екен

Халқым-ау, кетті бір ҧлың. Мендей кәріп адамға.

Айырылып сенен сол кҥні, Кҥнде ҥйімде кҥңіренем,

Ҥзілді-ау менің жҧлыным. Кӛзіме жас алам да.

Жоқтау – ауыз әдебиетіндегі тҧрмыс-салт

жырларының бір тҥрі. Ол қазаға ҧшыраған

адамның артында қалған жақындарының

қайғылы сарынмен айтатын зары, мҧң сӛзі.

VI. Бекіту. «Тілек ағашы» ойыны арқылы

жаңа сабақты бекітемін. (Тақтаға жҥз жасаған

бәйтеректің суреті ілінеді, оқушылар берілген

сҧрақтарға жауап беру арқылы іштерінен тілек

тілей отырып, ақ шҥберек байлайды)

Сҧрақтар: 1. Жамбыл кімдермен айтысқан және ақынның

жеңген атақты ақыны кім еді? (Қҧлмамбет ақын)

2. Атамыз қандай ордендермен марапатталды?

(Ленин орденімен, Еңбек Қызыл Ту, «Қҧрмет

Белгісі» ордендерімен марапатталды)

3. Жамбылдың әкесінің шын аты? (Жапа)

4. «Жамбыл дҥниеге екі рет келген адам: тоғыз

ай, тоғыз кҥнде ана қҧрсағынан туды. Жасы

тоқсаннан асқанда замана қҧрсағынан қайта

туды» - деген сӛзді кім айтқан? (Ғ.Мҥсірепов)

176

5. Жамбыл атамыз қанша кҥй шығарған,

атамыздың шәкірті кім еді? (20 –дан астам кҥй

шығарған, Кенен)

6. Жыр алыбы Жамбылдың ӛзі «Менің пірім»

деп ҧстаз тҧтқан ақыны кім? (Сҥйінбай)

VII. Ҥй тапсырмасы: «Жамбыл – жыр алыбы»

тақырыбында шағын эссе жазып келу, ӛлеңнен

ҥзінді жаттау.

VIII. Бағалау. Сабақта белсенділік танытқан

оқушылар бағаланып, ең ҥздік оқушыға

атамыздың батасын бере отырып, ҥкілі

домырасы сыйға беріледі.

ЖОЛ ЕРЕЖЕСІН БІЛЕМІЗ БЕ?

Туребаева Ж.К.,

Ақтӛбе қаласы №18 ОМ мектепалды даярлық сыныбының мҧғалімі

Мақсаты: Балаларды жол ережелерімен, белгі-

лерімен таныстыра отырып, жолдағы қауіпсіздік

ережелерін сақтап жҥруге дағдыландыру. Ойын

арқылы балалардың ой-ӛрісін дамыту.

Бағдаршам жол ережесі жӛнінде мағлҧмат беру.

Шаттық шеңбері: Қуан, шаттан, алақай!

Қуанатын келді кҥн.

Қайырлы таң кӛк аспан!

Қайырлы таң жер ана!

Қайырлы таң достарым!

Тәрбиеші: Балалар сіздер білесіздер ме? Біз сіз-

дермен қазір сиқырлы жол кӛлік еліне аттана-

мыз. Ол ҥшін автокӛліктерімізге мініп, жолдағы

бар белгілермен танысамыз. Жолға аттанамыз

ба?

Балалар: Иә.

Тәрбиеші: Ендеше, жолымызға шығайық.

Топтағы музыкалық орталыққа автокҿліктің

дыбысы бар үнтаспа қосылады. Балалар

елестету арқылы тізіліп тұрған отырғыштарға

отырып, машинада кележ аткандай ҽсерде

болады. Бір бала жүргізуші рҿлін атқарады.

Тәрбиеші: Мінекей, балалар біз сіздермен қазір

аялдамаға тоқтап отырып, кӛптеген ережелер-

мен, белгілермен танысамыз. Ал, кім ережелер

мен белгілерді білсе, маған кӛмек беріп отырады.

1. «Белгілер» аялдамасы:

Балалар жол ережесін сақтауға кӛмекші болатын

белгілерді айтады.

2. «Ережелер» аялдамасы:

Балалар жол ережелерімен танысады.

Ойын: «Жақсы-жаман» дамытушы ойыны

ойналады.

Мақсаты: Балалар суреттерге қарай отырып,

жолда болатын жақсы және жаман іс-әрекеттер

туралы ӛз ойларын айтады. Жаман қасиеттерді

болдырмау жағдайларын қарастырады.

3. «Бағдаршам» аялдамасы:

Балалар жҧмбақ шешеді. Бағдаршамның тҥстері,

олардың маңызы туралы айтады. Білетін тақпақ,

ӛлең жолдарын айтады.

Жҧмбақтар:

1. Менің ҥш кӛзім бар,

Бір кӛзім кідір, - дейді,

Бір кӛзім жҥгір, - дейді,

Бір кӛзім абайла,

Қарап ал маңайға, - дейді. (Бағдаршам)

2. Ақ пен қара сызығы,

Жолақ-жолақ сызылған.

Адамға жоқ зияны,

Аямапты ақ пен қара сияны. (Зебра)

3. Бір адам бар ҥш кӛзді,

Мінезі қатал, бір сӛзді.

Жасылы жанса «жҥр дейді»

Ескертпесі сарысы

Бәрінің жӛнін «біл» дейді. (Бағдаршам)

Тақпақтар:

Айша: Қызыл кӛзін ашқанда,

Сабыр сақта, баспа алға!

Сары кӛзін ашқанда,

Қарап қалма аспанға,

Жасыл кӛзін ашқанда,

Ӛте бергін жасқанба!

Кӛзін ашып-жҧмады,

Бағыт сілтеп тҧрады.

Ардақ: Жасыл жанды,

Ӛте бер, бағын жанды.

