Ocena atrakcyjności Polski dla inwestorów zagranicznych 1

Czesława PilarskaAkademia Ekonomiczna w Krakowie

Ocena atrakcyjności Polskidla inwestorów zagranicznych

1. Wprowadzenie

Bezpośrednie inwestycje zagraniczne (BIZ)1 postrzegane są jako źródło wie-lu korzyści dla krajów je przyjmujących. Uzupełniają one niedobory kapitałuwynikające z niedostatecznych oszczędności wewnętrznych, przyczyniają się dotechnologicznego unowocześnienia gospodarki, upowszechniają nowoczesnemetody zarządzania oraz prowadzą do wzrostu zdolności eksportowych krajuimportera. Ponadto upatruje się w nich sposób na intensyfikację gospodarcząregionów słabiej rozwiniętych oraz na zmniejszenie bezrobocia poprzez tworze-nie nowych miejsc pracy przez inwestorów zagranicznych2. Te pozytywne efek-

1 Zgodnie z definicją OECD bezpośrednim inwestorem zagranicznym jest osoba fizyczna,prywatne lub państwowe przedsiębiorstwo, rząd, grupa osób fizycznych lub prawnych, które po-siadają przedsiębiorstwo bezpośredniej inwestycji. Przedsiębiorstwem bezpośredniego inwestowa-nia jest takie przedsiębiorstwo, w którym inwestor zagraniczny ma co najmniej 10% akcji zwy-kłych (tzn. udziału w kapitale) lub uprawnienia do 10 praw głosu na walnym zgromadzeniuakcjonariuszy, albo w inny sposób ma efektywny wpływ na zarządzanie przedsiębiorstwem(OECD Benchmark Definition of Foreign Direct Investment, 3th ed., OECD, Paris 1996, s. 8; zob.także: Bezpośrednie inwestycje zagraniczne w Polsce według stanu na koniec 2004 roku, Minister-stwo Gospodarki i Pracy, Departament Analiz i Prognoz Ekonomicznych, Warszawa 2005,http://www.mg.gov.pl).

2 Więcej na temat korzyści związanych z napływem BIZ można znaleźć w następujących pu-blikacjach: E. Mączyńska, Bezpośrednie inwestycje zagraniczne. Światowe i lokalne czynniki dy-namizujące, „Ekonomista” 1999, nr 1–2, s. 88–90; P. Glikman, Kontrowersje wokół kapitału za-granicznego w Polsce, „Gospodarka Narodowa” 2000, nr 11–12, s. 56–70; C. Pilarska, ForeignDirect Investment in Poland. Benefits and Dangers in the Context of Poland’s Integration with the

Czesława Pilarska46

ty, jakie często towarzyszą napływowi BIZ, sprawiają, że zarówno kraje rozwi-nięte, jak i kraje rozwijające się konkurują między sobą w zakresie stwarzaniakorzystnych warunków dla podejmowanych przez inwestorów zagranicznychinwestycji długoterminowych.

W dobie rosnącej rywalizacji o kapitał podstawową kwestią staje się rozpo-znanie motywów podejmowania BIZ, poznanie czynników decydujących o wy-borze miejsca lokaty, a także ryzyka inwestycyjnego i atrakcyjności inwestycyj-nej danego kraju. Brak świadomości uwarunkowań związanych z napływem BIZstanowi istotną barierę prowadzenia skutecznej polityki przyciągania tych inwe-stycji do kraju, a także zmniejsza efektywność działań promocyjnych dokony-wanych na arenie międzynarodowej3. Innymi słowy, poznanie mechanizmów,którymi kierują się inwestorzy zagraniczni przy podejmowaniu decyzji, pozwalana pobudzanie napływu tych rodzajów BIZ, które są najbardziej pożądanez punktu widzenia długookresowego rozwoju kraju4.

Chodzi o to, aby na terenie naszego kraju nie tylko stworzyć warunki sprzy-jające podejmowaniu inwestycji zagranicznych, czego efektem będzie wzrostwolumenu tych inwestycji w przyszłości, ale także o podjęcie takich działań,które skierowałyby inwestorów zagranicznych w kluczowe, z punktu widzeniarozwoju gospodarczego, obszary gospodarki.

Podstawowym celem niniejszego opracowania jest identyfikacja czynników,które decydują o atrakcyjności inwestycyjnej Polski i wpływają na rozmiarybezpośrednich inwestycji zagranicznych dokonywanych w naszym kraju. Do-datkowym zamierzeniem jest ukazanie pozycji Polski, jaką zajmuje ona w po-szczególnych rankingach sporządzanych przez wyspecjalizowane firmy lub or-ganizacje gospodarcze, które klasyfikują państwa pod względem atrakcyjnościinwestycyjnej.

European Union, Argumneta Oeconomica Cracoviensia, Cracow University of Economics, Cracow2001, nr 1, s. 7–25; A. Limański, Wpływ bezpośrednich inwestycji zagranicznych na gospodarkękraju przyjmującego, „Przegląd Organizacji” 2003, nr 3; Bezpośrednie inwestycje zagranicznew Polsce. Efekty i zagrożenia, Rada Strategii Społeczno-Gospodarczej przy Radzie Ministrów,Raport nr 46, Warszawa 2005.

3 E. Jantoń-Drozdowska, M. Majewska, J. Grala, Atrakcyjność inwestycyjna Polski w świetlezagranicznych inwestycji bezpośrednich, „Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny” 2002,z. 3, s. 131.

4 Zdaniem Z. Sadowskiego za priorytetowe obszary z punktu widzenia długookresowegorozwoju polskiej gospodarki należy uznać m.in.: 1) przedsiębiorstwa i branże o największym stra-tegicznym znaczeniu dla dalszego rozwoju kraju, a więc reprezentujące przemysły przyszłościo-we, zapewniające bezpośrednie uczestnictwo w przyszłym wyścigu innowacyjnym, 2) produkcjęeksportową, 3) regiony słabo rozwinięte oraz 4) rozwój zaplecza badawczo-naukowego (Z. Sa-dowski, Transformacja i rozwój, PTE, Warszawa 2005, s. 252).

Ocena atrakcyjności Polski dla inwestorów zagranicznych 47

2. Pojęcie atrakcyjności inwestycyjnej

Przez atrakcyjność inwestycyjną rozumie się najczęściej zbiór przewag orazniedostatków charakterystycznych dla miejsca dokonywanej inwestycji. Istotąatrakcyjności inwestycyjnej jest zdolność do skłonienia inwestorów do wyborudanego kraju lub też regionu jako miejsca lokalizacji konkretnego przedsięwzię-cia gospodarczego.

O atrakcyjności inwestycyjnej danego obszaru decyduje kombinacja czynni-ków lokalizacyjnych, czyli korzyści, jakie może osiągnąć inwestor w trakcieprowadzenia działalności gospodarczej, wynikających ze specyficznych cechobszaru, na którym działalność ta ma miejsce. Obszary oferujące optymalnąkombinację czynników lokalizacji są atrakcyjne pod względem inwestycyjnym,gdyż pozawalają na redukcję nakładów inwestycyjnych i bieżących kosztówfunkcjonowania przedsiębiorstwa, ułatwiając tym samym maksymalizację zy-sków i zmniejszając ewentualne ryzyko niepowodzenia danej inwestycji5.

Ocena atrakcyjności danego kraju może być dokonywana z punktu widzeniaróżnych kryteriów, m.in. położenia geograficznego, łatwości dostępu i możliwościobsłużenia innych rynków, pojemności rynków zbytu, wysokości cen materiałów,surowców oraz kosztów pracy. Ocenie podlega także sprawność instytucji, jakośćregulacji prawnych, rozwiązania podatkowe, warunki finansowe prowadzeniadziałalności gospodarczej oraz specjalne przywileje oferowane inwestorom zagra-nicznym. Przy wyborze danego kraju jako miejsca lokaty BIZ inwestorzy zagra-niczni zwracają także uwagę na poziom korupcji, jaki w tym kraju występuje.

Zanim zostaną zaprezentowane atuty oraz niedostatki Polski jako miejscalokalizacji bezpośrednich inwestycji zagranicznych, warto przeanalizować skalęzjawiska napływu BIZ do polskiej gospodarki.

3. Wielkość i struktura bezpośrednich inwestycjizagranicznych w Polsce

Według danych Konferencji Narodów Zjednoczonych ds. Handlu i Rozwoju(UNCTAD) Polska jest jednym z największych odbiorców tych inwestycjiwśród krajów Europy Środkowej i Wschodniej6. Na przestrzeni całego okresutransformacji napłynęło do Polski łącznie 93 329 mln USD w postaci inwestycji

5 Atrakcyjność inwestycyjna województw i podregionów Polski, Instytut Badań nad Gospo-darką Rynkową, Gdańsk 2006, s. 13–14.

6 World Investment Report 2006, UNCTAD 2006, http://www.unctad.org/fdistatistics.


bezpośrednich. Na pierwszym miejscu pod względem skumulowanej wartościBIZ (zasobów napływu) na koniec 2005 r. znalazła się Rosja, do której napłynę-ło łącznie 132 491 mln USD. Polska w tej klasyfikacji zajęła drugą lokatę, wy-przedzając m.in. Węgry, którym udało się pozyskać w postaci BIZ 61 221 mlnUSD, oraz Czechy z inwestycjami o wartości 59 459 mln USD. Warto zwrócićuwagę na fakt, że w latach 1992–2005 Polska aż siedmiokrotnie była lideremwśród państw Europy Środkowej i Wschodniej w przyciąganiu kapitału zagra-nicznego. Wartość skumulowaną7 BIZ w polskiej gospodarce w latach 1991–2005przedstawia rys. 1.

0

10000

20000

30000

40000

50000

60000

70000

80000

1991

1992

1993

1994

1995

1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

2004

2005

Rys. 1. Wartość skumulowana BIZ w Polsce w latach 1991–2005 (w mln USD)Źródło: opracowanie własne na podstawie: J. Przystupa, Bezpośrednie inwestycje zagranicznew Polsce według danych Narodowego Banku Polskiego [w:] Inwestycje zagraniczne w Polsce,IKiCHZ, Warszawa 2004, s. 73; Zagraniczne inwestycje bezpośrednie w Polsce w 2003 roku,

NBP, Warszawa 2004; Zagraniczne inwestycje bezpośrednie w Polsce w 2004 roku, NBP,Warszawa 2005; Zagraniczne inwestycje bezpośrednie w Polsce w 2005 roku, NBP,

Warszawa 2006.

7 Pod pojęciem wartości skumulowanej BIZ należy rozumieć stan inwestycji obliczony po-przez dodanie rocznych strumieni napływu tych inwestycji do polskiej gospodarki. Strumień na-pływu BIZ obejmuje kapitał zakładowy (akcyjny lub udziałowy) – wnoszony w postaci pieniężnejlub jako aport rzeczowy, dopłaty do kapitału, reinwestowane zyski oraz inne zmiany należnościi zobowiązań związanych z zadłużeniem między przedsiębiorstwami powiązanymi kapitałowo –głównie kredyty inwestorów, tzw. intercompany loans (http://www.nbp.pl).


Instytucją zajmującą się monitorowaniem napływu BIZ do Polski jest NBP8.Według statystyk tej instytucji do dnia 31 grudnia 2005 r. zainwestowano w Polscełącznie 76 620 mln USD9. Kapitał zagraniczny w postaci BIZ w latach 1991–2005napływał do Polski nierównomiernie. Strumienie napływu tych inwestycji w po-szczególnych latach ukazano w tabelach 1 i 210. Porównując wielkość napływuBIZ do Polski w poszczególnych latach, należy zwrócić uwagę na strukturętych inwestycji. Od początku procesu transformacji inwestorzy zagraniczniuczestniczyli w procesie prywatyzacji polskich przedsiębiorstw, czego konse-kwencją było nabywanie akcji i udziałów za dewizy. Duże prywatyzacje miałyznaczący udział w napływie BIZ do Polski szczególnie w latach 1996–200011.

