№ 18 (491)

2004@nurastana.kznurastana2004@mail.ru

Газет 2004 жылдың 22 наурызынан шығады

e-m

ail:

Сəрсенбі, 8 мамыр2013 жыл

www.nurastana.kz

РЕСПУБЛИКАЛЫҚ ЖАСТАР АПТАЛЫҒЫ

HYP HYP ACTAHAACTAHA6-бетте 8-9-беттерде

«Жекеменшік жерлер кімдікі?»

СӨЗІҢІЗ АУЗЫҢЫЗДА...

�аза�ты� жері ке�-байта� дейміз. Жерімізге бес Франция сыйып кетеді деп ма�танамыз. Ата-бабамыз «а� найзаны� �шымен, а� білекті� к�шімен» �ор"ап �ал"ан Алтайдан Атырау"а дейінгі �лан байта� $лке б$ркімізді о�шырайта кигізіп, жа"амызды жайлау етеді.

Біра� амал �анша, осынша жерден �арапайым ж�ртты� он соты� �лесін алуы �иямет-�айым"а айналды. Б�гінде ресми де-рек к$здеріне �ара"анда, тегін жер телімін алу �шін 1,3 миллион"а жуы� арыз т�скен екен. Ж&не м�ны� 83 пайызы Астана мен Алматы т�р"ындарыны� $тініштері. ��зырлы орын-дар осынша жерді� инженерлік желілерін салу �шін кемінде 30-40 жыл уа�ыт кететінін есептеп �ойыпты. Оларды� ойынша, жаппай жер беру т�бі &леуметтік шиеленістерге алып келетін к$рінеді. Коммуналды� жа"даяттар жасалма"ан со�, &рине, ж�рт талап етеді. Ресми жауапты органдар б�"ан ая� бас�ысы жо�. Сонды�тан «адам жо� – проблема жо�» принципін �станып, тегін жер беруді то�тату туралы м&селені М&жіліске �арау"а �сын"ан екен.

«Егер сол жер беру м мкіндігінен айырып тастаса�, мені�ше, шиеленіс с о н д а б о л ат ы н с и я � т ы . � а л а ма�ында�ы жекеменшікке �ткен жер-лер �алай �тті ж�не кімні� жерлері?» (Nur. Kz. 06.05.2013 жыл).

М&селені� то� етерін осылай М&жіліс депутаты Алмас Т�ртаев ал"а тартты. Біра� м�ндай «��пияны» жариялау"а ешкім м�дделі емес. Осыдан біраз уа�ыт Елбасы Астана ма�айында"ы жер телімдері �алай сатылып кеткенін аны�тап, б�л м&селеде т&ртіп орна-туды талап еткені есімізде.

Содан бері тиісті тексеруші �йымдарды� жекеменшікті� айналымына за�сыз т�сіп кет-кен жер к$лемін к$рсетіп, иелеріні� есімдерін жарияла"анын бай�амаппыз. М&селе біртіндеп �мытылып барады. �ыс�асы, «аспаннан киіз жауса да, ��л"а �лтара� тимейін» деп т�р.

ҰЛЫ ЖЕҢІС – ҰЛЫ ЖЕҢІС – ҰРПАҚҚА АМАНАТ!ҰРПАҚҚА АМАНАТ!

Қандай мамандықтытаңдайсыз? Толағайдың ұрпағы

Риода төрге озады!

Энвер ТҮРКІЛЕРИ:

2www.nurastana.kz

Сәрсенбі, 8 мамыр 2013 жыл

Орынтақ бос тұрмайды...

«�аза�стан – Еуразиялы� ода�ты ��ру�а м�дделі елді� бірі �ана емес, Ресей, Беларусьпен �атар, �азіргі Кедендік ода�ты� белді м�шесі болып табылады. Алайда, Астана тарапынан Ресейге �арсы д�шпанды� пікірлер айтылып жатыр.

Алдымен �аза�стан билігі Бай�о�ыр�а �атысты наразылы� танытты. Кейін Президент Назарба-ев елді� латын )ліпбиіне (кирилл �ліпбиіне дейін �аза�тарда жазу да, мемлекет те болма�ан. – ред.) к/шетінін м)лімдеді. О�ан �оса жергілікті �лтшылдар Президент )кімшілігінен орыс тіліне тыйым салатын референдум /ткізуді талап етті. Жа�ында а�ыл�а �онымсыз жа�алы� келіп жетті бізге. 2013 жылы �аза�станнан Ресейге к/шкісі келетін орыстарды� саны екі(!) есеге /сіпті» – деп жазады «Миша» «Росбалт» сайтында.

Жетпіс жыл бас ар�ан елді� �зімен терезе те�естіргені ресейлік журналистерді� иты�ына тиетіні т�сінікті. Содан да олар осындай астамшыл ��гімені� тиегін а�ытып отыр�андай. !йтпесе, Бай о�ырды� аза жерінде орналас анын алыс-жа ынны� б�рі біледі емес пе?! Ресей билігі Бай о�ырды пайдалан�аны �шін а ы т�лесе де, %ла�ан зымырандарды� зиянына аза тар т�зіп отыр. !лде, �з меншігіміздегі �арыш айла�ына атысты ойымызды ашы айтуды� �зі айып болып санала ма?!

«Кирилл �ліпбиіне дейін аза тарда жазу да, мем-лекет те болма�ан» деп ояды та�ы. «Росбалт»-ты� редакциясы б%л орайда а и атты� ауылынан алыс кетіп отыр�анын тарихтан аз да болса хабары бар адамдарды� барлы�ы біледі деген ойдамыз.

Ма ала авторы одан �рі былайша жал�астырады: «Лад» республикалы� славян �оз�алысыны� бас-

Мемлекет басшысыны� :кімімен Арда� ;шімбек�лы �Р Президентіні� К�зет �ызметі басты�ыны� бірінші орынбасары – Прези-дент �ауіпсіздігі �ызметіні� басты�ы болып та�айындалды.

Осы�ан дейін аталмыш �ызметті ат�ар�ан генерал-майор ;нуар Т/леухан�лы Сады��лов 2013 жылды� �а�тар айында �Р ?лтты� �ауіпсіздік комитеті «Арыстан» арнайы б/лімшесіні� басшылы�ына та�айындал�ан болатын.

* * *�Р Экономикалы� �ылмыс�а ж)не сыбай-

лас жем�орлы��а �арсы к�рес агенттігі т/ра�асыны� б�йры�ымен агенттікті� � а р а � а н д ы о б л ы с т ы � д е п а р т а м е н т і басты�ыны� міндетін уа�ытша ат�ару агенттікті� тергеу департаментіні� басты�ы Данияр �алы�бай�лы Тастанов�а ж�ктелді.