Ал егер сары жанса,

Кідір, тҧр, жолда байқа!

Қызыл жанды қып-қызыл от сияқты.

Қолыңды кҥйдіретін шоқ сияқты.

Бағдаршамды әрқашан есте сақта.

Айару: Бас кӛшеде қырағы,

Ҥш кӛзді дәу тҧрады.

Ашса кезек ҥш кӛзін,

Айтты деп біл ҥш сӛзін.

Тоқта,

Сақтан,

Жол ашық.

Айзере: Ҥш кӛзім бар, ҥш тҥрлі,

Тҧратын сенің жолында,

Қарап алшы абайлап,

Оңын менен солыңа.

Кеңбай: Ашсам сары кӛзімді,

Даярмын жолдан ӛтуге.

Жанғанда жасыл атташы,

177

Қызыл шамға тоқташы.

Мадияр: Балалар!

Осыны ҧғып алыңдар,

Бағдаршамға қарандар

Ӛтуге жолдан жараңдар!

3. «Кӛлік тҥрлері» аялдамасы: Балалар кӛлік тҥрлерімен танысады, кӛлік

тҥрлерін атайды.

Ойын: «Дыбысын ажырат»

Мақсаты: Музыка әуенінен әр тҥрлі

машиналардың дыбыстары қосылады.

Балалар қай машинаның дыбысы екенін ажырату

керек.

Тәрбиеші: Балалар, бағдаршамның қызметі

қандай?

Балалар: Жол тәртібін реттеуші.

Тәрбиеші: Бағдаршамның қызыл кӛзі жанса не

істеміз?

Балалар: Тҧрамыз.

Тәрбиеші: Сары кӛзі жанса не істейміз?

Балалар: Дайындаламыз.

Тәрбиеші: Жолдың қай жағымен жҥру керек?

Балалар: Оң қол жақпен жҥреміз.

Тәрбиеші: Қоғамдық кӛліктерге қай жерлерден

отырамыз?

Балалар: Аялдамадан отырамыз

Тәрбиеші: Бағдаршам, кӛліктер жол ережесі

бойынша дҧрыс жҥріп және жолдан дҧрыс

ережемен жҥру ҥшін керек екен. Қауіп-қатерден,

кӛлік апаттарын болдырмау мақсатында

орналастырылған.

Сҧрағыма ӛте жақсы жауап бердіңіздер.

МЕНІҢ ҚАЛАМ. МЕНІҢ АУЫЛЫМ

Тщанова Е.М.,

Ақтӛбе қаласы №2 орта мектебінің бастауыш сынып мҧғалімі

Сабақтың мақсаты: Білімділік: білімдері мен тҥсініктерін кеңейту,

ӛткен материалды практикалық жолмен

меңгерту.

Дамытушылық: Ауызекі сӛйлеу дағдысын же-

тілдіру; оқушылардың дҥниетанымын кеңейту;

ауызша ойлау мен сӛйлеу қабілетін дамыту

Тәрбиелік: туған жеріне деген сҥйіспеншілігін,

туған қаламызға патриоттық мақтаныш сезімін

туғызу, бір-біріне кӛмек беруге, ҧйымшылдыққа

тәрбиелеу.

Сабақтың тҥрі: Жаңа сабақ

Сабақтың әдісі: Топпен жҧмыс, сҧрақ-жауап,

талдау, жинақтау.

Пәнаралық байланыс: Әдебиеттік оқу,

ағылшын, бейнелеу ӛнері.

Сабақтың қҧрал-жабдығы: Суреттер,

сызбалар, плакаттар, маркерлер, стикерлер,

макет, интерактивті тақта.

Сабақ барысы:

I. Ҧйымдастыру кезеңі.

а) Сәлемдесу.

б) Оқушыларды тҥгендеу.

в) Сабақтың тақырыбын және мақсатын қою.

(Презентация)

Тілдік ортаға кіру.

Бҥгін аптаның қай кҥні?

Сәрсенбі қандай кҥн?

Психологиялық дайындық

Қайырлы кҥн деп айтамыз,

Баршаңызға қайта біз,

Отбасының гҥліміз,

Кӛңілді ӛтсін кҥніміз!

II. Ҥй тапсырмасын тексеру.

Балалардан ҥйге берілген тапсырма бойынша

сҧралады. Сҧраққа жауаптар алынады.

1. Біз қай мектепте оқимыз?

2. Біздің мектеп қай кӛшеде орналасқан?

3. Біз мектеп ережесін білеміз бе?

4. Тағы басқа қандай талап қояр едің?

5. Сен мектеп ережесіне бағынасың ба?

Мҧғалім сӛзі: Балалар, бҥгін бізге қонақтар

келіп отыр, сондықтан ӛз білімдеріңді жақсылап

кӛрсетуге тырысыңдар. Ол ҥшін алдымен біз екі

топқа бӛлініп отырайық. (әртҥрлі суреттерден

қала мен ауылға байланысты суреттерді табу

арқылы екі топқа бӛлінеді.)

ІІІ. Жаңа материалды меңгерту

- Балалар, бҥгін біз не туралы айтатынымызды

білесіңдер ме?

- Бҥгінгі сабағымыздың тақырыбын кім табады?

- Дҧрыс айтасыңдар балалар, бҥгінгі

сабағымыздың тақырыбы менің қалам, және

менің ауылым деп аталады.

1. Топпен жҥмыс

(Әр топ ӛзінің атын қорғап шығады. Ол туралы

не білетіндігі сҧралады.)

Қала Ауыл

Мәтінмен жҧмыс. Оқушылар мәтінмен оқып танысып шығады. Әр

топ ӛзінің мәтінін оқып не жайында екенін

тҥсіндіріп береді. Сҧраққа жауаптар алынады.

