Pojęcia podstawowe

Ochrona środowiska

środowisko [def. wg ustawy Prawo ochrony środowiska z dn.

27.04.2001 r.]:

ogół elementów przyrodniczych,

w tym przekształconych w wyniku działalności człowieka,

a w szczególności:

- powierzchnia ziemi,

- kopaliny,

- wody,

- powietrze,

- zwierzęta i rośliny,

- klimat;

zasoby naturalne środowiska: dobra materialne

i związane z nimi usługi, które są częścią szeroko rozumianej natury

1) substancje: • surowce mineralne,

• gleba,

• flora i fauna,

• woda,

• powietrze,

2) energie: • kosmiczne

• ziemskie (wiatr, zjawiska wulkaniczne, woda płynąca, pływy);

3) warunki przyrodnicze – zbiór elementów środowiska, które sprzyjają zjawiskom lub procesom:

• warunki rozwoju rolnictwa,

Wyróżnia się zasoby:

Niewyczerpywalne:

niezmienialne przez użycie

(położenie geograficzne,

siła wiatru)

zmienialne (powietrze,

woda)

Wyczerpywalne:

odnawialne (zasoby

biotyczne)

częściowo odnawialne

(gliny)

nieodnawialne (złoża

minerałów)

zasoby naturalne środowiska:

odnawialne

-poprzez odmłodzenie

(fauna i flora);

- poprzez oczyszczenie

(powietrze, woda,

gleba);

- poprzez

przeobrażenie (złoża

niektórych rud, torf)

* proces odnowienia jest

wolniejszy niż eksploatacji

nieodnawialne

ulegają wyczerpaniu

(złoża minerałów)

ochrona środowiska [def. wg ustawy Prawo ochrony

środowiska z dn. 27.04.2001 r.]:

oznacza:

podjęcie lub

zaniechanie

działań, umożliwiających:

• zachowanie lub

• przywracanie

równowagi przyrodniczej;

działania związane z ochroną środowiska mogą

mieć charakter:

1. prewencyjny

2. konserwacyjny

3. rehabilitacyjny

zapobieganie powstawaniu warunków

niekorzystnych dla życia biologicznego i

działalności gospodarczej;

właściwe planowanie przestrzenne, stosowanie

odpowiednich technologii produkcji

zachowanie i ochrona istniejących układów i

warunków przyrodniczych oraz zagrożonych

zasobów naturalnych;

tworzenie parków, rezerwatów, stref

ochronnych;

przywracanie do poprzedniego stanu

(odnowa, uzdrowienie, sanacja) czystości wód,

zalesianie zdewastowanych przestrzeni

rekultywacja gruntów

rozwój zrównoważony – rozwój społeczno

gospodarczy, w którym następuje proces integrowania

działań politycznych, gospodarczych i społecznych, z

zachowaniem równowagi przyrodniczej oraz trwałości

podstawowych procesów przyrodniczych, w celu

zagwarantowania możliwości zaspokajania

podstawowych potrzeb poszczególnych społeczności

współczesnego i przyszłych pokoleń;

to nieuchronny i pożądanych rozwój gospodarczy,

który nie narusza w sposób istotny i nieodwracalny

środowiska życia człowieka .

[zwykle wyższy standard życia oznacza większe zagrożenia dla

środowiska]

ochrona środowiska polega na:

racjonalnym kształtowaniu środowiska i

gospodarowaniu zasobami środowiska

zgodnie z zasadą zrównoważonego rozwoju;

przeciwdziałaniu zanieczyszczeniom;

przywracaniu elementów przyrodniczych do

stanu właściwego poprzez rekultywację;

kształtowanie środowiska – świadome i celowe

oddziaływanie na środowisko, w celu nadania mu cech

korzystnych dla człowieka, w celu uzyskania efektów

gospodarczych i społecznych z równoczesnym

zachowaniem równowagi biologicznej w środowisku

zwłaszcza zachowanie warunków umożliwiających

odnawianie się zasobów przyrodniczych środowiska;

**Podstawą kształtowania środowiska jest przekonanie, że człowiek

ma prawo do przekształcania przyrody w celu stworzenia sobie

optymalnych warunków egzystencji, z tym zastrzeżeniem, że nie

może dopuścić do niekorzystnych dla człowieka i przyrody

skutków doraźnych i przyszłych.

