1

Πειραματικό Μουσικό Γυμνάσιο Λύκειο Παλλήνης

Σχολική Περίοδος 2012-2013 Α’ ΛΥΚΕΙΟΥ

Project: Έφηβοι: Eμείς και οι Άλλοι

Έρευνα:

Έφη Αναγνωστίδου, Φωτεινή Αποσκίτη, Ιωάννα Αρβανιτοπούλου, Χάρης

Δήμος, Δέσποινα Δρικάκη, Άννυ Ευθυμιάδου, Ζωή Κασσιούμη, Μαρία-

Χαρά Λάμπρου, Χρύσα Μιχαλοπούλου, Φώτης Μήκος, Λουντμίλα

Κοντρεάνου, Εύα Τσάγκλα, Κωνσταντίνος Παπανικολάου, Νίκος

Κεχαγιάς, Δήμητρα Τρίγκα, Δάφνη Ασλανίδη, Λιτώ Στρατιγοπούλου,

Νταγά Φερτάκη

Συντονίστρια καθηγήτρια: Άννα Γαλεράκη

Όνειρα και Επιδιώξεις των εφήβων. Ψυχικός κόσμος.

Ο έφηβος συμπεριφέρεται άλλοτε ως παιδί και άλλοτε ως ενήλικος. Σ΄αυτή τη

μεταιχμιακή περίοδο, οι γονείς προβληματίζονται συχνά για το πώς πρέπει να

αντιμετωπίζουν τα παιδιά τους. Το πρώτο βήμα δεν είναι άλλο από την κατανόηση.

Κατά τη διάρκεια της εφηβείας ο γονιός διαπιστώνει- με έκπληξη είναι η αλήθεια, όσο

«διαβασμένος» και αν είναι – ότι το βλαστάρι του μεγαλώνει , ψηλώνει και παύει να

είναι το μικρό και εξαρτημένο από αυτόν παιδί. «Η εφ-ηβεία είναι η εποχή των

παρεξηγήσεων, της σιωπής, των συγκρούσεων και των παραδόξων. Είναι η ώρα των

κρίσεων, των επιθυμιών, των αποχωρισμών, των επιβεβαιώσεων, είναι η ώρα της

ανεξαρτησίας, αλλά επίσης και της γονικής κρίσης,» συμπυκνώνει η ειδικός κα

Αλεξάνδρα Καππάτου δίνοντας τον ορισμό της εφηβείας.

Οι οικογένειες που περνούν την εφηβεία των παιδιών «χωρίς να το καταλάβουν» είναι

λίγες. Μάλιστα, για το 20% είναι μια επώδυνη χρονική περίοδος. Όπως και αν είναι,

βεβαίως, δεν μπορείτε να το αποφύγετε. Η έναρξη της εφηβείας τοποθετείται χρονικά

γύρω στα 10 -13 χρόνια για τα κορίτσια και στα 12-14 για τα αγόρια. Τη μαρτυρούν οι

πρώτες ενδείξεις της ήβης, οι πρώτες εκφράσεις των σεξουαλικών χαρακτηριστικών.

Ως ήβη ορίζεται το σύνολο των βιολογικών και των ανατομικών αλλαγών που

καταλήγουν στο σώμα του ενηλίκου και στην ικανότητα αναπαραγωγής. Οι

2

μεταμορφώσεις αυτές αφορούν το σώμα, και συγκεκριμένα την ανάπτυξη των οστών,

των γεννητικών οργάνων και του εγκεφάλου, και διαρκούν μια περίοδο 5-6 χρόνων

κατά μέσο όρο. Το αποτέλεσμα είναι ότι το παιδί θα μεταμορφωθεί σε ένα νεαρό αγόρι

ή κορίτσι που μπορεί να σας …περνάει ένα κεφάλι, θα του κάνουν τα ρούχα σας, θα

χρησιμοποιεί τα καλλυντικά της μαμάς ή τα ξυριστικά του μπαμπά, θα απαιτεί

αυτόνομη ζωή και ελευθερία.

Τι βιώνει ο έφηβος. Όλα αλλάζουν σε αυτόν και γύρω του-το σώμα του, οι

συναισθηματικοί του δεσμοί, τα ενδιαφέροντά του- αλλά χωρίς να έχει την παραμικρή

βεβαιότητα για το αποτέλεσμα αυτών των αλλαγών. Οι αλλαγές δε στο σώμα

συνοδεύονται με αντίστοιχη αλλαγή στον τρόπο που του συμπεριφέρονται οι άλλοι,

πρωτίστως οι γονείς, αλλά και το περιβάλλον –οι καθηγητές στο σχολείο του, π.χ.

γίνονται πιο αυστηροί ή έχουν μεγαλύτερες προσδοκίες από αυτόν. Εκείνος όμως

δυσκολεύεται να ερμηνεύσει αυτή την αλλαγή στάσης από τους γύρω του. Ο έφηβος

είναι μπερδεμένος-αφενός επιθυμεί να μεγαλώσει, αφετέρου νοσταλγεί την παιδική

του ηλικία – έχει ανάγκη να επιβεβαιωθεί, αλλά ταυτόχρονα φοβάται να συγκρουστεί

με τον εξωτερικό κόσμο. Και αυτές οι αντιφάσεις μεταφράζονται σε εσωτερική ένταση.

Έτσι, ως αντίδραση καταφεύγει συχνά στην απομόνωση, τη θλίψη, ή σε συμπεριφορές

«παράξενες» για τους ενηλίκους.

Συμπεριφορά με μεταπτώσεις. Η διάθεση του εφήβου είναι «μία επάνω , μία κάτω»,

χαρακτηρίζεται από απότομες και μη ανεξήγητες εναλλαγές. Η ευχαρίστηση , η

εγρήγορση, η χαρά μεταβάλλονται εύκολα σε ανία, άγχος ανασφάλεια, αγωνία,

μελαγχολία και ντροπή. Αυτές οι μεταπτώσεις της συναισθηματικής κατάστασης είναι

φυσιολογικές. Μάλιστα συχνά επεκτείνονται και στη συμπεριφορά του. Μπορεί π.χ. να

κάθεται λίγα λεπτά μπροστά στην τηλεόραση, μετά να πάει στο ψυγείο ψάχνοντας κάτι

να δοκιμάσει και αμέσως μετά να ξαπλώσει στο κρεβάτι του κοιτώντας το ταβάνι!

«Ποιο είμαι και τι αξίζω» Αυτό είναι ένα βασικό ερώτημα που απασχολεί τον έφηβο. Η

εδραίωση ταυτότητας είναι η βασικότερη διανοητική και συναισθηματική διαδικασία

στην εφηβεία. Η «ταυτότητα» περιλαμβάνει τον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβάνεται ο

έφηβος τον εαυτό του, αλλά και την εκτίμηση που τρέφει για εκείνον. Η αυτοεκτίμηση

μπορεί να επηρεάζεται σημαντικά από επιμέρους στοιχεία της ζωής του, όπως την

εξωτερική του εμφάνιση, την καλή του επίδοση σε ένα άθλημα, τη σχέση του με το

άλλο φύλο κ.λπ. Η μεγάλη σημασία της εμφάνισης κάνει τον έφηβο να δίνει μεγάλη

σημασία στα ρούχα, στα παπούτσια, στα αξεσουάρ, στο να «δείξει» ότι καπνίζει, στο να

«δείξει» τι μουσική ακούει, στο να «δείξει» δυνατός και τολμηρός. Όλα αυτά έχουν ως

φυσική συνέπεια πολλοί έφηβοι να δείχνουν αστάθεια και να αλλάζουν συχνά κάτι

στην εμφάνισή, ή γενικά στις προτιμήσεις τους. Καθώς δηλαδή ψάχνουν την ταυτότητά

τους , είναι φυσικό να πειραματίζονται σε πολλούς τομείς. Αυτό δεν αφορά μόνο ότι

«δείχνουν»αλλά και ότι αισθάνονται. Η κυκλοθυμία και η αστάθεια τους είναι φυσικές

συνέπειες αυτής της αναζήτησης.

3

Οι σχέσεις του εφήβου με τους γονείς του. Μέχρι την απαρχή της εφηβείας το παιδί

ταυτιζόταν με τους γονείς του, οι οποίοι συχνά λειτουργούσαν ως πρότυπα. Ως έφηβος

έχει την ανάγκη ψυχολογικά να διαφοροποιηθεί από τους γονείς του και να αναζητήσει

τη δική του ταυτότητα. Αυτό είναι απόλυτα φυσιολογικό και σε πολλές περιπτώσεις

επιτυγχάνεται σιωπηρά , χωρίς ανοιχτή ρήξη, μέσα από συμβολικές πράξεις , όπως ,

π.χ. το ιδιόμορφο ντύσιμο , το εκκεντρικό κούρεμα, οι ακραίες μουσικές προτιμήσεις.

Επιπλέον, οι σχέσεις με τους γονείς και την οικογένεια έρχονται σε δεύτερη μοίρα.

Τώρα στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος και των συναισθημάτων τους είναι οι φίλοι.

Επίσης, δεν θέλουν να βγαίνουν πια με τους γονείς τους, επειδή αισθάνονται την

ανάγκη να αποδείξουν ότι είναι μεγάλοι και ανεξάρτητοι.

Τι πρέπει να προσέξετε Η τάση για διαφοροποίηση μπορεί να γίνει αφορμή έντονων

συγκρούσεων και αναστάτωσης μεταξύ γονιών και εφήβων. Το ρίσκο που παίρνουν

όμως οι γονείς σε αυτή την περίπτωση είναι ότι κινδυνεύουν να αποξενωθούν από τα

παιδιά τους που μεγαλώνουν και να μην μπορέσουν τελικά να σταθούν δίπλα τους

αυτά τα δύσκολα χρόνια. Η αποδοχή κάποιων επιλογών των εφήβων είναι ένας από

τους δρόμους που θα σας οδηγήσουν κοντά στο παιδί , που είναι και το ζητούμενο.

Καλό είναι να θυμάστε ότι :-Η συναισθηματική ηλικία του παιδιού σας δεν συμβαδίζει

ούτε με την σωματική ανάπτυξη ούτε με το ημερολόγιο της εφηβείας όπως το

διαβάζετε στα βιβλία.- Προετοιμάστε το παιδί για όλες τις αλλαγές και τονίστε ότι

μπορεί να υπάρχουν φυσιολογικές διαφορές φάσης από τους συμμαθητές ή τις

συμμαθήτριές του.-Συζητήστε μαζί του για τη σεξουαλικότητα , τον αυνανισμό, και τη

σχέση του με το άλλο φύλο. Μην παραλείψετε να το ενημερώσετε για τα μέσα

προφύλαξης και τις σεξουαλικά μεταδιδόμενες ασθένειες.- Καθησυχάστε το όταν

εκφράζει προβληματισμούς ή ανασφάλειες για την εμφάνισή του. -Περιορίστε τις

απαιτήσεις σας από το παιδί . Το γεγονός ότι εσείς κάνατε πολλές θυσίες για αυτό, δεν

συνεπάγεται ότι θα συμπεριφέρεται όπως εσείς θα επιθυμείτε. - Μην έχετε άσκοπες

ενοχές και μην αναρωτιέστε που φταίξατε και έχετε «αντάρτικο» στην εφηβεία. -Όσο

και αν σας αναστατώνει αυτή η φάση και κατά συνέπεια η συμπεριφορά του παιδιού,

μείνετε κοντά του. Είναι σημαντικό να μην χάσετε την επικοινωνία μαζί του.-Όταν

ξεσπάει ένας καυγάς , έχετε υπόψιν ότι το παιδί δεν μπορεί να έρθει στη θέση σας.