Дәптермен жҧмыс

Тақтадан кӛрсетілген суреттер бойынша қаланы

бір бӛлек, ауылды бір бӛлек топтап жазу.

2. Топпен жҧмыс

178

«Болашақты қиялдау» (екі топқа тапсырма бері-

леді болашақта ӛз қаласында немесе ауылында

қандай кешеннің болуын қалайды.) Бірінші топ

конструктордан бір кешен қҧрастырады, ал

екінші топ ақ қағазға суретін салады.

Сӛздікпен жҧмыс

Сол қҧрастырған немесе салған заттарының

аттарын ҥш тілде айтып береді.

1

2

3

Сергіту сәті

Балалар тақтамен қосылып ән айтады.

IV. Сабақты бекіту.

Екі дос туралы әңгіме

-Екі дос кездесіп, әңгіме-дҥкен қҧрады.

Біріншісі: «Ҧйықтап 100 жылдан соң оянып,

елімнің қандай болғанын кӛрсем ғой» деді. Ал

екіншісі тҧрып: «Мен ҧйықтағым келмейді. Мен

елімнің болашағын ӛз қолыммен тҧрғызғым

келеді», - деді.

Сендер екеуінің жауабының қайсысын қолдар

едіңдер?

1. Қаламызда қандай ескерткіштер бар?

2. Ақтӛбе деп неліктен атаған?

3 Қала мен ауылдың айырмашылығы неде?

4. Ауыл адамдары калай еңбек етеді?

5. Ауылда қандай маман иелері бар?

6. Туған жер дегенді қалай тҥсінесің?

Кері байланысқа тҥсу

Бағдаршамның әр тҥсіне тҥсіндім, тҥсінбедім,

мҥлдем тҥсінбедім деген қағазды жапсыру

арқылы байланысқа тҥсу.

V. Бағалау. Екі топ бір-бірін бағдаршам

кӛздерін кӛтеру арқылы бағалайды.

VІ. Ҥйге тапсырма. Ҥйден бірінші топ «менің

қалам» тақырыбына эссе жазу. Екінші топ

«менің ауылым» тақырыбына ӛлең шығару.

ОНДЫҚ БӚЛШЕКТІ НАТУРАЛ САНҒА КӚБЕЙТУ

Шәдікова А.Ә.,

Ырғыз ауданы №1 қазақ орта мектебінің математика пәнінің мҧғалімі

Сабақ мақсаты Барлық оқушылар:

Ондық бӛлшекті натурал санға кӛбейту бойынша оқушылардың білімдерін бекіту

және тиянақтау, жҥйелеу

Оқушылардың басым бӛлігі:

Топта жҧмыс істеу арқылы ізденеді, біледі, тҥсінеді және мәтінмен жҧмыс істеу

арқылы пәнге қызығушылығы артады

Кейбір оқушылар:

Оқушылардың ойлау қабілеттерін дамыта отырып, интеллектуалдығын

қалыптастыру.

Қҧндылықтарды

дарыту

«Мәңгілік ел» ҧлттық қҧндылықтың негізі индустрияландыру мен инновацияға

негізделген экономикалық ӛсуіне негізделіп оқушылардың бойында зерттеушілік,

инновациялық, шығармашылық қабілеттерін қалыптастыру арқылы, бәсекеге

қабілетті ету

Сабақтың барысы

Сабақтың

кезеңдері

Жоспарланған жҧмыс Ресурстар

Сабақтың басы (МК) Оқушылардың сабаққа дайындығы.

Сабақтың басталуына жағымды ықпал ететін кӛңіл кҥй қалыптастыру.

Сабақ мақсатымен таныстыру.

Ҥй тапсырмасын тексеру: «Бағдаршам» әдісімен № 818, № 821

- оқушылар, ертең 9 ақпан қазақтың ҧлы ақыны М.Мақатаевтың

туылған кҥніне орай ақынның ӛлең шумақтары арқылы топқа бӛліне

қояйық. «Ҥш бақытым», «Пай,пай, өмір!», «Елім барда»

Әр оқушыға жеке ӛзін бағалауға арналған дескрипторлар таратылып

беріледі

Сабақтың ортасы

«БЛУМ тҥймедағы» әдісі бойынша қайталау сҧрақтары:

Жҧмбақ. Бҥтін менен бӛлшекті,

Ҥтірменен айырған.

Әп-әдемі жазулар,

179

Айтыңдаршы, қандай сан? (ондық бөлшек)

Білу

Тҥсіну

Қолдану

Талдау

1.Қандай сан ондық бӛлшек деп аталады?

2. Ондық таңбалар дегеніміз не?

3. Қандай жай бӛлшектерді ондық бӛлшекпен жазуға болады?

4. Ондық бӛлшектер координаталық сәуледе және разрядтары

бойынша қалай салыстырылады?

5. Ондық бӛлшектерді қосу және азайту амалдары қалай орындалады?

6. Ондық бӛлшекті натурал санға қалай кӛбейтеді?

«Жҧбыңды тап» ойыны

1. 0,02*2=0,04

2. 0,05*6=0,3

3. 0,003*10=0,03

4. 0,012*7=0,084

5. 1,003*3=3,009

6. 2,1*4=8,4

7. 5,0002*3=15,0006

8. 0,003*15=0,045

9. 0,009*1000=9

Дескриптор:

- Ондық бӛлшекті натурал санға кӛбейте алады;

Ондық бӛлшектерге қатысты анықтамаларды математикалық тілде

жеткізе алады.

Кері байланыс: «Бағдаршам»

- ӛте жақсы орындалған

- толықтыру керек

- топта қайта қарау керек

Кітаппен жҧмыс:

№822

1)8,3 ;

;

.

