Б.С. КОЖАМКУЛОВА

ПАртия СКриПКи

ЧАСть I

ХрЕСтОМАтияКАЗАХСКОЙ СКриПиЧНОЙ

МУЗЫКи

Алматы 2018

ББК 85.995.4К 58

Издано при финансовой поддержкеB2A Project

IMAYO CREATION ICProjects

Утверждено и рекомендовано к печатиУченым Советом Алматинской консерватории им.Курмангазы

Рецензенты:народная артистка Республики Казахстан, профессор,

ректор Казахского национального университета искусств Айман МУСАХОДЖЕВА

Профессор Казахского национального университета искусств, заслуженный деятель РК Акбопе КАрМЫСОВА

Кожамкулова Б. С.Хрестоматия казахской скрипичной музыки. Партия скрипки. Часть I. – Алматы: Изд. «Асыл кітап», 2018. – 44 с.

ISBN 9965-441-27-8

Предназначено для учащихся музыкальных школ, студентов колледжей и музыкальных училищ, изучающих казахскую скрипичную музыку.

К 58

К 4310020000 00(05)-00

ISBN 9965-441-27-8

ББК 85.995.4

© Кожамкулова Б. С., 2018© IMAYO CREATION TOO, 2018© ICProjects, 2018© Издательство «Асыл кітап», оформление, 2018

3

Аяулы ата-анам Хадиша Иманбайқызы мен Серәлі Қожамқұлға арнаймын

АВтОрДАН

«Қазақ скрипка музыкасының хрестоматиясын» жазу скрипкаға арналған қазақ пьесаларының жинақтары репертуардан нық орын алып, оқу процесінде кеңінен пайдаланылу қажетілігінен туындады.

Қазақ халық музыкасын түрлендіру және өндеу ісі оның бойындағы әуендік байлығының мол екендігін көрсетті. Оған қоса ұлтық музыканы халық аспаптарында ғана емес, басқа да аспаптарда орындау ұлттық музыканың әуен-әуезімен (мелодикасы) көптеген орындаушылар мен тыңдаушылардың танысуына мүмкіндік береді.

Ықылым заманнан келе жатқан қазақ халық аспаптық музыкасының жоғары кәсібилік деңгейін халықтың аса көрнекті суырып салма композиторларының көптеген күйлері паш етеді. Олардың ішінде Құрманғазы, Дәулеткерей, Қазанғап, Дина, Бәйсерке, Ықылас т. б. есімдері бар.

Музыкадағы ұлттық нақыш – тарихи дамып отыратын категория. Бұл орайда оның өзіндік өзектілігі туындайтыны мәлім. Айталық, күйді алсақ, ол аспаптық жанр, яки ол атақты күйшінің өз бойына еркін варианттылықты сіңіре отырып, мелосты импровизациялық жаңарту арқылы форма түзудің дәлме-дәл зандылығын қамтитын туынды болмақ.

Ұлттық музыканың әзіне тән екпіндік интонациялық иірімдерімен, полиритмикасымен, жазылатын пьесаның мазмұны және тарихымен байланысты кейбір ерекшелілтері орындаушылық тұста да көрініс беруі хақ.

Оған қоса орындаушының өзі шешімін табуға бағытталған нақты міндеттерді айқындайтын әдістемелік түсініктемелерге де тоқталған жөн. Бұл орайда жинақтың соңында әдістемелік түсініктер беріліп, ол пьесалардың ой-өрнегі мен сипатын ашуға жәрдем береді.

Жинақта пьесалар орындаушылық тәсілдердің күрделенуі дәрежесіне қарай орналастырылған. Оларды әдістемелік түсініктемелер аракідік ашып отырады, әйтсе де күллі зейін ноталық мәтіннің, аппликатура мен штрихтардың, трактовканы қисынға келтіру мүмкіндігін тудыратын ньюанстарды, шығарманың сипатын ашатын темптердің дәл ойналуына бағытталуы тиіс.

Міне, осының бәрінің кәсібилікке баулуға тікелей қатынасы болып, соның нәтижесінде халық музыкасының үні төлнұсқаға барынша жақындастырылады.

