ΑΔΙΑΒΑΘΜΗΤΟ

Σ Χ Ο Λ Η Ε Θ Ν Ι Κ Η Σ Α Μ Υ Ν Α Σ 6 7 η Ε Κ Π Α Ι Δ Ε Υ Τ Ι Κ Η Σ Ε Ι Ρ Α Κ Α Ν Ο Ν Ι Κ Η Φ Ο Ι Τ Η Σ Η

Α Τ Ο Μ Ι Κ Η Δ Ι Α Τ Ρ Ι Β Η

Τ Ρ Ο Π Ο Ι Δ Ι Α Μ Ο Ρ Φ Ω Σ Η Σ Τ Ω Ν Π Ο Λ Ε Μ Ι Κ Ω Ν Π Α Ι Γ Ν Ι Ω Ν Ε Τ Σ Ι Ω Σ Τ Ε Ν Α

Σ Υ Μ Β Α Λ Λ Ο Υ Ν Σ Τ Η Δ Ι Α Χ Ε Ι Ρ Ι Σ Η Κ Ρ Ι Σ Ε Ω Ν Κ Α Ι Σ Τ Η Ν Ο Ρ Θ Η Λ Η Ψ Η

Α Π Ο Φ Α Σ Η Σ Μ Ε Τ Ο Λ Ι Γ Ο Τ Ε Ρ Ο Κ Ο Σ Τ Ο Σ Κ Α Ι Τ Η Β Ε Λ Τ Ι Σ Τ Η

Α Π Ο Τ Ε Λ Ε Σ Μ Α Τ Ι Κ Ο Τ Η Τ Α

Α Π ΟΣ Χ Η ( Π Β ) Κ Ω Ν / Ν Ο Ζ Α Φ Ε Ι Ρ Ε Λ Η

Ε Π Ι Β Λ Ε Π Ω Ν Κ Α Θ Η Γ Η Τ Η Σ Ν Ι Κ Ο Λ Α Ο Σ Π Α Π Α Ν Α Σ Τ Α Σ Ο Π Ο Υ Λ Ο Σ

20 Α Π ΡΙΛ ΙΟ Υ 2015

ΑΔΙΑΒΑΘΜΗΤΟ

13

3

3

5567

9112022

242426

29

31313 23434

3 63637

ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ

ΚΕΦΑΛΑΙΟ

ΕΙΣΑΓΩΓΗα. Γενικά β. Ορολογία

ΣΚΟΠΟΣ

ΠΡΟΥΠΟΘΕΣΕΙΣ

ΚΕΦΑΛΑΙΟ «Α»: Θεωρητικό Υπόβαθρο του Φαινομένου των Κρίσεωνα. Γενικάβ. Χαρακτηριστικά των Κρίσεων γ. Διαστάσεις των Κρίσεων δ. Στάδια - Φάσεις των Κρίσεων

ΚΕΦΑΛΑΙΟ «Β»: Διαχείριση των Κρίσεων σε Πολιτικό και Στρατιωτικό Επίπεδοα. Γενικάβ. Θεωρία Διαχείρισης Κρίσεων γ. Διαχείριση Κρίσεων σε Πολιτικό Επίπεδο δ. Διαχείριση Κρίσεων σε Στρατιωτικό Επίπεδο

ΚΕΦΑΛΑΙΟ «Γ»: Μοντέλα Στρατηγικής Διαχείρισης Κρί­σεωνα. Γενικάβ. Επιθετικές Στρατηγικές γ. Αμυντικές Στρατηγικές

ΚΕΦΑΛΑΙΟ «Δ»: Ιστορική Αναδρομή της Θεωρίας Παι- γνίων

ΚΕΦΑΛΑΙΟ «Ε»: Βασικά Ζητήματα της Θεωρίας Παιγνίωνα. Βασικές έννοιες β. Παίγνιογ. Ταξινόμηση Παιγνίων δ. Θεώρημα minimax ε. Ισορροπία Nash

ΚΕΦΑΛΑΙΟ «ΣΤ»: Στρατηγικές Παιγνίων και Πληροφόρη­σηα. Καθαρές και Μικτές Στρατηγικέςβ. Η κανονική μορφή, η εκτεταμένη μορφή και η πληροφόρηση γ. Λύσεις Παιγνίων

- 2 -

Α/Α ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΣΕΛΙΔΑ

10. ΚΕΦΑΛΑΙΟ «Ζ»: Προσομοίωση και Πολεμικά Παίγνιαα. Προσομοίωση στα Πολεμικά Παίγνια 4 1β. Η Προσομοίωση ως Εκπαιδευτικό Μέσο 41γ. Παίγνιο και Στρατιωτική Τέχνη 42

11. ΚΕΦΑΛΑΙΟ «Η»: Τα Πολεμικά Παίγνια Σήμεραα. Διάκριση Πολεμικών Παιγνίων 43β. Τα Πολεμικά Παίγνια σε Ξένες Χώρες 43γ. Τα Πολεμικά Παίγνια στην Ελλάδα 44

12. ΚΕΦΑΛΑΙΟ «Θ»: Τα Πολεμικά Παίγνια των Ελληνικών Ε­νόπλων Δυνάμεωνα. Πολεμικό Παίγνιο «ΟΔΥΣΣΕΑΣ» 45β. Πολεμικό Παίγνιο «ΙΑΝΟΣ» 45γ. Πολεμικό Παίγνιο «JTLS» 46

13. ΚΕΦΑΛΑΙΟ «Ι»: Λοιπά Πολεμικά Παίγνιαα. SPECTRUM 47β. BBS (Brigade/Battalion Simulation) 47γ. CBS (Corps Battle Simulation) 48α. TACSIM (Tactical Simulation) 48β. CSSTSS (Combat Service Support Training Simulation System) 49γ. WARSIM 2000 - WIM 49β. ABACUS (Advanced Battlefield Computer Simulation) 49γ. Παίγνιο Προσομοίωσης Ιδρύματος Μεσογειακών Μελετών 51

14. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ - ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ 55

15. ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ«Α» Βιβλιογραφία Α - 1«Β» Ορολογία Β - 1«Γ» Μοντέλο Αποτελέσματος Διαχείρισης της Κρίσης Γ - 1«Δ» Παράμετροι Επιλογών της Πολιτικής Ηγεσίας στη Διάρκεια μιας Δ - 1

Κρίσης«Ε» Μοντέλα Λήψης Απόφασης Ε - 1«ΣΤ»Σύστημα Διαχείρισης Κρίσεων ΗΒ, ΓΑΛΛΙΑΣ, ΙΣΡΑΗΛ και ΣΤ - 1

ΤΟΥΡΚΙΑΣ«Ζ» Εφαρμογή της Θεωρίας Παιγνίων στη Διαχείριση Κρίσεων στις Ε/Τ Ζ - 1

Κρίσεις 1987 (Sismik) και 1996 (Ίμια)

ΣΥΝΟΨΗ ΑΤΟΜΙΚΗΣ ΔΙΑΤΡΙΒΗΣ

1. Η πολυπλοκότητα της ανθρώπινης συμπεριφοράς, καθώς αυτή δια­μορφώνεται διαλεκτικά (με αλληλεπίδραση) μέσα από την κοινωνική ύπαρξη, κα­θιστά την εξέλιξη κάθε σύμπλοκου συστήματος στο χρόνο, μη γραμμική, ρευστή και χαοτική. Ως εκ τούτου είναι αδύνατον να προβλέψουμε με (ντετερμινιστική) α­κρίβεια πως θα συμπεριφερθεί ο αντίπαλος μας σε μία σύγκρουση και κατά συνέ­πεια να αποφασίσουμε με απόλυτη σιγουριά τη στρατηγική που πρέπει να επιλέ- ξουμε.

2. Η Θεωρία Παιγνίων αποπειράται να ανακαλύψει και να περιγράψει γενι­κά τους νόμους που διέπουν τη συμπεριφορά δυο οντοτήτων σε μία σύγκρουση. Η Θεωρία γνώρισε μεγάλη ώθηση, όταν το 1950 ο μαθηματικός J. Nash ανακάλυ­ψε μια «υπέροχη» φυσική ισορροπία, που ισχύει για όλα τα Παίγνια μη μηδενικού αθροίσματος. Η Ισορροπία αυτή, που πείρε το όνομα του και έδωσε στη Θεωρία παγκόσμια αίγλη, μπορούμε να θεωρήσουμε ότι αποτελεί έναν «φυσικό ελκυστή» της χαοτικής συμπεριφοράς δυο οντοτήτων, υπό σύγκρουση. Με άλλα λόγια, όταν δύο οντότητες συγκρούονται, κάτω από συγκεκριμένη πληροφόρηση, η συμπερι­φορά τους δεν μπορεί να είναι άλλη εκτός από αυτή που προβλέπει η Ισορροπία Nash (Δηλαδή η Ισορροπία Nash ισοδυναμεί μ’ έναν σημειακό ελκυστή!). Στις πε­ρισσότερες όμως περιπτώσεις ένα Παίγνιο δεν έχει μόνο μία Ισορροπία, τότε, η Θεωρία του Nash προβλέπει ότι η συμπεριφορά των δυο οντοτήτων ακολουθεί μια κατανομή πιθανότητας, δηλαδή ο ελκυστής δεν είναι σημειακός αλλά μια περιοχή κάτω από μια καμπύλη ή επιφάνεια πιθανότητας.

3. Έτσι, με τη Θεωρία Παιγνίων μπορούμε να γνωρίζουμε, κατ’ ελάχιστον, την πιθανότητα με την οποία πρέπει να επιλέξουμε μια στρατηγική ή να πάρουμε μια απόφαση, δεδομένου ότι ο αντίπαλος μας θα επιλέξει την δική του στρατηγική με μια πιθανότητα q!

4. Αυτό, εκ πρώτης όψεως, δεν φαίνεται και τόσο πρακτικό, όμως περιορί­ζει σημαντικά την αβεβαιότητα μιας κατάστασης και κατά συνέπεια κερδίζουμε ση­μαντική ποσότητα πληροφορίας, που με τη σειρά της μεγιστοποιεί την αποτελε- σματικότητα της απόφασής μας. Μοιάζει δηλαδή, σαν να γνωρίζουμε ότι αύριο θα βρέξει με πιθανότητα τουλάχιστον 70%, οπότε αν πρόκειται αύριο να κάνουμε έ­ναν περίπατο, καλό θα είναι να πάρουμε μαζί μας ομπρέλα. Σκεφτείτε τώρα να μην γνωρίζουμε τίποτα για τον αυριανό καιρό, ο περίπατος μας θα είχε πιθανότητα τουλάχιστον70% να καταλήξει σ’ ένα κρύο ντούζ.

5. Η λήψη των αποφάσεων που θα κληθούμε να πάρουμε, ως Αξιωματι­κοί, σε στρατηγικό και επιχειρησιακό επίπεδο, χαρακτηρίζεται από την έλλειψη πληροφοριών και τη ρευστότητα της κατάστασης. Η Θεωρία Παιγνίων είναι ένα σημαντικό εργαλείο υποστήριξης αποφάσεων σε περιβάλλον αβεβαιότητας. Η μα­θηματική - στοχαστική προσέγγιση σ’ ένα τέτοιο περιβάλλον είναι η επιστημονικά ενδεδειγμένη, καθώς δίνει τα περισσότερο ακριβή συμπεράσματα.

6. Ως εκ τούτου, τα στελέχη στη ΣΕΘΑ και την ΑΔΙΣΠΟ πρέπει να διδά­σκονται συστηματικά, στοιχεία της Θεωρίας Παιγνίων (το σχετικό υπόβαθρο υ­πάρχει) και να τα εφαρμόζουν ως κύριο εργαλείο σε ανάλογες ασκήσεις χειρισμού κρίσεων, στην ανάλυση της υψηλής στρατηγικής και στη μελέτη των διεθνών σχέ­σεων.

Σχης (ΠΒ)Κων/νος Ζαφειρέλης του Γεωργίου (ΑΜ: 47822) Σπουδαστής ΣΕΘΑ (67 ΕΣ/4Π ΕΟ) Αθήνα, 20 Απρ 2015

ΤΡΟΠΟΙ ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗΣ ΤΩΝ ΠΟΛΕΜΙΚΩΝ ΠΑΙΓΝΙΩΝ ΕΤΣΙ ΩΣΤΕ ΝΑ ΣΥΜΒΑΛΛΟΥΝ ΣΤΗ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΚΡΙΣΕΩΝ

ΚΑΙ ΣΤΗΝ ΟΡΘΗ ΛΗΨΗ ΑΠΟΦΑΣΗΣ ΜΕ ΤΟ ΛΙΓΟΤΕΡΟ ΚΟΣΤΟΣ ΚΑΙ ΤΗ ΒΕΛΤΙΣΤΗ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ

«Δεν υπάρχει πλέον αυτό που ονομάζουμε στρατηγική, υπάρχει μόνο ο χειρισμός των κρίσεων» (Robert McNamara)

ΕΙΣΑΓΩΓΗ1. Γενικά

α. Παρά το γεγονός ότι η κρίση συνδέεται με κακές ειδήσεις εντούτοις είναι δυνατόν, με τον κατάλληλο σχεδιασμό, το αποτέλεσμα μιας κρίσης να έχει θε­τική έκβαση για τα κράτη που συμμετέχουν σε αυτή. Έτσι εξηγείται γιατί η αντί­στοιχη κινέζικη λέξη για την κρίση (γει-ζι) είναι σύνθετη με τα συστατικά της να ση­μαίνουν «κίνδυνος» και «ευκαιρία»1.

β. Κατά καιρούς έχουν δοθεί πολλοί ορισμοί για την έννοια της κρί­σης. Σύμφωνα με τον C. McClelland: «Η κρίση συνιστά μια σημαντική αλλαγή στην ποσότητα, την ποιότητα ή την έκταση των σχέσεων μεταξύ δύο κρατών». Ο Charles Hermann την ορίζει ως «μία κατάσταση που απειλεί υψηλής προτεραιότη­τας στόχους της μονάδας λήψης αποφάσεων, περιορίζει το διαθέσιμο για απάντη­ση χρόνο πριν ληφθεί μια απόφαση και προκαλεί έκπληξη στα μέλη της μονάδας λήψης αποφάσεων με την εμφάνισή της2». Σύμφωνα με τον Brecher «Διεθνής κρί­ση είναι μία κατάσταση που προέρχεται από αλλαγή του εξωτερικού ή εσωτερικού περιβάλλοντος ενός κράτους και η οποία αυξάνει τις αντιλήψεις των ληπτών από­φασης για απειλή σε βασικές αξίες, πεπερασμένο χρόνο αντίδρασης και την πιθα­νότητα εμπλοκής σε στρατιωτικές εχθροπραξίες». Ο ορισμός αυτός, περιλαμβάνει πέντε συγκεκριμένες διαφοροποιήσεις από τον ορισμό του Hermann. Πρώτον, τη διαγραφή της «έκπληξης» από τις συνιστώσες της κρίσης. Αυτό οφείλεται στο γε­γονός ότι πολλές κρίσεις προέκυψαν από καταστάσεις που ήταν αναμενόμενες (πχ η κρίση του τείχους του Βερολίνου το 1961). Δεύτερον η προσθήκη της «πιθα­νότητας προσφυγής στον πόλεμο» , χωρίς την οποία το στρες που δημιουργείται για το χειρισμό της κρίσης και για την επιλογή των δράσεων είναι περιθωριακό. Τρίτον, η έννοια του «περιορισμένου χρόνου» (Short time) αντικαθίσταται από τον «πεπερασμένο χρόνο» (finite time), καθόσον υπάρχουν παραδείγματα κρίσεων που διήρκεσαν αρκετούς μήνες (πχ Κρίση των Στενών της Ταιβάν μεταξύ Κίνας - ΗΠΑ και Ταιβάν που διήρκησε από το 1954 έως το 1955, η κρίση του 1973 στη Μέση Ανατολή μεταξύ Αιγύπτου - Ισραήλ - Συρίας - ΗΠΑ και ΕΣΣΔ και πιο πρό­σφατα ο Πόλεμος του Κόλπου 1990-91). Τέταρτον η προσθήκη της «αλλαγής του εσωτερικού περιβάλλοντος» ως παράγοντα πυροδότησης μιας κρίσης (πχ Μαύ­ρος Σεπτέμβρης στην Ιορδανία το 1970) και πέμπτον η μετακίνηση του αντικειμέ­νου της απειλής από το «υψηλής προτεραιότητας στόχοι» (high priority goals) «στο βασικής αξίας» (basic values)3.

γ. Παρά το γεγονός ότι η κρίση θεωρείται ότι συνιστά το διαχωριστικό σημείο μεταξύ ειρήνης - πολέμου στις σχέσεις μιας χώρας με ένα άλλο διεθνή

1 Μοσχούτης Ν (2002), σελ 2-132 Ibid3 Brecher Michael (1982), p 383

- 2 -

δρώντα θα πρέπει να λάβουμε υπόψη μας ότι υπάρχει και μια άλλη διάσταση της κρίσης η οποία αναφέρεται ως «ενδοπολεμική κρίση» (intra-war crisis), η οποία ενώ διατηρεί τα στοιχεία της απειλής και του χρόνου αντικαθιστά το στοιχείο της πιθανότητας στρατιωτικών εχθροπραξιών με «δυσμενή αλλαγή στη στρατιωτική ισορροπία». Ενδεικτικές περιπτώσεις ενδοπολεμικών συγκρούσεων είναι οι παρα­κάτω: Είσοδος ή έξοδος μεγάλης δύναμης στον πόλεμο, τεχνολογική κλιμάκωση, ήττα σε σημαντική μάχη και η αντίληψη ότι επίκειται η είσοδος στον πόλεμο ενός σημαντικού δρώντα. Το δόγμα της ενδοπολεμικής κρίσης είναι απόρροια του ότι αλλαγές κατά τη διάρκεια του πολέμου επηρεάζουν το χειρισμό και τις επιλογές σαν αποτέλεσμα μεγαλύτερης απειλής, μεγαλύτερης πίεσης χρόνου και αντίληψης της μετακίνησης της στρατιωτικής ισορροπίας. Παραδείγματα αποτελούν: η ήττα της Γαλλίας στον πόλεμο του 1940 (για το Ηνωμένο Βασίλειο), η ρίψη της ατομικής βόμβας το 1945 (για την Ιαπωνία), η είσοδος της Κίνας στον πόλεμο της Κορέας το 1950 (για τις ΗΠΑ και τη Νότιο Κορέα), η ήττα στο Dien Bien Phu το 1954 (για τη Γαλλία) και η απειλή της ΕΣΣΔ να επέμβει στον πόλεμο του Σινά το 1956 (για το Ισραήλ)4.

δ. Σύμφωνα με το Richard Lebow οι κρίσεις εντάσσονται σε μία από τις παρακάτω κατηγορίες:

(1) Προσχηματικές κρίσεις: Είναι οι κρίσεις που προκαλούνται από ένα κράτος προκειμένου να δικαιολογήσει την έναρξη εχθροπραξιών οι οποί­ες έχουν ήδη σχεδιασθεί από αυτό (πχ κρίση του Ντάντσιχ 1939).

(2) Δευτερογενείς κρίσεις: Είναι αυτές που εμπλέκουν ένα τρίτο κράτος, ενόσω υπάρχουν εχθροπραξίες μεταξύ δύο κρατών (πχ η κρίση του Λου- ζιτανία το 1915).

(3) Κρίσεις αμφισβήτησης δικαιωμάτων - δεσμεύσεων: Όταν η δέσμευση ενός κράτους τίθεται υπό ενεργό αμφισβήτηση από ένα άλλο το οποίο αναμένει υποχώρηση του πρώτου (πχ η απόφαση της ΕΣΣΔ να εγκαταστήσει πυ­ρηνικούς πυραύλους στην Κούβα και η κρίση των Ιμίων).

(4) Οι ίδιες κατηγορίες, με το αυτό εννοιολογικό περιεχόμενο αλ­λά με διαφορετικές ονομασίες αναφέρονται και στο ΔΚ 0-4 / 2006 / γΕε Θα / ΔΑΣΠ [ονομάζονται «Κρίσεις Δικαιολόγησης της Εχθρότητας», «Υπο-προϊούσες κρίσεις» και «Κρίσης της Πολιτικής των Άκρων», αντίστοιχα].

ε. Η σύγκρουση στη σχέση μεταξύ δύο κρατών συνιστά «διεθνή κρί­ση». Σε μια διεθνή κρίση προκειμένου να είναι δυνατός ο τερματισμός μιας αντι­παράθεσης απαιτείται τουλάχιστον η μία πλευρά να υποχωρήσει και κατά συνέ­πεια να ζημιωθούν τα συμφέροντά της. Αυτό αποτελεί το «βασικό παράδοξο μιας κρίσης»5 αφού οι σχέσεις μεταξύ δύο χωρών καταλήγουν σε κρίση επειδή τα συμ- φέροντά τους συγκρούονται και αυτά επιλέγουν υπολογισμένες πολιτικές αποφά­σεις προκειμένου να κερδίσουν ή να μη χάσουν και τελικά υποχωρούν δεχόμενες ζημιά. Η προσπάθεια προστασίας συμφερόντων του κράτους από τη μια και η α­ποφυγή κλιμάκωσης από την άλλη δημιουργούν ένα δίλημμα πολιτικής για τον χει­ρισμό της κρίσης. Εκείνο το οποίο έλκει ή φοβίζει στις κρίσεις είναι τα αποτελέσμα­τα και οι επιπτώσεις τους. Οι κρίσεις συνήθως θεωρούνται προάγγελοι πολέμου ή αναγκαία κακά για την επέλευση των αναγκαίων αλλαγών. Οι συνέπειες των κρί­σεων μπορούν να ειδωθούν υπό το πρίσμα δύο ανταγωνιστικών απόψεων - θέ­σεων. Σύμφωνα με την πρώτη όσο πιο συχνές είναι οι κρίσεις τόσο μεγαλύτερη εί­ναι η πιθανότητα πολέμου. Σύμφωνα με τη δεύτερη οι εμπειρίες προγενέστερων

4 Ibid, p 3845 Λυμπέρης (1997)

- 3-

κρίσεων βοηθούν στη μείωση της αβεβαιότητας για την επόμενη φορά, με αποτέ­λεσμα οι διαδοχικές κρίσεις τελικά να μειώνουν την πιθανότητα έκρηξης πολέμου.

στ. Για τη διαχείριση των κρίσεων απαιτούνται δυνατότητες οι οποίες καθορίζονται από τον τύπο της κάθε κρίσης. Οι γενικές απαιτήσεις που μπορούν να καλύψουν όλες τις κρίσεις είναι: στρατιωτικές (Στρατός Ξηράς, Πολεμικό Ναυτι­κό, Πολεμική Αεροπορία και Ειδικές Δυνάμεις), διπλωματικές (διπλωματικό προ­σωπικό και μέθοδοι διπλωματίας), συλλογής και ανάλυσης πληροφοριών και ενός συστήματος προειδοποίησης και επικοινωνίας.

2. ΟρολογίαΣτο Παράρτημα «Β» παρατίθενται οι απαραίτητες διευκρινήσεις για τους

χρησιμοποιούμενους όρους που αφορούν τόσο στη διαχείριση κρίσεων όσο και στη θεωρία παιγνίων.

ΣΚΟΠΟΣ3. Σκοπός της παρούσας διατριβής είναι μέσα από τη μελέτη του θεωρητι­

κού υπόβαθρου των κρίσεων, των τεχνικών διαχείρισης κρίσεων, των διαθέσιμων στρατηγικών επιλογών και τη θεωρία των παιγνίων ώστε αφενός να αποφεύγεται η λήψη λανθασμένων αποφάσεων σε περίοδο κρίσης και αφετέρου να βελτιωθούν οι συνθήκες εκπόνησης καθώς και η ποιότητα των αποφάσεων είτε στο οργανωτι­κό είτε στο προσωπικό επίπεδο κατά τη διαχείριση κρίσεων σε εθνικό επίπεδο.

ΠΡΟΥΠΟΘΕΣΕΙΣ4. Για την παρούσα μελέτη έχουν τεθεί οι παρακάτω προϋποθέσεις:

α. Ο ΟΗΕ είναι το κατεξοχήν όργανο υπεύθυνο για την τήρηση της διεθνούς τάξης και ασφάλειας, η οποία όμως σε πολλές περιπτώσεις επιτυγχάνε­ται περισσότερο βάση των συμφερόντων των μεγάλων δυνάμεων και λιγότερο με όρους πραγματικής «δικαιοσύνης» των λαών.

β. Το διεθνές δίκαιο θέτει περιορισμούς στη χρήση της βίας και του πολέμου ως εργαλείων πολιτικής (δίκαιο προσφυγής στον πόλεμο - jus ad bello). Κατά συνέπεια οι επιλογές των κρατών να χρησιμοποιήσουν τη βία ή τον πόλεμο ως εργαλεία «επίλυσης μιας κρίσης» πρέπει να συνάδουν με τον καταστατικό χάρ­τη του ΟΗΕ (κύρια το άρθρα 2.4 και τα άρθρα του κεφαλαίου 7). Τα κράτη (ανε­ξάρτητες μεταβλητές του διεθνούς συστήματος) μπορούν να επιλέξουν δράσεις που αντιστρατεύονται το διεθνές δίκαιο (εξηρτημένη μεταβλητή του διεθνούς συ­στήματος), πλην όμως στις περισσότερες περιπτώσεις αποφεύγουν να το κάνουν φανερά.

γ. Οι κρατικοί δρώντες του διεθνούς συστήματος (κρατοκεντρικού) χρησιμοποιούν όλες τις διαθέσιμες στρατηγικές επιλογές και εργαλεία προκειμένου να διεκδικήσουν ρόλο ή να αναβαθμίσουν το ρόλο τους στο υφιστάμενο διεθνές σύστημα, το οποίο δεν διαθέτει ένα αξιόπιστο σύστημα διανεμητικής δικαιοσύνης. Η συμπεριφορά τους στο εγγύς μέλλον δεν αναμένεται να αλλάξει δραματικά.

δ. Η συμμετοχή των κρατών σε διεθνείς διακρατικούς οργανισμούς ασφάλειας (ΝΑΤΟ, κλπ) τα «αναγκάζει» να συμμετέχουν σε κρίσεις που αφορούν τους οργανισμούς αυτούς στο σύνολό τους (πχ ανθρωπιστικές κρίσεις και ανάγκη επέμβασης με ή χωρίς ξεκάθαρη απόφαση του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ). Η μόνη σημαντική διαφοροποίηση του θεωρητικού υπόβαθρου της διαχείρισης της κρίσης, από αυτό των διεθνών κρίσεων, έγκειται στην πολυπλοκότερη διαδικασία λήψης απόφασης, η οποία στις περισσότερες των περιπτώσεων στηρίζεται στην ομοφωνία ή σε consensus. Πολλές φορές οι αποφάσεις για το χειρισμό της κρίσης

- 4 -

μπορεί να αποβαίνουν σε βάρος των κρατικών συμφερόντων μεσοπρόθεσμα ή μακροπρόθεσμα.

ε. Η μη μεταβολή του δημοκρατικού πολιτεύματος της χώρας σύμ­φωνα μα το οποίο τον έλεγχο των Ενόπλων Δυνάμεων τον ασκεί η πολιτική ηγε­σία της χώρας (κυβέρνηση) οπότε ο λήπτης απόφασης και τελικά υπεύθυνος για τον χειρισμό μια κρίσης είναι ο πρωθυπουργός (ηγέτης).

στ. Η μη μεταβολή της βασικής οργάνωσης και αποστολής των Ενό­πλων Δυνάμεων.

ζ. Η ύπαρξη και λειτουργία του υφιστάμενου εθνικού Συστήματος Χειρισμού Κρίσεων, καθώς και των διαταγών που ρυθμίζουν τη λειτουργία του.

η. Η θεωρία και η δυναμική των διεθνών κρίσεων (κρίσεις μεταξύ κρατικών δρώντων) διαφέρει σημαντικά από τις κρίσεις των ιδιωτικών επιχειρήσε­ων οι οποίες δεν θα αποτελέσουν αντικείμενο τις παρούσας μελέτης. Επίσης δε θα μελετηθεί το φαινόμενο εκτάκτων καταστάσεων ή αναγκών που διαφοροποιείται σημαντικά από αυτό των διεθνών κρίσεων.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ «Α»

- 5-

ΘΕΩΡΗΤΙΚΟ ΥΠΟΒΑΘΡΟ ΤΟΥ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟΥ ΤΩΝ ΚΡΙΣΕΩΝ

1. Γενικάα. Από τον αποδεκτό ορισμό της κρίσης και τα προαναφερθέντα

στην εισαγωγή γίνεται φανερό ότι η κρίση αντιπροσωπεύει μια μεταβολή στη μορ­φή ή στην ένταση της ρηξιγενούς αλληλεπίδρασης μεταξύ δυο ή περισσοτέρων κρατών με υψηλή πιθανότητα στρατιωτικών εχθροπραξιών, η οποία αποσταθερο­ποιεί τις μεταξύ τους σχέσεις και συνιστά πρόκληση στη δομή του διεθνούς συ­στήματος στο επίπεδο που εκδηλώνεται. Συνεπώς ο «καταλύτης» της διεθνούς κρίσης συνίσταται στην εκδήλωση συγκεκριμένης πρόκλησης που ανατρέπει την υπάρχουσα κατάσταση των σχέσεων ανάμεσα στα μέρη και απειλεί με αστάθεια τη σταθερότητα του συστήματος ή υποσυστήματος στο οποίο εκδηλώνεται6. Ο κα­ταλύτης μιας κρίσης ενεργοποιεί την αντίληψη απειλής για ένα τμήμα των συμμε- τεχόντων στη λήψη αποφάσεων ενός κράτους. Η απάντησή του οδηγεί σε εντονό­τερες ρηξιγενείς αλληλεπιδράσεις ανάμεσα στα δύο κράτη και συνοδεύεται από πιθανότητα βίαιης εξέλιξης. Μια διεθνής κρίση χαρακτηρίζεται από υψηλότερη της συνήθους ένταση, αναταραχή και αστάθεια στις διακρατικές σχέσεις, αλλά ταυτό­χρονα συνδέεται με τροποποιημένες αντιλήψεις στο επίπεδο δρώντος.

β. Μια οποιαδήποτε κρίση, σύμφωνα με το Shrivastava, περιέχει τέσσερεις παράγοντες που είναι: οι αιτίες, οι συνέπειες, η προφύλαξη και η α­ντιμετώπιση. Οι αιτίες περιλαμβάνουν αποτυχίες χειρισμού θεμάτων που αποτε- λούν συνιστώσες της παρούσας κρίσης, αλλά και συνθήκες που επιτρέπουν την εμφάνιση των γεγονότων της κρίσης. Οι συνέπειες αναφέρονται στον αντίκτυπο που μακροπρόθεσμα θα επιφέρει η κρίση και ο επιτυχής ή ο ανεπιτυχής χειρισμός της. Η προφύλαξη αναφέρεται στα μέτρα εκείνα που λαμβάνονται προκειμένου να εμποδίσουν ή να ελαχιστοποιήσουν τον αντίκτυπο της ουσίας της κρίσης. Η αντι­μετώπιση περιλαμβάνει μέτρα για το χειρισμό της κρίσης που έχει ξεσπάσει.

γ. Για τη μετάπτωση μιας συνήθους κατάστασης σε κατάσταση κρί­σης απαιτείται η ενεργοποίηση τριών, σχετικών μεταξύ τους, αντιλήψεων:

(1) Να απειλούνται μία ή περισσότερες θεμελιώδεις αξίες.

(2) Να είναι περιορισμένος ο διατιθέμενος για απάντηση χρόνος.

(3) Να υπάρχει μεγάλη πιθανότητα εμπλοκής σε πολεμικές ε­χθροπραξίες πριν την αναίρεση της πρόκλησης.

2. Χαρακτηριστικά των ΚρίσεωνΚάθε κρίση έχει τα παρακάτω χαρακτηριστικά:

α. Είναι κλιμακούμενη σε ένταση. Οι κρίσεις δεν εκδηλώνονται από την πρώτη στιγμή με τη μεγαλύτερή τους ένταση, αλλά την αυξάνουν σταδιακά.

β. Επικρατεί υψηλό αίσθημα ανασφάλειας και κινδύνου. Η πίεση του χρόνου σε συνδυασμό με την απειλή βασικών αξιών οδηγεί σε μεγαλύτερο αί­σθημα ανασφάλειας και κινδύνου.

γ. Επηρεάζονται οι συνήθεις λειτουργίες και ρυθμοί. Η απαίτηση για λήψη αποφάσεων σε σημαντικά θέματα με χρονικούς περιορισμούς και αντι­παράθεση, η ένταση και η ανησυχία για τη χειροτέρευση της κατάστασης σε συν­

6 Brecher M, (1993)

- 6 -

δυασμό με την έλλειψη αξιόπιστων πληροφοριών και την άγνοια των πραγματικών στόχων του αντιπάλου, μεταβάλλουν τη συνήθη ροή των πραγμάτων.

δ. Κινδυνεύει να πληγεί η δημόσια - διεθνής εικόνα της χώρας.Η αδυναμία χειρισμού της κρίσης και οι αρνητικές επιπτώσεις αυτής της αδυναμί­ας, σε συνδυασμό με την «ήττα» σε στρατηγικό επίπεδο είναι επόμενο ότι θα επι­φέρουν πλήγμα στην εικόνα της χώρας και χειροτέρευση της διαπραγματευτικής της θέσης.

ε. Οδηγεί σε έλεγχο από αρμόδια κρατικά - διακρατικά όργανα και τα ΜΜΕ. Στο εσωτερικό του κράτους είναι βέβαιο ότι θα ασκηθεί παρέμβαση από διάφορους κρατικούς φορείς. Η έλλειψη ακριβούς πληροφόρησης, σε συν­δυασμό με την αυξανόμενη αίσθηση απώλειας σε βασικές αξίες, οδηγεί την κοινή γνώμη και τις αντίπαλες παρατάξεις σε προσπάθεια άσκησης ελέγχου. Ο φόβος για τη διατάραξη της διεθνούς ειρήνης και ασφάλειας προκαλεί παρέμβαση των διακρατικών οργανισμών. Ο ρόλος των ΜΜΕ και η προσπάθειά τους αφενός να ενημερώσουν την κοινή γνώμη και αφετέρου να αποκτήσουν τα επιθυμητά νούμε­ρα τηλεθέασης, σε συνδυασμό με την προσπάθειά τους να ελέγξουν τους χειρι­στές της κρίσης αποδεσμεύοντας ζωτικές πληροφορίες, μπορεί να αποδειχθεί κα­ταστροφικός στο χειρισμό μιας κρίσης.

στ. Προκαλεί ποικίλες βλάβες κα ι ζημιές. Αδυναμία αποτελεσματι­κού χειρισμού μιας κρίσης μπορεί να οδηγήσει σε εδαφικές απώλειες, απεμπόλη- ση κυριαρχικών δικαιωμάτων, χειροτέρευση της θέσης της χώρας στο διεθνές σύ­στημα, υποβάθμιση της ισχύος της χώρας, εσωτερική αναταραχή, κλπ.

3. Διαστάσεις των Κρίσεωνα. Ψυχολογική διάσταση. Η ψυχολογία της κρίσης είναι μια βασική

διάστασή της και η κατανόηση των παραμέτρων της παίζει μεγάλο ρόλο στη σω­στή και αποτελεσματική διαχείριση της κρίσης. Η ψυχολογική διάσταση αναφέρεται στην κατανόηση της ψυχολογίας του αντικειμένου, σε συνδυασμό με την ανάλυση διαδικασιών και πλάνων. Η απαίτηση αναγνώρισης των συναισθημάτων και αντι­λήψεων της άλλης πλευράς βοηθά στην εκπομπή των μηνυμάτων που χρειάζεται να ακούσει η άλλη πλευρά7. Η πνευματική υγεία, το ασυνείδητο, οι διαταραχές της προσωπικότητας και οι μηχανισμοί άμυνας των ατόμων παίζουν σημαντικό ρόλο στη δημιουργία μιας κρίσης.

β. Κοινωνικοπολιτική διάσταση. Η ψυχολογία της κρίσης συνδυάζεται στενά με κοινωνικοπολιτικούς παράγοντες προκειμένου να εξαχθούν πρακτικά συμπεράσματα για τον τρόπο με τον οποίο μπορούμε να προσεγγίσουμε πρακτικά μια κρίση.

γ. Τεχνολογική διάσταση. Η τεχνολογία αναφέρεται στις μηχανές και τα εργαλεία του οργανισμού, αλλά και στη διαχειριστική διαδικασία, την πολιτική πρακτική και τη ρουτίνα. Οι αιτίες της κρίσης είναι διαδραστικές και στενά δεμένες με την τεχνολογία η οποία διαδρά με διαχειριστικούς, δομικούς και άλλους παρά­γοντες, μέσα και έξω από τον οργανισμό. Η προφύλαξη μπορεί να πάρει τη μορφή του ενισχυμένου σχεδίου για τις δομές του οργανισμού. Οι συνέπειες μιας κατα­στροφής προκύπτουν από τη χρήση τεχνολογιών που μπορούν να προκαλέσουν ευρεία καταστροφή, συμπεριλαμβανομένων της απώλειας της ζωής και καταστρο­φής του τεχνολογικού συστήματος.8

4. Στάδια - Φάσεις των Κρίσεων

7 Bland Michael (1998) p 278 Pearson Christine & Clair Judith (1983) p 63-65

- 7-

α. Μια κρίση δεν προκύπτει ξαφνικά αλλά υπάρχουν συμπτώματα για την έλευσή της. Από την έναρξη και μέχρι τον τερματισμό της μια κρίση μπορεί να εξετασθεί μέσα από τέσσερα στάδια, που είναι:

(1) Στάδιο Πρόδρομων Συμπτωμάτων. Είναι το στάδιο εκείνο στο οποίο μπορεί να διαγνωσθεί μια κρίση ως επερχόμενη. Αυτό γίνεται με τη μελέτη συμπτωμάτων και προειδοποιητικών ενδείξεων ότι διαφοροποιείται η ισχύουσα κατάσταση με τέτοιο τρόπο που οδηγεί σε αίσθηση απειλής βασικών αξιών. Οι εν­δείξεις συνήθως επαναλαμβάνονται και η συχνότητά τους αυξάνει όσο πλησιάζου­με στο επόμενο στάδιο.

(2) Στάδιο Όξυνσης της Κρίσης. Κατά τη διάρκειά του εκδηλώνε­ται και κορυφώνεται η κρίση. Δεν υπάρχει περίπτωση επιστροφής στο προηγού­μενο στάδιο και η ενεργοποίηση των μηχανισμών διαχείρισης της κρίσης είναι α­παραίτητη.

(3) Στάδιο των Επιπτώσεων. Η κρίση έχει εδραιωθεί και τα απο- τελέσματά της γίνονται φανερά. Στο στάδιο αυτό γίνεται εφαρμογή των σχεδίων διαχείρισης της κρίσης. Η ύπαρξη κατάλληλων μηχανισμών διαχείρισης της κρίσης και ενδεχόμενων σχεδίων μπορεί να μειώσει το χρόνο του σταδίου αυτού.

(4) Στάδιο της Επίλυσης. Η αποτελεσματική διαχείριση της κρί­σης μπορεί να οδηγήσει σε κέρδη ή ευκαιρίες. Το σύστημα ανακτά τους ρυθμούς που είχε πριν την κρίση. Κατά τη διάρκεια του σταδίου αυτού οι εμπλεκόμενοι θα μάθουν από την παρούσα κρίση, έτσι ώστε να βελτιώσουν τις τεχνικές διαχείρισης κρίσεων και να είναι σε θέση να αντιμετωπίσουν αποτελεσματικότερα αντίστοιχα περιστατικά στο μέλλον.

β. Συναφής είναι και ο διαχωρισμός μιας κρίσης σε φάσεις. Ο διαχω­ρισμός μιας κρίσης σε τρεις φάσεις έχει και «λειτουργικό σκοπό» (με την έννοια ότι σε κάθε φάση περιλαμβάνονται οι διαδικασίες που οι χειριστές των διεθνών κρί­σεων θα πρέπει να επιτελέσουν). Οι ενέργειες που απαιτούνται σε κάθε φάση έ­χουν ως εξής:

(1) 1η Φάση - Πριν την Κρίση. Κατά τη διάρκειά της διεξάγονται ενέργειες που αναφέρονται αφενός στον εντοπισμό και την πρόληψη των κρίσεων και αφετέρου στην προετοιμασία για την αντιμετώπιση των ενδεχόμενων κρίσεων. Ο εντοπισμός περιλαμβάνει ένα αισθητήριο μηχανισμό κρίσεων, τη διοίκηση των θεμάτων, τη διοίκηση του ρίσκου και των σχέσεων. Με την πρόληψη επιδιώκεται η αναζήτηση, ο εντοπισμός και η ελαχιστοποίηση των κινδύνων που θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε μια κρίση, καθώς και η διαχείριση των κινδύνων αυτών. Η προε­τοιμασία περιλαμβάνει, τον προσδιορισμό των ευαίσθητων σημείων των κρίσεων, την εκπόνηση σχεδίου διαχείρισης κρίσεων, τον καθορισμό - επιλογή και εκπαί­δευση της ομάδας διαχείρισης κρίσεων και τη διεξαγωγή ασκήσεων προσομοίω­σης για την εξοικείωση των μελών και τη βελτίωση των συμμετεχόντων και του συστήματος.

(2) 2η Φάση - Αντιμετώπιση της Κρίσης. Περιλαμβάνει την ανα­γνώριση και τη διαχείριση της κρίσης. Η αναγνώριση αναφέρεται στη συλλογή πληροφοριών και στον προσδιορισμό των πηγών που προκάλεσαν την κρίση. Η διαχείριση της κρίσης αναφέρεται στην αρχική αντίδραση, στη φήμη, στην παρα­κολούθηση και στον έλεγχο. Η αποτελεσματικότητα της αρχικής αντίδρασης στην κρίση μετράται με την ταχύτητα, την ακρίβεια και τη συνέπεια της αντίδρασης. Η φήμη αναφέρεται στον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβάνονται τα γεγονότα τα ενδια- φερόμενα μέρη.

(3) 3η Φάση - Μετά την Κρίση. Περιλαμβάνει την αξιολόγηση των χειρισμών κατά τη διάρκεια της κρίσης και την αναζήτηση τρόπων για την καλύτε-

ρη προετοιμασία επόμενων κρίσεων. Απαιτείται η εξαγωγή «μαθημάτων από την κρίση», καθώς και συνέχιση των δράσεων μετά την κρίση. Η συνέχιση των δρά­σεων αναφέρεται αφενός στην παρακολούθηση και έλεγχο της επικοινωνίας και αφετέρου στη συνεχή παρακολούθηση του θέματος που σχετίζεται με την κρίση.

- 8-

ΚΕΦΑΛΑΙΟ «Β» ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΤΩΝ ΚΡΙΣΕΩΝ

ΣΕ ΠΟΛΙΤΙΚΟ ΚΑΙ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΟ ΕΠΙΠΕΔΟ1. Γενικά

- 9-

α. Διαχείριση ή Χειρισμός κρίσης (Crisis Management) είναι το σύνο­λο των μέτρων που απαιτούνται και η διαδικασία που εφαρμόζεται για την πρόλη­ψη, τον περιορισμό και την επίλυση μιας κρίσης. Το σημαντικό πρόβλημα είναι η ειρηνική επίλυση της κρίσης, μέσα από τη συμφιλίωση ανταγωνιστικών στόχων. Σκοπός της είναι η μείωση του κινδύνου και της ανασφάλειας προκειμένου να επι­τευχθεί ο πλήρης έλεγχος της κατάστασης. Από τα προαναφερθέντα συνάγεται ότι η διαχείριση μιας κρίσης είναι μια κατεξοχήν διπλωματική προσπάθεια η οποία μπορεί να υποστηρίζεται και από στρατιωτικά μέσα. Πρώτιστο έργο του χειρισμού των κρίσεων είναι να διαμηνυθούν προς την άλλη πλευρά τα συμφέροντα και οι απαιτήσεις με τον πιο ξεκάθαρο τρόπο, έτσι ώστε να αποφευχθούν λανθασμένοι υπολογισμοί. Με τον τρόπο αυτό ο αντίπαλος είτε θα αποφύγει περαιτέρω προ­κλήσεις και θα επιστρέψει στην αρχική του θέση, οπότε τερματίζεται η κρίση, είτε θα κλιμακώσει περαιτέρω την κατάσταση. Πραγματικός στόχος του χειρισμού μιας κρίσης είναι η επιτυχία των στόχων που έχουν τεθεί και όχι η αποκλιμάκωσή της. Για το λόγο αυτό ο χειρισμός μιας κρίσης είναι μια λεπτή διαδικασία που περιλαμ­βάνει δύσκολες αποφάσεις. Οι αποφάσεις λαμβάνονται κάτω από συνθήκες πίε­σης χρόνου, δυναμικών εξελίξεων και πλημμελούς γνώσης (αν όχι άγνοιας) της πραγματικής κατάστασης.

β. Η διαχείριση των διεθνών κρίσεων περιλαμβάνει τρία αλληλένδετα μεταξύ τους ζητήματα9:

(1) Την προσπάθεια αποφυγής εμπλοκής στην κρίση (πρόληψητης κρίσης).