(МК,Ҧ)

Топпен жҧмыс:

Деңгейлік тапсырмалар

А “Қас қағым сәт”

1) 1,83 × 10=1 8, 3;

І 2) 12,085 × 100=1 2 0 8, 5;

3) 7,5492 × 1000=7 5 4 9, 2;

1) 0,103 × 10=1,03;

ІІ 2) 2,758 × 100=275,8

1) 1,51 × 10= 1 5, 1;

3) 2,1561 × 1000=2 1 5 6, 1;

ІІІ 2) 91,065 × 100=9 1 0 6, 5;

3) 63,0457 × 1000=63045,7.

Сергіту сәті:

Оқушылар орынынан тҧрып, екі қолдарын бҥйіріне қояды.

Айтылған тҧжырым дҧрыс болса оңға бҧрылады, егер де

қате болса солға бҧрылады.

1) Ӛзара кері сандардың кӛбейтіндісі 1-ге тең

2) Санды нӛлге бӛлуге болады

Оқулық

Деңгейлік

тапсырма-

лар

№1Жҧмыс

дәптері

Деңгей-

лік

тапсыр-

малар

180

Жинақтау

3) Координаталық сәуле тең бӛліктерге бӛлінеді

4) Азайтуға кері амал кӛбейту амалы

5) Натурал санға кері сан алымы 1-ге тең, бӛлімі сол санның ӛзі

болатын бӛлшек

6) Математика оңай пән

7) Нҧржігіттің бойы Дидардан ҧзын т.б. сҧрақтар

В І топ: Жолаушылар поезында 15 вагон бар. Оның 0,6-сы купелі

вагондар, қалғандары плацкарт вагондар. Жолаушылар поезында неше

плацкарт вагон бар?

15*0,6=9 - купелі вагондар

15-9=6 - плацкарт вагондар

Ж: 6 вагон

ІІ топ: «Ту-134» ҧшағы 900 км/сағ жылдамдықпен 1,5 сағ, ал 0,4 сағ

850 км/сағ жылдамдықпен ҧшты. Ол барлығы қанша қашықтықты

ҧшты?

S=1,5*900+0,4*850=1350+340=1690 км.

Ж: 1690 км.

ІІІ топ: Бір диванды қаптауға 3,25 м, ал бір орындықты қаптауға 0,75

м мата керек. 2 диванды және 12 орындықты қаптауға неше метр мата

қажет?

2*3,25+12*0,75=6,5+9=15,5 м

Ж: 15,5 м.

С Тиімді тәсілмен есептеңдер:

1) 48,0557,05,15)7,0327,0()6,0559,0(

2) 30125,25,2845,2)81,36,58()95,25,213(

3) 55,1865,27726,291,47)26,23426,2()3,17761,3(

Дескриптор:

- Ондық бӛлшекті натурал санға кӛбейтуді есептеуде қолдана алады.

- Ондық бӛлшекті натурал санға кӛбейтуді мәтін есептерді шығаруда

қолдана алады.

Кері байланыс: «Парталас көршіңе 1 пікір таңдаңыз:»

Жарайсың!

Мен сабақтағы сенің жҧмысыңа ризамын.

Сен жақсырақ жҧмыс істей алар едің

Математикалық лабиринт ойыны:

Тапсырмаларды ауызша орындап, оның тҧсындағы әріптерді сәйкес

жауаптарға кестеге толтырғанда «Қазақстан - 2050» жылы қандай

ел болатынына кӛз жеткіземіз.

Е1 І2 Ң3

І10 К4

Ә9 Г5

Л8 М7 Л6

16,1 20,7 6,9 11,5 23 13,8 4,6 9,2 2,3 18,4

М Ә Ң Г І Л І К Е Л

«Біз болашаққа көз тігіп, тәуелсіз елімізді «Мәңгілік ел» етуді

мҧрат қылдық. Мәңгілік ел болу жолындағы ҧлы істеріміз жаңа

дәуірлерге жол ашсын!, -деген Елбасымыз Н.Ә.Назарбаевтың сӛзімен

қорыта отырып, біз де соған тілекші екенімізді білдіреміз.

Сабақтың соңы Кері байланыс: «Жетістік» ағашы

Әр оқушы сабақтан алған әсерлерін, білімді меңгеруге тиімді болған

тҧстарын стикерге жазып, «Жетістік» ағашына жапсырады.

Ҥйге тапсырма: №830, №833

«Білімнің санынан гӛрі сапасы маңыздырақ. Кӛп нәрсені біле тҧра ең

маңызды нәрсені білмеу – білімді пайдасыз етеді.» Л.Толстой

2,3

181

СТРОЕНИЕ ЦВЕТКА. ВИДЫ ОПЫЛЕНИЯ. ЦВЕТЕНИЕ И ОПЫЛЕНИЕ РАСТЕНИЙ

Шакпакова Г.А.,

учитель биологии Хромтауской гимназии № 2

Раздел долгосроч-

ного плана

Размножение, наследственность,

изменчивость, эволюционное развитие

Класс: Участвовали: Отсутствовали:

Учебные цели, дос-

тигаемые на этом

уроке (ссылка на

учебный план)

7.2.1.3

Описывать относительные преимущества перекрестного опыления и

самоопыления

Цель урока

(методическое

пособие,

ТУП)

Все учащиеся:

Будут определять строение цветка и виды опыления

Большинство учащихся:

Понимать различие между перекрѐстным опылением и самоопылением

Будут описывать относительные преимущества перекрестного опыления и

самоопыления

Некоторые учащиеся:

Смогут проанализировать причину исчезновения растений

Критерии оценки

(методическое посо-

бие, ФО, СО, ТУП)

Определяет особенности строения цветка при различных способах опыления

Описывает относительные преимущества самоопыления.

Описывает относительные преимущества перекрестного опыления

Языковые цели

(УП, ССП)

Учащиеся могут: Применять изученные термины в жизни, правильно их использовать

Сравнить перекрестное опыление и самоопыление

(навыки чтения, слушания, устной и письменной речи).