Εσείς , όμως, μπορείτε να έρθετε στη δική του.

Που θα καταλήξει αυτή η δύσκολη περίοδος; Συναισθηματικά και διανοητικά η

εφηβεία συνεπάγεται τεράστιες αλλαγές στον κόσμο του παιδιού. Οπλιστείτε με

υπομονή και κατανόηση και κοιτάξτε…το μέλλον.

Ιδού τι θα καταφέρει το παιδί σας: Θα διαχωρίσει τον εαυτό του από εσάς προκειμένου

να εδραιώσει τη δική του ατομική ταυτότητα. Θα μάθει να ελίσσεται στις

διαπροσωπικές του σχέσεις. Θα ανακαλύψει το «γκρίζο» και θα αφήσει πίσω τον

ασπρόμαυρο κόσμο της παιδικότητας. Θα μάθει να συνεκτιμά καταστάσεις και να

εξετάζει ένα ζήτημα από την σκοπιά των άλλων. Χάρη στην ανάπτυξη της ανώτερης

σκέψης , αντιλαμβάνεται την έννοια του μέλλοντος, αξιολογεί εναλλακτικές λύσεις και

4

βάζει προσωπικούς στόχους για το μέλλον. Αρχίζει να εξασκείται σε κάτι παραπάνω

από το «εδώ και τώρα». Μπορεί να παίρνει αποφάσεις. Θα αποκτήσει ερωτική ζωή. Θα

μπορεί να αναλάβει τις υποχρεώσεις του ενηλίκου.

5

ΝΕΟΙ και ΠΟΛΙΤΙΚΗ

Ζούμε σε μια πολύ άχαρη εποχή. Εποχή χωρίς όνειρα και ελπίδες. Εποχή γκρίζα,

διαβρωμένη από την αναξιοπιστία, το ψέμα, την υποκρισία, τη διγλωσσία και

την αναξιοκρατία. Δείγματα γραφής του σήμερα είναι η πτώση των αξιών, η

κατάρρευση των ιδεολογιών, η αμφισβήτηση των προτύπων, η υποχώρηση της

συλλογικής δράσης προς όφελος του ατομισμού, η εξαφάνιση των ηρώων και η

υποκατάστασή τους από τους star, το κυνήγι του βολέματος με πλάγιους

τρόπους, η επιδίωξη του εφήμερου κέρδους και της δόξας που ασφαλώς δεν

έχουν σχέση με το μεγαλείο.

Παλαιότερα η πολιτική δράση, οι ιδεολογικοί αγώνες ήταν ιεροί. Έδιναν νόημα

στη ζωή των ανθρώπων και φτερά στην ελπίδα για ένα καλύτερο αύριο.

Σήμερα, η πολιτική βρίσκεται στο εδώλιο του κατηγορούμενου. Θεωρείται ως

βασικός υπαίτιος για την παρακμή της εποχής. Η διαπίστωση αυτή έχει μια

δόση αλήθειας. Αλλά δεν εξηγεί όλη την αλήθεια. Το πρόβλημα είναι

πολυσύνθετο. Η πολιτική και οι διάκονοί της, είναι προϊόντα της κοινωνίας. Η

λειτουργία της τελευταίας, επηρεάζεται από διάφορους παράγοντες όπως:τις

παραγωγικές σχέσεις, τη δομή της οικονομίας, τις κυρίαρχες ιδεολογίες και τις

δυνάμεις που τις επικαλύπτουν. Η πολιτική δηλαδή διαμορφώνει αλλά και

διαμορφώνεται από τη λειτουργία της κοινωνίας και της οικονομίας.

Για την εικόνα που παρουσιάζει σήμερα η κοινωνία και κατ' επέκταση η

πολιτική, υπάρχουν διάφορα αίτια: Η οικονομία της πληροφορικής, η

παγκοσμιοποίηση της οικονομίας, η κατάρρευση του υπαρκτού σοσιαλισμού, η

άμβλυνση των ιδεολογικών αντιθέσεων δεξιάς και αριστεράς, η χαλάρωση των

οικογενειακών δεσμών, η γενικότερη ευημερία, η κυριαρχία των Μ.Μ.Ε. και η

επέλαση της διαφήμισης. Επί πλέον, η απουσία παγκόσμιων πολεμικών

συρράξεων, που όπως έχει λεχθεί από τον Μαρξ, είναι οι μαίες της ιστορίας,

έχει οδηγήσει στη σταθεροποίηση μιας κατεστημένης λογικής σε δομές και

πρόσωπα. Η μη ανατροπή και η διατήρηση των ίδιων κατεστημένων δομών και

προσώπων για μακρά χρονικά διαστήματα, συχνά οδηγεί σε εκφυλιστικές και

παρακμιακές καταστάσεις. Μέσα σ' αυτό το κλίμα, αναδεικνύεται πιο έντονα

αυτό που ο Πλάτων έχει αποκαλέσει "ψυχολογική αντίθεση των γενεών". Οι

νέοι απομακρύνονται από τα κοινά, αποστασιοποιούνται από την πολιτική,

αναπτύσσουν δική τους γλώσσα επικοινωνίας την οποία οι παλαιότερες ηλικίες

δεν καταλαβαίνουν.

Θα μπορούσε να πεί κανείς ότι το χάσμα των γενεών έχει διευρυνθεί σήμερα

περισσότερο από ποτέ. Οι νέοι απορρίπτουν τα παλιά πρότυπα, τα μοντέλα

πολιτικής του χθες, αρνούνται τις απλουστευμένες λογικές του άσπρου ή του

μαύρου, δε δέχονται απλοϊκές απαντήσεις, τα τσιτάτα, τα συνθήματα. Έχουν τα

δικά τους ενδιαφέροντα, στρέφονται στον αθλητισμό, στις οικονομικές, στις

6

πολιτισμικές και οικολογικές ανησυχίες, αλλά και στα μηχανάκια, στα

κομπιούτερ, στη διασκέδαση με τις όποιες ακραίες εκφάνσεις της. Τους

απασχολεί ο έρωτας αλλά και η μοναξιά. Τα όνειρα όταν υπάρχουν είναι

πολύχρωμα, χωρίς περιεχόμενο και σαφείς στόχους. Σύμφωνα με τα

συμπεράσματα μιας πρόσφατης κοινωνιολογικής έρευνας από τον Λέκτορα του

Πανεπιστημίου Κρήτης κ. Α. Αστρινάκη, υπάρχει μια τάση των νέων σήμερα να

συγκροτούν ομάδες, με μικρούς πυρήνες που λειτουργούν ως υποκατάστατα

της οικογένειας, του σχολείου, της γειτονιάς. Οι ομάδες αυτές εκφράζονται

κυρίως με μουσικά ρεύματα, ασκούν συμβολική κριτική στην κυρίαρχη

κουλτούρα, στις κοινωνικές σχέσεις, στην πολιτική, χωρίς όμως να εκφράζουν

συγκεκριμένες πολιτικές προτάσεις, ή να δίνουν λύσεις.

Υπάρχει βέβαια ο προβληματισμός για το μέλλον και ιδιαίτερα για το πρόβλημα

της ανεργίας που συνδέεται με την εγκληματικότητα και τα ναρκωτικά. Εδώ η

κατάσταση είναι δυσοίωνη. Το εκπαιδευτικό μας σύστημα, ιδιαίτερα της

Ανωτάτης Παιδείας, παράγει ανέργους. Οι περισσότερες εκπαιδευτικές

κατευθύνσεις δεν αντιστοιχούν στις ανάγκες και τις προοπτικές της αγοράς

εργασίας. Και η Πολιτεία, χθεσινή και σημερινή, έχει τεράστιες ευθύνες γιατί

εθελοτυφλεί μπροστά στο τεράστιο αυτό πρόβλημα.

Για να γυρίσουμε στο θέμα μας, η αποστασιοποίηση από την πολιτική είναι

γενικότερο πρόβλημα, αλλά χαρακτηρίζει ιδιαίτερα τη σημερινή νεολαία. Η

αποχή στις φοιτητικές εκλογές αυξάνει χρόνο με το χρόνο τα ποσοστά της και

αναδεικνύεται ο αδιαφιλονίκητος νικητής. Ρώτησα πρόσφατα έναν ευφυή

φοιτητή μου γιατί δε συμμετείχε στις φοιτητικές εκλογές. Δεν ψήφισα, μου είπε

γιατί δεν πιστεύω ότι πρόκειται ν' αλλάξει τίποτα. Ο φοιτητής αυτός, όπως και

πολλοί άλλοι, είναι ιδιαίτερα δραστήριος και το κυριότερο έχει έντονες

πολιτικές απόψεις, τις οποίες δε διστάζει να εκφράζει. Μπορεί άραγε να μιλήσει

κανείς για άρνηση της πολιτικής από τους νέους; Δε είναι γνωστή η έκταση του

προβλήματος, αν και θα ήταν ενδιαφέρον να υπήρχε μια έρευνα για το ζήτημα.

Οπως κι αν έχουν τα πράγματα, σήμερα "ζητείται ελπίς", όπως θα έλεγε και ο

Αντώνης Σαμαράκης. Και αλίμονο αν αυτό δε γινόταν. Αλίμονο αν οι νέοι δεν

ψάχνουν, έστω κι αν δε βρίσκουν. Τότε το μέλλον θα μοιάζει πρώιμα

γερασμένο. Είναι γνωστό ότι ο Αριστοτέλης έχει επισημάνει ότι ο άνθρωπος

είναι ον πολιτικό, συνδεδεμένο με την κοινωνική ζωή και υποκείμενο στο νόμο

της γέννησης, της ανάπτυξης και του θανάτου. Αυτόν τον κανόνα δεν μπορεί να

τον αγνοήσουν ή να τον ανατρέψουν οι νέοι. Εκείνο που μπορούν και οφείλουν

να επιδιώξουν είναι η ανανέωση της πολιτικής με βαθιές τομές στο περιεχόμενο

και τη λειτουργία της.

Η ισοπέδωση της πολιτικής, η ταμπέλα ότι όλοι πολιτικοί είναι ίδιοι, είναι μια

εύκολη άρνηση που μπορεί να οδηγήσει σε επικίνδυνες καταστάσεις. Αν

7

επικρατήσει αυτή η λογική ότι δηλ. όλοι οι πολιτικοί είναι ίδιοι, τότε όσοι

παραμένουν ακόμη υγιείς και αλώβητοι από τις σειρήνες της παρακμής, είτε θα

συμμαχήσουν με το σύστημα, είτε θα αποχωρήσουν. Και τότε ο στίβος της

πολιτικής θα παραμείνει ελεύθερος στους χειρότερους και αδίστακτους

εκπροσώπους της. Οι συνέπειες θα είναι ολέθριες για την πολιτική, και το

μέλλον της κοινωνίας που ανήκει έτσι κι αλλιώς στους νέους.