(2) Την προσπάθεια εφαρμογής επιτυχούς πολιτικής διαχείρισης της κρίσης, έτσι ώστε να επιτευχθεί η διασφάλιση των εθνικών συμφερόντων με ταυτόχρονη αποφυγή κλιμάκωσης της κρίσης σε πόλεμο, ή εφόσον δεν αποφευ­χθεί ο πόλεμος τη μεθοδική μετάβαση σε αυτόν.

(3) Την ετοιμότητα και την επάρκεια των θεσμών και των μέσων που χρησιμοποιήθηκαν στη διάρκεια της διαχείρισης της κρίσης.

γ. Τα τρία αυτά ζητήματα σχετίζονται με την ωριμότητα του πολιτικού συστήματος μιας χώρας, την εξωτερική πολιτική και την πολιτική άμυνας και α­σφάλειας. Οι εκάστοτε πολιτικοί προσανατολισμοί, τα προσωπικά χαρακτηριστικά της πολιτικής ηγεσίας και η τεχνοκρατική εμπειρία του ανθρώπινου δυναμικού των υπουργείων Εξωτερικών και Άμυνας επιτελούν σημαντικό ρόλο στην ωριμότητα του πολιτικού συστήματος πλην όμως η ωριμότητα αυτή κρίνεται επιπρόσθετα από την ύπαρξη θεσμικής γνώσης των διεθνών κρίσεων και θεσμικής μνήμης στη διαχείριση τέτοιων κρίσεων.

δ. Στη διάρκεια μιας κρίσης οι χειριστές της θα αμφιταλαντεύονται με­ταξύ μιας στρατηγικής εξαναγκασμού ή μιας συνδιαλλαγής. Γενικά η απόφαση ε­νός ηγέτη στηρίζεται, πέραν των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών που έχει ως άτομο, στους παρακάτω γενικούς κανόνες: εμπειρίες, ηθικές αρχές, ιδεολογίες, εσωτερική κοινή γνώμη, πολιτική ατμόσφαιρα και συγκυρίες. Ο πόλεμος είναι καθοριστικής σημασίας για το χειρισμό των κρίσεων. Ένας ηγέτης θα πρέπει να δώσει την προ­σωπική του άποψη, στους διαχειριστές της κρίσης, για το πώς βλέπει τον πόλεμο ως εργαλείο χειρισμού μιας κρίσης. Ο ηγέτης θα πρέπει να κοινοποιήσει τις ελάχι­στες επιδιώξεις οι οποίες θα πρέπει να ικανοποιηθούν. Οι ελάχιστες επιδιώξεις και ο πόλεμος είναι οι εναλλακτικές επιλογές που τα μέλη της ομάδας χειρισμού κρίσε­ων έχουν στη διάθεσή τους. Η επιλογή γίνεται μετά από σύγκριση της σχετικής τους αξίας και θα οδηγήσει σε συμφωνία ή σε συνέχιση του αδιεξόδου και την εν συνεχεία σύγκρουση. Οι διάφορες ενέργειες εξετάζονται με βάση το προηγούμενο

9 Κολιόπουλος (Διεθνείς Κρίσεις και Διαχείριση Κρίσεων)

- 10-

αποτέλεσμα (κατά πόσο λειτουργούν ευνοϊκά ή όχι ως προς το αποτέλεσμα), αλλά και το κόστος υλοποίησης της κάθε ενέργειας. Ευνόητο είναι ότι μια ενέργεια μπο­ρεί να κρίνεται ως κατάλληλη και παραδεκτή, αλλά να μην είναι εφικτή, επειδή δεν διατίθενται οι αναγκαίοι πόροι για την υλοποίησή της. Η αξία μιας συμφωνίας αυ­ξάνεται όταν οι πολιτικοί ηγέτες διαβλέπουν σε εξυπηρέτηση κοινών συμφερόντων (πχ βελτίωση των σχέσεων) και αν αντιληφθούν ότι ο χρόνος λειτουργεί εναντίον της προώθησης μιας συμφωνίας. Στην περίπτωση που αποκλεισθεί η συμφωνία στα αρχικά στάδια τότε ενδεχομένως θα ακολουθήσει σύγκρουση ή ένας συμβιβα­σμός σε μεταγενέστερο στάδιο. Η σύγκρουση είναι πιθανό να οδηγήσει σε νίκη ή ήττα. Η αξία που ο κάθε ηγέτης δίνει σε πιθανά αποτελέσματα επηρεάζεται από:

(1) Το πλαίσιο αναγωγής ή αναφοράς το οποίο χρησιμοποιείται για την αξιολόγηση του αποτελέσματος (πχ το status quo). Το πλαίσιο αυτό καθο­ρίζεται από τον ίδιο τον ηγέτη.

(2) Τους υπάρχοντες κανόνες για το τι θεωρείται νόμιμο και τιορθό.

(3) Τη σημασία που αποδίδεται στα εξεταζόμενα ζητήματα.

(4) Τα κίνητρα για νίκη (κύρος, πολιτική σκοπιμότητα, κλπ).

ε. Η αξία της μη συμφωνίας θα εξαρτηθεί από το κόστος και την ω­φέλεια που συνεπάγεται η μη συμφωνία (οικονομικό κόστος, διατάραξη σχέσεων, αδυναμία του κρατικού μηχανισμού να ασχοληθεί με άλλα θέματα της χώρας κατά τη διάρκεια της κρίσης, κλπ). Η αξία της σύγκρουσης εξαρτάται από την άμεση εσωτερική αξία, από την αξία της νίκης και της ήττας και από την πιθανότητα που αποδίδεται στο ενδεχόμενο νίκης ή ήττας. Η εσωτερική αξία της σύγκρουσης:

(1) Συνδέεται ευθέως ανάλογα με τους διατιθέμενους πόρους, τη στρατιωτική ισχύ και την εσωτερική πολιτική υποστήριξη.

(2) Είναι αντιστρόφως ανάλογη της τρωτότητας σε προσβολήτου αντιπάλου.

στ. Από την ανάλυση διαφόρων κρίσεων μπορούν να εξαχθούν συ­μπεράσματα, η αξιοποίηση των οποίων βοηθά στο χειρισμό μελλοντικών κρίσεων. Μέσω της ανάλυσης εντοπίζονται όλες οι παράμετροι, οι λειτουργίες και ο τρόπος με τον οποίο αυτές επηρέασαν το αποτέλεσμα. Αντικείμενα της ανάλυσης του χει­ρισμού μιας κρίσης είναι:

(1) Τα κίνητρα αποφυγής πολέμου στη διάρκεια της κρίσης (συμφέροντα, απειλές, ευκαιρίες).

(2) Οι ευκαιρίες εποικοδομητικής διαχείρισης, ποιες από αυτές αξιοποιήθηκαν, ποιες όχι και γιατί.

(3) Το επίπεδο γνώσης και εμπειριών των μελών της ομάδας χειρισμού κρίσης.

(4) Ο βαθμός συνεργασίας - συντονισμού εμπλεκομένων φορέ­ων και προσώπων.

(5) Η επάρκεια, αξιοπιστία και ταχύτητα των επικοινωνιών.

(6) Η ετοιμότητα συστήματος χειρισμού κρίσης.

(7) Το σχήμα εκπαίδευσης.

(8) Οι κανόνες εμπλοκής.

(9) Τα ΜΜΕ.

- 11-

(10) Τα μέσα και οι ευκολίες υποστήριξης του έργου της ομάδας χειρισμού κρίσεως.

2. Θεωρία Διαχείρισης Κρίσεωνα. Η διαχείριση των κρίσεων, απαιτεί σύνδεση με τα ζητήματα που

προκύπτουν πριν από αυτή και συγκεκριμένα την πρόληψη και την ενημέρωση του κοινού πριν από την κρίση για θέματα που θα εμφανιστούν κατά τη διάρκεια αυτής. Αρχές διαχείρισης κρίσεως είναι οι απαιτήσεις οι οποίες, εάν ικανοποιη­θούν, είναι πιθανό να διευκολύνουν την επίτευξη των αντικειμενικών σκοπών στη διάρκεια μιας κρίσης, χωρίς να υπάρξει κλιμάκωση. Η χρήση της λέξης πιθανό ο- φείλεται στο ότι το αποτέλεσμα μιας κρίσης πλην των αρχών που θα εφαρμοστούν εξαρτάται και από τη συμπεριφορά του αντιπάλου. Κοινά αποδεκτές «γενικές αρ­χές» της διαχείρισης κρίσεων είναι η πρόληψη, η προετοιμασία, η ανταπόκριση και η ανάκαμψη. Αυτές οι αρχές ακολουθούνται από πολλές δυτικές κυβερνήσεις ως μοντέλο διαχείρισης κρίσεων τεσσάρων σταδίων (κατευνασμός ή πρόληψη, προε­τοιμασία, ανταπόκριση και ανάκαμψη). Η βέλτιστη διαχείριση μιας κρίσης γίνεται όταν έχεις τον έλεγχο του τι συμβαίνει, πριν πληγείς από αυτό. Πρωταρχική έννοια για τη διαχείριση των κρίσεων είναι ο έλεγχος της κατάστασης. Θεμελιώδης απο­στολή, των ατόμων που θα χειριστούν την κρίση, είναι να εμποδίσουν την απώλεια του ελέγχου. Η αλλαγή των φυσιολογικών συνθηκών κατά τη διάρκεια των κρίσε­ων απαιτεί τη λήψη γρήγορων αποφάσεων και άμεση εφαρμογή τους, καθόσον σε διαφορετική περίπτωση η κρίση θα διογκώνεται σε μέγεθος και πολυπλοκότητα με την πάροδο του χρόνου. Το γεγονός ότι πολλές φορές οι υπεύθυνοι αντιλαμβάνο­νται αργά μια κρίση που βρίσκεται σε εξέλιξη δημιουργεί προβλήματα στον αποτε­λεσματικότερο χειρισμό της.

β. Οι προαναφερθείσες γενικές αρχές χειρισμού των κρίσεων εξειδι­κεύονται σε πολιτικές και επιχειρησιακές αρχές και κανόνες που αποσκοπούν στον επιτυχή χειρισμό της κρίσης και στην αποφυγή κλιμάκωσης. Οι πολιτικές και επι­χειρησιακές αρχές είναι οι παρακάτω10:

(1) Πολιτικές Αρχές - Κανόνες

(α) Να αποφεύγονται οι μεγάλοι - φιλόδοξοι στόχοι, επειδή συνήθως οδηγούν σε ακαμψία.

(β) Να περιορίζονται τα μέσα που εμπλέκονται σε μια κρίση στο επίπεδο που απαιτούνται.

(2) Επιχειρησιακές Αρχές - Κανόνες

(α) Να υπάρχει πολιτικός έλεγχος στην εφαρμογή της πολι­τικής χειρισμού της κρίσης. Οι στρατιωτικές ενέργειες υποστηρίζουν στρατιωτικούς στόχους και στέλνουν μηνύματα στον αντίπαλο για τις προθέσεις και την προετοι­μασία. Μπορεί να κλιμακώσουν ή να αποκλιμακώσουν την κατάσταση με κατάλ­ληλη ανάπτυξη των δυνάμεων, την εκτέλεση ασκήσεων, κλπ. Η σύγχρονη τεχνο­λογία βοηθάει στον πολιτικό έλεγχο. Εφόσον απαιτείται η εφαρμογή σχεδίων θα πρέπει να εξετάζονται οι προϋποθέσεις εφαρμογής και οι επικρατούσες ιδιαιτερό­τητες. (1η επιχειρησιακή αρχή)

(β) Να γίνεται σκόπιμη μείωση του ρυθμού των στρατιωτι­κών κινήσεων, έτσι ώστε να δίδεται χρόνος για διπλωματικές ενέργειες, εκτίμηση της κατάστασης, λήψη αποφάσεων και επεξεργασία των προς απάντηση προτά­σεων. Τα ΜΜΕ πιέζουν συνήθως προς την αντίθετη κατεύθυνση. Η πίεση χρόνου περιορίζει τις εναλλακτικές επιλογές. (2η επιχειρησιακή αρχή)

10 George Alexander (1991), p 25

- 12-

(γ) Να συντονίζονται οι στρατιωτικές και οι διπλωματικές ενέργειες στο πλαίσιο μιας στρατηγικής που αποσκοπεί στην επίλυση της κρίσης με διαπραγματεύσεις και όχι με στρατιωτικά μέσα. Η αύξηση των εμπλεκομένων δυσχεραίνει το συντονισμό, ενώ οι επικοινωνίες και η συνεκπαίδευση των εμπλε- κομένων διευκολύνουν το συντονισμό. (3η επιχειρησιακή αρχή)

(δ) Να εναρμονίζονται οι κινήσεις των στρατιωτικών μονά­δων και οι απειλές χρήσης βίας με τις διπλωματικές πρωτοβουλίες και να είναι συ­νεπείς με τους διπλωματικούς αντικειμενικούς σκοπούς. (4η επιχειρησιακή αρχή)

(ε) Να αποφεύγεται κάθε κίνηση και απειλή που μπορεί να θεωρηθεί από τον εχθρό ως προληπτική επίθεση, επειδή μπορεί να τον εξαναγκά­σει σε προληπτική επίθεση. Για τον αντίπαλο η διάκριση μιας καθαρά αμυντικής προετοιμασίας από κινήσεις που αποσκοπούν σε προληπτική επίθεση δεν είναι ευχερής. (5η επιχειρησιακή αρχή)

(στ) Να επιλέγονται οι στρατιωτικές και διπλωματικές ενέρ­γειες που είναι συνεπείς με την επιθυμία διαπραγματεύσεων, παρά στρατιωτικής λύσης. Η καταστρεπτικότητα των σύγχρονων οπλικών συστημάτων βοηθά στην ταχύτερη έξοδο από την κρίση. (6η επιχειρησιακή αρχή)

(ζ) Να αφήνονται στον αντίπαλο διέξοδοι διαφυγής, που εί­ναι συμβατές με τα δικά του συμφέροντα, όταν εφαρμόζονται διπλωματικές και στρατιωτικές ενέργειες. (7η επιχειρησιακή αρχή)

(η) Επιπλέον θα πρέπει να επιδιώκεται:

1/ Η διασταύρωση των πληροφοριών στις οποίεςστηρίζονται οι αποφάσεις.

2/ Η ύπαρξη εναλλακτικών προτάσεων, εφόσον το επιτρέπει ο χρόνος. Όσο περισσότερες τόσο το καλύτερο.

3/ Η ύπαρξη γραμμής επικοινωνίας με τον αντίπαλο.

4/ Η απάντηση, τόσο στον πολιτικό όσο και στο στρατιωτικό τομέα, να είναι ευέλικτη και στοχευμένη και όχι γενική και άκαμπτη.

γ. Σχεδίαση Δράσης Κατά την Κρίση

(1) Η κατάσταση κατά τη διάρκεια μιας κρίσης είναι δυναμική. Όσο περνά ο χρόνος πληθαίνουν οι πληροφορίες και αυξάνεται η γνώση. Η ανά­γκη για ικανοποιητική στρατιωτική απάντηση απαιτεί διαδικασίες που ανταποκρί- νονται στους υπάρχοντες χρονικούς περιορισμούς, στις διατιθέμενες επικοινωνίες και στην εφαρμογή της υπάρχουσας σχεδίασης. Οι άνθρωποι που διαχειρίζονται την κρίση αγωνιούν για την αντίπαλη πλευρά (τι πράττει και τι αναμένει από τον αντίπαλός της να πράξει).

(2) Οι διαδικασίες χειρισμού μιας κρίσης καλύπτουν τα παρακά­τω στάδια:

(α) Διαμόρφωση της κατάστασης.

(β) Αξιολόγηση της κατάστασης ως κρίσης.

(γ) Διαμόρφωση εναλλακτικών τρόπων ενεργείας.

(δ) Επιλογή τρόπου ενεργείας.

(ε) Ανάπτυξη σχεδίου ενεργείας.

(στ) Εφαρμογή σχεδίου δράσης.

- 13-

δ. Οι επόμενοι παράγοντες, που αποτελούν ταυτόχρονα και ερωτή­ματα στα οποία απαιτείται απάντηση, επηρεάζουν τη διαχείριση της κρίσης.

(1) Επιλογή της στρατηγικής διαχείρισης της κρίσης.

(2) Ρόλος των πληροφοριών.

(3) Εικόνα για τον αντίπαλο.

(4) Άγχος και κόπωση.

(5) Εναρμόνιση διπλωματικών και στρατιωτικών ενεργειών.

ε. Οι διεθνείς κρίσεις είναι δοκιμές προθέσεων μεταξύ των εμπλεκο- μένων. Κατά τη διάρκεια της κρίσης γίνονται συνεχώς προσπάθειες να εκτιμηθούν οι προθέσεις του αντιπάλου και να επηρεαστεί η αποφασιστικότητά του. Η επιρροή της αποφασιστικότητας του αντιπάλου μπορεί να γίνει μέσω της εκμετάλλευσης της αντίληψής του για τη δική μας αποφασιστικότητα και αξιοπιστία των απειλών. Μεγάλο μέρος της διαπραγματευτικής τέχνης σε περίοδο κρίσης έγκειται στην ικα­νότητα να επηρεάζεις την εικόνα σου προς την επιθυμητή κατεύθυνση και αυτό επειδή η διαπραγμάτευση συνίσταται, στο μεγαλύτερο μέρος της, στον «ανταγω­νισμό για την ανάληψη ρίσκων». Επειδή κανείς δεν επιθυμεί τη μετωπική σύ­γκρουση, γιατί αυτό θα ήταν καταστροφικό και για τους δύο, ο σκοπός είναι να πεισθεί ο αντίπαλος για την απροθυμία να ενδώσεις και συνεπώς η μόνη του επι­λογή είναι να κάνει πίσω προκειμένου να αποφευχθεί η καταστροφή. Οι στρατηγι­κές - τακτικές της διαπραγμάτευσης στην κρίση, είναι οι παρακάτω:

(1) Κάψιμο της γέφυρας ή Αμετάκλητη δέσμευση11. Είναι μια από τις πιο ελκυστικές και αποτελεσματικές διαπραγματευτικές κινήσεις του πειθανα­γκασμού. Η αξιοπιστία της απειλής ενισχύεται απίστευτα με μια σταθερή δέσμευ­ση. Η καταστροφή μπορεί να αποφευχθεί μόνο αν ο αντίπαλος σταματήσει ή πα­ρεκκλίνει. Οι αμφιβολίες του αντιπάλου διαλύονται με το να του γίνει ξεκάθαρο ότι η απειλούμενη ενέργεια/πράξη θα εφαρμοστεί αυτόματα σε συγκεκριμένες περι­στάσεις. Η στρατηγική της γενναίας δέσμευσης είναι εξαιρετικά ελκυστική και μπο­ρεί να αποφέρει τη νίκη, πλην όμως απαιτεί πολύ μεγάλη ψυχραιμία και ικανότητα. Για να είναι επιτυχής η εν λόγω στρατηγική πρέπει ο αντίπαλος:

(α) Να μην προβεί στην ίδια ενέργεια, την ίδια στιγμή.

(β) Να συνειδητοποιήσει τι ακριβώς έχει συμβεί και να κα­ταλάβει πως μόνο αυτός μπορεί να σταματήσει την καταστροφή.

(γ) Να πειστεί ότι η πράξη είναι αυθεντική και υπάρχει σθε­ναρή δέσμευση και όχι μπλόφα.

(2) Εντύπωση του παράλογου παίκτη12. Η στρατηγική αυτή δίνει στον αντίπαλο την εντύπωση κάποιου που δεν είναι λογικός και επομένως δεν ε­λέγχει απόλυτα τις πράξεις του. Πείθοντας τον αντίπαλο ότι είσαι αποφασισμένος για όλα τα ρίσκα μιας σύγκρουσης, τον υποχρεώνεις να την αποφύγει.

(3) Έμφαση στην πιθανότητα της καταστροφής13 Τονίζεται η πι­θανότητα και το μέγεθος της επερχόμενης καταστροφής. Αυτό γίνεται με τακτικές κλιμάκωσης όπως το πέρασμα από ένα κατώφλι ή με το να αψηφήσεις κανόνες και συμβάσεις που μέχρι τότε τηρούνταν ευλαβικά. Αυτές οι πράξεις αφήνουν την επόμενη κίνηση για τον αντίπαλο, ο οποίος έχει τρεις διαθέσιμες επιλογές όπως:

11 Booth K, Baylis J and Williams P, (1975), p 15812 Schelling (1981) p 16-2013 Booth K, Baylis J and Williams P, (1975), p 160

- 14-

(α) Να ανταποδώσει με μια κίνηση εντονότερης κλιμάκω­σης. Αυτό σημαίνει ότι θα αναλάβει ίδιου μεγέθους ή και μεγαλύτερα ρίσκα από αυτόν που ξεκίνησε την κλιμάκωση.

(β) Να συνεχίσει την ίδια πορεία δράσης που είχε μέχρι τώ­ρα. Αυτό σημαίνει ότι δεν είναι έτοιμος να ανταποδώσει την κλιμάκωση και επομέ­νως συνάγεται ότι με λίγο περισσότερη πίεση θα μπορούσε να απέχει από περαι­τέρω δράση.

(γ) Να γίνει περισσότερο βολικός και να προβεί σε παρα­χωρήσεις. Αυτή η στάση είναι ενδεικτική της επιτυχίας της στρατηγικής της κλιμά­κωσης.

στ. Οι κρίσεις δημιουργούν απειλές που ποικίλουν σε μέγεθος και σκληρότητα. Οι στρατηγικές διαχείρισης των κρίσεων διαφέρουν από τις συνηθι­σμένες στρατηγικές αποφάσεων ρουτίνας στην πίεση του χρόνου, στα θέματα ε­λέγχου, στο επίπεδο των απειλών και στο περιορισμένο θέμα της ανταπόκρισης. Τα περιορισμένα και πιεστικά χρονικά περιθώρια περιορίζουν την αντίδραση των διαχειριστών. Ο έλεγχος αποτελεί επίκτητο χαρακτηριστικό της κρίσης όπως επί­σης και το θέμα της ανταπόκρισης. Προκειμένου να διαμορφωθεί η κατάλληλη στρατηγική για την αντιμετώπιση μιας κρίσης απαιτείται:

(1) Πλήρης αντίληψη της επικρατούσας κατάστασης.

(2) Αξιολόγηση της κατάστασης ως κρίση, όπως αυτή προκύπτει από την ανάλυση του περιβάλλοντος.

(3) Διαμόρφωση της στρατηγικής όπως προκύπτει από τη μελέ­τη εναλλακτικών τρόπων ενεργείας.

(4) Αξιολόγηση της στρατηγικής (επιλογή της καλύτερης στρατη­γικής, όπως διαμορφώθηκε από το προηγούμενο βήμα).

(5) Διεκπεραίωση της στρατηγικής (ανάπτυξη σχεδίου ενεργεί-ας).

(6) Στρατηγικός έλεγχος (εφαρμογή σχεδίου δράσης).

ζ. Προκειμένου ο χειρισμός μιας κρίσης να είναι αποτελεσματικός απαιτείται οι εμπλεκόμενοι φορείς της πολιτικής και στρατιωτικής ιεραρχίας να δια­θέτουν, σε όλα τα επίπεδα, πριν την κρίση, τα παρακάτω:

(1) Πρόβλεψη:

(α) Προσδιορισμού των τρόπων με τους οποίους οι πιθα­νότητες εκδήλωσης του κινδύνου μπορούν να ελαχιστοποιηθούν.

(β) Ανάπτυξης ενός ρεαλιστικού πλάνου που θα περιλαμ­βάνει και θα ελέγχει τις προβλεπόμενες ενέργειες αντιμετώπισης, όσο άμεσα γίνε­ται.

(γ) Σχεδιασμού και εκτέλεσης ασκήσεων αντιμετώπισης ενδεχόμενων έκτακτων κρίσεων.

(δ) Φορέα (ή ατόμου) που θα επωμισθεί το βάρος της επι­κοινωνίας με τα ΜΜΕ.

(ε) Ολοκληρωμένου προγράμματος Δημοσίων Σχέσεων ή Σχεδίου Δράσης που θα δίνει απαντήσεις σε ερωτήματα, όπως: Ποια κρίση θα μπορούσε να πλήξει το «Σύστημα»; Ποιο είναι το κοινό που θα πρέπει να ενημε­ρωθεί; Ποιος είναι ο ενδεδειγμένος τρόπος επικοινωνίας; Ποια θα είναι τα μηνύμα­τα; Ποια θα είναι η ομάδα δράσης και ποιος ο υπεύθυνος; Είναι η ομάδα και ο υ­

- 15-

πεύθυνος για τις δηλώσεις εκπαιδευμένος; Ποια μέτρα έχουν ληφθεί προληπτικά και ποιες οι γέφυρες επικοινωνίας με το κοινό πριν την κρίση;

(στ) Δυνατότητας επικοινωνίας με όλα τα στελέχη που συμ­μετέχουν στις ομάδες και όχι μόνο (τηλέφωνα, διευθύνσεις, κλπ).

(ζ) Ύπαρξης κατάστασης με τις πιθανές πηγές πληροφο­ριών (αρχεία, συνεργαζόμενες υπηρεσίες, ανοικτές πηγές, κλπ).

(η) Ύπαρξη οργανωμένου συστήματος που θα τροφοδοτεί με πληροφορίες την ομάδα διαχείρισης Κρίσεων. Για τον αποτελεσματικό χειρισμό μιας κρίσεως απαιτούνται σε γενικές γραμμές τα κατωτέρω όργανα - ομάδες:

1/ Κεντρικό Συμβούλιο Διαχείρισης Κρίσεων

α/ Ολιγομελής ομάδα που θα έχει την ευθύνη λήψης αποφάσεων και θα πλαισιώνεται από τις επιμέρους Ομάδες Διαχείρισης Κρίσεων.

β/ Σε αυτό συμμετέχουν ο Πολιτικός Αρχηγός, μέλη του πολιτικού οργάνου που απαιτούνται για το χειρισμό μιας κρίσης και ο στρατιωτικός αρχηγός.

2/ Ομάδες Διαχείρισης Κρίσεων

α/ Αποτελούνται από άτομα τα οποία θα κλη­θούν να υλοποιήσουν τις στρατηγικές αποφάσεις, κατά τη διάρκεια των κρίσεων.

β/ Κάθε ομάδα στελεχώνεται κυρίως από άτομα - στελέχη που διαθέτουν εμπειρία και ειδίκευση σε θέματα, τα οποία αποτελούν πιθανούς κινδύνους πρόκλησης κρίσης. (Για κάθε κρίση απαιτείται και η αντίστοιχη ομάδα χειρισμού της).

γ/ Αποστολή της ομάδας είναι να συλλέγει και να διαβιβάζει πληροφορίες, να διατυπώνει συστάσεις και να παρέχει συμβουλές σχετικά με τη στρατηγική διαχείρισης της κρίσης προς το Κεντρικό Συμβούλιο, σύμφωνα με τις αρμοδιότητες της, ή αφού χαράξει την πολιτική χειρισμού της κρί­σης να δίνει τις οδηγίες εφαρμογής της. Δηλαδή τα άτομα αυτά θα κληθούν να δια- χειρισθούν την κρίση, θα αναλάβουν την εκπροσώπηση της χώρας, Υπηρεσίας, εταιρείας και τα μέσα ενημέρωσης σε περίπτωση κρίσης.

3/ Ομάδα Εκτάκτων Μελών

Αποτελείται από προσωπικό που πλαισιώνει το κεντρικό συμβούλιο, ανάλογα με την κατηγορία και τη μορφή της κρίσης.

4/ Ομάδα Αναπληρωματικών Μελών

Προσωπικό για τα μέλη των ομάδων.

(2) Μνημόνιο Διαχείρισης Κρίσεων, το οποίο:

(α) Καθορίζει τις σταθερές ενέργειες και αποφάσεις που απαιτούνται από τους εμπλεκόμενους φορείς σε όλες τις κρίσεις γενικά και αφήνει περιθώρια ελιγμών για την περίοδο που εμφανίζεται μια κρίση, με τέτοιο τρόπο ώστε οι εμπλεκόμενοι να μπορούν να ασχοληθούν με τα ειδικά θέματα και τις επι­πτώσεις που δεν είχαν προβλεφθεί (μεταβλητές), καθώς η πίεση χρόνου είναι δε­δομένη οπότε περιορίζεται και ο αριθμός των εναλλακτικών επιλογών.

(β) Περιλαμβάνει αναλύσεις προγενεστέρων κρίσεων από τις οποίες εξάγονται χρήσιμα συμπεράσματα, που εφόσον αξιοποιηθούν, βοηθούν στο χειρισμό της τρέχουσας κρίσης. Ο εντοπισμός και η ανάλυση των σφαλμάτων

- 16-

χειρισμού προηγούμενων κρίσεων διδάσκουν και μειώνουν σημαντικά τα λάθη σε επόμενες κρίσεις.

(γ) Περιέχει τα αντικείμενα ανάλυσης του χειρισμού μιας κρίσης, τα οποία ποικίλουν ανάλογα με το «Σύστημα» που έχει εμπλακεί σε κρίση.

(δ) Περιλαμβάνει κατάλογο πιθανών τύπων - μορφών κρί­σεων και λοιπών κινδύνων, με τις προτεινόμενες στρατηγικές αντιμετώπισης τους. (Σχέδιο ή Γενικό Πλάνο Χειρισμού Κρίσεων)

η. Αποτελεσματικότητα των Ομάδων Χειρισμού Κρίσεων

(1) Είναι σημαντικό να έχει επιτευχθεί η ιεράρχηση των ρόλων και ισχύος, πριν από την κρίση, στην ομάδα αντιμετώπισης. Η ομάδα αντιμετώπι­σης πρέπει να συναντάται τακτικά για να συζητά θέματα που μπορεί να προκαλέ- σουν την κρίση. Οφείλει επίσης να έχει καταρτίσει ένα πλήρες σχέδιο για τις πιο επικίνδυνες περιπτώσεις κρίσης που είναι πιθανόν να βιώσει. Ο ρόλος του ηγέτη της ομάδας θεωρείται καταλυτικός για την έκβαση της κρίσης. Έτσι αν επιτευχθεί το επιθυμητό αποτέλεσμα θεωρείται και αυτός με τη σειρά του χαρισματικός. Η ε­πιτυχία των χειρισμών του εξαρτάται κατά ένα μεγάλο βαθμό από την ικανότητά του να χειρίζεται προς όφελος του οργανισμού τις διαφορετικές δεξιότητες των με­λών του. Χαρισματικός ηγέτης είναι αυτός που χτίζει τις σχέσεις στον οργανισμό. Έχει το χάρισμα της επικοινωνίας. «Όροι όπως υπεροχή, περιπέτεια, πίστη και αφοσίωση τείνουν να περιγράψουν τις σχέσεις των ηγετών με τους υφισταμένους τους». Αξιοσημείωτη είναι η εμπιστοσύνη και η κατανόηση που εμπνέουν οι χαρι­σματικοί ηγέτες οι οποίοι είναι οραματιστές και ειδικοί στο να επηρεάζουν και να εμπνέουν το κοινό. Παρουσιάζονται ως δεινοί ρήτορες που αιχμαλωτίζουν τους συνεργάτες τους για το κοινό καλό του οργανισμού. Ο χαρισματικός ηγέτης πα­ρουσιάζεται, σε σχέση με την προ της κρίσης κατάσταση, πιο αποτελεσματικός και ισχυρός14.

(2) Οι εκτιμήσεις, οι εισηγήσεις και οι προτάσεις των μελών της Ομάδας Χειρισμού Κρίσεων, επηρεάζονται από τα προσωπικά πιστεύω, την προ­σωπικότητα, τις γνώσεις και τις αντιλήψεις τους15. Κάθε άτομο έχει δικό του κώδι­κα συμπεριφοράς. Η κόπωση και το άγχος των μελών της ομάδας, προστίθεται στα προηγούμενα που δρουν αποφασιστικά στο βαθμό αποτελεσματικότητας δια­χείρισης της κρίσης. Σύμφωνα με τους Mitroff και Pearson (1993) οι διαχειριστές των κρίσεων πρέπει να λειτουργούν δραστικά στη συλλογή των πληροφοριών, στην ανάλυση και τη διάδοσή τους. Για το λόγο αυτό πρέπει να παρουσιάζουν μια σειρά από δεξιότητες - καθήκοντα. Αυτά περιλαμβάνουν την ανάλυση των γεγονό­των, τον έλεγχο της ζημιάς και την επικοινωνία. Η απαίτηση αντιμετώπισης περί­πλοκων καταστάσεων επιβάλλει να είναι ιδιαίτερα εξοικειωμένοι σε τέτοιες κατα­στάσεις. Οι διαχειριστές των κρίσεων οφείλουν να χρησιμοποιούν το χρόνο όσο το δυνατόν επαρκέστερα. Η θέση αυτή παρουσιάζει υψηλά επίπεδα στρες και απαιτεί τον συνδυασμό ηγετικών χαρισμάτων και διάθεσης συνεργασίας. Από πρακτικής πλευράς η αποτελεσματική διαχείριση κρίσεων απαιτεί τα εξής:

(α) Ο διαχειριστής των κρίσεων να είναι όσο το δυνατόνανώτερος σε αξίωμα.

(β) Ο διαχειριστής της κρίσεως να είναι ικανός να χειριστείτην κρίση.

(γ) Τα μέλη της ομάδας διαχείρισης να είναι οργανωμένα έτσι ώστε ο καθένας να γνωρίζει τι ακριβώς πρέπει να κάνει.

14 King, Granville (2002), pp 241-24215 Μοσχούτης Ν, (2002)

- 17-

(δ) Τα μέλη της ομάδας διαχείρισης να είναι ευέλικτα έτσι ώστε να αντιμετωπίζουν τις μοναδικές ανάγκες κάθε κρίσης.

(ε) Να υπάρχει ισχυρή προσήλωση στις οδηγίες και δομές ελέγχου των ενεργειών.

(στ) Να υπάρχει συνεργασία όλων των μελών των ομάδων, που έχουν διαφορετικά καθήκοντα, για καλύτερα αποτελέσματα16.

(3) Υπάρχουν κάποια κοινά χαρακτηριστικά που μπορούν να αποδοθούν στις ομάδες αντιμετώπισης κρίσεων, όπως:

(α) Η κάθε ομάδα είναι ένα διαφορετικό σύνολο ανθρώ­πων, με ξεχωριστό υπόβαθρο, ικανότητες και γνωστικό επίπεδο, που συντελεί στην καλύτερη εξυπηρέτηση των καθηκόντων τους.

(β) Τα μέλη εργάζονται έτσι ώστε να επιτύχουν τους συμ- φωνημένους στόχους. Ο κοινός τους στόχος απαιτεί ένα είδος ομοφωνίας κατά τη δράση τους.

(γ) Τα μέλη της ομάδας, δημιουργούν μια προσωπική ταυ­τότητα και εικόνα που αποτελεί ένα συνεκτικό δεσμό και κίνητρο για τα ίδια και τη δράση τους.

(δ) Οι παράγοντες που επηρεάζουν την αποτελεσματικότη- τα της ομάδας είναι: οι προηγούμενες εμπειρίες, η σύνθεση της ομάδας, η γνώση του αντικειμένου, η ικανότητα της ηγεσίας και η κουλτούρα του οργανισμού.

(4) Η άρτια προετοιμασία για τη διαχείριση μιας κρίσης περιλαμ­βάνει:

(α) Οξεία σκέψη, που προσφέρει λίγη ελπίδα για ένα λα­μπρότερο μέλλον πέρα από το τρέχον χάος.

(β) Μια κουλτούρα που γεννά η ίδια η κρίση, η οποία δεν είναι σκληρή, δεν πανικοβάλλει και δεν καταπιέζει κάτω από δυσάρεστες καταστά­σεις και

(γ) Ισχυρή θέληση να πράξει το ανθρώπινο δυνατό ώστε να επανέλθει ο οργανισμός στην προ κρίσης κατάσταση.

θ. Η Στρατηγική Κουλτούρα

Η στρατηγική κουλτούρα παίζει σημαντικό ρόλο αφενός επειδή προσφέρει σημαντική γνώση και αφετέρου επειδή μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως εργαλείο προτάσεων διαφορετικών επιλογών. Πλήρης γνώση της στρατηγικής κουλτούρας του αντιπάλου μπορεί να συνεισφέρει στην αποφυγή λανθασμένης αντίληψης των κοινωνιολογικών χαρακτηριστικών του εχθρού όπως περηφάνια, τιμή, καθήκον, ασφάλεια και σταθερότητα17. Η στρατηγική κουλτούρα είναι το απο­τέλεσμα φυσικών παραγόντων (γεωγραφία, κλίμα, δασικός πλούτος, τεχνολογί­α), πολιτικών παραγόντων (ιστορία και εμπειρία, δομή της πολιτικής, πεποιθή­σεις των ελίτ και των στρατιωτικών οργανισμών) και κοινωνικών παραγόντων (μύθοι και σύμβολα, προσδιοριστικά κείμενα). Δεν πρέπει να μας διαφεύγει το γε­γονός ότι η στρατηγική κουλτούρα ενός έθνους επηρεάζεται από τις διεθνείς τά­σεις18 και μπορεί να αλλάξει σημαντικά εξαιτίας της συμμετοχής σε στρατιωτικούς οργανισμούς ασφάλειας (όπως το ΝΑΤΟ) ή συμμετοχής σε πολιτικούς οργανι­σμούς (όπως η ΕΕ). Επιπρόσθετα η στρατηγική κουλτούρα υπόκειται σε αλλαγές συνεπεία εξωτερικών σοκ (όπως συνέβη με τις τρομοκρατικές επιθέσεις της 9/11 η

16 Health Robert (1998), pp 140-141,14517 Baylis et all (2010), p 10218 ibid, p 91

- 18-

οποία οδήγησε τον πρόεδρο των ΗΠΑ να κηρύξει τον πόλεμο εναντίον της τρομο­κρατίας). Ευνόητο είναι ότι η στρατηγική κουλτούρα προσαρμόζεται στις καταστά­σεις.

ι. Ο Ρόλος των Μέσων Μαζικής Επικοινωνίας (ΜΜΕ)

(1) Η στάση των ΜΜΕ, κατά τη διάρκεια χειρισμού μιας κρίσης, αποτελεί κλειδί για την έκβαση μιας κρίσης. Για το λόγο αυτό απαιτείται η διατήρη­ση, με τα ΜΜΕ, ανοικτών σχέσεων και άμεσης επικοινωνίας. Μυστικότητα ή καθυ­στέρηση πληροφόρησης οδηγεί σε θυμό και προκαλεί υποψίες. Η ενημέρωση του κοινού αποδέκτη για την κρίση πρέπει να γίνεται εντός των 24 πρώτων ωρών. Στη σημερινή πραγματικότητα η κρίση συμβαίνει και καλύπτεται σε πραγματικό χρόνο συνήθως από κάμερες και άλλα μέσα και ελαχιστοποιεί κάθε ευκαιρία αντίδρασης των υπευθύνων οργάνων για να διαμορφώσουν την πρώτη εντύπωση. Η χρήση των σύγχρονων μέσων επικοινωνίας (διαδίκτυο, ιστοσελίδες κοινωνικής δικτύωσης κλπ) επιτείνουν ακόμη περισσότερο το ρόλο της επίσημης πληροφόρησης προ- κειμένου να αποφευχθούν φήμες οι οποίες μπορούν να βλάψουν σοβαρά την όλη διαδικασία χειρισμού της κρίσης. Ο αποτελεσματικότερος χειρισμός είναι αυτός που λαμβάνει υπόψη του αφενός τη σπουδαιότητα των μέσων και της εικόνας που αυτά μεταφέρουν σε συνδυασμό με το ρόλο που αυτά μπορούν να παίξουν και αφετέρου του τρόπου με τον οποίο αυτά μπορούν να εξυπηρετήσουν την ουσία της κρίσης.

(2) Ο χειρισμός των ΜΜΕ πρέπει να γίνεται σύμφωνα με τις πα­ρακάτω γενικές αρχές:

(α) Αντιμετώπιση κάθε δημοσιογράφου ξεχωριστά.

(β) Αν το ζήτημα αφορά μεγάλη ομάδα δημοσιογράφων τό­τε ο οργανισμός οφείλει να αναθέσει σε ξεχωριστό άτομο την επικοινωνιακή δια­χείριση. Το άτομο αυτό πρέπει να είναι ψύχραιμο και να παραμένει ευγενικό υπό πίεση. Πρέπει να ξεκαθαρίζει στους εκπροσώπους των μέσων ότι, δε δίνει συνε­ντεύξεις απλά ανακοινώνει κάποιες πληροφορίες που κρίνει σκόπιμες να διευθε­τηθούν για λύση της κρίσης.

(γ) Η ομάδα του γραφείου Τύπου και Δημοσίων σχέσεων που αναλαμβάνει την επικοινωνία θα έχει τα παρακάτω καθήκοντα19:

1/ Να διαχωρίζει εσωτερικές και εξωτερικές διαρροές των πληροφοριών έτσι ώστε να μειώνονται οι φήμες και να διαχωρίζει τις πληρο­φορίες που μπορούν να αποκαλυφθούν από τις εμπιστευτικές.

2/ Να αποτελεί μια αξιόπιστη δημόσια πηγή πληρο­φόρησης και

3/ Να παρέχει μια εύκολη πρόσβαση για πληροφό­ρηση στα ΜΜΕ και κάθε ενδιαφερόμενο.

(3) Ιδιαίτερη προσοχή πρέπει να δοθεί στις φήμες. Οι φήμες εί­ναι η παλαιότερη μορφή μαζικής επικοινωνίας στον κόσμο και παραμένει μια από τις κυριότερες μεθόδους για τη διάδοση αρνητικών θέσεων στο κοινωνικό σύνολο. Η δυνατότητα διασποράς φημών αυξήθηκε με τη χρήση του διαδικτύου με αποτέ­λεσμα να διαδίδονται ταχύτερα από ποτέ και σε πολύ μεγαλύτερο ακροατήριο. Εκφράζουν ανείπωτες σκέψεις μιας τάξης της κοινωνίας, η οποία τις ανακυκλώνει χωρίς έλεγχο και αντίθετα με την κοινή αντίληψη που θεωρεί ότι αποτελεί μια μέ­θοδο για παραπληροφόρηση, είναι πολλές φορές βασισμένες σε γεγονότα και μπορούν να επιβεβαιωθούν. Σε μία κρίση δεν εξετάζεται τόσο η πηγή της φήμης

19 Health, Robert (1998), p 147

- 19-

όσο ο τρόπος με τον οποίο διαδόθηκε. Εδώ έγκειται και η στρατηγική αντιμετώπι­σης τους με μέσα που αρμόζουν σε κάθε περίπτωση.

ια. Ο Ρόλος των Πληροφοριών

(1) Σε μια δεδομένη σύγκρουση τα κράτη κατατάσσονται σε αυτά που προκαλούν, σε αυτά που αμύνονται και σε αυτά που παρίστανται. Τα κράτη που προκαλούν προσπαθούν να πετύχουν αιφνιδιασμό και χρησιμοποιούν τις πληροφορίες για να αναγνωρίσουν τις πεποιθήσεις του αντιπάλου, καθώς και τις πολιτικές και στρατιωτικές αδυναμίες ή δυνατότητες. Τα αμυνόμενα κράτη χρησι­μοποιούν τις υπηρεσίες πληροφοριών για να αποφύγουν τον αιφνιδιασμό ή ένα τετελεσμένο και για να μην επιτρέψουν τους εν δυνάμει εχθρούς τους να τους εξα- πατήσουν. Οι παριστάμενοι μιας κρίσης χρησιμοποιούν τις υπηρεσίες πληροφο­ριών τους προκειμένου να εκτιμήσουν τις δράσεις των εμπλεκομένων στην κρίση και ενδεχομένως το συμφέρον τους να τους επιβάλλει να προμηθεύσουν με πλη­ροφορίες ένα ή περισσότερα κράτη προκειμένου να επηρεάσουν την πορεία των γεγονότων.

(2) Η πληροφόρηση είναι ισχύς για την ομάδα χειρισμού κρίσεων και θα πρέπει να χρησιμοποιείται αποτελεσματικά. Είναι δυνατόν να παρουσια­στούν δυσλειτουργίες στον τομέα των πληροφοριών οι οποίες μπορούν να προξε­νήσουν μεγάλη βλάβη. Οι δυσλειτουργίες μπορεί να αφορούν:

(α) Αδυναμία επικοινωνίας του μηχανισμού πληροφοριών και των ληπτών αποφάσεων.

(β) Έλλειψη συντονισμού των απαιτήσεων με αποτέλεσμα να παρατηρείται μη ιεράρχησής τους, αναίτια χρήση υψηλής διαβάθμισης, διπλο- κάλυψη, ανταγωνισμός υπηρεσιών και καθυστερήσεις στη διαβίβαση πληροφο­ριών.

(γ) Τάση των αναλυτών πληροφοριών να βλέπουν το χει­ρότερο σενάριο, να ικανοποιούν τις απόψεις των αποδεκτών, να ερμηνεύουν τις πληροφορίες ανάλογα με τις πεποιθήσεις τους και να προωθούν τα συμφέροντα αυτών που τις εκδίδουν.

(δ) Μη σωστή αξιολόγηση των πληροφοριών εξαιτίας τηςπίεσης χρόνου.

(γ) Σύγχυση που προκαλείται από τα ΜΜΕ.