Данияр �алы�бай�лы 1963 жылы Жамбыл облысы Шу ауданында ту�ан. С.М.Киров атында�ы �аза� мемлекеттік университетін бітірген. Ол 2006-2007 жылдары Астана �алалы� Экономикалы� �ылмыс�а ж)не сыбай-лас жем�орлы��а �арсы к�рес департаменті басты�ыны� орынбасары, 2007-2010 жылдары Павлодар облысы Экономикалы� �ылмыс�а ж)не сыбайлас жем�орлы��а �арсы к�рес департаментіні� басты�ы, 2012 жылы �Р Экономикалы� �ылмыс�а ж)не сыбайлас жем�орлы��а �арсы к�рес агенттігіні� т/ра�асы ке�есшісіні� міндетін ат�арушы, 2012 жылдан аталмыш агенттікті� Тергеу департаментіні� басты�ы болып �ызмет ат�арады.

* * *Мемлекеттік �ызмет істері агенттігі

т/ра�асыны� б�йры�ымен Людмила Нико-лаевна Шекимова – агенттікті� инспек-ция ж)не ба�ылау б/ліміні� ме�герушісі, ;лихан �айыргелді�лы Жамсатов – жоспарлау ж)не бюджет б/ліміні� ме�герушісі, Д)рмен �анат�лы С)дуа�асов – )кімшілік ж�мыс ж)не сырт�ы байланыстар б/ліміні� ме�герушісі, То�тамыс �адош�лы Ж�ма��лов – мемлекеттік �ызмет �ыметкерлерін бас�ару б/ліміні� ме�герушісі болып та�айындалды.

Жа�а �ызметке та�айындал�ан�а дейін Люд-мила Николаевна – ���ы�ты� �амтамасыз ету б/ліміні� ме�герушісі, ;лихан �айыргелді�лы – жоспарлау ж)не бюджет б/ліміні� сектор ме�герушісі, Д)рмен �анат�лы – �Р Президенті ;кімшілігі Стратегиялы� )зірлемелер ж)не талдау орталы�ыны� Б)секеге �абілеттілікті ж)не экономикалы� біріктіруді талдау секторыны� ме�герушісі, То�тамыс �адош�лы – �Р Мемлекеттік �ызмет істері агенттігіні� Шы�ыс �аза�стан облысты� бас�армасыны� басты�ы – облысты� Т)ртіптік ке�ес т/ра�асы �ызметін ат�арды.

* * *«�аза�стан инжиниринг» ?лтты� компания-

сы» А� жал�ыз акционеріні� шешімімен – �Р �ор�аныс министріні� б�йры�ымен акционерлік �о�амны� Директорлар ке�есіні� м�шесі болып Нартай Н�ртай�лы Д�тбаев сайланды; �Р �ор�аныс минстріні� орынбасары, акционерлік �о�амны� Директорлар ке�есіні� м�шесі Тал�ат Же�іс�лы Жанж�меновті� /кілеттілігі мерзімінен б�рын то�татылды.

* * *« � а з Тр а н с Га з А й м а � » а к ц и о н е р л і к

�о�амыны� �останай /ндірістік филиалыны� директорлы�ына Са�идолла Ашу�лы Ма�ашев та�айындалды.

С а � и д о л л а А ш у � л ы б � � а н д е й і н «�азТрансГазайма�» А� бас директорыны� /ндірістік маркетинг ж/ніндегі орынбасары �ызметін ат�арып келді.

БАСҚАЛ

АР НЕ ДЕ

ЙДІ?

Ресейліктердің Қазақстанды өзінің отары деп санайтын ежелгі пиғылынан әлі күнге арыла алмағаны аңғарылады. Таяуда «Росбалт » а гентт і г і нде жарияланған Михаил Александровтың мақаласын оқығандар осыған кезекті мәрте көз жеткізе алады.

Сенатор сақтыққа алаңдаулы

– /аза стан террористік актілермен �ткен жылы �ана бетпе-бет келді. О�ан дейін ы�-шы�сыз, бейбіт �мір с�ріп жат ан едік. Ал к�птеген дамы�ан елдерде, соны� ішінде Америкада террористік ауіп- атерлерге арсы к�рес алыптас ан, жол�а ойыл�ан ж%мыс болып табылады. Біз терроризмге арсы к�ресті� америкалы моделіні� е� тиімді т�сілдерін �йренуіміз керек,– дейді 2ани /асымов.

/асымовты� айтуынша, /аза стан терроризмге тос ауыл ою �шін жа�а кешенді шараларды ол�а алу�а тиіс. Атап айт анда, елімізге келетін шетелдік туристерді� шекарадан �ту т�ртібін к�шейту керек.

– /аза стан аума�ына ену т�ртібін міндетті т�рде к�шейткен ж�н. Б%л тек студенттерге �ана емес, к�нк�рісті� амымен ж�рген ж%мысшылар�а, шетелдік туристерге де атысты. Б�рі міндетті

шысы Максим Крамаренко �аза�станда мемлекетті �алыптастыруда этнократия элементтеріне жол берілгенін айтады. «Конституцияда �аза�стан �аза�тарды� жері екені жазыл�ан. Ашы�ын айт�анда, бас�алар�а кімні� �ожайын екені к/рсетілген. �азір элитаны� таби�и с�рыпталуы болып жатыр. �аза�станда орыстар�а деген саяси к/з�арас нашар-лауы м�мкін. Болаша�та мемлекеттік билікке ке�естік кезе� есінде жо�, тарихты тек Ресейді� �аза�тар�а к/рсеткен �орлы�ы к/п екенін жаз�ан о�улы�тар ар�ылы �ана танитындар келеді», – дейді Крамаренко».

/аза стан аза тарды� жері екені Михаил Алек-сандров пен Максим Крамаренконы� шамына тигені, екеуіні� Конституция�а ашал�ан с�зге ш�йлігуі тіпті к�лкілі к�рінеді. Ресейлік басылымдарды� �лі к�нге дейін /аза станды мойында�ысы келмейтінін білеміз, �рине. Бізді �здеріні� отары санап, андай да бір ода ар ылы анатыны� астына алуды к�здейтіні со ыр�а тая %стат андай т�сінікті. Олар�а «Лад» оз�алысы т�різді б�лдіргі %йымдарды� олдау білдіріп отыр�аны да %пия емес. Крамаренко сындыларды� аза ты� жерінде к�нін к�ріп отырып, аза ты� Ата за�ына %рын�аны намыс а тиетіні болмаса! Сір�, Крамаренколарды� к�шейгені алыста�ы а�айыны Александровты� айта тауымен байланысты болса керек.