Η νεολαία και ιδιαίτερα το πιο πεφωτισμένο κομμάτι της, η σπουδάζουσα

νεολαία, δεν μπορεί να αφήσει την πολιτική στα χέρια των αμοραλιστών, των

αδίστακτων διαχειριστών της. Γιατί τότε η νεολαία δε θα έχει μέλλον. Ούτε

μπορεί να ελπίζει. Και αν χωρίς ελπίδα τα οράματα πεθαίνουν, είναι βέβαιο ότι

χωρίς αγώνες κινδυνεύει η ελπίδα. Χρειάζεται η προσπάθεια που είναι δύσκολο

πράγμα, όπως λέει ο Γιούγκ, αλλά είναι το μόνο που έχουμε. Οι νέοι οφείλουν

να αντιστέκονται και να προτείνουν. Να αντιστέκονται στην πτώση των αξιών,

στην αναξιοκρατία, στο ψέμα, στην υποκρισία, στην αναντιστοιχία λόγων και

έργων που είναι παρακμιακά φαινόμενα της κοινωνίας μιας προηγούμενης

γενιάς. Κι αν το παλιό δεν έχει ακόμα πεθάνει, οι νέοι οφείλουν να γίνουν οι

γεννήτορες του καινούριου. Η διαφοροποίηση των παραγωγικών σχέσεων και η

παγκοσμιοποίηση της οικονομίας, με τη διάχυση της πληροφορίας, ίσως

συμβάλλουν ως ένα βαθμό θετικά προς την ίδια κατεύθυνση. Για να κερδίσουν

οι νέοι το αύριο, χρειάζεται θέληση, γνώση, υπευθυνότητα, κόπος, προσπάθεια

για δημιουργία. Η χαρά της δημιουργίας είναι επί πλέον και αυτοσκοπός. Μην

ξεχνάμε άλλωστε ότι τη φτώχεια, τη μιζέρια, την παρακμή, τις προφταίνει η

τεμπελιά.

Οι νέοι δεν έχουν άλλο δρόμο μπροστά τους, εκτός από το δρόμο τον καλό, το

δύσκολο, τον ανηφορικό. Εκεί που στο τέλος του υπάρχουν οι καρποί της

ανθρώπινης ολοκλήρωσης. Αυτός ο δρόμος περνά μέσα απ' την αλήθεια και το

δίκιο που έχουν μεγαλύτερη δύναμη από το ψέμα και το άδικο όπως έχει πεί ο

Αριστοτέλης. Είναι ο δρόμος της καλοσύνης, της αλληλεγγύης, της

αξιοπρέπειας, της αξιοσύνης, της αξιοκρατίας αλλά και της προσωπικής

επιτυχίας και ευτυχίας.

Ολα τα παραπάνω είναι βαθύτατες πολιτικές διαδρομές, με τη σωστή διάσταση

του ζητήματος, όπου η πολιτική αποτελεί λειτούργημα και όχι μέσο προσωπικής

επιβολής και αμοιβής. Οι νέοι οφείλουν και μπορούν να αντισταθούν στην

πτώση των αξιών, στο θάνατο της ελπίδας, στην παρακμή της πολιτικής. Αυτό

είναι πρώτιστο χρέος τους απέναντι στον εαυτό τους και στο μέλλον του

κόσμου. Οφείλουν να προτείνουν και να υλοποιούν τους τρόπους με τους

οποίους το μέλλον αυτό μπορεί να γίνει καλύτερο.

Οποιος με ρωτήσει αν είμαι αισιόδοξος ή απαισιόδοξος για το μέλλον, για τους

νέους, για την πολιτική, δεν μπορώ παρά να διαλέξω την αισιοδοξία. Έστω και

8

συγκρατημένα. Η αισιοδοξία, η ελπίδα, η προσπάθεια, ο αγώνας ο μακρύς είναι

ο μονόδρομός μας, είναι η Ιθάκη μας.

Για να θυμηθούμε τον μεγάλο Αλεξανδρινό ποιητή:

Πάντα στο νου σου να' χεις την Ιθάκη

Το φθάσιμο εκεί ειν' ο προορισμός σου

Αλλά μη βιάζεις το ταξίδι διόλου.

Η Ιθάκη σε έδωσε τ' ωραίο ταξίδι.

Χωρίς αυτήν δε θα βγαινες στο δρόμο.

Αλλά δεν έχει να σε δώσει πια.

Κι αν πτωχική την βρεις, η Ιθάκη δε σε γέλασε.

Έτσι σοφός που έγινες, με τόση πείρα,

ήδη θα το κατάλαβες, οι Ιθάκες τι σημαίνουν.

Έφηβοι και Μοναξιά

Της Σμαρώς Ταμπάκη,

Ψυχολόγου, MSc Σχολικής Ψυχολογίας

Στελέχους του Συμβουλευτικού Σταθμού Νέων

Οι περισσότεροι άνθρωποι βρίσκονται πάνω

στον κόσμο όχι μέσα σ’ αυτόν. Σαν σβώλοι

από όμορφες πέτρες ακουμπάν αλλά είναι χωριστοί

J. Muir

Προσδιορισμός του όρου

Η μοναξιά είναι ένα θλιβερό συναίσθημα απομόνωσης από τους άλλους ανθρώπους,

που συνοδεύεται συνήθως από κούραση ψυχική, πικρία ακόμη και απόγνωση. Δεν

ταυτίζεται με την συνειδητή επιλογή κάποιου να μείνει μόνος του.

Όταν κανείς επιλέγει να περάσει λίγο χρόνο μακριά από τους άλλους για να ηρεμήσει

και να σκεφτεί δεν πάσχει από μοναξιά. Όταν είμαι μόνος (διαβάζουμε από το βιβλίο

του Clark Moustakas «Μοναχικότητα και αγάπη», εκδόσεις Τάμασος, Αθήνα 1972)

)μπορεί να ξαναζώ ένα ευχάριστο περιστατικό, να σκέφτομαι μια πρόσφατη

συνάντηση, μπορεί να φαντάζομαι ή να αναμένω ένα ταξίδι, μπορεί να εξετάζω ένα

9

θέμα ή ένα πρόβλημα, μπορεί να σκέφτομαι μια ιδέα ή κάτι που σχεδιάζω, μπορεί

απλώς να κοιτάζω τη φύση και τα χρώματα. Συχνά το να είμαι μόνος με διευκολύνει

στο να παίρνω αποφάσεις, να φτάνω στα δικά μου συμπεράσματα, χωρίς πίεση ή

επίδραση από άλλους. Όταν όμως δεν είναι αποτέλεσμα επιλογής, αισθάνεται κανείς

ένα αόριστο αίσθημα έλλειψης ικανοποίησης, ότι κάτι δεν πάει καλά, ότι υπάρχει ένα

κενό στη ζωή του.

Επίσης η μοναξιά δεν ταυτίζεται με την κοινωνική απομόνωση και έτσι μπορεί κάποιος

να βιώσει μοναξιά ακόμη και όταν βρίσκεται μέσα στο πλήθος, στην παρέα του ή στην

οικογένειά του, αν αισθάνεται ότι οι άλλοι τριγύρω δεν τον ακούνε, δεν τον κατανοούν,

ή δεν τον αγαπούν. Υπάρχουν άτομα με ελάχιστους φίλους που όμως δεν νιώθουν

μοναξιά και άτομα περιτριγυρισμένα από πολλούς φίλους που νιώθουν ολομόναχα.

Μάλιστα οι ερευνητές διακρίνουν δύο τύπους μοναξιάς. Ο ένας τύπος είναι η

κοινωνικού τύπου μοναξιά που είναι αποτέλεσμα έλλειψης κοινωνικών σχέσεων και η

συναισθηματικού τύπου που είναι αποτέλεσμα της απουσίας ενός σταθερού και

ειλικρινούς δεσμού με ένα άλλο πρόσωπο που προσφέρει αγάπη και ασφάλεια.

Στην έκθεση του μαθητής της Α΄ Λυκείου αναφέρει : «η μοναχικότητα είναι μια

πιεστική κατάσταση του νου που κανένας δεν επιθυμεί όμως όλοι την υπομένουμε.

Όταν είμαι μοναχικός δεν είναι γιατί είμαι φυσικά αποκομμένος από τους ανθρώπους

αλλά γιατί απορρίπτομαι από κείνους που σέβομαι και αγαπώ. Αν ένας στενός φίλος

στραφεί εναντίον μου, θίγομαι και αισθάνομαι μοναχικός…μερικές φορές οι γονείς μου

φαίνονται άδικοι. Δεν υπάρχει κανένας να στραφώ κοντά του και αισθάνομαι

απελπισμένος, χαμένος. Όταν κάποιος κάνει μια απερίσκεπτη κριτική, που αγγίζει μια

από τις αδυναμίες μου αυτό μου κόβει την αναπνοή. Αμφιβάλλω αν ό τι λένε είναι

πράγματι αληθινό. Ύστερα υπάρχει και ένα άλλο είδος μοναχικότητας …όταν δοκιμάζω

κάτι καινούριο και θαυμάσιο, ένα νέο έντονο βίωμα μου αρέσει να μένω μόνος, εκεί

που μπορώ να το σκεφτώ, να θυμηθώ κάθε μέρος του. Μ΄ αρέσει να κολυμπώ σε

κείνες τις ευτυχισμένες αναμνήσεις. Αυτό είναι μια μοναχικότητα που ικανοποιεί. Η

μοναχικότητα είναι μια σπουδαία πλευρά της ζωής μου είτε είμαι σε μια ευτυχισμένη,

ικανοποιητική είτε σε μια απελπισμένη, καταπιεστική κατάσταση του νου» (από το

βιβλίο «Μοναχικότητα και αγάπη» βλ. παραπάνω)

10

Το συναίσθημα της μοναξιάς και η κατάθλιψη

Η μοναξιά σχετίζεται με την καταθλιπτική διάθεση ή συναίσθημα, δηλαδή το

συναίσθημα της λύπης, θλίψης ή ακόμα και της απόγνωσης που εκδηλώνεται με

δυσφορία, κλάμα και συχνή λεκτική διατύπωση αυτής της δυσφορίας, απουσία

ενδιαφέροντος για δραστηριότητες, μειωμένη ικανότητα συγκέντρωσης της προσοχής,

μειωμένη ενεργητικότητα, η διαταραχή όρεξης και ύπνου, η αυτουποτίμηση και

αυτομομφή.

Η διαφορά βρίσκεται στις πηγές των δύο φαινομένων, της μοναξιάς και της

κατάθλιψης. Η μοναξιά θεωρείται ως συνέπεια της αποτυχίας του ατόμου ή της

έλλειψης ικανοτήτων στον διαπροσωπικό τομέα μόνο. Η κατάθλιψη μπορεί να

προέρχεται από αποτυχίες σε διάφορους τομείς, κυρίως από αποτυχίες στην εκτέλεση

ενός έργου, από την αδυναμία πραγματοποίησης σκοπών και εκπλήρωσης

προσδοκιών, καθώς και από τα διάφορα, αιφνίδια εμφανιζόμενα, τραυματικά

γεγονότα (π.χ. θάνατος σημαντικού προσώπου)

Στην έκθεση ενός κοριτσιού της Α΄ Λυκείου διαβάζουμε «η μοναχικότητα μου δίνει ένα

ψυχρό αίσθημα σαν την μοναχικότητα που νιώθει η γη το χειμώνα, όταν την

εγκαταλείπουν τα πουλιά και τα τραγούδια και αισθάνομαι σα να μην έχω φίλο στον

κόσμο. Ολόκληρο το σπίτι είναι τώρα χωρίς ζωή και αυτό με κάνει να νιώθω λυπημένη.

Η κατάθλιψη είναι πράγματι ένα μέρος αυτής της μοναχικότητας…είναι σα να είσαι

παγιδευμένος σε ένα παράξενο κόσμο μοναχικότητας, ένα κόσμο στον οποίο είσαι

πιασμένος σε μεγάλο κενό»

Μοναξιά και αποδοχή από τους συνομηλίκους - φίλοι

Όσο περισσότερο είναι κάποιος αποδεκτός από τους συνομηλίκους τους τόσο λιγότερη

μοναξιά κοινωνικού τύπου αισθάνεται. Φαίνεται αντίθετα ότι τα παιδιά που δεν είναι

συμπαθή και απορρίπτονται από τους συνομηλίκους τους κινδυνεύουν περισσότερο να

νιώσουν μοναξιά. Όσο περισσότερο μάλιστα απορρίπτεται κάποιος από τους

συνομηλίκους του τόσο μεγαλύτερη μοναξιά νιώθει.