3. Διαχείριση Κρίσεων σε Πολιτικό Επίπεδοα. Η απόφαση ανήκει στην αρμοδιότητα της πολιτικής ηγεσίας. Η πο­

λιτική ηγεσία κατά τη διάρκεια χειρισμού κρίσεων διαθέτει εναλλακτικές επιλογές οι οποίες θα πρέπει να σταθμίζονται με τη σχέση «κόστους - οφέλους». Για την ορθή αντιμετώπιση των κρίσεων απαιτείται η μετάβαση από την «έλλειψη πληροφορί­ας» στην «πληροφοριακή επάρκεια». Το τι πρέπει να διερευνηθεί συναρτάται όχι μόνο με τη μοναδικότητα της κάθε κρίσης αλλά και την ιδιαιτερότητα του φαινομέ­νου των κρίσεων. Υπάρχει ουσιώδης διάκριση των καταστάσεων πριν και μετά την έναρξη της κρίσης η οποία οφείλεται στη σαφή απόκλιση των συνθηκών που επι­κρατούν πριν και μετά την ενεργοποίηση της δράσης η οποία προκάλεσε την κρί­ση. Για να αντιληφθούμε τι άλλαξε είναι απαραίτητο να γνωρίζουμε αυτό που προ- ϋπήρχε. Η γνώση της κατάστασης βοηθά τόσο στην αναγνώριση της κρίσης, όταν αυτή εκδηλωθεί, όσο και στην πρόληψή της, επειδή τόσο τα σημεία τριβής όσο και οι κατευθύνσεις των συγκρουσιακών τάσεων μπορούν να εντοπισθούν με επάρ­κεια. Η διαπίστωση της μεταβολής στην υπάρχουσα κατάσταση δεν είναι μόνο αποτέλεσμα αντικειμενικής ανάλυσης των συγκρουσιακών συνθηκών, αλλά πρω- τίστως αποτέλεσμα πολιτικής εκτίμησης του τι διακυβεύεται με αυτήν τη μεταβολή.

- 20 -

Η κατεξοχήν πολιτική εκτίμηση θα πρέπει πρωτίστως να αφορά την έκταση και την αμεσότητα της απειλής η οποία έχει να κάνει με τη συναίσθηση ότι η μεταβολή στην υπάρχουσα κατάσταση σηματοδοτεί επιδείνωση της κατάστασης. Εφόσον εκτιμηθεί ότι πράγματι υπάρχει επιδείνωση της κατάστασης το επόμενο βήμα είναι να εκτιμηθεί η πίεση χρόνου για την εκδήλωση της επαρκούς αντίδρασης, προκει- μένου να διαφυλαχθούν οι αξίες που απειλούνται από την υφιστάμενη μεταβολή. Πολλές μελέτες, καταδεικνύουν τη σύνδεση που υπάρχει μεταξύ αντίληψης και απόφασης. Για την εξήγηση της συμπεριφοράς κατά τη διάρκεια μιας κρίσης χρη­σιμοποιούνται τρία παραδείγματα. Του ορθολογικού δρώντα (rational actor), της γραφειοκρατικής πολιτικής (bureaucratic politics) και της διαδικασίας του οργανι­σμού (organizational process)20.

β. Ιστορικά οι κυβερνήσεις σε όλα τα επίπεδα έχουν παίξει καταλυτι­κό ρόλο στο πεδίο της διαχείρισης κρίσεων. Υποστηρίζεται ότι η διαχείριση των κρίσεων αποτελεί έναν από τους πρωταρχικούς ρόλους των κυβερνήσεων. Στις ΗΠΑ υπάρχουν αρκετοί οργανισμοί σε ομοσπονδιακό και τοπικό επίπεδο που συμβάλλουν τα μέγιστα σε κρίσιμες καταστάσεις αλλά και την πρόληψη αυτών. Η διαχείριση κρίσεων αποτελεί διακριτικό χαρακτηριστικό της σύγχρονης διακυβέρ­νησης. Οι ηγέτες έχουν τεράστια ευθύνη για τη διαφύλαξη του αισθήματος ασφά­λειας που έχουν οι πολίτες και που κλονίζεται κατά τη διάρκεια μιας κρίσης. Οφεί­λουν να λειτουργούν υπεύθυνα κατά το ξέσπασμα, στη διάρκεια και στο τέλος της κρίσης. Οι πολιτικοί ηγέτες με το ξέσπασμα της κρίσης πρέπει να:

(1) Εντοπίσουν την ουσία της κρίσης.

(2) Λάβουν εύστοχες αποφάσεις για το χειρισμό της.

(3) Επιλέξουν τις καταλληλότερες διαδικασίες, τις οποίες πρέπει να εφαρμόσουν αποτελεσματικά για τον τερματισμό της κρίσης.

(4) Διαμορφώσουν την κοινή γνώμη με τρόπο που να υποστηρί­ζει το χειρισμό της κρίσης και να βοηθά στην ορθή επίλυση της κρίσης.

(5) Συνοψίσουν - κωδικοποιήσουν τη γνώση από το γεγονός ώστε να χρησιμοποιηθεί και στο μέλλον σε ανάλογες περιστάσεις.

γ. Επιπρόσθετα η πολιτική ηγεσία κατά τη διάρκεια χειρισμού μιας κρίσης ασχολείται με:

(1) Τον έλεγχο και ρύθμιση της κρίσης, έτσι ώστε να μην ξεφύγειαπό τον έλεγχο.

(2) Το να διασφαλισθεί ότι η επίλυση της κρίσης έγινε με τέτοιο τρόπο ώστε όλα τα ζωτικά συμφέροντα του κράτους είναι ασφαλή και προστατευ- μένα.

(3) Τον έλεγχο των ρίσκων, που αναλαμβάνονται, έτσι ώστε να κρατούνται στο δυνατόν χαμηλότερο επίπεδο.

(4) Το να διασφαλίσει ότι η εξαναγκαστική διπλωματία και οι τα­κτικές ανάληψης ρίσκου είναι αποτελεσματικές και μπορούν να κερδίσουν τη συ­ναίνεση του αντιπάλου, ενώ η θέση του κράτους διατηρείται σχετικά ανέπαφη.

δ. Τα παραπάνω θέτουν ένα δίλημμα σε αυτούς που χαράσσουν την πολιτική. Οι πλέον κατάλληλες εξαναγκαστικές πολιτικές (αυτές που μπορούν να επιφέρουν συναίνεση του αντιπάλου) είναι οι πλέον επικίνδυνες και αποσταθερο­ποιητικές, από άποψη ελέγχου. Ακόμη και αν οι πιο ασταθείς τακτικές αποφεύγο­νται, η εξαναγκαστική διαπραγμάτευση είναι εξαιρετικά επικίνδυνη. Οι κρίσεις πε­ριλαμβάνουν εκτός της επιτηδευμένης δημιουργίας ρίσκου και ένα αυτόνομο στοι­

20 Allison Τ. Graham (1971)

- 21 -

χείο κινδύνου και αρμοδιότητας. Μια κρίση μπορεί να ξεσπάσει σε βία μέσω κά­ποιων συνθηκών που προκύπτουν (πχ κατάρρευση του συστήματος πληροφο­ριών ή απώλεια ελέγχου των γεγονότων) και όχι ως αποτέλεσμα επιτηδευμένων αποφάσεων, θετικών δράσεων ή συνειδητών επιλογών.

ε. Οι πολιτικοί ηγέτες οφείλουν να διαχειριστούν τους κινδύνους που προκύπτουν κατά τη διάρκεια μιας κρίσης. Οι κίνδυνοι προκύπτουν από τις παρα­κάτω τρεις πλευρές της κρίσης:

(1) Από τη διαπραγματευτική διαδικασία.

(2) Από το ρίσκο και την αβεβαιότητα που είναι οι εγγενείς κίν­δυνοι της κρίσης (όχι ηθελημένοι ή ελεγχόμενοι από τους συμμετέχοντες).

(3) Από πιθανές ατέλειες και ελλείψεις στη διαδικασία λήψηςαποφάσεων.

στ. Όλοι οι κίνδυνοι συνδέονται μεταξύ τους επειδή οι αποφάσεις στις κρίσεις λαμβάνονται μέσα σε κλίμα αβεβαιότητας και με βάση πολύ περιορισμένες ή αποσπασματικές πληροφορίες (πχ λάθος αντίληψη για τη δύναμη και την απο­φασιστικότητα του αντιπάλου). Αυτό οδηγεί σε υιοθέτηση προκλητικών στάσεων, η οποία θα ήταν εντελώς διαφορετική κάτω από συνθήκες πραγματικών δεδομένων σχετικά με την άλλη πλευρά.

ζ. Η ορθολογική πολιτική ηγεσία οφείλει, πριν τη λήψη απόφασης για τη μορφή της αντίδρασης που θα χρησιμοποιήσει, να λαμβάνει υπόψη της το «Μοντέλο Αποτελέσματος» της διαχείρισης κρίσης που αναφέρεται στο Παράρτη­μα «Γ». Οι επιλογές της πολιτικής ηγεσίας στη διάρκεια μιας κρίσης και οι παράμε­τροι κάτω από τις οποίες λαμβάνονται αναφέρονται στο Παράρτημα «Δ».

4. Διαχείριση Κρίσεων σε Στρατιωτικό Επίπεδοα. Σε στρατιωτικό επίπεδο θα πρέπει να έχουν εκπονηθεί ενδεχόμε­

να σχέδια για την αντιμετώπιση πιθανών καταστάσεων προκειμένου αυτές να μην κλιμακωθούν σε κρίση. Η εφαρμογή των ενδεχόμενων σχεδίων θα γίνει αφού ληφ- θεί υπόψη η σοβαρότητα των εχθρικών ενεργειών και εκτιμηθεί ότι η μη αντίδραση πιθανόν να προκαλέσει σοβαρότερες συνέπειες. Στην περίπτωση που η ενδεχό­μενη σχεδίαση αποδειχθεί αναποτελεσματική για τον περιορισμό της κλιμάκωσης, της επιδείνωσης των σχέσεων, η στρατιωτική και η πολιτική ηγεσία θα εισέλθουν σε μία κατάσταση πρωτόγνωρη, η οποία απαιτεί την άμεση προσαρμογή τους προκειμένου να χειριστούν αποτελεσματικά την πρωτόγνωρη για αυτούς κατάστα­ση και να μην την επιτρέψουν να εξελιχθεί σε πραγματική κρίση. Προκειμένου να ανταπεξέλθουν στο ρόλο τους θα πρέπει να γνωρίζουν τη διαδικασία λήψης από­φασης (Παράρτημα «Ε») πριν και κατά τη διάρκεια των κρίσεων, αλλά και πως μπορούν καλύτερα να προσαρμοστούν στην κρίση.

β. Η συμπεριφορά κατά τη διάρκεια της κρίσης στέλνει μηνύματα σχετικά με τις ανάγκες και τα συναισθήματα. Οι στρατιωτικοί ηγέτες θα πρέπει να εκπαιδεύονται με τέτοιο τρόπο ώστε να αποκτούν υψηλό βαθμό ευκαμψίας, ηρεμία και ψυχρότητα κάτω από εξαιρετικά δυσμενείς συνθήκες, ένα βαθμό άνεσης στο να παίρνουν γρήγορες αποφάσεις και να εκτιμούν την ομαδική εργασία. Η ηγεσία κατά τη διάρκεια της κρίσης σχετίζεται με τρία κύρια θέματα χειρισμού της ανθρώ­πινης διάστασης21. Την επικοινωνία, την καθαρότητα του οράματος και τις σχέσεις φροντίδας.

γ. Η στρατιωτική ηγεσία πρέπει να εκπονήσει κατάλληλο δόγμα χει­ρισμού κρίσεων το οποίο θα λαμβάνει υπόψη του: το διεθνές περιβάλλον, τους

21 Klann Gene (2003)

- 22 -

περιφερειακούς συσχετισμούς ισχύος, τη συμμετοχή σε διακρατικούς οργανισμούς ασφάλειας και τους περιορισμούς που επιβάλλονται από αυτούς.

δ. Για να είναι δυνατός ο πλήρης έλεγχος της κατάστασης σε συνθή­κες αβεβαιότητας, όπου μεμονωμένες και περιθωριακές ενέργειες μπορούν να κλιμακώσουν ή να περιπλέξουν ανεπιθύμητα την κατάσταση, απαιτείται η ύπαρξη κανόνων εμπλοκής. Με την άρση ή απελευθέρωση κανόνων εμπλοκής η στρατιω­τική ηγεσία αποφεύγει ανεπιθύμητη κλιμάκωση. Οι κανόνες εμπλοκής, σε συν­δυασμό με ένα αποτελεσματικό σύστημα διοίκησης και ελέγχου, δίνουν στη στρα­τιωτική ηγεσία (και κατά συνέπεια και στην πολιτική) τη δυνατότητα να γνωρίζει άμεσα την κατάσταση στα σημεία «έντασης» και να περιορίζει την αβεβαιότητα, τις ανεπιθύμητες ενέργειες και τις «τριβές»22 στο ελάχιστο.

ε. Οι στρατιωτικοί ηγέτες εκτελούν τις επιλογές της πολιτικής ηγεσίας εφαρμόζοντας τις στρατηγικές διαχείρισης κρίσεων του Κεφαλαίου «Γ» και τα μο­ντέλα λήψης απόφασης του Παραρτήματος «Ε».

ΚΕΦΑΛΑΙΟ «Γ» ΜΟΝΤΕΛΑ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗΣ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΚΡΙΣΕΩΝ

1. ΓενικάΣτρατηγική είναι ο συνδυασμός μέσων και σκοπών εναντίον ενός αντι­

πάλου προκειμένου να επιτευχθεί ένα αποτέλεσμα. Για την παρούσα διατριβή α­ποδίδουμε στον όρο στρατηγική αυτόν που προέρχεται από τη θεωρία παιγνίων και σύμφωνα με τον οποίο «στρατηγική είναι η καλύτερη ενέργεια ενός παίκτη σε σχέση με τις αποφάσεις και ενέργειες του άλλου παίκτη». Η στρατηγική που θα ε- φαρμοσθεί προκειμένου να γίνει η βέλτιστη διαχείριση μιας κρίσης εξαρτάται από

22 Clausewitz

- 23 -

τους πολιτικούς στόχους που έχουν τεθεί και περιλαμβάνει διπλωματικά και στρα­τιωτικά μέτρα. Βέλτιστη στρατηγική είναι αυτή που ικανοποιεί τους στόχους που τέθηκαν ενώ ταυτόχρονα αποφεύγει τη σύγκρουση. Η στρατηγική χρησιμοποιεί τα διπλωματικά και στρατιωτικά μέσα με τέτοιο τρόπο ώστε να ανταποκρίνεται στα ι­διαίτερα χαρακτηριστικά της κάθε περίπτωσης. Οι στρατηγικές χειρισμού κρίσεων διακρίνονται σε δύο μεγάλες κατηγορίες. Στις Επιθετικές Στρατηγικές με τις οποί­ες επιδιώκεται η αλλαγή της παρούσας κατάστασης σε βάρος του αντιπάλου (αλ­λαγή status quo) και στις Αμυντικές Στρατηγικές με τις οποίες επιχειρείται η πα- ρεμπόδιση της εξέλιξης σε βάρος μας ή και η αντιστροφή της (εφόσον έχει ήδη ε­πιτευχθεί αλλαγή του status quo).

2. Επιθετικές Στρατηγικέςα. Εκβιασμού (Blackmail)

(1) Προβάλλονται στον αντίπαλο απαιτήσεις προς ικανοποίηση συνοδευόμενες από απειλές τιμωρίας εφόσον δεν ικανοποιηθούν. Αποσκοπεί στην αλλαγή του status quo και για το λόγο αυτό επιλέγεται από αναθεωρητικές χώρες. Η ελκυστικότητά της οφείλεται αφενός στην αποκόμιση κερδών χωρίς τελι­κά να χρειαστεί η προσφυγή στη βία και αφετέρου στο πλεονέκτημα της πρωτο­βουλίας που διαθέτει αυτός που εκβιάζει, επειδή μπορεί να αποφασίζει για το ε­πόμενο βήμα ανάλογα με την αντίδραση του εκβιαζόμενου (τιμωρία ή άρση της πί­εσης). Το μειονέκτημά της έγκειται στην κλιμάκωση της κρίσης, στην περίπτωση δυναμικής αντίδρασης του εκβιαζόμενου και στη δυνατότητά του να ασκήσει πρώ­τος την επίθεση χωρίς άλλη προειδοποίηση.

(2) Η αποτελεσματικότητα της στρατηγικής αυτής εξαρτάται από:

(α) Την αξιοπιστία της απειλής ή του εκβιασμού.

(β) Τη νομιμότητα και τη ρεαλιστικότητα της απαίτησης τουεκβιαστή.

(γ) Τη σπουδαιότητα που κάθε πλευρά δίνει στην υπάρ- χουσα διαφορά. Η πλευρά που δίνει μικρή σημασία στη διαφορά είναι λογικό να υποχωρήσει, πλην όμως το εσωτερικό πολιτικό κόστος ενδεχομένως να οδηγήσει σε μια ποιο αδιάλλακτη στάση.

(δ) Την απροθυμία της αμυνόμενης πλευράς να υποχωρή­σει λόγω φόβου μείωσης του διεθνούς κύρους της χώρας και του κύρους της κυ­βέρνησης στο εσωτερικό.

β. Περιορισμένης και Αναστρέψιμης Διείσδυσης (The limited Re­versible Probe)

(1) Αποσκοπεί στη δοκιμή της θέσης του αντιπάλου, έτσι ώστε να διαγνωστεί αν ο αντίπαλος θα αμυνθεί ή θα υποχωρήσει. Με τη στρατηγική αυ­τή επιδιώκεται η αλλαγή του status quo, μέσω μιας διερευνητικής δράσης. Για να αποφευχθεί ανεπιθύμητη κλιμάκωση χρησιμοποιείται μία δράση που είναι αρκετά γρήγορη και μπορεί να ανακληθεί εύκολα.

(2) Παρά το γεγονός ότι ο προκαλών επιθυμεί να αποφύγει την κλιμάκωση είναι ενδεχόμενο ο αμυνόμενος να προχωρήσει σε στρατιωτική ενέρ­γεια προκειμένου να υπερασπισθεί το status quo, χωρίς καμία προειδοποίηση.

(3) Καθυστέρηση αντίδρασης του αμυνομένου μπορεί να ερμη­νευτεί ότι αποτελεί άρνηση της άμυνας, με αποτέλεσμα να επιδιωχθεί ακόμα μεγα­λύτερη διείσδυση, οπότε ο αμυνόμενος θα αναλάβει εν συνεχεία στρατιωτικές επι­χειρήσεις ανατροπής της δημιουργηθείσας κατάστασης.

γ. Ελεγχόμενης Πίεσης (Of Controlled Pressure)

- 24 -

(1) Επιδιώκεται φανερά η αλλαγή του status quo σε βάρος αντι­πάλου ακόμη και αν αυτός έχει δηλώσει ότι θα το υπερασπιστεί. Η πίεση ξεκινά με διερευνητικές ενέργειες, οι οποίες προσδοκούν στη μη αντίδραση της άλλης πλευ­ράς.

(2) Οι πιθανότητες επιτυχίας συνδέονται με το συσχετισμό δυ­νάμεων και η έλλειψη ισορροπίας ευνοεί αυτόν που προκαλεί την κρίση.

(3) Ο αμυνόμενος υποχρεούται να χαράξει μια γραμμή πέραν της οποίας δεν είναι διατεθειμένος να υποχωρήσει, διότι διαφορετικά υπονομεύει τη θέση του.

δ. Τετελεσμένων (The Fait Accompli)

(1) Επιδιώκεται η επίτευξη τετελεσμένων σε βάρος του αντιπά­λου. Προκειμένου να επιτευχθούν τετελεσμένα απαιτείται η εκδήλωση γρήγορων και αποφασιστικών ενεργειών. Εφαρμόζεται όταν αποτύχουν οι προηγούμενες ε­πιθετικές στρατηγικές, κυρίως όταν ο αντίπαλος αφήνει ανοικτό το ενδεχόμενο να μην υπερασπιστεί το status quo.

(2) Το κράτος που διεκδικεί την αλλαγή του status quo θα πρέ­πει να γνωρίζει ότι, ακόμη και στην περίπτωση που ο αντίπαλος δεν είναι αφοσιω- μένος στην υπεράσπιση μιας συγκεκριμένης θέσης ή κατάστασης μπορεί να αλλά­ξει στάση μόλις γίνει η προσπάθεια για την επίτευξη του τετελεσμένου γεγονότος. Ενδεχόμενη αντίδραση του αμυνομένου, αμέσως μετά την επίτευξη των τετελε­σμένων, είναι δυνατόν να γυρίσει την κατάσταση σε βάρος του επιτιθεμένου.

(3) Επιτυχής άμυνα εναντίον της στρατηγικής αυτής αποτελούν:

(α) Η οργάνωση πληροφοριών για τα σχέδια του αντιπά­λου.

(β) Η ταχεία και αποτελεσματική ανταπόδοση σε περίπτω­ση στρατιωτικής ενέργειας.

(γ) Η εκπαίδευση σε ανάλογα σενάρια.

(δ) Η αποφασιστική πολιτική βούληση.

ε. Φθοράς (Attrition)

(1) Εφαρμόζεται στην περίπτωση που υπάρχει σαφής ασυμμε- τρία ισχύος και το αδύναμο μέρος επιθυμεί την αλλαγή του status quo. Προκειμέ­νου το αδύναμο μέρος να επιτύχει τους στόχους του, χρησιμοποιεί την τακτική του ανταρτοπολέμου ή των τρομοκρατικών επιθέσεων, ως στρατηγικών φθοράς.

(2) Η αντίδραση της ισχυρότερης δύναμης μπορεί να περιλαμ­βάνει προοδευτική κλιμάκωση των στρατιωτικών επιχειρήσεων και στην περίπτω­ση που δεν αποδώσουν τα μέτρα, να προσφύγει σε πλήρη στρατιωτική αντιπαρά­θεση.

3. Αμυντικές Στρατηγικέςα. Περιορισμένης Κλιμάκωσης (Limited Escalation)

Ο αμυνόμενος χρησιμοποιεί την περιορισμένη κλιμάκωση για να αλλάξει υπέρ αυτού τους κανόνες της αντιπαράθεσης.

β. Δοκιμής Δυνατοτήτων (Test of Capabilities)

(1) Ο αμυνόμενος χρησιμοποιεί τις δυνατότητές του (μέσα, ε­μπειρίες, σχεδιασμός) για να προβληματίσει τον αντίπαλό του. Ο αντίπαλος έχει

- 25 -

την επιλογή να προχωρήσει σε κλιμάκωση με απρόβλεπτους για αυτόν κινδύνους ή να παραιτηθεί από την επιδίωξή του για αλλαγή του status quo.

(2) Για να καταστεί η εν λόγω στρατηγική περισσότερο αποτελε­σματική και να αποθαρρύνει τις προκλήσεις του αντιπάλου απαιτείται η διατύπωση σαφών ή γενικών απειλών, σε συνδυασμό με ανάπτυξη στρατιωτικών δυνάμεων σε επίκαιρες θέσεις.

γ. Χάραξης Γραμμής

(1) Ο αμυνόμενος διαμηνύει στην άλλη πλευρά ότι αν περάσει ένα συγκεκριμένο επίπεδο πρόκλησης (συγκεκριμένη γραμμή) θα ακολουθήσει, από μέρος του αμυνομένου, δυναμική απάντηση.

(2) Τα μειονεκτήματα της στρατηγικής αυτής είναι:

(α) Ο επιτιθέμενος μπορεί να εκδηλώσει ενέργειες που δεν ξεπερνούν τη συγκεκριμένη γραμμή και συνεπώς δεν προκαλούν αντίδραση του αμυνομένου.

(β) Ο αμυνόμενος «ανακοινώνει» στον επιτιθέμενο ποια από τα συμφέροντά του δεν προτίθεται να προστατεύσει με στρατιωτικές ενέρ­γειες.

(γ) Στην περίπτωση που ο αμυνόμενος μεταβάλλει τη «γραμμή του», κατά τη διάρκεια της κρίσης, ενδέχεται να προκληθεί σύγκρουση παρά τις αντίθετες προθέσεις και των δύο πλευρών.

δ. Διαμήνυσης Δεσμεύσεων και Αποφασιστικότητας για να Αποφευ­χθούν Λανθασμένοι Υπολογισμοί από τον Αντίπαλο

(1) Ο αμυνόμενος διακηρύσσει τη δέσμευση και την αποφασιστι- κότητά του να αντιμετωπίσει οποιαδήποτε πρόκληση ή επίθεση του αντιπάλου. Η στάση αυτή ενισχύει την αξιοπιστία της αποτρεπτικής στρατηγικής του αμυνομέ­νου. Για να συνεχίσει η στρατηγική αυτή να είναι αξιόπιστη, με την πρώτη προει­δοποίηση για τις προθέσεις και τις κινήσεις του αντιπάλου περί αλλαγής του status quo, αναλαμβάνονται στρατιωτικά μέτρα περιορισμού της τρωτότητας των στρα­τιωτικών εγκαταστάσεων και μονάδων, αυξάνεται η ετοιμότητα των ενόπλων δυ­νάμεων, διεξάγονται ασκήσεις, κλπ.

(2) Ο κίνδυνος για τον αμυνόμενο προέρχεται από τις ανεπιθύ­μητες ενέργειες του αντιπάλου, οι οποίες μπορεί να κλιμακώσουν την κρίση και να περιορίσουν τα περιθώρια για διαπραγματεύσεις.

ε. Ίσου Πλήγματος (tit for tat)

Συνιστά υπολογισμένη ανταπόδοση σε κάθε πρόκληση του αντι­πάλου, σε συνδυασμό με διαπραγματευτική στάση. Ο αμυνόμενος αντιδρά με τέ­τοιο τρόπο ώστε οι ενέργειές του να μην ξεπερνούν τις ενέργειες του αντιπάλου. Ο αμυνόμενος διατηρεί πάντα τη δυνατότητα να αναβαθμίσει τις αντιδράσεις του ε- φόσον το κρίνει αναγκαίο.

στ. Εξοικονόμησης Χρόνου (Buying Time)

(1) Η στρατηγική αυτή επιλέγεται όταν ο αμυνόμενος έχει ανάγκη χρόνου για διαπραγματεύσεις (ανάγκη χρόνου μπορεί να προέρχεται από κενά στην προετοιμασία του αμυνομένου), όταν οι άλλες στρατηγικές χαρακτηρίζονται βλαπτικές και οδηγούν σε κλιμάκωση και όταν υπάρχει ασυμμετρία κινήτρων και ισχύος υπέρ του αντιπάλου.

- 26 -

(2) Η εκτίμηση των δυνατοτήτων του αντιπάλου παίζει μεγάλο ρόλο στη στρατηγική αυτή. Η εκτίμηση στηρίζεται στις πληροφορίες και τις γνώσεις και εμπειρίες αυτών που διαχειρίζονται την κρίση. Η διανομή των πληροφοριών προς όλους τους εμπλεκόμενους πρέπει να είναι ταχεία και αξιόπιστη. Ειδικότερα απαιτούνται πληροφορίες για:

(α) Προθέσεις, δυνατότητες και κινήσεις του αντιπάλου.

(β) Επερχόμενη επίθεση, σημαντικές αλλαγές στο στρατό­πεδο του αντιπάλου και ευκαιρίες για αξιοποίηση.

(γ) Τη δική μας κατάσταση.

ζ. Εξαναγκασμού (Coercive)

(1) Ο εξαναγκασμός χρησιμοποιείται εναντίον μιας δύναμης που επιθυμεί την αλλαγή του status quo. Χρησιμοποιούνται απειλές βίας ή περιορισμέ­νη άσκηση βίας προκειμένου να πεισθεί ο αντίπαλος να ακυρώσει (υπαναχώρηση από προκλήσεις) ή να διορθώσει την καταπάτηση στην οποία έχει προβεί (εγκατά­λειψη καταπατημένου εδάφους). Σκοπός είναι να δώσει στον αντίπαλο την ευκαι­ρία να σταματήσει ή να υποχωρήσει πριν ο αμυνόμενος καταφύγει σε στρατιωτική βία. Οι απειλές ή η περιορισμένη άσκηση βίας θα πρέπει να είναι συντονισμένες με τα μέσα επικοινωνιών του αντιπάλου και να καθιστούν κάθε είδους σημάδι ή διαπραγμάτευση εξαιρετικά σημαντικά.

(2) Η ελκυστικότητα της στρατηγικής αυτής έγκειται στο γεγονός ότι επιτρέπει τη ρύθμιση μιας κρίσης με μειωμένο πολιτικό κόστος και μειωμένο κίνδυνο κλιμάκωσής της, ενώ οδηγεί σε βελτίωση του πλέγματος των σχέσεων των δύο αντίπαλων χωρών. Η δυσκολία της εμφανίζεται στις περιπτώσεις που ε- κτιμούνται εσφαλμένα οι δυνατότητες και οι προθέσεις του πιεζόμενου να αμυνθεί για να υπερασπισθεί το status quo.

(3) Το μέγεθος και η μορφή της στρατιωτικής πίεσης επιλέγεται με βάση την αξιοπιστία της απειλής και την αποφασιστικότητα ανάληψης στρατιω­τικής δράσης για την προστασία των συμφερόντων. Το πλεονέκτημα του αμυνό­μενου έγκειται στο γεγονός ότι οι ενέργειές του νομιμοποιούνται στο εσωτερικό (κοινή γνώμη) και το εξωτερικό (διεθνής κοινότητα), καθόσον δεν ευθύνεται για την έναρξη της κρίσης, ενώ μακροπρόθεσμα ωφελείται το κύρος του ηγέτη και της χώ­ρας, επειδή συμβάλλουν στη σταθερότητα, με αποτέλεσμα να αναδεικνύονται νι­κητές σε μελλοντικές διαφορές. Το μειονέκτημα έγκειται στο ότι η αναθεωρητική δύναμη πριν την εκδήλωση των ενεργειών της έχει προβεί σε πλήρη μελέτη του εγχειρήματος και σε ανάλυση κόστους - οφέλους.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ «Δ» ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ ΤΗΣ ΘΕΩΡΙΑΣ ΠΑΙΓΝΙΩΝ

1. Εισανωνήα. Η Θεωρία των Παιγνίων είναι μια μεθοδολογία, που ξεκίνησε από

τα Μαθηματικά, ανάλυσης καταστάσεων που προκύπτουν από την αλληλεπίδρα­ση μεταξύ μια ομάδας ορθολογικά σκεπτόμενων ατόμων (οντοτήτων), τα οποία ανταγωνίζονται με στρατηγικό τρόπο, με σκοπό ο καθένας να μεγιστοποιήσει το κέρδος του.

- 27 -

β. Με μία γενικότερη προσέγγιση, θα λέγαμε ότι, η Θεωρία Παιγνίων είναι μια ποσοτική μέθοδος υποστήριξης αποφάσεων, σε περιβάλλον αβεβαιότη­τας.

γ. Η πρώτη γνωστή αναφορά στη Θεωρία των Παιγνίων έγινε το 1921 από τον Emile Borel. Το 1944 παρουσιάστηκε και δημοσιεύτηκε από τους Αμερικάνους επιστήμονες Jone von Neumann και Oskar Morgenstern με το βιβλίο τους «Θεωρία Παιγνίων κα ι Οικονομική Συμπεριφορά» (Theory of Games and Economic Behaviour).

δ. Το 1950 ο Αμερικανός μαθηματικός και οικονομολόγος John Nash23 έδωσε μια θεαματική ώθηση στη Θεωρία, εισάγοντας την ιδέα της Ισορρο­πίας για Παίγνια μη μηδενικού αθροίσματος. Η ιδέα αυτή αποτέλεσε τη βάση ανά­πτυξης της Θεωρίας και σήμερα, χρησιμοποιείται σε όλες τις κοινωνικές επιστήμες φιλοδοξώντας να τις ενοποιήσει.

ε. Ο R. J. Aumman24, καθηγητής μαθηματικών στο Εβραϊκό πανεπι­στήμιο της Ιερουσαλήμ, εξηγεί ότι η Θεωρία των Παιγνίων σε μια ρευστή κατάστα­ση, όπως η σύγκρουση μεταξύ Αράβων και Ισραηλινών, μεταξύ Βόρειας και Νό­τιας Ιρλανδίας, μεταξύ Ινδίας και Πακιστάν, μπορεί να δώσει γενικές ιδέες που θα βοηθήσουν, ίσως όχι στην επίλυση της σύγκρουσης, αλλά στον τρόπο που οι ο­ντότητες αυτές μπορούν να προχωρήσουν, να δράσουν.

στ. Η αυστηρή αντιπαράθεση των θελήσεων είναι μια ρεαλιστική υπό­θεση των στρατιωτικών επιχειρήσεων όπου κάποιος προσπαθεί σκληρά να βρει λύση σε ένα πραγματικό πρόβλημα παιγνίου. Αυτό όμως έχει μικρή σπουδαιότητα, διότι η βασική συμβολή της θεωρίας των παιγνίων δεν είναι η επίλυση πρα­κτικών προβλημάτων αλλά η διαδικασία λήψεως αποφάσεων κάτω από συνθήκες αβεβαιότητας και σύγκρουσης συμφερόντων.

ζ. Προς την κατεύθυνση αυτή πολύτιμη είναι η προσφορά των πολε­μικών παιγνίων ως μέσο εκπαίδευσης των στελεχών των Ενόπλων Δυνάμεων.

η. Ένας μεγάλος αριθμός πολεμικών παιγνίων έχει αναπτυχθεί και συνεχίζει να αναπτύσσεται καθημερινά από σημαντικό αριθμό χωρών με διαρκώς αυξανόμενες δυνατότητες. Χαρακτηριστικό παράδειγμα του βαθμού που τα πολε­μικά παίγνια ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα στις μέρες μας έχουμε από τη χρήση του πολεμικού παιγνίου JTLS (Joint Theatre Level Simulation) κατά τον πόλεμο του Περσικού Κόλπου για τη δοκιμή των σχεδίων, η εφαρμογή των οποί­ων σε πραγματικές συνθήκες έδειξε ποσοστό επιτυχίας 90%.

2. Ιστορική Αναδρομή Πολεμικών Παιγνίωνα. Είναι πολύ πιθανό τα πρώτα πολεμικά παίγνια να έκαναν την εμ­

φάνισή τους προτού κάνουν την εμφάνισή τους τα πρώτα στρατεύματα. Ωστόσο η πρώτη αναφορά γίνεται στην Ελληνική Μυθολογία. Πιο συγκεκριμένα ο Όμηρος αναφέρει ότι ο Παλαμήδης, άνδρας ευφυής και επινοητικός, συγκρινόμενος με τον Οδυσσέα στην πονηριά, επινόησε ένα παιχνίδι με πεσσούς και κύβους, για την ε- ξομοίωση των στρατιωτικών παρατάξεων.

β. Τον 19ο αιώνα (1812) οι γερμανοί ανέπτυξαν ένα πολεμικό παίγνιο το οποίο ακολούθησαν πολλές ευρωπαϊκές χώρες (Kriegsspiel). O Graf Helmuth von Moltke θεωρείται σήμερα ως ο παππούς της σύγχρονης στρατιωτικής προσο­μοίωσης. Αν και δεν είναι ο εφευρέτης του Kriegsspiel, ήταν πολύ εντυπωσιασμέ­νος με αυτό ως νεαρός αξιωματικός και ως Αρχηγός του Επιτελείου του πρωσικού

23 Η προσέγγιση του Nash για την θεωρία παιγνίων(1950), στην αρχή δεν έγινε ευρείας αποδοχής, μετά όμως από 44 χρό­νια τον οδήγησε στην απόκτηση του βραβείου Νόμπελ στα οικονομικά, το 1994.24 R Aumman: Βραβείο Νόμπελ 2005, για την παιγνιοθεωρητική ανάλυση στις οικονομικές επιστήμες

- 28 -

στρατού προώθησε τη χρήση του ως εκπαιδευτικό βοήθημα. Το Γερμανικό πολε­μικό παίγνιο δεν έγινε ποτέ δημοφιλές στον Αμερικανικό Στρατό. Παρόλη την υ- πάρχουσα Γερμανική εμπειρία στα πολεμικά παίγνια πολλοί αξιωματικοί του Αμε­ρικανικού Στρατού πίστευαν ότι οι μάχες στην ξηρά είναι πολύ χαώδεις για να μπορούν να αναπαραχθούν σε ένα παίγνιο.

γ. Κατά τη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου τα πολεμικά παίγνια έπαιξαν ρόλο σαν τεχνική μελέτης καταστάσεων μάχης κυρίως από την πλευρά των Γερμανών και Ιαπώνων. Αντίθετα οι Αμερικανοί και οι Άγγλοι χρησιμοποιού­σαν αυτά μόνο για εκπαιδευτικούς σκοπούς και η μόνη εφαρμογή τους σε κατά­σταση μάχης αναφέρεται στη λεπτομερή σχεδίαση των επιχειρήσεων της ημέρας που έγινε η απόβαση στη Νορμανδία.

δ. Μετά το Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, με τη βοήθεια των τεχνικών της ε­πιχειρησιακής έρευνας και των ηλεκτρονικών υπολογιστών τα πολεμικά παίγνια έ- γιναν ένα επιβοηθητικό όργανο της διοίκησης στη λήψη ορθών αποφάσεων. Η α­νάπτυξή τους στις Ένοπλες Δυνάμεις των τεχνολογικά προηγμένων χωρών άρχι­σε βασικά από το 1953. Από τότε εκατοντάδες παίγνια έχουν αναπτυχθεί και αξιο­λογηθεί στις Ένοπλες Δυνάμεις διαφόρων χωρών, τα οποία αντιπροσωπεύουν ε­πιχειρήσεις του Στρατού Ξηράς, του Πολεμικού Ναυτικού και της Πολεμικής Αερο­πορίας σε διάφορα επίπεδα διοίκησης.

ε. Μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του 1970, ο στρατός των ΗΠΑ χρη­σιμοποιούσε «ασκήσεις επί χάρτου» για την εξάσκησή του στη λήψη αποφάσεων.

στ. Η εμφάνιση του ηλεκτρονικού υπολογιστή στις Ένοπλες Δυνάμεις των προηγμένων χωρών σαν απαραίτητο μέσο υποβοήθησης των λειτουργικών του Στρατιωτικού Οργανισμού, επιτάχυνε ραγδαία την ανάπτυξη των πολεμικών παιγνίων κυρίων από το 1971 και μετά.

ζ. Σήμερα τα πολεμικά παίγνια αποτελούν ένα τμήμα της στρατιωτι­κής επιχειρησιακής έρευνας και είναι η κατά προσέγγιση απεικόνιση (προσομοίω­ση) μιας πραγματικής στρατιωτικής κατάστασης σε διακλαδικό επίπεδο με σκοπό την εκπαίδευση των στελεχών, κυρίως στη διαδικασία λήψης απόφασης, της αξιο­λόγησης οπλικών συστημάτων και σχεδίων επιχειρήσεων.

ΚΕΦΑΦΛΑΙΟ «Ε» ΒΑΣΙΚΑ ΖΗΤΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΘΕΩΡΙΑΣ ΠΑΙΓΝΙΩΝ

1. Βασικές Έννοιεςα. Ο όρος «Θεωρία Παιγνίων» παραπέμπει σε επιτραπέζια παίγνια,

όπως η ντάμα, τα χαρτιά, το σκάκι κλπ, καθότι από στρατηγικής και μαθηματικής άποψης η μελέτη αυτών των παιγνίων μοιάζει με τη μελέτη των περιπτώσεων ό­που λαμβάνονται σοβαρές στρατιωτικές, πολιτικές, οικονομικές ή άλλες αποφάσεις ακολουθώντας τη γνωστή διαδικασία λήψης απόφασης.

β. Σε κάθε παίγνιο ο κάθε αντίπαλος αποτελεί και τον παίκτη. Κάθε παίκτης έχει στη διάθεσή του έναν αριθμό επιλογών, που αναφέρονται ως στρατη­γικές. Τα αποτελέσματα ενός παιγνίου διατυπώνονται ως συναρτήσεις απώλειας ή

- 29 -

συναρτήσεις κέρδους, μια για κάθε παίκτη, που όμως επηρεάζονται από τις απο­φάσεις των άλλων παικτών. Βασικές παραδοχές της θεωρίας είναι ότι όλοι οι παί­κτες έχουν σαφώς καθορισμένες προτιμήσεις, είναι «λογικοί»25 (rational), γνωρί­ζουν και αντιλαμβάνονται τους κανόνες του παιγνίου και επιδιώκουν να επιλέξουν την απόφαση η οποία θα οδηγήσει στη βέλτιστη για αυτούς έκβασή του.26

γ. Το παίγνιο ορίζεται εκ των προτέρων από κανόνες ανάμεσα στους παίκτες και είναι αυτοί οι κανόνες που καθορίζουν και περιορίζουν τις κινήσεις των παικτών, ενώ ταυτόχρονα καταδεικνύουν τη δυνατότητα του καθενός για δράση και αντίδραση μέσα στο πλαίσιο του παιγνίου. Με άλλα λόγια, οι κανόνες θέτουν όλες τις μεταβλητές που επιδρούν στον τρόπο συμπεριφοράς των παικτών.

δ. Κάθε παίγνιο προϋποθέτει μια αντιπαράθεση, έναν επιδιωκόμενο αντικειμενικό σκοπό και ορισμένες έως και πολλές στρατηγικές για την επίτευξη του στόχου από κάθε παίκτη ξεχωριστά.

2. Παίγνιοα. Παίγνιο καλούνται οι μέθοδοι ανάλυσης συγκρουσιακών ή και συ-

νεργασιακών καταστάσεων, σε συνάρτηση με τον τρόπο και τη λογική λήψης α­ποφάσεων, που λαμβάνουν δύο ή και περισσότεροι παίκτες - υποκείμενα, τα ο­ποία μπορεί να έχουν την υπόσταση φυσικών προσώπων, εμπορικών εταιριών, διεθνών οργανισμών και στην προκειμένη περίπτωση κρατών, όταν το περιβάλλον που βρίσκουν εφαρμογή τα παίγνια είναι ο τομέας των διεθνών σχέσεων.

β. Πρόκειται για μια κατάσταση όπου:

(1) Ν άτομα (με Ν>1), στρατιωτικές δυνάμεις, επιχειρήσεις, κυ­βερνήσεις κλπ (που αποκαλούνται «παίκτες») κάνουν κάποιες επιλογές με στόχο ο καθένας την ικανοποίηση του συμφέροντός του, και

(2) το αποτέλεσμα για τον κάθε παίκτη δεν εξαρτάται μόνο από τη δική του επιλογή αλλά και από τις επιλογές των υπόλοιπων Ν-1 παικτών, πχ οι πολεμικές συρράξεις, η επιλογή τιμών που χρεώνουν ανταγωνιστικές επιχειρήσεις κλπ.

γ. Με τα παίγνια και τη στρατηγική των παιγνίων γενικότερα η επι­στημονική σκέψη εξοπλίσθηκε με μια ιδιαίτερη μέθοδο ανάλυσης, προσέγγισης και έρευνας για την επίλυση και την πρόβλεψη κάθε κατάστασης κρίσης, σύγκρουσης και αντιπαλότητας.

3. Ταξινόμηση Παιγνίωνα. Αν και μπορούν να ορισθούν άπειρα διαφορετικά παίγνια με δια­

φορετικούς κανόνες, η σχετική βιβλιογραφία διακρίνει βασικούς τύπους παιγνίων συναρτήσει κάποιων θεμελιωδών διαχωρισμών. Οι βασικότεροι από αυτούς είναι οι εξής:

(1) Ανάλογα με τον αριθμό των παικτών που συμμετέχουν στο παίγνιο διακρίνονται σε Παίγνια δύο παικτών (two person games) και σε Παίγνια πολλαπλών παικτών (n-person games) για παίγνια με αντιπάλους περισσότερο από δύο παίκτες (n>2). Η παρουσία δύο παικτών είναι η ελάχιστη απαίτηση για να έχουμε φαινόμενα ανταγωνισμού και συνεργασίας. Η παρουσία τριών ή περισσο­τέρων παικτών οδηγεί περαιτέρω και στη δυνατότητα σχηματισμού συνασπισμών.

(2) Στους συνασπισμούς παικτών, δύο ή περισσότεροι παίκτες ενώνουν τα ενδιαφέροντά τους, εναρμονίζουν τις στρατηγικές τους και με συλλογι­

25Η παραδοχή της λογικής των παικτών είναι κάτι που δύσκολα τοποθετείται θεωρητικά ώστε να καλύψει το σύνολο των συμπεριφορών των παικτών σε διάφορα παίγνια.26 R. Gibbons, A. Primer in Game Theory, UK:MPG, 1992.

- 30 -

κή προσπάθεια επιδιώκουν το μέγιστο δυνατό αποτέλεσμα. Η ενδεχόμενη δυνατό­τητα συνεργασίας ή διαπραγμάτευσης των παικτών σε ένα παίγνιο αποτελεί βασι­κό διακριτικό του τύπου του παιγνίου. Τα παίγνια στα οποία υπάρχει η δυνατότητα αμοιβαία επωφελών διαπραγματεύσεων ονομάζονται «παίγνια διαπραγματεύ­σεων ή συνεργασίας» (Bargaining games/Cooperative games). Η ταξινόμηση αυτή, βασίζεται στο κατά πόσο οι παίκτες πριν παίξουν το παίγνιο έχουν τη δυνα­τότητα να δημιουργήσουν συνασπισμούς και να επιτύχουν δεσμευτικές συμφωνίες για τις στρατηγικές.