Б. С. Қожамқұлова, профессор, Қазақстан Республикасының

еңбек сіңірген қызметкері

4

Посвящаю моим дорогим родителям Хадише Иманбайқызы и Серәлі Қожамқул

От АВтОрА

Создание «Хрестоматии казахской скрипичной музыки» стало необходимостью, потому что ранее изданные сборники казахских пьес для скрипки прочно вошли в репертуар и широко используются в учебном процессе.

Переложения и обработки казахской народной музыки говорят о том мелодическом богатстве, которое она в себе содержит. Помимо этого, исполнение национальной музыки не только на народных инструментах дает возможность ознакомиться с мелодикой национальной музыки широкому кругу исполнителей и слушателей.

О професионализме в казахской народной инструментальной музыке, существующем издавна, говорят многочисленные кюи, созданные народными композиторами-импровизаторами. Среди них Курмангазы, Даулеткерей, Казангап, Дина, Бейсерке, Ыхлас и другие.

Национальный стиль в музыке – категория исторически развивающаяся. При этом возникают свои проблемы. К примеру, кюй, инструментальный жанр – творение выдающихся кюйши, соединяющий в себе строгие законы формообразования со свободной вариантностью, импровизационным обновлением мелоса. Некоторые существующие особенности национальной музыки, связанные с характерными интонациоными оборотами, полиритмикой, содержанием и историей создания пьес, должны найти отражение в исполнительстве. Кроме того, хотелось бы остановиться и на методических пояснениях, определяющих конкретные задачи, которые должны быть решены исполнителями: в конце сборника помещены методические комментарии, которые рассчитаны на помощь в раскрытии замысла и характера пьес.

Расположение пьес в сборнике продумано по степени усложнения исполнительских приемов. Методические комментарии частично раскрывают их, но все внимание должно быть направлено на точность прочтения нотного текста, аппликатуры и штрихов, темпа, создающего характер произведения, нюансировки, которая дает возможность логически выстроить трактовку. Все это имеет прямое отношение к воспитанию профессионализма, благодаря чему звучание народной музыки будет приближено к оригиналу.

Заслуженный работник Республики Казахстан

профессор Б.С. Кожамкулова

5

6

7

8

9

10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

31

32

33

ӘДіСтЕМЕЛіК түСіНіКтЕМЕЛЕр

1. «Гәкку»Кен тараған әнді күміс көмей әнші және композитор Үкілі Ыбырай (1860-

1932) жазған. Мәтінде қойылған цезуралар үйлесімді ойнауға, үзіндіге нәзіктілік пен мәнділік сипат береді.

Ысқының бөлінуіне және оны қозғау шапшаңдығына зейін аудару қажет.

2. «Алатау»«Алатау» – қасиетті тау – Алатауды асқақтата отырып, туған жердің айтып

жеткізе алмайтын сұлулығын жырлайтын шығарма.Үрдісті қарқында ысқының орта шенімен ойнайды. Көңілді әрі көтеріңкі

сипатта.

3. «Майраның әні»Майра (1896-1929) – қазақтың белгілі әншісі әрі композиторы. Пьеса ойнақы,

қуақы ойналады. Онда Майра өзі туралы сыр шертеді, яки ән-жаңылтпаш іспеттес.

Бірінші буынның қайталануы mf нюансында жүреді. Ысқының әртүрлі ұзындықта жүргізу шапшандығына мән беру қажет.

4. «Харарау»Тамырын тереңнен алатын халық музыкасын сомдайтын, кең, жайдары

шығарма. (5/4, 3/4 т. с. с.) ырғақтын ауысуына және III ұстанды қолдануға мән беру қажет.

5. «Елигай»Түгелдей ысқымен орындалатын көңілді, жарқын, жайдары әуен. Мәтінде

ұшырасатын форматтар, ritenuto мен allargando – халықтық екенін білдіре отырып, еркін әуездеу түрін білдіреді. A tempo-дағы эпизод деташенің белсенді штрихында ысқының төменгі жағымен ойналады

Пьесаның басты штрихы – ысқыны дәл нақыштауды және артикуляцияның айқындығын қажет ететін legato.

