^ H &r izwsnost

Jelena Jovanov i c \o Krivokapic^, AleksandarVujovic^ UDC 006.3/8

ANALIZA INOVATIVNOSTI U ORGANIZACIJAMA KOJE ZADOVOLJAVAJU

HACCP PRINCIPE

S talna poboljsavanja i investiranje u inovativnost mora postati prioritet svakog poslovnog sistema, koji zeli obezbijediti odrziv razvoj i konku-rentnost svojih proizvoda i usiuga. U ovom radu su predstavljeni rezui-

tati anketiranja organizacija koje imaju uspostavljen HACCP sistem sa cil jem da se uoci posvecenost ovakvi l i organizacija razvoju inovacija i inovativno­sti. Rezultati istrazivanja su pokazali da su organizacije koje imaju uspostav­ljen HACCP sistem posvecene razvoju inovacija, da uglavnom ostvaruju be-nefite od inovacija ali i da jos uvijek postoji prostor za poboljsanje inova­tivnosti . Povecanjem inovacijskih kapaciteta i unapredivanjem inovacijskih procesa poslovnih sistema, stvaraju se predispozicije za razvoj veceg bro-ja novih proizvoda/usluga, a t ime i rastu sanse za nj lhovu komercijalizaciju.

1.UV0D

Organizacije koje u vremenu sve dinamicnijeg razvoja i sve izrazenije konkurencije ne prepoznaju neophod-nost stalnih promjena, stalnih pobolj­savanja i vaznost stvaranja inovativnih proizvoda/usluga, moze ocekivati da ce vrlo brzo izgubiti trziste. Kada je u pitanju inovativnost, glavna razlika iz-medu tradicionalne i inovativne orga­nizacije je odnos prema promjenama. Sve tradicionalne organizacije karak-terise strah od promjena, koji se ma-nifestuje u vidu snaznog otpora pre­ma promjenama. Zato stalan razvoj i ulaganje u poboljsavanja i razvoj mora postati prioritet svakog poslovnog si­stema, koji zeli biti konkurentan i zau-zeti svoje mjesto na trzistu.

Osnova za razvoj inovacija u orga-nizaciji je teznja za poboljsavanjima. Stalna poboljsavanja su jedan od prin-cipa QMS-a, ali i zahtjev svih standarda sistema menadzmenta. Dakle, iskaza-na potreba organizacija za uspostavlja-nje sistema menadzmenta, odnosno za usaglasavanjem procesa rada sa zahtje-vima medunarodnih standarda pred-stavlja dokaz potrebe za poboljsavanji­ma. lako se namece logican zakljucak da sertifikovane organizacije imaju veci potencijal za razvoj inovacija rezultati brojnih istrazivanja na ovu temu se pri-licno razlikuju. Naime postoje tvrdjenja da "QMS zasnovan na uspjesnom siste-

^ Doc. dr Jelena Jovanovic, ^ prof, dr Zdravko Krivokapic, ^ prof, dr Aleksandar Vujovic - Masinski fakultet, Podgorica

mu upravljanja kvalitetom je garancija za ut\Tdivanje odrzivog sistema za ravoj inovacija i poboljsanje organizacionih performansi" [1]. Postoji i podatak da samo organizacije koje imaiu efektivan i efikasan QMS imaju bolje predispo­zicije da razviju inovacije i da ocekuju poboljsanja [2]. Sa druge strane, mno-gi autori raspravljaju o tome da pro-ces standardizacije zapravo ne motivi-se radnike, stavise, smanjuje kreativnost i inventivnost zaposlenih [3, 4]. Autori ovog rada su se jos 2011. godine bavi-li istrazivanjima na temu razvoja inova­cija u sertifikovanim organizacijama ali kako na ovu temu jos uvijek postoji do-sta prostora za istrazivanja to su se 2015. godine, nakon znacajnijeg povecanja broja organizacija koje imaju uspostav­ljen HAACP sistem, orjentisale na istra-zivanje inovacija u organizacijama koje zadovoljavaju HACCP principe.