(3) Αντίθετα, τα παίγνια στα οποία δεν υφίσταται κάποιος μηχα­νισμός που να επιβάλλει στους παίκτες να συμφωνήσουν σε κάποιες κοινά απο­δεκτές αποφάσεις και ακολούθως να τις εκτελέσουν, όπου κατά συνέπεια υπάρχει αμοιβαία δυσπιστία ως προς τις αποφάσεις των παικτών, ονομάζονται «παίγνια μη συνεργασίας» (Non-cooperative games).

β. Ως προς τον αριθμό των κινήσεων κάθε παίκτη τα παίγνια διακρί-νονται σε :

(1) «Στατικά παίγνια» (Static games), τα οποία είναι παίγνια στα οποία οι παίκτες έχουν ένα δυνατό σύνολο αποφάσεων, επιλέγουν μια από αυτές και λαμβάνουν ανταμοιβές που εξαρτώνται από τις επιλογές που πραγμα- τοποιήθηκαν. Τα παίγνια αυτά, γνωστά και ως «ταυτόχρονης κίνησης» (simultane­ous move), προϋποθέτουν μια και μόνο κίνηση από κάθε παίκτη, η οποία εκτελεί- ται ταυτόχρονα για όλους τους παίκτες.

(2) «Δυναμικά παίγνια» (Dynamic games), στα οποία οι παί­κτες, σε αντίθεση με τα στατικά, εκτελούν περισσότερες από μία κινήσεις, οι οποί­ες ενδέχεται να είναι ταυτόχρονες ή διαδοχικές. Υποκατηγορία των παιγνίων αυ­τών είναι τα «επαναλαμβανόμενα παίγνια» (repeated games), στα οποία υπάρ­χει επανεκτέλεση του ιδίου απλούστερου παιγνίου και υπεισέρχεται η έννοια των «απειλών» (threats) ή «υποσχέσεων» (promises) σχετικά με τη συμπεριφορά των παικτών σε μελλοντικές εκτελέσεις του απλούστερου παιγνίου. Υποκατηγορία αυτών είναι τα «απείρως επαναλαμβανόμενα παίγνια» (Infinitely repeated games).

γ. Ανάλογα με το αν το σύνολο των δυνατών αποφάσεων (υπαρχό­ντων στρατηγικών) είναι πεπερασμένο ή όχι τα παίγνια διακρίνονται σε «άπειρα παίγνια» (Μη- πεπερασμένα) (Infinite games) και «πεπερασμένα παίγνια» (Fi­nite games).27 Ένας δεύτερος διαχωρισμός γίνεται ανάλογα με το αν το σύνολο αποφάσεων είναι διακριτό ή συνεχές. Στην πρώτη περίπτωση το παίγνιο ονομάζε­ται «διακριτό παίγνιο» (Discrete games) ενώ στη δεύτερη «συνεχές παίγνιο» (Continuous game). Προφανώς, τα συνεχή παίγνια είναι και άπειρα.

δ. Επειδή τα κέρδη ή οι ζημιές δύο παικτών με πεπερασμένο αριθμό στρατηγικών μπορούν να διαταχθούν σε πίνακες ή μήτρες, τα παίγνια αυτά είναι γνωστά ως Μητρικά ή Πινακοπαίγνια.

ε. Συμμετρικό παίγνιο είναι το παίγνιο στο οποίο οι ανταμοιβές που προκύπτουν από την επιλογή μιας συγκεκριμένης στρατηγικής εξαρτώνται μόνο από τις στρατηγικές που χρησιμοποιήθηκαν και όχι από το ποιος τις επιλέγει. Αν οι ταυτότητες των παικτών μπορούν να αλλάξουν χωρίς να αλλάξουν οι ανταμοιβές για τις επιλεγείσες στρατηγικές, τότε το παίγνιο μπορεί να λέγεται συμμετρικό.

στ. Ασύμμετρο παίγνιο είναι το παίγνιο το οποίο δεν έχει πανομοιό­τυπες ομάδες στρατηγικών και για τους δύο παίκτες.

27 Κατά συνέπεια ένα πεπερασμένο παίγνιο προϋποθέτει πεπερασμένο αριθμό παικτών με πεπερασμένες δυνατές αποφά­σεις για τον κάθε παίκτη.

- 31-

ζ. Ως προς τη συνολική ανταμοιβή των παικτών τα παίγνια διακρίνο-νται σε:

(1) Σταθερού Αθροίσματος (Constant-sum game), για παίγνια στα οποία η ανταμοιβή του ενός παίκτη είναι όση και η ζημία του άλλου. Αν μάλι­στα το άθροισμα των ανταμοιβών είναι ίσο με μηδέν τότε το παίγνιο ονομάζεται «παίγνιο μηδενικού αθροίσματος» (Zero-sum game). Στα παίγνια αυτά η αύξη­ση της ανταμοιβής ενός παίκτη συνεπάγεται την ισόποση μείωση της ανταμοιβής των υπολοίπων παικτών. Στην περίπτωση αυτή τα συμφέροντα των παικτών είναι «αυστηρά συγκρουόμενα» (strictly opposing). Τα παίγνια αυτά έχουν εφαρμογή κυρίως στον οικονομικό τομέα και δεν περιγράφουν ρεαλιστικά συγκρούσεις - κρί­σεις στις σχέσεις μεταξύ κρατών.

(2) Μη μηδενικού αθροίσματος, για τα παίγνια στα οποία τα κέρδος του ενός αντιπάλου δεν ισούται με τις απώλειες του άλλου, δηλαδή το ά­θροισμα των ανταμοιβών είναι διάφορο του μηδενός. Τα παίγνια αυτά έχουν ε­φαρμογή κυρίως στον πολιτικό τομέα.

η. Τα παίγνια διαχωρίζονται και ως προς την πληροφόρηση που δια­θέτουν οι παίκτες σχετικά με τη συνάρτηση ανταμοιβής των υπολοίπων παικτών. Ως συνάρτηση ανταμοιβής ορίζεται η συνάρτηση που καθορίζει την ανταμοιβή ε­νός παίκτη για κάθε συνδυασμό κινήσεων όλων των παικτών.

θ. Τα παίγνια στα οποία οι συναρτήσεις ανταμοιβής όλων των παι­κτών είναι «κοινή γνώση» σε όλους τους παίκτες ονομάζονται «παίγνια πλή­ρους πληροφόρησης» (Complete information games). Αν δεν ισχύει η παραπά­νω προϋπόθεση τα παίγνια χαρακτηρίζονται ως «παίγνια ελλιπούς πληροφό­ρησης» (Incomplete information games).

ι. Ένας περαιτέρω διαχωρισμός σχετικά με την πληροφόρηση υφί- σταται για τα δυναμικά παίγνια. Πιο συγκεκριμένα, εάν, σε κάθε κίνηση ενός δυνα­μικού παίκτη, κάθε παίκτης γνωρίζει την πλήρη ιστορία του παιγνίου μέχρι τη στιγ­μή της κίνησής του, τότε το παίγνιο χαρακτηρίζεται ως «παίγνιο τέλειας πληρο­φόρησης» (Perfect information game). Στην αντίθετη περίπτωση, το παίγνιο χα­ρακτηρίζεται ως «παίγνιο ατελούς πληροφόρησης» (In perfect information game).

ια. Κοινή Γνώση. Η έννοια της κοινής γνώσης είναι θεμελιώδης για τη θεωρία παιγνίων και αναφέρεται σε γνώση την οποία αφενός μεν κατέχουν όλοι οι παίκτες, αφετέρου δε γνωρίζουν ότι την κατέχουν και οι υπόλοιποι. Ο κάθε παί­κτης γνωρίζει για τους άλλους ότι σκέπτονται λογικά, κατά συνέπεια όταν έχουν τις ίδιες πληροφορίες καταλήγουν στα ιδία συμπεράσματα και προσδοκίες «Κοινή Γνώση Ορθολογισμού» (ΚΓΟ).

ιβ. Μια ακόμη κατηγορία παιγνίων καθορίζεται από το εάν ο κάθε παίκτης επιλέγει διακριτές στρατηγικές. Ειδικότερα, εάν ο παίκτης επιλέγει διακρι- τές στρατηγικές (π.χ. ή την Α ή την Β, ...) λέμε ότι ο παίκτης παίζει με καθαρή στρατηγική, οπότε και αυτού του είδους τα παίγνια ονομάζονται παίγνια Καθαρής ή Αμιγής Στρατηγικής (pure strategy). Η έννοια της «αμιγούς στρατηγικής» ενός παίκτη περιγράφει τις ενδεχόμενες αποφάσεις του σε κάθε πιθανή κατάσταση του παιγνίου.

ιγ. Στην αντίθετη περίπτωση, όπου ο κάθε παίκτης είναι δυνατόν να επιλέξει έναν ή περισσότερους συνδυασμούς στρατηγικών, λέμε ότι έχουμε παί­γνια Μικτής Στρατηγικής (mixed strategy).28

28 Η αβεβαιότητα ενός παίκτη σχετικά με τις επιλογές ενός άλλου παίκτη περιγράφεται από την έννοια την «μεικτής στρατη­γικής» η οποία είναι μια πιθανολογική κατανομή πάνω στο σύνολο των καθαρών στρατηγικών του.

- 32 -

4. Θεώρημα minimaxα. Στη θεωρία των παιγνίων, η στρατηγική που δίνει το καλύτερο α­

ποτέλεσμα από όλες τις χειρότερες στρατηγικές ονομάζεται στρατηγική «minimax».

β. Το θεώρημα «minimax» διατυπώθηκε από τον John von Neumann. Αποτελεί το θεμελιώδες θεώρημα για παίγνια μηδενικού αθροίσματος δύο ατόμων. Δηλώνει ότι υπάρχουν πάντα βέλτιστες μικτές (τυχαίες) στρατηγικές που επιτρέπουν και στους δύο παίκτες να πετύχουν τις βέλτιστες αναμενόμενες τι­μές τους στο παιχνίδι. Στην πραγματικότητα, ο John von Neumann απέδειξε την ύπαρξη μιας μικτής στρατηγικής ανά παίκτη τέτοιας ώστε το άθροισμα των προσ- δοκώμενων αποδόσεων καθεμίας από τις μικτές στρατηγικές των δύο παικτών εί­ναι ίσο με μηδέν.

5. Ισορροπία Nashα. Διατυπώθηκε από τον John Forbes Nash. Ουσιαστικά, συνιστά μία

γενίκευση του θεωρήματος minimax. Σύμφωνα με την ισορροπία Nash, σε κάθε παίγνιο δύο ή περισσοτέρων ατόμων άνευ συνεργασίας (είτε είναι μηδενικού α­θροίσματος είτε όχι) για το οποίο κάθε παίκτης διαθέτει ένα πεπερασμένο σύνολο στρατηγικών, υπάρχει τουλάχιστον μία κατάσταση ισορροπίας, που αντιστοιχεί σε επιλογές στρατηγικής οι οποίες παρέχουν τη βέλτιστη ανταπόδοση και για τους δύο παίκτες: κανένας παίκτης δεν μπορεί να πετύχει κάτι καλύτερο αλλάζοντας τη στρατηγική του, τη στιγμή που η στρατηγική του άλλου παραμένει αμετάβλητη.

β. Με απλά λόγια, η ισορροπία Nash σε ένα παίγνιο είναι μια στρα- τηγική-κατάσταση από την οποία δεν συμφέρει κανέναν παίκτη να αποχωρήσει εάν εξακολουθεί να σκέφτεται και αποφασίζει ορθολογικά. Επί της ουσίας πρόκει­ται για ένα στρατηγικό προφίλ στο οποίο κάθε στρατηγική που επιλέγουν οι παί­κτες αποτελεί τη βέλτιστη λύση σε κάθε άλλη στρατηγική που έχει επιλεγεί μέχρι εκείνο το σημείο.

γ. Η εργασία του Nash δεν δείχνει ωστόσο το πώς μπορεί κανείς να υπολογίσει μια τέτοια ισορροπία ούτε πόσες από αυτές υπάρχουν. Στην πραγμα­τικότητα, ακόμη και απλά παιχνίδια έχουν μια πλειάδα ισορροπιών Nash και δεν υπάρχει τρόπος να ξεχωρίσει κανείς κάποια ιδιαίτερη. Μάλιστα, εκτός από το γε­γονός ότι, αν και οι δύο παίκτες αποφασίσουν να μεγιστοποιήσουν την ανταπόδο­σή τους, υπάρχει περίπτωση να καταλήξουν στο χειρότερο δυνατό αποτέλεσμα και για τους δύο, το πρόσθετο πρόβλημα είναι πως, ακόμη και αν διαλέξουν μια στρατηγική που αντιστοιχεί σε μια ισορροπία Nash, το αποτέλεσμα μπορεί να είναι να απεμπολήσουν μια ευνοϊκότερη ανταπόδοση.29

29 Κωνσταντίνος Βαγιονάκης, ΤΟ ΒΗΜΑ, 13/6/2004, σελ.: Β51

- 33-

ΚΕΦΑΦΛΑΙΟ «ΣΤ» ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΕΣ ΠΑΙΓΝΙΩΝ ΚΑΙ ΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗ

1. Καθαρές και Μικτές Στρατηγικέςα. Η πρώτη στρατηγική που μπορεί να διαλέξει ο παίκτης είναι να ε-

πιλέξει ξεκάθαρα κάποιον συγκεκριμένο τρόπο δράσης. Παραδείγματος χάρη: «Ε­πιτίθεμαι στον εχθρό». Η ξεκάθαρη αυτή επιλογή της δράσης του ονομάζεται Κα­θαρή ή Αμιγής Στρατηγική (Pure Strategy). Επομένως Καθαρή Στρατηγική ενός παίκτη Α, είναι ένα πλήρες σχέδιο που προσδιορίζει μια επιλογή (action) που ε- ξαρτάται από τα σύνολα πληροφόρησης που κατέχει, βάση των οποίων ο παίκτης Α θα πρέπει να πάρει απόφαση στην περίπτωση που του ζητηθεί.

β. Αν δεν υπάρχει τέλεια πληροφόρηση τη στιγμή που ο παίκτης θα κληθεί να πάρει την απόφασή του, δηλαδή δεν γνωρίζει ο ίδιος τι έχει συμβεί στο παρελθόν, δηλαδή δεν ξέρει τι έχει κάνει ο αντίπαλός του, τότε δεν θα είναι ξεκά­θαρη η επιλογή δράσης και ο παίκτης θα αναγκαστεί να επιλέξει μεταξύ δύο ή πε­ρισσότερων τρόπων ενεργειών. Θα πρέπει λοιπόν να επιλέξει τυχαία μεταξύ δύο ή περισσότερων καθαρών στρατηγικών: π.χ., όταν δεν έχω αξιόπιστες μετεωρολογι­κές πληροφορίες, να αποφασίσω αν θα πάρω ή όχι μαζί μου ομπρέλα στρίβοντας ένα κέρμα (κορώνα «παίρνω», γράμματα «δεν παίρνω»). Αυτός ο τύπος στρατη­

- 34 -

γικής ονομάζεται Μικτή Στρατηγική (Mixed Strategy), με την έννοια ότι επιλέγω ένα μίγμα ενός συνόλου καθαρών στρατηγικών το οποίο είναι πιθανό να επιφέρει το ζητούμενο αποτέλεσμα που είναι η βελτιστοποίηση του κέρδους.

2. Η Κανονική Μορφή, η Εκτεταμένη Μορφή και η Πληροφόρηση

α. Υπάρχουν διάφοροι τρόποι περιγραφής και ανάλυσης των παι- γνίων. Εδώ θα παρουσιάσουμε δύο κύριες εκφράσεις του τρόπου με τον οποίο οι στρατηγικές των παιγνίων αλληλεπιδρούν για να παραγάγουν αποτελέσματα: την κανονική μορφή και την εκτεταμένη μορφή παιγνίου.

β. Η κανονική μορφή παιγνίου μοιάζει συνήθως με πίνακα (γνωστή ως μορφή πίνακα ή στρατηγική μορφή) ο οποίος συνδέει συνδυασμούς καθα­ρών στρατηγικών με αποτελέσματα εκφρασμένα σε μονάδες ωφέλειας για τον κά­θε παίκτη. Είναι η πιο συνηθισμένη μορφή του παιγνίου. Λέγοντας στρατηγική εν­νοούμε ότι, αυτό που περιγράφει το παίγνιο, είναι οι στρατηγικές κάθε παίκτη κα­θώς και τα αποτελέσματα που προκύπτουν από κάθε συνδυασμό στρατηγικών. Αυτό μπορεί να γίνει με τη μορφή μήτρας (βλέπε Παίγνιο 1), όπου σε κάθε γραμμή της υπάρχει η στρατηγική του παίκτη R (από τη λέξη Row) και σε κάθε στήλη της η στρατηγική του παίκτη C (από τη λέξη Column). Στην περίπτωση που έχουμε πε­ρισσότερους παίκτες μπορούμε να πάρουμε πίνακα μεγαλυτέρων διαστάσεων.

γ. Ο παίκτης (R) έχει τις στρατηγικές Αι και Α2 ενώ ο παίκτης (C) τις Βι και Β2. Στον πίνακα μπαίνουν επίσης τα αποτελέσματα των στρατηγικών. Σε κάθε κουτάκι χρειαζόμαστε δύο νούμερα: π.χ. το τι πετυχαίνει ο παίκτης (R) όταν ακολουθεί τη στρατηγική Αι, τη στιγμή που ο παίκτης (C) ακολουθεί τη στρατηγική Β1 . Το πρώτο παριστάνει το τι πετυχαίνει ο παίκτης (R), ενώ το δεύτερο το τι πε­τυχαίνει ο παίκτης (C). Έτσι για παράδειγμα το (7, 5) μας δίνει το αποτέλεσμα όταν οι στρατηγικές είναι Αι και Βι. Αντίστοιχα έχουμε τα άλλα νούμερα στα υπόλοιπα κουτιά.

C

Βι Β2

qi q2=(1 - qi)

R

Αι

p7, 5 3, 10

Α2

1-p3, 8 0, 5

Παίγνιο 1 Η κανονική μορφή παρουσίασης του παιγνίου

δ. Η ερώτηση βέβαια, σε ένα τέτοιο παίγνιο, είναι τι περιμένουμε να συμβεί. Με άλλα λόγια, τί στρατηγική θα ακολουθήσει ο παίκτης (R) και τί στρατη­γική θα ακολουθήσει ο παίκτης (C) σε μια λογική κατάσταση, σε μια ισορροπία; Για να μπορέσουμε να δώσουμε απάντηση στο ερώτημα αυτό θα πρέπει πρώτα να ορίσουμε κάποιες επιλύσεις των παιγνίων.

ε. Τώρα, γιατί λέγεται στρατηγική αυτή η μορφή; Γιατί αυτό που εμ­φανίζεται είναι οι στρατηγικές κάθε παίκτη καθώς και τα αποτελέσματα που πετυ­χαίνει. Τι δεν εμφανίζεται; Δεν εμφανίζεται για παράδειγμα η χρονική στιγμή, ποιός είναι ο πρώτος, ποιός δεύτερος, αν παίζουμε μαζί.

- 35-

στ. Ας σημειωθεί ότι η κανονική μορφή δεν λέει τίποτα για τη διαδι­κασία, ή την ακολουθία, του παιγνίου και το συμπέρασμα είναι ότι οι παίκτες κι­νούνται ταυτόχρονα. Όταν οι επιλογές τους είναι πράγματι ταυτόχρονες, η κανονι­κή μορφή είναι επαρκής. Ωστόσο, όταν ο ένας παίκτης δράσει πριν ο άλλος έχει την ευκαιρία να κινηθεί, η κανονική μορφή δεν είναι ικανή να μεταβιβάσει αυτή τη στρατηγικά κρίσιμη πληροφορία όσον αφορά την ακολουθία των επιλογών. Τότε χρειαζόμαστε μια διαφορετική απεικόνιση: την εκτεταμένη μορφή, που είναι επί­σης γνωστή ως δυναμική μορφή ή μορφή δενδροδιαγράμματος.

ζ. Ένα παίγνιο είναι σε εκτεταμένη μορφή όταν οι κανόνες που διέ- πουν το παίγνιο περιγράφονται μέσω ενός δένδρου, του δένδρου παιγνίου, όπου οι κινήσεις δηλώνονται ως κλάδοι και ο παίκτης που έχει σειρά για να κάνει μια κί­νηση ως κορυφή ή κόμβος. Παριστάνονται επίσης οι πληροφορίες και οι επιλογές που είναι στη διάθεση των παικτών, όπως και οι τελικές αμοιβές ή απώλειες όλων των παικτών στο τέλος του παιγνιδιού.

3. Λύσεις Παιγνίωνα. Βασικός στόχος της θεωρίας παιγνίων είναι η κατάληξη σε μια

σύμβαση (convention) σχετικά με το αποτέλεσμα του παιγνίου. Δυστυχώς δεν είναι πάντα δυνατό να επιτευχθεί τέτοια σύμβαση. Ακόμα και αν υπάρξει μια σύμβαση, αυτή δεν θα είναι απαραίτητα και το αποτέλεσμα του πραγματικού παιγνίου.

β. Δεδομένης της διαισθητικά ικανοποιητικής παραδοχής ότι οι «λο­γικοί» παίκτες δεν επιλέγουν αυστηρά κυριαρχούμενες στρατηγικές, μια προσέγγι­ση επίλυσης ενός παιγνίου είναι η διαδοχική απαλοιφή των στρατηγικών αυτών για κάθε παίκτη έως ότου μείνει μόνο μια για κάθε παίκτη. Η προσέγγιση αυτή φυσικά ενέχει και την έμμεση παραδοχή ότι το γεγονός ότι όλοι οι παίκτες είναι «λογικοί», είναι κοινή γνώση. Μειονέκτημα στης μεθόδου είναι ότι πολύ συχνά η διαδικασία αυτή καταλήγει σε ασαφή αποτελέσματα σχετικά με το αποτέλεσμα του παιγνίου δεδομένου ότι πολλές στρατηγικές επιζούν της διαδικασίας επαναληπτικής απα­λοιφής και κατά συνέπεια δεν επιτυγχάνεται καμία πρόβλεψη σχετικά με το αποτέ­λεσμα του παιγνίου.

γ. Η Λύση Ελαχιστοποίησης της Μένιστης Ζημίας (minimax) του John von Neumann

(1) Η Θεωρία Παιγνίων, έτσι όπως προέκυψε από την εργασία του von Neumann υποσχόταν να βοηθήσει τους κοινωνικούς επιστήμονες στην ανάλυση και την κατανόηση πολλών και διαφόρων κοινωνικοοικονομικών συ- γκρούσεων.30

(2) Η φιλοδοξία του Neumann ήταν να υποδείξει στρατηγικές που θα μπορούσαν να εγγυηθούν μέγιστες αποδόσεις στους παίκτες ανεξάρτητα από το τι θα πράξουν οι αντίπαλοί τους, στα παίγνια μηδενικού αθροίσματος.31

(3) Από το σύνολο των στρατηγικών, που διαθέτει κάθε παίκτης υπάρχει τουλάχιστον μια επιλογή που του αποδίδει το συμφερότερο δυνατό απο­τέλεσμα, υπάρχει δηλαδή μια συνέπεια (consequence) με την καλύτερη δυνατή απόδοση και μια συνέπεια με το χειρότερο αποτέλεσμα. Επειδή όμως η καλύτερη στρατηγική του ενός παίκτη βρίσκεται σε άμεση σχέση και συνάρτηση με τη στρα­τηγική του άλλου και επομένως δεν είναι ποτέ βέβαιο εάν το αποτέλεσμά της θα είναι το καλύτερο δυνατό, πολλές φορές αναζητείται από κάθε παίκτη και ιδιαίτερα εκείνον που βρίσκεται σε μειονεκτικότερη θέση, όχι εκείνη η στρατηγική που απο­

30 Θεωρία Παιγνίων, Ιωάνης Βαρουφάκης, 2007, εκδόσεις GUNTERBERG, σελ 112.31 Το ίδιο.

- 36 -

δίδει πιθανόν τη μεγαλύτερη ανταμοιβή, αλλά εκείνη η στρατηγική που μπορεί να του αποδώσει τη μικρότερη απώλεια.

δ. Το Σημείο Ισορροπίας Nash σε Αμιγείς Στρατηγικές

(1) Δεδομένου ότι η θεωρία παιγνίων στοχεύει στην πρόβλεψη του αποτελέσματος του παιγνίου, πρέπει να καταλήγει σε κάποια πρόβλεψη στην οποία κάθε παίκτης θα επιθυμεί να ακολουθήσει τη στρατηγική που προβλέπει η θεωρία. Μια τέτοια πρόβλεψη θα ήταν αυτοεπιβαλλόμενη (self-enforcing)32. Η α­παίτηση αυτή οδηγεί στον ορισμό του σημείου ισορροπίας Nash σε αμιγείς στρα­τηγικές.

(2) Στο σημείο ισορροπίας Nash κανείς παίκτης δεν μπορεί μο- νομερώς να αυξήσει την ανταμοιβή του, κατά συνέπεια δεν έχει κίνητρο να απο­κλίνει από το σημείο αυτό.

(3) Τόσο η στρατηγική maximin όσο και η minimax βασίζονται σε έναν προσεκτικό συλλογισμό και αποβλέπουν στο να τοποθετήσουν τους παίκτες σε μια θέση ασφάλειας. Κάθε παίκτης επιλέγει εκείνη τη στρατηγική που μεγιστο­ποιεί το δικό του ελάχιστο κέρδος ή μειώνει στο ελάχιστο τις απώλειές του.33

ε. Εύρεση του Σημείου Ισορροπίας Nash

Υπάρχουν αρκετές κλασικές προσεγγίσεις για την εύρεση του ση­μείου ισορροπίας Nash. Η απλούστερη είναι η εξαντλητική αναζήτηση, η απαρίθ­μηση δηλαδή όλων των δυνατών συνδυασμών των στρατηγικών των παικτών και ο μετέπειτα έλεγχος της ικανοποίησης ή μη των συνθηκών ορισμού του σημείου ισορροπίας. Η προσέγγιση αυτή, μολονότι ξεκάθαρη, είναι πρακτικά αδύνατη για πολλά παίγνια. Η μέθοδος της επαναληπτικής απαλοιφής των αυστηρά κυριαρ­χούμενων στρατηγικών μπορεί επίσης να χρησιμοποιηθεί. Πρέπει όμως να ληφθεί υπόψη ότι αν και οι στρατηγικές ενός σημείου ισορροπίας επιζούν της επαναλη­πτικής απαλοιφής, το αντίστροφο δεν ισχύει απαραίτητα. Μόνο αν η διαδικασία καταλήξει σε ένα και μόνο συνδυασμό στρατηγικών είναι βέβαιο ότι έχει καθορι- σθεί σημείο ισορροπίας Nash. Η γενικότερη προσέγγιση είναι η αλγεβρική επίλυση του συστήματος των εξισώσεων που προκύπτει από τον ορισμό του σημείου ι­σορροπίας. Η μέθοδος αυτή, μολονότι η πιο κομψή, ενδέχεται να είναι ανεφάρμο­στη λόγω της πολυπλοκότητας ορισμένων παιγνίων. Εναλλακτικά, μπορούν να χρησιμοποιηθούν οι συναρτήσεις βέλτιστης αντίδρασης34 των παικτών. Χρησιμο­ποιώντας τις συναρτήσεις αυτές, ο προσδιορισμός του σημείου ισορροπίας Nash μπορεί να επιτευχθεί είτε γραφικά, ως το σημείο τομής τους, είτε αλγοριθμικά μέ­σω του επαναληπτικού υπολογισμού της βέλτιστης αντίδρασης κάθε παίκτη στις βέλτιστες αντιδράσεις των υπολοίπων. Στην περίπτωση αυτή, η διαδικασία ολο­κληρώνεται όταν ο αλγόριθμος συγκλίνει σε ένα σημείο στο οποίο κανείς παίκτης δεν μπορεί μονομερώς να αυξήσει την ανταμοιβή του.

στ. Ισορροπία Nash σε Μεικτές Στρατηγικές (ΙΝΜΣ)

(1) Όταν σε ένα παίγνιο δεν έχουμε κυρίαρχη στρατηγική και υπάρχουν περισσότερες από μία ισορροπίες Nash (αρκετά συχνά) εφαρμόζουμε την ΙΝΜΣ.

(2) Κάθε πεπερασμένο Παίγνιο έχει πάντα μία ΙΝΜΣ (ανεξάρτη­τα των ισορροπιών σε αμιγείς στρατηγικές), που αποτελεί τον φυσικό ελκυστή των συμπεριφορών των οντοτήτων στα πλαίσια των κοινωνικών συγκρούσεων. Κατά

32 Εναλλακτικά, στρατηγικά σταθερή (strategically stable)33 Π. Βαρβαρούσης, Στρατηγική των Παιγνίων, Συνεργασία και Σύγκρουση στις Διεθνείς Σχέσεις, εκδόσεις Παπαζήση, 1998, σελ. 55.34 Στη γενικότερη περίπτωση, ένας παίκτης ενδέχεται να είναι αδιάφορος ανάμεσα σε ένα σύνολο βέλτιστων επιλογών για δεδομένο συνδυασμό στρατηγικών των αντιπάλων του. Στην περίπτωση αυτή είναι ορθότερο να χρησιμοποιηθεί ο όρος «α- ντιστοίχιση βέλτιστης αντίδρασης» (best response correspondence).

- 37-

συνέπεια η Θεωρία μπορεί να δώσει λύση, έστω και πιθανοκρατική (με απροσδιο­ριστία35), σε όλα τα Παίγνια που δύναται να προκύψουν στην κοινωνία.

(3) Βέβαια η απροσδιοριστία αυτή, μέχρι σήμερα, παρά τις προ­σπάθειες των επιστημόνων δεν έχει απαλειφθεί τελείως. Πάντως η Θεωρία Παι­γνίων συνεχίζει να εξελίσσεται και το 2012 μετρά άλλο ένα Νόμπελ Οικονομίας στους Αλβιν Ροθ & Λοιντ Σάπλεϊ «Σχεδιασμός Αγορών»36.

ζ. Παίγνια με Σημείο Σάγμα (saddlepoint)

(1) Στα παίγνια που εντοπίζονται στρατηγικές minimax και ιδιαί­τερα όταν αυτά είναι 2 προσώπων και μηδενικού αθροίσματος, δεν είναι δύσκολο να διαπιστωθεί η στρατηγική εκείνη που θα ικανοποιήσει τα δύο μέρη, αρκεί να ε- ντοπισθούν οι στρατηγικές minimax για τον καθένα από αυτούς. Όταν και εάν η στρατηγική minimax του Α συμπίπτει με τη στρατηγική minimax του Β, τότε εκείνο το σημείο κοινής στρατηγικής καλείται σημείο σάγμα (saddlepoint). Αυτό συνεπά­γεται ότι σε ένα παίγνιο μηδενικού αθροίσματος, θα έχουμε ένα σημείο σάγμα όταν ένας τουλάχιστον παίκτης διαθέτει στρατηγική που επικρατεί σε σχέση με τις άλλες στρατηγικές τόσο τις δικές του όσο και του αντιπάλου του37.

(2) Κύριος στόχος των παικτών σε ένα παίγνιο μηδενικού αθροί­σματος είναι η εξασφάλιση μια ικανοποιητικής συμπεριφοράς η οποία όμως προ­ϋποθέτει την αναζήτηση εκείνων των στρατηγικών που προσφέρουν την καλύτερη δυνατή απόδοση για τον καθένα από αυτούς.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ «Ζ» ΠΡΟΣΟΜΟΙΩΣΗ ΚΑΙ ΠΟΛΕΜΙΚΑ ΠΑΙΓΝΙΑ

1. Προσομοίωση στα Πολεμικά Παίγνιαα. Η προσομοίωση (simulation) παρόλο που συνδέεται με τα παίγνια

και τη θεωρία παιγνίων, είναι διαφορετική από αυτά. Η κύρια διαφορά έγκειται στο γεγονός ότι ενώ η προσομοίωση πραγματεύεται μια υποθετική κατάσταση τύπου «Έστω ότι...», η θεωρία παιγνίων απαιτεί μια μαθηματική και ορθολογιστική στρα­τηγική για τη χρήση ενός παιγνίου. Επομένως οι τεχνικές που χρησιμοποιούνται στην προσομοίωση είναι εργαστηριακές τεχνικές που μας επιτρέπουν τη μελέτη της ανθρώπινης συμπεριφοράς. Ιδιαίτερα, στην προσομοίωση μια τακτικής κατά­στασης σε ένα θέατρο επιχειρήσεων, όπως αυτή παρουσιάζεται μέσα από ένα Πολεμικό Παίγνιο, η μελέτη αυτή δεν περιορίζεται μόνο στην ανθρώπινη συμπερι­φορά άλλα επεκτείνεται στη συμπεριφορά και απόδοση μηχανών και οπλικών συ­στημάτων.

β. Οι υποστηρικτές της προσομοίωσης στα Πολεμικά Παίγνια είναι πεπεισμένοι ότι η μέγιστη χρησιμότητά της έγκειται στη συνεισφορά της στην εκ­παίδευση και στη διαδικασία στη λήψη αποφάσεων. Οι συμμετέχοντες στα παίγνια αυτά, λαμβάνουν τις αποφάσεις τους σε αντιστοιχία με τη διαδικασία αλληλεπί­δρασης του παιγνίου, χωρίς να επηρεάζονται από προκαταλήψεις σχετικά με το

35 Στα πλαίσια της προσπάθειας μείωσης της απροσδιοριστίας, το 1965 ο Reinhard Selten μελέτησε τα δυναμικά παίγνια, (αυτά που εξελίσσονται στο χρόνο) εισάγοντας την έννοια της ισορροπίας στα υποπαίγνια (subgame perfect equilibrium) και της ισορροπίας τρεμάμενου χεριού(^^ώ! ̂hand perfect equilibrium), ενώ το 1975 ο John Harsanyi γενίκευσε τις ιδέες του J. Nash και μελέτησε παίγνια μη-πλήρους πληροφόρησης. Οι R. Selten και j. Harsanvi τιμήθηκαν το 1994 , μαζί με τον Nash , με το βραβείο Νόμπελ.36 Εφημερίδα Καθημερινή 15 Οκτ 2012 «Νόμπελ οικονομίας 2012 , για την Θεωρία των Αγορών»37 Βαρβαρούσης Π. (1998:58)

- 38 -

πώς θα έπρεπε να αντιδράσουν υπό το στρες της μάχης σε διάφορες τακτικές κα­ταστάσεις.

γ. Τα Πολεμικά Παίγνια, όπως η πλειονότητα των πολιτικών παιγνί­ων, χαρακτηρίζονται από την πίεση του πραγματικού χρόνου. Λίγες ώρες παιγνί­ου, για χάρη της εκπαίδευσης, μπορεί να αντιπροσωπεύει ημέρες, εβδομάδες ή και μήνες ιστορικού χρόνου. Οι Αντικειμενικοί Σκοποί (ΑΝΣΚ) μπορεί να δίδονται από την αρχή στους παίκτες ή στην εξέλιξη του παιγνίου. Τα διάφορα τακτικά προβλήματα, η λύση των οποίων απαιτεί άμεση λήψη σωστής απόφασης, δίδο­νται σε χρόνο που εξυπηρετεί τη σκοπιμότητα της εκπαίδευσης.

ε. Τα αποτελέσματα του παιγνίου μεταφέρονται σε ηλεκτρονικούς υπολογιστές με σκοπό να επιταχυνθεί η αξιολόγηση των συνεπειών των αποφά­σεων σύμφωνα με έναν εκ των προτέρων προγραμματισμένο τύπο.

2. Η Προσομοίωση ως Εκπαιδευτικό Μέσοα. Οι υποστηρικτές της προσομοίωσης για εκπαιδευτικούς σκοπούς

στις Ένοπλες Δυνάμεις, ισχυρίζονται ότι η συμμετοχή στο παίγνιο επιτρέπει στο Στέλεχος του Στρατού να εμπλακεί ενεργά σε μια διαδικασία αλληλεπίδρασης που αναπαράγει επιλεγμένα βασικά χαρακτηριστικά του πραγματικού πεδίου μάχης. Εκείνοι που εκτιμούν πολύ τη συμμετοχή σε παίγνια είναι πιθανότατα αυτοί που πιστεύουν ότι το να κάνεις κάτι είναι ανώτερη μαθησιακή εμπειρία από το να ακούς κάτι.38

β. Λόγω του ότι τα παίγνια είναι διαδραστικά προκαλούν το ενδιαφέ­ρον και λειτουργούν ως κίνητρο. Δίνουν στα συμμετέχοντα Στελέχη τη δυνατότητα να ελέγξουν τις θεωρητικές γνώσεις που απέκτησαν από το διάβασμα, την παρα­κολούθηση παραδόσεων στα διάφορα σχολεία εφαρμογής του όπλου και της ειδι­κότητάς τους. Βοηθούν στο σπουδαστή να αποκτήσει μια αίσθηση για τις συγκε­κριμένες πιέσεις που δέχεται ο στρατιωτικός, τα διλήμματα που αντιμετωπίζει και τους φραγμούς που του επιβάλλουν οι περιορισμένοι πόροι που έχει στη διάθεσή του. Ωθούν τους σπουδαστές να εξοικειωθούν με τη διαδικασία λήψης αποφάσεων υπό το στρες του επιχειρησιακού περιβάλλοντος. Τέλος τους δίνουν μια ιδέα της υποδειγματικής λύσης, την οποία οι σπουδαστές μπορούν να αναλύσουν και να τη συγκρίνουν με την λύση που αυτοί έδωσαν.39

3. Παίγνιο και Στρατιωτική Τέχνηα. Σε παίγνια που σχεδιάζονται για να συνεισφέρουν στη στρατιωτική

τέχνη γίνεται συνήθως προσπάθεια να επιτευχθεί, όσο είναι δυνατόν, περισσότε­ρος ρεαλισμός. Οι στρατιωτικοί γενικά αποκομίζουν μεγαλύτερο κέρδος αντιπρο­σωπεύοντας διοικητές όχι φανταστικών δυνάμεων, αλλά πραγματικών που έχουν εμπλακεί σε στρατηγικές και τακτικές καταστάσεις, τις οποίες ως επαγγελματίες τις κατανοούν καλύτερα.

β. Οι παίκτες καθοδηγούνται να παίξουν σύμφωνα με στρατηγικές που βασίζονται στον τρόπο με τον οποίο αναμένεται να συμπεριφερθούν συγκε­κριμένες δυνάμεις σύμφωνα με τα δόγματα και τους τρόπους ενεργείας που ακο­λουθούν. Το σενάριο τοποθετεί την έναρξη του παιγνίου σε μακρινή ως προς το παρελθόν ή μελλοντική στιγμή, για να μην επιτραπεί ο κατακλυσμός της προσο­μοίωσης από την τρέχουσα εναλλαγή της τακτικής κατάστασης. Οι μετέχοντες έ­χουν διαπιστώσει ότι με τη συμμετοχή τους σε ένα πείραμα παιγνίου για κάποιο κρίσιμο τακτικό πρόβλημα αποκτούν νέες αντιλήψεις για την περιπλοκότητα των

38 Π. Βαρβαρούσης, Στρατηγική των Παιγνίων . Συνεργασία και Σύγκρουση στις Διεθνείς Σχέσεις, εκδ. Παπαζήση,1998, σελ. 239.39 Chadwick F.A., «Use of the Inter-Nation Simulation in Undergraduate Teachings στο Guetzkow κ.α., οπ. παρ, σελ. 152­154.

- 39-

καταστάσεων, για τις απροσδόκητες τροπές που μπορούν να πάρουν τα γεγονότα και για τις ψυχολογικές - ηθικές - πνευματικές πιέσεις και αβεβαιότητες που συ­νοδεύουν τη λήψη αποφάσεων.40

γ. Ωστόσο είναι δυνατόν, όπως έχει αποδειχθεί πρόσφατα,41 από το αποτέλεσμα ενός Πολεμικού Παιγνίου να προβλεφθεί το πραγματικό αποτέλεσμα μια στρατιωτικής σύγκρουσης στο πραγματικό πεδίο της μάχης.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ «Η» ΤΑ ΠΟΛΕΜΙΚΑ ΠΑΙΓΝΙΑ ΣΗΜΕΡΑ

1. Διάκριση Πολεμικών ΠαιγνίωνΤα πολεμικά παίγνια διακρίνονται:

α. Ανάλογα με το επίπεδο διοίκησης:

(1) Στρατηγικά.

(2) Τακτικά.

(3) Μικτά.

β. Ανάλογα με το είδος της επιχείρησης:

(1) Χερσαία.

(2) Θαλάσσια.

(3) Αεροπορικά.

(4) Συνδεδυασμένα για τους 3 Κλάδους των Ενόπλων Δυνάμε­ων.

γ. Ανάλογα με το σκοπό:

40 Goldhamer H./Speier H., στο Rosenau, επιμ. έκδ. International Politics: Foreign Policy. A Reader in Research and Theory, New York Free press, 1961, σελ. 499-502. Οι Richard E. Barringer και Barton Whaley αναφέρουν ότι «το πολιτικο- στρατιωτικό παίγνιο είναι μια περισσότερο έντονη και ζωηρή εμπειρία, ακόμη και για τα πιο απαιτητικά άτομα», ότι η βαθιά γνώση που αποκτάται, εξαρτάται από τη γνώση και την εμπειρία του συμμετέχοντος και ότι το παίγνιο υποδεικνύει απρό­βλεπτες πολιτικές εναλλακτικές δυνατότητες.41 Χαρακτηριστικό παράδειγμα του βαθμού που τα πολεμικά παίγνια ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα στις μέρες μας έχουμε από την χρήση του πολεμικού παιγνίου JTLS κατά τον πόλεμο του Περσικού κόλπου για τη δοκιμή των σχεδίων, η εφαρμογή των οποίων σε πραγματικές συνθήκες έδειξε ποσοστό επιτυχίας 90%.

- 40 -

(1) Εκπαιδευτικά.

(2) Αναλυτικά - Ερευνητικά, που αποσκοπούν στην ανάλυση των καταστάσεων μάχης, στην αξιολόγηση των σχεδίων επιχειρήσεων ή οπλικών συστημάτων, ώστε ανάλογα με τα αποτελέσματα να γίνουν οι απαραίτητες εκτιμή- σεως για τυχόν αναπροσαρμογή.

δ. Ανάλογα με τον αριθμό των αντιπάλων:

(1) Ενός.(2) Δύο.

(3) Περισσοτέρων αντιπάλων.

ε. Ανάλογα με τη ροή των πληροφοριών διακρίνονται σε:

(1) Ανοικτά, όπου ο κάθε παίκτης έχει γνώση των ενεργειών του άλλου αντιπάλου.

(2) Κλειστά, όπου ο αντίπαλος έχει γνώση των πληροφοριών, που αφορούν τον αντίπαλο, μόνο από την ομάδα ελέγχου.

2. Τα Πολεμικά Παίγνια σε Ξένες Χώρεςα. Τα Πολεμικά Παίγνια στις Η.Π.Α.

Οι Η.Π.Α. επηρέασαν τις υπόλοιπες χώρες όσον αφορά την εξέλι­ξη των πολεμικών παιγνίων. Διατηρούν έναν κατάλογο σχεδόν 600 διαφορετικών πολεμικών παιγνίων, προσομοιώσεων και μοντέλων. Το πολεμικό παίγνιο είναι μια μειονότητα μεταξύ αυτών των 600. Αυτά τα 600 αντικείμενα δημιουργήθηκαν κατά ένα μεγάλο μέρος από τους πολιτικούς αναδόχους που χρησιμοποιούσαν, ακαδημαϊκό προσωπικό και συνταξιοδοτημένο ή ενεργό στρατιωτικό προσωπικό. Στα μέσα της δεκαετίας του '80, μια πληθώρα νέων πολεμικών παιγνίων μπήκε στην επίσημη χρήση, τα οποία ήταν εμπνευσμένα κατά ένα μεγάλο μέρος από τα εμπορικά που διατίθονταν στα καταστήματα.

β. Τα Πολεμικά Παίγνια στη Ρωσία

Η Ρωσία διατηρεί μια παράδοση στα πολεμικά παίγνια η οποία εί­ναι αρκετά παλιά καθώς και παρόμοια με αυτή των Η.Π.Α. από την οποία και είναι εμπνευσμένη. Πήρε ιδέες για τα πολεμικά παίγνια από τα δυτικά κράτη και τις με­τέτρεψε σε κάτι ολοκληρωτικά δικό της. Η Ρωσική εργασία είναι αρκετά εντυπω­σιακή, δύο όμως Ρωσικές συνήθειες έχουν επισκιάσει την εργασία τους. Κατά πρώτον η μανία για τη μυστικότητα και κατά δεύτερον η εμμονή της να προσαρμό­ζει τα αποτελέσματά της στο πολιτικό της δόγμα. Το αποτέλεσμα ήταν ότι, όπως στις περισσότερες ρωσικές επιστήμες έτσι και στην τεχνολογία, η θεωρητική βάση ήταν άριστη, αλλά η μυστικότητα και η πολιτική εμπόδισαν στο να τα καταστήσουν πολύ χρήσιμα και μερικές φορές τα οδήγησαν σε λανθασμένες και παραπλανητι­κές μορφές. Από το 1990, Αμερικανοί και Ρώσοι ασχολούμενοι με τα πολεμικά παίγνια, έχουν συναντηθεί και έχουν συγκρίνει τις σημειώσεις τους, από όπου μπορούμε να αναμείνουμε ενδιαφέρουσες εξελίξεις για τα πολεμικά παίγνια.