11

Η ύπαρξη ενός πολύ καλού φίλου είναι ασπίδα κατά της μοναξιάς. Ο καλός φίλος στον

οποίο κάποιος μπορεί να μιλήσει εμπιστευτικά και να αναζητήσει βοήθεια σε δύσκολες

στιγμές προφυλάσσει από την συναισθηματικού τύπου μοναξιά. Ο καλός φίλος μπορεί

να μην είναι από την ίδια τάξη αλλά από κάποια άλλη τάξη στο ίδιο σχολείο, από το

φροντιστήριο, από τη γειτονιά ή και μέσα από την οικογένεια (ο αδελφός - αδελφή).

Επομένως, αισθάνεται κανείς μοναξιά όταν έχει λιγότερες διαπροσωπικές σχέσεις από

όσες θα επιθυμούσε ή όταν αυτές οι σχέσεις δεν είναι τόσο ικανοποιητικές όσο θα

ήθελε. Αυτό δείχνουν και οι εκφράσεις με τις οποίες σχολίασαν τι είναι μοναξιά

κάποιοι μαθητές : «κανείς δε με αγαπά», «δεν μπορείς να εμπιστευτείς κανέναν», «δεν

υπάρχει κανείς να σε βοηθήσει», «δεν έχεις κανένα να συζητήσεις μαζί του». Όταν οι

σχέσεις είναι υγιείς (υπάρχει ειλικρίνεια, αγάπη, επικοινωνία) δεν αισθανόμαστε τόσο

μόνοι.

Μοναξιά και αυτοεκτίμηση

Η αυτοεκτίμηση είναι μια προσωπική εκτίμηση της αξίας του ατόμου και αναφέρεται

σε συναισθήματα αποδοχής και αυτοσεβασμού. Η αυτοεκτίμηση έχει τις ρίζες της στον

κοινωνικό περίγυρο. Η εικόνα που σχηματίζει κάποιος για τον εαυτό του μοιάζει με

έναν κοινωνικό καθρέφτη, δεδομένου ότι η εικόνα αυτή συντίθεται από τις εντυπώσεις

που νομίζουμε ότι οι άλλοι έχουν για μας. Εννοείται ότι δεν ασκούν όλα τα μέλη του

κοινωνικού περίγυρου ίση επιρροή στη ζωή ενός ατόμου. Αντιθέτως οι γνώμες κάποιων

ανθρώπων αξιολογούνται από το άτομο ως πιο σημαντικές (της μητέρας, του πατέρα,

των αδελφών, των δασκάλων, των φίλων, των συμμαθητών)

Επίσης η αυτοεκτίμηση επηρεάζεται από τις προσωπικές φιλοδοξίες και την

υποκειμενική αξιολόγηση με βάση την οποία το άτομο αποφασίζει αν πετυχαίνει η

αποτυγχάνει. Αν κάποιος έχει υψηλή αυτοαντίληψη σε τομείς που κρίνονται

σημαντικοί από τον ίδιο θα έχει υψηλή αυτοεκτίμηση. Για παράδειγμα θα επηρεαστεί

αρνητικά η αυτοεκτίμηση ενός παιδιού που έχει αρνητική αυτοαντίληψη για τις

σχολικές του επιδόσεις (αξιολογεί ότι δεν τα καταφέρνει στα μαθήματα) και

ταυτόχρονα θεωρεί πολύ σημαντική την επιτυχία του σε αυτόν τον τομέα.

12

Μοναξιά και αντίληψη του παιδιού για τις κοινωνικές του δεξιότητες

Η έννοια των κοινωνικών δεξιοτήτων περιλαμβάνει επιμέρους ικανότητες όπως η

πρωτοβουλία για την έναρξη μιας φιλικής σχέσης, η θετική ανταπόκριση στις

προσεγγίσεις των άλλων, η ανεκτικότητα, η ικανότητα ακρόασης των άλλων, η ένδειξη

κατανόησης, η ακριβής επικοινωνία, η ομαλή ένταξη και η λειτουργία στην ομάδα, το

κοινωνικό θάρρος και η διεκδικητική συμπεριφορά.

Από έρευνα που έγινε φαίνεται ότι τα ίδια τα παιδιά συνδέουν τη μοναξιά των

συμμαθητών τους με τις κοινωνικές τους δεξιότητες. Για τα παιδιά που κατά τη γνώμη

τους ένιωθαν πολλή μοναξιά ανέφεραν φράσεις χαρακτηριστικές όπως , κάθονται με

σταυρωμένα χέρια στα διαλείμματα, δεν προσπαθούν να κάνουν φιλίες, δεν παίζουν

με τους άλλους …

Συχνότητα και ένταση του προβλήματος

Το συναίσθημα της μοναξιάς έχει ερευνηθεί κυρίως στους ενήλικους και αισθητά

λιγότερο στους εφήβους. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι πολλοί

ερευνητές πιστεύουν ότι τα παιδιά δεν νιώθουν μοναξιά και ότι ο άνθρωπος αρχίζει να

νιώθει μοναξιά από την εφηβεία και μετά. Νεότερα όμως ερευνητικά δεδομένα

στηρίζουν την άποψη ότι και τα παιδιά βιώνουν αυτό το συναίσθημα και μάλιστα αυτό

δεν διαφέρει πολύ από το αντίστοιχο των ενηλίκων. Ακόμα και τα πολύ μικρά παιδιά

(νηπιαγωγείου και δημοτικού) μπορούν να απαντήσουν σωστά στην ερώτηση τι είναι

μοναξιά.

Η ηλικία των δεκατεσσάρων είναι κάποιες φορές η πιο μοναχική ηλικία για ένα παιδί.

Ξαφνικά αρχίζει να αμφισβητεί τους σημαντικούς δεσμούς στη ζωή του-την οικογένειά

του, τους φίλους και τις δραστηριότητες που νόμιζε ότι αντιπροσώπευαν τα

ενδιαφέροντά του. Αυτά τον τρομάζουν και αποσύρεται βαθύτερα στον εαυτό του για

να προσπαθήσει να σκεφτεί και να σχηματοποιήσει τι μπορεί να εμπιστεύεται σαν

πραγματικό, ποιους μπορεί να εμπιστεύεται, ποιος είναι ο ίδιος.

13

Η μοναξιά ενοχλεί πιο πολύ τους εφήβους σε σύγκριση με τους προεφήβους. Έτσι το

ποσοστό των μαθητών 13 και 14 ετών που ορίζει τη μοναξιά ως σημαντικό πρόβλημα

κυμαίνεται στο 54,3%, το αντίστοιχο ποσοστό των 15άρηδων είναι 73,8%, ενώ στους

16άρηδες και 17άρηδες ανεβαίνει στο 80,3%. Η μοναξιά φαίνεται πως ενοχλεί τα

κορίτσια (75,4%) περισσότερο από ό,τι τα αγόρια (63,6%) (ΤΟ ΒΗΜΑ, Κωδικός άρθρου:

B14926A491)

Οι συχνότεροι τρόποι αντιμετώπισης της μοναξιάς

Η μοναξιά είναι η υποκειμενική εμπειρία της κοινωνικής απομόνωσης και αποτελεί

παράγοντα κινδύνου για πλήθος προβλημάτων υγείας, μεταξύ των οποίων

συμπεριλαμβάνονται η καρδιοπάθεια και η κατάθλιψη, σημειώνουν οι ερευνητές στην

«Επιθεώρηση Κλινικής Νοσηλευτικής» όπου δημοσιεύεται η μελέτη τους. Επίσης νέα

έρευνα συνδέει τη μοναξιά με την επιτάχυνση της γήρανσης. Τα αποτελέσματα της

έρευνας δημοσιεύονται στο περιοδικό «Current Directions in Psychological Science».

Ευτυχώς όμως, υπάρχουν τρόποι για να αντιμετωπίσει κάποιος την μοναξιά. Σε μια

έρευνα του πανεπιστημίου Αθηνών για τη συχνότητα των στρατηγικών που

χρησιμοποιούν τα παιδιά για να αντιμετωπίσουν τη μοναξιά οι συχνότερες απαντήσεις

ήταν:

· Η παρακολούθηση τηλεόρασης και dvd, καθώς και η ενασχόληση με τα

ηλεκτρονικά παιχνίδια

· Η αναζήτηση συντροφιάς στους συνομηλίκους

· Το διάβασμα (σχολικό-εξωσχολικό)

· Το ατομικό παιχνίδι

Ακολουθούσαν στρατηγικές με πολύ μικρότερη συχνότητα όπως:

· Ενεργητικές δραστηριότητες /αθλητισμός

· Αναζήτηση συντροφιάς στους γονείς

· Δραστηριότητες όπως μουσική, χορός, ζωγραφική

14

· Αναζήτηση συντροφιάς στα αδέλφια

· Προσπάθεια για λήθη

Η ενεργητική ανιμετώπιση της μοναξιάς

Η μοναξιά μπορεί να γίνει πιο έντονη εξαιτίας του τρόπου με τον οποίο την

αντιμετωπίζει κανείς. Σκέψεις όπως, κάτι δεν πάει καλά με μένα, είμαι βαρετός, δεν

αρέσω σε κανέναν, πάντα τα κάνω θάλασσα, χειροτερεύουν την κατάσταση. ”Αυτοί οι

οποίοι συνοδεύονται από υγιείς σκέψεις δεν είναι ποτέ μόνοι” (P. Sidney)

Η ενεργητική αντιμετώπιση της μοναξιάς (που θεωρείται και η καλλίτερη) είναι η

αναζήτηση συντροφιάς αλλά τα περισσότερα παιδιά επικεντρώνονται σε παθητική

αντιμετώπιση/αποφυγή, όπως στην παρακολούθηση τηλεόρασης και dvd, καθώς και

στην ενασχόληση με τα ηλεκτρονικά παιχνίδια. Επίσης πολλοί αναζητούν παρέα μέσω

του διαδικτύου. Μια νέα επιστημονική μελέτη που έχει τίτλο «HomeNet» έρχεται να

ανατρέψει την πεποίθηση πως το Internet, λόγω του αμφίδρομου χαρακτήρα του, είναι

ένα «κοινωνικά υγιές» μέσον μαζικής επικοινωνίας. Οι συμμετέχοντες στην έρευνα

δραστηριοποιούνταν... κοινωνικά μέσω του Internet. Χρησιμοποιούσαν το e-mail και

συνομιλούσαν on line. Όμως, σταμάτησαν να συναναστρέφονται με τα υπόλοιπα μέλη

της οικογένειας και ο κύκλος των φίλων μίκραινε όσο μεγάλωνε ο χρόνος που

περνούσαν «σεσύνδεση»

Για να μπορούμε να αντιμετωπίσουμε με τον καλύτερο τρόπο την μοναξιά, δηλαδή

βρίσκοντας συντροφιά πρέπει να δουλέψουμε πρώτα απ’ όλα πάνω στον εαυτό μας, να

γίνουμε πιο προσεκτικοί στο τι μας λέει ο άλλος, πιο ειλικρινείς, με μεγαλύτερη

κατανόηση και ανεκτικότητα για τους άλλους. Αν υπάρχει κάποιο άτομο που μας

αρέσει να κάνουμε εμείς την πρώτη προσπάθεια για επικοινωνία. Αν περιμένουμε να

κάνει πρώτος ο άλλος την κίνηση, μπορεί να μην γίνει ποτέ, γιατί και αυτός μπορεί να

διστάζει. Αν οι φίλοι μας ή οι γονείς και τα αδέλφια μας έχουν απογοητεύσει αυτό που

χρειάζεται είναι να τους αποδεχθούμε γι' αυτό που είναι και για τα καλά που έχουν και

ταυτόχρονα να αναζητήσουμε μια καινούργια φιλία-σχέση πιο ώριμη και ουσιαστική.