8 Podstawowym źródłem informacji dotyczących BIZ w Polsce są roczne sprawozdaniaotrzymywane przez NBP od krajowych przedsiębiorstw bezpośredniego inwestowania, tj. spółekprawa handlowego, w których bezpośredni inwestorzy zagraniczni mają 10% lub więcej w kapita-le podstawowym, a łączna wartość tego kapitału wynosi co najmniej 1 mln zł (http://www.nbp.pl).Należy nadmienić, że NBP jest obecnie jedyną instytucją w Polsce monitorującą napływ kapitałuzagranicznego w postaci BIZ do naszego kraju. Do 2006 r. napływ tych inwestycji monitorowałarównież Polska Agencja Informacji i Inwestycji Zagranicznych (PAIiIZ). Obecnie instytucja taprowadzi swoje analizy w oparciu o dane NBP lub wykorzystuje dane zawarte w statystykachmiędzynarodowych. Problematyką kapitału zagranicznego w Polsce zajmuje się także GUS. Opra-cowania tej instytucji dotyczą działalności spółek z udziałem kapitału zagranicznego.

9 Należy zwrócić uwagę na bardzo dużą rozbieżność występującą pomiędzy zasobem BIZukazanym w World Investment Report 2006 (WIR) a zasobem BIZ obliczonym na podstawie rocz-nych raportów publikowanych przez NBP. W 2005 r. NBP dokonało znaczącej korekty wartościzasobu BIZ nie tylko za ostatni rok, ale również za lata wcześniejsze. O ile w publikacji WorldInvestment Report 2005 zasób BIZ w Polsce dla 2004 r. kształtował się na poziomie 61,4 mldUSD, o tyle w kolejnym raporcie (World Investment Report 2006) zasób dla tegoż roku został sko-rygowany w górę aż o 24,2 mld USD i wynosił 85,6 mld USD. Zdaniem B. Kosek z DepartamentuStatystyki NBP tak duża rozbieżność wynika stąd, że dane publikowane w World Investment Re-port są jedynie danymi wstępnymi dotyczącymi napływu BIZ do Polski. Natomiast co do kwestiiróżnic występujących pomiędzy danymi zawartymi w Word Investment Report 2006 a zasobemobliczonym na podstawie rocznych raportów NBP, zdaniem B. Kosek, są to nieporównywalnekategorie ekonomiczne, ponieważ zasób BIZ (występujący w publikacji NBP pod nazwą zobowią-zania z tytułu zagranicznych inwestycji w Polsce) nie stanowi sumy rocznych strumieni napływu.Zobowiązania te, jak wynika z uwag metodologicznych, obejmują przypadającą na inwestorówzagranicznych bilansową wartość netto przedsiębiorstw bezpośredniego inwestowania, tj. wartośćkapitału własnego. Stanowi go efektywnie wniesiony kapitał podstawowy (akcyjny lub udziałowy)oraz kapitał zakładowy, rezerwowy, a także niepodzielone zyski pomniejszone o straty (zob. Uwa-gi metodologiczne [w:] Zagraniczne inwestycje bezpośrednie w Polsce w 2003 roku, NBP, War-szawa 2004, s. 28).

10 Poszczególne składniki strumieni napływu BIZ do Polski w latach 1990–2005 umieszczonow dwóch tabelach. Podyktowane jest to tym, że dane NBP za 2005 r. publikowane są zbiorczo, tzn.przedstawiono je tylko w trzech kategoriach, a nie jak to miało miejsce wcześniej – w pięciu.Aporty rzeczowe oraz konwersje kredytów, innych zobowiązań i dywidend na udział (wyszcze-gólnione w tabeli 1) w tabeli 2 wchodzą w skład kapitałów własnych.

11 W latach 1996–2000 sprywatyzowano metodą kapitałową z aktywnym uczestnictwem in-westorów zagranicznych m.in. takie duże przedsiębiorstwa, jak: w 1996 r. – Wytwórnię Wyrobów


Tabela 1. Strumienie napływu BIZ do Polski w latach 1990–2004 z podziałemna poszczególne składniki (w mln USD)

Rok

Zakupudziałów

lub akcji zadewizy

Aportyrzeczowe

Konwersjekredytów,

innych zobo-wiązań orazdywidend na

udział

Reinwesto-wane zyski

Kredyty odinwestorówzagranicz-

nych

Napływkapitałuogółem

1990 51 17 – 20 – 881991 177 91 – 66 25 3591992 298 135 – 154 91 6781993 892 217 – 199 407 17151994 884 212 – 382 397 18751995 1807 298 – 888 666 36591996 2845 314 – 244 1095 44981997 2663 453 – 25 1767 49081998 4323 281 – –264 2025 63651999 5143 403 1045 –453 1256 72702000 8276 141 329 –400 929 93412001 4587 337 301 –1040 1453 57132002 3735 132 370 –1224 1072 41312003a 3254 148 1130 –83 326 41232004b 3492 530 3207 6293 –1167 12355

a euro przeliczono na dolary w stosunku: 1 EUR – 1,1231 USD, b euro przeliczono na dolaryw stosunku: 1 EUR – 1,2376 USD.

Źródło: obliczenia własne na podstawie: J. Przystupa, op.cit., s. 73; Zagraniczne inwestycje bezpo-średnie w Polsce w 2003 roku…, s. 100; Zagraniczne inwestycje bezpośrednie w Polsce w 2004roku…, s. 59.

Tytoniowych Poznań SA (inwestor – Niemcy) oraz Zakłady Przemysłu Tytoniowego Kraków SA(inwestor – Holandia), w 1997 r. – Zakłady Celulozy i Papieru Świecie SA (inwestor – Austria)oraz Polfę Kraków SA (inwestorzy – Chorwacja i Luksemburg), w 1998 r. – Poznańskie ZakładyFarmaceutyczne Polfa SA (inwestor – Wielka Brytania). Z kolei w 1999 r. inwestorzy zagraniczniuczestniczyli głównie w prywatyzacji sektora finansowego: 52% Banku Pekao SA nabyło włoskiekonsorcjum UniCredito Italiano oraz niemiecki Allianz, natomiast 80% akcji Banku ZachodniegoSA nabył irlandzki inwestor – Allied Irish Banks. W tymże roku sprzedano również 30% akcjiPZU SA holenderskiemu konsorcjum Eureko BV. Rok 2000 zdominowała jedna duża transakcja,która miała miejsce w sektorze telekomunikacyjnym, a mianowicie francuska firma France Tele-com zainwestowała 3,2 mld USD w Telekomunikację Polską SA oraz PTK Centertel.


Tabela 2. Strumienie napływu BIZ do Polski w latach 2003–2005 z podziałemna poszczególne składniki (w mln USD)

Składniki napływu kapitałuRok

kapitały własne reinwestowanezyski

kredytyinwestorów

Ogółem

2003a 4531,7 –83,1 395,3 4843,92004b 7228,8 6293,1 –1167,0 12354,92005c 3784,2 3429,6 2328,3 9542,1

a euro przeliczono na dolary w stosunku: 1 EUR – 1,1231 USD, b euro przeliczono na dolary w sto-sunku: 1 EUR – 1,2376 USD, c euro przeliczono na dolary w stosunku: 1 EUR – 1,2444 USD

Źródło: obliczenia własne na podstawie: Informacja o zagranicznych inwestycjach bezpośrednichw Polsce w 2005 roku, Departament Statystyki NBP, Warszawa 2006.

W 2000 r. napływ kapitału w formie zakupów udziałów, akcji oraz aportów rze-czowych stanowił aż 91% ogólnej wartości napływu BIZ do Polski, podczas gdyw 2005 r. było to zaledwie 40%. W 2005 r. środki przeznaczone na zakup akcjilub udziałów w krajowych przedsiębiorstwach bezpośredniego inwestowaniawyniosły 3784,2 mln USD i były niższe o 3444,6 mln USD w stosunku do rokupoprzedniego. Tak niska wartość środków inwestowanych w kapitały własnepolskich przedsiębiorstw i banków była wynikiem jednostkowej transakcji prze-prowadzonej wewnątrz grupy kapitałowej, polegającej na odkupieniu od niere-zydenta udziałów polskiej spółki przez inną spółkę krajową12.

Nierównomierny napływ BIZ do Polski w poszczególnych latach znajdujeswoje odzwierciedlenie w ich dynamice. Największą dynamikę napływu BIZodnotowano na początku procesu transformacji oraz w 2004 r., najmniejszą zaśw latach 2001–2002 oraz w 2005 r. (tabela 3).

Główną przyczyną tak znacznego wzrostu dynamiki napływu BIZ do Polskiw 2004 r. były przede wszystkim wysokie dodatnie reinwestowane zyski13 w kwo-cie 6293,1 mln USD. Wzrost reinwestowanych zysków był rezultatem poprawywyników finansowych przedsiębiorstw bezpośredniego inwestowania. Na popra-wę tych wyników duży wpływ miał dynamiczny wzrost eksportu (spowodowany

12 Zob. Bilans płatniczy Rzeczpospolitej Polskiej za IV kwartał 2005 roku, Departament Ko-munikacji Społecznej NBP, Warszawa 2006, http://www.nbp.pl oraz Napływ bezpośrednich inwe-stycji zagranicznych (BIZ) do Polski. Informacja Departamentu Analiz i Prognoz MinisterstwaGospodarki, DAiPMG, Warszawa 2006, http://www.mg.gov.pl.

13 Mianem reinwestowanego zysku określa się przypadającą na inwestora bezpośredniego tęczęść zysku, która pozostaje w przedsiębiorstwie bezpośredniego inwestowania i jest przeznaczonana jego rozwój. Począwszy od 1997 r., zgodnie z metodologią OECD i MFW, reinwestowanezyski wyliczane są na bazie netto, co oznacza, że są one pomniejszone o straty bilansowe rokusprawozdawczego (Uwagi metodologiczne…, s. 28).

Tabe

la 3

. Dyn

amik

a na

pływ

u B

IZ d

o Po

lski

w la

tach

199

2–20

05

Wys

zcze

góln

ieni

e 19

92

1993

19

94

1995

19

96

1997

19

98

1999

20

00

2001

20

02

2003

20

04

2005

Roc

zny

napł

yw B

IZ

(w m

ld U

SD)

0,7

1,7

1,9

3,6

4,5

4,9

6,4

7,3

9,3

5,7

4,1

4,1

12,3

9,

5

Wsk

aźni

k dy

nam

iki

(rok

pop

rzed

ni =

10

0)

– 24

2,8

111,

7 18

9,5

125,

0 10

8,9

130,

6 11

4,1

127,

3 61

,3

71,9

10

0,0

300,

0 77

,2

Źródło

: obl

icze

nia

wła

sne

na p

odst

awie

: J. P

rzys

tupa

, op.

cit.,

s. 7

3; Z

agra

nicz

ne in

wes

tycj

e be

zpoś

redn

ie w

200

3 ro

ku…

, s. 1

3; Z

agra

nicz

ne

inw

esty

cje

bezp

ośre

dnie

w 2

004

roku

…, s

. 13.



przystąpieniem Polski do Unii Europejskiej), wynikający z rozluźnienia barierzewnętrznych popytu. Także obniżka podatku od osób prawnych przyczyniła siędo zwiększenia zdolności akumulacyjnej przedsiębiorstw. Akumulacji własnejfirm sprzyjała również możliwość wykorzystania funduszy unijnych w projek-towanych przez te firmy zamierzeniach inwestycyjnych. Ponadto duży wpływ nawielkość środków ulokowanych w postaci BIZ miała jednostkowa transakcjapolegająca na przejęciu przez inwestora zagranicznego zadłużenia kredytowegopolskiej spółki w zamian za akcje w innej polskiej spółce14.

Z kolei osłabienie dynamiki, widoczne szczególnie w latach 2001–2002,spowodowane było zarówno czynnikami zewnętrznymi – w okresie tym zmniej-szył się strumień napływu BIZ w gospodarce światowej15, a ponadto zwiększyłasię konkurencja wśród krajów Europy Środkowej i Wschodniej zabiegającycho pozyskanie inwestycji zagranicznych16 – jak i czynnikami wewnętrznymi (spa-dek tempa PKB, spowolnienie tempa prywatyzacji, ale także zmiana warunkówinwestowania w specjalnych strefach ekonomicznych oraz konflikt rządu pol-skiego z koncernami Eureko i Vattenfall).

Na spadek dynamiki BIZ w 2005 r. wpłynęły przede wszystkim dwa czynni-ki: po pierwsze, przeprowadzenie jednostkowej transakcji zmniejszającej wartośćśrodków inwestowanych w kapitały własne polskich przedsiębiorstw, o czymwcześniej wspomniano, po drugie, niższa niż przed rokiem wartość reinwesto-wanych zysków. Zyski te zmniejszyły się w 2005 r. o kwotę 2863,5 mln USD.Było to spowodowane w głównej mierze innym podziałem zysków polskichprzedsiębiorstw – zwiększonych w porównaniu z 2004 r. wypłat dywidend. Dospadku wartości reinwestowanych zysków przyczyniły się również nieco niższeniż w poprzednim roku zyski polskich przedsiębiorstw17.