Предметная лексика и терминология: Чашечка, тычинка, пестик, цветы, рыльце, столбик, завязь, опыление,

самоопыление, перекрестное опыление, искусственное опыление,

ветроопыление, гермафродит.

Серия полезных фраз для диалога/письма Цветковые растения, генеративные органы.

Опыление – это перенос пыльцы с тычинок на рыльце пестика.

Самоопыление – это когда растение переносит пыльцу с тычинок на рыльце

Қосымша ақпарат

Қорытындылау Тӛмендегі бӛлікті сабағыңыз туралы ӛз ойыңызды жазуға қолданыңыз.

Ӛз сабағыңыз бойынша сол жақ бағандағы сҧрақтарға жауап беріңіз.

1. Сабақ барысында ӛзгертулер

енгіздіңіз бе?

2. Жҥргізген жҧмыс тҥрлері

қаншалықты тиімді болды?

Осы сабақта қол жеткізілетін оқу мақсатына сәйкес алынған оқу мақсаты

қолжетімді болады деп ойлаймын. Сабақтың кезеңдерінде уақытты

тиімді пайдаланып, жоспарланған сабағымның нәтижесін жақсы жағы-

нан кӛре аламын деп отырмын. Оқушылардың пәнге қызығушылығын

артып, оқуға деген ынтасы, ойлау қабілеттері де дамиды. Сабақта

саралау дҧрыс жҥргізілу ҥшін тапсырмалар алынды. Осы тапсырмалар

негізінде айтылым, жазылым, тыңдалым дағдылары қалыптасады. Сабақ

жоспарынан ауытқулар болуы мҥмкін, себебі тақырыпты меңгеру

кезінде тҥсінбей, жеке тҥсіндіру жҧмыстары жҥргізілген кезде.

Қорытынды бағалау

Ең жақсы ӛткен екі нәрсе?

1. Математикалық лабиринт ойыны

2. Сергіту сәтіндегі сҧрақтар

Қандай екі нәрсе сабақты жақсартар еді?

1.

2.

182

пестика….

Преимущество самоопыления-оно не зависит от погодных условий и насекомых

Привитие ценностей Общенациональная идея «Мәңгілік ел»

Национальная безопасность и глобальное участие нашей страны в решении

общемировых и региональных проблем, ответственность, образование в течение

всей жизни

Межпредметные

связи

География – географические зоны

Литература: Чтение стихотворений о цветах

Предшествующие

знания по теме:

Сравнивают способы вегетативного размножения у растений

Учащиеся знают, что размножение свойственно всем живым организмам,

которые имеют половые клетки. Из раздела «Клеточный цикл» известно, что

различные организмы содержат разное количество хромосом

Ход урока

Запланированные

этапы урока: Виды запланированных упражнений на уроке Ресурсы:

Начало урока

30% времени

Организационный момент

Приветствие учителя

Учитель: посмотрите друг на друга, улыбнулись, тихо сели.

Сейчас, ребята, мы с вами посмотрим видео о цветах.

Вопросы учащимся:

1. О чем мы сегодня будем говорить на уроке?

Ответы учащихся:

О многообразии цветов

Ребята, наверное, все на свете в любое время года очень любят

цветы. Цветы дарят людям радость. И летом они не наскучат, и

зимой приносят нам свежесть и теплоту. Потому что нет на Земле

ничего прекраснее цветов. Цветы зачастую становились предметом

вдохновения для многих поэтов, художников, компози-торов.

Картины, лирические и музыкальные произведения, созданные ими

не перестают восхищать нас.

Учитель:

А какие вы знаете произведения о цветах?

Учащиеся перечисляют произведения, читают стихотворения.

Оценивание

«Большой палец вверх-вниз»

Цветы, цветы… как много их,

И розовых, и голубых,

Как мотыльков на тонких стеблях,

Цветы, цветы…везде, везде

Нам улыбаются весь день,

Живую радугу колебля.

(Г.К. Суворов)

Цветы украшают Землю уже 125 миллионов лет. Они вызывают

разные настроения у человека.

Проблемный вопрос:

А что говорит наука «биология» об этой части растения?

На доске ключевые слова: цветок, пестик, тычинка, опыление,

самоопыление, гермафродит.

Учащиеся, работая с учебником, дают определения терминам.

Оценивание смайликами

Показ видео

Красивое

видео о

цветах

http://chaple

video.net/vid

eo/17236030

0--74289480/

.

Середина урока

50% времени

Учитель делит учащихся на группы:

По названию цветка:

Ромашка, шиповник, подорожник

(раздает рисунок цветка).

Деление учащихся на группы

Задание для групп

183

Проведение

физической

паузы

Задание: 1 группа «Ромашка»

1. Назовите основные части цветка?

2. Склеить цветок

Критерии оценок:

За правильный ответ:1балл

1 задание -5 баллов

2 задание -1 балл

Дескрипторы:

1. Перечисляют все части цветка.

2. Склеить цветок, используя отдельные части цветка

Задание: 2 группа «Шиповник»

1. Из каких частей состоит тычинка?

2. Соберите цветок (макет цветка)

Критерии оценок:

За правильный ответ: 1 балл

1. Задание - 2 балла

2. Задание – 1 балл

Дескрипторы:

1. Называют части тычинки.

2. Соберите модель цветка, используя его части

Задание 3 группа «Подорожник»

1. Из каких частей состоит пестик?

2. Составить мини-сценку «Спор цветов»

Критерии оценок:

За правильный ответ:1 балл

1. задание – 3 балла

2. задание – 1 балл

Дескрипторы;

1. Называют части пестика.