6. «Ақ қайың»Барлық шекте саусақтардың айқын артикуляциясын қажет ететін кантилена.

Сипаты лирикалык, нәзік әрі сезімтал.

7. «Сәулем-ай»Позицияда ойнау. Аппликатура екі нұсқада берілген. Кең тынысты сазды

әуен түгелдей ысқымен орындалады.Тақырыпты октава бойы жоғары өткізу орындаушыдан жоғары регистрде

үннің сазды тембрін табуды міндеттейді.

34

8. «Ақ сиса» Әннің иесі – белгілі қазақ әншісі әрі композиторы, домбырашы, скрипкашы

Жаяу Мұса Байжанов (1835-1925). Жаяу Мұса деп өз өнерін паш етіп, сахраны жаяу кезгендіктен, кезіде ат қанаты боп соналған қазаққа жаяу жүру ұят болғандықтан аталды. Әйтсе де өнері кеңге тарады.

Нақты әрі асқақ «Ақ сиса» пьесасы Allegro тез, синкопты қатыстыра маркатоның қадалған үздік штрихымен ойналады.

Сиса – сатушының жарнама әні. «Ақ, қызыл сиса…» Оған қоса ол неліктен Жаяу Мұса аталғанын, яғни атын тартып алғаннан кейін осылай аталғанын әнге қосады.

9. «Қарлығаш»Қарлығаш есімді бойжеткенге арналған лирикалық ән. Скрипканың төменгі

шегін ойнату, орындаушының алтындағы мәселе. Сазды, мәнерлі әуен осы мәселені шешуге септігін тигізеді.

10. «Бұраң бел»Нәзік белді бойжеткен туралы ән. Байсалды, кең, II позицияда орындалады.

Мақсат – II позицияны дірілдете ойнау.

11. «Ахау бикем»Сұлуға кұштарлық.І бөлім – кең, әуезді әуен. Ортаңғы бөлік – контрастық тұрғыда белгіленген

штрихпен орындалатын би.1 жене 3 бөліктің кантиленасы қарқынды дірілмен орындалады.

12. «Ау, Ғайша»Ғайшаға тіл қату. Би тұрғысында, ойнақы, жеңіл екпінді. Тез, ысқының

ортасымен Allegro темпінде орындаладыҚазақ халық музыкасына тән ауыспалы ырғаққа (3/4+2/4+3/4+2/4+3/4) және

тактінің күшті үлесіне мән беру қажет.

13. «Әсеттің әні» Әсет Найманбаев (1867-1923) – белгілі халық әншісі әрі композиторы.Ән асқақ әрі Andantino темпінде сазды орындалады. Ортаңғы бөлігінде

арпеджио pizzicato-мен орындалады.

14. «тұрымтай»Тұрымтай – кішкентай дала қыраны, самдағай әрі ұшқыр. Бұл кұспен аң

аулайды. Аң аулау көңілді әрі машықты.Бірінші тақырып белгіленген штрихпен тез орындалады.[2] саны legato штрихымен шебер орындалады.[3] саны meno mosso – сипаты жағынан шешімді әрі жауынгерлік рухта

болады.

35

15. «Мәдидің әні»Мәди (1883-1921) – талантты ақын, суырып салма әрі әнші.Пьеса қалыпты, жеңіл ритмде айқын орындалады. =96. Қажырлы, жүрдек

әрі шадыман.Сол қол саусақтарының нақ артикуляциясы қажет.

16. «романс»Композитор әрі академик-ғалым А. Қ. Жұбановтың бірегей туындысы.Лирикалық, нәзік, ойлы тақырып кульминациясында біртіндеп эмоциялық

буырқана (mf – f – ff) poco pio mosso-ға ауысады.Алабұртқан вибратоны қажетсінеді және алдымен женіл үн шығарады да,

кульминациясында нығыздалған үнге ұласады.

17. «Жезкиік»Ұшқыр, нығыздалған, осы аңның мазасыздығын, секірісі мен жүгірісін

танытатын ойнақы пьеса.Шектердің алма-кезектігі, ысқының нақты тұсы, айырықшаланған ноталар,

флажелеттер – пьеса сипатын танытатын әдістердің белгілері.флажелеттер пьеса сипатын танытатын әдістердің белгілері.