2. INOVACIJE I INOVATIVNOST

Pod inovativnoscu se ovdje ne mi-sli samo na stvaranje proizvoda viso-kih tehnologija ili na istrazivanja koja vode stvaranju novih proizvoda. Ino­vativnost je u sirem znacenju novi pri-stup radu i nacinu na koji se radi. Jed-nom prilikom Piter Draker je upozo-rio: „Poznata kompanija koja u eri ino­vacija nije sposobna da inovira, osude-na je na propast i nestajanje." Drugacije receno, vecina organizacija u savreme-nom konkurentskom okruzenju ima samo jednu mogucnost: „Biti inovati-van ili umrijeti" [7].

Organizacija za ekonomsku sarad-nju i razvoj (OECD) je 2005. godine dala opstu definiciju inovacije: „Teh-noloske inovacije su znacajno una-prijedeni proizvodi (robe i usluge), ili procesi, novi metodi marketinga, ili novi metodi organizacije u poslovnoj praksi, radnoj sredini ill eksternim re-lacijama" [5].

Evropska komisija defmise ino-vaciju kao „unapredenje i povecanje opsega proizvoda i usiuga i poveza-nih trzista; uspostavljanje novih me-toda proizvodnje, nabavke i distribuci-je; uvodenje promjena u menadzmen-tu, organizaciji i uslovima rada zapo­slenih" [61.

Stepen inovativnosti organizacije je razlicit i razlikuju se:

1. Inventivnost. Ovaj stepen ino­vativnosti je karakteristican za orga-nizaciju koja se bori za inovaciono vo-dstvo na osnovu novog proizvoda i na-stoji da sa proizvodom prvo stigne na trziste u cilju pozicioniranja na njemu.

2. Adaptivnost. Organizacija pre-pusta vodstvo drugima, a potom se brzo adaptira ili modifikuje tudi pro-izvod, tzv. „inovativna imitacija", or­ganizacija tezi da bude „drugi ali naj-bolji".

3. Ekonomicnost. U ovom stepe-nu organizacija gradi snagu proizvo-deci ono sto su drugi vec proizveli, ali ekonomicnije, tj. sa nizim troskovima.

4. Inovativne apUkaclje. Organi­zacija koristi raspolozivu tehnologi-ju, ali je kreativno primjenjuje u no-vim oblastima, tzv. nova aplikacija iste tehnologije.

Prema kriterijumu prirode inova­cija, postoje dvije velike grupe inova­cija [8].

Radikalne (sustinske) inovaci­je. Predstavljaju velika unapredenja na nivou stanja tehnologije. Sustin­ske inovacije imaju za rezultat potpu-no nove proizvode, usluge ili proce-se. One se mogu predstaviti kao pro-ces u kojem je poznat pravac istrazi­vanja, ali je krajnji rezultat nepoznat

34 Kvalltet&izvrsnost 1-2/2016

Inkrementalne (evolutivne) inovacije. Predstavljaju primjenu malih promje­na u tehnoloskom know-how. Evolu-tirae inovacije imaju za rezultat mala poboljsanja. One se mogu ilustrova-ti kao rjesavanje problema gdje je sam cOj jasan i poznat, ali rjesenje predstav-Ija dolazak do njega.

Pojam inovacije najbolje se moze sagledati kroz defmiciju inovacije kao primjene nove i poboljsane ideje, po-stupka, dobra, usluge, procesa koja do-nosi nove koristi ili kvalitet u primjeni. Najprihvacenija je podjela koju navo-diOECD: [5]

1. Inovacije proizvoda/usluga, 2. Inovacije procesa, 3. Inovacije organizacije, 4. Inovacije marketinga. Znacaj inovacija je slijedeci [9j:

- inovacija podstice ekonomski rast i stvara dobit;

- rast u inovacijama od 1 % dopri-nosi rastu prihoda po glavi sta-novnika priblizno 0.05 %;

- inovacija direktno utice na pove­canje zaposlenosti, i indirektno doprinosi ekonomskoj efikasno-sti i dobiti;

- inovativni proizvodi omogucava-ju da se osvoji i zadrzi udio na tr-zstu, ali i uveca profitabilnost na trzistu.