2. Распределите между собой роли

Физкультминутка

По сырой траве бегу,

Соберу цветы друзьям

И по одному раздам:

Учащиеся раздают свои цветы одноклассникам

Задание №2

Составление постера, используя учебник

1 группа - Раздельнополые и гермафродитные цветки

2 группа – Перекрестно опыляемые растения

3 группа - Самоопыляющиеся растения

Ватман,

маркеры,

стикеры,

иллюстра-

ции

растений

Конец урока

20% времени

Дескрипторы

Различают растения по отношению к типу опыления

Критерии оценивания:

1) Раскрытие темы

2) Эстетичность оформления

3) Презентация (защита)

Заполните таблицу

Типы опыления Признаки Примеры

Критерии оценок:

За правильный ответ: 1 балл

Дескриптор:

1. Знает процесс опыления.

2. Определяет признаки

Оценива-

ние –

смайликами

Взаимопро-

верка

184

Рефлексия

3. Приводят примеры

Рефлексия

Ребята, у меня на столе клумба, но она пока без цветов. Я прошу вас,

помогите засадить клумбу. У каждого из вас лежат цветки. Если вы

сегодня хорошо поняли материал урока, то посадите на клумбе

красный цветок, если вы для себя что-то взяли на уроке – белый

цветок, если вы затруднялись на каком-то этапе – синий. Ребята, вы

замечательно работали на уроке. Как цветы тянутся к свету, так вы

стремились к знаниям.

Учитель: Цветки какого цвета преобладают на нашей клумбе

Домашнее задание

1. В Красной Книге найти растения произрастающие в Актюбинской

области, которые находятся на грани исчезновения.

2. Изучив параграф, составьте схему «Типы опыления»

Дифференциация – каким способом Вы хотите

больше оказывать поддержку? Какие задания вы

даете ученикам, более способным по сравнению с

другими?

Оценивание – как Вы

планируете проверять

уровень освоения ма-

териала учащимися?

Охрана здоровья и

соблюдение техники

безопасности

Будут определять строение цветка и виды опыления

Понимать различие между перекрѐстным

опылением и самоопылением

Будут описывать относительные преимущества

перекрестного опыления и самоопыления

1. Индивидуальные ответы

2. Групповое оценивание

3. Оценивание с помощью

смайликов

Использование

здоровьесберегающих

технологий

Рефлексия по уроку

Были ли цели обучения реалистичными? Что сегод-

ня учащиеся изучили? На что было направлено обу-

чение? Хорошо ли соблюдалась дифференциация?

Выдерживалось ли время обучения? Какие

изменения из данного плана я реализовал и почему?

Итоги урока, ответы на самые актуальные

вопросы из блока слева.

Общая оценка

Две вещи лучше всего прошедшие на уроке (касающиеся преподавания и обучения):

1.

2.

Что могло бы посодействовать тому, чтобы урок прошѐл ещѐ лучше? (касающиеся преподавания и

обучения)

1.

2.

Что я выяснил на уроке о классе или о достижениях/затруднениях отдельных учеников, на что

обратить внимание на следующем уроке?

185

БИБЛИОГРАФИЯЛЫҚ ДАЙДЖЕСТ

CLIL ТЕХНОЛОГИЯСЫ – ПӘНДІК ҤЙЛЕСІМ ТАБУДЫҢ ЖОЛДАРЫ

Қҧрметті оқырман! Кезекті библиографиялық дайджестте кіріктірілген білім беру

бағдарламасын табысты жүзеге асыру үшін белсенді оқыту, командалық оқыту, пҽндік-тілдік

кіріктірілген оқыту (CLIL) жүйелеріне арналған материалдар жариялануда. Кіріктірілген

сабақтардың құрылымы нақтылығымен, сыйымдылығымен, орамдылығымен, сабақтың ҽр

сатысындағы оқу материалының логикалық ҿзара келісімімен, материалдың зор ақпараттық

мүмкіндігімен ерекшеленеді. Шетел тілін оқытуда пҽндік мазмұндағы ақпарат беру, оқушылардың

қызығушылығын қанағаттандырып, шынайы ҿмірмен байланыстырып оқыту мҽселелері жаңа

бағдар CLIL ҽдісінің мҽн-мағынасын анықтады.

1. Ағылшын тілін және жаратылыстану-математика бағытындағы пәндерді (информа-

тика, физика, химия, биология, жаратылыстану) кіріктіріп оқыту. Оқу-әдістемелік қҧрал. –

Астана: Ы.Алтынсарин атындағы ҦБА, 2016. – 94 б. = Интегрированное обучение английскому

языку и учебным предметам ЕМЦ (информатика, физика, химия, биология, естествознание).

Учебно-методическое пособие. – Астана: НАО имени И. Алтынсарина, 2016. – 111 с.

Оқу-әдістемелік қҧралда ағылшын тілін және жаратылыстану-математика бағытындағы

пәндерді (информатика, физика, химия, биология, жаратылыстану) оқытудың принциптері, әдістері,

тҥрлері және педагогикалық технологиялары, сонымен бірге CLIL технологиясы (тілдік-пәндік

кіріктіріп оқыту), ағылшын тілін және информатика, физика, химия, биология, жаратылыстану

сабақтарында кіріктіріп оқыту барысында оқушылардың білімін бағалау жҥйесі қарастырылған.

Кіріктіру сабақтарының ҥлгілері, қазақ және ағылшын тілдерінде информатика, физика, химия,

биология, жаратылыстану пәндерінің терминологиялары берілген. Оқу-әдістемелік қҧрал жалпы

білім беретін мектептердің пән мҧғалімдеріне, білім беру ҧйымдарының жетекшілеріне,

мҧғалімдердің біліктілігін арттыру институттарына арналған.

2. «Білім беру мазмҧнын жаңарту шеңберінде мемлекеттік тілді оқытудың ӛзекті

мәселелері». Республикалық ғылыми-әдістемелік оn-line конференцияның материалдары. –

Алматы, 2017. – 269 бет. – қазақша, орысша.