:

т�рде тексеруден �туге тиіс, елімізге келетіндер де, кететіндер де. /аза стан территориясы ар ылы бас а елдерге �тетін азаматтар да тексерілсін,– деп санайды сенатор.

Сенаторды� пайымына салса , к�ші- он ызметін жеке министрлікті� мойнына артса да арты ты етпейді. Б%л министрлік тікелей Президентке ба�ыну�а тиіс. Б%л Еуропа елдеріні� к�пшілігінде олданылатын, тиімділігі іс ж�зінде д�лелденген т�сіл. Арай ДӘУЛЕТҚЫЗЫ

Дүние жүзін дүрліктірген Бостондағы жарылыстың ұшқыны біздің елді де шарпығаны белгілі. Қазіргі ағайынды Царнаевтардан кейінгі есімі ең көп аталатын екеу – Диас Қадырбаев пен Азамат Тәжаяқов. Аңдаусызда от басқан студенттердің тағдырынан кейін Сенат депутаттары сақтық шараларына көбірек көңіл бөлуді ұсынып отыр.

АПТА

«Қазақстанда

Абай ОТАР

жазу да, мемлекет те болмаған»

www.nurastana.kz3Сәрсенбі, 8 мамыр 2013 жыл

ЭКСКЛЮЗИВ

Әкемнің өмірі мәңгілік сұрақтарға жауап іздеумен өтті

Қарагөз СҮЛЕЙМЕНОВА:

Әңгімелескен Қуаныш ЖИЕНБАЙ

–�азір �ой т�к болма�ан т�різді. Ол кезде �кемні� жанын т�сінгендер санаулы-а� болатын. Тіпті жо�ты� �асы. Пьесалары �абылданбады, �ойылмады. «Ша-шылып т�скен тіркестеріні�» #зі �зер дегенде жары� к#рді. 92-ні� 9 мамырында «Егеменде» басылды, 15 мамырда #зі �айтыс болды. Сосын жабыр�ау к#�ілін жал�ызды�тан іздеді. Жал�ыз, жеке дара #мір с�рді. Ішті. К#�ілін алдар�ату �шін ішті. Одан да пайда к#рмесін сезді-ау деймін, темекісін сор�ыштап, м�лгіп отырып, классикалы� музыка ты�дайтын. Моцартты, Бетховенді ты�дайтын. С�гірді, �азан�апты, Біржанды ты�дайтын. Ты�да�ан �стіне ты�дай беретін. 4кем д�ние салып еді, спектакльдері бірінен со� бірі �ойылып жатты, кітаптары том-том болып басылып шы�ып жатты. Осы �6рмет кісіге тірісінде керек еді �ой. Керемет суретші Г�лфайруз Ысмайыловамен к#рші т6рды�. «Мен бір аптадан кейін �айтыс боламын,– депті апамыз�а,–біз екеуміз #лгеннен кейін ата�ты боламыз». Айт�аны келді.

5. ƏКЕ ИІСІ СІҢГЕН КОСТЮМ –Асеке�ні� жрегі аса н�зік бол�ан деседі.–Деседі емес, д�п солай, о�ан да мысал келтірейін.

4йелге ана болудан ас�ан ба�ыт бар ма! Б�ріміз соны тілейміз. Т6��ыш перзентімні� алты айлы� кезінде

т�сік тастадым. Перзентханада он к�н жаттым жападан-жал�ыз. Ал �асымда�ылар б#пелерін �6ша�тап, м�з-мейрам болып, �уаныштары �ойындарына сыймай шы�ып жатты. Мен шы�арда �кем бір т�рлі �иыстау �арап т6р�ан секілді болды. Ма�ан б6рылып, шляпасын басынан шешкенде бай�адым, к#зінен а��ан жас #�ірін т�гелдей жуып кетіпті. Ол ер адам �ой. Осы к#ріністі к#пке дейін 6мыта алмай ж�рдім. Мені �келік мейіріммен ая�анда�ысы �ой, �ай�ыма орта�тас�анда�ысы �ой. Мені� ішім 6лып т6рды.

–Бекжан дниеге келгенде есі шы�ып �уан�анды�ы соншалы�...

–Айтпа�ыз, сонау жер т�бінен бізді� �йге автобуспен салпа�тап, к�нде келеді. Не отырмайды, тізе б�кпейді, шай да ішпейді. Тек н�рестені� табанынан с�йеді де кері шы�ып кетеді. Кейін о�ан «Император» деген ат �ойды. Досхан–«Императорды� ат�осшысы», мен–«Кухарка». Біржан– «Императорды� пресс-секретары», #зі– «та-бунчик Императора». Телефон со��аны да �ызы�: «Ваше величество, кешірі�із, «Императорды�» жа�дайы �алай!» «Жа�сы...» Ары �арай телефон �зіледі де �алады. Немересіне 15 хат жазып кетіпті. Керемет ойлары соларды� ішінде.

–�же�ізді� тсі�ізге жиі кіретіні рас па?–Ол сезімді б6зып-жармай т�гел жеткізу �шін де

адам�а ерекше �абілет, ерекше жаратылыс керек болар. Басында айттым �ой, Айтотым 24 жасында жесір �ал�ан. 24 жасында... 77 жасында жал�ыз 6лынан айырылды. 4кемні� 40 к�ндігіне дейін мойнына б6рша�ын салып, жо�тау айтумен к�н кешті. Жо�тауы к�ншілік жерден

естілетін. Бізді, 4лішер екеумізді жетімдік азабын тартпасыншы деді ме �айдам, к#п еркелететін. 4сіресе мені, «�аратор�айым», «�ара к#жегім» деп ма�дайымнан сипа�анда т6ла бойым балдай еріп ж�ре беретін. «К#п жыласа� одан зорын к#рсетемін» деген бар �ой, �жемні� барына ш�кіршілік жасайтынбыз да, ысты� �6ша��а к�мп беріп кіріп кететінбіз. Осыдан т#рт жыл б6рын #мірі #згелерге а�ыз бол�ан �айран Айтотым ойлама�ан жерден о д�ниеге аттанып кете барды. Мен �кемді екінші рет жерлегендей к�й кештім.

–�ке�ізді� бір костюмін сегіз жыл бойы жаны�ыздан тастамапсыз?