18. «Ария»40-жылдардың басында көрнекті музыка танушысы, Қазақстан Республикасы

ҰҒА-ның академигі, талантты композитор, халык әртісі А. Қ. Жұбанов фортепианоның сүйемелдеуімен скрипкаға арнап жазған бірегей туынды.

Түрі қарапайым, 2 бөлімді. Әндете, сезіммен орындалады. Ысқының жайлап сырғуына мән беру керек.

Скрипкалық партияның редакциясын қолды III (10-такт) және II позицияда (11-такт) иіп, II және III позицияда (11-12 тактілер) созуды қарастырады, 1-ші саусақ орнында қала береді. 3-3 саусақ (12-такт) глиссандосыз сырғанайды.

Үнді нағыздай mf нюансында жайлап бастап, осы бөлімнің шырқау шегіне (23-27 тактілер) көтеріледі.

Жоғары регистрде басталатын екінші бөлім қарқынды вибрациямен және нығыздай үнмен естіледі. Бұл туындының шырқау шегі (28-40 тактілер). Содан кейін қорытынды.

19. «Кеңес» - «Совет» Қазақтын халық күйіА. В. Затаевич былай деп жазады: «Ақсақалдар кеңесі отырысының мәнділігі

мен маңыздылығын сипаттайтын, тамаша пьеса. Бастағы ширақ қайталана кварттық жүрістер нақтылай түсетін интерлюдия сипатында».

Қүйді скрипкаға ҚР еңбек сіңірген әртісі И. Коган шебер өндеген. Фортепиано

36

партиясы – Г. Өзенбаеванікі.Ысқының 1\2 басында [4] санына дейін орындалып, төртінші және бесінші

сандар ысқының түп жағымен ойналады. Тақырыптың жүрдек үні ысқыны қызу тартумен орындалады (V).

20. Поэма«Поэма» – қазақтың кең тараған екі халық әні – «Секіртпе» мен

«Бүрылтайдың» өнделген түрі.Ширақ әрі қызу қанды бірінші пьеса сипаты жағынан кең әрі әуенді екінші

пьесамен салыстыра ойналады.Өндеуді қазақтың тұңғыш альтшісі Ақан Нұрбаев (1923-1994) жасаған.

21. «Айттым сәлем, Қаламқас»Абай Құнанбаевтың (1845-1904) әні.4 скрипкаға арналған өндеуді ҚР еңбек сіңірген әртісі Иосиф Коган жасаған.Қазақ скрипка музыкасының танымал орындаушысы әрі өндеушісі И. Коган

скрипкаға арнап халық музыкасын өндеуге көп еңбек сіңірді.

22. «той бастар»Дина Нұрпейісованың (1861-1953) күйі.Ол – қазақ орындау өнерінің майталман шебері, халық композиторы, тамаша

домбырашы.Құрманғазының, Түркештің от жалынды көптеген күйлерінен айырмашылығы

сол, бұл күй баяндау сипатында. Ол той бастарды білдіреді.Ысқының төменгі (орта шеніне таман) жағымен орындалады. Қүй

тақырыбының штрихы

Ысқының төменгі (орта шеніне таман) жағымен орындалады. Қүй

3 деташе және ысқыны жүргізуге орай 2 staccato.

Штрих marcato орындалады.

Штрих ысқыны жүргізуге орай.

23. № 3 Күй-каприсКүй – аспаптық жанр, яки ол атақты күйшінің өз бойына еркін вариантты-

лықты сіңіре отырып, мелосты импровизациялық жаңарту арқылы форма түзудің дәлме-дәл зандылығын қамтитын туындысы болмақ.

И. Коган екі күйдің тақырыбын біріктіріп, скрипка үшін өте сәтті аспаптағанБірінші күй жеті тақырып пен оларды бөлетін рефреннен тұрады. Рефрен

байсалды баяндау сипатында, тақырыптар арасында контрастылықты ендіре ойналады.

1 тақырып – сипаты жағынан айшықты, шынайы кең, сенімді.