Бҧл еңбекте жалпы орта білім беру ҧйымдарындағы мемлекеттік тілді оқыту ҥдерісі мен

біліктілікті арттыру жҥйесіндегі білім мазмҧнын жаңарту аясында мектеп педагогтерінің кәсіби

қҧзыреттіліктерін дамыту мәселелеріне кешенді талдау жасалған. Республикалық ғылыми-

әдістемелік оn-line конференцияның материалдары білім мазмҧнын жаңарту жағдайында мемлекеттік

тілді оқытудың ӛзекті мәселелерін жан-жақты зерделеуге бағытталған. Ғылыми-теориялық әрі

тәжірибелік мақалалар ізденушілерге, магистрлер мен мҧғалімдерге, сонымен қатар, білім беру

ҧйымдарындағы мемлекеттік тілді оқыту мәселесіне қызығушылық танытатын тҧлғаларға арналған.

3. Білім беру: зерттеу және орнықты даму. Халықаралық ғылыми-практикалық

конференция. (Астана қ., 2015 ж. 22-23 қазаны) – Астана: «Назарбаев Зияткерлік мектептері»

ДББҦ. - 2015. - 862 б. = Образование: исследование и устойчивое развитие. - Сб. докл.

Междунар. науч.- практ. конф. (г. Астана, 22-23 октября 2015 года) – Астана: АОО «Назарбаев

Интеллектуальные школы». - 2015. - 862 с.

Халықаралық ғылыми-практикалық конференцияның баяндамалар жинағы қазіргі білім беру

жҥйесінің ӛзекті мәселелеріне арналған. Баяндамалардың мазмҧны Қазақстанның білім беру жҥйесін

дамытудың басым бағыттарын айқындайды: озық әлемдік тәжірибені талдап қорыту; мҧғалім жҧмы-

сындағы инновациялар және оның ҥздіксіз кәсіби дамуы; педагогтардың желілік қоғамдастығының

мҥмкіншіліктері және т.б. Баяндамалар қазақ, орыс және ағылшын тілдерінде ҧсынылған.

4. Білім - болашақ ел жетістігінің іргелі факторы» тақырыбындағы мамандандырылған

білім беру ҧйымдары қызметкерлері ҥшін тамыз педагогикалық кеңесінің материалдар

жинағы, 9-10 тамыз, 2017 ж. - Астана: Дарын, 2017 . - 334 бет.

Тамыз педагогикалық кеңесінің материалдар жинағы жалпы білім беретін мектептерде

интеллектуалды, салауатты және рухани дамыған Қазақстан Республикасының азаматын

қалыптастыру, ҥздіксіз ӛзгеріп жатқан әлемде жетістік пен табысты, білім алуда оқушылардың

қажеттіліктерін қанағаттандыратын, білім беру процесінің барлық қатысушыларына ҥздік білім беру

ресурстары мен технологияларына тең мҥмкіндікті қамтамасыз ететін білім сапасын арттыру

бойынша жҧмыстардың негізгі бағыттарына арналған.

5. Какжанова А.Ф. Кӛптілді білім беру саласында тҧлғаға бағытталған оқыту және

кіріктіріп оқытудың (CLIL) мазмҧны // Білім, 2017. - №4 (83). - 29 бет.

186

Мақалада тҧлғаға бағытталған оқыту тҥріне арналған бағдарлы оқыту және пәндік-тілдік

кіріктірілген оқытуды салыстырған (CLIL), осы тәсілдің артықшылықтары мен кемшіліктері, тілді

кешенді зерттеу және бағдарлы оқытудың мазмҧнымен кейбір аспектілердің ҧқсастығы, CLIL ҥшін

мҧғалімдер мен оқушылардың тілдік деңгейлері қарастырылған.

6. Курманова Ж.С., Алпыспаева М.К. Бастауыш сыныптарда оқушылардың логикалық

ойлау қабілетін қалыптастырудың негізгі шарттары // Білім берудегі менеджмент 2017. - №3

(86). -57-59 бет.

Бҧл мақалада пән мен тілді кіріктіріп оқыту әдісін сабақта берілетін тапсырмалар арқылы тілді

дамытуда қолдану жолдары жан-жақты қарастырылған. Кіріктірілген білім бағдарламасының алға

қойған мақсаты айқын баяндалған.

7. Кіріктірілген білім беру бағдарламасы: нәтижеге бағытталған оқу жҥйесі: http:

//kazmkpu.kz/kz/o-u-derisi-1/zho-ary-o-u-ornynan-kejingi-bilim-beru-b-limi/bolasha-ba-darlamasy Кіріктірілген білім беру әдісі бізге не ҥшін қажет? CLIL бағдарламасының алдына қоятын екі

міндеті, CLIL әдісімен оқыту кезінде мҧғалімге қойылатын талаптар, CLIL әдісінің артықшылықтары

мен кемшілігі секілді сауалдардың шешімін осы мақаладан табуға болады. Кіріктірілген білім беру

бағдарламасын жҥзеге асырудың тиімді жолы ағылшын тілін оқып, ҥйрену. Ағылшын тілін ҥйрену –

кӛптеген ізденістерді, талпыныстарды, уақытты, жаңа технологияны керек ететіні туралы нақтылай

жазылған.

8. «Мәңгілік Ел» Бағдарламасының мазмҧны тҧрғысында кӛптілді білім беруді

дамытудың басым бағыттары» Республикалық ғылыми-практикалық конференциясының

материалдар жинағы, 25 қазан 2017 ж. – «Ӛрлеу» БАҦО» АҚ филиалы Ақмола облысы

бойынша педагогикалық қызметкерлердің біліктілін арттыру институты. - 2017. -140 бет.