γ. Τα Πολεμικά Παίγνια στην Τουρκία

Η Τουρκία παρακολουθώντας πάντα τις εξελίξεις έχει αναπτύξει ένα κέντρο πολεμικών παιγνίων με έδρα την Κωνσταντινούπολη, το οποίο υπάγε­ται απευθείας στο Γενικό Επιτελείο των Τουρκικών Ενόπλων Δυνάμεων. Χρησι­μοποιούν όλα τα γνωστά παίγνια που υπάρχουν σε επίπεδο ΝΑΤΟ. Προμηθεύο­νται αμέσως κάθε πολεμικό παίγνιο που κυκλοφορεί, το οποίο αξιοποιείται ταχύτα­

- 41 -

τα και εμπλουτίζεται ανάλογα. Αυτό που έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον είναι η ανάπτυξη ενός πολεμικού παιγνίου επονομαζόμενου «Βάρβαρος». Αποτελεί ένα ναυτικό παίγνιο με προσομοίωση ναυτικών επιχειρήσεων σε ποσοστό 100%. Οι Τούρκοι το θεωρούν σαν εθνικό παίγνιο, ωστόσο αποτελεί μια σύνθεση πολλών παιγνίων που κυκλοφορούνε σε παγκόσμιο επίπεδο. Γενικά ο τομέας των πολεμικών παι- γνίων και της προσομοίωση, αποτελεί αντικείμενο μεγάλου ενδιαφέροντος και α­ναπόσπαστο τμήμα της εκπαιδευτικής διαδικασίας ακόμα και σε επίπεδο παραγω­γικών σχολών. Τέλος έχουν ένα εκτεταμένο πρόγραμμα έρευνας σε συνεργασία με ακαδημαϊκά ιδρύματα της χώρας τους.

3. Τα Πολεμικά Παίγνια στην Ελλάδα

Τα πολεμικά παίγνια δεν είναι άγνωστα ούτε στην Ελληνική πραγματι­κότητα. Και οι τρεις κλάδοι των Ενόπλων Δυνάμεων διαθέτουν σειρά τακτικών κυ­ρίως πολεμικών παιγνίων για εκπαιδευτικούς σκοπούς. Την περασμένη δεκαετία δημιουργήθηκε το τμήμα πολεμικών παιγνίων στη διεύθυνση επιχειρήσεων του ΓΕΕΘΑ. Την περίοδο εκείνη το τμήμα πολεμικών παιγνίων είχε τη σχετική επιτελι­κή αρμοδιότητα με στόχο την προμήθεια του κατάλληλου πολεμικού παιγνίου. Το 1984 μετονομάσθηκε σε πρόγραμμα πολεμικών παιγνίων και τέθηκε υπό τον Α ' Υπαρχηγό του ΓΕΕΘΑ και την ίδια χρονιά έγινε και η προμήθεια των πρώτων πο­λεμικών παιγνίων. Το πρώτο τακτικό πολεμικό παίγνιο που χρησιμοποιήθηκε ήταν το Αμερικανικής κατασκευής IDAHEX, το οποίο μετά από μία μετατροπή μετονο­μάστηκε σε «ΟΔΥΣΣΕΑΣ». Κατόπιν πραγματοποιήθηκε η προμήθεια μια σειράς πολεμικών παιγνίων τα οποία θα εξετασθούν στην συνέχεια το καθένα ξεχωριστά.

ΚΕΦΑΛΙΑΟ «Θ» ΤΑ ΠΟΛΕΜΙΚΑ ΠΑΙΓΝΙΑ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΕΝΟΠΛΩΝ

ΔΥΝΑΜΕΩΝ1. Πολεμικό Παίγνιο «ΟΔΥΣΣΕΑΣ»

α. Το υπόψη πολεμικό παίγνιο χαρακτηρίζεται ως τακτικό, αυτόμα­το και διπλής ενεργείας. Λαμβάνει υπόψη όλους τους παράγοντες οι οποίοι ε­πηρεάζουν τη διεξαγωγή του αγώνα, τους αναλύει, τους επεξεργάζεται και μετά από ένα πλήθος υπολογισμών, παρέχει στους ασκούμενους τα απαραίτητα στοι­χεία για τις εκτιμήσεις και τις αποφάσεις τους.

β. Αποτελεί πολεμικό παίγνιο καθαρά χερσαίων επιχειρήσεων και δεν εξετάζει ναυτικές, αεροπορικές και αμφίβιες επιχειρήσεις υπό το πρίσμα της διακλαδικότητας.

γ. Το υπόψη πολεμικό παίγνιο συμβάλλει αποφασιστικά στην εκπαί­δευση των στελεχών διότι αναπαριστά δυναμικά το πεδίο της μάχης, στο οποίο ο διοικητής επιπέδου Διμοιρίας μέχρι Ταξιαρχίας βλέπει τη χρησιμοποίηση και απο- τελεσματικότητα των μέσων (τυφέκιο - πυροβόλο - άρμα κλπ.) και ανακαλύπτει ο ίδιος τις δυνατότητές τους σε συνδυασμό με τη διαμόρφωση του εδάφους.

- 42 -

δ. Δίνεται η δυνατότητα στον εκπαιδευόμενο να λαμβάνει αποφάσεις υπό την βασανιστική πίεση του χρόνου, να βελτιώσει τις γνώσεις του και να απο­κτά αυτοπεποίθηση από τα αποτελέσματα των ενεργειών του.

2. Πολεμικό Παίγνιο «ΙΑΝΟΣ»α. Είναι ένα μοντέλο προσομοίωσης τακτικών χερσαίων επιχειρή­

σεων με δυνατότητα απεικόνισης 6 ανεξάρτητων δυνάμεων, που είναι δυνατόν να αντιπροσωπεύουν φιλικές, εχθρικές και ουδέτερες δυνάμεις. Υποστηρίζει τη διεξα­γωγή επιχειρήσεων σε πραγματικό χρόνο χρησιμοποιώντας τις ρεαλιστικές δυνα­τότητες και περιορισμούς τόσο των οπλικών συστημάτων όσο και της περιοχής των επιχειρήσεων. Προσομοιάζει επιχειρήσεις από το επίπεδο Ουλαμού αρμάτων ή Διμοιρίας πεζικού μέχρι και το επίπεδο Ταξιαρχίας.

β. Συμβάλλει στη(ν):

(1) Εξάσκηση των διοικήσεων και επιτελείων στη λεπτομερή με­λέτη του εδάφους, στην ταχεία λήψη αποφάσεων υπό την βασανιστική πίεση του χρόνου.

(2) Εξάσκηση των επιτελείων στη διαδικασία σχεδίασης επιχει­ρήσεων στο συντονισμό της λειτουργίας τους και στις λοιπές επιχειρησιακές διαδι­κασίες με ταυτόχρονη αξιολόγησή τους.

(3) Λεπτομερή μελέτη των εχθρικών δυνατοτήτων.

(4) Ενημέρωση των ασκουμένων επί της πολυπλοκότητας και φονικότητας των όπλων του σύγχρονου πεδίου της μάχης.

(5) Εξάσκηση στη χρήση Συστήματος Διοίκησης Ελέγχου Πλη­ροφοριών και στις λοιπές εφαρμογές που υποστηρίζουν τις επιτελικές διαδικασίες και τη ροή πληροφοριών.

(6) Δυναμική αναπαράσταση του πεδίου τη μάχης, όπου ο διοι­κητής επιπέδου Διμοιρίας μέχρι και Ταξιαρχίας βλέπει τα αποτελέσματα της χρη­σιμοποίησης και της αποτελεσματικότητας των μέσων (τυφέκιο - πυροβόλο - άρ­μα κλπ.) και ανακαλύπτει ο ίδιος τις δυνατότητές τους σε συνδυασμό με τη δια­μόρφωση του εδάφους. Ιδιαίτερα τονίζεται ότι η παραπάνω δυνατότητα μεγιστο­ποιείται με τη συνεχή και δυναμική παρέμβαση του αντιπάλου του που τον βοηθά να βιώνει το πεδίο της μάχης και να αποκτά αυτοπεποίθηση. Επιπλέον ρεαλισμός προσδίδεται με την υλοποίηση των δικτύων επικοινωνιών (διοίκησης - πυρών υ­ποστήριξης).

γ. Δεν εξετάζει:

(1) Επιχειρήσεις ηλεκτρονικού πολέμου.

(2) Ναυτικές, αεροπορικές και αμφίβιες επιχειρήσεις προάγοντας τη διακλαδικότητα.

(3) Παράγοντες όπως ηθικό, κόπωση και βαθμός εκπαίδευσης του προσωπικού θεωρώντας ότι οι αντίπαλοι βρίσκονται στο αυτό επίπεδο.

3. Πολεμικό Παίγνιο «JTLS» (Joint Theatre Level Simulation)α. Είναι ένα πολεμικό παίγνιο στρατηγικού επιπέδου. Είναι συνε­

χούς αλληλεπιδράσεως (interactive). Εστιάζεται κυρίως στη διεξαγωγή συμβατι­κών συνδυασμένων επιχειρήσεων (χερσαίες, αεροπορικές, ναυτικές) και ειδικών επιχειρήσεων περιορισμένης εκτάσεως μεταξύ δύο ή περισσότερων αντιπάλων καθώς και στην υποστήριξή τους από πλευράς πληροφοριών και Διοικητικής Μέ­ριμνας.

- 43 -

β. Συμβάλλει στη(ν):

(1) Εξάσκηση των διοικήσεων από του επιπέδου του σχηματι­σμού και άνω, στη λήψη αποφάσεων υπό την πίεση του χρόνου, για τη διεξαγωγή επιχειρήσεων σε περιόδους πραγματικής κρίσης, έντασης, πολέμου καθώς και στη δοκιμή σχεδίων.

(2) Εκπαίδευση επιτελών αξιωματικών στην οργάνωση των δυ­νάμεων για τη διεξαγωγή επιχειρήσεων.

(3) Εξάσκηση των επιτελείων στη διαδικασία σχεδίασης επιχει­ρήσεων στο συντονισμό της λειτουργίας τους και στις λοιπές επιχειρησιακές διαδι­κασίες με ταυτόχρονη αξιολόγησή τους.

(4) Εξάσκηση των διοικήσεων και επιτελείων στη λεπτομερή με­λέτη του εδάφους, στη διαχείριση του χώρου σε συνάρτηση με τον χρόνο.

(5) Αξιολόγηση των οπλικών συστημάτων με τη χρησιμοποίηση του εικονικού περιβάλλοντος σε διαφορετικές περιοχές και να υπολογίσει τις πραγματικές επιδόσεις τους και τη συμπεριφορά τους σε συγκεκριμένες συνθήκες.

(6) Λεπτομερή μελέτη των εχθρικών δυνατοτήτων.

γ. Δεν εξετάζει:

(1) Επιχειρήσεις ηλεκτρονικού πολέμου.

(2) Παράγοντες όπως ηθικό, κόπωση και βαθμός εκπαίδευσης του προσωπικού θεωρώντας ότι οι αντίπαλοι βρίσκονται στο αυτό επίπεδο.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ «Ι» ΛΟΙΠΑ ΠΟΛΕΜΙΚΑ ΠΑΙΓΝΙΑ

1. SPECTRUMα. Το πολεμικό παίγνιο SPECTRUM είναι ένα μοντέλο προσομοίω­

σης του επιχειρησιακού περιβάλλοντος σε περίοδο ειρήνης, κρίσης και πολέμου. Είναι κατάλληλο για την ανάλυση και υποστήριξη ασκήσεων στρατηγικού, επι­χειρησιακού και τακτικού επιπέδου σε πραγματικό χρόνο. Χρησιμοποιεί ψηφια­κούς χάρτες (Defence Mapping Agency), όπως το πολεμικό παίγνιο «ΙΑΝΟΣ» και JTLS.

β. Εκτός του εδάφους, παράγοντες όπως ο καιρός, η ορατότητα και οι συσκευές ανίχνευσης (ραντάρ) συμμετέχουν στη διεξαγωγή των επιχειρήσεων. Οι μονάδες απεικονίζονται στην οθόνη με συνθηματικές στρατιωτικές παραστά­σεις. Αναπαριστά τη διεξαγωγή επιχειρήσεων σε όλα τα επίπεδα από μεγάλης κλί­μακας στρατιωτικές μονάδες μέχρι επαναστάτες και τρομοκράτες (επέμβαση α­στυνομικών δυνάμεων). Υποστηρίζει επιπλέον αποστολές μηχανικού και διοικητι­κής μέριμνας (υγειονομικό - συντήρηση - μεταφορές).

γ. Επιπρόσθετα το πολεμικό παίγνιο SPECTRUM δύναται να προ­σομοιάζει:

-44-

(1) Πολιτικές, οικονομικές και κοινωνικές συνθήκες σε οποιαδή-ποτε χώρα.

(2) Ομάδες ανθρώπων ή κοινωνικές ομάδες, ιδρύματα και εξω­γενείς παράγοντες.

(3) Παρακρατικές οργανώσεις, ιδιωτικούς εθελοντικούς οργανι­σμούς, στρατιωτικές και παραστρατιωτικές μονάδες και δυνάμεις εγκληματιών.

δ. Τα παραπάνω δίνουν τη δυνατότητα να δημιουργείται το απαιτού- μενο σενάριο για την εκπαίδευση του πολιτικού και στρατιωτικού προσωπικού σε πραγματικές συνθήκες, ενώ ταυτόχρονα η καταγραφή και επανάληψη του σεναρί­ου υποβοηθά τον εκπαιδευτή. Είναι κατάλληλο για τη χρησιμοποίησή του σε επί­πεδο υπουργείου και για την εκπαίδευση υψηλόβαθμων στελεχών (π.χ. Σχολή Εθνικής Άμυνας).

2. BBS (Brigade/Battalion Battle Simulation)α. Το BBS (Brigade/Battalion Battle Simulation), δηλ. προσομοίω­

σης μάχης Ταξιαρχίας - Τάγματος, σχεδιάστηκε σαν ένας χαμηλού κόστους προσομοιωτής για την εκπαίδευση των διοικητών των παραπάνω κλιμακίων και του επιτελείου τους, στη διαδικασία λήψης αποφάσεων και σχεδιάσεως. Επίσης για την εξάσκησή τους στο ισχύον δόγμα μάχης αέρος - εδάφους σε ένα ρεαλιστι­κό, πολλαπλών απειλών και περιορισμένο χρονικά περιβάλλον μάχης. Οι διοικη­τές και το επιτελείο τους πρέπει να είναι σε θέση να εξετάζουν, να αξιολογούν και να συγκρίνουν μεγάλες ποσότητες πληροφοριών, να εκτελούν τις εκτιμήσεις τους και να παίρνουν άμεσες αποφάσεις.

β. Παρότι το BBS υποστηρίζει την εκπαίδευση διοικητών και επιτε­λείων επιπέδου Ταξιαρχίας ή Τάγματος και διοικητές χαμηλότερων επιπέδων δύ- ναται να λαμβάνουν δευτερεύουσα εκπαίδευση αφού συμμετέχουν σαν τμήμα μιας διεξαγόμενης ασκήσεως. Απεικονίζει μοντέλα από τον απλό στρατιώτη και το ατο­μικό όπλο μέχρι το επίπεδο του μεγέθους Ταξιαρχίας, Μονάδες με όλα τα οπλικά συστήματα (π.χ. από πιστόλι μέχρι άρμα μάχης), όπως και άλλο εξοπλισμό και εφόδιά τους. Διεξάγει επιχειρήσεις σε έδαφος μεγέθους μέχρι 36.000 τετραγωνικά χιλιόμετρα σε χάρτες κλίμακας 1:50.000.

γ. Το BBS προσφέρει επίσης δυνατότητα αυτόματης κριτικής της ά­σκησης (After Action Review - AAR), δυνάμενο να αποθηκεύσει και να επαναλά- βει περισσότερο από 48 ώρες επιχειρήσεων μόνο σε ένα λεπτό.

δ. Η νέα έκδοση του BBS παρουσιάζει βελτιωμένες δυνατότητες AAR, όπως ύπαρξη video, πρόσθετες εκτυπωμένες αναφορές και τη δυνατότητα δημιουργίας σλάιντς.

3. CBS (Corps Battle Simulation)α. Ο προσομοιωτής CBS υποστηρίζει την εκπαίδευση διοικητών και

επιτελείων επιπέδου από Μεραρχία μέχρι Σώματος Στρατού. Οι φίλιες δυνάμεις γενικά απεικονίζονται στο επίπεδο Λόχου, ενώ της αεροπορίας στο επίπεδο ζεύ­γους αεροσκαφών. Άλλες μονάδες όπως Μηχανικό, Αντιαεροπορικό Πυροβολικό γενικά απεικονίζονται σε χαμηλότερα επίπεδα.

β. Οι επιχειρήσεις διεξάγονται σε ευρείες περιοχές. Τέτοιες διαθέσι­μες είναι η Κεντρική Αμερική, Νοτιανατολική Ασία, Ευρώπη, Κορέα, Η.Π.Α., Βοσ­νία, Κούβα, Φιλιππίνες και Αλγερία.

γ. Για τη διεξαγωγή μίας τέτοιας άσκησης απαιτούνται 600 άτομα και ένα πλήρες δίκτυο επικοινωνιών.

-45-

4. TACSIM (Tactical Simulation)α. Ο προσομοιωτής TACSIM σχεδιάστηκε για την εκπαίδευση επιτε­

λείου πληροφοριών, σε μία εικονική πολεμική κατάσταση. Αποτελείται από ένα κύριο προσομοιωτή και αριθμό περιφερειακών εγκαταστάσεων που υποστηρίζουν όλο το σύστημα της ανάλυσης πληροφοριών. Μεγάλο πλεονέκτημά του είναι ότι χρησιμοποιεί τα πραγματικά συστήματα επικοινωνιών, πράγμα που το κάνει πιο ρεαλιστικό. Οι διάφορες αναφορές φτάνουν μέχρι τον χαμηλότερο αποδέκτη όπως για παράδειγμα ένα radar, ένα άρμα μάχης ή ένα πυροβόλο. Πάνω από 10.000 εχθρικά τμήματα είναι δυνατόν να λάβουν μέρος στον TACSIM μέχρι του κλιμακίου της Διμοιρίας και Ομάδας.

β. Η χρησιμοποίηση του TACSIM είναι δυνατόν να γίνει με δύο με­θόδους:

(1) Η πιο κοινή μέθοδος είναι αυτή κατά την οποία το TACSIM είναι συνδεδεμένος με άλλο προσομοιωτή για παράδειγμα έναν CBS επιτυγχάνο­ντας έτσι εκπαίδευση του προσωπικού πληροφοριών κατά τη διάρκεια ασκήσεως που διεξάγεται μέσω του άλλου προσομοιωτή. Βέβαια ο κύριος σκοπός της εκπαί­δευσης με τη μέθοδο αυτή είναι η επίτευξη συνεργασίας για τη λειτουργία του συ­στήματος πληροφοριών στο σύγχρονο πεδίο της μάχης. Ειδικοί σκοποί εκπαίδευ­σης σε θέματα πληροφοριών επιτυγχάνονται δευτερευόντως μέσω της επίτευξης των επιχειρησιακών σκοπών της εκπαίδευσης.

(2) Όταν απαιτείται εκπαίδευση μόνο σε θέματα πληροφοριών το TACSIM χρησιμοποιείται ως ανεξάρτητο σύστημα. Αυτό επιτρέπει σε επιτελεία πληροφοριών, γραφεία πληροφοριών και μονάδες να εκπαιδεύσουν το προσωπι­κό τους σε συγκεκριμένους ειδικούς σκοπούς. Για παράδειγμα ο διοικητής ενός τμήματος πληροφοριών μπορεί να εκπαιδεύσει το προσωπικό τους σε αποστολές SIGINT (Signal intelligence), δηλ. συλλογής πληροφοριών που προέρχονται από υποκλοπή, εμφανίζοντας πηγές πληροφοριών σε διάφορους χρόνους και επανα­λαμβανόμενα μέχρι να βεβαιωθεί ότι επιτεύχθηκε ο σκοπός της εκπαίδευσης.

γ. Και οι δύο μέθοδοι χρησιμοποίησης του TACSIM προσφέρουν την πιο ρεαλιστική εκπαίδευση προσωπικού πληροφοριών που υπάρχει αυτή τη στιγ­μή.

5. CSSTSS (Combat Service Support Training Simulation System)Είναι ένα πολεμικό παίγνιο μεγάλης κλίμακας που χρησιμοποιείται

στις Η.Π.Α. για την εκπαίδευση τόσο της υποστήριξης Διοικητικής Μέριμνας όσο και της διεξαχθείσας επιχείρησης. Το σύστημα επιτρέπει τη διεξαγωγή ασκήσεων για τον έλεγχο διαδικασιών διοικήσεως και ελέγχου και της παρεχόμενης υποστή­ριξης Διοικητικής Μέριμνας στα μαχόμενα τμήματα καθώς και της αλληλεπίδρασης που έχουν οι διαδικασίες αυτές μεταξύ τους. Οι διεξαχθείσες ασκήσεις γίνονται σε περιβάλλον εξομοίωσης του σύγχρονου πεδίου της μάχης. Η μεγαλύτερη επιτυχία του συστήματος είναι η δυνατότητα εκπαίδευσης επιχειρησιακού προσωπικού και προσωπικού υποστήριξης Διοικητικής Μέριμνας σε επίπεδο Μεραρχίας και άνω καθώς και διοικητές και επιτελεία των μονάδων Διοικητικής Μέριμνας. Για την εκ­παίδευση του προσωπικού δεν απαιτείται η μετακίνησή του αλλά είναι δυνατή η πραγματοποίησή της από τις επιχειρησιακές του θέσεις. Η επικοινωνία του CSSTSS γίνετε μέσω ενός κοντρόλερ που επιτρέπει την αποστολή και λήψη δια­ταγών από τα επιτελεία. Ένα τρίτο τμήμα του πολεμικού παιγνίου είναι ένας εξο- μοιωτής ο οποίος παρέχει εικόνα πραγματικού χρόνου του θεάτρου επιχειρήσεων. Στο πολεμικό παίγνιο μπορούν να εξομοιωθούν 3.000 μονάδες οι οποίες αντιπρο­σωπεύουν τις αντιμαχόμενες δυνάμεις. Είναι ένας ελεύθερος διπλής ενεργείας ε-

ξομοιωτής με δυνατότητα αντιπροσώπευσης και δυνάμεων αεροπορίας. Δύναται να παρασταθούν:

α. Όλα τα είδη των χερσαίων επιχειρήσεων.β. Εναέριες επιχειρήσεις.γ. Υποστήριξη Διοικητικής Μέριμνας (εφοδιασμός πυρομαχικών -

καυσίμων και λοιπών ειδών, συντήρηση μονάδων, Λόχοι Γενικών Μεταφορών, ε- ξομοίωση επισκευών, Υγειονομικό, Μηχανικό, Στρατονομία).

δ. Υπολογίζει χρόνους κινήσεων με βάση τις δυνατότητες των μέσων σε συνάρτηση με το έδαφος.

ε. Βιολογικό και χημικό πόλεμο.6. WARSIM 2000 - WIM

Είναι ο εξομοιωτής επόμενης γενιάς στην εκπαίδευση διοικητών και επι­τελών στις Η.Π.Α. Πρόκειται να χρησιμοποιηθεί σε επίπεδο κλιμακίου μονάδος μέ­χρι και την εξομοίωση συνδυασμένων διακλαδικών ασκήσεων επιπέδου μεγαλύτε­ρου της Στρατιάς. Θεωρείται αντικαταστάτης του CBS, bBs και TACSIM.

7. ABACUS (Advance Battlefield Computer Simulation)α. Το πολεμικό παίγνιο ABACUS είναι ένα μοντέλο προσομοίωσης

χερσαίων επιχειρήσεων με δυνατότητα προσομοίωσης δυνάμεων μάχης, δυνάμε­ων υποστήριξης Διοικητικής Μέριμνας με απεικόνιση δύο πλευρών και διεξαγωγή αγώνα σε πραγματικό χρόνο.

β. Έχει τη δυνατότητα απεικόνισης θέσεων μονάδων και την αυτόμα­τη ενημέρωση αυτών κατά τη διεξαγωγή της άσκησης. Για την απεικόνιση επί της οθόνης χρησιμοποιεί χάρτες κλίμακας 1:50.000, 1:250.000 και 1:500.000 καθώς και επίσης χρησιμοποιεί τα γραφικά του στρατού.

γ. Χρησιμοποιείται για την εκπαίδευση διοικητών και επιτελείων σε επίπεδο από Μονάδα μέχρι και Σώμα Στρατού.

δ. Όλες τις τακτικές μονάδες με τον αντίστοιχο συνδυασμό οπλικών συστημάτων, επιθετικών ελικοπτέρων, οχημάτων μάχης και μεταφοράς πυρομαχι­κών, καυσίμων και προσωπικού.

ε. Παρέχει τις απαραίτητες πληροφορίες που απαιτούνται για την επανεκτίμηση της τακτικής κατάστασης από τους επιτελείς και διοικητές με δυναμι­κά μεταβαλλόμενη εικόνα του απεικονιζόμενου πεδίου της μάχης.

στ. Όλα τα διαθέσιμα μέσα επιτήρησης χώρου (τηλεόραση, θερμικές συσκευές, ραντάρ κλπ) τα οποία από τις αρχικές τους θέσεις ή κατάλληλα προω­θούμενα παρέχουν τις απαραίτητες πληροφορίες για την ανίχνευση των εχθρικών δυνάμεων (στόχων) όπως και τις διελεύσεις τεσσάρων αεροσκαφών για την προ­σβολή τους.

ζ. Ο καιρός απεικονίζεται (δυναμικά) στο πεδίο της μάχης, επηρεάζει την κίνηση, την ορατότητα, την αποκάλυψη στόχων και την έγκαιρη εκτόξευση πυ­ρών.

η. Εξετάζει ηλεκτρονικό πόλεμο, πόλεμο πληροφοριών ενώ δεν προσμετρά παράγοντες ηθικού, κόπωσης και εκπαίδευσης.

θ. Προσομοιάζει τις παρακάτω επιχειρήσεις αναλυτικά:(1) Επιθετικές και αμυντικές.

-46-

(2) Ειδικές αεραποβατικές και αεροκίνητες με χρήση αεροσκα­φών και ελικοπτέρων.

(3) Αποβατικές με αποβατικά σκάφη (προσμετρούνται κυματι- σμός, διαμόρφωση βυθού, καλύπτεται η απαιτούμενη διακλαδικότητα με ανάλογη συμμετοχή αεροπορίας και ναυτικού).

(4) Ανορθόδοξου πολέμου με περιπόλους μάχης και αναγνωρί- σεως (ειδικές δυνάμεις).

(5) Εντός κατοικημένων τόπων.

(6) Βιαίας διάβασης ποταμού.

(7) Νυκτερινού αγώνα.

(8) Πυρηνικού Βιολογικού Χημικού Πολέμου.

(9) Επιχειρήσεις Μηχανικού, όπως η ενίσχυση αμυντικής οργά­νωσης τοποθεσίας, στρώση - άρση διαφόρων τύπων ναρκοπεδίων, κατασκευή - καταστροφή γεφυρών, δρομολογίων και λοιπών εμποδίων.

(10) Υποστήριξη των παραπάνω επιχειρήσεων με πυρά Πυροβο­λικού (με αίτηση, προπαρασκευή, ειδικά βλήματα, MLRS, RM-70) και πυρά αερο­σκαφών και ελικοπτέρων.

(11) Υλοποιείται ο εφοδιασμός - ανεφοδιασμός των μονάδων στις διάφορες κλάσεις, αναπληρώσεις.

(12) Αντιαεροπορική άμυνα (Hawk, ZU-23, OSA A/K).

8. Ηλεκτρονικό Παίγνιο Προσομοίωσης Ιδρύματος Μεσο­γειακών Μελετών

α. Το παίγνιο λειτουργεί σε πλήρη ηλεκτρονική βάση με δίκτυο υπο­λογιστών και εξελίσσεται σε πραγματικό χρόνο με εισαγωγή δεδομένων κατευθεί­αν από τους παίκτες. Η μηχανή του παιγνίου επιλύει αυτόματα τις στρατιωτικές ε­νέργειες. Πρόκειται για ένα ολοκληρωμένο εκπαιδευτικό εργαλείο σχεδιασμένο ώστε οι ασκούμενοι να έχουν στη διάθεσή τους ένα σύστημα παρακολούθησης των πολιτικών και στρατιωτικών συνεπειών της διαχείρισης κρίσεων που κάνουν. Λειτουργεί παράλληλα ως ένα παίγνιο πολιτικής στρατηγικής (crisis management strategy) και ως ένα πολεμικό παίγνιο (war game). Επίσης το παίγνιο χρησιμο­ποιείται για την ανάλυση διπλωματικών και στρατιωτικών καταστάσεων ή σεναρί­ων κρίσεων.

β. Στο παίγνιο δύο αντίπαλοι εμπλέκονται σε μια αντιπαράθεση που ξεκινά από την κατάσταση ειρήνης, εξελίσσεται σε κρίση με ή χωρίς στρατιωτική βία και δύναται, εφόσον η αποτροπή αποτύχει, να μεταπέσει σε ένοπλη αναμέ­τρηση. Οι αντίπαλοι εκκινούν με βάση ένα σενάριο με στόχους που δίδονται ξεχω­ριστά στην κάθε πλευρά από τους ελεγκτές του παιγνίου. Σκοπός των αντιπάλων είναι η υλοποίηση των στόχων του δικού τους σεναρίου σχεδιάζοντας και εκτελώ- ντας τη δική τους Στρατηγική Διαχείρισης Κρίσης.

γ. Τα μέσα που διαθέτουν είναι διπλωματικές και στρατιωτικές ενέρ­γειες (δηλώσεις ή πράξεις) που επιλέγουν ελεύθερα και εισάγουν μέσω των ελε­γκτών στο «μηχανισμό» έκβασης του παιγνίου. Όπως και στην πραγματικότητα, η εξαναγκαστική διπλωματία είναι η κύρια μέθοδος, ενώ η μετάπτωση σε πολεμική αναμέτρηση αποτελεί συνήθως τον έσχατο τρόπο υπεράσπισης συμφερόντων.

δ. Στο παίγνιο δημιουργείται ένα τεχνητό περιβάλλον πολιτκοστρα- τιωτικών πιέσεων που απαιτεί την εφαρμογή κατάλληλης στρατηγικής διαχείρισης της κρίσης. Το παίγνιο επιχειρεί να προσομοιώσει ακριβώς αυτές τις σύνθετες

-47-

-48-

συνθήκες όπου η στρατιωτική κινητοποίηση αποτελεί διπλωματικό μέσο - τη σύγ­χρονη εκδοχή αυτού που το περασμένο αιώνα οι Μεγάλες Δυνάμεις αποκαλούσαν «διπλωματία των κανονιοφόρων». Επομένως, πρόκειται για ένα παίγνιο εξάσκη­σης στην Επίκληση Ισχύος για τη διαμόρφωση Στρατηγικών Διαχείρισης Κρίσεων. Αυτό αναγκαστικά υπονοεί τη συνέργεια με διακριτούς ρόλους της πολιτικής ηγε­σίας και της στρατιωτικής ιεραρχίας για τη λήψη και εκτέλεση αποφάσεων για κάθε αντίπαλο.

ε. Οι παίκτες έχουν στη διάθεσή τους εκτός από την οθόνη του Ψη­φιακού Χάρτη, που χρησιμοποιείται για την ανάπτυξη των δυνάμεων (στρατιωτι­κών και άλλων) στην γεωγραφική περιοχή της κρίσης, την Κεντρική Οθόνη του παιγνίου. Σε αυτή και μέσα από τρία Tabstop παρουσιάζονται όλες οι παράμετροι του παιγνίου, καθώς και διάφορες απεικονίσεις της μέχρι τώρα πορείας του παι- γνίου.

HsnallPAHtUAS1CT| Cm* U&tr,ScawKJa Γι*π 1

στ. Αναλυτικότερα υπάρχουν:

(1) Πολιτικοί βαθμοί (Political Points [PP]). Είναι συνοπτικός δεί­κτης επίδοσης που προκύπτει από την εσωτερική υποστήριξη (Domestic Re­sponse) στις κυβερνητικές επιλογές. (ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ 1)

(2) Στρατιωτικοί βαθμοί (Military Points [MP]). Οι στρατιωτικοί βαθμοί είναι ένα μέτρο των επιδόσεων στρατιωτικών ενεργειών. (ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ 1)

(3) Διπλωματικοί βαθμοί (Diplomacy Points [DP]). Οι διπλωματι­κοί βαθμοί αντιπροσωπεύουν το βαθμό αποδοχής των ενεργειών των παικτών από το διεθνή παράγοντα. Ανάλογα με τη στάση του διεθνούς παράγοντα που έχει επιλέγει, οι ενέργειες των παικτών βαθμολογούνται με θετικούς βαθμούς, όταν η πολιτική του διεθνούς παράγοντα συμφωνεί με τις ενέργειες του παίκτη, ενώ σε αντίθετη περίπτωση με αρνητικούς. (ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ 1)

(4) Βαθμοί Πολιτικής Συνέπειας (Consistency Points [CP]). Οι βαθμοί πολιτικής συνέπειας δείχνουν πόσο απέχει η κάθε ενέργεια της πλευράς από την πολιτική στρατηγική που έχει επιλέξει. (ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ 1)

-49-

Διάγραμμα 1: Διαχρονική Εξέλιξη

ζ. Το διάγραμμα ΕΣΩΤΕΡΙΚΗΣ ΣΤΗΡΙΞΗΣ (Domestic Response) περιγράφει συνοπτικά την κατάσταση των εσωτερικών εκφραστών «Εναλλακτικών Πολιτικών Στρατηγικών» όσον αφορά τη συγκεκριμένη κρίση. Με πράσινο χρώμα εμφανίζονται οι υποστηρικτές των κυβερνητικών ενεργειών ενώ με κόκκινο οι πο­λέμιοι.

η. Πίνακας Εσωτερικής Στήριξης (Domestic Support)Ο Πίνακας Εσωτερικής Στήριξης είναι ένα επίπεδο που αποτελεί-

ται από είκοσι γραμμές και είκοσι στήλες. Στις γραμμές του τοποθετούνται είκοσι «αντιπρόσωποι» ομαδοποιημένοι σε πέντε γενικές πολιτικές στρατηγικές σε σχέση με τα θέματα.

(1) Στο Διάγραμμα 1 βλέπουμε τη μεταβολή της βαθμολογίας στη διάρκεια του παιγνίου. Οι κατακόρυφες διακεκομμένες γραμμές σηματοδοτούν το τέλος κάθε χρονικής περιόδου.

-50-

(2) Στο διάγραμμα Έντασης της κρίσης, η μπλε γραμμή περι­γράφει την ένταση που δημιουργούν οι ενέργειες της πρώτης πλευράς και η κόκκι­νη γραμμή την ένταση των ενεργειών της δεύτερης πλευράς. Η λεπτή μαύρη γραμμή είναι ο μέσος όρος της έντασης που δημιουργείται από τις δύο πλευρές.

(3) Το διάγραμμα «Επάρκειας Αντίδρασης» περιγράφει την απο- τελεσματικότητα των ενεργειών του παίκτη σε σχέση με την ένταση που αυτές οι ενέργειες δημιουργούν. Έτσι θετικές τιμές στην «επάρκεια αντίδρασης» έχουμε ό­ταν οι ενέργειες των παικτών πετυχαίνουν τον στόχο τους αυξάνοντας λίγο την έ­νταση μεταξύ των αντιπάλων αντίθετα, ενέργειες που κλιμακώνουν υπερβολικά την κρίση χωρίς να επιφέρουν αποτελέσματα, βαθμολογούνται αρνητικά.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ «Ε» ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ - ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

1. Η αποτελεσματική διαχείριση των κρίσεων αποβλέπει στην προσπάθεια αποφυγής εμπλοκής σε πόλεμο με την ταυτόχρονη διασφάλιση των εθνικών συμ­φερόντων. Διαπιστώνεται ότι η ετοιμότητα και η επάρκεια των θεσμών και των μέ­σων δεν αρκούν από μόνα τους για να καταστεί η διαχείριση μιας κρίσης αποτελε­σματική. Απαιτείται, επιπρόσθετα, η πλήρης γνώση των διαδικασιών και η εφαρ­μογή τους χωρίς παρεκκλίσεις. Η πολιτική ηγεσία δεν αρκεί μόνο να εντοπίσει την ουσία της κρίσης και να λάβει εύστοχες αποφάσεις, μέσα από την επιλογή των κα­ταλληλότερων διαδικασιών, αλλά πρέπει να θέτει πλήρως και περιοριστικά το πλαίσιο εντός του οποίου θα εκτελεστούν οι στρατιωτικές ενέργειες. Η πολιτική η­γεσία πρέπει να αντιληφθεί ότι οι πλέον κατάλληλες εξαναγκαστικές πολιτικές, αυ­τές που μπορούν να επιβάλλουν τη συναίνεση του αντιπάλου, είναι οι πλέον επι­κίνδυνες και αποσταθεροποιητικές από άποψη ελέγχου. Οι πολιτικοί προσανατο­λισμοί, τα προσωπικά χαρακτηριστικά της πολιτικής ηγεσίας και η τεχνοκρατική εμπειρία του ανθρώπινου δυναμικού, σε συνδυασμό με την ύπαρξη θεσμικής γνώσης των διεθνών κρίσεων και θεσμικής μνήμης επιτελούν σημαντικό ρόλο στην επιτυχή διαχείριση της κρίσης και στη διαφύλαξη των εθνικών συμφερόντων. Το παραδοσιακό μοντέλο λήψης απόφασης (Παράρτημα «Ε») είναι καταλληλότερο για την πολιτική ηγεσία. Οι επιλογές της πολιτικής ηγεσίας πρέπει να λαμβάνουν υπόψη τους τις παραμέτρους εντός των οποίων γίνονται οι επιλογές τους (Παράρ­

-51-

τημα «Δ»). Η στρατιωτική ηγεσία δεν αρκεί μόνο να σχεδιάσει τα ενδεχόμενα σχέ­δια. Θα πρέπει να αναπροσαρμόζει τη στρατηγική και τις επιλογές της, εφαρμόζο­ντας τη διαδικασία λήψης απόφασης με βάση το μοντέλο της προσαρμοστικότητας (Παράρτημα «Ε»).

2. Για να είναι επιτυχής η διαχείριση μιας κρίσης (δηλαδή η αποφυγή του πολέμου με ταυτόχρονη ικανοποίηση των εθνικών συμφερόντων), επιβάλλεται η τήρηση των δύο πολιτικών αρχών (αποφυγή φιλόδοξων στόχων και περιορισμός των μέσων που εμπλέκονται) και των επτά επιχειρησιακών αρχών (πολιτικός έ­λεγχος, σκόπιμη μείωση του ρυθμού των στρατιωτικών κινήσεων, συντονισμός στρατιωτικών και διπλωματικών ενεργειών συνεπών με τους διπλωματικούς στό­χους, αποφυγή ενεργειών που μπορεί να θεωρηθούν προληπτική επίθεση, οι στρατιωτικές και διπλωματικές ενέργειες να είναι συνεπής με την επιθυμία δια­πραγματεύσεων και να αφήνονται διέξοδοι διαφυγής στον αντίπαλο). Στην κρίση των Ιμίων οι πολιτικές αρχές τηρήθηκαν, όχι όμως και οι επιχειρησιακές αρχές και αυτό εξηγεί γιατί η Ελλάδα δεν μπόρεσε να προστατεύσει αποτελεσματικά τα εθνι­κά της συμφέροντα.

3. Η γνώση των επιθετικών και αμυντικών στρατηγικών διαχείρισης της κρίσης, από την πολιτική ηγεσία, είναι εξαιρετικής σπουδαιότητας για τη νίκη. Το ποιες αρχές θα επιλεγούν και πότε θα εφαρμοστούν είναι θέμα αποκλειστικά και μόνο της πολιτικής ηγεσίας. Η στρατιωτική ηγεσία αναλαμβάνει την εφαρμογή τους, χωρίς παρεκκλίσεις (χρονικά, τοπικά ή στην επιλεγόμενη στρατηγική). Οι λήπτες αποφάσεων πρέπει να αντιλαμβάνονται τις πραγματικές προθέσεις και δυ­νατότητες του αντιπάλου. Απαιτείται να γνωρίζουν πλήρως την κατάσταση των φι- λίων τμημάτων, στην περιοχή της κρίσης, σε πραγματικό ή πολύ κοντά στον πραγματικό χρόνο. Σε συνθήκες αβεβαιότητος και υψηλού ψυχολογικού στρες ε­νέργειες μεμονωμένων ατόμων, δίνοντας λάθος παραστάσεις στον εχθρό, μπορεί να οδηγήσουν σε ανεπιθύμητη κλιμάκωση και πολεμική αντιπαράθεση ή ήττα.

4. Η αποτελεσματικότητα των ομάδων χειρισμού κρίσεων στηρίζεται στην ιεράρχηση ρόλων και ισχύος, στην ύπαρξη πλήρων σχεδίων (για τις ποιο επικίν­δυνες περιπτώσεις), στο στυλ της ηγεσίας και στο ρόλο του ηγέτη, που είναι κατα­λυτικός για την έκβαση της κρίσης. Ο χαρισματικός ηγέτης παρουσιάζεται πιο απο­τελεσματικός και ισχυρός σε σχέση με την προ της κρίσης κατάσταση. Οι κίνδυνοι μιας κρίσης μπορεί να προκύψουν από τη διαπραγματευτική διαδικασία (επιλογή λανθασμένης διαπραγματευτικής στρατηγικής), το ρίσκο και την αβεβαιότητα (ση­μαντικό ρόλο επιτελούν οι πληροφορίες) και τις ατέλειες και τις ελλείψεις στη διαδι­κασία λήψης απόφασης. Ακόμη και αν όλα αυτά εφαρμοσθούν πλήρως ο κίνδυ­νος, όπως δείχνει η κρίση των Ιμίων, ενυπάρχει όταν υπάρχει αδυναμία των με­λών να συνεργαστούν για την επίτευξη των συμφωνημένων στόχων.

5. Η επιλογή της καταλληλότερης από τις στρατηγικές - τακτικές της δια­πραγμάτευσης (κάψιμο της γέφυρας, αμετάκλητη δέσμευση ή έμφαση στην πιθανό­τητα της καταστροφής), πρέπει να λαμβάνει υπόψη της τη φύση της διαφοράς, τη στρατηγική κουλτούρα του αντιπάλου (με έμφαση στον τρόπο δράσης-αντίδρασης σε προηγούμενες κρίσεις), την προσωπικότητα του ηγέτη της αντίπαλης πλευράς και του τρόπου με τον οποίο αυτός αποφασίζει (συμπεριφορά σε προηγούμενες κρίσεις), σε συνδυασμό με το είδος του καθεστώτος, τις διαστάσεις των κρίσεων (ψυχολογικές, κοινωνικοπολιτικές, τεχνολογικές), το σημαντικό ρόλο των ΜΜΕ και της πληροφόρησης, τις αξίες που διακυβεύονται και το επιθυμητό επίπεδο κλιμά­κωσης.

6. Το Σύστημα Χειρισμού Κρίσεων δεν μπορεί να είναι το ίδιο για όλα τα κράτη. Το κάθε κράτος έχει το δικό του, το οποίο είναι προσαρμοσμένο να προ­στατεύσει τα δικά του εθνικά συμφέροντα και να αντιμετωπίσει τις δικές του απει­

-52-

λές όπως τις εκτιμά. Επίσης η ισχύς όπως και η γεωγραφία κάθε κράτους είναι διαφορετικά.

7. Η ανάπτυξη και τελειοποίηση της θεωρίας των παιγνίων έχει θεμελιώδη επίδραση στη δημιουργία μοντέλων προσομοίωσης. Η προσομοίωση μιας στρα­τιωτικής επιχείρησης στα Πολεμικά Παίγνια βασίζεται σε ένα επιστημονικό υπόβα­θρο όπου λειτουργούν η Στρατηγική Σκέψη, η Θεωρία Αποφάσεων και η Θεωρία Παιγνίων.

8. Στα πολεμικά παίγνια δεν υφίσταται αυστηρή κατευθυντήρια γραμμή. Μοιάζουν με ηλεκτρονικά παιγνίδια αλλά δεν είναι. Κάθε εκπαιδευόμενος μπορεί να ακολουθήσει διαφορετική τακτική και να ανταποκριθεί διαφορετικά στις απαιτή­σεις του μεταβαλλόμενου σεναρίου. Στην πραγματικότητα ο αντικειμενικός σκοπός της εκπαίδευσης στο πολεμικό παίγνιο δεν είναι η αναζήτηση της άριστης λύσης σε ένα τακτικό πρόβλημα αλλά το πώς μπορεί να εκτελεστεί από τις διοικήσεις και τα επιτελεία με άριστο τρόπο μια παραδεκτή από τακτικής άποψη λύση. Με αυτόν τον τρόπο εκπαιδεύουμε προσωπικό/όργανα στη σχεδίαση υπό συνθήκες πίε­σης καθόσον τα υφιστάμενα σχέδια σχεδόν πάντα αλλάζουν κατά την εφαρ­μογή τους.