DZIAŁANIA W ZAKRESIE KSZTAŁTOWANIA ŚRODOWISKA MAJĄ

NA CELU

1.Zachowanie cennych fragmentów środowiska

naturalnego (tworzenie obszarów prawnie chronionych

– parków, rezerwatów, obszarów chronionego

krajobrazu).

2. Przekształcanie środowiska w celu poprawy

warunków życia, warunków zdrowotnych, wytwarzania

ekologicznej żywności, pasz, surowców dla

przetwórstwa.

3. Odnowa zdegradowanych obszarów środowiska.

4. Tworzenie nowych i odtwarzanie naturalnych walorów

rekreacyjnych.

5. Budowa urządzeń infrastruktury technicznej

szczególnie oczyszczalni ścieków.

zanieczyszczenie – emisja, która jest: szkodliwa dla stanu zdrowia ludzi lub stanu środowiska;

powoduje szkodę w dobrach materialnych;

pogarsza walory estetyczne środowiska;

koliduje* z innymi uzasadnionymi sposobami korzystania

ze środowiska

* przeszkadza, nie współgra, nie współpracuje;

• przeciwdziałanie zanieczyszczeniom polega na:

• zapobieganiu

• ograniczaniu

wprowadzania do środowiska substancji lub energii, poprzez

instalowanie urządzeń zapobiegających emisji szkodliwych

substancji;

Typy środowisk – podział w zależności od przyjętego kryterium

1) środowisko ożywione (biosfera) i nieożywione (abiosfera) – występowanie życia;

2) środowisko naturalne (przyrodnicze – o zachowanych ekosystemach naturalnych) i antropogeniczne - udział człowieka w powstawaniu środowiska;

3) środowisko naturalne i zdewastowane – dogodność warunków życia dla człowieka;

4) środowisko - stopień zachowania równowagi biologicznej

• pierwotne – wynik działalności wyłącznie czynników przyrodniczych;

• naturalne – ingerencja człowieka na środowisko nie naruszyła równowagi biologicznej;

• kulturowe – została zachwiana równowaga biologiczna, ingerencja człowieka spowodowała nowy sposób użytkowania – obszary rolnicze, zurbanizowane, uprzemysłowione;

• zdewastowane – cechuje się zniszczoną równowagą biologiczną i brakiem zdolności samoregenerujących;

Ważnym elementem ochrony środowiska jest przeciwdziałanie i

zapobieganie zjawiskom lub stanom niekorzystnym dla

środowiska tzw. uciążliwościom i zagrożeniom.

• uciążliwości – zjawiska fizyczne lub stany dokuczliwe dla

środowiska, utrudniające życie ludziom i zwierzętom przez

zakłócanie spokoju, odpoczynku (np. hałas, wibracje,

zanieczyszczenie powietrza); konsekwencją stanów uciążliwości

jest degradacja środowiska, która może powodować tzw. kryzys

ekologiczny;

• zagrożenia – uciążliwości, których natężenie lub zasięg osiągnął

poziom wywierający negatywny wpływ na zdrowie ludzi, lub

powoduje uszkodzenia lub zniszczenia środowiska; skutkiem

zagrożeń może być dewastacja środowiska, prowadząca do

katastrofy ekologicznej, polegającej na wystąpieniu

nieodwracalnych zniszczeń w środowisku.

• degradacja środowiska – pogorszenie stanu środowiska przyrodniczego przez eliminację elementów lub uszkodzenie struktur systemów przyrodniczych (zmniejszenie aktywności biologicznej, ubożenie składu gatunkowego);

• dewastacja środowiska – zniszczenie środowiska przyrodniczego na określonym obszarze; tereny zdewastowane wymagają rekultywacji i ponownego zagospodarowania.