–Тастамайын деп тастамады дейсіз бе?! Оны� да #згелер т�сіне бермейтін �6пия сыры бар. 4кем мені ерекше жа�сы к#рді, б6лай деп 6й�арым жасау да �исынсыз. Баласын жа�сы к#рмейтін �ке бола ма?! Біра� �кемні� жа�сы к#руі ешкімге 6�самайтын. Мені мойнына мінгізіп, б#лмеден-б#лмеге #тіп, шап�ылап м�з болатын да ж�ретін. 4лі есімде #лерінен �ш ай б6рын мені жанына ша�ырып алып, «�ара, сен мені кешір» деді. Менен не �шін кешірім с6ра�анды�ын кейін барып т�сіндім. Ол – сені ана �лдиінен ажырау�а мені� кесірім тиді-ау, сендерге, 4лішер екеуі�е ес жи�анша сеп болатындай д�ние де �алдыра алмадым-ау, деп

�амы��анда�ысы екен �ой. 4кемні� иы�ына сирек ілетін �демі костюмі болатын. 4кем а�ылшынны� лорды болмаса да, �сті-басын к�тіп, шашын иін �андыра тарап, сыланып-сипанып, �демі киініп ж�ргенді 6нататын кісі еді. Тіпті тама�танарда да дастархан басына #�ірі ашы�, �тіктелген жейде киіп келетін. Сол костюмні� �олты�ын 8 жыл бойы иіскедім. 8 жыл бойы иісі б6р�ырап шы�ты да т6рды. 8 жылдан со� иіс тарады, �кемні� енді �айта оралмайтынды�ын т�сіндім.

6. ДОСТЫҚ ДЕГЕН АДАМНЫҢ БІРІН-БІРІ ІЗДЕУІ

–Кімдермен жиі араласып, сыр б#лісіп, а�ар-ша�ар �ауышып т$расыздар? Ж�не сіздерді кімдер іздейді дегеніміз �ой...

–Іздемейтіндерге де #кпе жо�. 4ркімні� #мір с�ру �ліппесі �р бас�а. 4ркім б6йыр�ан несібесін теріп жеп ж�рген заман. Досхан кімдермен араласады демексіз �ой. Досханны� бая�ы достары, сол достар. Иман�али Тасма�амбетов, Тал�ат Теменов, Т#леген М6хамеджанов, 4нуар Арын�азин... Б6лар лауазымы жо�, ата�ы жо�, �арапайым �ана тіршілік кешкен кездерде табыс�ан. Бір-біріне міндетсіген емес, �ркім #з орнын біледі. Досты� дегеніміз адамны� бірін-бірі іздеуі �ой. Ал б6л азаматтар бірін-бірі к�н сайын іздеп отырады. Бір-біріне тілекші. Осы �арым-�атынас отыз жыл бойы жал�асып келеді. 4кем Имеке�ді де жа�сы к#рді, жан-жа�ты біліміне, алымдылы�ы мен шалымдылы�ына т�нті болатын. Д�ниеден �айт�ан со� анау-мынау �а�аздарын �арады�, бір жерге «Иман�али�а хабарласу керек» деп т�ртіп

�ойыпты. Не айт�ысы келгендігін �айдам...– М і н е з г е б а й , $с т а м д ы , « ж е р � о з � а л с а

�оз�алмайтын» бірто�а �нес а�аны, жазушы �нес Сараевты бірден �ке деп �абылдады�ыз ба?

–Ойын баласымын �ой, �йге ер адамны� келіп-кетіп т6р�анды�ын кім жек к#рсін. Олар бір жылдан со� от-басын �6рды. Бірде анам т#бемнен жай т�сіргендей: «еш н�рсесі жо�, папа деп атайсы�» деді. Жалпы, 4нес а�а�а ризамын. 4кем �айтыс бол�анда ма�ан с�йеу, тіреу бола білді. Кандидатты� диссертация �ор�а�алы ж�р едім, жылы ала�анымен ма�дайымнан сипады... Екінші �кем. Б6л кісілерді� мені� жанымда бол�анына бек �уаныштымын.

–�см�мен хабарласып т$расыздар ма?–Jмір �ой, 4см� да бойжетті. Б6йырса келер жылы

КИМЭП-ті бітіреді. 4лия апай�а да ал�ысым шексіз. 4кемізді� артында �ал�ан �деби м6расын жинастырып, ж�йелеп, бірнеше том кітап етіп шы�арды. Тым жиі болмаса да кездесіп, хабарласып т6рамыз.

–«Біржансал�а» тсуге ниет танытыпсыз...–Л�йлімді сомда�ым келген. Jкініштісі, с�л мос�ал

тартып �ал�ан екем...

Асқар СҮЛЕЙМЕНОВ: Шашылып түскен тіркестерЗады, бірегей т6л�алар�а, бірегей кітаптар�а сын есім

ж�рмейді. М6ха�, М6хтар Омарханович 4уезов алдымен – М6хтар 4уезов, сонсо� барып �лем �дебиетіні� классигі. «К#ксерек»– «Абай жолы»–«Дос –бедел досты» жаз�ан 4уезов.

* * *Кемталант – кемтар талант; #зі 40-жылдарды�

велосипедін �зер теуіп ж�ріп мотогонщикке танау ш�йіреді; машина ал�анын айту �шін М6ха�ны� #зіне �арыздан�анын айтады.

* * *�аланы� паспорты – такси мен базар. Мен �шін –так-

си.* * *

Жазу�а жал�ыз ереже ж�реді –грамматиканы� ережесі. Ал, �айсыбір суреткерді� грамматикадан шы�ып жазу�а да правосы бар.

* * *Келер �аза�ты� да ішетін уы мен балы – Абай.

* * *

Jтірікті кешуге болады – тек а�тау�а емес.

* * *Білмеген мін емес, білместікке к#нген мін.

* * *Е� тере� идеялар – �иын идеялар.

* * *Jнерді� т�біне сорпа бетіндегі майдай �ал�ы�ан т�сінікті

идея жетеді. Жазушыны� бір міндеті– ой-идеяны ашу емес, оны м6нарт�а к#міп, м6нармен б�ркеу. «Шайнап берген ас болмас». О�ушы шы��ыр�андай боп �иналса несі ерсі? Алсын �амау терін!

* * *Жігіт �ашы�ына �алай �6ласа адамны� ат�а солай

�6ла�аны �бден ж#н.* * *

Кейбір адамдарды� ба�асын жауыны� санымен де #лшеуге болады.

* * *О�ушыны �ас�ыр к#рген тазыдай �алтырат.

Проза жазба�ан 6лы а�ын кем де кем. А�ынды проза-мен тексеріп алса теріс емес. Ал драматургия�а б�гінгі а�ындарды� б�ріні� тісі батпайды. Тістейді–азу�а сала алмайды.