9. Οι ΕΔ έχουν αναγνωρίσεις τα οφέλη που μπορούν να αποκομίσουν τα στελέχη τους με τη χρήση των πολεμικών παιγνίων, ως εκπαιδευτικά βοηθήματα, τα οποία είναι:

α. Η δυνατότητα αξιολόγησης των διοικήσεων και επιτελείων σε δια­δικασίες εκτίμησης, σχεδίασης, λήψης απόφασης και διεξαγωγής επιχειρήσεων. Εντοπισμό των αδυναμιών τους, εξαγωγή συμπερασμάτων για το επίπεδο εκπαί­δευσης, τους τομείς που απαιτείται εντατικοποίηση της εκπαίδευσης και επανα- σχεδιασμό της εκπαίδευσης.

β. Να βοηθήσουν στην ανάπτυξη της πρωτοβουλίας, της αυτοπεποί­θησης και να μειώσουν τη διστακτικότητα, καθιστώντας τα στελέχη περισσότερο αποδοτικά στην εκτέλεση του έργου τους και της αποστολής τους.

10. Με βάση τα παραπάνω συμπεράσματα προτείνονται τα εξής:

α. Επειδή ο σύγχρονος στρατιωτικός, ως δυναμικός και ενθουσιώ­δης, μεταξύ άλλων αρετών του, είναι πολύ πιθανόν να αναζητήσει μια δυναμική στρατιωτική ενέργεια σε μια αναδυόμενη κρίση, ενώ παράλληλα δεν κατέχει πλή­ρως τη σπουδή και την τέχνη της διπλωματίας (πλην εξαιρέσεων), κρίνεται επιβε­βλημένη η παρουσία διπλωματών του Υπουργείου Εξωτερικών στην Ομάδα Χει­ρισμού Κρίσεων, από την ενεργοποίηση αυτής. Βεβαίως, αυτό μπορεί να γίνει και στην εξέλιξη μιας κρίσης, σε μεταγενέστερη φάση, πλην όμως θα έχει χαθεί ενδε­χομένως πολύτιμος χρόνος και δεν θα έχει αξιοποιηθεί ως τότε η πλήρης παρακο­λούθηση όλων των διαστάσεων μιας κρίσης (π.χ. Ίμια 1996) ή της διαφαινόμενης εχθρικής επιδίωξης, σε ενδεχόμενη επανάληψη παρομοίων σεναρίων (π.χ. προ- σάραξης εμπορικού πλοίου σε ελληνική βραχονησίδα). Μια συναφής πρόταση θα ήταν η συνεχής λειτουργία ενός εθνικού Κέντρου Χειρισμού Κρίσεων, παρουσία των φυσικών προσώπων που προβλέπεται να το επανδρώσουν από τον καιρό της ειρήνης από όλα τα εμπλεκόμενα Υπουργεία.

β. Να μελετηθούν όλες οι προηγούμενες κρίσεις μεταξύ Ελλάδας - Τουρκίας, προκειμένου να εξαχθούν συμπεράσματα για τη στρατηγική κουλτούρα του αντιπάλου και να δημιουργηθεί «θεσμική» μνήμη. Η μελέτη απαιτείται να γίνει από επιτροπή που θα περιλαμβάνει προσωπικό του πολιτικού και στρατιωτικού τομέα (εμπλεκόμενοι σε κρίσεις), εκπροσώπους των ΜΜΕ και εκπροσώπους της ακαδημαϊκής κοινότητας (διεθνολόγοι, ψυχολόγοι, κοινωνιολόγοι και ειδικοί στις διαπραγματεύσεις).

-53-

γ. Χρήσιμο, επίσης, θα ήταν η σπουδή πολλών σύγχρονων περι­πτώσεων Χειρισμού Κρίσεων σε παγκόσμιο επίπεδο, στο επίπεδο της Σχολής Ε­θνικής Άμυνας (ΣΕΘΑ) ή ακόμη και η συμμετοχή των σπουδαστών αυτής σε αντί­στοιχες ασκήσεις.

δ. Να μελετηθούν εκ νέου οι δυνατότητες αντιμετώπισης κρίσεων σε στρατιωτικό επίπεδο σε όλο το φάσμα της σύγκρουσης και σε όλα τα επίπεδα α­πειλών.

ε. Η έλλειψη γνώσης εκ μέρους των πολιτικών μελών του ΚΥΣΕΑ του επιχειρησιακού περιβάλλοντος και των εγγενών περιορισμών μπορεί να δη­μιουργήσει προβλήματα στην ταχεία και ορθή αντιμετώπιση κρίσεων. Η παρουσία των μελών του ΚΥΣΕΑ στο ΕΘΚΕΠΙΧ, η επίσκεψη στρατιωτικών μονάδων, η πα­ρακολούθηση διακλαδικών ασκήσεων, καθώς και η συμμετοχή τους σε παίγνια χειρισμού κρίσεων επί χάρτου (με ή χωρίς τη βοήθεια ηλεκτρονικών υπολογιστών) θα βοηθήσουν σημαντικά στο χειρισμό κρίσεων42.

στ. Να γίνεται περιοδική εκπαίδευση των συμμετεχόντων στη διαδικα­σία λήψης απόφασης σε περιόδους κρίσεων, σε όλα τα επίπεδα (πολιτικό, στρα­τιωτικό). Σε συνθήκες κρίσης απαιτείται προσωπικό εκπαιδευμένο και ικανό να λαμβάνει κρίσιμες αποφάσεις σε εξαιρετικά περιορισμένους χρόνους, υπό συνθή­κες πλήρους ή μερικής άγνοιας της πραγματικής καταστάσεως και κάτω από έντο­νη ψυχολογική πίεση η οποία δημιουργείται από την αίσθηση απειλής βασικών α­ξιών. Η εκπαίδευση μπορεί να γίνεται με τη χρήση «ασκήσεων εξομοίωσης κρίσε­ων». Για τη σύνταξη των ασκήσεων απαιτείται συνεργασία με διεθνολόγους, κοι­νωνιολόγους και ψυχολόγους καθώς και πλήρης γνώση του φαινομένου των κρί­σεων. Οι ασκήσεις εξομοίωσης κρίσεων επιβάλλεται να συνταχθούν έτσι ώστε:

(1) Να περιλαμβάνουν όλα τα πιθανά σενάρια.

(2) Να ελέγχουν:

(α) Την αποτελεσματικότητα του υφιστάμενου μηχανισμού και των διαδικασιών χειρισμού κρίσεων.

(β) Την καταλληλότητα και το επίπεδο εκπαίδευσης του προσωπικού και τους τομείς στους οποίους αυτό απαιτεί βελτίωση.

ζ. Στο πλαίσιο των ΕΔ:

(1) Συνέχιση της εκπαίδευσης των στελεχών όλης της κλίμακας της ιεραρχίας με την αξιοποίηση των Πολεμικών Παιγνίων.

(2) Αναβάθμιση των πεπαλαιωμένων πολεμικών παιγνίων και την προμήθεια νέων - βελτιωμένων, τα οποία θα προσομοιάζουν αποτελεσματικό­τερα την πολυπλοκότητα του σύγχρονου πεδίου της μάχης, θα υποστηρίζουν τη διεξαγωγή όλων των ειδικών επιχειρήσεων. Επιπροσθέτως, θα παρέχουν τη δυ­νατότητα εκτέλεσης διακλαδικών ασκήσεων όλων των επιπέδων.

η. Η Πολιτεία θα πρέπει να προβεί στην προμήθεια παιγνίων τα ο­ποία θα παρέχουν δυνατότητες διεξαγωγής ασκήσεων με ταυτόχρονη συμμετο­χή στρατιωτικών και πολιτικών αρχών. Τα παίγνια αυτά θα πρέπει να προσο­μοιάζουν την αντιμετώπιση καταστάσεων έντασης - κρίσης - επιχειρήσεων ή/και σύγχρονων μορφών απειλών όπως η τρομοκρατία.

11. Συνοψίζοντας θα λέγαμε:

α. Κυρίαρχο θέμα στη στρατηγική των παιγνίων είναι η δυνατότητα που προσφέρεται στους δρώντες να διακρίνουν με συγκεκριμένους υπολογισμούς

42 Λυμπέρης Χρήστος (1997), «Εθνική Στρατηγική και Χειρισμός Κρίσεων», σελ 191

-54-

την επιλογή και το είδος της δράσης, που είναι περισσότερο αποδοτικά και αναμέ­νεται ότι θα τους αποφέρουν σημαντικά πλεονεκτήματα.

β. Στη στρατηγική των πολεμικών παιγνίων η πρόβλεψη της συμπε­ριφοράς και των επιλογών των παικτών έχει κεντρική θέση. Θα προσθέταμε ότι το κύριο βάρος των διαφόρων αναλυτικών υποδειγμάτων δεν επικεντρώνεται μόνο στην προσπάθεια να δοθεί λύση σ’ ένα πρόβλημα, αλλά στο να δοθεί απάντηση στο ερώτημα «τι πρέπει να γίνει και πως πρέπει να συμπεριφερθεί κανείς».

γ. Η επίλυση μιας διαμάχης αποτελεί μια σύνθετη διαδικασία με πολ­λές προσεγγίσεις. Στη στρατηγική των παιγνίων προβάλλει η λογική ότι μια διαμά­χη που εκφράζει ανταγωνισμό, διένεξη ή κρίση μπορεί να επιλυθεί στα πλαίσια μιας διαδικασίας, όπου οι αντίπαλοι αυτοπεριορίζονται και αναζητούν μια αμοιβαία υποχώρηση, χωρίς να μειωθεί το κύρος τους ή να συρρικνωθούν ζωτικά συμφέ- ροντά τους.

δ. Πρέπει να γίνει κατανοητό ότι η Θεωρία Παιγνίων και τα Πολεμικά Παίγνια, ως εφαρμογή αυτής, αποτελούν εργαλεία σκέψης και δράσης και ως τέ­τοια εργαλεία πρέπει να μετέχουν στη διαδικασία λήψης απόφασης, καθώς και στο στρατηγικό σχεδιασμό - προγραμματισμό.

- Ο -

ΣΥΝΤΑΞΑΣ

Κων/νος Ζαφειρέλης

Σχης (ΠΒ)

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ«Α» Βιβλιογραφία «Β» Ορολογία«Γ» Μοντέλο Αποτελέσματος Διαχείρισης Κρίσης«Δ» Παράμετροι Επιλογών της Πολιτικής Ηγεσίας στη Διάρκεια μιας Κρίσης «Ε» Μοντέλα Λήψης Απόφασης«ΣΤ» Σύστημα Διαχείρισης Κρίσεων ΗΒ, ΓΑΛΛΙΑΣ, ΙΣΡΑΗΛ και ΤΟΥΡΚΙΑΣ «Ζ» Εφαρμογή της Θεωρίας Παιγνίων στη Διαχείριση Κρίσεων στις Ε/Τ κρί­

σεις 1987 (Sismik) και 1996 (Ίμια)

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ1. Βιβλία

α. Ελληνικά - Ελληνόγλωσσα

Βλαχοπούλου Αθανασία «Εμπειρική προσέγγιση της Nash ισορροπίας» Μεταπτυχιακή Διατριβή ΔΜΠΣ στα Πληροφοριακά Συστήματα, Πανεπιστήμιο Μακεδονίας 2010.(Επιβλέπον Καθηγητής Παπαναστασίου Ιωάννης).

Βαραβαρούσης Πάρης (1998), «Στρατηγική των Παιγνίων» (Αθήνα, εκδόσεις Παπαζήση).

Βαρουφάκης Ιωάνης (2007), «Θεωρία Παιγνίων: Η θεωρία που φιλοδοξεί να ενοποιήσει τις Κοινωνικές Επιστήμες» (Αθήνα, εκδόσεις Gutenberg)

Βλάσης Λεωνίδας Λγος (Σ) «Θεωρία Παιγνίων μια εναλλακτική διάσταση της Στρατηγικής Σκέψης». Στρατιωτική Επιθεώρηση, Τεύχος Μαρ-Απρ 2011

Ήφαιστος Παναγιώτης (1999), «Ιστορία, Θεωρία και Πολιτική Φιλοσοφία των Διεθνών Σχέσεων, 6η έκδοση» (Αθήνα, εκδόσεις Ποιότητα).

Ήφαιστος Π., Πλατιάς Αθ. (1992), «Ελληνική Αποτρεπτική Στρατηγική» (Αθήνα, εκδόσεις Παπαζήσης).

Ήφαιστος Παναγιώτης (2002), «Ο Πόλεμος και τα Αίτια του» (Αθήνα, εκδόσεις Ποιότητα).

Ηρακλείδης Αλέξης (2002), «Η Διεθνής Κοινωνία και οι Θεωρίες των Διεθνών Σχέσεων» (Αθήνα, εκδόσεις Ι Σιδέρης).

Κολιόπουλος Κων/νος (2008), «Η Στρατηγική Σκέψη, 2η Έκδοση» (Αθήνα, εκδόσεις Ποιότητα).

Κονδύλης Παναγιώτης (1999), «Θεωρία του Πολέμου» (Αθήνα, εκδόσεις Θεμέλιο).

Κουσκουβέλης I. Ηλίας (2004), «Εισαγωγή στις Διεθνείς Σχέσεις, 2η Έκδοση» (Αθήνα, εκδόσεις Ποιότητα).

Λυμπέρης Χρήστος (1997), «Εθνική Στρατηγική και Χειρισμός Κρίσεων, 3η έκδοση» (Αθήνα, εκδόσεις Ποιότητα).

Λυμπέρης Χρήστος (1999), «Πορεία σε Ταραγμένες Θάλασσες» (Αθήνα, εκδόσεις Ποιότητα).

Μοσχούτης Ν (2002), «Διαχείριση Κρίσεων - Στρατηγικές Χειρισμού Κρίσεων»

Μπουρλογιάννης Ιωάννης (1999), «Εθνική Άμυνα, Αποτρεπτική Ικανότητα της Χώρας» (Κείμενα Εργασίας 5, Ινστιτούτο Κ. Καραμανλής).

ΣΧΟΛΗ ΕΘΝΙΚΗΣ ΑΜΥΝΑΣ67η ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΣΕΙΡΑ20 Απρ 2015

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ «Α» ΣΤΗΝ ΑΤΟΜΙΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗΤΟΥ ΣΧΗ (ΠΒ) ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ ΖΑΦΕΙΡΕΛΗ

Α-2

Ντόκος Θ. - Τσάκωνας Π. (2005), «Στρατηγική Εθνικής Ασφαλείας» (Αθήνα, εκδόσεις Παπαζήση).

Πλατιάς Αθανάσιος (1994), «Ελληνικός Στρατηγικός Σχεδιασμός» (Αθήνα, εκδόσεις Παπαζήσης).

Πλατιάς Αθανάσιος (1995), «Το Νέο Διεθνές Σύστημα, Ρεαλιστική Προσέγγιση Διεθνών Σχέσεων» (Αθήνα, εκδόσεις Παπαζήσης).

Σημίτης Κων/νος (2005), «Πολιτική για μια Δημιουργική Ελλάδα, 1996-2004» (Αθήνα, εκδόσεις Πόλις)

Σιγουλάκης Δημήτριος Σχης (ΤΘ) «Στρατιωτική Διπλωματία και Χειρισμός Κρίσεων». Στρατιωτική Επιθεώρηση, Τεύχος Σεπ - Δεκ 2014

Sun Zu (1991): «Η τέχνη του πολέμου» (Θεσσαλονίκη, εκδόσειςΒάνιας).

Υπγου Χουχούλα Π. (2000) «Θεωρία των Παιγνίων» (Αθήνα, εκδόσεις ΥΠΕΘΑ 2000).

Φιλίνης Κώστας «Θεωρία των Παιγνίων και Πολιτική Στρατηγική» (Αθήνα, έκδοση β', εκδόσεις ΘΕΜΕΛΙΟ).

Χειλά Ειρήνη (1999), «Ο Ρόλος της Μεσολάβησης στο Χειρισμό Κρίσεων: Ο ΟΗΕ στην Εποχή της Μοναδικής Υπερδύναμης» (Αθήνα, εκδόσεις Ι. Σιδέρης)

β. Ξενόγλωσσα

Baylis, Smith and Owens (1997), The Globalization of World Politics An introduction to international relations, fourth edition published 2008 (Oxford, Oxford University Press).

Baylis, John, James J. Wirtz and Colin S. Gray (2010), Strategy in the Contemporary World 3rd edition (Oxford: Oxford University Press)

Bland, Michael (1998), ‘Communicating out of a Crisis’ (UK, Macmillan Press)

Booth K, Baylis J and Williams P (1975), ‘Contemporary Strategy’ (New York, Holmes and Meir Publishers)

Brecher, Michael (1993), ‘Crisis in World Politics: Theory and Reality’ (Oxford, Pergamon Press)

George, Alexander (1991), ‘Avoiding War: Problems of Crisis Management’, (Colorado, Westview Press)

Health Robert, (1998), ‘Dealing with the complete crisis - the crisis management shell structure’, (Pergamon, safety science)

Graham Allison (1971), ‘The Essence of decision: Explaining the Cuban Missiles Crisis’ (Boston, Little Brown)

Kaufmann W (1956), ‘Military Policy and National Security’ (Princeton, Princeton University Press)

Klann Gene (2003), ‘Crisis Leadership: Using Military Lessons, Organizational Experiences, and the Power of Influence to Lessen the Impact of Chaos on the People You Lead’ (North Carolina, Center for Creative Leadership)

Α-3

Schelling Thomas (1981), ‘The Strategy of Conflict’ (Harvard University Press)

2. Άρθρα Εφημερίδων και Επιστημονικών ΠεριοδικώνBrams Steven and Kilgour Marc (1987), ‘Threat Escalation and Crisis

Stability: A Game-Theoretic Analysis’ (The American Political Science Review, Vol. 81, No.3, pp 833-850)

Brecher Michael (1977), ‘Toward a Theory of International Crisis Behavior: A Preliminary Report’ (International Studies Quarterly, Vol. 21, No. 1, Special Issue on International Crisis: Progress and Prospects for Applied Forecasting and Management, pp 39-74

Brecher M and James P (1988) ‘Patterns of Crisis Management’, (The Journal of Conflict Resolution 32/3)

Brecher Michael and Wilkenfled Jonathan (1982), ‘Crises in World Politics’ (World Politics, Vol. 34, No. 3, pp 380-417)

Graham T. Allison, Philip Zelikow « Essence of Decision»: (Explaining the Cuban Missile Crisis), Longman, 1999.

Granville, King (2002), ‘Crisis Management & Team Effectiveness: A closer examination’, Journal of Business Ethics, 241-242

Pearson, Christine, M & Clair, Judith, A (1998), ‘Reframing Crisis Management, the Academy of Management Review’, vol 23, 63-65

Weng Yap Kwong (2009), ‘Managing Ahead of Crises: Rising Towards a Model of Adaptability’ (UK, University of Glasgow)

3. ΔιάφοραΚολιόπουλος Κωνσταντίνος «Διεθνείς Κρίσεις και Διαχείριση Κρίσεων»

Κοριζή Μαρία (2008), «Διαχείριση Κρίσεων: Η περίπτωση των Πυραύλων της Κούβας» (Πάντειο Πανεπιστήμιο, Διατριβή με επιβλέποντα τον κο Παπασωτηρίου)

Παπαναστασόπουλος Νικόλαος (2014), « Η διαχείριση κρίσεων στο θεσμικό σύστημα της ελληνικής εξωτερικής και αμυντικής πολιτικής. Το θεωρητικό πλαίσιο, η προσέγγιση των παιγνίων και οι προκλήσεις της εποχής» (Σημειώσεις ΣΕΘΑ).

Σωτηροπούλου Μαρίνα (2008), «Διαχείριση Κρίσεων, Η Επικοινωνιακή Διάσταση στο Επεισόδιο των Ίμια» (Πάντειο Πανεπιστήμιο, Διατριβή με επιβλέπουσα την κα Μ. Τσακάρεστου)

4. Ιστοσελίδεςhttp://www.econ.canterbury.ac.nz/personal pages/paul walker/ gt/

hist.htm - Χρονολόγιο της θεωρίας παιγνίων

http://www.gametheory.net/ Ιστότοπος αφιερωμένος στη θεωρίαπαιγνίων

http://www.cepa.newschool.edu/het/schools/game.htm Ιστοσελίδα θεωρίας παιγνίων

Α-4

http://www.match.uri.edu/~kulenm/mth381pr/GAMETH/gametheory.html Εισαγωγή στη θεωρία των παιγνίων

http://www.gestiopolis.com/recursos4/docs/rrhh/teorijuegos.htm Θεωρίαπαιγνίων

http://www.eumed.net/cursecon/juegros/presos.htm Δίλημμα του κρατουμένου

http://en.wikipedia.org/wiki/Game theory Η θεωρία παιγνίων όπως παρουσιάζεται στη Wikipedia

http://www.imm.gr/index.php?option=comcontent&task=view&id=462&Itemid =114 Αξιόλογος ιστόπος του Ιδρύματος Μεσογειακών Μελετών

ΟΡΟΛΟΓΙΑ1. Η κρίση διαφοροποιείται σημαντικά από τον πόλεμο. Σε καμία περί­

πτωση η κρίση, ακόμη και αν περιέχει άσκηση βίας, δεν συνιστά πολεμική αναμέ­τρηση. Στην πολεμική αναμέτρηση υπάρχει συστηματική και εκτεταμένη χρήση βί­ας ενώ στις κρίσεις η επίκληση ή η χρήση στρατιωτικής βίας ή ισχύος έχει «λει­τουργικό» σκοπό και χρησιμοποιείται ως μέσο πίεσης το οποίο είναι στενά συνδε- δεμένο με το πολιτικό μήνυμα. Από την άλλη ο πόλεμος μπορεί να αποτελεί τη συνέχεια μιας κρίσης, ενώ σε εδικές περιπτώσεις, όπως προαναφέρθηκε, είναι δυ- νατόν να μιλάμε για ενδοπολεμικές κρίσεις.

2. Η έννοια της διαχείρισης μιας κρίσης δεν συμπίπτει με την έννοια της επίλυσης συγκρούσεων (conflict resolution), ούτε και με τη διπλωματία εξαναγκα­σμού (coercive diplomacy). Η έννοια της διπλωματίας εξαναγκασμού είναι πιο πλατιά από την έννοια του χειρισμού μιας κρίσης. Το φαινόμενο της διαμάχης ή σύγκρουσης (conflict) διαφοροποιείται από εκείνο της κρίσης με μια σειρά ποιοτι­κών χαρακτηριστικών, όπως:

α. Η διαμάχη - σύγκρουση είναι έκφραση ετερογενών συμφερόντων, αξιών και πεποιθήσεων, η οποία εμφανίζεται όταν νέοι σχηματισμοί - φορείς της κοινωνικής αλλαγής έρχονται σε αντιπαράθεση με κατεστημένους περιορισμούς. Η διαμάχη αφορά, πάντα, πόλωση θέσεων ανάμεσα στα αντιμαχόμενα μέρη, με δια- κύβευμα τη μεταβολή των δεδομένων θέσεων. Στις διεθνείς σχέσεις η μεταβολή των θέσεων προέρχεται από τρεις κατευθύνσεις:

(1) Κατάσταση δομικής αδυναμίας της μίας πλευράς της οποίας η διαδικασία λήψης απόφασης περιορίζεται σημαντικά από την άλλη πλευρά. Αυτό μπορεί να είναι απόρροια ήττας σε πόλεμο ή προηγούμενη κρίση, αλλά και συνέ­πεια μιας «φινλανδοποίησης».

(2) Εσωτερική αλλαγή της μιας πλευράς.

(3) Διαπραγμάτευση.

β. Η διαμάχη είναι μια ανταγωνιστική διαδικασία η οποία μπορεί να περιλαμβάνει ένα ή περισσότερα ζητήματα διενέξεων, σε αντίθεση με την κρίση που εξελίσσεται γύρω από ένα προσδιορισμένο ζήτημα στο οποίο αυξάνεται η έ­νταση της εχθρικής αλληλεπίδρασης.

3. Η αποτροπή ασχολείται με τη «μη εφαρμογή βίας» και έχει λόγο όταν ο αντίπαλος δεν έχει ξεκινήσει κάποια ενέργεια, επειδή θα υποστεί αυξημένο κό­στος1. Η πετυχημένη αποτροπή αποσκοπεί στο να διατηρήσει την ειρήνη, ενώ ταυτόχρονα προστατεύει ζωτικά συμφέροντα. Όταν η αποτροπή αποτύχει τότε τα κράτη καταφεύγουν σε πόλεμο. Σε αντίθεση με την αποτροπή η στρατηγική του εξαναγκασμού αποσκοπεί σε ανατροπή ενέργειας του αντιπάλου.

ΣΧΟΛΗ ΕΘΝΙΚΗΣ ΑΜΥΝΑΣ67η ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΣΕΙΡΑ20 Απρ 2015

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ «Β» ΣΤΗΝ ΑΤΟΜΙΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗΤΟΥ ΣΧΗ (ΠΖ) ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ ΖΑΦΕΙΡΕΛΗ

1 Schelling T (1963), p 9

Β - 2

4. Ο αιφνιδιασμός μπορεί να είναι στρατηγικός ή τακτικός2. Ο στρατηγικός αιφνιδιασμός αναφέρεται στο ίδιο το γεγονός (πχ η τρομοκρατική επίθεση της 9/11, ή η επίθεση στο Περλ Χάρμπορ το 1941), ενώ ο τακτικός αιφνιδιασμός σχετί­ζεται με το πότε και που θα συμβεί η συγκεκριμένη πράξη. Ο επιτυχής αιφνιδια­σμός προσδίδει μεγάλο πλεονέκτημα βραχυπρόθεσμα, στρατηγικό ή τακτικό, σε αυτόν που τον πετυχαίνει.

5. Ο όρος «διαχείριση της κρίσης» δεν επαρκεί για να καλύψει πλήρως τη διαδικασία λήψης απόφασης κατά τη διάρκεια μιας κρίσης3. Επομένως είναι απα­ραίτητο να επισημανθεί η διαφοροποίηση μεταξύ «ηγεσίας κατά την κρίση» και «διαχείρισης της κρίσης». Η διαχείριση της κρίσης (crisis management) σχετίζεται κύρια με επιχειρησιακά θέματα, ενώ η ηγεσία κατά τη διάρκεια της κρίσης (crisis leadership) ασχολείται με το πώς οι ηγέτες χειρίζονται την ανθρώπινη απάντηση στην κρίση, περιλαμβανομένης και της δικής τους. Επομένως οι ηγέτες της κρίσης (crisis leaders) αποφασίζουν τι πρέπει να γίνει και αποφασίζουν τον τρόπο ενερ- γείας στο στρατηγικό επίπεδο, ενώ οι διαχειριστές της κρίσης (crisis managers) αποφασίζουν το πώς θα εκτελεστεί η απόφαση του στρατηγικού επιπέδου σε όλη την αλυσίδα της διοίκησης, ενεργώντας στο επιχειρησιακό και τακτικό επίπεδο.

6. Στο παρακάτω σχήμα φαίνεται διαγραμματικά η κρίση στο φάσμα των σχέσεων αντιπαράθεσης, για την πληρέστερη κατανόηση των όρων και τη διευκό­λυνση κατανόησης του φαινομένου της κρίσης.

Η Κρίση στο Φάσμα των Σχέσεων Αντιπαράθεσης

ΔΙΑΜΑΧΗ ΣΥ­ ΠΟΛΕΜΟΣΓΚΡΟΥΣΗ ΚΡΙΣΗ

ΕΝΑΡΞΗ ΚΛΙΜΑΚΩΣΗ

ΕΝΕΡΓΟΠΟΙΗΣΗ ΣΤΡΑΤΙ ΩΤΙΚΗ ΚΟΡΥΦΩΣΗΔΙΑΦΩΝΙΑ ΑΜΕΣΗΣ ΑΠΕΙΛΗΣ- ΚΙΝΗΤΟΠΟΙΗΣΗ

Διαφοροποίηση ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΕΣ ΚΙ­ ΠΡΟΕΤΟΙΜΑΣΙΑ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΕΣ ΕΠΙΧΕΙ­Απειλές σε Αξίες ΝΗΣΕΙΣ ΠΡΟΒΟΛΗΣ ΜΕ ΑΠΕΙΛΗΤΙΚΟ ΡΗΣΕΙΣ

ΧΑΡΑΚΤΗΡΑ Ελεγχόμενη Γενικευμένηή μη Βία Βία

Επίπεδο Έντασης*Πρωτοεμφανιζόμε- Επίπεδο Έντασης* Επίπεδο Επίπεδο Επίπεδο

νη Ένταση* Έντασης* Έντασης* Έντασης*

* Επισήμανση περιοχής κρίσης ανάλογα με την ένταση

ΒΑΣΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ ΘΕΩΡΙΑΣ ΠΑΙΓΝΙΩΝΣτα πλαίσια της Θεωρίας Παιγνίων έχουν διαμορφωθεί και αναπτυχθεί επι­

πλέον οι παρακάτω έννοιες:

1. Στοιχεία Παιγνίου: Παίκτες, κανόνες που διέπουν το παίγνιο, πληρο­φορίες που υπάρχουν ή δεν υπάρχουν κατά τη διάρκεια του παιγνίου, αξιολόγηση των διάφορων αποτελεσμάτων από τους παίκτες και μεταβλητές ελέγχου.

2 Pfaltzgraff Robert (2008)3 ibid

Β - 3

2. Παίκτης. Ο συμμετέχων σε μια ανταγωνιστική αναμέτρηση, ο οποίος κάνει στρατηγικές επιλογές. Πρόκειται για αυτόνομη μονάδα λήψης απόφασης. Άτομο, ομάδα, επιχείρηση, κράτος κλπ. προσπαθεί να βελτιστοποιήσει το δικό του όφελος έναντι των αντιπάλων του βασιζόμενος στους κανόνες, τους πόρους και στις πληροφορίες που έχει στη διάθεσή του.

3. Ορθολογικότητα. Σημαίνει ότι η δράση που αναλαμβάνει κάθε παίκτης είναι η καλύτερη δυνατή γι’ αυτόν, από την άποψη ότι μεγιστοποιεί τα κέρδη και ελαχιστοποιεί τις ζημίες. Αποτελεί βασικό αξίωμα της θεωρίας παιγνίων.

4. Ορθολογικός παίκτης. Ο παίκτης επιδιώκει το συμφέρον του δεδομέ­νων των ιδιαιτεροτήτων του. Όταν είναι βέβαιος ότι το ίδιο πράττει και ο αντίπαλός του ονομάζεται λειτουργικός παίκτης.

5. Πληροφοριακό σύνολο του παίκτη. Οι πληροφορίες που γνωρίζει ο παίκτης που ετοιμάζεται να κάνει την επιλογή προτού την πραγματοποιήσει.

6. Τέλεια πληροφόρηση. Σε κάθε στάδιο του παιγνίου ο παίκτης ξέρει όλες τις προηγούμενες κινήσεις, τόσο τις δικές του όσο και των άλλων, καθώς και όλες τις επιτρεπόμενες μελλοντικές επιλογές. Ωστόσο, μόνο τα δυναμικά παίγνια μπορούν να είναι τέλειας πληροφόρησης. Τα περισσότερα παίγνια που μελετά η θεωρία παιγνίων - με αξιοσημείωτες όμως εξαιρέσεις - είναι ατελούς πληροφόρη­σης.

7. Πλήρης Πληροφόρηση. Κάθε παίκτης γνωρίζει τις στρατηγικές και τις ανταμοιβές των υπολοίπων παικτών, αλλά όχι απαραίτητα και τις ενέργειες στις οποίες αυτοί προβαίνουν. Σε αυτό ακριβώς το σημείο εντοπίζεται και η διαφορά της από την τέλεια πληροφόρηση.

8. Ανταμοιβές. Οι δυνατές εκβάσεις ενός παιχνιδιού, εκφρασμένες συνή­θως σαν αριθμοί.

9. Τιμή. Οι ανταμοιβές ενός παιχνιδιού, συνήθως εκφρασμένες αριθμητι­κά, που προκύπτουν όταν οι παίκτες παίζουν βέλτιστα.

10. Στρατηγική. Οι διαθέσιμες επιλογές που έχουν τη δυνατότητα να κά­νουν οι παίκτες, ένας από τους τρόπους με τους οποίους μπορεί να παιχτεί ένα παιχνίδι. Επίσης με τον όρο «στρατηγική» νοείται ταυτόχρονα η επιλογή και η απόφαση κάθε παίκτη. Η Στρατηγική διακρίνεται σε.

α. Βέλτιστη. μια συγκεκριμένη στρατηγική για έναν παίκτη (καθαρή ή μικτή) που του εξασφαλίζει ότι η ανταμοιβή που προκύπτει είναι η καλύτερη που ο συγκεκριμένος παίκτης μπορεί να πετύχει έναντι όλων των δυνατών επιλογών των αντιπάλων του.

β. Καθαρή. επιλογή κάποιου εξαιρετικά συγκεκριμένου τρόπου δρά­σης (κίνηση). Πρόκειται για την απλούστερη στρατηγική.

γ. Μεικτή. εμφανίζεται κάτω από συνθήκες αβεβαιότητας για το ποια είναι η βέλτιστη καθαρή στρατηγική. Ο παίκτης ενεργεί σαν να διαλέγει τυχαία με­ταξύ δύο ή περισσότερων καθαρών στρατηγικών. Επιλέγεται ένα μίγμα ενός συ­νόλου καθαρών στρατηγικών.

δ. Αυστηρά κυρίαρχη. η κίνηση που αποτελεί βέλτιστη αντίδραση σε οποιαδήποτε κίνηση κάνει ο αντίπαλος. Εγγυάται σε έναν παίκτη υψηλότερες αποδόσεις από εκείνες που θα είχε αν επέλεγε οποιαδήποτε άλλη στρατηγική, έ­ναντι όλων των πιθανών στρατηγικών του αντιπάλου του.

Β - 4

ε. Αυστηρά κυριαρχούμενη στρατηγική, η στρατηγική που οδηγεί με βεβαιότητα σε κατώτερα αποτέλεσμα, σε σύγκριση με κάποια άλλη στρατηγική. Έχει στη διάθεσή της, δηλαδή, μια εναλλακτική στρατηγική που είναι αυστηρά κυ­ρίαρχη.

11. Ισορροπία του παιγνίου. Μια σταθερή κατάσταση πραγμάτων στην οποία δεν υπάρχουν εσωτερικοί (ή ενδογενείς) παράγοντες που να μπορούν να τη μεταβάλουν. Ένα αποτέλεσμα των στρατηγικών προς τις οποίες οι ορθολογικά σκεπτόμενοι παίκτες είναι αναγκασμένοι να οδηγούνται. Κανείς παίκτης δεν μπο­ρεί να αλλάξει μονομερώς τη στρατηγική του προκειμένου να πετύχει μια καλύτερη ανταμοιβή.

12. Λύση παιγνίου. μια βέλτιστη στρατηγική για κάθε παίκτη, μαζί με την προκύπτουσα τιμή του παιχνιδιού.

13. Λογικός χρόνος. ο χρόνος (στον οποίο εκτυλίσσεται το παίγνιο) κατά τον οποίο ο παίκτης σκέπτεται ποια θα είναι η πρώτη κα μοναδική επιλογή του.

14. Ιστορικός ή πραγματικός χρόνος. ο χρόνος στη διάρκεια του οποίου έχουμε «γεγονότα». Γίνονται δηλαδή πραγματικές στρατηγικές επιλογές, οι οποίες με χειροπιαστό τρόπο τροφοδοτούν τις σκέψεις των παικτών.

15. Δόγμα Harsanyi - Aumann. Διατυπώθηκε από τον John C. Harsanyi και υποστηρίχθηκε αργότερα από τον Robert Aumann. Και οι δύο επιστήμονες τι- μήθηκαν με το βραβείο Nobel στα Οικονομικά το 1994 και το 2005, αντιστοίχως. Σύμφωνα με αυτό, όταν Ν παίκτες που σκέπτονται ορθολογικά έχουν τις ίδιες πληροφορίες, πρέπει να συναγάγουν τα ίδια συμπεράσματα και να καταλήξουν στο ίδιο συμπέρασμα.

16. Το δίλημμα του κρατουμένου. ένα συμμετρικό παιχνίδι δύο ατόμων που εμφανίζεται συχνά και στο οποίο ο κάθε παίκτης έχει δύο επιλογές. να συνερ­γαστεί ή να αποστατήσει. Η καλύτερη επιλογή και για τους δύο κρατούμενους, αν τους αντιληφθούμε ως σύνολο, είναι να συνεργαστούν και οι δύο. Στην περίπτωση που ο άλλος αποστατήσει, οι ανταμοιβές που προκύπτουν είναι η χειρότερη και η καλύτερη δυνατή, αντίστοιχα.

17. Το παιχνίδι του δειλού. ένα συνηθισμένο συμμετρικό παιχνίδι δύο α­τόμων, στο οποίο κάθε παίκτης έχει δύο στρατηγικές. να παρεκκλίνει για να απο­φύγει μια σύγκρουση ή μια αναμέτρηση ή αλλιώς να συνεχίσει μπροστά και να προκαλέσει μια σύγκρουση, αν ο αντίπαλός του στο μεταξύ δεν έχει επιλέξει να αποκλίνει. Αν και οι δύο παίκτες αρνηθούν να παρεκκλίνουν επέρχεται καταστρο­φή. Διαφορετικά, αν ο ένας οπισθοχωρήσει, ο άλλος κερδίζει.

18. Το παίγνιο του γερακιού - περιστεριού (ή παίγνιο του κοτόπου­λου). ένα συμμετρικό παιχνίδι δύο ατόμων, σύμφωνα με το οποίο ο κάθε παίκτης έχει δύο επιλογές. ή να είναι επιθετικός, υιοθετώντας την αρπακτική στρατηγική του γερακιού ή να είναι υποχωρητικός, υιοθετώντας τη στρατηγική του περιστεριού ή του κοτόπουλου, αν και οι δύο γίνουν γεράκια, αυτή είναι η χειρότερη γι’ αυτούς έκβαση. Αν και οι δύο γίνουν περιστέρια, τότε θα έχουν ισόρροπο αμοιβαίο όφε­λος. Στην περίπτωση που ο ένας γίνει γεράκι και ο άλλος περιστέρι, ο πρώτος κερδίζει και ο δεύτερος χάνει.

19. Απόδοση (Ωφέλεια): Είναι μια αυθαίρετη τιμή(>1), για μια δράση ενός ατόμου τέτοια ώστε, αν δώσουμε σε 2 δράσεις μια τιμή Χ και Ψ, αντίστοιχα, τότε αν ϋ(Χ)>ϋ(Ψ) L φορές δηλαδή ϋ(Χ)=υ*ϋ(Ψ) τότε το συγκεκριμένο άτομο προτιμά

Β - 5

την X δράση από την Ψ, L φορές, όπου L η ένταση της προτιμήσεως. (Η ωφέλεια δεν αρκεί να αντανακλά τη διάταξη των προτιμήσεων αλλά και την ένταση αυτών.)

20. Προσδόκιμη Ωφέλεια (EU: Expected Utility)

α. Αν ένας παίκτης έχει στη διάθεσή του Ν αμιγείς στρατηγικές (S1, S2,...Sn), τότε η μικτή στρατηγική Μ ορίζεται από τις πιθανότητες (P1, P2, ...Pn) με τις οποίες πρέπει να επιλέξει κάθε μια από τις καθαρές στρατηγικές του4.

β. Επιλέγουμε μεικτή στρατηγική αν υπάρχει αβεβαιότητα σχετικά με τις στρατηγικές που θα επιλέξει ο αντίπαλος, όταν θέλουμε να κρατήσουμε σε α­βεβαιότητα τον αντίπαλο και όταν το Παίγνιο δεν έχει καμία ή περισσότερες από μία ισορροπίες Nash5.

γ. Στο Παίγνιο 1 (σελ. 37), αν ο C επιλέξει την Β1 με πιθανότητα q1=1/3 και την Β2 πιθανότητα q2=(1-q1)=2/3 τότε η προσδοκώμενη ωφέλεια για τον R αν επιλέξει την Α1 στρατηγική Εϋ(Α1), δίνεται από το θεώρημα πιθανοτήτων του Bayes6,7

21. Η θεμελίωση της ΙΝΜΣ (Αξίωμα 1 - Αδιαφορία). Κανένας από τους δύο παίκτες δεν έχει λόγο να επιλέξει μία από τις καθαρές στρατηγικές του. Είναι και οι δύο εξίσου ευλογοφανείς και επομένως οι παίκτες δεν έχουν λόγο να επιλέ- ξουν τη μία ή την άλλη από τις δύο καθαρές στρατηγικές τους. Είναι δηλαδή στρα­τηγικά αδιάφοροι μεταξύ των δύο στρατηγικών8.

22. Η θεμελίωση της ΙΝΜΣ (Αξίωμα 2 - Τυχαία Επιλογή). Όταν οι παί­κτες είναι αδιάφοροι μεταξύ καθαρών στρατηγικών επιλέγουν μεταξύ των στρατη­γικών αυτών τυχαία. Επιπλέον, οι πιθανότητες που διέπουν αυτές τις επιλεγμένες στην «τύχη» στρατηγικές πρέπει να είναι συνεπείς με το Αξίωμα 19, όπως παρα­πάνω.

4 Βαρουφάκης Γιάνης, «Θεωρία Παιγνίων» (Η θεωρία που φιλοδοξεί να ενοποιήσεις τις κοινωνικές επιστήμες). Gutenberg 20075 Το ίδιο6 Κληρικός, φιλόσοφος και μαθηματικός (1702-1751).7 Χούχουλας Παναγιώτης Υπγος (ΠΒ), «Θεωρία Παιγνίων». ΕΠΥΕΘΑ.8 Βαρουφάκης Γιάνης, «Θεωρία Παιγνίων» (Η θεωρία που φιλοδοξεί να ενοποιήσεις τις κοινωνικές επιστήμες). Gutenberg 20079 Το ίδιο

ΣΧΟΛΗ ΕΘΝΙΚΗΣ ΑΜΥΝΑΣ67η ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΣΕΙΡΑ20 Απρ 2015

ΜΟΝΤΕΛΟ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΟΣ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΤΗΣ ΚΡΙΣΗΣ

Δραστηριότητα Υπερδύναμης /Ρόλος Διεθνούς Οργανισμού

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ «Γ» ΣΤΗΝ ΑΤΟΜΙΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗΤΟΥ ΣΧΗ (ΠΒ) ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ ΖΑΦΕΙΡΕΛΗ

Περιεχόμενο

Αποτελεσματικότητα

Αντίληψη Δρώντα

Συμπεριφορά Δρώντα Αποτέλεσμα

Κύρια Αντίδραση--------------------------------------

Ουσία

Τεχνικές Διαχείρισης Τύπος

Διάρκεια

1. Σύμφωνα με το μοντέλο αυτό η συμπεριφορά των δρώντων σε μια κρί­ση, όπως αυτή αποτυπώνεται από τη μέγιστη αντίδρασή του στο συμβάν πυροδό­τησης και η έκταση και η σοβαρότητα της χρήσης βίας έχουν αποτέλεσμα στην ουσία, τον τύπο και τη διάρκεια της κρίσης. Η αντίδραση των δρώντων είναι ανα­μενόμενο να επηρεάζεται από την ένταση της εμπλοκής των υπερδυνάμεων και των διεθνών οργανισμών.

2. Οι κατηγορίες της κύριας αντίδρασης διακρίνονται σε:

α. Μη βίαιη αντίδραση.

β. Μη βίαιη στρατιωτική αντίδραση.

γ. Βίαιη στρατιωτική αντίδραση.

3. Μείζον αντίδραση και αποτέλεσμα της κρίσης

α. Αναμένεται, με βάση τη θεωρία, ότι όσο ποιο βίαιη είναι η κύρια αντίδραση τόσο περισσότερο είναι πιθανόν:

(1) Οι αξίες του δρώντα (αντικειμενικοί σκοποί) να εκπληρωθούν πλήρως (νίκη) ή σε σημαντικό μέρος (συμβιβασμός). Σε αντίθεση η μειωμένη ή καθόλου χρήση βίας μπορεί να οδηγήσει σε αποτελμάτωση ή ήττα.

(2) Το αποτέλεσμα θα είναι συμφωνία (επίσημη ή ημιεπίσημη). Σε αντίθεση με τη μειωμένη χρήση βίας που οδηγεί σε σιωπηρή, μονομερή ή ξε- θώριασμα.

(3) Η κρίση θα είναι μεγαλύτερη σε ένταση.

Γ-2

(4) Όσο αυξάνεται η ένταση της εμπλοκής των υπερδυνάμεων θα υπάρχει αντίστοιχη μείωση επίτευξης των αντικειμενικών σκοπών, μείωση των επίσημων ή ημιεπίσημων συμφωνιών και αύξηση της διάρκειας της κρίσης.

(5) Η θεωρητική εκτίμηση γίνεται στη βάση ότι οι δρώντες που χρησιμοποιούν τη βία θεωρούν ότι η χρήση της θα τους επιτρέψει με μεγαλύτερη πιθανότητα να επιτύχουν τους στόχους τους. Επίσης το γεγονός της χρήσης βίας θα απαιτήσει αποφασιστικά αποτελέσματα. Η εμπλοκή των υπερδυνάμεων διευ­ρύνει τη φύση της κρίσης και έτσι οδηγεί αφενός σε άμβλυνση της επίτευξης των στόχων και αφετέρου σε μεγαλύτερη διάρκεια της κρίσης.