Z danych NBP wynika, że w 2005 r. zainwestowano w Polsce w postaci BIZwartość 9,5 mld USD. Najwięcej środków ulokowanych w Polsce w postaciBIZ pochodziło z krajów OECD. Inwestorzy z tych krajów ulokowali łącznie

14 Zagraniczne inwestycje bezpośrednie w 2004 roku…, s. 9.15 W 2001 r. odnotowano pierwszy od 1991 r. spadek napływu BIZ w gospodarce światowej.

Ich napływ do krajów przyjmujących (735 mld USD) zmniejszył się aż o 50%. Lata 2002–2003również charakteryzowały się tendencją spadkową w zakresie BIZ. W 2003 r. zasoby napływu BIZw skali globalnej wynosiły 575 mld USD i były o 12% niższe w stosunku do 2002 r. (zob. U. Ko-peć, Bezpośrednie inwestycje zagraniczne w gospodarce światowej i w krajach Europy Środkoweji Wschodniej [w:] Inwestycje zagraniczne w Polsce, IKCHZ, Warszawa 2003, s. 170 oraz Bezpo-średnie inwestycje zagraniczne wyniosą w skali globalnej 755 mld USD, „Puls Biznesu” 2004,27 maja). Na temat przyczyn zmniejszenia napływu BIZ do Polski w latach 2001–2003 pisze takżeB. Liberska w: Przyczyny zmniejszenia napływu bezpośrednich inwestycji do Polski w kontekścieglobalnych i regionalnych przepływów [w:] Bezpośrednie inwestycje zagraniczne w Polsce. Efektyi zagrożenia…, s. 31–41.

16 Zob. J. Bielecki, Konkurencja między kandydatami, „Rzeczpospolita” 2002, 2 listopada.17 Bilans płatniczy…, s. 25.


8948 mln USD, co stanowiło 93,8% rocznego strumienia napływu tych inwesty-cji. Udział inwestorów pochodzących z 25 krajów Unii Europejskiej stanowił81,2%. Najwięcej kapitału w 2005 r. napłynęło z Luksemburga (2112,9 mln USD),Niemiec (1876,4 mln USD), Austrii (717,0 mln USD), Danii (578,6 mln USD),Wielkiej Brytanii (567,1 mln USD), Finlandii (564,7 mln USD), Szwecji (525,1mln USD) oraz Holandii (474,4 mln USD).

W przypadku niektórych krajów wystąpiło zjawisko dezinwestycji, polegającena odnotowaniu ujemnej wartości napływu kapitału netto. Zjawisko to, wynikają-ce bądź ze sprzedaży akcji i udziałów, bądź też ze spłaty kredytów i pożyczek lubspowodowane ujemnymi reinwestowanymi zyskami, dotyczyło kilku krajów,m.in. Węgier (–194,7 mln USD), Korei Południowej (–46,9 mln USD), Irlandii(–46,2 mln USD), Francji (–31,3 mln USD) oraz Turcji (–28,2 mln USD)18.

Większość kapitału zagranicznego, jaki napłynął do Polski w 2005 r., zostałazainwestowana w pośrednictwo finansowe. Tak wysoką pozycję zawdzięcza onoprzede wszystkim inwestycjom dokonanym w sektorach bankowym oraz ubez-pieczeniowym. Według danych NBP w pośrednictwie finansowym ulokowanołącznie 3,1 mld USD, co stanowiło 32,2% rocznego strumienia napływu BIZ.

Drugą istotną sekcją, w którą firmy zagraniczne zainwestowały 2,6 mld USD(27,8%), była działalność produkcyjna. Wśród gałęzi przemysłu najbardziejatrakcyjny dla inwestorów zagranicznych okazał się przemysł spożywczy i tyto-niowy (517 mln USD). Polem aktywności inwestorów zagranicznych była takżeprodukcja maszyn i urządzeń niesklasyfikowanych gdzie indziej (428 mln USD).Firmy zagraniczne zainteresowane są również produkcją środków transportu(417 mln USD), branżą chemiczną (355 mln USD) oraz produkcją metali i wy-robów z metali (318 mln USD). Na trzecim miejscu uplasował się handel i na-prawy z inwestycjami o wartości 2,6 mld USD (26,9%).

Pozostałe branże charakteryzowały się znacznie mniejszym zaangażowa-niem kapitału zagranicznego. Można do nich zaliczyć: zaopatrywanie w energięelektryczną, gaz i wodę – 0,2 mld USD, budownictwo – 0,08 mld USD, hotelei restauracje – 0,03 mld oraz rolnictwo i rybołówstwo – 0,05 mld USD. Naj-mniej kapitału zagranicznego napłynęło do górnictwa i kopalnictwa.

Branże, w których odnotowano ujemną wartość napływu kapitału netto, to:transport, gospodarka magazynowa i łączność oraz inne usługi.

Zobowiązania Polski z tytułu BIZ na dzień 31 grudnia 2005 r. wynosiły94,2 mld USD. 80,4% (75,7 mld USD) tej kwoty stanowiła wartość kapitałówwłasnych i reinwestowanych zysków polskich przedsiębiorstw bezpośredniegoinwestowania przypadająca na bezpośrednich inwestorów zagranicznych. Nato-miast 19,6% (18,4 mld USD) przypadało na zobowiązania z tytułu kredytów

18 Zagraniczne inwestycje bezpośrednie w Polsce w 2005 roku…, s. 13–15.


otrzymanych od udziałowców zagranicznych pomniejszone o wartość należnościspółek z tytułu kredytów udzielonych zagranicznym wspólnikom.

Biorąc pod uwagę strukturę geograficzną zobowiązań, to na koniec 2005 r.najbardziej aktywne kapitałowo w Polsce były firmy z krajów OECD (95,6%całości zobowiązań) oraz Unii Europejskiej (85,1%). Najwięcej kapitału pocho-dziło z Holandii (20,5 mld USD), Niemiec (15,4 mld USD), Francji (11,9 mldUSD) oraz Stanów Zjednoczonych (7,0 mld USD). Łącznie te cztery wymienio-ne kraje zainwestowały do końca 2005 r. 54,7 mld USD, co stanowiło 58,1%ogólnej wartości zobowiązań.

Na dzień 31 grudnia 2005 r. najwięcej środków finansowych firmy zainwe-stowały w działalność przemysłową – 37,7 mld USD, co stanowiło 40,1% ogól-nej kwoty zobowiązań z tytułu BIZ w Polsce, w tym najwięcej w przetwórstwieprzemysłowym – 34,5 mld USD (36,6%). Z działalności produkcyjnej najwięcejśrodków ulokowano w produkcji sprzętu transportowego – 6,1 mld USD (6,5%).W branży motoryzacyjnej największymi inwestorami są znane koncerny mię-dzynarodowe, takie jak: General Motors, Fiat, Volkswagen, Toyota, Isuzu czyMan. Inwestycje tych firm sprawiły, że Polska stała się ważnym producentemi eksporterem nie tylko samochodów, ale także podzespołów i detali dla przemy-słu motoryzacyjnego. Według danych CISG wartość eksportu samochodów i ichczęści w 2004 r. wyniosła 8,0 mld USD19. Szybki wzrost produkcji samochodóww Polsce spowodował także zwiększenie produkcji u kooperantów. Dotyczyło tow szczególności opon samochodowych, których produkcja w ciągu ostatnich 10lat wzrosła czterokrotnie20.

Na drugim miejscu znalazło się pośrednictwo finansowe z inwestycjamio wartości 19,1 mld USD i udziałem procentowym w zobowiązaniach z tytułuBIZ w Polsce wynoszącym 20,3.

Trzecie miejsce przypadło sekcji „handel i naprawy”, w której ulokowano17,4 mld USD (18,5%). Największymi inwestorami w tej branży są takie firmy,jak: Metro Group AG (które kupiło w ostatnich latach sieć hipermarketów MacroCash & Carry od holenderskiego inwestora SHV Macro N.V. i zainwestowało tękwotę w sieć sklepów i supermarketów: Praktiker, Real, Tip Discount, Adler,Roller, Centrum Handlowo-Usługowe M1, Media Markt oraz Saturn), Tesco,Carrefour oraz BP, Shell, Conocophilips i Statoil, które zainwestowały w stacjebenzynowe.

Udział procentowy poszczególnych branż w zobowiązaniach Polski z tytułuBIZ przedstawia rys. 2.

19 Bezpośrednie inwestycje zagraniczne w Polsce według stanu na koniec 2004 r. …20 Ibidem.


Pośrednictwo finansowe20,3%

Transport, gospodarkamagazynowa

i łączność7,9%

Obsługanieruchomości

10,0%

Handeli naprawy

18,5%

Wytwarzaniei zaopatrywanie

w energię elektryczną,gaz i wodę

3,4%

Budownictwo 1,8%

Rolnictwoi rybołówstwo

0,5%

Inne usługi orazpozostałe nigdzieniesklasyfikowane

0,4%

Przetwórstwoprzemysłowe

36,6%

Hotelei restauracje

0,5%

Górnictwoi kopalnictwo

0,1%

Rys. 2. Udział procentowy poszczególnych branż w zobowiązaniach Polskiz tytułu BIZ według stanu na dzień 31 grudnia 2005 r. (w mln USD)

Źródło: obliczenia własne na podstawie: Zagraniczne inwestycje bezpośredniew Polsce w 2005 roku…, s. 28–30.

Analiza struktury branżowej BIZ wskazuje na powoli zmieniającą się ten-dencję rozdysponowania kapitału zagranicznego. Dane NBP wskazują nazmniejszanie się udziału BIZ lokowanych w działalności produkcyjnej, a zwięk-szanie się ich udziału w usługach, tj. pośrednictwie finansowym, handlu, obsłu-dze nieruchomości oraz działalności prawniczej, informatycznej, naukowej, ra-chunkowo-księgowej, a także polegającej na zarządzaniu i doradztwie. Wartopodkreślić, że w sferze usług zainwestowano ponad połowę strumienia BIZ, jakinapłynął do Polski w 2005 r. Łącznie do działalności usługowej napłynęło6,5 mld USD, co stanowiło 68,4% rocznego strumienia BIZ w tymże roku. Na-tomiast w przypadku zobowiązań Polski z tytułu BIZ wartość ta kształtowała sięna poziomie 54,1 mld USD, co stanowiło 57,4% wszystkich zobowiązań. Tegorodzaju zmiany w strukturze gałęziowej (branżowej) BIZ są zgodne z trendamiobserwowanymi w krajach wysoko rozwiniętych.

Przeprowadzona powyżej analiza ilościowa napływu BIZ do Polski po 1989 r.wykazała, że cechą charakterystyczną jest ich wysoka wartość oraz dynamika.

Z szacunkowych danych ogłoszonych przez NBP wynika, że tendencjawzrostowa utrzymała się również w 2006 r. W skali całego roku strumień na-


pływu BIZ do Polski kształtował się na poziomie 14,7 mld USD. To rekordowawartość napływu BIZ w historii naszego kraju21.

W tym miejscu powstaje pytanie, co skłoniło zagranicznych przedsiębiorcówdo poczynienia tak znacznych inwestycji w Polsce, czyli jakie czynniki zadecy-dowały o wyborze naszego kraju na miejsce lokaty BIZ. Próba odpowiedzi na topytanie będzie celem dalszej analizy. Dodatkowo w tej części opracowania zo-staną przedstawione bariery w prowadzeniu działalności gospodarczej w naszymkraju, wskazane przez inwestorów zagranicznych w badaniu ankietowym.