* * *Кісілігін жо�алтпаса жауы�ны� �айсыбір иттігін

кешіруге де болады.* * *

Шын режиссура–ж�рек сия�ты. Со��аны білінбейді.* * *

Qяла алма�ан адам–#лік.* * *

�азан�ап пен С�гірден кейін 6лы к�йші шы�са, шертер сауса�ты кесіп беруге де болар еді.

* * *Жал�анны� жал�анды�ын жыл�ыны� жанарынан асы-

рып к#рсетер айна �ане?* * *

Мінсіз шы�арма жазу о�ай. �иыны – �6мыры�ды мінсіз шы�арма�а айналдыру...

4www.nurastana.kz

Сәрсенбі, 8 мамыр 2013 жылЕЛОРДА

ІЖӨ-ден үшінші орындаАстана қаласы бойынша аймақтық Ішкі жалпы өнім 2012 жылы 2 717 262,4 млн. теңгеге жетті.

�алалы� статистика бас�армасыны� м�ліметіне �ара�анда, Астананы� айма�ты� ішкі жалпы �німіні� �лесі республика к�лемінде 9 пайызды ��райды. Б�л – Алматы �аласы (18,7 пайыз) ж�не Атырау облысынан (10,3 пайыз) кейінгі �шінші орында�ы к�рсеткіш. Салалы� ��рылымдарда айма�ты� ішкі �німні� �ндірістегі �лесі – 3,6 пайыз, к�лік пен �ойма шаруашылы�ында – 9,2 пайыз, ��рылыста – 10,3 пайыз, жылжымайтын м�ліктерді р�сімдеу – 13,4 пайыз, к�терме ж�не б�лшек сауда, автомобиль ж�ндеу – 25,9 пайыз, бас�а да �ызметтер 37,6 пайызды ��рады.

Б�л ретте айма�ты� Ішкі жалпы �нім жан басына ша��анда елордада 3 573 те�геге жеткен. С�йтіп, рес-публика ��ірлері бойынша �шінші орын�а шы�ты. Астананы� алдында тек Атырау облысы (5 655 те�ге) мен Алматы �аласы (3 856 те�ге) �ана т�р.

Заң көмегі тегін көрсетілді«Әділет кеңес береді» республикалық акциясы аясында бас қалада тұрғындарға тегін заң көмегі көрсетілді.

Халы�ты� ���ы�ты� сауатын арт-тыру ма�сатын к�здеген б�л іс-шара кезінде за�герлер азаматтармен кездесу �ткізді. Акцияны� негізгі ма�саты азаматтар�а за� к�мегін к�рсету ар�ылы зейнеткерлерді, м�гедектер мен жетім балалар-ды, к�пбалалы отбасын, бас�а да �леуметтік жа�ынан аз �амтыл�ан адамдарды �олдау болып табыла-ды.

Атал�ан іс-шара халы�ты� �алы� тобын �амтып, н�тижелі �ткізілуі �шін арнайы а�паратты�-насихатты� топ ��рылды. Оны� ��рамына білікті мамандар, сот орын-даушылар, нотариустер мен адво-каттар, ;ділет департаменті, «Жыл-жымайтын м�лік орталы�ы» РМ�К, Жер �атынастары бас�армасы, Т�р�ын �й бас�армасы, Астана �аласы ІІД К�ші-�он полициясы, Ж�мыспен �амту ж�не �леуметтік

б а � д а р л а м а л а р б а с � а р м а с ы , Балаларды� ���ы�ын �ор�ау департаменті, � а л а л ы � Б і л і м бас�армасы, та�ы бас�а да органдар �кілдері еніп отыр.

А � п а р а т т ы � -насихатты� топ ак-ция кезінде Заречный ж�не Тельман кенті т�р�ындарымен, №6 к�сіби-техникалы� колледж студенттерімен, «Есіл ауданы Ардагерлер ке�есі» �Б е�бек ардагерлерімен кездесіп, Есіл ауданыны� халы��а �ызмет к�рсету орталы�ында тегін за� к�мегін �сынды. Т�р�ындар т�р�ын �й мен жер �атынастары, зейнета�ы есептеу, жылжымайтын м�лікті р�сімдеу, ж�рдема�ы та�айындау�а

байланысты ��жаттарды� реттелуі, та�ы да бас�а сан-салалы сауалдары-на т�шымды жауап алды.

«;ділет ке�ес береді» �ш к�ндік акциясы аясында «Ашы� есік к�ні», БА� �шін баспас�з м�слихаты, елордалы� жо�ары о�у орында-ры мен колледждерінде о�итын за� факультеттеріні� студент-жастарымен кездесу �ткізілді.

Қарттарын қадірлеген ел ардақтыЕлордалық Екінші дүниежүзілік соғысқа қатысушы ардагерлерге қала əкімдігі Жеңіс күніне орай жергілікті бюджеттен 150 000 теңгеден бөліп отыр. Ардагерлерге қаржылай көмек беру туралы Астана қалалық жұмыспен қамту жəне əлеуметтік бағдарламалар басқармасының бұл бастамасы қалалық мəслихат депутаттары тарапынан қолдау тапты.

Б�гінде бас �алада 292 со�ыс ардагері, 5865 тыл е�беккері т�рады. Же�іс к�ніне орай со�ыс ардагерлеріне те�естірілгендерге де �аржылай к�мек к�рсетіледі. Со�ыс ардагерлері мен м�гедектеріне же�ілдіктер мен кепілдіктер бойынша те�естірілген 1871 адам 20 000 те�геден алады. Бас�а да санатта�ы азаматтар �аржылы� �олдаудан ��р �алмайды. Атап айт�анда, тыл е�беккерлері мен со�ыста �аза тап�ан

Ерлік ешқашан ұмытылмайды!Астана қаласы Сарыарқа ауданының әкімдігі Екінші дүниежүзілік соғысы ардагерлерін Жеңістің 68 жылдығымен құттықтауда.

Сарыар�а ауданыны� �кімі Ермек Оспанов К�ктал кентіндегі �арттар �йінде болды. Елдік пен ерлікті� Gлы мерекесі – Же�іс к�ніне жету �шін �ан т�ккен а�а �рпа� �кілдеріні� ерлігіне бас ие отырып, �арттар �йінде т�ратын майдан�а �атыс�ан алты ардагермен с�хбат ��рды. Олег Лынник, Анна Павлова, Иван Пи-шугин, Александр Подопригора, Екатерина Попова, Екатерина Тыщенко сынды ардагерлер – со�ысты� сиреп �ал�ан к�зі тірі ку�герлері. Астана �алалы� Ар-дагерлер �йымыны� т�ра�асы Бекен ;лімжановты� айтуынша, батыр �арттарды ��рметтеуді� м�ні зор. Жалпы, �кімдік �ызметкерлері Сарыар�а ауданында т�ратын 120 со�ыс ардагері, 2568 тыл е�беккеріні� барлы�ын назардан тыс �алдырмай келеді.