Жинақ Қазақстандық білім беру жҥйесінде кӛптілді білім берудің халықаралық іс -

тәжірибесінде қолданыс тапқан моделдерін енгізуді, шығармашылық тҧрғыдан іске асырылуы тиіс

жағдайларды, кӛптілділікті дамыту барысындағы педагогтардың дайындығының қаншалықты

маңыздылығы туралы ӛзекті мәселелерді қамтиды. Полилингвалды тҧлғаны қалыптастыpу –

кӛпмәдениетті білім кеңістігін дамытудың негізгі бағыттаpының біpі екендігін нақтылайды. Оқыту

процесіндегі шәкірт пен ҧстаз арасындағы қарым-қатынастың атқаратын рӛлі ерекше болуы пәнді

ҥйренуге деген ынта жігерді арттыратыны айтылған.

9. Сейлханова А.Е. Пән мен тілді кіріктіріп оқыту ретінде CLIL әдісі. Е.А.Бӛкетов

атындағы ҚарМУ//www.melimde.com/pen-men-tildi-kiriktirip-oitu-retinde-clil-...

Мақалада шетел тілінде нақты пәндерді оқытудың жаңа бағдары ретінде CLIL –әдісінің

маңыздылығы, арттықшылығы және ғылыми зерттеулер мәселелері қарастырылған. Қазақстан

Республикасының білім беру жҥйесіндегі «Тілдердің ҥштҧғырлығы» мәдени саясаты аясындағы CLIL

– әдісінің кірігу жағдайы зерделенген.

10. Сейтказина Р.С. Кӛптілді білім беруде оқылым дағдысын аудармасыз оқыту тәсілі

арқылы жҥзеге асыру // Білім берудегі менеджмент 2017. - № 1. -66-69 бет.

Автор ӛз мақаласында кӛптілді білім беруге, аудармасыз оқыту тәсіліне, табиғи әдіс және

кӛптілділік білім беруде оқылым дағдысын дамытудың кезеңдері мен мҧғалімдерге тиімді әдіс-

тәсілдермен таныстырады.

11. Ҥштілді білім беру саласындағы ғылыми зерттеулер бағдарлама жобасы. – Астана:

Ы.Алтынсарин атындағы Ҧлттық білім академиясы, 2016. – 64 бет.

Жобада ҥштілді білім беру саласындағы ғылыми зерттеулер бағдарламасы ҧсынылған. Аталған

жоба зерттеушілер мен тілдік білім беру саласы қызметкерлерінің іс-тәжірибесіне негізделген.

Кӛптілді білім беру бағдарламаларын жҥзеге асыратын ЖОО және мектептердің басшыларына

арналған.

Назарбаева Р.К.,

ақпараттық орталық маманы

187

Қҧрметті оқырмандар!

«Ӛрлеу» біліктілікті арттыру ҧлттық орталығы» акционерлік қоғамының филиалы

Ақтӛбе облысы бойынша педагогикалық қызметкерлердің біліктілігін арттыру

институтының «Әдіскер жаршысы» атты республикалық ғылыми-әдістемелік журналын

шығаруда (тіркеу №15636-Ж). Ол педагогикалық озық ойлар, ғылыми-әдістемелік ізденістер

мен мҧғалімдерінің жетістіктерінің мінбесі. Журнал беттерінде ғылыми мақалалар мен оқу-

тәрбие істерінің ӛзекті мәселелері туралы ғылыми-әдістемелік мәлімет-хабарлар, оқытудың

заманалық теориясы және әдістемелік жетістіктері, тәжірибелік кеңестер мен ҧсыныстар

жарияланбақ. Білім беру саласы қызметкерлері ӛздерін толғандырып жҥрген мәселелер, іс-

тәжірибелері туралы материалдарды және жеке шығармалардың туындыларын жіберуге

болады.

«Әдіскер жаршысы» журналы жылына 4 рет (тоқсан сайын) қазақ және орыс тілдерінде

шығады. Жариялауға дайындалған мақалалар мына талап-тәртіптерге сай болуы тиіс:

1. Жариялауға дайындалған мақала қағазға басылған және электрондық басылым

тҥрінде тапсырылады.

2. Мақала MS WORD тексттік редакторында басылуы керек.

3. Шрифт аты: KZ Times New Roman, шрифт стилі: обычный, шрифт ӛлшемі: 11,

мақала кӛлемі 1-2 беттен кем болмауы керек.

4. Мақала соңында автор туралы қысқаша мәлімет болуы керек, фотосуреттер жіберуге

де болады.

Уважамые учителя!

Филиал акционерного общества «Национальный центр повышения квалификации

«Ӛрлеу» «Институт повышения квалификации педагогических работников по Актюбинской

области» выпускает республиканский научно-методический журнал «Әдіскер жаршысы»

(регистрационный №15636-Ж), который стал трибуной передовой педагогической мысли,

научно-методических поисков и достижений учителей. В нем публикуются научные статьи,

современные достижения теории и методики преподавания, научно-методические сообщения

об актуальных проблемах обучения, воспитания и развития, практические рекомендации и

разработки из опыта работы и др.

Журнал «Әдіскер жаршысы» выходит четыре раза в год. Статьи для публикаций

принимается на казахском, русском языках. Представленные для публикации статьи должны

быть оформлены в строгом соответствии со следующими требованиями:

1. Текст должен быть набран в текстовом редакторе MS Word.

2. Шрифт KZ Times New Roman, стиль обычный, размер шрифта: 11, текст статьи

объемом не менее 1-2 страниц.

3. В конце статьи должны быть точные данные об авторе, можно фотографии.

4. Статьи для публикации должны быть представлены на бумажном и электронном

носителях.

Теруге 01.06.18ж. жіберілді. / Сдано в набор 01.06.18г.

Баспаға 18.06.18ж. қол қойылды. / Подписано в печать 18.06.18г.

Журналды шығару мерзімі .28.06.2018 ж. / Выход журнала 28.06.2018г.

Таралымы 94 дана. (электронды түрде)

Тираж 94 экз. (в электронном виде)