4. Czynniki decydujące o napływie bezpośrednichinwestycji zagranicznych do Polski

Na decyzje inwestorów dotyczące wyboru danego kraju jako miejsca podję-cia inwestycji wpływa wiele czynników. Opierając się na dostępnej literaturzeprzedmiotu22 można podzielić je na trzy zasadnicze grupy:

1) czynniki rynkowe (marketingowe),2) czynniki kosztowe,3) czynniki związane z klimatem inwestycyjnym panującym w kraju przyj-

mującym inwestycje zagraniczne.Pierwsza grupa czynników obejmuje m.in.:– położenie geograficzne, wielkość rynku i perspektywy jego rozwoju,– zdobycie, utrzymanie i rozszerzenie rynków zbytu w kraju lokaty,– zwiększanie eksportu firmy,

21 Rekordowa wartość inwestycji, http://www.paiz.gov.pl.22 Zob. K. Przybylska, Czynniki determinujące przypływ zagranicznych inwestycji bezpośred-

nich do Polski, „Ekonomista” 1998, nr 2–3, s. 330; J. Witkowska, Motywacje inwestorów zagranicz-nych – aspekty porównawcze [w:] Bezpośrednie inwestycje zagraniczne w Polsce, pod red. Z. Olesiń-skiego, PWE, Warszawa 1998, s. 70–86 oraz B. Liberska, Czynniki przyciągające zagraniczneinwestycje bezpośrednie. Wnioski dla Polski z doświadczeń innych krajów [w:] Kapitał zagranicz-ny w Polsce. Warunki działania, pod red. Z. Sadowskiego, PTE, Warszawa 1999, s. 35–64. Analizęczynników lokalizacyjnych z punktu widzenia ich rodzajów oraz stopnia ważności można znaleźćtakże w literaturze zachodniej. Dokonali jej m.in.: J.H. Dunning, The Determinants of InternationalProduction, „Oxford Economics Papers” 1973; J.H. Dunning, International Production and theMultinational Enterprise, G. Allen & Unwin, London 1981; J.P. Agarwal, Determinants of ForeignDirect Investment – A Survey, „Weltwirtschaftliches Archiv” 1980, vol. 116, nr 4; F. Schneider,B. Frey, Economic and Political Determinants of Foreign Direct Investment, „World Development”1985, nr 13; M. Casson, The Theory of Foreign Direct Investment [w:] International Investment,ed. P. Buckley, Edward Elgar, Aldershot 1990; T. Ozawa, R. Lukas, On the Determinants ofDirect Foreign Investment: Evidence from East and Southeast Asia, „World Development” 1993,nr 21. Czynniki determinujące napływ BIZ do kraju lokaty zostały zaprezentowane także w WorldInvestment Report 1998. Trends and Determinants, UN, New York–Geneva 1998, s. 91.


– podążanie za klientem w sytuacji, gdy produkt zaspokaja jego specyficznepotrzeby (np. świadczenie profesjonalnych usług za granicą),

– wykorzystanie firmy jako bazy eksportowej na sąsiadujące rynki.Czynniki związane z kosztami prowadzenia działalności za granicą to przede

wszystkim:– bliskość źródeł zaopatrzenia (bezpieczeństwo i ciągłość dostaw surowców),– łatwy dostęp do czynników wytwórczych: czynnika pracy, kapitału, su-

rowców,– uzyskanie dostępu do zaawansowanych technologii,– niższe koszty pracy, produkcji, transportu,– kwalifikacje pracowników,– zmniejszanie ryzyka poprzez jego geograficzną dywersyfikację,– omijanie barier handlowych (np. wysokie cła),– zachęty finansowe w postaci zwolnień i ulg podatkowych.Na klimat inwestycyjny składają się następujące czynniki:– stabilizacja polityczna (np. częstotliwość zmiany rządów, rozmiar i radyka-

lizm opozycji pozaparlamentarnej, siła związków zawodowych, częstotliwośćwystępowania strajków),

– stabilizacja gospodarcza (np. stopa wzrostu PKB, poziom inflacji, bezro-bocia, zadłużenia zagranicznego),

– stabilne normy prawne, gwarancje prawne, system podatkowy,– funkcjonowanie administracji publicznej,– kształtowanie kursów walutowych,– możliwości przejęcia firmy (prywatyzacja),– ochrona własności,– przepisy dotyczące ochrony środowiska,– bliskość kulturowa i przyjazne stosunki z krajem goszczącym.Biorąc pod uwagę pierwszą grupę czynników, a mianowicie czynniki ryn-

kowe, można stwierdzić, że Polska z punktu widzenia inwestorów zagranicz-nych jest jednym z bardziej atrakcyjnych krajów Europy Środkowej i Wschod-niej23. Wielkość polskiego rynku z rosnącą siłą nabywczą24 oraz jego centralne

23 A. Ratajczyk, FDI. Poland’s Dynamism Confirmed, „The Warsaw Voice” 2006, nr 27, s. 47oraz Poland, Still Attracting Investors, „The Warsaw Voice” 2006, nr 28/29, s. 37.

24 Polska licząca 38,16 mln mieszkańców jest największym rynkiem w Europie Centralneji ósmym pod względem liczby ludności na kontynencie europejskim. Polski rynek zbytu jest pra-wie cztery razy większy od rynków zbytu krajów, z którymi bezpośrednio rywalizujemy o BIZ,a mianowicie Czech, które według danych Eurostatu liczą obecnie 10,27 mln mieszkańców, i Wę-gier – 10,20 mln mieszkańców. Pod względem atrakcyjności rynków lokalnych Polska zajmujepierwsze miejsce wśród nowych członków UE i czwarte po Niemczech, Wielkiej Brytanii i Francji(zob. Dlaczego Polska?, http://www.paiz.gov.pl).


położenie (pomost między Wschodem a Zachodem)25 to czynniki szczególniezachęcające inwestorów zagranicznych do podjęcia działalności gospodarczejw naszym kraju. W początkowym okresie transformacji głównym motywem po-dejmowania inwestycji w Polsce był rynek zbytu. Jak zauważył J.H. Dunning,„w szczególności zachodnioeuropejskie firmy postrzegają Europę Wschodniąjako szeroki rynek dla swoich produktów, który pozwoli im lepiej rozłożyćwzrastające koszty wydatków na badania, rozwój oraz marketing, przez co umoż-liwi im bardziej efektywne konkurowanie z japońskimi i amerykańskimi korpo-racjami. W niektórych sektorach, w których występuje bieżąca nadwyżka zdolno-ści produkcyjnych w zachodnim świecie, zarówno amerykańskie, jak i europejskiefirmy mają nadzieję, że nowe rynki w szczególności w Rosji i w Polsce pomogąpochłonąć część tych wolnych mocy produkcyjnych”26.

To, że rynek zbytu stanowił główny motyw podejmowania inwestycji zagra-nicznych w pierwszych latach transformacji, potwierdziły m.in. badania prze-prowadzone przez OECD w 1994 r.27 oraz wyniki ankiety przeprowadzonejw 1993 r. przez J. Błuszkowskiego i J. Garlickiego na próbie 570 zarówno ma-łych, jak i dużych firm28. Do najważniejszych czynników decydujących o podję-ciu działalności gospodarczej w Polsce inwestorzy zagraniczni zaliczyli wówczaskolejno: perspektywy wzrostu gospodarczego (53,5% odpowiedzi), wielkość ryn-ku (47,5%), koszt siły roboczej (44,7%), podaż siły roboczej i możliwość reduk-cji kosztów produkcji (31,9%).

Na podstawie powyższych badań można stwierdzić, że w początkowej fazieprocesu transformacji Polska nie była postrzegana przez inwestorów zagranicz-nych jako miejsce lokalizacji produkcji eksportowej, ale głównie jako rynekzbytu dla towarów wyprodukowanych poza krajem. Warto zauważyć, że poupływie 12 lat sytuacja ta zasadniczo nie uległa zmianie. Badania29 przeprowa-

25 Położenie geograficzne Polski w centrum Europy kontynentalnej umożliwia jej dostęp do250 mln konsumentów w promieniu 1000 km (zob. G. Garlińska, Czym kusić?, „Nowe Życie Go-spodarcze” 2006, nr 15, s. 21 oraz Perspektywy polskiej gospodarki, Ministerstwo Finansów, War-szawa 2006).

26 J.H. Dunning, The Propects for Direct Investment in Eastern Europe [w:] Foreign Invest-ment in Central and Eastern Europe, pod red. P. Artisen i in., St. Martin’s Press, 1993, s. 26.

27 K.E. Meyer, Foreign Direct Investment in the Early Years of Economic Transition: A Survey,„The Economics of Transition” 1995, nr 3, s. 315.

28 Wyniki ankiety przedstawiono w następujących publikacjach: J. Błuszkowski, J. Garlicki,Społeczne warunki działalności inwestorów zagranicznych w Polsce, Fundacja im. FriedrichaEberta i PAIZ, Warszawa 1993 oraz J. Błuszkowski, J. Garlicki, E. Sadowska-Cieślak, Ekonomicz-ne warunki działalności spółek z udziałem kapitału zagranicznego w Polsce, Fundacja im. Friedri-cha Eberta i PAIZ, Warszawa 1993.

29 Badaniem objęto ponad 700 spółek z kapitałem zagranicznym, w których udział kapitałuzagranicznego wynosi więcej niż 10% kapitału zakładowego lub akcyjnego, a zatrudnienie kształ-tuje się na poziomie co najmniej 10 osób (Opinie inwestorów zagranicznych o warunkach działal-ności w Polsce, PAIiIZ, Warszawa 2005, s. 2).


dzone na zlecenie PAIiIZ przez CBM INDICATOR w grudniu 2005 r. wykazały,że w opinii inwestorów zagranicznych rynek zbytu stanowi nadal najważniejszyczynnik decydujący o podjęciu działalności gospodarczej w naszym kraju –56,5% odpowiedzi (rys. 3).

39,2%

39,5%

39,9%

44,8%

48,6%

49,9%

50%

53%

56,5%Wielkość polskiego rynku

Koszt siły roboczej

Perspektywa wzrostu gospodarczego

Kwalifikacje siły roboczej

Podaż siły roboczej

Możliwości redukcji kosztów produkcji

Bezpieczeństwo prawne

Niskie podatki

Członkostwo w UE

Rys. 3. Czynniki decydujące o podjęciu działalności gospodarczejprzez inwestorów zagranicznych w Polsce

Źródło: Opinie inwestorów…

Na drugim miejscu w tym badaniu inwestorzy zagraniczni umieścili kosztypracy (53%), natomiast na trzecim – perspektywę wzrostu gospodarczego (50%).Wbrew oczekiwaniom mniej istotnymi czynnikami decydującymi o wyborzenaszego kraju na miejsce lokaty okazały się niskie podatki oraz członkostwoPolski w Unii Europejskiej (odpowiednio, 39,5% i 39,2% wskazań). To, że uwa-ga inwestorów koncentrowała się głównie na czynnikach rynkowych oraz kosz-towych, potwierdziły również wyniki raportu firmy doradczej KPMG, którypowstał na podstawie ankiety przeprowadzonej wśród 32 inwestorów zagranicz-nych. Ponad jedna piąta badanych zadeklarowała, że najważniejszymi kryteria-mi, które zadecydowały o wyborze Polski na miejsce inwestycji firmy, były ni-skie koszty pracy (22,6% wskazań), lokalizacja geograficzna (22,6%) orazwielkość rynku (21,4%)30. Ponad 80% inwestorów zagranicznych, prowadzą-

30 Na pozostałych miejscach w tym badaniu inwestorzy zagraniczni umieścili kolejno: kwali-fikacje pracowników (11,9%), obecność kluczowych konkurentów/kooperantów itp. (6%), klimatspołeczny dla inwestorów zagranicznych (3,6%), transport, logistykę, infrastrukturę (3,6%), stopypodatkowe i koszty uzyskania przychodów (2,4%), pomoc publiczną (2,4%) oraz dostęp do


cych działalność gospodarczą w Polsce, gdyby jeszcze raz miało wybrać lokali-zację inwestycji, wybrałoby ponownie nasz kraj.

Atrakcyjność Polski jako miejsca lokaty inwestycji, poza relatywnie niskimikosztami pracy (ok. 20–25% średniej unijnej), podnoszą także wysokie kwalifi-kacje pracowników31, bogate zasoby surowców oraz występujący w naszym kra-ju szeroki system zachęt (bodźców) inwestycyjnych32.