Από τα πρακτικά συνεδρίασης της Βουλής των Εφήβων διαβάζουμε ότι είναι σημαντικό

να εκτιμάμε όλες μας τις σχέσεις με τις ιδιαιτερότητες τους και να μη χάνουμε ευκαιρία

15

για μια νέα φιλία. Αξίζει πραγματικά να μάθουμε να αξιοποιούμε σωστά τον ελεύθερο

χρόνο μας και να επικοινωνούμε με τους ανθρώπους και όχι μόνο με αυτούς που

ξέρουμε ότι μας έχουν ανάγκη, αλλά και με άλλους που βλέπουμε καθημερινά και

προσπερνάμε αδιάφορα.

«Ας ασχοληθούμε λίγο με τα προβλήματα των άλλων. Ας προσπαθήσουμε να διώξουμε

τη μοναξιά από όπου υπάρχει και να βάλουμε στη θέση της τη φιλία και την ομόνοια.

Ας δώσουμε εμείς το παράδειγμα, τριακόσια παιδιά από όλα τα μέρη της Ελλάδας και

όχι μόνο. Μιλήσατε με αυτούς που κάθονται δίπλα σας, μπροστά σας, πίσω σας;

Υποθέτω πως οι περισσότεροι ναι, μιλήσατε. Κάντε όμως ένα βήμα παραπάνω. Γίνεται

φίλοι μαζί τους, κρατηθείτε σε επικοινωνία μαζί τους και μετά τη συνεδρίαση. Η

επικοινωνία είναι τέχνη που όλοι μας γνωρίζουμε, απλά μερικοί από μας αρνούμαστε

να τη χρησιμοποιήσουμε»

Πώς θα μπορούσε να βοηθήσει το σχολείο;

Πάλι από τη Βουλή των Εφήβων διαβάζουμε: «Το σχολείο, λοιπόν, πρέπει να δώσει

μεγαλύτερη βαρύτητα στα μαθήματα που διαμορφώνουν τις προσωπικότητες των

μαθητών, φέρνοντάς τα σε επαφή με αιώνιες και διαχρονικές αξίες και με την ομορφιά

της ζωής. Έτσι θα δημιουργηθούν άνθρωποι ολοκληρωμένοι και υγιείς ψυχικά,

ανοιχτόμυαλοι, κοινωνικοί και ανθρωπιστές που θα καταλάβουν ότι τα προβλήματα σε

όλους τους τομείς της καθημερινότητας υπάρχουν και θα υπάρχουν, αλλά και που θα

ζουν με ένα συνεχές όραμα για ένα καλύτερο μέλλον. Για όλους αυτούς τους λόγους θα

πρέπει, πιστεύω, να δώσουμε μεγαλύτερη σημασία σε μαθήματα παρεξηγημένα, αλλά

που έχουν τόσα πολλά να προσφέρουν σε όλους μας, όπως τα κείμενα Νεοελληνικής

Λογοτεχνίας και η Φιλοσοφία»

Αλλά και ο ρόλος των εκπαιδευτικών είναι σημαντικός. Ο εκπαιδευτικός όταν

αντιληφθεί ότι ένα παιδί βιώνει συναισθήματα μοναξιάς χρειάζεται να ενισχύει

σταθερά την αυτοεκτίμηση του μαθητή, παρέχοντάς του ευκαιρίες σίγουρης επίτευξης

που θα τονώσουν την ακαδημαϊκή του επιτυχία και να ενθαρρύνει τη συμμετοχή του

σε ομάδες παιχνιδιού και σε ομάδες εργασίας

16

Οι γονείς επίσης θα πρέπει να ενθαρρύνουν τις κοινωνικές επαφές της οικογένειας ως

συνόλου διδάσκοντας έμπρακτα τη σπουδαιότητα των ανθρωπίνων σχέσεων για την

ατομική και κοινωνική ψυχική υγεία και προσφέροντας στα παιδιά τους σημαντικές

άλλες διεξόδους για την καταπολέμηση του συναισθήματος της μοναξιάς.

Κλείνοντας …

«Και αν κάποια μέρα βρεθούμε σε μία στιγμή αδυναμίας και νοιώθουμε ότι

πνιγόμαστε, ότι είμαστε μόνοι και ότι η κατάσταση στην οποία βρισκόμαστε δεν

πρόκειται να αλλάξει, ας θυμηθούμε τι είχε πει

ο Νίκος Καζαντζάκης:

Έχεις τα πινέλα, έχεις τις μπογιές, ζωγράφισε τον παράδεισο και μπες μέσα» (από τη

Βουλή των Εφήβων).

17

ΠΟΙΗΣΗ που μας ΕΜΠΝΕΕΙ:

για το ΠΑΘΟΣ:

Ζωή είναι να ζεις κάθε στιγμή.

Η ζωή δε μετριέται από τον αριθμό των αναπνοών που παίρνουμε, αλλά από τις

στιγμές που κόβουν την ανάσα.

για το ΟΝΕΙΡΟ:

Βαδίζεις σε μιαν έρημο. Ακούς ένα πουλί να κελαηδάει. Όσο κι αν είναι απίθανο να

εκκρεμεί ένα πουλί μέσα στην έρημο, ωστόσο εσύ είσαι υποχρεωμένος να του φτιάξεις

ένα δένδρο. Αυτό είναι το Ποίημα. Κική Δημουλά

για την ΑΓΑΠΗ:

Κάτω ἀπ᾿ τὰ ροῦχα μου δὲ χτυπᾶ πιὰ ἡ παιδική μου καρδιὰ

Λησμόνησα τὴν ἀγάπη πού ῾ναι μόνο ἀγάπη

Μερόνυχτα νὰ τριγυρνῶ χωρὶς νὰ σὲ βρίσκω μπροστά μου

Ὁρίζοντα λευκὲ τῆς ἀστραπὴς καὶ τοῦ ὄνειρου

Ἔνιωσα τὸ στῆθος μου νὰ σπάζει στὴ φυγή σου

Ψυχὴ τῆς ἀγάπης μου ἀλήτισσα

Λεπίδι τοῦ πόθου μου ἀδυσώπητο

Νικήτρα μονάχη τῆς σκέψης μου.

Μανώλης Αναγνωστάκης

για τη ΝΙΟΤΗ, το ΠΑΘΟΣ, τη ΔΥΝΑΜΗ, το ΑΙΣΘΗΜΑ ότι όλα είναι δυνατά να συμβούν:

ΚΑΙ ΜΕ ΦΩΣ ΚΑΙ ΜΕ ΘΑΝΑΤΟΝ

Είσαι νέος – το ξέρω – και δεν υπάρχει τίποτε.

Λαοί, έθνη, ελευθερίες, τίποτε.

Όμως ε ί σ α ι. Και την ώρα που

Φεύγεις με το ‘να πόδι σου έρχεσαι με τ’ άλλο

Ερωτοφωτόσχιστος

Περνάς θέλεις – δε θέλεις

Αυλητής φυτών και συναγείρεις τα είδωλα

Εναντίον μας. Όσο η φωνή σου αντέχει.

18

Πώς της παρθένας το τζιτζίκι όταν το πιάνεις

Πάλλονται κάτω απ’ το δέρμα σου οι μυώνες

Ή τα ζώα που πίνουν κι ύστερα κοιτούν

Πώς σβήνουν την αθλιότητα: ίδια εσύ

Παραλαμβάνεις απ’ τους Δίες τον κεραυνό

Και ο κόσμος σού υπακούει. Εμπρός λοιπόν

Από σένα εξαρτάται. Τάχυνε την αστραπή

Πιάσε το ΠΡΕΠΕΙ από το ιώτα και γδάρε το ίσαμε το πι.

ΟΔΥΣΣΕΑΣ ΕΛΥΤΗΣ

Έχεις τα πινέλα, έχεις τα χρώματα, ζωγράφισε τον παράδεισο και μπες μέσα.

ΝΙΚΟΣ ΚΑΖΑΝΤΖΑΚΗΣ

Κανείς δεν μπορεί να με πληγώσει χωρίς τη συγκατάθεσή μου.

ΜΑΧΑΤΜΑ ΓΚΑΝΤΙ

Τη μέρα που η δύναμη της αγάπης θα υπερνικήσει την αγάπη της δύναμης,

ο κόσμος θα γνωρίσει την ειρήνη.

ΜΑΧΑΤΜΑ ΓΚΑΝΤΙ

Πρέπει να είσαι ο εαυτός σου και όχι αυτός που θέλουν οι άλλοι.

Φ. ΝΙΤΣΕ

ΙΘΑΚΗ

Σα βγεις στον πηγαιμό για την Ιθάκη,

να εύχεσαι νά’ναι μακρύς ο δρόμος,

γεμάτος περιπέτειες, γεμάτος γνώσεις.

Τους Λαιστρυγόνας και τους Κύκλωπας,

τον θυμωμένο Ποσειδώνα μη φοβάσαι,

19

τέτοια στον δρόμο σου ποτέ σου δε θα βρεις,

αν μεν’ η σκέψις σου υψηλή, αν εκλεκτή

συγκίνησις το πνεύμα και το σώμα σου αγγίζει.

Τους Λαιστρυγόνας και τους Κύκλωπας,

τον άγριο Ποσειδώνα δεν θα συναντήσεις,

αν δεν τους κουβανείς μες στην ψυχή σου,

αν η ψυχή σου δεν τους στήνει εμπρός σου.

Να εύχεσαι νά’ναι μακρύς ο δρόμος.

Πολλά τα καλοκαιρινά πρωιά να είναι

που με τι ευχαρίστησι, με τι χαρά

θα μπαίνεις σε λιμένας πρωτοειδωμένους

να σταματήσεις σ’ εμπορεία Φοινικικά,

και τες καλές πραγμάτειες ν’ αποκτήσεις,

σεντέφια και κοράλλια, κεχριμπάρια κ’ έβενους,

και ηδονικά μυρωδικά κάθε λογής,

όσο μπορείς πιο άφθονα ηδονικά μυρωδικά

σε πόλεις Αιγυπτιακές πολλές να πας,

να μάθεις και να μάθεις απ’ τους σπουδασμένους.

Πάντα στον νου σου νά’χεις την Ιθάκη.

Το φθάσιμον εκεί είν’ο προορισμός σου.

Αλλά μη βιάζεις το ταξείδι διόλου.

Καλλίτερα χρόνια πολλά να διαρκέσει

και γέρος πια ν’ αράξεις στο νησί,

πλούσιος με όσα κέρδισες στον δρόμο,

μη προσδοκώντας πλούτη να σε δώσει η Ιθάκη.

Η Ιθάκη σ’ έδωσε τ’ ωραίο ταξείδι.

Χωρίς αυτήν δεν θάβγαινες στον δρόμο.

Άλλα δεν έχει να σε δώσει πια.

Κι αν πτωχική την βρεις, η Ιθάκη δεν σε γέλασε.

Έτσι σοφός που έγινες, με τόση πείρα,

ήδη θα το κατάλαβες η Ιθάκες τι σημαίνουν.

Κ. ΚΑΒΑΦΗΣ

ΤΕΙΧΗ

Χωρίς περίσκεψιν, χωρίς λύπην, χωρίς αιδώ

μεγάλα κ’ υψηλά τριγύρω μου έκτισαν τείχη.

Και κάθομαι και απελπίζομαι τώρα εδώ.