37

2 тақырып – жігерлі, батыл, тегеуірінді.3 тақырып – шапшаң, екпінді.4 тақырып – әндете, бірақ батыл.5 тақырып – батыл әрі шапшаң.6 тақырып – risoluto – үзілген ойды ff ньюансында жалғастыратындай.7 тақырып – алдындағы толықтай қарама-қарсы – әндете, жоғары регистрде,

әрбір үнге ұқыптылық таныта, ақырын әрі өте толқи отырып.Бұраудың таза орындаушылық тетігі, тартымдылығы күйшінің бір күйден

келесісіне дәстүрлі өтуді, бұл жерде Vivo темпінде қолданылған. Осы әдісті шебер орындау қажет: алдымен қатардың интонациясын тындаған сыңайда баяу, содан кейін шапшаңдата келесі қүйге нық өту қажет.

Екінші күй sotille екпінді штрихпен басында тылсым p ньюансында жүріп, содан кейін қарқындата, ақырында нық ff келеміз. Piano тек сонғы үш тактісі ғана біртіндеп ғайып болуды білдіреді.

38

МЕтОДиЧЕСКиЕ КОММЕНтАрии

1. «Гакку»Эта популярная пьеса написана выдающимся певцом и композитором Укили

Ыбыраем (1860-1932).Цезуры, проставленные в тексте, дают возможность играть логично,

придавая гибкий и деликатный характер фразировке.Обратить внимание на распределение смычка и скорость его проведения.

2. «Алатау»«Алатау» – святая гора – произведение, воспевающее родную землю в лице

гор Алатау, красоту которых не передать словами.Исполняется серединой смычка в подвижном темпе. Характер веселый и

оживленный.

3. «Песня Майры»Майра (1896-1929) – известная казахская певица и композитор.Пьеса исполняется игриво, живо. В ней Майра рассказывает о себе. Это как

бы песня-скороговорка.Повтор первого колена идет в нюансе mf. Обратить внимание на скорость

ведения смычка в различных длительностях.

4. «Харарау»Напевная, широкая, несущая в себе колорит народной музыки из глубинки.Обратить внимание на смену ритма (5/4, 3/4, и т.д.) и применение III позиции.

5. «Елигай»Радостная, светлая, напевная мелодия, исполняется всем смычком. Ферматы,

ritenuto и allargando, встречающиеся в тексте – доказательство ее народно-го происхождения как формы свободного музицирования. Эпизод в a tempo исполняется активным штрихом деташе в Н. п. смычка.

Основной штрих пьесы – legato, требующее четкости артикуляции и точно-сти распределения смычка.

6. «Ақ қайың» – «Белая береза»Кантилена, требующая четкой артикуляции пальцев на всех струнах.

Лирическая по характеру, нежная и проникновенная.

7. «Сәулемай» – «Моя Сауле»Игра в позициях. Аппликатура дана в двух вариантах. Широкая напевная

выразительная мелодия исполняется всем смычком.Проведение темы октавой выше обязывает исполнителя найти выразительный

тембр звучания в высоком регистре.

39

8. «Ақ сиса» – «Белый ситец»Автором песни является известный казахский певец и слагатель песен,

домбрист, а больше скрипач – Жаяу Муса Байжанов (1835-1925). Жаяу Муса означает в переводе «пеший Муса». Прозван пешим потому, что скитался со своим искусством по степи пешком, что для казаха, прирожденного всадника и наездника, считалось позором. Тем не менее, благодаря искусству, получил большую известность.

Четкая и задорная по характеру пьеса «Ақ сиса» («Белый ситец») исполняется в быстром темпе Allegro, отрывистым акцентированным штрихом маркато с применением синкоп.

Песня-реклама продавца ситцем. Слова песни: «белый, красный ситец, ситец…» Заодно в ней он говорит о том, почему его прозвали Жаяу Муса: у него отобрали лошадь и поэтому прозвали «пеший Муса»…

9. «Қарлығаш» – «Ласточка»Лирическая песня – обращение к девушке по имени Карлыгаш. Вызвучить

нижние струны скрипки – одна из следующих задач, которая стоит перед исполнителем. Выразительная, задушевная мелодия помогает осуществить эту задачу.