β. Εμπειρικές μελέτες κρίσεων1 έδειξαν ότι όσο ποιο βίαιη είναι η α­ντίδραση του δρώντα στο συμβάν που πυροδότησε την κρίση τόσο μεγαλύτερη είναι η πιθανότητα επίτευξης των στόχων. Η ενεργός εμπλοκή των υπερδυνάμε­ων, αμβλύνει την επίτευξη των στόχων, ο τερματισμός της κρίσης καταλήγει συνή­θως σε συμφωνία, ενώ επιμηκύνεται η διάρκεια της κρίσης.

4. Σφοδρότητα της βίας και έκβαση της κρίσης

α. Η σφοδρότητα της βίας χρησιμοποιείται ως τεχνική διαχείρισης μιας κρίσης. Η σφοδρότητα της βίας θεωρείται «χαμηλή» όταν δεν χρησιμοποιείται βία ή η βία περιορίζεται σε μικρής κλίμακας συγκρούσεις στις οποίες υπάρχουν ελάχιστοι ή καθόλου θάνατοι ή τραυματισμοί. Η σφοδρότητα της σύγκρουσης θε­ωρείται «υψηλή» όταν υπάρχουν σοβαρές συγκρούσεις και πλήρους κλίμακας πό­λεμος.

β. Από τη θεωρία αναμένεται ότι όσο μεγαλύτερη ένταση βίας επιλέ­γεται, τόσο πιθανότερο είναι:

(1) Οι αξίες του δρώντα (αντικειμενικοί σκοποί) να εκπληρωθούν πλήρως (νίκη) ή σε σημαντικό μέρος (συμβιβασμός). Σε αντίθεση η χαμηλή ένταση βίας μπορεί να οδηγήσει σε αποτελμάτωση ή ήττα.

(2) Το αποτέλεσμα να είναι συμφωνία (επίσημη ή ημιεπίσημη). Σε αντίθεση η χαμηλή ένταση βίας οδηγεί σε σιωπηρή, μονομερή ή ξεθώριασμα.

(3) Η κρίση να είναι μεγαλύτερη σε ένταση.

(4) Επιπρόσθετα αναμένεται ότι όσο αυξάνεται η εμπλοκή των υπερδυνάμεων ή και των διεθνών οργανισμών υπάρχει αύξηση της πιθανότητας επίτευξης των αντικειμενικών σκοπών, μείωση των επίσημων ή ημιεπίσημων συμφωνιών και αύξηση της διάρκειας της κρίσης.

(5) Η θεωρητική εκτίμηση γίνεται στη βάση ότι η βία χρησιμο­ποιείται στις περιπτώσεις που αναμένεται μεγαλύτερη πιθανότητα επίτευξης των στόχων. Η χρήση βίας υψηλού επιπέδου επιβάλλει η λήξη της κρίσης να γίνεται με συμφωνία (επίσημη ή ημιεπίσημη). Η εμπλοκή των υπερδυνάμεων ή του ΟΗΕ α­φενός οδηγεί σε τερματισμό της κρίσης μέσω συμφωνίας και αφετέρου οδηγεί σε επιμήκυνση της διάρκειας της κρίσης.

γ. Εμπειρικές μελέτες κρίσεων2 έδειξαν ότι η μεγαλύτερη σφοδρότητα της χρήσης βίας, σαν εργαλείο διαχείρισης κρίσεων, οδηγεί σε μικρότερη πιθανό­τητα η κρίση να καταλήξει σε επίσημες ή ημιεπίσημες συμφωνίες και αυτό είναι α­ντίθετο με τη θεωρητική πρόβλεψη. Η εμπλοκή των υπερδυνάμεων ή και των διε­

1 Brecher Michael (1982), p 401-4022 Brecher Michael (1982), p 403-404

Γ-3

θνών οργανισμών τροποποιεί την προαναφερθείσα τάση καθόσον όσο αυξάνει η εμπλοκή τους τόσο αυξάνονται οι πιθανότητες επίτευξης των αντικειμενικών σκο­πών και επίσημης ή ημιεπίσημης συμφωνίας, ενώ ταυτόχρονα παρατείνεται η διάρκεια της κρίσης.

5. Έκταση της βίας και αποτέλεσμα της κρίσης

α. Η έκταση της χρήσης βίας, ως εργαλείου χειρισμού κρίσεως, δια­φοροποιείται από περιπτώσεις στις οποίες η χρήση βίας χρησιμοποιείτο περιθω­ριακά. Από τη θεωρία αναμένεται ότι όσο αυξάνεται η έκταση της χρήσης βίας τόσο πιθανότερο είναι:

(1) Οι αξίες του δρώντα (αντικειμενικοί σκοποί) να εκπληρωθούν πλήρως (νίκη) ή σε σημαντικό μέρος (συμβιβασμός). Σε αντίθεση με τη χρήση μειωμένης έκτασης βίας που μπορεί να οδηγήσει σε αποτελμάτωση ή ήττα.

(2) Το αποτέλεσμα να είναι συμφωνία (επίσημη ή ημιεπίσημη). Σε αντίθεση η μειωμένη έκτασης βίας οδηγεί σε σιωπηρή, μονομερή ή ξεθώρια- σμα.

(3) Η κρίση να είναι μεγαλύτερη σε ένταση.

(4) Επιπρόσθετα αναμένεται ότι όσο αυξάνεται η εμπλοκή των υπερδυνάμεων ή και των διεθνών οργανισμών θα υπάρχει μείωση της πιθανότη­τας επίτευξης των αντικειμενικών σκοπών, μείωση των επίσημων ή ημιεπίσημων συμφωνιών και αύξηση της διάρκειας της κρίσης.

(5) Η θεωρητική εκτίμηση γίνεται στη βάση ότι στις περιπτώσεις που η βία είναι η αποκλειστική ή η κεντρική τεχνική διαχείρισης της κρίσης τείνει να είναι περισσότερο σοβαρή και η κρίση και να παρατείνεται η διάρκειά της. Η παρα- τεταμένη διάρκεια της κρίσης έχει σαν αποτέλεσμα να διευκολύνεται η επίτευξη συμφωνιών και να επιτυγχάνονται οι στόχοι πλήρως ή μερικώς. Η εμπλοκή των υπερδυνάμεων τροποποιεί τα προαναφερθέντα επειδή συνήθως διευρύνει τις κρί­σεις και οδηγεί σε στρατηγικές συγκρούσεις. Αυτό με τη σειρά του μειώνει την επί­τευξη των στόχων και την πιθανότητα να καταλήξει σε συμφωνία (επίσημη ή ανε­πίσημη) και παρατείνει ακόμη περισσότερο τη διάρκεια της κρίσης.

β. Εμπειρικές μελέτες κρίσεων3 έδειξαν ότι όσο ποιο εκτεταμένος εί­ναι ο ρόλος της χρήσης βίας, σαν εργαλείο διαχείρισης κρίσεων, τόσο πιθανότερο είναι να επιτευχθούν οι στόχοι. Η μεγάλη εμπλοκή των υπερδυνάμεων ή και των διεθνών οργανισμών έχει στενή σχέση μεταξύ έκτασης της βίας και διάρκειας της κρίσης.

6. Η μελέτη για την κλιμάκωση της απειλής και η επίδρασή της στη σταθε­ρότητα της κρίσης4 κατέληξε στα εξής: Η σταθεροποίηση μιας κρίσης είναι πάντα πιθανή όταν και οι δύο δρώντες απειλήσουν αξιόπιστα με αντίποινα στο επίπεδο που καθορίζεται από την ισορροπία αποτροπής. Στις περιπτώσεις μετακίνησης από το status quo η κρίση δεν μπορεί να σταθεροποιηθεί σε μια νέα θέση ισορρο­πίας όταν χρησιμοποιούνται ήπιες απειλές, επειδή οι ήπιες απειλές μπορεί να ο­δηγήσουν τον αντίπαλο να πιστέψει ότι μπορεί να βελτιώσει τη θέση του και έτσι η κατάσταση τελικά επιδεινώνεται και για τους δύο. Για τη σταθεροποίηση απαιτού- νται απειλές ακόμη μεγαλύτερης κλιμάκωσης. Στην περίπτωση όμως που τα δύο

3 Brecher Michael (1982), p 403-4044 Brams Steven (1987)

Γ-4

κράτη βρίσκονται σε ασυμμετρία ισχύος τότε ο πιο συνεργασιακός μπορεί να απο­δεχθεί την κατάσταση και να μετριαστεί η κρίση (πχ κρίση πυραύλων στην Κούβα).

7. Ανακεφαλαιώνοντας τα παραπάνω μπορούμε να πούμε:

α. Η απειλή χρήσης βίας και η χρήση βίας σε καταστάσεις κρίσεων είναι αποτελεσματική και βοηθά στην επίτευξη των στόχων.

β. Η επέμβαση των υπερδυνάμεων για την επίλυση κρίσεων μπορεί να οδηγεί σε συμφωνία (επίσημη ή ανεπίσημη) για τον τερματισμό της κρίσης, πλην όμως η συμφωνία δεν ικανοποιεί απαραίτητα τα εμπλεκόμενα μέρη τα οποία δεν επιτυγχάνουν τους στόχους τους.

γ. Η χρήση σφοδρής βίας πιθανόν να τερματίσει μια κρίση χωρίς να επιτευχθεί κάποια συμφωνία. Ωστόσο όσο μεγαλύτερη είναι η εμπλοκή των Ηνω­μένων Εθνών τόσο μεγαλύτερη είναι η τάση για την επίτευξη συμφωνίας.

δ. Η εμπλοκή των υπερδυνάμεων και των Διεθνών Οργανισμών επι­μηκύνει το χρόνο των κρίσεων.

ε. Η σοβαρή εμπλοκή των Ηνωμένων Εθνών, στην κρίση, οδηγεί τα μέρη να φτάσουν σε επίσημη ή ημιεπίσημη συμφωνία.

ΣΧΟΛΗ ΕΘΝΙΚΗΣ ΑΜΥΝΑΣ67η ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΣΕΙΡΑ20 Απρ 2015

ΠΑΡΑΜΕΤΡΟΙ ΕΠΙΛΟΓΩΝ ΤΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΗΓΕΣΙΑΣ ΣΤΗ ΔΙΑΡΚΕΙΑ ΜΙΑΣ ΚΡΙΣΗΣ

1. Οι πολιτικοί ηγέτες θεωρούν ότι είναι πιο κοντά στη νίκη όταν:

α. Διαθέτουν υπεροχή ισχύος και το πλεονέκτημα της πρώτης επίθε­σης.

β. Πιστεύουν ότι η αποφασιστικότητα είναι με το μέρος τους και προσδοκούν πολιτική και στρατιωτική αλληλεγγύη από έξω.

2. Οι πολιτικοί ηγέτες προτιμούν την επιλογή της σταθερής θέσης (μπορεί να περιλαμβάνει και τον εξαναγκασμό) και όχι τη συνδιαλλαγή όταν:

α. Πιστεύουν ότι η στρατηγική του εξαναγκασμού είναι πιο αποτελε­σματική.

β. Στο παρελθόν ο αντίπαλος υπεχώρησε όταν τηρήθηκε σταθερήθέση.

γ. Ο αντίπαλος είναι τρωτός στον εξαναγκασμό ή στο φόβο πολέμου.

δ. Ο αντίπαλος έχει προβεί σε υποχωρήσεις κατά τη διάρκεια της παρούσας διαφοράς, επιδεικνύοντας αναποφασιστικότητα και αδυναμίες.

ε. Ο αντίπαλος δεν ανταποκρίθηκε στο παρελθόν σε υποχωρήσεις και δεν έχει εκδηλώσει, στην παρούσα κρίση, ανάλογη πρόθεση.

στ. Εκτιμάται ότι ο αντίπαλος έχει επιθετικές προθέσεις.

ζ. Υπάρχει σχέση εχθρότητας μεταξύ των δύο πλευρών.

η. Υπάρχει δυσκολία επαλήθευσης της ανταπόκρισης σε συνεργασία από τον αντίπαλο και η μη ανταπόκριση θα θέσει σε δυσμενή κατάσταση τη μία πλευρά.

3. Συνθήκες οι οποίες ευνοούν την προσφυγή σε συμβιβασμό (παραχω­ρήσεις), είναι οι παρακάτω:

α. Η επίτευξη συμφωνίας έχει μεγάλη αξία λόγω κοινών συμφερό­ντων, εξοικονόμησης πόρων για άλλους σκοπούς ή επειδή ο χρόνος επιδρά αρνη­τικά στη μελλοντική επίτευξη συμφωνίας.

β. Οι όροι της συμφωνίας αξιολογούνται ως μεγάλης αξίας.

γ. Η απουσία συμφωνίας κοστίζει πολύ.

δ. Η αντίπαλη πλευρά θα ανταποκριθεί θετικά στη συμβιβαστική πρόταση και δεν θα την εκλάβει ως αδυναμία.

ε. Η εσωτερική αξία του συμβιβασμού είναι μεγάλη.

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ «Δ» ΣΤΗΝ ΑΤΟΜΙΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗΤΟΥ ΣΧΗ (ΠΒ) ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ ΖΑΦΕΙΡΕΛΗ

Δ-2

4. Συνθήκες που ευνοούν σταθερή στάση και αναμονή:

α. Η μη συμφωνία (αξία παρούσας κατάστασης), δεν είναι τόσο αρ­νητική.

β. Αναμένεται ότι ο αντίπαλος θα υποχωρήσει σύντομα.

γ. Η αξία των απαιτήσεών μας είναι υψηλή.

δ. Η εσωτερική αξία της σταθερής στάσης είναι υψηλή.

5. Συνθήκες που ευνοούν τη χρήση εξαναγκασμού (ή απειλής):

α. Η εσωτερική αξία του εξαναγκασμού είναι μεγάλη (πχ όλα τα κόμ­ματα συμφωνούν με αυτή τη συμπεριφορά).

β. Η επικράτηση επί των θεμάτων της διαφοράς έχει υψηλή αξία.

γ. Η μη επίτευξη συμφωνίας είναι δαπανηρή.

δ. Η αξία της μη σύγκρουσης είναι σχετικά υψηλή.

ε. Η χρήση του εξαναγκασμού εκτιμάται ότι θα οδηγήσει σε υποχω­ρήσεις του αντιπάλου.

ΣΧΟΛΗ ΕΘΝΙΚΗΣ ΑΜΥΝΑΣ67η ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΣΕΙΡΑ20 Απρ 2015

ΜΟΝΤΕΛΑ ΛΗΨΗΣ ΑΠΟΦΑΣΗΣ«Δύο στοιχεία είναι βλαβερά όταν πρέπει να λάβει

κανείς μια ορθή απόφαση: η βιασύνη και ο θυμός»

Θουκυδίδης

1. Η διαδικασία λήψης απόφασης, κατά τη διάρκεια των κρίσεων, μπορεί να στηριχθεί σε δύο «μοντέλα» λήψης απόφασης τα οποία περιγράφονται παρα­κάτω. Η λήψη αποφάσεων στο στρατηγικό επίπεδο εξυπηρετείται καλύτερα από το «παραδοσιακό μοντέλο», ενώ στο τακτικό επίπεδο εξυπηρετείται καλύτερα από το «μοντέλο προσαρμοστικότητας» (model of adaptability)1. Το παραδοσιακό μο­ντέλο τονίζει τις προβληματικές περιοχές, σε τυπικές καταστάσεις κρίσεων, ενώ το μοντέλο προσαρμοστικότητας επιβάλλει μια αλληλουχία διαδικασιών προσαρμο­γής, μέχρις ότου επιτευχθεί μια αποτελεσματική αντίδραση.

2. Παραδοσιακό Μοντέλοα. Η αρχική φάση της κλιμάκωσης επιβάλλει την εφαρμογή των εν­

δεχόμενων σχεδίων τα οποία συνήθως οδηγούν σε μια ταχεία κλιμάκωση της κρί­σης μέχρι του σημείου εκείνου το οποίο συνιστά το όριο της υπάρχουσας σχεδία­σης. Στο σημείο αυτό εμφανίζεται η «περιοχή μετριασμού» στην οποία μπορεί να περιορισθεί η κρίση ή να κλιμακωθεί ακόμη περισσότερο με απρόσμενες συνέ­πειες.

β. Επομένως στην περιοχή μετριασμού η λήψη των αποφάσεων εί­ναι εξαιρετικά σημαντική. Τα προαναφερθέντα φαίνονται διαγραμματικά στο πα­ρακάτω σχήμα. Προκειμένου να αποφευχθούν λανθασμένοι χειρισμοί στο «σημείο μετάβασης της κρίσης», λόγω άγνοιας των πραγματικών καταστάσεων και των πραγματικών στόχων του αντιπάλου, προτείνεται η χρήση του μοντέλου της προ­σαρμοστικότητας από το σημείο αυτό και μετά.

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ «Ε» ΣΤΗΝ ΑΤΟΜΙΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗΤΟΥ ΣΧΗ (ΠΒ) ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ ΖΑΦΕΙΡΕΛΗ

1 Weng Yap Kwong (2009)

Ε-2

3. Η λέξη προσαρμοστικότητα χρησιμοποιείται για να περιγράψει μια απο­τελεσματική αλλαγή σε αντίδραση μιας μεταβολής της κατάστασης. Το μοντέλο προσαρμοστικότητας διαγραμματικά φαίνεται στο παρακάτω σχήμα.

Βιωματική Εμπειρία Κατάστασης Κρίσης

Ό- Ό·Στρατηγικό Τακτικό

ΓνωστικήΦάση

Αποδεκτό μέχρι του Ση­μείου Μετά­βασης σε Κρίση

Μετάβαση από Γε­νεσιουργό σε Αντι­δραστικό προσανα­τολισμό

ΦάσηΠροσαρμογής

ΤροποποίησηΣυμπεριφοράς

Αποτελεσματική Ανταπόκριση

Προσαρμοστική Ηγεσία

1 Διαίσθηση 1 Εμπειρία

| Ένστικτο 1 Εξειδίκευση

ΦάσηΑνταπόκρισης

β. Σύμφωνα με το μοντέλο αυτό υπάρχουν δύο προσεγγίσεις κατά τη διάρκεια των κρίσεων. Η μία αφορά το στρατηγικό επίπεδο στο οποίο προτείνεται η υιοθέτηση της διαδικασίας χειρισμού κρίσεων του παραδοσιακού μοντέλου. Η άλλη, η προσέγγιση από πλευράς τακτικής, εφαρμόζεται όταν υπάρχουν εξειδι­κευμένοι στόχοι κάτω από ένα «ατομικό» σενάριο. Αυτό επιτάσσει τη λήψη μέτρων προσαρμογής προκειμένου να επιτευχθεί το επιθυμητό αποτέλεσμα. Η αλλαγή συμπεριφοράς είναι βασική αρχή της προσαρμοστικότητας, οι προσαρμογές επι­βάλλονται κύρια από τις μεταβολές στην κατάσταση και το περιβάλλον. Συγκεκρι­μένα:

(1) Μετάβαση από Γενεσιουργό σε Αντιδραστικό Προσανατολι­σμό. Η αποτελεσματική διαδικασία λήψης απόφασης είναι απαραίτητη για τη σω­στή ανάλυση κατά τη διάρκεια μιας κρίσης. Παρά το γεγονός ότι η ορθολογική α­νάλυση αποτελεί ένα ισχυρό εργαλείο ανάλυσης σε ένα σύστημα, εντούτοις σε πε­ριπτώσεις κρίσεως ενδεχομένως να μην είναι ακριβής εξαιτίας εσωτερικών και ε­ξωτερικών επιπλοκών. Ωστόσο στο αντιδραστικό μοντέλο είναι πιθανόν ένας υ- περ-ορθολογισμός, ο οποίος συνιστά μία διανοητική ανωμαλία κατά την οποία το

Ε-3

θύμα προσπαθεί να διαχειριστεί όλες τις αποφάσεις και τα προβλήματα σε ορθο­λογική βάση στηριζόμενος μόνο στη λογική και αναλυτική διαδικασία της αιτίας. Αυτό μπορεί να οδηγήσει σε παράλυση ιδίως σε καταστάσεις που ο χρόνος και οι πόροι είναι περιορισμένα.

(2) Η φάση της προσαρμογής βρίσκεται μεταξύ της γνωστικής φάσης και της φάσης ανταπόκρισης. Η προσαρμοστικότητα αναφέρεται στην ικα­νότητα ανταπόκρισης σε μια μεταβαλλόμενη κατάσταση. Ο προσαρμοστικός ηγέ­της μπορεί να αποκρυπτογραφεί πληροφορίες και να τις μεταφράζει σε πρακτικές εμπειρίες με μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα. Υπάρχουν οι παρακάτω τρεις τύποι προσαρμοστικότητας που υποστηρίζουν τη φυσική αντίδραση σε καταστάσεις κρίσης:

(α) Διανοητική Προσαρμοστικότητα. Η δυνατή διανοητική ικανότητα είναι απαραίτητη σε συνθήκες κρίσης. Η διανοητική προσομοίωση επι­τρέπει τη μελέτη όλων των δυνατόν τρόπων ενεργείας και την επιλογή της αποτε­λεσματικότερης αντίδρασης. Η διανοητική προσαρμοστικότητα επιτρέπει αντίδρα­ση σε μικρότερους χρόνους.

(β) Διαπροσωπική Προσαρμοστικότητα. Βελτιώνει τη συ­ναισθηματική ευφυΐα και επιτρέπει καλύτερη γνώση του ατόμου και αυτών που το περιβάλλουν. Η επικοινωνία καθίσταται αποτελεσματικότερη με αποτέλεσμα να αυξάνονται οι πιθανότητες επιτυχίας. Επιπρόσθετα δυναμώνει τις σχέσεις και οδη­γεί σε ταχύτερες δράσεις.

(γ) Φυσική Προσαρμοστικότητα. Είναι η ικανότητα διεξα­γωγής δραστηριοτήτων με τρόπο που να ταιριάζουν σε ένα συγκεκριμένο περι­βάλλον. Επιτρέπει την ευέλικτη ανταπόκριση σε απειλές και δημιουργεί μέτρα που επιτρέπουν τους στόχους να επιτευχθούν αποτελεσματικότερα.

(3) Προσαρμοστική Ηγεσία. Επιτρέπει διανοητικές και φυσικές καταστάσεις να διακινούνται σε διαφορετικά πεδία, κάτω από εξελισσόμενες κατα­στάσεις. Η διαδικασία είναι συνεχής, στοχαστική και ταυτόχρονη. Στηρίζεται στα παρακάτω:

(α) Ένστικτο. Είναι η κρίση που εμφανίζεται γρήγορα στο συνειδητό, το υπόβαθρό της δεν είναι πλήρως κατανοητό και δίνει τη δυνατότητα δράσης. Γενικά είναι δυνατή η λήψη αποφάσεων βασισμένες στο ένστικτο ιδίως όταν ο χρόνος και οι πόροι είναι περιορισμένοι, εξαιτίας των δύσκολων συνθηκών.

(β) Διαίσθηση. Είναι μια διαδικασία υποσυνείδητης συσ­σώρευσης όταν αντιμετωπίζονται διάφορες καταστάσεις. Επιτρέπει την αναδρομή σε παλαιότερες καταστάσεις για να αντιμετωπισθεί μια νέα.

(γ) Εμπειρία. Οι προσαρμοστικοί και έμπειροι ηγέτες είναι πιθανότερο να δράσουν με προσαρμοστικό τρόπο σε νέες καταστάσεις. Σε ταχέως μεταβαλλόμενα περιβάλλοντα όπου απαιτούνται ταυτόχρονες αποφάσεις, που ε­πηρεάζουν πολλές καταστάσεις, οι προηγούμενες εμπειρίες παίζουν σημαντικό ρόλο στην όλη διαδικασία των αποφάσεων.

(δ) Εξειδίκευση. Οι ειδικοί συσσωρεύουν γνώσεις σε συ­γκεκριμένο πεδίο και αναπτύσσουν την ικανότητα να παρατηρούν τάσεις και ανω­μαλίες του συστήματος. Έχουν πλήρη επίγνωση της κατάστασης και του εαυτού τους.

Ε-4

(4) Τροποποίηση Συμπεριφοράς. Αυτονόητα η τροποποίηση της συμπεριφοράς των ανθρώπων αποτελεί μια γνωστική διαδικασία. Λαμβάνει χώρα στο τελευταίο στάδιο της όλης διαδικασίας. Η τροποποίηση της συμπεριφοράς ε­πιτρέπει την αποτελεσματική ανταπόκριση.

4. Από την παραπάνω ανάλυση καθίσταται φανερό ότι οι στρατιωτικοί η­γέτες (τακτικό επίπεδο) περισσότερο από την πολιτική ηγεσία θα πρέπει να γνωρί­ζουν το «μοντέλο της προσαρμοστικότητας» και θα πρέπει να αναπτύξουν την προσαρμοστική τους ικανότητα. Για να αναπτύξουν αυτήν την ικανότητα απαιτεί­ται:

α. Να γίνει αντιληπτή η ανάγκη της προσαρμοστικότητας σαν βασικό προσόν το οποίο απαιτείται σε όλα τα επίπεδα διοικήσεως.

β. Να διεξάγεται εκπαίδευση επικεντρωμένη στην ανάπτυξη προ­σαρμοστικής συμπεριφοράς, κριτικής σκέψης και ικανότητας επίλυσης προβλημά­των.

ΣΥΣΤΗΜΑ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΚΡΙΣΕΩΝ ΗΒ, ΓΑΛΛΙΑΣ, ΙΣΡΑΗΛ ΚΑΙ ΤΟΥΡΚΙΑΣ

1. ΓενικάΣτο παρόν Παράτημα επιχειρείται η περιγραφή του θεσμικού πλαισίου της

στρατηγικής εθνικής ασφαλείας σε χώρες οι οποίες χαρακτηρίζονται από «συνα­φείς» με την Ελλάδα απειλές ή και προβλήματα ασφαλείας και οι οποίες έχουν ήδη αναπτύξει ένα αρκετά συγκεκριμένο - και σε ορισμένες περιπτώσεις σχετικά απο­τελεσματικό - θεσμικό πλαίσιο στρατηγικής εθνικής ασφαλείας. Η γνώση των ειδι­κών χαρακτηριστικών του θεσμικού πλαισίου της στρατηγικής εθνικής ασφαλείας των παρακάτω χωρών μπορεί να λειτουργήσει επιβοηθητικά στην προσπάθεια ανάπτυξης ενός αξιόπιστου θεσμικού πλαισίου στρατηγικού σχεδιασμού και δια­χείρισης κρίσεων στη χώρα μας, είτε μέσω της σύστασης ανάλογων - με τα λει- τουργούντα στις χώρες αυτές - οργάνων και υπηρεσιών είτε μέσω του περαιτέρω εμπλουτισμού ή και ενίσχυσης του υπάρχοντος θεσμικού πλαισίου στρατηγικής εθνικής ασφάλειας στην Ελλάδα.

2. Σύστημα Διαχείρισης Κρίσεων Ηνωμένου Βασιλείου (ΗΒ)α. Ο πυρήνας του βρετανικού συστήματος (The Centre) αποτελείται από

το πρωθυπουργικό γραφείο (no 10, Downing Street), το Υπουργείο Οικονομικών (Treasury) και το Υπουργικό Συμβούλιο (Cabinet Office). Το Υπουργικό Συμβούλιο λειτουργεί ως Εθνικό Συντονιστικό Κέντρο για την καλύτερη και αποτελεσματικότε­ρη λειτουργία της κυβέρνησης σε ολόκληρο το φάσμα των κυβερνητικών αρμοδιο­τήτων και δραστηριοτήτων. Υπενθυμίζεται ότι στο ΗΒ οι τοπικές κυβερνήσεις Σκω­τίας, Ουαλίας, Αγγλίας και Β. Ιρλανδίας, καθώς και η τοπική αυτοδιοίκηση έχουν αυτονομία και ευρείες αρμοδιότητες σε διάφορους τομείς.

β. Τα βασικά θεσμικά κείμενα που συνθέτουν το σύστημα σχεδιασμού και χειρισμού κρίσεων είναι τα ακόλουθα1:

(1) Cabinet Office, Departmental Report.

(2) Cabinet Office, Civil Contingencies Secretariat, The Lead Gov­ernment Department and its Role. Guidance and Best Practice.

(3) Report on UK Resilience.

(4) National Security Strategy2.

γ. Όσον αφορά στα θέματα στρατηγικής εθνικής ασφάλειας και χειρισμού κρίσεων, με ιδιαίτερη έμφαση στην αντιμετώπιση των συνεπειών τρομοκρατικής επίθεσης και των περιβαλλοντολογικών μεταβολών, οι αρμοδιότητες και στόχοι του Υπουργικού Συμβουλίου (Cabinet Office) περιλαμβάνουν, μεταξύ άλλων, τα ακόλουθα:

(1) Παροχή υποστήριξης στον πρωθυπουργό.

ΣΧΟΛΗ ΕΘΝΙΚΗΣ ΑΜΥΝΑΣ67η ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΣΕΙΡΑ20 Απρ 2015

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ «ΣΤ» ΣΤΗΝ ΑΤΟΜΙΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗΤΟΥ ΣΧΗ (ΠΒ) ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ ΖΑΦΕΙΡΕΛΗ

1 Report of UK Resiliences, http:/www.ukresilience.info/role.htm2 «National Security Strategy», Cabinet Office, http:/interactive.cabinetoffice.gov.uk/documents/security/national_ se- curety_strategy. pdf

(2) Συντονισμό δημόσιου και ιδιωτικού τομέα διά μέσου της κυβέρνη­σης.

(3) Διατήρηση του ελεγκτικού ρόλου όσον αφορά στη λειτουργία δια­φόρων υπουργείων και υπηρεσιών.

δ. Η σύνθεση και η οργάνωση του Cabinet Office είναι η ακόλουθη:

(1) Υπάρχουν συνολικά 30 γραμματείες εκ των οποίων μόνο 3 ασχο­λούνται με θέματα εξωτερικής πολιτικής, ασφάλειας και διαχείρισης κρίσεων (De­fence and Overseas Secretariat, European Secretariat, Intelligence and Security Secretariat).

(2) Οι αρμοδιότητες της Γραμματείας Πληροφοριών και Ασφάλειας (Intelligence and Security Secretariat) περιλαμβάνουν την επίβλεψη, το συντονι­σμό και τη χρηματοδότηση δραστηριοτήτων σχετικά με θέματα πληροφοριών.

(3) Στο Γραφείο Πρωθυπουργού υπάρχει το Γραφείο Συμβούλων επί Ευρωπαϊκής και Εξωτερικής Πολιτικής (European and Foreign Policy Advisers’ Of­fice).

(4) Τη βασική ευθύνη για θέματα χάραξης στρατηγικής έχουν το Strategy Unit και το Cabinet Office Strategy Board, που συνεργάζονται με τα οικεία όργανα των εμπλεκομένων υπουργείων και υπηρεσιών.

ε. Συνδεδεμένα με το Cabinet Office είναι:

(1) Η Επιτροπή Πολιτικής Προστασίας (Civil Contingency Committee- CCC).

(2) Η Γραμματεία Πολιτικής Προστασίας - Εκτάκτων Αναγκών (Civil Contingency Secretariat - CCS).

στ. Ο βασικός στόχος της Γραμματείας Πολιτικής Προστασίας (CCS), η ο­ποία υποστηρίζει την Επιτροπή Πολιτικής Προστασίας (CCC), είναι:

(1) Η βελτίωση της ετοιμότητας της αντίδρασης της χώρας σε κατα­στάσεις ανάγκης.

(2) Η ανθεκτικότητα της χώρας σε καταστάσεις έκτακτης ανάγκης και καταστροφής.

(3) Ο εντοπισμός των προκλήσεων, η αξιολόγηση και η διαχείριση των καταστάσεων έκτακτης ανάγκης, και

(4) Ο προγραμματισμός για το μέλλον του κινδύνου.

ζ. Μία σημαντική υπηρεσία είναι η Υπηρεσία Ενημέρωσης του Υπουργι­κού Συμβουλίου (Cabinet Office Briefing Room COBR/COBRA). Η COBR είναι μο­νάδα διαχείρισης κρίσεων, η οποία δραστηριοποιείται σε γεγονότα εθνικής σημα­σίας. Όταν η καταστροφή πλήττει μεγάλο αριθμό επιχειρήσεων και κυβερνητικών υπηρεσιών, η οποία απαιτεί συλλογική δράση, η κυβέρνηση ενεργοποιεί τη COBR. Οι συνεδριάσεις πραγματοποιούνται σε ειδικούς ασφαλείς χώρους όπου ο πρω­θυπουργός, οι βασικές κυβερνητικές αρχές, στελέχη της υπηρεσίας πληροφοριών, οι εκπρόσωποι και τα στελέχη του Υπουργείου Άμυνας και του Υπουργείου Προ­στασίας του Πολίτη, άλλοι ανώτεροι υπουργοί, κρίσιμοι αξιωματούχοι, όπως ο Δή­μαρχος του Λονδίνου και ο Αρχηγός της Μητροπολιτικής Αστυνομίας και τέλος οι εκπρόσωποι των αντίστοιχων επικεφαλής υπουργείων - φορέων συνέρχονται για να πάρουν αποφάσεις και να προβούν στις απαιτούμενες ενέργειες για την αποτε­λεσματικότερη αντιμετώπιση και αποκατάσταση των καταστροφών. Οι συσκέψεις

ΣΤ-2

ΣΤ-3

της COBR διεξάγονται μέχρι η κατάσταση έκτακτης ανάγκης να θεωρηθεί ότι είναι υπό έλεγχο και ασφαλής. Από τη στιγμή που συγκεντρώνονται οι απαραίτητες αρ­χές η COBR εντοπίζει τα προβλήματα και προτείνει λύσεις και συμβουλές, προκει­μένου να ανταποκριθεί στην επείγουσα κατάσταση. Οι χώροι που πραγματοποι­ούνται οι συνεδριάσεις είναι εξοπλισμένοι με όλα τα απαραίτητα μέσα επικοινωνίας και στοχεύουν στην έγκαιρη και αποτελεσματική επικοινωνία με όλους τους κλά­δους της κυβέρνησης. Οι συσκέψεις της COBR διεξάγονται συνήθως υπό την προεδρία του Πρωθυπουργού ή του Υπουργού Προστασίας του Πολίτη, αλλά αυτό μπορεί να αλλάζει ανάλογα με τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα και το μέγεθος του συμβάντος.

η. Οι περισσότερες περιπτώσεις έκτακτης ανάγκης και συμβάντων, με βά­ση την κλίμακα ή πολυπλοκότητα, αντιμετωπίζονται σε τοπικό επίπεδο, χωρίς κα­μία εμπλοκή της Κεντρικής Κυβέρνησης.

θ. Η αστυνομία είναι επιφορτισμένη με την αντιμετώπιση καταστροφών σε τοπικό επίπεδο, ο Διοικητής της Αστυνομίας ορίζεται ως ο κύριος διαχειριστής της κατάστασης.

ι. Όταν οι καταστάσεις έκτακτης ανάγκης είναι πολύπλοκες και ο βαθμός των επιπτώσεων μεγάλος τότε απαιτείται η συμμετοχή και ο συντονισμός της κρί­σης να γίνεται από την κεντρική κυβέρνηση (Cabinet Office). Με τη συμμετοχή της Κεντρικής Κυβέρνησης, η Υπηρεσία Ενημέρωσης του Υπουργικού Συμβουλίου (COBR) έχει ενεργοποιηθεί για την υποστήριξη και τη λήψη των αποφάσεων σε συνδυασμό με το Συντονιστικό Κυβερνητικό Τμήμα (Lead Government Depart­ment).

ια. Η «φιλοσοφία λειτουργίας» του Cabinet Office είναι ότι το 95% των προσπαθειών αφορά στο «ήθος» ή τη νοοτροπία του σχεδιασμού (ethos of plan­ning) και δεν ενδιαφέρουν τόσο τα σχέδια όσο οι διαδικασίες.

ιβ. Το πλαίσιο διαχείρισης της κρίσης περιλαμβάνει τρία επίπεδα τα οποία διαφέρουν μεταξύ τους με βάση τις λειτουργίες τους και όχι την κατάταξη ή την κα­τάσταση. Τα τρία αυτά επίπεδα μπορεί να περιγραφούν ως εξής:

(1) Επιχειρησιακό Επίπεδο (Χάλκινο επίπεδο): είναι το επίπεδο στο οποίο γίνεται η διαχείριση των άμεσων προσπαθειών που αναλαμβάνονται από ομάδες (φορείς) στο σημείο της κατάστασης έκτακτης ανάγκης ή άλλων πληγεισών περιοχών.

(2) Τακτικό Επίπεδο (Ασημένιο επίπεδο): προκειμένου να επιτευχθεί η μέγιστη αποτελεσματικότητα και αποδοτικότητα των προηγούμενων ομάδων (του επιχειρησιακού επιπέδου) απαιτείται η συμμετοχή παρατηρητή - συντονιστή στην περιοχή του συμβάντος.

(3) Στρατηγικό Επίπεδο (Χρυσό επίπεδο): Το επίπεδο αυτό είναι η Στρατηγική Συντονιστική Ομάδα (Strategy Coordination Group) η οποία αποτελεί- ται από επιστήμονες και διοικητές φορέων, οργανισμών και υπηρεσιών.

ιγ. Η στελέχωση του Cabinet Office είναι μικτή (από διάφορες κυβερνητικές υπηρεσίες) και δίδεται ιδιαίτερη έμφαση στην εκπαίδευση και τη συνεχή επιμόρ­φωση.

ιδ. Επίπεδα Διαχείρισης Έκτακτης Ανάγκης

(1) Επίπεδο 3 (καταστροφική έκτακτη ανάγκη): είναι κάθε καταστρο­φή που έχει υψηλό ευρύ αντίκτυπο και απαιτεί την άμεση συμμετοχή της κεντρικής κυβέρνησης. Ένα παράδειγμα μπορεί να είναι οποιαδήποτε περίπτωση έκτακτης

ΣΤ-4

ανάγκης ή καταστροφής με την κλίμακα και το μέγεθος της τρομοκρατικής επίθε­σης της ΐ1 ης Σεπτεμβρίου ή της καταστροφής του Τσερνομπίλ. Κορυφαίες εμπλε­κόμενες υπηρεσίες είναι η Υπηρεσία Ενημέρωσης του Υπουργικού Συμβουλίου (COBR) και η Επιτροπή Πολιτικής Προστασίας (CCC).

(2) Επίπεδο 2 (σοβαρή κατάσταση ανάγκης ή καταστροφής): είναι κάθε καταστροφή που έχει μεγάλη και παρατεταμένη επίπτωση. Οποιαδήποτε κα­ταστροφή με το επίπεδο 2 απαιτεί την υποστήριξη και το συντονισμό της κυβέρνη­σης και των άλλων φορέων και τμημάτων. Ένα παράδειγμα θα μπορούσε να είναι μια σημαντική τρομοκρατική επίθεση ή η εκδήλωση μιας ασθένειας. Το υπουργικό συμβούλιο (COBR) έχει τη συνολική ευθύνη της διαχείρισης της καταστροφής αλ­λά και των εμπλεκομένων ειδικών κυβερνητικών τμημάτων (Lead Government Department).

(3) Επίπεδο 1 (σημαντική έκτακτη ανάγκη): είναι οποιαδήποτε κατα­στροφή με μικτή επίδραση η οποία απαιτεί τη στενή παρακολούθηση και εστίαση. Σχετικά παραδείγματα είναι οι ταραχές, οι σοβαρές φυσικές καταστροφές ή μικρό περιστατικό με ανθρωπογενείς επιπτώσεις.

3. Σύστημα Διαχείρισης Κρίσεων Γαλλίαςα. Η πολιτική της ασφάλειας και της άμυνας της Γαλλίας έχει σκοπό την

προστασία των θεμελιωδών συμφερόντων της μέσα σε ένα περίπλοκο διεθνές περιβάλλον.

β. Το θεσμικό και το νομικό πλαίσιο3 του Υπουργείου Εσωτερικών, που προΐσταται στην ασφάλεια της Πολιτικής Προστασίας:

(1) Έχει σκοπό να αποκαταστήσει τη θέση της υπεύθυνης συμμετο­χής των πολιτών και να αποσαφηνισθούν οι ευθύνες του κράτους στο σχεδιασμό, την επιχειρησιακή διαχείριση και την υποστήριξη για βοήθεια.

(2) Βασίζεται σε μια διττή στρατηγική της αποτροπής και της αντίδρα­σης, εκ των οποίων η τελευταία βασίζεται σε τρεις βασικούς τομείς: την πρόληψη, την παρέμβαση και την προστασία.

γ. Όλες οι κρίσεις είναι αποτέλεσμα την παραβίασης της προηγούμενης ισορροπίας. Αυτές οι κρίσεις μπορούν να ταξινομηθούν, είτε σύμφωνα με την αιτία τους: σε φυσικές ή προκαλούμενες, είτε από άποψη προβλεψιμότητάς τους, σε προβλέψιμες ή απρόβλεπτες (ή τυχαίες).

δ. Η οργάνωση της Πολιτικής Ασφάλειας4 στη Γαλλία χωρίζεται στο εθνικό επίπεδο, με τη Γενική Διεύθυνση Πολιτικής Ασφάλειας και Διαχείρισης Κρίσεων (DGSCGC)5 και στο επίπεδο εδαφικού τομέα, με την Πυροσβεστική Υπηρεσία.

(1) Εθνικό Επίπεδο

(α) Γενική Διεύθυνση Πολιτικής Ασφάλειας και Διαχείρισης Κρί­σεων (DGSCGC)

Με υπαγωγή στο Υπουργείο Εσωτερικών είναι η κεντρική υπηρεσία για τη διαχείριση των κινδύνων στη Γαλλία, που αφορούν σε ατυχήματα καθημερινότητας ή μεγάλες καταστροφές. Περιλαμβάνει τις παρακάτω υπηρεσίες:

3 Νόμος αριθ. 2004-811για τον εκσυγχρονισμό της πολιτικής προστασίας της 13 Αυγούστου 2004 σχετικά με την οργάνωση της πολιτικής άμυνας, τον εκσυγχρονισμό της εκπαίδευσης και την οργάνωση της ετοιμότητας έκτακτης ανάγκης.4 Επίσημη ιστοσελίδα Υπουργείου Εσωτερικών Γαλλίας (http:/www.interieur.gouv.fr/securite_civile)5 DGSCGC (Direction Generale de la Securite Civile et de la Gestion des Crises)

ΣΤ-5

1/ Το Γραφείο του Γενικού Διευθυντή της Πολιτικής Ασφά­λειας και Διαχείρισης Κρίσεων.

2/ Την Επιθεώρηση της Υπεράσπισης της Ασφάλειας των Πολιτών, η οποία είναι υπεύθυνη για τη συλλογή και συγκέντρωση πληροφοριών σχετικά με τη φύση των ατυχημάτων και την κατάρτιση ενός δόγματος για τον πε­ριορισμό του αριθμού τους.

3/ Το Τμήμα των Διεθνών Σχέσεων, το οποίο παρακολου­θεί τις συμφωνίες διμερών σχέσεων με τις χώρες, της Λατινικής και Βόρειας Αμερι­κής της Ασίας, της Μεσογείου και της Αφρικής στο πλαίσιο των διαφόρων προ­γραμμάτων και έχει αναλάβει τον κύριο ρόλο στην εξειδίκευση της θεσμικής συ­νεργασίας (ΕΕ, οΗε και νΑτΟ).

4/ Τη Διεύθυνση του Πυροσβεστικού Σώματος, η οποία καθορίζει το γενικό δόγμα στην πολιτική προστασία, οργανώνει την κατάρτιση στους τομείς αυτούς και παρέχει τεχνική υποστήριξη.

5/ Την Υποδιεύθυνση Σχεδιασμού και Διαχείρισης Κρίσε­ων, η οποία εφαρμόζει τον έλεγχο της κρίσης σε τρείς φάσεις: της ετοιμότητας, της αντίδρασης και της ανατροφοδότησης πληροφοριών. Επίσης αναλύει και διαχειρί­ζεται τον κίνδυνο ή την απειλή, ανεξάρτητα από την προέλευσή τους (φυσικές, τε­χνολογικές, πυρηνικής ενέργειας, θαλάσσιας ρύπανσης κλπ).

6/ Την Υποδιεύθυνση Πόρων, η οποία αποτελείται από άρτια εκπαιδευμένο τεχνικό προσωπικό και μονάδες για υλικοτεχνική υποστήριξη, έτσι ώστε να είναι σε θέση να ανταποκριθεί στις επιχειρησιακές εθνικές ανάγκες της πολιτικής της ασφάλειας.

(β) Για την υποστήριξη της εδαφικής υπηρεσίας της Πολιτικής Ασφάλειας (Πυροσβεστική Υπηρεσία), ο Υπουργός Εσωτερικών διαθέτει επιχειρη­σιακές υπηρεσίες όπως παρακάτω:

1/ Στρατιωτικές Υπηρεσίες, οι οποίες ενισχύουν τις τοπι­κές αρχές, όταν οι περιστάσεις απαιτούν υποστήριξη ή ειδική προετοιμασία για να αντιμετωπίσουν τους κινδύνους.