Polska oferuje inwestorom zagranicznym różne formy pomocy publicznejm.in. w postaci finansowego i fiskalnego wsparcia projektów inwestycyjnych.Zgodnie z Ustawą z dnia 20 marca 2002 r. o finansowym wspieraniu inwesty-cji33 (oraz odpowiednie akty wykonawcze), wsparcie finansowe może być udzie-lone przedsiębiorcy dokonującemu nowej inwestycji, jeśli spełnia ona jedenz następujących warunków:

– wartość nowej inwestycji wynosi przynajmniej 10 mln euro,– wartość nowej inwestycji wynosi co najmniej 500 tys. euro, ale inwestycja

ta dotyczy rozbudowy lub modernizacji istniejącego przedsiębiorstwa i wiąże sięz utrzymaniem co najmniej 100 miejsc pracy przez nie mniej niż 5 lat,

– w wyniku nowej inwestycji zostanie utworzonych co najmniej 20 miejscpracy na okres nie krótszy niż 5 lat,

– nowa inwestycja wiąże się z wprowadzeniem innowacji technologicznychlub wpływa na poprawę stanu środowiska naturalnego, albo zlokalizowana jestna terenie parku przemysłowego bądź technologicznego.

kapitału finansowego (1,4%). Zob. Raport firmy doradczej KPMG: Polska – dlaczego nie?,http://www.kpmg.pl oraz Dlaczego właśnie Polska?, „Rynki Zagraniczne” 2006, nr 17, s. 3.

31 Pozytywnym zjawiskiem obserwowanym w ostatnich latach jest stały wzrost poziomu wy-kształcenia Polaków, związany z ich rosnącymi aspiracjami edukacyjnymi. Pomimo że wykształ-cenie wyższe (w populacji 15–64 lat) ma obecnie niespełna 14% obywateli, podczas gdy w krajachUE-15 wskaźnik ten kształtuje się na poziomie 20%, to warto jednak odnotować fakt, że w latach1990–2005 aż pięciokrotnie wzrosła w Polsce liczba studentów, a udział procentowy osób z wyż-szym wykształceniem w przedziale wiekowym 20–29 lat wynosi obecnie 29% i wyprzedzamy podtym względem m.in. takie kraje, jak: Niemcy (26,7%), Holandia (24,9%), Węgry (22,3%) orazStany Zjednoczone (22,2%). Zob. Strategia rozwoju kraju 2007–2015, Ministerstwo RozwojuRegionalnego, Warszawa 2006, s. 126–127 oraz Education at a Glance: OECD Indicators – 2005Edition, OECD, 2005.

32 Najogólniej bodźce inwestycyjne można zdefiniować jako korzyści ekonomiczne, któremają skłonić zagraniczne przedsiębiorstwo lub grupę przedsiębiorstw do postępowania w krajugoszczącym w określony sposób. Najczęściej rozróżnia się trzy rodzaje zachęt (bodźców) inwe-stycyjnych: finansowe, mające na celu dostarczenie inwestorowi zagranicznemu przez rząd krajugoszczącego środków wspomagających finansowanie BIZ; fiskalne, tworzone w celu zmniejszeniaobciążeń podatkowych inwestorów zagranicznych; pośrednie, których celem jest podniesieniezyskowności inwestycji zagranicznych. Zob. Incentives and Foreign Direct Investment, UNCTAD,1996, s. 36.

33 Dz.U. nr 41, poz. 363 z późn. zm. W 2004 r. wspieranie nowych inwestycji na podstawieprzytoczonej ustawy zostało włączone do sektorowego programu operacyjnego „Wzrost konku-rencyjności przedsiębiorstw na lata 2004–2006”.


Wsparcie projektów inwestycyjnych realizowanych m.in. przez inwestorówzagranicznych finansowane jest w głównej mierze ze środków EuropejskiegoFunduszu Rozwoju Regionalnego (68,5%). Pozostała część (31,5%) pochodziz budżetu państwa. W styczniu 2006 r. wnioskowana kwota wsparcia finanso-wego (na inwestycje i nowe miejsca pracy) kształtowała się na poziomie 1371,5mln zł34.

Inwestorzy zagraniczni realizujący w Polsce duże projekty inwestycyjneo charakterze wieloletnim mogą uzyskać wsparcie finansowe w postaci dotacjiz tytułu utworzenia nowych miejsc pracy lub (i) poniesienia nakładów inwesty-cyjnych związanych z nową inwestycją w takich sektorach, jak motoryzacyjnyczy elektroniczny. Tego rodzaju wsparcie zostało przyznane inwestorom zagra-nicznym m.in. na realizację takich projektów inwestycyjnych, jak budowa fa-bryki ekranów ciekłokrystalicznych w Kobierzycach koło Wrocławia przez kon-cern Philips czy też nowoczesnej fabryki ciężarówek przez niemiecki koncernMAN w podkrakowskich Niepołomicach35. W 2005 r., w ramach programówwieloletnich dla dużych projektów inwestycyjnych, przedsiębiorcom udzielonopomocy publicznej w wysokości 19,2 mln zł, natomiast w I kwartale 2006 r.pomoc ta wynosiła 93,8 mln zł36.

Ważną zachętą dla inwestorów zagranicznych do podjęcia działalności go-spodarczej w Polsce jest istnienie na terenie naszego kraju 14 specjalnych strefekonomicznych (SSE)37. Zasady i warunki inwestowania na terenie SSE zostałypierwotnie określone w Ustawie z dnia 20 października 1994 r. o specjalnychstrefach ekonomicznych38. Na mocy tej ustawy przedsiębiorca posiadający ze-zwolenie był uprawniony do całkowitego zwolnienia z podatku dochodowegoprzez okres pierwszych dziesięciu lat prowadzenia działalności gospodarczeji 50-procentowego zwolnienia przez następna lata, aż do końca istnienia strefy,a także przysługiwało mu zwolnienie z podatku od nieruchomości. Jednak przy-wileje przyznane inwestorom na mocy tej ustawy stały się punktem spornym

34 Polska 2006. Raport o stanie gospodarki, Ministerstwo Gospodarki, Warszawa 2006, s. 399.35 Zob. Międzynarodowe koncerny wybierają Polskę, „Gazeta Prawna” 2006, nr 81.36 Polska 2006…, s. 400.37 Specjalne strefy ekonomiczne definiowane są jako obszary wydzielone administracyjnie na

terenie danego kraju, w których obowiązują szczególne regulacje prawne, mające na celu stworze-nie uprzywilejowanych, atrakcyjniejszych warunków prowadzenia działalności gospodarczej niżw przypadku firm znajdujących się na zewnątrz strefy. Korzyści wynikające z inwestowania w SSEpolegają w głównej mierze na uzyskaniu zwolnień podatkowych (CIT lub PIT), zwolnień z podat-ku od nieruchomości, możliwości nabycia przygotowanego pod inwestycje terenu po konkuren-cyjnych cenach, a także korzystania z bezpłatnej pomocy przy załatwianiu formalności związa-nych z realizowaną inwestycją. Zob. G. Holik, Z. Nowak, Specjalne strefy ekonomiczne w Polscew warunkach integracji z Unią Europejską, Zeszyty Naukowe AE w Krakowie, Kraków 2004,nr 651, s. 116.

38 Dz.U. 1994, nr 123, poz. 600, art. 1–27.


w negocjacjach z Unią Europejską. Według Komisji Europejskiej pomoc pań-stwa świadczona w SSE w Polsce była nadmierna, nie spełniała ona bowiem re-guł warunkowej dopuszczalności pomocy regionalnej, obowiązujących w kra-jach Unii Europejskiej, naruszając tym samym zasadę swobodnej konkurencji.Zaistniała sytuacja wymusiła więc modyfikację zasad funkcjonowania SSEw naszym kraju. W wyniku czterech nowelizacji ustawy o SSE:

– z dnia 16 listopada 2000 r. – harmonizującej prawo o SSE z prawem unij-nym, obowiązującej przedsiębiorców, którzy uzyskali zezwolenia po 1 stycznia2001 r.,

– z dnia 2 października 2003 r. – wprowadzającej do ustawy postanowieniatraktatu akcesyjnego,

– z dnia 30 kwietnia 2004 r. o postępowaniu w sprawach dotyczących pomo-cy publicznej,

– z dnia 23 czerwca 2006 r. o zmianie ustawy o specjalnych strefach ekono-micznych39,na terenie specjalnych stref ekonomicznych w Polsce funkcjonuje obecnie pięćgrup przedsiębiorców, którzy różnią się między sobą zasadami udzielanej impomocy publicznej. Są to: 1) mali i średni przedsiębiorcy mający zezwoleniawydane przed końcem 2000 r., 2) duzi przedsiębiorcy mający zezwolenia wy-dane przed końcem 1999 r., 3) duzi przedsiębiorcy mający zezwolenia wydanew 2000 r., 4) duzi przedsiębiorcy działający w sektorze motoryzacyjnym mającyzezwolenia wydane przed końcem 2000 r. oraz 5) pozostali przedsiębiorcy, pro-wadzący działalność gospodarczą na terenie strefy od dnia 1 stycznia 2001 r. nanowych zmienionych warunkach, tj. w obrębie unijnego prawa o pomocy pub-licznej.

Prowadzenie działalności gospodarczej w SSE według nowych zasad nie jestjuż tak korzystne dla inwestorów jak poprzednio. Wysokość zwolnienia podat-kowego może wynieść najwyżej 50% wartości inwestycji (z wyjątkiem Krako-wa, gdzie można otrzymać zwolnienie w wysokości do 40% wartości inwesty-cji), a w przypadku małych i średnich przedsiębiorstw maksymalnie do 65%wartości inwestycji (w Krakowie do 55%). Zwolnienia podatkowe przysługująinwestorom tylko w dwóch przypadkach, albo ze względu na wielkość inwesty-cji, albo z tytułu tworzenia nowych miejsc pracy40.

Według stanu na dzień 31 grudnia 2006 r. łączny obszar SSE wynosił8164,31 ha i był on zagospodarowany w 74%. Strefy znajdowały się na terenie

39 Nowelizacje ustawy o SSE znajdują się w następujących aktach prawnych: Dz.U. 2000,nr 117, poz. 1228; Dz.U. 2003, nr 188, poz. 1840; Dz.U. 2004, nr 123, poz. 1291 i nr 272, poz.2703; Dz.U. nr 141, poz. 997.

40 Szczegółowe zasady udzielania pomocy publicznej w SSE zostały omówione w raporcieopracowanym przez Ministerstwo Gospodarki i Pracy zatytułowanym Specjalne strefy ekonomiczne,stan na dzień 31 grudnia 2004 r., Ministerstwo Gospodarki, Warszawa 2005, http://www.mg.gov.pl.


98 miast i 76 gmin. Rok 2006 był kolejnym rokiem rozwoju SSE i znacznegowzrostu zainteresowania przedsiębiorców inwestowaniem w strefach41. Po wstą-pieniu Polski do Unii Europejskiej w maju 2004 r. Polska stała się atrakcyjniej-szym krajem dla inwestorów zagranicznych, szczególnie zaś pochodzącychz USA i krajów azjatyckich. Znalazło to odzwierciedlenie we wzroście liczbyudzielonych zezwoleń (o ile w 2004 r. było ich 98, w 2005 r. – 175, o tylew 2006 r. wydano ich aż 230, co stanowiło prawie 25% ogółu wydanych zezwo-leń), a także wzroście inwestycji i zatrudnienia w strefach. Do końca 2006 r.przedsiębiorcy na terenie SSE ponieśli nakłady inwestycyjne w wysokości 35mld zł (co oznaczało 38-procentowy wzrost w stosunku do roku poprzedniego)i zatrudniali łącznie 146 tys. osób (o 30% więcej niż w 2005 r.). Na jeden hektarzagospodarowanego przez inwestorów terenu, mających zezwolenie na prowa-dzenie działalności gospodarczej na obszarze SSE, przypadało średnio 7 mln złzainwestowanego kapitału i ponad 30 utworzonych miejsc pracy42.

Biorąc pod uwagę strukturę geograficzną inwestycji poczynionych w SSEmożna stwierdzić, że zdecydowanie pod tym względem dominują spółki z ka-pitałem zagranicznym. Ich udział w inwestycjach zrealizowanych na koniec2006 r. kształtował się na poziomie 80%, a tylko 20% przypadało na spółkiz kapitałem polskim. Największe zaangażowanie inwestycyjne poza krajowymiprzedsiębiorcami wykazywały firmy z kapitałem amerykańskim (20%), nie-mieckim (16%) oraz japońskim (12%).

Ponad 35% nakładów inwestycyjnych występujących w strefach ponieśliprzedsiębiorcy reprezentujący branżę motoryzacyjną. Inwestycje z tej branżywystępują przede wszystkim na terenie trzech stref, a mianowicie: legnickiej(dzięki firmom Volkswagen, Sitech, Sanden), katowickiej (General Motors, Isuzu,Fiat, NGK Ceramics) oraz wałbrzyskiej (Toyota, Faurecia). Drugie miejsce podwzględem poniesionych inwestycji zajęli producenci wyrobów z gumy i two-rzyw sztucznych (10%), natomiast trzecie – producenci urządzeń elektrycznychi optycznych (9%). Wysoka pozycja tych ostatnich wynika z obecności w stre-fach producentów telewizorów i modułów LCD, takich jak LG Electronics, LGPhilips, Sharp oraz Orion.