3. PREDMET ISTRAZIVANJA

Imajuci u vidu prethodno, a sa cOiem utvrdivanja korelacije izmedu sertifikovanih sistema menadzmenta i razvoja inovacija, autori sujos 2011. godine sproveli anketiranje sertifiko-vanili organizacija u Crnoj Gori. U ta-kvoj anketi na bazi uzorka od 60 serti­fikovanih organizacija pokazalo se sle-dece [10].

- Kod 80% poslovnih sistema ino­vacije nisu medu 3 glavna priori-teta a kod 41,17% nijedan od do-kumenata poslovnih sistema ne sadrzi pojam inovativnosti.

- 56,66% organizacija izdvaja ma-nje od 1% dobiti za inovacije, sto je zaista malo u poredenju sa uspjesnim svjetskim poslovnim sistemima koje izdvajaju vise od 5% dobiti samo u razvoj inova­cija.

- 78,33% anketiranih poslovnih si­stema je prihod od inovacija ma-nji od 20% ukupnog prihoda po­slovnih sistema, a nije bilo pri­hoda od inovacija u 15% poslov­nih sistema.

Dakle, ovo istrazivanje je pokaza­lo da sertifikovani crnogorski poslovni

sistemi imaju puno prostora za pobolj­sanje svoje inovativnosti.

Kako je u prethodnom periodu u Crnoj Gori dosio do znacaj nog porasta broja organizacija koje su uvele HAC­CP sistem, to je novo istrazivanje spro-vedeno 2015. godine usmjereno samo na ovaj tip organizacija u cilju ocjenji-vanja korelacije HACCP sistema i ra­zvoja inovacija. U ovom istrazivanju je obuhvaceno 30 organizacija iz svih djelova Crne Gore.

4. ISTRAZIVANJE RAZVOJA INOVATIVNOSTI U ORGANIZACIJAMA KOJE ZADOVOLJAVAJU

HACCP PRINCIPE

Istrazivanje je sprovedeno meto-dom intervjua. Upitnik koji je kori-scen tom prilikom sa sastojao od 46 pitanja podijeljenih u 3 grupe i to: 14 (30,4%) opstih pitanja, 9 (19,6%) veza­nih za HACCP i 23 (50 %) vezanih za Inovacije. Upitnik predstavlja modifi-kaciju upitnika koji je primijenjen za projekat: „Istrazivanje ostvarenih efe-kata uvedenih sistema upravljanja bez-bjednoscu kvalitetom hrane u Repu-blicj Srbiji"[ll].

Intervjuom je obuhvaceno 30 cr-nogorskih poslovnih sistema. Jedi-nica ispitivanja (entitet): malo, sred-nje ili veliko sertifikovano crnogor-ska preduzece. Instrument ispitivanja: TNTERVJU -popunjavanje anketnog upitnika od stane anketara. Intervjui-sane su osobe zaduzene za HACCP u preduzecu- rukovodioci HACCP tima.

Rezultati anketiranja organizacija koje zadovoljavaju HACCP principe su dati u nastavku.

1. Da lije u Vasem preduzecu zaposlena osoba/osobe odgovorna/e za

inovativne aktivnosti?