Жастарды� а�а �рпа�пен кездесулері де жиі болып т�рады. Елордада�ы №6 мектеп гимназиясында «Екі �рпа�ты� кездесуі» іс-шарасы �тті. О�ушылар ел басына к�н ту�ан жылдары етігімен су кешкен майдангерлерді� естеліктерін ты�дады.

Атал�ан шара�а �алада�ы жо�ары о�у орындарыны� студенттері де �атысты. Ардагерлер �шін театрландырыл�ан к�ріністер �ойылып, со�ыс та�ырыбына арнал�ан �ндер шыр�алды.

Астана – «ақылды қалаға» айналады

Қазақстан астанасы 2017 жылы әлемнің 50 «ақылды қаласының» қатарына қосылуы қажет. Қазір бұл рейтинг қатарына Вена, Торонто, Нью-Йорк, Париж, Лондон сияқты қалалар енген. Елбасы елорданы одан �рі дамыту�а арнал�ан

ке�ейтілген жиында атап к�рсеткендей, Астананы� осы м�ртебеге ие болуы – �ала �кімдігіні� �ана емес, б�кіл мемлекетті� м�селесі. Елбасыны� айтуынша, �аза�стан астанасы жа�а �ала бол�анды�тан, �лемні� «а�ылды �алалар» рейтингіне енуге толы� м�мкіндігі бар. �азірді� �зінде Астана 16 негізгі к�рсеткішті� 4 �лшеміне сай келеді. Б�гінде елорданы� жо�ары зияткерлік даму де�гейіне жету ж�ніндегі іс-�имыл жоспары дайын.

жауынгерлерді� жесірлері мен отбасыларына 10 000 те�ге к�лемінде к�мек к�рсетіледі.

Астана �алалы� Ж�мыспен �амту ж�не �леуметтік ба�дарламалар бас�армасыны� басты�ы Алма Алтыбаеваны� айтуынша, Же�іс к�нін жа�ындат�ан жерлестерімізге атаулы к�ні жергілікті бюджеттен барлы�ы бір реттік 137 090 000 те�ге к�лемінде �леуметтік к�мек к�рсету жоспарлан�ан.

Жолдарға «жан бітті»Бас қалада көктем келісімен жол-құрылыс жұмыстары басталып кетті. Қала әкімдігі қаланың ескі бөлігіндегі және тұрғын үй алабындағы көшелерді жөндеуге баса назар аударып отыр.

Маусымда 115 ша�ырым жол�а ж�ндеу ж�ргізіледі. 40 ша�ырым жол жа�адан салынып, 35,6 ша�ырымы жа�аланады, 17 ша�ырымына ж�ндеу ж�ргізіледі. Астана �аласы Жолаушылар к�лігі ж�не автомобиль жолдары бас�армасыны� м�ліметіне �ара�анда, �аланы� ескі б�лігінде орналас�ан 17 к�шені ж�ндеу жоспарлан�ан.

Жалпы �зынды�ы 35 ша�ырым Кіші к�лік айналма жолыны� ��рылысы жал�асуда. Оны� 17 ша�ырымы салынып бітті. Биыл�ы жылы та�ы 6 ша�ырым салынады. Сондай-а�, Тельман кентінде Есіл �зені ар�ылы �тетін 2 к�пір салына-ды. Т�тастай ал�анда, Астанада «ЭКСПО-2017» к�рмесін �ткізетін уа�ыт�а дейін 335 ша�ырым жол салынатын болады.

www.nurastana.kz5Сәрсенбі, 8 мамыр 2013 жыл

ЗАМАНДАС

Кореяда кітапхана 24 саєат жўмыс істейді

– Данияр, алдымен шетелде о�у м�мкіндігіне �алай �ол жеткізгені�е то�тала кетсе�.

–Сеул �аласында�ы Хан Я� университетіні� халы�аралы� �атынастар факультетінде 2009-2011 жылдары аралы�ында магистрлік білім алдым. О�ан дейін �л-Фараби атында�ы "аза� $лтты� университеті Шы�ыстану факультетіні� корейтану кафедрасында о�ыдым. Сонда о�ып ж(ріп, корей еліні� тарихы, м�дениетімен танысып, тиісінше тілін де (йренуге м(мкіндік болды. 3-курста ал�аш рет Хангук шет тілдер университетінде жарты жыл бойы теориялы� білімімізді т�жірибемен $штастырып, О�т(стік Кореяны� тыныс-тіршілігімен етене танысты�. Сол кезде-а� корей елінде магистратурада білімімді жетілдіруді іштей ма�сат еттім. "$дай с�тін салып, арада екі жыл /ткен со�, магистратура�а �$жаттарымды тапсырдым.

–�зге елде мемлекеттік емес ба�дарлама бойын-ша, оны� �стіне тегін о�ыпсы�...

–Не м$найы, не таби�и �азба байлы�ы жо� Корея 1950-60 жылдары �лемні� е� кедей мемлекеттеріні� бірі бол�ан. Алайда, ілім-білімге ерекше к/�іл б/лгенні� ар�асында �ана О�т(стік Корея б(гінгі де�гейге жетіп, дамы�ан мемлекеттерді� �атарынан к/рінді. 8ылымы дамы�ан елді� ой-/рісі ке�ейіп, білімі тере�дей т(сері с/зсіз. Ал білімді азаматтар к/бейгенде �ана елде д$рыс ж(йені� �алыптасатыны ха�. Осы орайда, кореялы� кез келген к�сіпкерді� /зі �ылым�а а�ша салу�а асы�ады. Себебі, осы сала�а �аражат б/лген компаниялар�а к/птеген же�ілдік жасалады. Соны� ішінде мен де кореялы� «KT&G» компаниясыны� «KT&G Scholarship Programs» ба�дарламасы бойынша екі жыл білім алып �айттым. Шетелдіктерді� сонда о�уына жа�дай жасайтын арнаулы ба�дарламалар ол жерде к/п. Неге десе�із, олар б(кіл �лемге сол ар�ылы корей елін ке�інен таныт�ысы келеді. Ба�дарламаны� $йымдастырушылары жер-жерде /зіндік брендін �алыптастыр�ан компаниялар�а (Данияр т�рмысты� техникаларды жасап, сатумен айналысатын ал-пауыт компанияларды айтады.–А.С.), осылайша, білікті �ызметкерлер даярлап жатыр. Б$л да (лкен саясат�а �$рыл�ан ж(йе екені талассыз (жылы жы-миды).