Analizując strukturę branżową zrealizowanych w strefach inwestycji, wartozwrócić uwagę na branżę reprezentującą usługi informatyczne, badawczo--rozwojowe oraz BPO (Business Process Offshoring)43, czyli usługi finansowo--księgowe oraz call centers. Możliwość udzielania zezwoleń na działalność

41 Zob. Atrakcyjne specjalne strefy ekonomiczne, http://www.mg.gov.pl.42 Informacja o realizacji ustawy o specjalnych strefach ekonomicznych. Stan na 31 grudnia

2006 r., http://www.mg.gov.pl.43 Proces offshoringu polega na wydzieleniu i przeniesieniu nieprodukcyjnych funkcji firmy

za granicę w celu redukcji kosztów. Zob. Coraz więcej centrów kompetencyjnych. Czy nasz krajma szansę stać się centrum usług BPO?, „Rynki Zagraniczne” 2005, nr 81, s. 3.


w branży BPO została wprowadzona dopiero w marcu 2005 r., a do końca grud-nia 2006 r. zezwolenia na tego typu działalność uzyskały już 22 firmy, działającena terenie siedmiu stref. Objęcie działalności offshoringowej przywilejami po-datkowymi zaowocowało tym, że dziś na terenie naszego kraju ponad 20 global-nych koncernów ma zlokalizowane swoje centra kompetencyjne44. W centrachtych pracuje obecnie ok. 3 tys. specjalistów: informatyków, księgowych i inży-nierów. Szacuje się, że do 2010 r. może w nich znaleźć pracę nawet 550 tys.osób45. Według rankingu A.T. Kearneya, pod względem atrakcyjności do loko-wania inwestycji offshoringowych Polska zajęła w 2006 r. 18 miejsce na 50 ba-danych krajów46.

Oprócz czynników rynkowych i kosztowych inwestorzy zagraniczni przywyborze danego kraju na miejsce inwestycji biorą także pod uwagę klimat inwe-stycyjny występujący w danym kraju.

Zapoczątkowane w latach 90. XX w. przemiany związane z przechodzeniemod gospodarki planowanej centralnie do gospodarki rynkowej zaowocowałytym, że kraje Europy Środkowej i Wschodniej uznawane są obecnie nie tylko zastabilne gospodarczo, ale stanowią wręcz siłę napędową unijnej gospodarki.Kraje te rozwijają się ponad 2 razy szybciej, a w niektórych przypadkach prawie3 razy szybciej w porównaniu z państwami UE-15, dla których średnie tempowzrostu (według danych Eurostatu) wynosi 2,7%. W 2006 r. szybkie tempowzrostu odnotowały m.in. takie kraje naszego regionu, jak: Słowacja, Polska,Czechy, Rumunia i Węgry, a przede wszystkim kraje bałtyckie. Poza wysokimtempem wzrostu w ciągu ostatnich kilku lat krajom tym udało się także dopro-wadzić do znaczącego spadku inflacji oraz ograniczenia bezrobocia. Jeszczew 2000 r. inflacja w niektórych krajach regionu (np. w Rumunii) kształtowałasię na poziomie 30%, a bezrobocie wynosiło ponad 19,0% (np. w Słowacji).

44 Centra księgowe i obsługi transakcji utworzyły w Polsce m.in. takie firmy, jak Thompson,Citigroup czy Lufthansa. Swoje centra informatyczne otworzyły IBM oraz Hewlett Packard.W 2004 r. Simens uruchomił we Wrocławiu Centrum Rozwoju Oprogramowania. Z kolei w Pozna-niu powstało centrum innowacyjne Unilever oraz ośrodek badawczy GlaxoSmithKline. W Bydgosz-czy zaś powstaje Software Technology Center, które będzie zajmować się aplikacjami internetowymioraz bazami danych (Inwestycje zagraniczne w Polsce, IKCHZ, Warszawa 2004, s. 13).

45 Inwestycje zagraniczne w Polsce, IKCHZ, Warszawa 2006, s. 14.46 W badaniu tym brano pod uwagę trzy kryteria, a mianowicie: kwalifikacje pracowników

(w tym poziom wykształcenia oraz wyniki uzyskiwane w międzynarodowych testach), środowiskobiznesu (w tym wsparcie rządu oraz ochronę własności intelektualnej) i atrakcyjność finansową(w tym średnie wynagrodzenia, koszty infrastruktury oraz podatki). Łącznie do oceny wzięto poduwagę 41 parametrów. Za najbardziej atrakcyjny kraj do działalności offshoringowej w 2006 r.uznano Indie. Spośród krajów Europy Środkowej i Wschodniej najwyższe (9) miejsce zajęła Buł-garia. Kraj ten doceniono szczególnie za znaczną poprawę środowiska do prowadzenia biznesuw związku z przystępowaniem do UE. Do mocnych punktów Polski zaliczono m.in. wykształco-nych pracowników, stabilną sytuację polityczną i gospodarczą, niski poziom inflacji oraz kosztówinfrastruktury (zob. Global Services Location Index 2006, http://www.atkearney.com).


Podstawowe wskaźniki makroekonomiczne krajów Europy Środkowej i Wschod-niej ukazuje tabela 4.

Tabela 4. Podstawowe wskaźniki makroekonomiczne krajów Europy Środkoweji Wschodniej w 2006 r.

Kraj Zmiana PKBa Inflacjaa Bezrobocieb

Bułgaria 5,5 1,9 9,0Czechy 5,5 3,5 7,1Estonia 6,8 3,5 5,9Litwa 6,2 2,8 5,6Łotwa 7,7 6,0 6,8Polska 4,5 0,8 13,8Rumunia 5,0 7,5 7,3Słowacja 6,0 3,0 13,4Słowenia 4,0 2,5 6,0Węgry 4,2 1,9 7,5

a według prognoz EBRD, Transition Report Update, European Bank for Reconstruction and De-velopment, May 2006, s. 19–20, b dane Eurostatu, http://www.epp.eurostat.ec.europa.

Źródło: opracowanie własne.

Poza warunkami ekonomicznymi istotnym elementem klimatu inwestycyj-nego jest także sfera regulacji. Nie chodzi tu tylko o stan istniejącego prawa, alerównie ważny jest sposób wdrażania i funkcjonowania regulacji w praktyce. Odpoczątku procesu transformacji wszystkie kraje Europy Środkowej i Wschodniejzmieniły swój status ustawodawczy. Ich systemy regulacyjne stały się bardziejzrozumiałe i przyjazne dla prowadzenia biznesu. Obecnie najbardziej przyjazneprzepisy prawne oferują inwestorom Czechy47.

Niestety, ocena systemu instytucjonalno-regulacyjnego w krajach EuropyŚrodkowej i Wschodniej pozostaje w dalszym ciągu stosunkowo niska w po-równaniu z krajami UE-1548. Jak wynika z badań przeprowadzonych przez BankŚwiatowy, w ciągu ostatnich dwunastu lat w krajach naszego regionu nie doko-

47 Zob. Transition Report 2005. Business in Transition, European Bank for Reconstructionand Development, 2005, s. 11.

48 Z badań Banku Światowego wynika, że przeciętna ocena w zakresie efektywności rządze-nia, jakości regulacji, zasad państwa prawa czy zwalczania korupcji kształtuje się w krajach UE-15powyżej 1,5 – np. w Wielkiej Brytanii oceny wynoszą kolejno: 1,70, 1,53, 1,69, 1,94, w Danii2,12, 1,69, 1,99, 2,23, a w Irlandii 1,63, 1,56, 1,63, 1,7. Zob. D. Kaufmann, A. Kraay, M. Mas-truzzi, Governance Matters V: Governance Indicators for 1996–2005, World Bank, 15 September2006, http://www.info.worldbank.org/governance.


nała się zasadnicza poprawa w obszarze związanym z polityką państwa i wyko-nywaniem funkcji publicznych. Ocenę poszczególnych obszarów polityki pu-blicznej i sprawności instytucjonalnej w latach 1996 i 2005 przedstawia tabela 5.

Tabela 5. Ocena obszarów polityki publicznej i sprawności instytucjonalnej w krajachEuropy Środkowej i Wschodniej w latach 1996 i 2005*

Efektywnośćrządzenia Jakość regulacji Zasady państwa

prawaZwalczanie

korupcjiKraj1996 2005 1996 2005 1996 2005 1996 2005

Bułgaria –,064 0,23 –0,02 0,63 –0,14 –0,19 –0,71 –0,05Czechy 0,52 0,94 1,00 1,04 0,60 0,70 0,65 0,42Estonia 0,53 1,03 1,23 1,43 0,3 0,82 0,07 0,88Litwa –0,16 0,85 0,28 1,13 –0,19 0,46 –,012 0,26Łotwa –0,34 0,68 0,45 1,03 0,14 0,43 –,059 0,33Polska 0,50 0,58 0,38 0,82 0,42 0,32 0,46 0,19Rumunia –,088 –0,03 –0,59 0,17 –0,34 –0,29 –0,18 –0,23Słowenia 0,52 0,99 0,45 0,86 0,47 0,79 1,15 0,88Słowacja 0,17 0,95 0,3 1,16 0,07 0,41 0,43 0,46Węgry 0,39 0,79 0,45 1,11 0,62 0,70 0,70 0,63

* skala ocen kształtuje się w przedziale od –2,5 do +2,5; im wyższa ocena, tym lepiej

Źródło: D. Kaufmann, A. Kraay, M. Mastruzzi, op.cit.

Analiza danych dotyczących Polski wskazuje, że poprawa nastąpiła tylkow dwóch z zaprezentowanych obszarów. Miała ona miejsce w przypadku jakościregulacji (regulatory quality) oraz efektywności rządzenia (goverment efective-ness) – choć tu zmiana była nieznaczna. W pozostałych dwóch obszarach, czylizasad państwa prawa (rule of law) oraz zwalczania korupcji (control of corrup-tion), oceny nie tylko nie uległy poprawie, ale zmieniły się na gorsze. O tym, żekorupcja w Polsce negatywnie wpływa na klimat inwestycyjny, może świadczyćwysoki poziom „wskaźnika mętności” (opacity index), jaki uzyskał nasz krajw raporcie opracowanym przez firmę konsultingową Kurtzman Group, dotyczą-cym braku przejrzystości (lack of clear) w środowisku politycznym i bizneso-wym. W raporcie tym szacuje się niekorzystne efekty występowania „mętności”z punktu widzenia kosztów i dostępności kapitału w 48 krajach. Na podstawie65 zmiennych pochodzących z 41 źródeł (m.in. Banku Światowego i Międzyna-rodowego Funduszu Walutowego) skonstruowano wskaźnik OPA (opacity index)składający się z pięciu kategorii: korupcji COR (corruption), skuteczności sys-temu prawa LEG (efficacy of the legal system), szkodliwości polityki gospodarczej


ENF (deletorious economic policy), nieprawidłowości występujących w rachun-kowości i praktykach rządowych ACC (inadequate accunting and governancepractices), a także szkodliwości struktur regulacyjnych REG (detrimental regu-latory structures). Najniższy „wskaźnik mętności”, wynoszący 13, spośród ba-danych krajów uzyskała Finlandia. Polska wraz z Czechami i Grecją podzieliłamiejsca od 29 do 31 z wartością wskaźnika wynoszącą 41. Nieco lepiej w bada-niu tym wypadły Węgry, zajmując 25 miejsce, ze wskaźnikiem o wartości 36.Przeprowadzone badanie ukazało, że najsłabszą stroną Polski spośród elemen-tów składowych OPA była wspomniana już wcześniej korupcja (tabela 6).

Tabela 6. Wskaźnik mętności dla Węgier, Polski i Czech w 2004 r.

Kraj COR LEG ENF ACC REG OPAWęgry 51 31 26 50 24 36Polska 63 35 47 40 19 41Czechy 61 35 32 44 35 41

Źródło: J. Kurtzman, G. Yago, T. Phumiwasana, The Global Costs of Opacity. Measuring Busi-ness and Investment Risk Worldwide, „MIT Sloan Management Review” 2004, October,http://www.opacityindex.com.