2. Koji procenat dobiti Vase preduzece godisnje odvaja za inovacije?

7n,no 60,00 50,00 40,00 30,00 20,00 10,00 0,00

62,07

37.93

Da Ne

Vise od 60 % organizacija je dalo pozitivan odgovor na pitanje da h ima­ju osobu odgovornu za inovativne ak­tivnosti sto ukazuje na posvecenost or­ganizacija ovoj temi. Prethodno istra­zivanje sprovedeno 2011. godine u ser­tifikovanim organizacijama je pokaza­lo upravo suprotno, a to je da vise od 55 % organizacija zapravo nema osobu zaduzenu za inovacije.

40,00 35,00 30,00 25,00 20,00 15,00 10.00 5,00 0,00

37,04

22,22

7,41,

Najveci broj organizacija 37.04% odvaja 1-3% dobiti za inovacije dok 22 % njih uopste ne odvaja sredstva za ino­vacije. Nesto vise od 7% organzacija od­vaja vise od 5% dobiti za inovacije.

3. Koliki je udio prihoda od inovativnih aktivnosti u protekloj

finansijskoj godini? 53,85 60,00

50,00

40,00

30,00

20.00

10,00

0,00

34,62

•2 §

g g — - i ! O «

l . i

Vise od pola organizacija je ima-lo do 20% udjela prihoda od inovativ­nih aktivnosti.

4. Staje bio osnovni cilj Vasih aktivnosti na razvijanju inovacija u

posljednje tri godine? 40,00

34.48

1-2/2016 Kvatitet & Izvrsnost 35

Odgovor na ovo pitanje pokazu-je da organizacije uglavnom ulaze u process razvoja inovacija sa ciljem po­boljsanja asortimana proizvoda i usiu­ga odnosno zbog poboljsanja njiho-vog kvaliteta.

5. Da U su se troskovi proizvodnje smanjili poslije uvodenja inovacija?

54.17

iiijc doSlo do do5lo je doSlo jc do znaCajnijih poveeanja smanjenja promjena obima pn>daje ohima prodaje

Samo kod malog broja organizaci­ja je doslo do smanjenja obima proda­je dok je vecina organizacija imala po­vecanje obima prodaje ili neznacajne promjene na tom polju.

6. Koje od navedenih opcija direktno ^^godsticu inovativnost organizacije?

25̂ 00

20,00

15,00

10.00

5,00

0,00

6,67 6.67

•a 5 •ST

= - - J u

Vise od polovine organizacija sma-tra da neposredno okruzenje i brz teh-noloski razvoj najvise podsticu inova­tivnost organizacija.

7. Koje je koristi organizacija ostvarila komercijalizacijom inovacija?

35.00 3j,oo

25.00 20,00 15,00 10.00 SJ»

ICOO

m

20,00 20,00

It t i l I

Vrlo ohrabrujuci podatak i pod-strek za ostaie organizacije jeste od­govor na ovo pitanje koje pokazuje da komercijalizacijom inovacija or­ganizacije povecavaju kvalitet proi­zvoda i usiuga, povecavaju prodaju i smanjuju troskove.

5. ZAKIJUCAK

Inovativnost uslovljava konku-retnost preduzeca i inovacije treba da postanu kljucni element strategi-je organizacija.

Na bazi uzorka od 30 organiza­cija koje imaju uspostavljen HACCP sistem moze se zakljuciti da su or­ganizacije ovog tipa posvecene ino­vacijama jer vise od 60 % njih imaju osobu odgovornu za inovacije.

Takode, oko 78 % ispitanih orga­nizacija ulaze u inovacije sto je ta-kodje podatak koji ukazuje na po­svecenost inovacijama iako svega njih 7,41% odvaja vise od 5 % dobi­ti za razvoj inovacija. S obzirom da postoje ulaganja u inovacije za oce­kivati je bilo i da se ostvare priho-di od inovativnih aktivnosti. Tako je njih 53,85 % organizacija odgovori-lo da ima do 20 % prihoda od inova­tivnih aktivnosti u prethodnoj godi­ni ali i njiho 34, 62 nije imalo nika-kvih prihoda od inovativnih aktiv­nosti sto je svakako prilicno veliki procenat. Ovo, dakle ot\'ara prostor za dalja unapredjenja u smislu pove­canja investiranja u inovacije ali na nacin da se to ulaganje komercija-lizuje i ostvari prihod po tom osno­vu jer ulaganje u inovacije mora dati konkretne rezultate i uticati na po-kazatelje uspjesnosti poslovanja.