Środowisko produkcji roślinnej, środowisko agroekologiczne tworzą

cztery zasadnicze elementy fizjograficzne: gleba, rzeźba terenu, klimat oraz

warunki wodne

Lokalne środowisko w którym przebywa roślina nazywane jest siedliskiem

Siedlisko jest to zespół naturalnych i sztucznych czynników

zewnętrznych, który występując w danym miejscu wpływa bezpośrednio lub

pośrednio na rośliny dziko rosnące i uprawne

Siedlisko czyli biotop oraz wszystkie organizmy roślinne i zwierzęta zwane

biocenozą składają się na ekosystem

Wyróżnia się cztery zasadnicze typy siedlisk (podział ze względu na

odrębności fizjograficzne)

- grądowe

- łęgowe

- borowe

- bagienne

Ze względu na warunki termiczne:

- ciepłe

- chłodne

Uwzględniając stosunki wodno-powietrzne:

siedliska o optymalnym uwilgotnieniu, okresowym lub stałym nadmiarze lub

niedoborze wilgoci

Gleba to powierzchniowa warstwa litosfery zdolna do produkcji

roślinnej, przekształcona w procesie glebotwórczym wskutek

oddziaływania na nią czynników biologicznych, fizjograficznych i

antropogenicznych

Gleba jest tworem żywym, zachodzą w niej przemiany

biogeochemiczne, jest niepomnażalana, cechuje się

nieruchomością, jest niezniszczalna

Grunt to gleba i utwór bezglebowy, jest to każdy fragment

litosfery

Grunt w rolnictwie oznacza środowisko produkcji rolniczej:

glebę, rzeźbę terenu, klimat i stosunki wodne

Użytki gruntowe: część powierzchni ziemi cechująca się

jednolitością właściwości naturalnych oraz jednolitym

sposobem wykorzystania przez człowieka

Wyróżnia się następujące użytki (wg. Rozporządzenia z 2001r)

1) użytki rolne,

2) grunty leśne oraz zadrzewione i zakrzewione,

3) grunty zabudowane i zurbanizowane,

4) użytki ekologiczne,

5) nieużytki,

6) grunty pod wodami,

7) tereny różne

Użytki rolne dzielą się na:

grunty orne,

sady,

łąki trwałe,

pastwiska trwałe,

grunty rolne zabudowane,

grunty pod stawami,

grunty pod wodami

sozologia - nauka zajmująca się przyczynami i

skutkami niekorzystnych przemian w środowisku

oraz metodami ich zapobiegania;

• sozotechnika (inżynieria ekologiczna) - dyscyplina

techniczna, której zadaniem jest wykorzystanie

zdobyczy współczesnej techniki do kształtowania i

ochrony środowiska; zadania sozotechniki:

• wykrywanie i określanie zanieczyszczeń za pomocą

odpowiednich urządzeń sygnalizacyjno-

pomiarowych;

• budowanie urządzeń ochronnych (filtry);

• wprowadzanie technologii proekologicznych w

przemyśle;

MAPA SOZOLOGICZNA

informuje o:

• zanieczyszczeniach;

• zaburzeniach środowiska przyrodniczego (zanieczyszczenie powietrza, wody, gleby, szaty roślinnej);

• występowaniu stref ochronnych, obszarów i obiektów chronionych.

Np.

1) Obszary zanieczyszczenia powietrza z określeniem intensywności na tle róży wiatrów.

2) Odcinki rzek nie mieszczące się w klasyfikacji czystości wód oraz obszary o zaburzonych stosunkach wodnych.

3) Tereny o skażonych glebach z podaniem rodzaju skażenia.

4) Obszary zniszczeń i zaburzeń w szacie roślinnej.

5) Hałas i wibracje.

6) Składowiska odpadów…

Katedra Gospodarki Przestrzennej i Architektury Krajobrazu

ul. Balicka 253 c

30-149 Kraków