2/ Τμήματα Εναερίων Μέσων, τα οποία χωρίζονται στην ομάδα ελικοπτέρων και στη βάση αεροσκαφών.

3/ Υπηρεσία Εκκαθάρισης Ναρκοπεδίων, η οποία ανα­λαμβάνει την εξουδετέρωση και καταστροφή μη εκραγέντων πυρομαχικών και την ασφάλεια σε επίσημες επισκέψεις και μεγάλες συγκεντρώσεις.

(2) Επίπεδο Εδαφικού Τομέα, στο οποίο ανήκουν οι Νομαρχιακοί Πυροσβέστες, οι Δασοπυροσβέστες, η Ταξιαρχία Πυροσβεστών στο Παρίσι και το Τάγμα θαλάσσιων πυροσβεστών στη Μασσαλία.

(3) Η Γαλλία για την οργάνωση επιχειρήσεων υποστήριξης σε κρίση ή σοβαρό συμβάν χωρίζεται:

(α) Στο τοπικό επίπεδο, με τους δημάρχους.

(β) Στο νομαρχιακό επίπεδο, με τους υπηρεσιακούς νομάρχες με τα περιφερειακά κέντρα επιχειρήσεών τους (COD)6.

(γ) Στη ζώνη ευθύνης με τους υπηρεσιακούς νομάρχες και τα κέντρα επιχειρήσεών τους (COZ)7.

6 COD (Centres Operationnels Departementaux)

ΣΤ-6

(δ) Στο εθνικό επίπεδο, με την Κυβέρνηση.

(4) Οργάνωση Υποστήριξης

(α) Η πόλη είναι το πρώτο επίπεδο που οργανώνεται ως αντί­δραση σε ένα συμβάν. Η διαχείριση των επιχειρήσεων υποστήριξης γενικά, ανατί­θεται στο Δήμαρχο στο πλαίσιο εξουσιών που έχει επί της δημοτικής αστυνομίας. Ως εκ τούτου, ο Δήμαρχος κατευθύνει τη διάσωση και τις ενέργειές του, σύμφωνα με τις οδηγίες του Νομάρχη του νομού.

(β) Όταν ο Δήμαρχος δεν μπορεί να ελέγξει πλέον το συμβάν ή το πρόβλημα αφορά περισσότερες κοινότητες στο εδαφικό διαμέρισμα ή το γεγο­νός οδηγεί στην ενεργοποίηση ενός σχεδίου έκτακτης ανάγκης στο νομό, ο Νο­μάρχης αναλαμβάνει τη διαχείριση της υποστήριξης ενεργοποιώντας το Νομαρ­χιακό Κέντρο Επιχειρήσεων (COD) και το Επιχειρησιακό Κέντρο Ελέγχου Επιχει­ρήσεων (PCO).

(γ) Αν υπερβαίνει το όριο ή την ικανότητα μιας Νομαρχίας, τότε ο νομάρχης - περιφερειάρχης της ζώνης ευθύνης παρεμβαίνει στη διεξαγωγή των επιχειρήσεων έως ότου είναι απαραίτητο. Στην περίπτωση αυτή οργανώνεται το Επιχειρησιακό Κέντρο Ζώνης Ευθύνης (COZ).

(δ) Εφόσον οι καταστάσεις απαιτούν τη συνεργασία πολλών ζω­νών ευθύνης τότε η διαχείριση των επιχειρήσεων γίνεται από την ίδια την κυβέρ­νηση με την οργάνωση σε εθνικό επίπεδο, του Διυπουργικού Επιχειρησιακού Κέ­ντρου Διαχείρισης Κρίσεων (COGIC), που υποστηρίζει το μηχανισμό υποστήριξης από την έδρα του. Σχηματικά το επιχειρησιακό δίκτυο φαίνεται παρακάτω:

NATION,

ZONAt, .̂

DEPARTEMENTALΜ

COMMUNAL

C.O.G.I.C : Centre Operationnel de Gestion Interministerielle de CriseC.O.Z : Centre Operationnel de ZoneC.O.D : Centre Operationnel DepartementalP.C.O : Poste de Commandement OperationnelP.C.C : Poste de Commandement Communal

4. Σύστημα Διαχείρισης Κρίσεων του Ισραήλα. Το μέγεθος της χώρας, το δημοκρατικό πολίτευμα, ο δυτικός προσανα­

τολισμός, η γειτνίαση με «δύσκολες χώρες», καθώς και το επιχειρησιακό και «α­νήσυχο» πνεύμα των Ισραηλινών χαρακτηρίζει το ιδιόμορφο σύστημα χειρισμού κρίσεων του Ισραήλ.

β. Το Ισραήλ είναι μια χώρα που αντιμετωπίζει μια «υπαρξιακού χαρακτή­ρα» απειλή από την εποχή της ίδρυσής του. Αυτό που ενδιαφέρει είναι ο τρόπος με τον οποίο μια μικρή χώρα, όπως το Ισραήλ, προσπάθησε και προσπαθεί να αντιμετωπίσει τις εξωτερικές απειλές για την ασφάλειά της.

7 COZ (Centres Operationnels de Zone)

ΣΤ-7

γ. Το σημαντικό στην περίπτωση του συγκεκριμένου κράτους είναι ότι η απειλή κατά το παρελθόν έλαβε υπαρξιακές διαστάσεις. Το Ισραήλ ανησυχούσε για το ενδεχόμενο ήττας σε συμβατικό πόλεμο, που θα ισοδυναμούσε, πιθανότα­τα, με την εξαφάνιση του ίδιου του κράτους.

δ. Ο χαρακτήρας του ισραηλινού συστήματος εθνικής ασφάλειας το οποίο κυριαρχείται σε επίπεδο αντίληψης της εθνικής ασφάλειας από τις παραπάνω σταθερές, είναι έντονα Πρωθυπουργικός8. Στην κορυφή της πυραμίδας βρίσκονται ο Πρωθυπουργός, οι προσωπικοί του σύμβουλοι, ο διευθυντής του Πρωθυπουργι- κού Γραφείου και ο βοηθός του (Αξιωματικός εν ενεργεία). Ο Πρωθυπουργός δεν έχει προσωπικό επιτελείο. Το κενό αυτό θεωρητικά καλύπτεται από το Συμβούλιο Εθνικής Ασφαλείας (ΣΕΑ)9. Στο στενό κύκλο των «Ληπτών Αποφάσεων» ανήκουν, επίσης, ο Αρχηγός των Ενόπλων Δυνάμεων, ο επικεφαλής της στρατιωτικής υπη­ρεσίας πληροφοριών, ο διευθυντής της Μοσάντ και ο διευθυντής της Γενικής Υπη­ρεσίας Ασφαλείας (ή ακόμη και κάποιοι απόστρατοι και συνταξιούχοι, που είχαν υπηρετήσει σε ανάλογες θέσεις στο παρελθόν και οι οποίοι απολαμβάνουν της εμπιστοσύνης του πρωθυπουργού). Το οργανωτικό αυτό πλαίσιο ενισχύει μια τά­ση προς την «ομαδική αντίληψη» (group think). Ο Υπουργός Εξωτερικών τις πε­ρισσότερες φορές δεν συμπεριλαμβάνεται στη ομάδα αυτή κα το ίδιο ισχύει και για το ΣΕΑ.

ε. Οι στρατηγικού επιπέδου αποφάσεις που λαμβάνονται από την ομάδα αυτή παρουσιάζονται στη συνέχεια στο Υπουργικό Συμβούλιο για έγκριση.

στ. Ο κλάδος Στρατηγικού Σχεδιασμού των Ισραηλινών Ενόπλων Δυνάμε­ων ασχολείται κυρίως με τη στρατιωτική διάσταση της ασφάλειας, ενώ παρατηρεί- ται μια σχετική αδυναμία ανάλυσης και στρατηγικής σκέψης σε μη στρατιωτικά θέ­ματα, καθώς και η έλλειψη θεσμικής «μνήμης» και συνέχειας, κυρίως λόγω των τακτικών μεταθέσεων των Αξιωματικών που στελεχώνουν τον Κλάδο.

ζ. Ένας από τους - ανεπίσημους - στόχους της δημιουργίας του ΣΕΑ ή­ταν η μείωση της επιρροής των ΕΔ, η οποία σε θέματα εθνικής ασφαλείας χαρα­κτηρίζονταν από ιδιαιτέρως σημαντική έως καθοριστική.

η. Η επιρροή του Συμβούλου Εθνικής Ασφαλείας εξαρτάται σε πολύ μεγά­λο βαθμό από την προσωπική του σχέση με τον Πρωθυπουργό.

θ. Λόγω της φύσης της απειλής, η έμφαση στην περίπτωση του Ισραήλ είναι στο χειρισμό κρίσεων σχεδόν αποκλειστικά με στρατιωτικά μέσα, ενώ ιδιαίτε­ρα σημαντικό ρόλο και δυσανάλογα μεγάλη επιρροή (για χώρα με δημοκρατικό καθεστώς) έχει η Υπηρεσία Εσωτερικής Ασφαλείας. Η φύση της απειλής καθώς και το γεγονός ότι το κράτος του Ισραήλ δεν ανήκει σε περιφερειακούς συνασπι­σμούς, ούτε έχει ομαλές και πλήρεις σχέσεις με την πλειοψηφία των γειτονικών χωρών, έχει συμβάλει στη δημιουργία μιας νοοτροπίας πολιορκίας (siege mentali­ty), τόσο στην ισραηλινή ηγετική τάξη/ελίτ όσο και στον ισραηλινό λαό.

5. Σύστημα Διαχείρισης Κρίσεων της Τουρκίαςα. Το σύστημα διαχείρισης κρίσεων στην Τουρκία, χαρακτηρίζεται ως συ­

γκεντρωτικό, με τη σχεδίαση των πολιτικών και την εκπαίδευση του εμπλεκόμενου

8 Θ. Ντόκος - Π. Τσάκωνας, «Στρατηγική Εθνικής Ασφάλειας», Εκδόσεις Παπαζήσης, Αθήνα 2005, σελ. 3259 Ibid

ΣΤ-8

προσωπικού, να είναι ευθύνη του Υπουργού Δημοσίων Έργων και Υποδομών [Ministry of Public Works and Settlement (MPWS/GDDA)].

β. Όργανα Διαχείρισης Κρίσεων

(1) Οι Νόμοι 3294, 5902,5263/2004 και 3056/1996 αποτελούν το θε­σμικό πλαίσιο λειτουργίας των Οργάνων Διαχείρισης Κρίσεων στην Τουρκία. Η πλέον πρόσφατη, αναθεώρηση του Νόμου έγινε το 2010. Ειδικότερα, το Σύστημα Διαχείρισης Κρίσεων και Φυσικών Καταστροφών της Τουρκίας περιλαμβάνει τα παρακάτω όργανα:

(α) Το Συντονιστικό Κέντρο Διαχείρισης Κρίσεων της Πρωθυ­πουργίας

1/ Συνεδριάζει 2 φορές ετησίως ή όταν απαιτηθεί υπό την Προεδρία του Πρωθυπουργού ή του Αναπληρωτή του, που καθορίζεται από τον ίδιο τον Πρωθυπουργό. Το έργο του Συντονιστικού Κέντρου είναι η οργάνωση, ο σχεδιασμός και ο συντονισμός των ενεργειών που πρέπει να αναληφθούν κατά τη διάρκεια της κρίσεως, από την αρχή μέχρι το τέλος της.

2/ Το κέντρο στελεχώνεται από το αρμόδιο προσωπικό της Πρωθυπουργίας και τα ανώτατα στελέχη του Γενικού Επιτελείου Ενόπλων Δυ­νάμεων (ΓΕΕΔ), της Γενικής Γραμματείας του Συμβουλίου Εθνικής Ασφαλείας (ΣΕΑ), των εμπλεκομένων Υπουργείων, τους Δημόσιους Οργανισμούς και τα ε­μπλεκόμενα ιδρύματα.

3/ Το Συντονιστικό αυτό όργανο, αρχικά καθορίζει τη σο­βαρότητα και αποφασίζει τα μέτρα που πρέπει να ληφθούν για την ενεργοποίηση του μηχανισμού φανερά ή συγκεκαλυμμένα. Συγκεκριμένα, τα έργα που αναλαμ­βάνει το Κέντρο Διαχείρισης Κρίσεων είναι:

α/ Η διεύθυνση όλων των δραστηριοτήτων και προ­βαίνει σε όλες τις αναγκαίες προετοιμασίες, με στόχο να τελειώσει η - κάθε -κρίση προς όφελος των εθνικών συμφερόντων, ή να αρθεί/ξεπεραστεί, ή να εμποδιστεί η δημιουργία της.

β/ Κατά την πρόοδο/εξέλιξη της κρίσης, διασφαλίζει την ταχύτερη ενεργοποίηση, τη συνεργασία και το συντονισμό μεταξύ των εμπλε­κόμενων ιδρυμάτων, οργανισμών, αρμόδιων Υπουργείων και των Ενόπλων Δυνά­μεων, με σκοπό αυτή να περατωθεί προς όφελος των εθνικών συμφερόντων ή με τις ελάχιστες απώλειες/ζημιές.

(β) Το Συμβούλιο Εθνικής Ασφαλείας (Milli Guvenlik Kurulu - MGK), σύμφωνα με τη Συνταγματική αναθεώρηση του 2001, είναι συμβουλευτικό όργανο, χωρίς εκτελεστικές αρμοδιότητες και παύει να λειτουργεί ως τμήμα των Ενόπλων Δυνάμεων. Στη σύνθεση του MGK, προεδρεύων είναι ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας, με αναπληρωτή του τον Πρωθυπουργό και μέλη ο διατελών Αρχη­γός του Γενικού Επιτελείου, οι Αρχηγοί των επιμέρους όπλων (Στρατού, Ναυτικού και Αεροπορίας) και οι αρμόδιοι υπουργοί.

(γ) Το Συμβούλιο Αξιολόγησης και Παρακολούθησης της Κρίσης

1/ Συνεδριάζει τουλάχιστον 4 φορές ετησίως ή όταν απαι- τηθεί, υπό την Προεδρία του Υπουργού Επικρατείας. Συμμετέχουν οι Γενικοί Γραμματείς των Υπουργείων, του Οργανισμού Κρατικού Σχεδιασμού, του Γραφεί­ου Διαχείρισης Καταστροφών και Καταστάσεων Εκτάκτου Ανάγκης, της Ερυθράς Ημισελήνου.

2/ Το έργο του Συμβουλίου είναι:

ΣΤ-9

α/ Η αξιολόγηση των πληροφοριών.

β/ Η εξέταση και εισήγηση προς το Συντονιστικό Κέ­ντρο Διαχείρισης Κρίσεων της Πρωθυπουργίας, της βασικής πολιτικής κατεύθυν­σης για την αντιμετώπιση της κρίσης σύμφωνα με την Πολιτική Εθνικής Άμυνας (ΠΕΑ).

γ/ Η εισήγηση για διάθεση Δημοσίων πόρων.

δ/ Η εισήγηση των αρχικών μέτρων/ενεργειών που πρέπει να αναληφθούν, ο τρόπος και ο έλεγχος εφαρμογής αυτών καθώς και ο συντονισμός μεταξύ των εμπλεκομένων φορέων, οργανισμών και ΜΚΟ.

ε/ Η ενεργοποίηση και ο συντονισμός Περιφερειακών Κέντρων Διαχείρισης Κρίσεων.

στ/ Η σύνταξη των απαραίτητων αναφορών πληρο­φοριών και εκτιμήσεων και ανακοινώσεων επί της εξέλιξης της κρίσης.

(δ) Η Γραυυατεία

Το γραφείο του Πρωθυπουργού, λειτουργεί ως Γραμματεία του Συμβουλίου Εθνικής Ασφαλείας και του Κέντρου Διαχείρισης Κρίσεων της Πρωθυπουργίας και είναι αρμόδια για τα ακόλουθα:

1/ Συγκέντρωση πληροφοριών και έλεγχος της υλοποίη­σης των αποφάσεων του Κέντρου Διαχείρισης Κρίσεων.

2/ Σύνταξη της τελικής Έκθεσης του Πρωθυπουργού για τη διαχείριση της κρίσης.

3/ Ανάληψη προπαρασκευαστικών ενεργειών και προ­στασία ενημέρωσης και συντονισμού περιφερειακών κέντρων διαχείρισης κρίσης.

γ. Αναφορικά δε, με την ανακήρυξη κατάστασης εκτάκτου ανάγκης σε συ­γκεκριμένες περιοχές ή σε όλη την τουρκική επικράτεια ακολουθείται η παρακάτω διαδικασία: Ο πρόεδρος της Δημοκρατίας, αφού λάβει υπόψη τη σχετική απόφαση του Συμβουλίου Εθνικής Ασφαλείας, προεδρεύει σε σύσκεψη του υπουργικού συμβουλίου και εκδίδει την ανάλογη απόφαση, της οποίας η διάρκεια δεν θα πρέ­πει να υπερβαίνει τους έξι μήνες. Στη συνέχεια, η απόφαση αυτή δημοσιεύεται στην εφημερίδα της κυβερνήσεως και υποβάλλεται στη Μεγάλη Τουρκική Εθνοσυ­νέλευση για έγκριση. Σε περίπτωση που απαιτηθεί, η κατάσταση εκτάκτου ανά­γκης μπορεί να αρθεί από την εθνοσυνέλευση κατόπιν προτάσεως του υπουργι­κού συμβουλίου ή να παραταθεί για χρονικό διάστημα που δεν θα ξεπερνά τους τέσσερις μήνες. Σημειωτέον ότι, η ίδια διαδικασία ακολουθείται σε περίπτωση επι­στράτευσης και πολέμου.

ΣΧΟΛΗ ΕΘΝΙΚΗΣ ΑΜΥΝΑΣ67η ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΣΕΙΡΑ20 Απρ 2015

ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΗΣ ΘΕΩΡΙΑΣ ΠΑΙΓΝΙΩΝ ΣΤΗ ΔΙΑΧΡΕΙΡΙΣΗ ΚΡΙΣΕΩΝ ΣΤΙΣ

Ε/Τ ΚΡΙΣΕΙΣ 1987 (SISMIK) ΚΑΙ 1996 (ΙΜΙΑ)

1. Στο παρόν Παράρτημα, εφαρμόζουμε τη Θεωρία Παιγνίων στις Ελληνο­τουρκικές (Ε/Τ) κρίσεις 1987 (Sismik) και 1996 (Ίμια), οι οποίες επιλέχθηκαν με το σκεπτικό ότι είναι οι δύο πιο πρόσφατες κρίσης στις Ε/Τ σχέσεις και αντικατοπτρί­ζουν τη στρατηγική που εφαρμόζουν οι δύο χώρες τις τελευταίες δεκαετίες.

2. Με την εφαρμογή της θεωρίας των παιγνίων θα ερευνήσουμε κατά πό­σο μπορεί να δοθεί απάντηση στο ερώτημα: Ποια θα έπρεπε να ήταν η βέλτιστη στρατηγική των δύο αντιπάλων;

3. Παραδοχές

α. Το σύνολο S των αμιγών στρατηγικών, για κάθε αντίπαλο, είναι >2 και κλειστό, στην πράξη θα διαμορφώνονταν στο επίπεδο της υψηλής στρατηγικής της κάθε χώρας. Τα παραδείγματα που ακολουθούν είναι απλοποιημένα, σε αυτά εξετάζουμε 2 ενδεικτικές στρατηγικές, κατά τις οποίες οι αντίπαλοι ελέγχουν 100% τις πράξεις τους (μη διαταραγμένα Παίγνια), διαφορετικά θα ξεφεύγαμε από το σκοπό και την έκταση αυτής της εργασίας.

β. Οι Αποδώσεις (ωφέλειες) των αντιπάλων στους πινάκες είναι επί­σης ενδεικτικές και αντανακλούν την προσδοκώμενη ωφέλεια με βάση την ένταση των προτιμήσεων τους. Δεδομένου ότι το αποτέλεσμα του Παιγνίου εξαρτάται, κά­θε φορά, από την ποσοτικοποίηση της απόδοσης, αυτή θα πρέπει να καθορίζεται μέσα από μια δομημένη διαδικασία «ψήφου ομάδος», από την Ομάδα χειρισμού Κρίσεων (Ο.Χ.Κ) και να εγκρίνεται, λόγου χάρη, από το ανώτατο όργανο χειρισμού κρίσεων (ΚΥΣεΑ).

γ. Τα μοντέλα Παιγνίων που θα εξετάσουμε, είναι στατικού τύπου [βλ. ΚΕΦ Ε', σελ.32, παρ.3β(1)], μη μηδενικού αθροίσματος [βλ. ΚΕΦ Ε', σελ.33, παρ.3ζ(2)] και μη συνεργατικά (non cooperative game) [βλ. ΚΕΦ Ε', σελ.32, παρ.3α(2)].

δ. Στη στρατηγική δομή του Παιγνίου (μοντελοποίηση), για τη διευκό­λυνση της αφήγησης, θα χρησιμοποιήσουμε για την Ελλάδα το αγγλικό γράμματα, R (Row: γραμμή) και για την Τουρκία το C (Column: στήλη).

ε. Στην ανάλυση των Παιγνίων αντί της λέξεως παίκτης θα χρησιμο­ποιούμε τη λέξη αντίπαλος, προκειμένου να αποδοθεί καλύτερα η κατάσταση.

4. Ελληνοτουρκική (Ε/Τ) Κρίση 1987α. Ιστορικό.

(1) Το Μάρτιο του 1987, το εθνικό συμβούλιο ασφαλείας της Τουρκίας διέταξε το Sismik 1, σκάφος αναζήτησης πετρελαίου, να διέλθει μέσω των Δαρδανελίων με ναυτική συνοδεία και να αρχίσει έρευνες στο Αιγαίο (πλησίον της περιοχής της Θάσου). Συγχρόνως, η Τουρκική κυβέρνηση δημοσίευσε χάρτες

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ «Ζ» ΣΤΗΝ ΑΤΟΜΙΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗΤΟΥ ΣΧΗ (ΠΒ) ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ ΖΑΦΕΙΡΕΛΗ

Ζ-2

που έδειχναν καθαρά ότι η προσχεδιασμένη διαδρομή του Sismik βρίσκεται κατά 95% μέσα στην περιοχή στην οποία εκτείνεται η Ελληνική υφαλοκρηπίδα.

(2) Όπως ήταν αναμενόμενο, η κρίση άρχισε. Η Ελλάδα θεώρη­σε ότι μια τέτοια προσβολή των κυριαρχικών της δικαιωμάτων αποτελεί αιτία πο­λέμου. Έτσι, σε απάντηση της Τουρκικής πρόκλησης, οι Ελληνικές ένοπλες δυνά­μεις προωθήθηκαν στα ανατολικά σύνορα σε κατάσταση πλήρης ετοιμότητας. Η Ελληνική κυβέρνηση επιλέγοντας τη στρατηγική της αύξησης του αμοιβαίου ρί­σκου πολέμου είχε σαφώς αποφασίσει να διατρέξει τον κίνδυνο, με την κλιμάκωση από την πλευρά της δίνοντας εντολές στο ναυτικό να βυθίσει το πλοίο (sismik). Αλλά ήταν αυτός ακριβώς ο κίνδυνος του πολέμου, που έκανε την αποτροπή απο­τελεσματική. Οι Τούρκοι σταμάτησαν τις έρευνες και απέσυραν το sismik. Ήταν μια επιτυχία της Ελληνικής διπλωματίας.

β. Προϋποθέσεις Παιγνίου.

(1) Ασυμμετρία συμφερόντων μεταξύ των αντιπάλων. Η Ελλάδα υπερασπίζεται την εθνική της κυριαρχία. (status quo)

(2) Η Ελλάδα διαθέτει επαρκή στρατιωτική Ισχύ για να αντιμε­τωπίσει την Τουρκία.

γ. Στρατηγική Δομή Παιγνίου. (Μοντελοποίηση)

(1) Οι Στρατηγικές επιλογές Ελλάδος -Τουρκίας είναι:

R1: Υπεράσπιση Εθνικής κυριαρχίας, «Απειλή βύθισης sismik’», σε περίπτωση συνέχισης ερευνών στο Αιγαίο. (Απειλή χρίσης βίας /Αποτροπή λόγο υπεράσπισης status quo).

R2: Παραίτηση από σχέδιο υπεράσπισης (Κατευνασμός)

C1: Συνέχιση Ερευνών, αμφισβήτηση status quo.(s.q)

C2: Απόσυρση sismik, παραίτηση από αμφισβητήσεις -διεκδικήσεις.

(2) Πίνακας Απόδοσης-Ωφέλειας Αντιπάλων.

(Διάταξη & Ένταση προτιμήσεων αντιπάλων από 10/maxέως -10/min)

Τουρκία (C)

C1 :Συνέχιση Ερευνών 02:Απόσυρση

Ελλάς (R)

R1: Απειλή Βύθισης Sismik 0, -10 (πόλεμος)

10, 1(Υπεράσπιση s.q)

R2: Παραίτηση 1, 10(Αμφισβήτηση s.q )

5, 5 (Συμβιβασμός)

Παίγνιο 3. Ε/Τ Κρίση 1987

δ. Επίλυση Παιγνίου.

(1) Στο Παίγνιο 3 κανείς από τους 2 αντιπάλους δεν έχει κυρί­αρχη στρατηγική, διότι, αν η C επιλέξει τη C1 στρατηγική της, η βέλτιστη αντίδρα­ση για την R είναι η επιλογή της R2 στρατηγικής (απόδοση =1), αν η C επιλέξει τη C2 η βέλτιστη αντίδραση για την R θα είναι η R1(απόδοση=10). Αν η R επιλέξει την R1, η βέλτιστη αντίδραση για τη C θα είναι η επιλογή της C2 (απόδοση =1), αν η R επιλέξει την R2 η βέλτιστη αντίδραση για τη C θα είναι η C1 (απόδοση=10). Κατά συνέπεια σε αμιγείς στρατηγικές διαμορφώνονται 2 Ισορροπίες Nash

Ζ-3

(R2,C1)=(1,10) και (R1,C2)=(10,1), οπότε δεν μπορούμε να επιλέξουμε τη βέλτι­στη στρατηγική.

(2) Ως εκ τούτου, για την επίλυση του Παιγνίου θα χρησιμοποιή­σουμε την μέθοδο της Ισορροπίας Nash σε Μεικτές Στρατηγικές (ΙΝΜΣ) (βλ. Κεφ. ΣΤ, σελ. 39, παρ. 3στ). Δηλαδή θα υπολογίσουμε με ποια κατανομή πιθανότητας ο κάθε αντίπαλος, εφόσον υπάρχει Κοινή Γνώση Ορθολογισμού (ΚΓΟ), θα πρέπει να επιλέξει τις στρατηγικές του.

(3) Σύμφωνα με τους υπολογισμούς, για το Παίγνιο 3 (Προσθή­κη «1/Ζ») βρίσκουμε ότι η πιθανότητα που η R θα πρέπει να επιλέξει την αμιγή στρατηγική R1, είναι Ρβι = (31%) και την αμιγή στρατηγική R2, είναι Ρκζ = ί 1 - ρ) = 11/16(69%) αντίστοιχα η C θα πρέπει να επιλέξει C1 με

9ci = S /6 (83ο/ο) και Q2 με ?<* = ( 1 - * ) = ^(17%). Δηλαδή ΙΝΜΣ = (ρ=31%, q=83%).

(4) Αυτό σημαίνει, σύμφωνα επίσης με τους υπολογισμούς (Προσθήκη «1/Ζ») ότι:

(α) Αν η R προβλέπει (εκτιμά) ότι η C θα επιλέξει τη C1 με πιθανότητα (q) 83%, όποια στρατηγική και αν επιλέξει (η R) θα έχει την ίδια προσ­δόκιμη ωφέλεια [EU(R1)=EU(R2)], θα επιλέξει όμως αναμφίβολα την R1(απειλή) γιατί υπερασπίζεται εθνική κυριαρχία.

(β) Αν η R προβλέπει ότι η C θα επιλέξει τη C1 με πιθανό­τητα (q) > 83%, τότε η R πρέπει να επιλέξει R2 (παραίτηση), προκειμένου να ελα­χιστοποιήσει τη ζημία της.

(γ) Αν η R προβλέπει ότι η C θα επιλέξει τη C1 με πιθανό­τητα (q) <83%, τότε η R θα πρέπει να επιλέξει R1 για να μεγιστοποιήσει την προσδόκιμη ωφέλεια της.

(5) Ανάλογα ισχύουν και για τη C με πιθανότητα (p) όμως 31 %.

(6) Λαμβάνοντας υπόψη τώρα, την ασυμμετρία συμφερόντων η επιλογή από τη C της C1 με πιθανότητα (q) >83% δεν φαίνεται διόλου ορθολογική, αντίθετα η επιλογή από την R της R1 με πιθανότητα (p) >31% είναι αρκετά ορθο­λογική, καθώς υπερασπίζεται κυριαρχικά της δικαιώματα. Κατά συνέπεια η R θα πρέπει να επιλέξει την R1 (απειλή), διότι το πιθανότερο είναι η C να απορρίψει τη C1 και να επιλέξει τη C2, ελαχιστοποιώντας το κόστος της, καθώς προβλέπει, λόγο ΚΓΟ, την πολύ μεγάλη πιθανότητα επιλογής από την R της R1.

(7) Η απόφαση αυτή της R αυξάνει υπολογισμένα με επιστημο­νικό τρόπο το αμοιβαίο ρίσκο του πολέμου, αλλά ακριβώς αυτός ο κίνδυνους είναι που αποτρέπει τον πόλεμο και της διασφαλίζει την αποτελεσματική προάσπιση του status quo. (αποτελεσματική αποτροπή)

5. Ελληνοτουρκική (Ε/Τ) Κρίση Ιμίων 1996α. Ιστορικό

(1) Τον Ιανουάριο του 1996 η Τουρκία μεθοδευμένα κλιμάκωσε σε στρατιωτικό και πολιτικό επίπεδο ένα μικρής εμβέλειας επεισόδιο (την έπαρση της ελληνικής σημαίας στην νήσο Ίμια), με σκοπό τη δημιουργία τετελεσμένων σε βάρος μας, που θα αμφισβητούσαν τα κυριαρχικά μας δικαιώματα, όχι μόνο στα Ίμια αλλά και σε άλλες μικρονησίδες του Αν. Αιγαίου. Χαρακτηριστική είναι η ανα­κοίνωση του Τ/ΥΠΕΞ την 29-1-96, όταν πια η κρίση είχε κορυφωθεί. «Υπάρχουν

Ζ-4

ασάφειες με την κατάσταση των μικρών νησιών και των βραχονησίδων του Αιγαί­ου. Μετά τον καθορισμό της κυριότητας των μικρών νησιών, νησίδων και βραχο­νησίδων στο Αν. Αιγαίο θα καταστεί δυνατόν να οριοθετηθούν τα χωρικά ύδατα».

(2) Επίσης την 29-1-96 η πρωθυπουργός της Τουρκίας αξίωσε να απομακρυνθεί η Ελληνική σημαία από τα Ίμια, διότι οι βραχονησίδες των Ιμίων είναι Τουρκικές. Την νύκτα 29-1-96 πραγματοποιήθηκε η διείσδυση μερικών στρα­τιωτών των Τουρκικών ειδικών δυνάμεων σε μια από τις βραχονησίδες των Ιμίων. Ελληνικές και Τουρκικές ναυτικές δυνάμεις αναπτύσσονται στο Αιγαίο. Ελλάδα και Τουρκία προετοιμάζονται για πόλεμο. Τελικά η χώρα μας, μετά από μια σειρά λανθασμένων χειρισμών σε στρατηγικό επίπεδο, στα πλαίσια ενός άνευ προηγου­μένου κατευνασμού, «υποχώρησε» παγιώνοντας την αμφισβήτηση του νομικού καθεστώτος του Αιγαίου.

β. Προϋποθέσεις Παιγνίου.

(1) Ασυμμετρία συμφερόντων μεταξύ των αντιπάλων. Η Τουρκία αιφνίδια κατέλαβε έδαφος της Ελλάδος (Ίμια) με αποτέλεσμα να ανατρέψει το υφι­στάμενο status quo. Η Ελλάδα υπερασπίζεται την εθνική της κυριαρχία (status quo).

(2) Η Ελλάδα διαθέτει επαρκή στρατιωτική Ισχύ για να αντιμε­τωπίσει την Τουρκία.

(3) Η αποτρεπτική φήμη της Ελλάδος είναι καλή. (Κυρίως εξαιτί- ας της Ε/Τ κρίσης 1987).

γ. Στρατηγική Δομή Παιγνίου. (Μοντελοποίηση)

Οι Στρατηγικές επιλογές Ελλάδος -Τουρκίας, είναι:

R1: Υπεράσπιση της Ελληνικής κυριαρχίας στα Ίμια, σε πε­ρίπτωση μη άμεσης απόσυρσης των Τούρκων κομάντος από το νησί (πειθανα­γκασμός/απειλή χρήσης βίας λόγο αλλαγής status quo.)

R2: Παραίτηση από σχέδιο υπεράσπισης. (Κατευνασμός)

C1: Μη απόσυρση κομάντος, συνέχιση αμφισβήτησης statusquo.

C2: Απόσυρση κομάντος, παραίτηση από αμφισβητήσεις -διεκδικήσεις.

δ. Πίνακας Απόδοσης- Ωφέλειας Αντιπάλων.

(Διάταξη & Ένταση προτιμήσεων αντιπάλων από 10/max έως -5/min)

Τουρκία (C)

^ :Μ η απόσυρση C2:Απόσυρση

Ελλάς (R)

R1:Απειλη επέμβασης 0, -5 (Πόλεμος )

10, 1(Αποκατάσταση s.q)

R2: Παραίτηση 1, 10 (ανατροπή s.q)

5, 5 (Συμβιβασμός)

Παίγνιο 4. Ε/Τ Κρίση Ιμίων 1996

ε. Επίλυση Παιγνίου.

Ζ-5

(1) Όπως και στο Παίγνιο 3, κανείς από τους αντιπάλους δεν έχει κυρίαρχη στρατηγική και υπάρχουν 2 Ισορροπίες Nash (R1,C2)=(10,1) και (R2,C1)=(1,10), οπότε για την επίλυση του Παιγνίου θα χρησιμοποιήσουμε την ΙΝΜΣ (βλ. Κεφ. ΣΤ, σελ. 39, παρ. 3στ).

(2) Σύμφωνα με τους υπολογισμούς, για το Παίγνιο 4, (Προ­σθήκη «1/Ζ») βρίσκουμε ότι η πιθανότητα που η R θα πρέπει να επιλέξει την αμιγή στρατηγική R1, είναι pR1 = 5/11 (45%) και την αμιγή στρατηγική R2, είναι Pri = C1 ~Ρ) = 6/11(55%), αντίστοιχα η C θα πρέπει να επιλέξει C1 με qcl = 5/6 (83%) και C2 με qc2 = (1 - g ) = 1/6(17%). Δηλαδή ΙΝΜΣ=(ρ=45%,ς=83%).

(3) Αυτό σημαίνει, σύμφωνα επίσης με τους υπολογισμούς (Προσθήκη «1/Ζ») ότι:

(α) Αν η R προβλέπει (εκτιμά) ότι η C θα επιλέξει τη C1 με πιθανότητα (q) 83%, όποια στρατηγική και αν επιλέξει (η R) θα έχει την ίδια προσ­δόκιμη ωφέλεια [EU(R1)=E(R2)], θα επιλέξει όμως αναμφίβολα την R1(απειλή ε­πέμβασης) διότι υπερασπίζεται εθνική κυριαρχία.

(β) Αν η R προβλέπει ότι η C θα επιλέξει τη C1 με πιθανό­τητα (q) > 83%, τότε η R πρέπει να επιλέξει R2 (παραίτηση), προκειμένου να ελα­χιστοποιήσει τη ζημία της.

(γ) Αν η R προβλέπει ότι η C θα επιλέξει τη C1 με πιθανό­τητα (q) < 83%, τότε η R θα πρέπει να επιλέξει R1, για να μεγιστοποιήσει την προσδόκιμη ωφέλεια της.

(5) Ανάλογα ισχύουν για τη C με πιθανότητα (p) όμως 45%.

(6) Λαμβάνοντας υπόψη, τώρα, την ασυμμετρία συμφερόντων η επιλογή από τη C της C1 με πιθανότητα (q) >83% δεν φαίνεται διόλου ορθολογική, από την άλλη, η επιλογή από την R της R1 με πιθανότητα (p) >45% είναι σχετικά ορθολογική, καθώς η R υπερασπίζεται τα κυριαρχικά της δικαιώματα. Κατά συνέ­πεια R θα πρέπει να επιλέξει την R1 (απειλή επέμβασης), διότι είναι αρκετά πι­θανό η C να απορρίψει τη C1 και να επιλέξει τη C2, ελαχιστοποιώντας το κόστος της, καθώς προβλέπει, λόγο ΚΓΟ, τη μεγάλη πιθανότητα επιλογής από την R της R1.

(7) Η απόφαση αυτή, βεβαίως, έχει μεγαλύτερο ρίσκο από την αντίστοιχη του Παιγνίου 3, η R εφαρμόζει τον πειθαναγκασμό, που κρύβει μεν κίνδυνο πολέμου (η αντίδραση της C μπορεί να μην είναι ορθολογιστική, πόλεμος από λάθος), αλλά δεν κάνει τον πόλεμο αναπόφευκτο, καθώς αφήνει αξιοπρεπή διέξοδο στην αντίπαλο της. (Έγκυρη απόσυρση των κομάντος-αποφυγή εμπλο­κής).

ΠΡΟΣΘΗΚΕΣ«1» Υπολογισμοί Επίλυσης Παιγνίων

ΥΠΟΛΟΓΙΣΜΟΙ ΕΠΙΛΥΣΗΣ ΠΑΙΓΝΙΩΝ

ΣΧΟΛΗ ΕΘΝΙΚΗΣ ΑΜΥΝΑΣ67η ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΣΕΙΡΑ20 Απρ 2015

ΠΡΟΣΘΗΚΗ «1/Ζ» ΣΤΗΝ ΑΤΟΜΙΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗΤΟΥ ΣΧΗ (ΠΒ) ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ ΖΑΦΕΙΡΕΛΗ

Παίγνιο 3:Ελληνοτουρκική(Ε/Τ) κρίση 1987Τουρκία (C)

C1 :Συνέχιση Ερευνώνqi=q

C2:Απόσυρσηq2=(1-q)

Ελλάς (R) Ρ1:ΑπειΑη βύθισης sismik p1=(p) 0, -10 10, 1R2: Παραίτηση p2=(1-p) 1, 10 5, 5

Σύμφωνα με τα Αξιώματα 1 και 2 (Παράρτημα «Β»), της Ισορροπίας Nash Μι­κτών Στρατηγικών (ΙΝΜΣ), θα πρέπει: £ ϊ/(Λ1) = EU(R2) KaiEU(Cl) = EU(C2)(1) Σύμφωνα με το θεώρημα προσδόκιμης ωφέλειας του Bayes, ισχύει:

EU(R1) = at] * q, = 0 * q + 10 * (1 - q) = 10 lOq (2)j = i

Από (1), (2), (3) έχουμε, 102

EU(Cl) = ^ a i l * Pi = -10L = 1

- lOq = 5 - 4q => 6q = 5 => q = 5/6(4)

* p + 10 * (1 - p) = 10 - 20p (S)

Από (1), (5), (6) έχουμε, 10 - 20p = 5 - 4p => 16p = 5 =* p = 5/16(7)Από (4) και (7), προκύπτει ότι, (ρ, q) = )Αυτό σημαίνει ότι, αν η R προβλέπει ότι η C θα επιλέξει τη C1 με πιθανότητα 5/6 τότε ffi/CRl) = EU(R2) , οπότε όποια στρατηγική και αν επιλέξει η προσδόκιμη ωφέλεια είναι η ίδια (το ίδιο ισχύει και για τη C), λέμε τότε ότι (p,q) = = ΙΚ Μ Σ ο .ε .δΣύμφωνα με τον Aumann R. (1987), έναν από τους θερμότερους υπερασπιστές

της Θεωρίας, υπάρχει μόνο μία τιμή (q=5/6) που καθιστά ορθολογικές την R1 και R2, επειδή αν q > Εί/(Α1) < EU(R2) , οπότε η R1 δεν πρέπει να επιλεγεί ποτέ

και αν q < ^ «=> EU(R1) > EU(R2), οπότε η R2 πρέπει να αποκλειστεί. Ομοίως, υπάρχει μόνο μια τιμή (p=5/16), που καθιστά ορθολογικές τις C1 και C2, επειδή αν

Ζ-1-2

.-j : ·: γτ = — ϊ-' ~ οπότε η C1 δεν πρέπει να επιλεγεί ποτέ και αν

- γτ = Ξ ί:·,α ) '■■■ Ξ ί:·, C2: οπότε η C2 πρέπει να αποκλειστεί.Αφαιρώντας το EU(R1) από το EU(R2), βρίσκουμε το προσδοκώμενο καθαρό ό­φελος της R, από την επιλογή της R1 αντί της R2:df2 = EU(R1) - E U (R 2)= 10 - 10g - 5 + 4q = 5 - 6q => d^2 = S - 6q(S) Ομοίως, αφαιρώντας το EU(C1) από το EU(C2), βρίσκουμε το προσδοκώμενο κα­θαρό όφελος της C, από την επιλογή της C1 αντί της C2:

= EU(C 1) - EU(C2) = 10 - 20ρ - 5 + 4ρ = 10 - 16ρ => d* = Ξ - 16ρ(9)Η γραφική απεικόνιση των συναρτήσεων (8)και (9) φαίνεται στα Σχήματα 1 και 2, αντίστοιχα.

Ζ-1-3

Παίγνιο 4: Ελληνοτουρκική κρίση (Ε/Τ) Ιμίων 1996

Τουρκία (C)

^ :Μ η απόσυρση q1=q

C2:Απόσυρσηq2=(1-q)

Ελλάς (R) Ρ1:Απειλη επέμβασης p1=(p) 0, -5 10, 1R2: Παραίτηση p2=(1 -p)

1, 10 5, 5

Σύμφωνα με τα Αξιώματα 1 και 2 (Παράρτημα «Β»), της Ισορροπίας Nash Μι­κτών Στρατηγικών (ΙΝΜΣ), θα πρέπει:£Ί/(Λ1) = EU(R2) κα ιΕ ϋζϋ ϊ) = EU(C2).(1)Σύμφωνα με το θεώρημα προσδόκιμης ωφέλειας του Bayes, ισχύει:

2

EU(Rl) = ^ * qs = 0 * q + 10 * (1 - q) = 10 - lOq (2)

Από (1), (2), (3) έχουμε, 10 - 10q = 5 - 4q =* 6q = 5 => q = S/6(4)

EU(Cl)

EIF(C2)

Από (1), (5), (6) έχουμε, 10 - 15p = 5 - 4p => 16p = 5 => p = 5/11(7]

Από (4) και (7), προκύπτει ότι, (ρ, q) = (^- )Αυτό σημαίνει ότι, αν ο R προβλέπει ότι η C θα επιλέξει τη C1 με πιθανότητα 5/6 τότε EU{R1) = EU(R2) , οπότε όποια στρατηγική και αν επιλέξει η προσδόκιμη ωφέλεια είναι η ίδια (το ίδιο ισχύει και για τη C), λέμε τότε ότι

(Ρ-q) = Σ ο .ε.δΣύμφωνα με τον Aumann R.(1987) υπάρχει μόνο μία τιμή (q=5/6) που καθιστά ορθολογικές τις R1 και R2 επειδή αν q > -& E U (R ± )< EU(R2), οπότε η R1 δεν

πρέπει να επιλεγεί ποτέ και αν q < ^ ο ΕΕΓ(1Ϊ1) > EU(R2) οπότε η R2 πρέπει να αποκλειστεί. Ομοίως, υπάρχει μια τιμή (ρ=5/11), που καθιστά ορθολογικές τις C1 και C2, επειδή αν ρ > <=> EU(C1) < EU(C2) οπότε η C1 δεν πρέπει να επιλεγεί

11

ποτέ και αν ρ < <=> EU(C1) > EU(CZ) οπότε η C2 πρέπει να αποκλειστεί.

Αφαιρώντας το EU(R1) από το EU(R2), βρίσκουμε το προσδοκώμενο καθαρό ό­φελος της R, από την επιλογή της R1 αντί της R2:d*2 = E U ( R 1 ) - E U ( R 2 ) = 10 - 10g - 5 + 4q = 5 - 6q => = S - 6g(10) Ομοίως, αφαιρώντας το EU(C1) από το EU(C2), βρίσκουμε το προσδοκώμενο κα­θαρό όφελος της C, από την επιλογή της C1 αντί της C2:

= EU(C1) - EU(C2) = 10 — lS p — Ξ + 4ρ = Ξ — l l ' p => d * = 5 - 11ρ(11)<$2

Ζ-1-4

Η γραφική απεικόνιση των συναρτήσεων (10) και (11) φαίνεται στα Σχήματα 3 και4, αντίστοιχα.

0 1/6 1/3 1/2 2/3 5/6 1 11/6

ΠΑΙΓΝΙΟ 4/C Ε/Τ ΚΡΙΣΗ 1996 (Σχήμα 4)

1 2/11

EU(C1)<EU(C2)