Poslovni sistemi, obuhvaceni ovim istrazivanjem, uglavnom imaju razvijenu svijest o vaznosti inovaci­ja i benefita od rayvoja inovativnosti jer se pokazuje da 34,48 % organiza­cija ulaze u proces razvoja inovacija zbog Povecanja asortimana proizvo­da i usiuga, 27, 59 % zbog poboljsa­nja kvaliteta usiuga i po 13,79 % njih zbog prodora na nova trzista i sma-njivanja troskova.

Ipak, ono sto nije dobilo dobar rezultat jeste smanjivanje troskova proizvodnje nakon uvodenja ino­vacija. Naime, cak 54,17 % organi­zacija je odgovorilo da nije imalo znacajnijih smanjenja troskova proi­zvodnje. Sa druge strane pokazuje se da su inovacije doprinijete smanje-nju troskova nabavke, ali i poveca-nju prodaje i kvaliteta proizvoda sto je svakako vrlo znacajna stavka.

Ovo istrazivanje je pokazalo da crnogorski poslovni sistemi koji imaju uspostavljen HACCP sistem imaju razvijenu svijest o znacaju inovacija i shvataju potrebu razvoja invativnosti u cilju razvoja i opstan-ka na trzistu ali svakako postoji pro­stor za unapredenja na ovom polju. Povecanjem inovacijskih kapaciteta i unapredivanjem inovacijskih pro­cesa poslovnih sistema, stvaraju se predispozicije za razvoj veceg bro­ja novih proizvoda / usiuga, a time veca sansa za njihovu komercijali­zaciju.

LITERATURA

[I] Haar, ]. M. Predicting total quality management adoption in New Zea-land-The moderating effcci of orga­nizational size, lournal of Enterprise Information Management, 21{2), pp 162-178. 2008.

[2] Kwai-Sang, C , Kit- Fai, P. & Henry, L. Development of a knowledge - based self - assessment system for measuring organisational performance. Expert systems with application, 24(4), pp 443-455. 2003

[3] Kanji, K. An integrated approach of organizational excellence. Retrieved from: http://www.gopal-kanji.com, 2001.

[4] Baronien, L. & Neverauskas, B. The Role of Quality Management in the Process of Innovation Development, Engineering Economics, 43(3) pp 15-21. 2005.

[5] O E C D , Eurostat.. Oslo Manual - Gui­delines for Collecting and Interpreting Innovation Data, 3rd Edition. O E C D Publishing, 2005

[6] European Commission, Green Paper on Innovation. European Commissi­on, December 1995

[7] Draker P., Inovacije i preduzetnistvo, Privredni pregled, Beograd, 1991.

[8] Davila T., Epstein M.I., Shelton R., Making Innovation Work - How to Manage It, Measure It, and Profit from It, Wharton School Publishing, 2006.

[9] Pavitt K., „Technology, Management and Systems of Innovation", Edward Elgar, Cheltenham, 2000.

[10]Krivokapic, Z., Vujovic, A., Petrovic, S., lovanovic, J., Pekovic, S., „Reser-ch results of innovativeness in certi­fied business systems", Proceeding of 6th International quality conference, 07-09. 06. 2012, Kragujevac, pp 9-13.

[ I I ] Radovanovic R Istrazivanje ostva­renih efekata uvedenih sistema uprav­ljanja bezbiijednoscu i kvalitetom hrane u Republici Srbiji, Projekat br. TR031034, Ministarstvo prosvete i na-uke Republike Srbije, 2011. 10

36 Kvalitet & izvrsnost 1-2/2016