20

Άλλο δεν σκέπτομαι: τον νουν μου τρώγει αυτή η τύχη

διότι πράγματα πολλά έξω να κάμω είχον.

Α όταν έκτιζαν τα τείχη πώς να μην προσέξω.

Αλλά δεν άκουσα ποτέ κρότον κτιστών ή ήχον.

Ανεπαισθήτων μ’ έκλεισαν από τον κόσμον έξω.

Κ. ΚΑΒΑΦΗΣ

ΝΕΥΡΙΚΗ ΑΝΟΡΕΞΙΑ

Τι είναι η νευρική ανορεξία;

Η νευρική ανορεξία είναι μια διατροφική διαταραχή με ισχυρό ψυχολογικό υπόβαθρο.

Οι επιπτώσεις της είναι πολύ βλαβερές όμως συχνά δεν διαγιγνώσκεται προτού το

άτομο φτάσει σε πολύ σοβαρή κατάσταση. Το μεγαλύτερο ποσοστό των ατόμων που

νοσούν είναι έφηβοι και ιδιαίτερα κορίτσια ηλικίας 11-20 ετών.

Κριτήρια Νευρικής Ανορεξίας

Α. Το άτομο αρνείται να διατηρήσει το σωματικό του βάρος στα επίπεδα του

κατώτερου φυσιολογικού για την ηλικία και το ύψος του (το φυσιολογικό βάρος για

έφηβους καθορίζεται σύμφωνα με τις καμπύλες ανάπτυξης).

Β. Το άτομο βιώνει εμμονή για την τροφή και έντονο φόβο για την αύξηση του βάρους

του, το οποίο και καθορίζει απόλυτα τον τρόπο που αξιολογεί τη ζωή του

Γ. Το άτομο αρνείται τη σοβαρότητα του υπάρχοντος χαμηλού σωματικού βάρους,

πιστεύει δηλαδή ότι το βάρος του είναι υψηλότερο του φυσιολογικού.

Δ. Απουσία περιόδου για τουλάχιστον 3 διαδοχικούς κύκλους

Παράλληλα όμως υπάρχουν και άτυπες μορφές της νόσου όπου δεν πληρούνται όλα τα

κριτήρια, για παράδειγμα το άτομο έχει τα 3 πρώτα κριτήρια αλλά η περίοδος δεν έχει

διακοπεί ή το άτομο πληροί όλα τα κριτήρια αλλά το βάρος του είναι σε φυσιολογικά

επίπεδα (προσπαθεί όμως να το μειώσει). Πάντως ακόμα και τα άτομα με τις άτυπες

μορφές νευρικής ανορεξίας βιώνουν στον ίδιο βαθμό το ψυχολογικό στρες με τα άτομα

που πληρούν ακριβώς τα κριτήρια.

21

Η διάγνωση της νευρικής ανορεξίας είναι συχνά δύσκολη στους έφηβους καθώς η

σωματική ανάπτυξη δεν έχει ολοκληρωθεί και οι αλλαγές που συμβαίνουν στο σώμα

μπορεί να ληφθούν ως φυσιολογικές. Για παράδειγμα μια έφηβη κοπέλα στα πρόωρα

στάδια της νευρικής ανορεξίας είναι πιθανό να μην έχει απώλεια σωματικού βάρους,

υπάρχει όμως μείωση του ρυθμού αύξησης του σωματικού βάρους που είναι

απαραίτητη για να φτάσει στη βέλτιστη ανάπτυξη παράλληλα και με την αύξηση του

ύψους. Γι’ αυτό θα πρέπει να αξιολογείται η ανάπτυξη των εφήβων και όχι μόνο το

βάρος ως απόλυτη τιμή.

Τα έφηβα άτομα με νευρική ανορεξία έχουν τα εξής χαρακτηριστικά:

Απώλεια σωματικού βάρους ή μη ικανοποιητική αύξηση βάρους χωρίς να υπάρχει

άλλη σωματική ή ψυχική ασθένεια

Αποφυγή συγκεκριμένων τροφίμων που τα άτομα θεωρούν ως «παχυντικά»

Τουλάχιστον 2 από τα ακόλουθα:

- εμμονή με το σωματικό βάρος

- εμμονή με την πρόσληψη ενέργειας (θερμίδες)

- διαστρεβλωμένη εικόνα σώματος

- φόβος πάχυνσης

- αυτοπροκαλούμενος εμετός

- έντονη σωματική άσκηση

- κατάχρηση καθαρτικών

ΑΥΤΟΚΑΤΑΣΤΡΟΦΙΚΕΣ ΤΑΣΕΙΣ

ΑΥΤΟΤΡΑΥΜΑΤΙΣΜΟΣ

Ο αυτοτραυματισμός είναι μια σκόπιμη, μη αυτοκτονική συμπεριφορά που προκαλεί

σωματική βλάβη με στόχο να ανακουφίσει μια συναισθηματική σύγκρουση.. Ο πόνος

που προκαλείται οδηγεί, σωματικά, σε μια έκρηξη παραγωγής ενδορφίνης η οποία

ανακουφίζει τον άνθρωπο που αυτοτραυματίζεται από τον βαθύ συναισθηματικό του

πόνο. Είναι σημαντικό να επισημάνουμε ότι ο αυτοτραυματισμός δεν συμπεριλαμβάνει

μια συνειδητή πρόθεση του ατόμου για αυτοκτονία. Μπορεί να πάρει πολλές μορφές,

όπως : κοψίματα, καψίματα, μώλωπες, τρυπήματα. το γδάρσιμο, το δάγκωμα, το

ξύσιμο και, ορισμένες φορές, η εισαγωγή αιχμηρών αντικειμένων κάτω από το δέρμα ή

σε στόμια του σώματος, η κατάποση αιχμηρών αντικειμένων ή βλαβερών ουσιών, το

τράβηγμα των μαλλιών και των βλεφαρίδων και το τρίψιμο του σώματος μέχρι να

φύγει το δέρμα. Χαρακτηριστικό του αυτοτραυματισμού είναι ότι οι περισσότεροι

22

προτιμούν να μη φαίνεται ότι έχουν καταφύγει σε τέτοιου είδους συμπεριφορές και

αυτοτραυματίζονται όταν είναι μόνοι τους κρύβοντας στη συνέχεια τα σημάδια. Από

την άλλη μεριά αναφέρονται και ομάδες εφήβων που συναντιούνται με σκοπό τον

αυτοτραυματισμό και τότε δε γίνεται λόγος για συμπεριφορά που οδηγεί σε

ανακούφιση ψυχικού πόνου αλλά σε συμπεριφορά που σκοπό έχει την ανάπτυξη του

αισθήματος του «ανήκειν» σε κοινωνική ομάδα. Πρόσφατη έρευνα στη Βρετανία σε

6000 μαθητές (15-16 ετών) επισημαίνει ότι περισσότεροι από 1 στους 10 εφήβους

παρουσιάζουν συμπεριφορές αυτοτραυματισμού με πρόθεση. 10.3% των εφήβων

έχουν επιχειρήσει να αυτοτραυματιστούν και στους εφήβους αυτούς το «cutting»

υπερισχύει σε ποσοστό 64%. Τα κορίτσια φαίνεται στις έρευνες ότι έχουν 4 φορές

περισσότερες πιθανότητες σε σύγκριση με τα αγόρια.

Λόγοι

Έχουν διαπιστωθεί διάφοροι λόγοι για τους οποίους κάποιος αυτοτραυματίζεται όπως

η έκφραση συναισθημάτων, αίσθηση ελέγχου του σώματος του, για να ξαναζήσουν ένα

τραύμα ως ένας τρόπος να το ξεπεράσουν, για να δημιουργήσουν εμφανείς πληγές που

αναπαριστάνουν συναισθηματικές-ψυχικές πληγές, για να ανακουφιστούν από πόνο,

αυτοτιμωρία, για να καλύψουν ψυχολογικό κενό και η ανάγκη για κάτι προσωπικό, κάτι

που ανήκει μόνο στο άτομο και δεν παρεμβαίνει κανείς.

ΑΥΤΟΚΤΟΝΙΚΕΣ ΤΑΣΕΙΣ

Η σοβαρότητα του προβλήματος της αυτοκτονικής συμπεριφοράς στην εφηβεία

αποδεικνύεται επιδημιολογικά καθώς η αυτοκτονία αποτελεί την τρίτη κατά σειρά

αιτία θανάτου στους εφήβους ενώ τα ποσοστά της έχουν αυξηθεί κατά 300% τα

τελευταία 40 χρόνια. Οι θάνατοι από αυτοκτονία είναι 6 φορές συχνότεροι στα αγόρια

σε σχέση με τα κορίτσια, μολονότι στα τελευταία υπερτερούν οι απόπειρες. Η

απόπειρα αυτοκτονίας είναι 50-100 φορές συχνότερη σε σχέση με την αυτοκτονία. Στην

Ελλάδα, το 12,5% των μαθητών (6,6% των αγοριών και 17,6% των κοριτσιών)

αναφέρουν απόπειρα αυτοκτονίας. Τ α στοιχεία της Ελλάδας την καθιστούν στη

χαμηλότερη θέση στην Ευρώπη όσον αφορά τους θανάτους από αυτοκτονία, ωστόσο,

όπως προαναφέρθηκε, τα παραπάνω στοιχεία ενδέχεται να είναι υψηλότερα καθώς

πολλές απόπειρες και αυτοκτονίες καταγράφονται ως ατυχήματα (συνήθως τροχαία).

23

Αίτια

Ψυχολογικοί παράγοντες

Από πλήθος ερευνών έχει φανεί πως τη στιγμή που κάποιος αποφασίζει να

αυτοκτονήσει είναι παρούσα μια διαταραχή σε ποσοστό τουλάχιστον 90% των

περιπτώσεων με συνηθέστερη κατηγορία τις διαταραχές συναισθήματος

(καταθλιπτική, διπολική κλπ). Από εκεί και πέρα κάθε παράγοντας που συμβάλει στην

ύπαρξη της διαταραχής θεωρείται επιβαρυντικός και για την απόπειρα. Ο αμέσως

επόμενος επιβαρυντικός παράγοντας είναι η χρήση ουσιών και πολύ περισσότερο η

εξάρτηση από ουσίες.

Βιολογικοί παράγοντες

Γενετικοί παράγοντες στο βαθμό που αυτοί επηρεάζουν την εμφάνιση διαταραχών που

σχετίζονται με την αυτοκτονική συμπεριφορά αλλά και άλλοι βιολογικοί παράγοντες

που μπορεί να επηρεάσουν όπως η χρόνια και η ανίατη ασθένεια.

Κοινωνικοί παράγοντες

Οικογενειακές σχέσεις, προσδοκίες, το γνωστικό σύστημα αυτοαναφοράς, ο ρόλος του

ατόμου στην οικογένεια, οικογενειακή ιστορία, φτώχεια, ανεργία και όσοι παράγοντες

μπορούν να σχετιστούν με διαταραχές από κοινωνική οπτική.

Ενδείξεις κινδύνου

Το άτομο μιλάει συχνά για την αυτοκτονία, αναφέροντας συγκεκριμένες εκφράσεις

όπως «θα ήθελα να είμαι νεκρός» ή «θα ήθελα να μην είχα γεννηθεί», αγοράζει

πράγματα που ενδεχομένως να μπορεί να χρησιμοποιήσει σε μία αυτοκτονία, όπως

όπλα, φάρμακα κτλ, αποσύρεται από το κοινωνικό σύνολο και επιθυμεί να μένει μόνο

του, δραματικές αλλαγές διάθεσης, τη μία μέρα μπορεί να έχει πολύ καλή διάθεση,

την επόμενη να «πέφτει» απότομα και ξαφνικά ή να έχει μία ανεξήγητη επιθετική

24

στάση, αίσθηση παγίδευσης και έλλειψης ελπίδας για το μέλλον, κατάχρηση αλκοόλ ή

φαρμάκων, παρατηρούνται αλλαγές στη καθημερινότητά του, στη διατροφή ή στον

ύπνο του.