Słabość otoczenia przejawia się nie tylko w występującej w naszym krajukorupcji. Inwestorzy zagraniczni narzekają także na słabo rozwiniętą infrastruk-turę techniczną49 i komunikacyjną, bariery biurokratyczne, często zmieniającesię i dowolnie interpretowane przepisy podatkowe, trudności z nabywaniem nie-ruchomości oraz trudną współpracę z władzami lokalnymi50. Odzwierciedleniemtrudności w sprawnym funkcjonowaniu polskiej gospodarki są miejsca, jakiezajmuje Polska w rankingach sporządzanych przez międzynarodowe ośrodkiopiniotwórcze.

49 Na koniec 2005 r. długość autostrad w naszym kraju wynosiła zaledwie 552 km, a drógekspresowych 258 km. Pod względem udziału autostrad w ogólnej długości dróg Polska zajmujejedno z ostatnich miejsc w Europie.

50 Zob. G. Garlińska, Trudna sztuka przyciągania, „Nowe Życie Gospodarcze” 2003, nr 9.Z ostatniego badania opinii inwestorów zagranicznych o społecznych, politycznych i ekono-micznych warunkach działalności gospodarczej w Polsce, przeprowadzonego w grudniu 2005 r.przez CBM na zlecenie PAIiIZ, wynika, że największe trudności w prowadzeniu działalnościgospodarczej przez inwestorów zagranicznych w Polsce wynikają przede wszystkim z: biuro-kracji (45% wskazań), częstych zmian przepisów (44,6%), obowiązujących rozwiązań praw-nych (42,1%) oraz długiego czasu oczekiwania na decyzje administracyjne (40,1%). Zob.Opinie inwestorów…, s. 3.


5. Atrakcyjność inwestycyjna Polski w ocenie instytucjimiędzynarodowych

Oceny atrakcyjności i ryzyka inwestycyjnego sporządzane przez instytucjemiędzynarodowe oraz ośrodki opiniotwórcze świadczą o nastawieniu inwesto-rów zagranicznych do danego kraju.

Jak wynika z raportu Międzynarodowego Instytutu Zarządzania w Lozannie(International Institute for Management Development – IMD), określającegozdolność konkurencyjną poszczególnych krajów i badającego systematyczniewarunki do prowadzenia działalności gospodarczej, w 2006 r. Polska na liście 61krajów uplasowała się dopiero na 58 miejscu (co w porównaniu z latami 2004–2005 oznacza spadek o 1 miejsce, z 2003 r. spadek o 3 miejsca, natomiast ażo 12 miejsc w porównaniu z 2002 r.). Pod względem konkurencyjności Polsceudało się wyprzedzić jedynie trzy kraje: Chorwację, Indonezję i znajdującą sięna ostatnim miejscu w klasyfikacji Wenezuelę51. Szczególnie krytycznie zostałaoceniona w Polsce infrastruktura, efektywność administracji państwowej orazpoziom bezrobocia. Trudne warunki do prowadzenia działalności gospodarczejw Polsce wynikają także z poziomu etycznego i niskich kwalifikacji kadry me-nedżerskiej.

Nieco lepiej Polska została sklasyfikowana w rankingu Światowego ForumEkonomicznego w Genewie (World Economic Forum – WEF), opierającegoswoje badania na trzech zasadniczych filarach: jakości środowiska makroeko-nomicznego (quality of the macroeconomic environment), stanie instytucji pu-blicznych w danym kraju (state of the country’s public institutions) oraz pozio-mie rozwoju technologicznego (level of technological readiness). W swoichanalizach WEF uwzględnia ponad 160 różnych wskaźników. Służą one do opra-cowania dwóch głównych wskaźników konkurencyjności, a mianowicie: wskaź-nika wzrostu konkurencyjności GCI (growth competitiveness index) oraz wskaź-nika konkurencyjności biznesowej BCI (business competitiveness index).Pierwszy z wymienionych wskaźników pozwala ocenić sytuację badanego krajupod względem konkurencyjności na poziomie makroekonomicznym (ocenazdolności kraju do osiągania wzrostu gospodarczego), drugi zaś odnosi się dokonkurencyjności na poziomie mikroekonomicznym. Pomysł opracowaniawskaźnika BCI powstał z chwilą, gdy uznano, że czynniki mikroekonomiczne sąistotne dla wzrostu konkurencyjności gospodarki, tj. od momentu stwierdzenia,że bogactwo narodowe jest tak naprawdę tworzone na poziomie działającychw gospodarce firm. Wskaźnik BCI ocenia dwa obszary, które są szczególnie

51 The World Competitiveness Yearbook 2006, IMD, Lausanne 2006, http://www01.imd.ch/wcc/ranking.


ważne dla jakości środowiska biznesowego w gospodarce danego kraju: chodzitu o doświadczenie (zaawansowanie – sophistication) działających firm oraz sto-sowaną przez nie strategię52. Nowa metodologia oceny konkurencyjności gospo-darek oparta na wskaźnikach GCI i BCI, opracowana przez Jeffreya Sachsa orazJohna McArthura, została wprowadzona przez WEF w 2001 r.

Na 117 badanych w 2005 r. krajów Polska zajęła 51 miejsce (biorąc po uwa-gę wskaźnik GCI) oraz 42 lokatę według wskaźnika BCI53. W pierwszym przy-padku nasz kraj poprawił swoją pozycję o 9 miejsc w stosunku do 2004 r. We-dług WFE źródło tej poprawy stanowiły korzyści wynikające z członkostwaPolski w Unii Europejskiej oraz związana z obecnością w UE presja na prze-prowadzanie reform. Wyższa wartość wskaźnika GCI wynikała także z polep-szenia, w ocenie przedsiębiorców, jakości funkcjonowania instytucji publicz-nych (awans na 64 miejsce z 80, zajmowanego w 2004 r.).

W przypadku drugiego wskaźnika (BCI) nastąpiła poprawa o 15 miejscw stosunku do 2004 r. Niestety, nie jest ona aż tak znacząca, jak mogłoby sięwydawać, ponieważ rok wcześniej pozycja Polski uległa pogorszeniu (głównieza sprawą złej jakości otoczenia biznesu) o 10 miejsc. Ponadto 51 miejscew rankingu oznacza jedynie odzyskanie miejsca z 2001 r., kiedy to Polska odno-towywała wyraźne osłabienie wzrostu gospodarczego. Wzrost wartości wskaź-nika BCI był spowodowany w głównej mierze zwiększoną efektywnością poli-tyki antymonopolowej oraz rozwojem rynków finansowych54.

Wyniki uzyskiwane przez Polskę w rankingach sporządzanych przez instytu-cje międzynarodowe nie stanowią zachęty do podjęcia działalności gospodarczejprzez inwestorów zagranicznych w naszym kraju. Na ich podstawie można byłobywręcz stwierdzić, że Polska jest mało atrakcyjnym krajem do podejmowania inwe-stycji. Niemniej należy pamiętać, że pozycja w rankingu nie ukazuje w pełni dy-namiki zmian związanych z procesem transformacji. Skoro inwestorzy zagranicznipodejmują wyzwanie i wybierają nasz kraj na miejsce swoich inwestycji, oznaczato, że dostrzegają oni potencjał, jaki tkwi w transformującej się gospodarce.

52 Global Competitiveness Reports 2005–2006, World Economic Forum, Geneva, 25 Septem-ber 2005, http://www.weforum.org/pdf/Global_Competitiveness_Reports/Reports/GCR_05_06/Execu-tive_Sumary.

53 http://www.weforum.org/pdf/Global_Competitiveness_Reports/Reports/GCR_05_06/Business_Competitiveness_Index.pdf.

54 Inwestycje zagraniczne w Polsce, IKCHZ, Warszawa 2006, s. 22.


6. Podsumowanie

Na podstawie przeprowadzonej w niniejszym opracowaniu analizy nie moż-na jednoznacznie odpowiedzieć na pytanie, czy Polska jest atrakcyjnym krajemdla inwestorów zagranicznych, czy też nie. Jeśli weźmiemy pod uwagę wolumennapływu BIZ do polskiej gospodarki począwszy od 1989 r., to możemy stwier-dzić, że Polska cieszy się zainteresowaniem inwestorów zagranicznych, jeślijednak spojrzymy na napływ BIZ do naszego kraju w przeliczeniu na jednegomieszkańca, to sytuacja przedstawia się już znacznie gorzej. Przegrywamyw tym względzie rywalizację prawie ze wszystkimi krajami Europy Środkoweji Wschodniej. W krajach naszego regionu wielkość inwestycji bezpośrednichper capita jest kilkakrotnie wyższa niż w Polsce. W latach 1989–2005 wielkośćskumulowana (zasoby napływu) bezpośrednich inwestycji zagranicznych w prze-liczeniu na jednego mieszkańca wynosiła w Polsce zaledwie 1898 USD, podczasgdy w Estonii 5144 USD, w Czechach 5076 USD, na Węgrzech 4045 USD,a w Słowacji 2434 USD55.

Analiza czynników decydujących o atrakcyjności inwestycyjnej Polski po-zwoliła wyłonić zarówno mocne, jak i słabe strony naszej gospodarki z punktuwidzenia inwestorów zagranicznych. Do atutów można zaliczyć przede wszyst-kim położenie geograficzne, warunki naturalne, potencjał ludnościowy (wysokaprzedsiębiorczość i kwalifikacje), relatywnie niskie koszty pracy, materiałówi surowców oraz warunki ekonomiczne w postaci politycznej i gospodarczej sta-bilizacji. Zachętę dla inwestorów stanowi także wysokie tempo wzrostu gospo-darczego i niski poziom inflacji. Atrakcyjność naszego kraju podnosi równieższeroki system bodźców wspierających procesy inwestycyjne. Słabą stroną Pol-ski jako miejsca potencjalnych inwestycji zagranicznych są przede wszystkimniektóre elementy klimatu inwestycyjnego w postaci niskiej jakości otoczeniabiznesowego dla działalności przedsiębiorstw, niskiej sprawności instytucji pu-blicznych (np. opieszałość sądów, szerząca się korupcja) czy też słabo rozwinię-tej infrastruktury.

Polska, chcąc sprostać rywalizacji o BIZ w regionie, musi dążyć do likwida-cji istniejących barier, utrudniających prowadzenie działalności gospodarczejw naszym kraju. Szczególnie, że wiele z nich jest możliwych do usunięcia,a wymaga to tylko woli i determinacji ze strony polityków odpowiedzialnych zasprawy gospodarcze w naszym kraju.

Działania na rzecz poprawy klimatu inwestycyjnego niezbędne są równieżz tego względu, że jeden z naszych podstawowych atutów, w postaci niskichkosztów pracy, decydujących o atrakcyjności naszego kraju dla inwestorów za-

55 Transition Report Update…, s. 21.


granicznych, może w przyszłości ulec znacznemu osłabieniu. Otóż czynnik tenmoże mieć z czasem coraz mniejsze znaczenie w przyciąganiu BIZ, nie tylkoz tego powodu, że w ostatnich latach praca w Polsce systematycznie drożeje56,ale również dlatego, że w związku z procesami liberalizacji i globalizacji orazpostępem w informatyce i telekomunikacji zmniejszać się będzie w przyszłościznaczenie takich czynników, jak niskie koszty pracy czy też ceny surowców, narzecz innych, np. dobrze rozwiniętej infrastruktury technicznej, poziomu wydaj-ności pracy czy też dostępu do wykwalifikowanej siły roboczej.

Dotychczas uważano, że napływ BIZ do krajów Europy Środkowej i Wschod-niej będzie motywowany głównie możliwością obniżki kosztów. Tymczasemprzykłady Czech i Węgier nie potwierdzają tej prawidłowości. Zarówno w Cze-chach, jak i na Węgrzech koszty pracy były najwyższe w regionie, a mimo tokraje te przyciągnęły stosunkowo dużo inwestycji zagranicznych, natomiast kra-je o znacznie niższych kosztach pracy okazały się mniej atrakcyjne dla kapitałuzagranicznego. Stosowanie nowoczesnych technologii przyczynia się do tego, żecoraz większą rolę zaczynają odgrywać koszty stałe działalności, a nie kosztyzmienne, takie jak płace czy surowce. Nowe metody produkcji sprawiają, że ma-leje udział kosztów pracy w ogólnych kosztach funkcjonowania firmy. Niskiekoszty pracy będą z pewnością nadal ważną determinantą przy podejmowaniudecyzji o inwestowaniu w naszym regionie, jednak należy podkreślić, że w wal-ce o kapitał zagraniczny coraz większą rolę odgrywać będą także czynniki zwią-zane z jakością infrastruktury czy jakością pracy. Dlatego też inwestycje w kapi-tał ludzki i unowocześnianie infrastruktury słusznie stały się jednym z priorytetówpolityki gospodarczej naszego kraju57.