–Ш%кірта�ысы ж%не бар деседі. Те�геге ша��анда айына �анша алатын еді�?

– И�, білім алушылар�а барлы� жа�дай жасал�ан. Ай-ына ж(з елу мы� те�ге к/лемінде ш�кірта�ы алдым.

–Ал неліктен халы�аралы� �атынас маманды�ын та�дады�? Кореяда басымды�ты технология сала-сына береді �ой.

–?рине, технология саласы бойынша жа�сы білім беретіні белгілі. Біра� магистратура�а тапсыр�анда ба-калавриатта �андай маманды�та о�ы�аны� аса ма�ызды. Айталы�, екі жылды� ішінде бас�а бір маманды�ты жетік ме�геріп шы�у м(мкін емес. Мен бакалавриатта

корейтану кафедрасында білім ал�анды�тан, со�ан сай Кореяда халы�аралы� �атынас A�м корейтанушы маманды�ы бойынша о�ыдым.

– Е к і е л д і � б і л і м ж � й е с і м е н т а н ы с с ы � . Айырмашылы�тары мен ��састы�тары туралы не айта аласы�?

–(Ойланып). Екі елді� білім ж(йесіндегі айырмашылы� жер мен к/ктей. Ал $�састы�... м(лдем жо�.

Cмытпасам, 2010 жылы А"Ш-ты� Президенті Барак Обама О�т(стік Корея�а ресми іссапармен келген еді. Сол кезде ол: «біз, �лем хал�ы білім алуды корейліктерден (йренуіміз керек...» деген-ді. Оны� с/зіні� жаны бар. "арапайым мысал: Кореяда орта мектеп о�ушысы т�улігіне он сегіз са�ат білім алады. "ал�ан уа�ытын $й�ы�а арнайды. Т(ске дейін мек-теп ба�дарламасы бойынша білім алса, одан кейін а�ылшын тілі, математика сия�ты п�ндерден �осымша курстар�а барады. Кеш�$рым міндетті т(рде таэквандо немесе ж(зумен айналысады. Сондай-а�, ол елде �рбір университетті� жеке кітапханасы бар. Кітапхана де-генде де озы� техникалы� жабды�тармен �амтамасыз етілген, аптасына жеті к(н, т�улігіне жиырма т/рт са�ат ж$мыс істейді. Та��аларлы�ы сол, ол к(ндіз-т(ні о�ырман�а лы� толы, ине шаншар жер жо�. О�ан кіру (шін алдын ала жазылып кететінбіз. Осыдан-а� екі елді� білім ж(йесіндегі айырмашылы�ты бай�ау�а болатын шы�ар...

–Бар�ан кезде біршама �инал�ан шы�арсы� �йрене алмай?

– Жасыратыны жо�, бізге ол жа�та о�у ал�аш�ы жылы /те �иын�а со�ты. Жатса� да, т$рса� да ойлайтыны� – саба�. Темірдей т�ртіпті сол жерде сезінгендеймін. Тіпті, екі к/зімні� (сті�гі жа�ы ыл�и �ызарып, ісіп ж(ретін. Б$ны к/ргендерді� «аллергия� бар ма?» деп с$ра�аны есімде. Олай емес... К(ні-т(ні саба� о�ып, $й�ы�а аз уа�ыт б/лгендіктен, к/зімді у�алай беретінмін. Онда�ы ойым – $й�ыны «�уу». ?лгіндей кейіпке енетінім сонды�тан. Бір аны�ы, сол елде ж(ріп, �ылым�а де-ген махаббатым оянды. Ал�а �ой�ан ма�саттарым да айтарлы�тай /згерді.

–Сені� ойы�ша, �аза� пен корей жастарын не байланыстырады?

–Д�л �азіргі кезде �аза� пен корей жастарын байла-ныстырып отыр�ан н�рсе – корейді� телехикаялары мен �ндері деп ойлаймын (к�ліп). Со��ы кездері �аза� жастарыны� ішінде корей �ртістеріне �ызы�ушылы� білдіріп, соны� �серінен соларды� тілін (йреніп ж(ргендерді /з к/зіммен к/рдім. Болаша�та �аза� пен корей �ыз-жігіттерін �ылым, о�ан деген ынта-ы�ылас байланыстырса екен деп тілеймін.

–Олардан �йренетін т�старымыз жиі айтылып ж�р. Ал �андай %детінен жиренуіміз керек?

– Ал�аш рет О�т(стік Корея�а 2007 жылы бар�анымда, корейді� �ыздарына іштей риза бол�анмын. Сол кезде

олар ашы�-шашы� киіну дегенді білмейтін. Керісінше, менімен бірге бар�ан кіндігін ашып, �ыс�а белдемше киген �аза� �ызына «бізді� елде б$лай киініп ж(рсе�, сені же�іл ж(рісті �ыз деп есептейді» деп ескерту де жаса�ан еді. ?йткенмен, 2009 жылы Сеулге �айта жолым т(скенде, �ыздарын к/ріп, �атты �ынжылдым. Батысты� «заманауи» �сері екі жылды� ішінде олар�а да жетіпті, дені жала�аштанып (лгерген. Я�ни, оларды� да жастары тым еліктегіш. Сонымен �атар корейлер ішімдікке к�нігі сусын деп �арайды. Cл-�ызы жи-ырма жас�а тол�анда, �ке-шешесімен бірге отырып, емін-еркін ара� іше береді. Оларда «ара� м�дениеті» деген т(сінік �алыптас�ан. Демалыс к(ндері Кореяны� к/шелерінде жасы мен жасамысыны� мас болып ж(ргені. Олай істемесе�із, «артта �ал�анны�» бірі бо-лып шы�а келесіз. "арак/здеріміз б$дан аула� болса екен деймін, �лбетте.

–Корейлер о�у мен ж�мыс�а �атар �лгереді деген пікір бар. �зі� �осымша ж�мыс жасады� ба?

–Сіз айт�ан пікірді �азіргі та�да барлы� елде $станады. Корейліктер де саба�тан тыс уа�ытта, �сіресе, демалыс к(ндері �осымша ж$мыс істеп, /зіні� керек-жара�ын т(гендейді. Ата-анасына салма� салмай, /з к(шімен о�ып, н�па�асын тауып ж(ргендер баршылы�. Данияр ӘНУАРҰЛЫ

Мен де соларды� �атарынан табылып, аудармамен айна-лысумен �атар, арасында шетелдіктерге жолбастаушы да болдым.