10. «Бұраң бел» – «Буран бел»Песня о девушке со стройной талией. Спокойная, широкая по характеру,

исполняется во II позиции. Цель – вызвучить с вибрацией II позицию.

11. «Ахау бикем» – «Ох, красавица»Восторг от красавицы.1 часть – широкая, распевная мелодия. Средняя часть – танец, исполняемый

маркированным штрихом в контрастных нюансах.Кантилена 1 и 3 частей исполняется с интенсивной вибрацией.

12. «Ау, Гайша»Обращение к Гайше. Танцевальная, игривая, живая и энергичная по характе-

ру. Исполняется в темпе Allegro – быстро, серединой смычка.Обратить внимание на переменный ритм: (3/4+2/4+3/4+2/4+3/4), характерный

для казахской народной музыки, и акцент на сильную долю такта.

13. «Әсеттің әні» – «Песня Асета»Асет Найманбаев (1867-1793) – известный народный певец и композитор.Песня исполняется широко и напевно в темпе Andantino. В средней части

арпеджио исполняется pizzicato.

14. «тұрымтай» – «Соколенок»Турымтай – маленький степной сокол-перепелятник, неутомимый и ловкий.

Ним охотятся дети. Охота веселая и спортивная.

40

Первая тема исполняется маркированным штрихом в быстром темпе.Цифра [2] исполняется виртуозно штрихом legato.Цифра [3] meno mosso – тема решительная и воинственная по характеру.

15. «Мәдидің әні» – «Песня Мади»Мади (1883-1921) – талантливый поэт, импровизатор и певец.Пьеса исполняется умеренно, легко и четко в ритме =96. Характер

энергичный, живой и задорный. Необходима четкая артикуляция пальцев левой руки.

16. «романс»Оригинальное произведение композитора и ученого-академика А. К.

Жубанова.Лирическая, нежная, задумчивая тема сменяется в poco pio mosso постепенно

нарастающей напряженностью (mf – f – ff) в кульминации. Требуется взвол-нованное вибрато и сначала легкое звукоизвлечение, которое на кульминации переходит в выразительное звучание.

17. «Жезкиік» - «Быстрый олень»Стремительная, взволнованная, подвижная пьеса, передающая и прыжки, и

бег, и беспокойство этого хрупкого зверька.Перекличка струн, Перекличка струн,

к онкретный отрезок смычка, подчеркнутые ноты, флажолеты – это детали приемов, с помощью которых воспроизводится характер пьесы.

18. «Ария»Оригинальное произведение для скрипки в сопровождении фортепиано,

написано в начале 40-х годов выдающимся музыковедом, академиком АН КазССР, талантливым композитором, народным артистом Республики Казах-стан А. К. Жубановым.

Форма простая двухчастная. Исполняется проникновенно, певуче. Следить за плавностью соединения смычка. Редакция скрипичной партии предусматривает оттяжку кисти в III позиции (10-й такт) и во II позиции (11-й такт), а также растяжку из II в III позицию (11-12 такты), которая производится при оставлении предыдущего 1-го пальца. Скольжение 3-3 пальца (12-й такт) производить без глиссандо.

Начинаясь в покойном темпе выразительным тоном звучания в нюансе mf, поднимается до кульминации этой части (23-27 такты).

Вторая часть, начинаясь в высоком регистре, озвучивается интенсивной

41

вибрацией и выразительным звукоизвлечением. Это кульминация произведе-ния (28-40 такты). Затем идет заключительный материал.

19. «Кеңес» – «Совет» казахский народный кюйА. В. Затаевич пишет: «Великолепная пьеса, характеризующая серьезность и

важность заседания совета аксакалов (старейшин рода). Отчеканиваемые в басу повторные квартовые хода, имеющие характер подчеркнутой интерлюдии».

Кюй мастерски обработан для скрипки заслуженным артистом РК И. Коганом. Партия фортепиано Г. Узенбаевой.

Исполняется Н 1/2 смычка до цифры [4], четвертая и пятая цифры испол-няются концом смычка. Стремительные звуки темы исполняются энергичным ведением смычка (V).