ΚΑΤΑΘΛΙΨΗ

Παράγοντες που βασίζεται η κατάθλιψη:

α ) Γενετικοί παράγοντες

β ) Βιοχημικοί παράγοντες

γ ) Περιβαλλοντικοί και κοινωνικοί παράγοντες

δ ) Ατομικοί και ψυχολογικοί παράγοντες

Συμπτώματα:

Συναισθηματικά Συμπτώματα

• Θλίψη

• ‘Έλλειψη κάθε ενδιαφέροντος και απώλεια ευχαρίστησης

• ‘Άγχος – ανησυχία

• Συναισθηματική αναστάτωση

• Δυσκολία οργάνωσης της σκέψης

• Αρνητική εικόνα

• Απαξίωση και ενοχές

• Αδυναμία και απελπισία

• Αισθήματα απομόνωσης

• Αυτοκτονικές σκέψεις

25

• Αλλαγές στην όρεξη ή στο βάρος

• Διαταραχές ύπνου

• Νωθρότητα

• Διασάλευση

Συμπτώματα στο γνωστικό επίπεδο

• Δυσκολία οργάνωσης της σκέψης

• Αρνητική εικόνα

• Απαξίωση και ενοχές

• Αδυναμία και απελπισία

• Αισθήματα απομόνωσης

• Αυτοκτονικές σκέψεις

Ψυχοσωματικά συμπτώματα

• Αλλαγές στην όρεξη ή στο βάρος

• Διαταραχές ύπνου

• Νωθρότητα

• Διασάλευση

Ενδείξεις στη συμπεριφορά

• Αποφυγή και απομόνωση

• Προσκόλληση και απαίτηση

• Δραστηριότητες με υπερβολική χρονική διάρκεια

• Νευρικότητα

• Αυτοκαταστροφή

Τα κορίτσια που παρουσιάζουν κατάθλιψη έχουν την τάση να απομονώνονται και να

μένουν σιωπηλά, απογοητευμένα και χωρίς καμιά σχεδόν δραστηριότητα. Αντίθετα, τα

26

αγόρια, έχουν επιθετική και διασπαστική συμπεριφορά και απαιτούν προσοχή τόσο

από τους γονείς τους όσο και από τους εκπαιδευτικούς τους.

Τα καταθλιπτικά άτομα αναπτύσσουν μια παραμορφωμένη αντίληψη του κόσμου

(όπως, για παράδειγμα, ότι τα πράγματα δεν θα πάνε καλά), η οποία οφείλεται σε

προηγούμενες κακές εμπειρίες. Όταν το παιδί βρίσκεται σε δύσκολες συνθήκες, αυτή η

παραμορφωμένη αντίληψη εμφανίζεται και οδηγεί σε παιδική κατάθλιψη. Η

κατάθλιψη δεν ενεργοποιείται απλώς από αρνητικές εμπειρίες ζωής, αλλά κυρίως από

τον τρόπο με τον οποίο το άτομο τις αντιλαμβάνεται και τις επεξεργάζεται. Η μελέτη

της γνωσιακής λειτουργίας σε καταθλιπτικά παιδιά έδειξε ότι τα παιδιά αυτά

παρουσιάζουν χαμηλή αυτοκριτική, σημαντικές γνωσιακές διαστρεβλώσεις και

αίσθημα έλλειψης ελέγχου σε αρνητικά γεγονότα. Διαφορετικές μελέτες υποστηρίζουν

τη σχέση μεταξύ γνωστικών λαθών και κατάθλιψης στα παιδιά. Από την άλλη,

μελετώντας την κατάθλιψη εφήβων είναι φανερό ότι οι έφηβοι με κατάθλιψη

παρουσιάζουν ποικιλία γνωστικών λαθών, όπως επιλεκτική προσοχή στα αρνητικά

χαρακτηριστικά των γεγονότων, ενώ τείνουν να αποδίδουν τα θετικά γεγονότα σε

ασταθείς εξωτερικούς παράγοντες. Οι οικογένειες των καταθλιπτικών χαρακτηρίζονται

από εντονότερες συγκρούσεις, απόρριψη, προβλήματα στην επικοινωνία, μικρότερη

έκφραση των συναισθημάτων, λιγότερη υποστήριξη και αυξημένη κακοποίηση των

παιδιών. Οι καταθλιπτικοί έφηβοι έχουν χαμηλή αυτοεκτίμηση, έλλειψη ελέγχου στα

αρνητικά γεγονότα νοιώθουν αβοήθητοι και χωρίς ελπίδα και ασκούν έντονη κριτική

στον εαυτό τους και στους άλλους.

Αντιμετώπιση της κατάθλιψης:

α ) Ψυχοθεραπευτικές παρεμβάσεις

β ) Ψυχοπαιδαγωγική αντιμετώπιση : Ο ρόλος και οι δυνατότητες του σχολείου

Επιπτώσεις:

• τα παιδιά που έχουν περάσει ένα καταθλιπτικό επεισόδιο είναι πολύ πιθανό

στα επόμενα πέντε χρόνια να εμφανίσουν ένα δεύτερο επεισόδιο

• η κατάθλιψη στην παιδική ηλικία μπορεί να προοιωνίζει σοβαρότερες

καταστάσεις κατά την ενήλικη ζωή

• η κατάθλιψη σε παιδιά και εφήβους είναι συνδεδεμένη με τον αυξημένο

κίνδυνο αυτοκτονίας

27

ΠΑΙΔΙΚΗ ΚΑΚΟΠΟΙΗΣΗ ΚΑΙ ΠΑΡΑΜΕΛΗΣΗ

Κύριες μορφές κακοποίησης και παραμέλησης

• Σωματική (χτυπήματα με το χέρι ή με τη χρήση αντικειμένων, τσιμπήματα,

τράβηγμα μαλλιών, δαγκώματα, κλωτσιές, κάψιμο με αντικείμενα π.χ. τσιγάρο,

ακατάλληλες μέθοδοι πειθαρχίας για την ηλικία του παιδιού).

• Συναισθηματική. Περιλαμβάνει λεκτικές κυρίως συμπεριφορές που πλήττουν

την ψυχοσυναισθηματική ανάπτυξη του παιδιού. Τέτοιου είδους συμπεριφορές

θεωρούνται οι φωνές, οι αρνητικοί χαρακτηρισμοί, η έλλειψη στοργής και αγάπης, η

δημιουργία ενοχών, η ταπείνωση, οι απειλές εγκατάλειψης ή βίας.

• Σεξουαλική. Αναφέρεται σε οποιαδήποτε συμπεριφορά που αποβλέπει στη

σεξουαλική διέγερση του ενήλικα (επαφή ή διείσδυση με οποιοδήποτε τρόπο στα

γεννητικά όργανα ή τον πρωκτό του παιδιού από ενήλικα ή το αντίστροφο, έκθεση

παιδιού σε πορνογραφικό υλικό κ.α.)

• Παραμέληση και έκθεση σε κίνδυνο. Αφορά τη στέρηση του παιδιού από τις

βασικές και απαραίτητες για τη διαβίωση και την υγιή του ανάπτυξη ανάγκες. Τέτοιες

ανάγκες είναι η σίτιση, η ένδυση, η στέγαση, το καθαρό και υγιές περιβάλλον, η

ιατρική φροντίδα, η εκπαίδευση.

• Εκμετάλλευση. Αναφέρεται στη χρησιμοποίηση του παιδιού προς οικονομικό

κυρίως όφελος του ενήλικα. Η παιδική εργασία, επαιτεία ή πορνεία είναι μορφές

εκμετάλλευσης.

Αίτια

Από τους βασικότερους αιτιολογικούς παράγοντες θεωρούνται κάποια

χαρακτηριστικά της οικογένειας και της προσωπικότητας των γονέων.

• Φτωχή επικοινωνία μεταξύ των μελών της οικογένειας.

• Δυσλειτουργικές σχέσεις π.χ. διαζύγια έντονης αντιδικίας.

• Δύσκολες συνθήκες επιβίωσης.

• Όσον αφορά τους γονείς, αυτοί στις περισσότερες περιπτώσεις είναι άτομα που

28

και τα ίδια έχουν βιώματα κακοποίησης ή αποστέρησης κατά την παιδική τους ηλικία.

• Συχνά έχουν ψυχιατρικά προβλήματα, εγκληματικό παρελθόν και διαταραχές

προσωπικότητας.

• Ως γονείς έχουν δυσκολία να ταυτιστούν με το ρόλο τους, έχουν υπερβολικές

προσδοκίες από το παιδί τους και προβάλουν σε αυτό δικά τους συναισθήματα και

σκέψεις.

• Επίσης είναι ελάχιστα ανεκτικοί σε ερεθίσματα που προέρχονται από το παιδί

(π.χ. δεν αντέχουν το κλάμα του μωρού).

• Σημαντικό ρόλο μπορεί να παίξουν και παράγοντες που αφορούν το ίδιο το

παιδί, όπως για παράδειγμα το εάν ήταν ένα επιθυμητό ή όχι παιδί, το εάν έχει κάποιο

χρόνιο νόσημα, νοητική υστέρηση ή κάποια άλλη διαταραχή.

Επιπτώσεις στην ψυχική υγεία του παιδιού

• Υπερευαισθησία και φόβο σε ερεθίσματα που θυμίζουν την τραυματική

εμπειρία.

• Υψηλά επίπεδα άγχους, νιώθει συνεχώς φόβο και έχει προβλήματα στον ύπνο

με συχνούς εφιάλτες.

• Μετατραυματικό στρες, διαταραχές της διάθεσης ή της ανάπτυξης της

προσωπικότητας του όπως η Μετατραυματική Αγχώδης Διαταραχή (PTSD).

• Το άτομο υπολειτουργεί καθώς νοητικά και ψυχικά καθώς αναλώνεται στην

προσπάθεια να αντιμετωπίσει την τραυματική του εμπειρία που παραμονεύει να

επηρεάσει την κάθε του στιγμή

• Μπορεί να αντιδρά σε καθημερινές στιγμές σαν να είναι καταστάσεις έκτακτης

ανάγκης καθώς φοβάται για την ασφάλεια τη δική του και των άλλων και δυσκολεύεται

να αναπτύξει το αίσθημα της εμπιστοσύνης προς τους γύρω του.

• Δυσκολίες προσαρμογής στην καθημερινότητα και προβλήματα συμπεριφοράς.

29

• Στο σχολείο απομονώνεται από τους συμμαθητές του και αναπτύσσει το

συναίσθημα της ντροπής, έχει τάση μυστικοπάθειας και η επίδοση του πέφτει εξαιτίας

της εμφάνισης μαθησιακών διαταραχών.

• Αισθάνεται ότι δεν υπάρχει καμία ελπίδα., ότι κανείς δεν μπορεί να το βοηθήσει

και ότι η κατάσταση δεν πρόκειται να αλλάξει.

• Μεγαλώνοντας υπάρχουν πολλά ψυχικά τραύματα και τα παιδιά αυτά

αδυνατούν να αναπτύξουν υγιείς διαπροσωπικές σχέσεις.

• Στο ρόλο τους ως γονείς έχουν και οι ίδιοι προβλήματα και είναι ανεπαρκείς.