Literatura

Agarwal J.P., Determinants of Foreign Direct Investment – A Survey, „WeltwirtschaftlichesArchiv” 1980, vol. 116, nr 4.

Atrakcyjne specjalne strefy ekonomiczne, http://www.mg.gov.pl.Atrakcyjność inwestycyjna województw i podregionów Polski, Instytut Badań nad Gospodarką

Rynkową, Gdańsk 2006.Bezpośrednie inwestycje zagraniczne w Polsce według stanu na koniec 2004 roku, Ministerstwo

Gospodarki i Pracy, Departament Analiz i Prognoz Ekonomicznych, Warszawa 2005,http://www.mg.gov.pl.

Bezpośrednie inwestycje zagraniczne w Polsce. Efekty i zagrożenia, Rada Strategii Społeczno--Gospodarczej przy Radzie Ministrów, Raport nr 46, Warszawa 2005.

56 Zob. Praca w Europie Środkowej staje się coraz droższa, „Rzeczpospolita” 2006, 6 paździer-nika.

57 Zarówno poprawa jakości zatrudnienia, jak i poprawa stanu infrastruktury techniczneji społecznej znalazły się wśród priorytetów przyjętej strategii rozwoju kraju na lata 2007–2015.Zob. Strategia…, s. 30.


Bezpośrednie inwestycje zagraniczne wyniosą w skali globalnej 755 mld USD, „Puls Biznesu”2004, 27 maja.

Bielecki J., Konkurencja między kandydatami, „Rzeczpospolita” 2002, 2 listopada.Bilans płatniczy Rzeczpospolitej Polskiej za IV kwartał 2005 roku, Departament Komunikacji Spo-

łecznej NBP, Warszawa 2006, http://www.nbp.pl.Błuszkowski J., Garlicki J., Społeczne warunki działalności inwestorów zagranicznych w Polsce,

Fundacja im. Friedricha Eberta i PAIZ, Warszawa 1993.Błuszkowski J., Garlicki J., Sadowska-Cieślak E., Ekonomiczne warunki działalności spółek

z udziałem kapitału zagranicznego w Polsce, Fundacja im. Friedricha Eberta, PAIZ, Warszawa1993.

Casson M., The Theory of Foreign Direct Investment [w:] International Investment, ed. P. Buckley,Edward Elgar, Aldershot 1990.

Coraz więcej centrów kompetencyjnych. Czy nasz kraj ma szansę stać się centrum usług BPO?,„Rynki Zagraniczne” 2005, nr 81.

Dlaczego Polska?, http://www.paiz.gov.pl.Dlaczego właśnie Polska?, „Rynki Zagraniczne” 2006, nr 17.Dunning J.H., International Production and the Multinational Enterprise, G. Allen & Unwin,

London 1981.Dunning J.H., The Determinants of International Production, „Oxford Economics Papers” 1973,

vol. 25, nr 3.Dunning J.H., The Propects for Direct Investment in Eastern Europe [w:] Foreign Investment in

Central and Eastern Europe, pod red. P. Artisen i in., St. Martin’s Press, 1993.Education at a Glance: OECD Indicators – 2005 Edition, OECD, 2005.Garlińska G., Czym kusić?, „Nowe Życie Gospodarcze” 2006, nr 15.Garlińska G., Trudna sztuka przyciągania, „Nowe Życie Gospodarcze” 2003, nr 9.Glikman P., Kontrowersje wokół kapitału zagranicznego w Polsce, „Gospodarka Narodowa”

2000, nr 11–12.Global Competitiveness Reports 2005–2006, World Economic Forum, Geneva, 25 September 2005,

http://www.weforum.org/pdf/Global_Competitiveness_Reports/Reports/GCR_05_06/Executive_Sumary.

Global Services Location Index 2006, http://www.atkearney.com.Holik G., Nowak Z., Specjalne strefy ekonomiczne w Polsce w warunkach integracji z Unią Euro-

pejską, Zeszyty Naukowe AE w Krakowie, Kraków 2004, nr 651.Incentives and Foreign Direct Investment, UNCTAD, 1996.Informacja o realizacji ustawy o specjalnych strefach ekonomicznych. Stan na 31 grudnia 2006 r.,

http://www.mg.gov.pl.Informacja o zagranicznych inwestycjach bezpośrednich w Polsce w 2005 roku, Departament Sta-

tystyki NBP, Warszawa 2006.Inwestycje zagraniczne w Polsce, IKCHZ, Warszawa 2003.Inwestycje zagraniczne w Polsce, IKCHZ, Warszawa 2004.Inwestycje zagraniczne w Polsce, IKCHZ, Warszawa 2006.Jantoń-Drozdowska E., Majewska M., Grala J., Atrakcyjność inwestycyjna Polski w świetle zagra-

nicznych inwestycji bezpośrednich, „Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny” 2002, z. 3.Kaufmann D., Kraay A., Mastruzzi M., Governance Matters V: Governance Indicators for 1996–

2005, World Bank, 15 September 2006, http://www.info.worldbank.org/governance.Kopeć U., Bezpośrednie inwestycje zagraniczne w gospodarce światowej i w krajach Europy

Środkowej i Wschodniej [w:] Inwestycje zagraniczne w Polsce, IKCHZ, Warszawa 2003.Kurtzman J., Yago G., Phumiwasana T., The Global Costs of Opacity. Measuring Business

and Investment Risk Worldwide, „MIT Sloan Management Review” 2004, October,http://www.opacityindex.com.


Liberska B., Czynniki przyciągające zagraniczne inwestycje bezpośrednie. Wnioski dla Polskiz doświadczeń innych krajów [w:] Kapitał zagraniczny w Polsce. Warunki działania, pod red.Z. Sadowskiego, PTE, Warszawa 1999.

Liberska B., Przyczyny zmniejszenia napływu bezpośrednich inwestycji do Polski w kontekścieglobalnych i regionalnych przepływów [w:] Bezpośrednie inwestycje zagraniczne w Polsce.Efekty i zagrożenia, Raport nr 46, Rada Strategii Społeczno-Gospodarczej przy Radzie Mini-strów, Warszawa 2005.

Limański A., Wpływ bezpośrednich inwestycji zagranicznych na gospodarkę kraju przyjmującego,„Przegląd Organizacji” 2003, nr 3.

Mączyńska E., Bezpośrednie inwestycje zagraniczne. Światowe i lokalne czynniki dynamizujące,„Ekonomista” 1999, nr 1–2.

Meyer K.E., Foreign Direct Investment in the Early Years of Economic Transition: A Survey, „TheEconomics of Transition” 1995, nr 3.

Międzynarodowe koncerny wybierają Polskę, „Gazeta Prawna” 2006, nr 81.Napływ bezpośrednich inwestycji zagranicznych (BIZ) do Polski. Informacja Departamentu Analiz

i Prognoz Ministerstwa Gospodarki, DAiPMG, Warszawa 2006, http://www.mg.gov.pl.OECD Benchmark Definition of Foreign Direct Investment, 3th ed., OECD, Paris 1996.Opinie inwestorów zagranicznych o warunkach działalności w Polsce, PAIiIZ, Warszawa 2005.Ozawa T., Lukas R., On the Determinants of Direct Foreign Investment: Evidence from East and

Southeast Asia, „World Development” 1993, nr 21.Perspektywy polskiej gospodarki, Ministerstwo Finansów, Warszawa 2006.Pilarska C., Foreign Direct Investment in Poland. Benefits and Dangers in the Context of Poland’s

Integration with the European Union, Argumneta Oeconomica Cracoviensia, Cracow Univer-sity of Economics, Cracow 2001, nr 1.

Poland, Still Attracting Investors, „The Warsaw Voice” 2006, nr 28/29.Polska – dlaczego nie?, http://www.kpmg.pl.Polska 2006. Raport o stanie gospodarki, Ministerstwo Gospodarki, Warszawa 2006.Praca w Europie Środkowej staje się coraz droższa, „Rzeczpospolita” 2006, 6 października.Przybylska K., Czynniki determinujące przypływ zagranicznych inwestycji bezpośrednich do Pol-

ski, „Ekonomista” 1998, nr 2–3.Przystupa J., Bezpośrednie inwestycje zagraniczne w Polsce według danych Narodowego Banku

Polskiego [w:] Inwestycje zagraniczne w Polsce, IKiCHZ, Warszawa 2004.Ratajczyk A., FDI. Poland’s Dynamism Confirmed, „The Warsaw Voice” 2006, nr 27.Rekordowa wartość inwestycji, http://www.paiz.gov.pl.Sadowski Z., Transformacja i rozwój, PTE, Warszawa 2005.Schneider F., Frey B., Economic and Political Determinants of Foreign Direct Investment, „World

Development” 1985, nr 13.Specjalne strefy ekonomiczne, stan na dzień 31 grudnia 2004 r., Ministerstwo Gospodarki, War-

szawa 2005, http://www.mg.gov.pl.Strategia rozwoju kraju 2007–2015, Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Warszawa 2006.The World Competitiveness Yearbook 2006, IMD, Lausanne 2006, http://www01.imd.ch/wcc/

ranking.Transition Report 2005. Business in Transition, European Bank for Reconstruction and Develop-

ment, 2005.Transition Report Update, European Bank for Reconstruction and Development, May 2006.Uwagi metodologiczne [w:] Zagraniczne inwestycje bezpośrednie w Polsce w 2003 roku, NBP,

Warszawa 2004.Witkowska J., Motywacje inwestorów zagranicznych – aspekty porównawcze [w:] Bezpośrednie

inwestycje zagraniczne w Polsce, pod red. Z. Olesińskiego, PWE, Warszawa 1998.World Investment Report 1998. Trends and Determinants, UN, New York–Geneva 1998.


World Investment Report 2006, UNCTAD 2006, http://www.unctad.org/fdistatistics.Zagraniczne inwestycje bezpośrednie w Polsce w 2003 roku, NBP, Warszawa 2004.Zagraniczne inwestycje bezpośrednie w Polsce w 2004 roku, NBP, Warszawa 2005.Zagraniczne inwestycje bezpośrednie w Polsce w 2005 roku, NBP, Warszawa 2006.

Assessment of Poland’s Attractiveness as Viewed by Foreign Investors

In the environment of increasing competition to gain access to capital a major role is playedby the identification of the factors which determine the selection of direct foreign investment tar-gets and which influence the level of risk and attractiveness of a given country. Identification ofthe mechanisms which have an impact on foreign investors’ decisions lads to a greater influx ofinvestments in the future, stimulating those forms of direct investment which are desirable fromthe point of view of the country’s long-term development. The paper presents the volume of directforeign investment in Poland in 1990–2006, and its geographical and industry-related dynamics. Italso presents the determining factors of the inflow of investments, dividing them into those relatedto costs, market and business environment. The paper also discusses the strengths and weaknessesof the Polish economy as viewed by foreign investors. The position of Poland is presented accord-ing to the rankings developed by specialised companies and economic organizations which clas-sify countries in terms of their attractiveness as investment targets.

Czesława Pilarska – adiunkt w Katedrze Mikroekonomii na Wydziale Ekonomii i Stosunków Mię-dzynarodowych Akademii Ekonomicznej w Krakowie. Studia wyższe ukończyła na tej uczelni w 1991 r.,uzyskując tytuł magistra. W 2002 r. uzyskała stopień doktora nauk ekonomicznych na podstawierozprawy nt. „Wpływ bezpośrednich inwestycji zagranicznych na gospodarkę polską w okresie trans-formacji systemowej”.Zainteresowania naukowo-badawcze: bezpośrednie inwestycje zagraniczne w Polsce.Kontakt: Akademia Ekonomiczna w Krakowie, Wydział Ekonomii i Stosunków Międzynarodowych,Katedra Mikroekonomii, ul. Rakowicka 27, 31-510 Kraków, tel.: 0-12 293-54-85, fax: 0-12 293-51-48,e-mail: [email protected].

Documents

Ocena atrakcyjności Polski dla inwestorów zagranicznych 1