20. «Поэма»«Поэма» представляет собой обработку двух популярных казахских

народных песен – «Секіртпе» («Вприпрыжку») и «Бурылтай» (Годовалый жеребец светло-коричневого цвета).

Подвижный и энергичный характер первой пьесы противопоставляется глубокому напевному и широкому по характеру второй.

Обработка сделана первым казахским альтистом Аханом Нурбаевым (1923-1994).

21. «Айттым салем, Каламкас»«Привет тебе, черноокая» - песня Абая Кунанбаева (1845-1904).Обработка для 4 скрипок сделана заслуженным артистом Республики

Казахстан Иосифом Коганом.Известный исполнитель и интерпретатор казахской скрипичной музыки

Иосиф Коган сделал много обработок и переложений народной музыки для скрипки.

22. «той бастар»Кюй Дины Нурпеисовой (1861-1955).Дина Нурпеисова является выдающейся представительницей казахского

исполнительского искусства, народным композитором, виртуозной домбристкой.

В отличии от многих огненно-стремительных кюев Курмангазы, Туркеша, этот кюй носит повествовательный характер. Им начинают празднество (Той – свадьба, бастар – начинатель).

Исполняется нижней половиной смычка (ближе к середине). Штрих темы

кюя

Исполняется нижней половиной смычка (ближе к середине). Штрих темы

3 деташе и 2 staccato как бы на проведении смычка.

42

Штрих исполняется marcato.

Штрих на проведении смычка.

23. Кюй-каприс №3Кюй – инструментальный жанр, творение выдающихся кюйши, соединяю-

щий в себе строгие законы формообразования со свободной вариантностью, импровизационным обновлением мелоса.

И. Коган объединил темы двух кюев и очень удачно инструментировал для скрипки.

Первый кюй заключает в себе семь тем и рефрен, который их разделяет. Рефрен исполняется в спокойном повествовательном характере, который вносит контрастность между темами.

1-я тема – широкая, выразительная, яркая, убедительная по характеру.2-я тема – энергичная, напористая, решительная.3-я тема – быстрая, стремительная.4-я тема – распевная, но решительная по характеру.5-я тема – решительная и быстрая.6-я тема – risoluto – как бы продолжает прерванную мысль, но уже в нюансе

ff.7-я тема – полный контраст всему предыдущему – распевно, в высоком ре-

гистре, с бережным отношением к каждому звуку, тихо и очень взволнованно.Интересный, чисто исполнительский элемент настройки, традиционный

прием кюйши, переходящего от одного кюя к другому, применен здесь для перехода к следующему, второму кюю в темпе Vivo. Этот прием нужно исполнять артистично: сначала медленно, как бы вслушиваясь в интонацию строя, а затем, постепенно ускоряя, уверенно «влетать» в следующий кюй.

Второй кюй идет стремительным штрихом sotille сначала затаенно в нюансе p, затем постепенно прибавляя в конце приходим к утвердительному ff. И только три последних такта p создают образ постепенного исчезновения («ускакал»).

43

СОДЕрЖАНиЕОт автора .....................................................................................................................................31. Укили Ыбрай. «Гакку». Обработка Е. Брусиловского .......................................................42. Казахская народная песня «Алатау». Обработка Е. Брусиловского.................................53. Майра. «Песня Майры». Обработка Г. Узенбаевой ...........................................................64. Казахская народная песня «Харарау». Обработка А. Затаевича ......................................65. Казахская народная песня «Елигай». Обработка Л. Хамиди ............................................76. Казахская народная песня «Белая береза». Обработка А. Жубанова. ..............................87. Казахская народная песня «Моя Сауле». Обработка Г. Узенбаевой .................................88. Жаяу Муса. «Белый ситец». Обработка Г. Шабельского ..................................................99. Ахмет Жубанов. «Ласточка» ................................................................................................910. Казахская народная песня «Буран бел». Обработка А. Затаевича .................................1011. Казахская народная песня «Ох, красавица». Обработка В. Пироговой .........................1012. Казахская народная песня «Ау, Гайша». Обработка Г. Узенбаевой ............................... 1113. Асет. «Песня Асета». Обработка Г. Узенбаевой ...............................................................1214. Казахская народная песня «Соколенок». Обработка А. Затаевича и Г. Узенбаевой ..........................................................................1315. Мади. «Песня Мади». Обработка А. Нурбаева ................................................................1416. А. Жубанов. Романс ............................................................................................................1517. Ыхлас. «Быстрый олень» Обработка А. Жубанова. .......................................................1618. А. Жубанов. Ария ...............................................................................................................1719. Казахский народный кюй. «Совет». Обработка И. Когана и Г. Узенбаевой..................1820. А. Нурбаев. Поэма ..............................................................................................................2021. Абай. «Привет тебе, Каламкас». Обработка для 4 скрипок и ф-но И. Когана ..............2222. Дина Нурпеисова. Кюй «Той бастар» ...............................................................................2723. Иосиф Коган. «Кюй-каприс №3» ......................................................................................28 Методические комментарии ..................................................................................................38