• Μειωμένη ικανότητα για ευχαρίστηση

• Μειωμένη αυτοεκτίμηση

• Μεγάλη διεγερσιμότητα

• Ψευδοενήλικη συμπεριφορά

Σοβαρές επιπτώσεις όμως υπάρχουν και όταν τα παιδιά γίνονται μάρτυρες της

κακοποίησης κάποιου άλλου, για παράδειγμα της μητέρας. Τότε είναι πιθανό να

πάρουν το ρόλο του «προστάτη», προσπαθώντας να παρέμβουν για να σώσουν αυτόν

που κακοποιείται. Αυτό μπορεί να γίνει με διάφορους τρόπους. Με το να εμπλακούν τα

ίδια στη βία, με το να αρνούνται να αφήσουν μόνο του το θύμα, με το να το

παροτρύνουν να φύγει από το σπίτι για να γλιτώσει. Ενδεικτικά αναφέρεται ότι το 2011

στην Εθνική Τηλεφωνική Γραμμή Για τα Παιδιά SOS 1056 καταγράφθηκαν 431

καταγγελίες για κακοποίηση ανηλίκων,109 αιτήματα φιλοξενίας παιδιών σε κίνδυνο

και 15.407 κλήσεις για παιδιά σε κίνδυνο.

Εθισμός στο διαδίκτυο

Μερικά από τα σημάδια εθισμού είναι να θέλει κανείς να περνά όλο και περισσότερο

χρόνο μπροστά στον υπολογιστή, να παραμελεί τους φίλους, την οικογένειά του και τις

υποχρεώσεις του για να ασχοληθεί με το διαδίκτυο και πολλές φορές να ξενυχτά για να

μένει συνδεδεμένος. Η παθολογική ενασχόληση με το διαδίκτυο προκαλεί και μια

30

σειρά άλλων προβλημάτων όπως αλλαγή των συνηθειών ύπνου, μυοσκελετικές

παθήσεις, ξηροφθαλμία, μειωμένη αθλητική δραστηριότητα, παραμέληση της

προσωπικής υγιεινής.

Δυστυχώς στη χώρα μας μέχρι σήμερα δεν έχουν γίνει αρκετές έρευνες πάνω στο θέμα

αυτό. Όσες έχουν γίνει αφορούν εφήβους και φοιτητές και αναφέρουν ποσοστά

εξάρτησης που αγγίζουν το 8,2% και το 7,2% αντίστοιχα. Πάντως αξίζει να σημειωθεί

ότι τα ποσοστά αυτά είναι υψηλότερα από τα ποσοστά άλλων χωρών, όπως π.χ. της

Νορβηγίας, στις οποίες το ποσοστό δικτύωσης του γενικού πληθυσμού στο διαδίκτυο

είναι πολύ μεγαλύτερο.

Αντιμετώπιση:

Οριοθέτηση ως προς τον αριθμό των ωρών που ασχολείται το παιδί τους με τον

υπολογιστή (όχι πάνω από δυο ώρες την ημέρα σύμφωνα με την Αμερικανική

Παιδιατρική Ακαδημία)

Ο υπολογιστής να τοποθετείται σε κοινόχρηστο χώρο (σαλόνι) ώστε να μην

απομονώνεται το παιδί και να υπάρχει έλεγχος.

Να χρησιμοποιούνται ειδικά φίλτρα από τους γονείς ώστε να μην υπάρχει πρόσβαση

σε ακατάλληλες ιστοσελίδες (με πορνογραφικό υλικό, βία κ.τ.λ.)

Ενασχόληση και ενημέρωση των γονέων για θέματα διαδικτύου.

Σε καμία περίπτωση όμως οι γονείς δεν θα πρέπει να δαιμονοποιήσουν το διαδίκτυο

και να απαγορεύσουν στα παιδιά τους να ασχολούνται με αυτό. Αντίθετα θα πρέπει να

τα εκπαιδεύσουν για το πώς να το χρησιμοποιούν σωστά.

Τηλεφωνική βοήθεια:

Γραμμή Βοηθείας «ΥΠΟΣΤΗΡΙΖΩ», με αριθμό 800 11 800 15 (χωρίς χρέωση).

Απευθύνεται σε εφήβους και τις οικογένειές τους παρέχοντας υποστήριξη και

συμβουλές για θέματα που σχετίζονται με τη χρήση του διαδικτύου, του κινητού

τηλεφώνου και των ηλεκτρονικών παιχνιδιών. Δευτέρα-Παρασκευή και ώρες 09:00-

15:00.

Ιπποκράτειο Νοσοκομείο Θεσσαλονίκης. Εξειδικευμένο ψυχιατρικό ιατρείο για την

αντιμετώπιση του εθισμού παιδιών και εφήβων στους ηλεκτρονικούς υπολογιστές και

στο διαδίκτυο. Tηλ. για ραντεβού: 2310.814.780, Δευτέρα-Παρασκευή και ώρες 10:00-

31

13:00.

ΟΜΟΦΟΒΙΑ

Η ομοφοβία είναι ο φόβος η αποστροφή ή οι διακρίσεις κατά της ομοφυλοφιλίας ή σε

βάρος των ομοφυλόφιλων.

Η ομοφοβία μπορεί να περιλαμβάνει ακόμη μίσος, εχθρότητα ή αποδοκιμασία των

ομοφυλόφιλων ανθρώπων, της ομοφυλοφιλικής συμπεριφοράς, που οδηγεί στην

εκδήλωση μισαλλοδοξίας. Συχνά φτάνει ως το σημείο να εκδηλώνεται πολύ

επικίνδυνα, όπως μέσω λεκτικής βίας και με ομοφοβικά εγκλήματα μίσους όπως

επιθέσεις, ξυλοδαρμούς, ακόμη και φόνους. Τα άτομα που ενεργούν με τέτοιους

τρόπους περιγράφονται ως ομοφοβικά. Έρευνες έχουν δείξει ότι η ομοφοβία μπορεί να

προέρχεται από θρησκευτική προκατάληψη —μάλιστα, οι απόψεις που έχουν

θρησκευτική βάση είναι οι πιο δύσκολες για να αλλάξουν—, αισθήματα κοινωνικής

ανασφάλειας ή ως αυτοεπιβεβαίωση του σεξουαλικού προσανατολισμού. Κάποιοι από

τους παράγοντες που επιτείνουν την ομοφοβία είναι ακόμη το χαμηλό μορφωτικό

επίπεδο και κοινωνικό στάτους, η έλλειψη επαφής με ομοφυλόφιλους και η έλλειψη

παιδείας. Σε σπάνιες περιπτώσεις, είναι δυνατόν να παρατηρηθούν φαινόμενα

ομοφοβίας προερχόμενα από τους ίδιους τους ομοφυλόφιλους. Η εσωτερικευμένη

ομοφοβία (ή εγωδυστονική ομοφοβία) είναι τα αρνητικά συναισθήματα που τρέφει

κάποιος για τον ίδιο του τον εαυτό επειδή είναι ομοφυλόφιλος. Ο συγκεκριμένος όρος

έχει δεχτεί επικρίσεις επειδή η ύπαρξη αρνητικής στάσης δεν συνεπάγεται απαραίτητα

φοβία• για τον λόγο αυτό, προτιμάται ο όρος «εσωτερικευμένος στιγματισμός». Η

εσωτερικευμένη ομοφοβία προκαλεί σοβαρή σύγκρουση με τον σεξουαλικό

προσανατολισμό του ατόμου ή αποδοκιμασία του. H εσωτερικευμένη ομοφοβία

μπορεί να οδηγήσει σε ακραία απώθηση (καταπίεση) της ομοφυλοφιλικής επιθυμίας.

Σε άλλες περιπτώσεις, παρατηρείται μια εσωτερική σύγκρουση, που διαρκεί κάποια

περίοδο κατά την οποία οι βαθιά ριζωμένες θρησκευτικές ή κοινωνικές πεποιθήσεις

αντιπαρατίθενται με τις ισχυρές ερωτικές και συναισθηματικές επιθυμίες. Η εν λόγω

αναντιστοιχία συχνά προκαλεί κλινική κατάθλιψη, ενώ, μεταξύ άλλων, σε αυτό το

φαινόμενο αποδίδεται τα ασυνήθιστα υψηλά ποσοστά αυτοκτονιών στους γκέι

εφήβους (έως και 30% των μη ετεροφυλόφιλων εφήβων κάνουν απόπειρα

αυτοκτονίας). Η ψυχοθεραπεία, όπως η υποστηρικτική ψυχοθεραπεία για γκέι, λεσβίες

και αμφισεξουαλικούς, καθώς και η συμμετοχή σε ομάδες υποστήριξης και

αυτογνωσίας με άλλα γκέι άτομα μπορεί να συμβάλει στη μείωση ή εξάλειψη της

εσωτερικής σύγκρουσης ανάμεσα στη θρησκευτική και τη σεξουαλική ταυτότητα του

32

ατόμου. Ο όρος εσωτερικευμένη ομοφοβία ορισμένες φορές χρησιμοποιείται για να

υποδηλώσει τις ενσυνείδητες ή ασυνείδητες συμπεριφορές που έχει ένα άτομο επειδή

αισθάνεται την ανάγκη να προωθήσει ή να συμμορφωθεί τις προσδοκίες και τις

επιταγές της ετεροκανονικότητας και του ετεροσεξισμού. Σε τέτοιες περιπτώσεις ενίοτε

εμφανίζεται ακραία απώθηση και άρνηση της ερωτικής επιθυμίας σε συνδυασμό με

εξωτερική επίδειξη ετεροκανονικής συμπεριφοράς, η οποία αποσκοπεί αφενός μεν στο

να δείχνει το άτομο «φυσιολογικό» και «αποδεκτό», αφετέρου δε στο να νιώσει το ίδιο

έτσι. Η εσωτερικευμένη ομοφοβία μπορεί επίσης να συμπεριλαμβάνει λιγότερο

εμφανείς συμπεριφορές, όπως το να προβαίνει κάποιος σε εικασίες όσον αφορά το

φύλο του ερωτικού συντρόφου των άλλων ή όσον αφορά τους ρόλους των φύλων.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ- ΠΗΓΕΣ:

Αλεξάνδρα Καππάτου «ορισμός της εφηβείας»

Clark Moustakas «Μοναχικότητα και αγάπη», εκδόσεις Τάμασος, Αθήνα 1972

http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%A0%CE%B1%CE%B9%CE%B4%CE%B9%CE%BA%CE%A

E_%CE%BA%CE%B1%CE%BA%CE%BF%CF%80%CE%BF%CE%AF%CE%B7%CF%83%CE%B7

http://www.hamogelo.gr/140-1/1123/Poidikh-Kakopoihsh

http://www.bioneurologics.gr/astheneies/nevrologia/psihiatriki/paidikes-

diataraxes/paidika-travmata-eggefalos-diorthonei-blabes/

http://e-psychology.gr/violence-abuse/716-paidikh-kakopoihsh-morfes-kai-synepeies-

sthn-psychikh-ygeia-tou-paidiou

http://www.depressionanxiety.gr

http://gonis.gr/

http://www.healthview.gr

33

http://www.stirizo.gr

http://www.ctp.gr/intrasteki/mental_health_gr.htm

http://www.lyrakos.gr/support/aytotraymatismoi

http://www.hamogelo.gr/140-1/800/Sta-xarakomata-ton-problhmaton

http://www.eumedline.eu/post/Symptwmata-katathlipshs-kai-aytoktonikothta-sthn-

efhveia-O-rolos-toy-paidiatroy

http://e-psychology.gr/grief-depression/526-autoktonia

http://www.sinaisthisi.gr/arthra/prosopikotita/aytoktoniki-tasi-kai-tropoi-prolipsis