МАЗМҰНЫАвтордан ......................................................................................................................................31. Укілі Ыбырай. «Гәкку». Өңдеген Е. Брусиловский ...........................................................42. Қазақтың халық әні «Алатау». Өңдеген Е. Брусиловский ................................................53. Майра. «Майраның әні». Өңдеген Г. Өзенбаева ................................................................64. Қазақтың халық әні «Харарау». Өңдеген А. Затаевич ......................................................65. Қазақтың халық әні «Елигай». Өңдеген Л. Хамиди ..........................................................76. Қазақтың халық әні «Ақ қайын». Өңдеген А. Жубанов ....................................................87. Қазақтың халық әні «Сәулемай». Өңдеген Г. Өзенбаева ..................................................88. Жаяу Мұса. «Ақ сиса». Өңдеген Г. Шабельский ...............................................................99. Ахмет Жұбанов. «Қарлығаш» .............................................................................................910. Қазақтың халық әні «Бұраң бел». Өңдеген А. Затаевич .................................................1011. Қазақтың халық әні «Ахау бикем». Өңдеген В. Пирогова ..............................................1012. Қазақтың халық әні «Ау, Ғайша». Өңдеген Г. Өзенбаева ................................................ 1113. Әсет. «Әсеттің әні». Өңдеген Г. Өзенбаева ......................................................................1214. Қазақтың халық әні «Тұрымтай». Өңдеген А. Затаевич пен Г. Өзенбаева....................1315. Мәди. «Мәдидің әні». Өңдеген А. Нурбаев......................................................................1416. А. Жұбанов. Романс. ...........................................................................................................1517. Ықылас. «Жез киік». Өңдеген А. Жұбанов ......................................................................1618. А. Жұбанов. Ария. ..............................................................................................................1719. Қазақтың халық күйі. «Кеңес». Өңдегендер И. Коган, Г. Өзенбаева. ............................1820. А. Нұрбаев. Поэма ..............................................................................................................2021. Абай. «Айттым сәлем, Қаламқас». Өңдеген И. Коган. ....................................................2222. Дина Нұрпеисова. Күй «Той бастар» . ..............................................................................2723. Иосиф Коган. «Күй-каприс №3» ......................................................................................28Әдістемелік түсініктемелер ....................................................................................................33

Нотное издание

Балым Сералиевна Кожамкулова

ХрЕСтОМАтия КАЗАХСКОЙ СКриПиЧНОЙ МУЗЫКи

Партия скрипкиЧасть I

Редактор казахского текста Т.НусипбайРедактор русского текста Т.П. Казанникова

Музыкальный редактор Г.Е. УзенбаеваКомпьютерный набор А.Б. Сагимбаев, А.Ж. Бейсенов

Компьютерная верстка Е.К. Мейрбеков Дизайн обложки А.С.Шандиева

Подписано в печать 10.01.2018 г.Формат 60х84 1/8. Печать офсетная

Гарнитура: «Times New Roman»Условный печатный лист 2,75.

Тираж 100 экз.

Сверстано и отпечатано в издательстве «Асыл кітап»

Адрес: 050009, г. Алматы, пр. Абая, 143 тел.: +7 (727) 394 41 67, электронная почта: asylkitap@inbox.ru