–Жа�сы ж�мыс істейтіндер, со�ан сай, демала-тын да шы�ар...

–Корейліктерге $й�ыдан ас�ан «д$шпан» жо�. Олар бос уа�ытында ел аралап, жер к/ргенді $натады. "ыс�ы-жаз�ы демалыста оларды елден таппайсыз...

–Отаны�а орал�аны�а бірнеше жыл болып-ты. Шетелде ал�ан білімі�ні� шарапатын к/ріп жатырсы� ба? 0айда ж�мыс жасайсы�?

–Елге келгелі маманды�ыма байланысты біраз зерт-теулер жасап, �ылыми ма�алалар жаздым. О�у бітіріп келген жылы "аза� $лтты� университетінде саба� бердім. Біра�, /кінішке �арай, онда ж(ріп мен сия�ты т�жірибесі аз маман�а �ылыммен айналысу �иындау болды. Д�ріс о�исы�, �ал�ан уа�ыты� �а�аз толтырумен /теді дегендей. "осымша іздену, �ылыми е�бек жазу жайына �алды. Сол себепті о�ытушылы�тан уа�ытша �ол (зуге тура келді. "азірде Cлтты� арнада, «Gold Cinema» ж�не «SATTI media partners» компанияла-рында �ызмет етіп жатырмын. Негізінен, корей теле-хикаяларын �аза� тіліне аударып, дыбыстап, эфирге $сынумен айналысамын. "ал�ан уа�ытымды �ылым�а б/ліп, к/ркем аударма жасап ж(рмін. Жуырда баспас/з беттерінен корей тілінен т�ржімала�ан аудармаларымды о�ып �аласыз.

–Сені� «сегіз �ырлы, бір сырлы» екені�ді естідік. Продюсерлік орталы�та е�бек етіп, асабалы�пен де айналысады екенсі�...

–«Жігітке жеті /нер де аз» дегендей, /нерім де жо� емес. Талай рет м�нерлеп о�удан республикалы� жарыстарды� ж(лдегері атандым. Студенттік жыл-дарда �осымша �аржы табу ма�сатында асабалы��а да бет б$р�ан едім. "азір болса, той�а баруда�ы ма�сатым м(лдем бас�а. Той – алдымен т�рбие мекені. Сонда �ызмет етіп, �аза�ты� тарихын, шежіресін, д�ст(рін уа�ыздап, елді� ж(регіне кішкене болса да иман $ялауына себепші болсам деймін. "аза�, орыс, а�ылшын, корей тілдерінде той ж(ргіземін. Я�ни, ма�ан хабарласатындарды� к/бісі «шала �аза�тар» немесе аралас некені та�да�андар. Мені �атты ала�дататыны, �аза� �ыздарыны� шетелдіктерге т$рмыс�а шы�уы жиілеп кетті. Осы мені� жаныма �атты батады. Асаба ретінде тек /зге $лттан �ыз ал�ан отбасыны� тойын ат�арамын. ?йтеуір, �аза��а жар бол�ан �ыз – т(бінде біте-�айнасып кетеді �ой... Ал �аза� �ызы /зге $лтты� /кіліне т$рмыс�а шы�ып, асаба болуымды /тінсе, ма�сатты т(рде ондайдан бас тартамын.

– Ал�а �ой�ан жоспарлары�мен б/лісе кетсе�. – Ендігі ма�сатым – Еуропа елдеріні� біріне барып,

Ph.D-ты �ор�ап келу. "азір со�ан дайынды� (стінде ж(рмін. Алла �аласа, о�ан да жетермін.

–Ма�саты�а жет! 5�гіме�е рахмет! Әңгімелескен Айбек СЕРІКҰЛЫ

ДАНИЯР ӘЛ-ФАРАБИ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ УНИВЕРСИТЕТІНІҢ ШЫҒЫСТАНУ ФАКУЛЬТЕТІНІҢ КОРЕЙТАНУ КАФЕДРАСЫН ОЙДАҒЫДАЙ ТӘМАМДАҒАН. КЕЙІН БІЛІМІН ОҢТҮСТІК КОРЕЯДА ОДАН ӘРІ ЖЕТІЛДІРІП, ОНДА ДА ҮЗДІК ОҚЫҒАН. БҮГІНДЕ ЕЛГЕ ОРАЛЫП, ТҮРЛІ ЗЕРТТЕУЛЕР ЖҮРГІЗІП, ҒЫЛЫМИ МАҚАЛА ЛАР ЖАЗЫП, АУДАРМАМЕН АЙНАЛЫСЫП ЖҮР.

6www.nurastana.kz

Сәрсенбі, 8 мамыр 2013 жылАУДИТОРИЯ

Бірде �.Стбаев атында�ы �аза� �лтты� университетіне бару�а жолымыз т�скен бола-

тын. Дрісхананы� біріне кірген кезімізде «8 наурызды ткіздік, енді �ыздар жігіттерді

�алай �уантпа�?!» деген жазу к"зімізге оттай басылды. Со�ан �ара�анда жігіттер бір

тосынсый к�тіп ж�рген болуы керек �ыздардан. Б�ндай хабарламамен сері жігіттеріміз

�ыздар�а алдын-ала «намёк» таста�андай.

ПАРТАДАҒЫ «ПЕТРОГЛИФТЕР»«8 наурызды өткіздік...»

«Студенттік көктем – 2013»Жақында осындай атаумен Астана қаласының 15 жылдығына орай елорданың жастары мен шығармашылық топтары қатысқан мәдени іс-шара ұйымдастырылып, Бейбітшілік және келісім сарайында оның жабылу салтанаты мен жеңімпаздарды марапаттау рәсімі болып өтті.

«Студенттік кктем» – елорда жастары мен шы�армашылы� топтары �атысатын м�дени іс-шара. Конкурс ба�дарламасына классика мен модерн, к�рделі хореография, жанды дауыспен �н айту, музыкалы� аспаптарда ойнау шеберлігі, сахналы� �ойылымдар �ою сынды тапсырмалар кіреді. «Студенттік кктем – 2013» бай�ауына 1000-нан астам �атысушы мен 2000-�а жуы� жанк�йер �атысты. Та�ы бір ерекшелігі, Астананы& е& �здік командасына д�ст�рлі кубок табыс-талды. Фестиваль «Эстрадалы� �н айту», заманауи ж�не +лтты� билер бай�ауы, «Жайдарман» �зіл-сы�а� сайысы, «Мені& с�йікті жыл мезгілім» фотокрмесі, «Е& �здік жанк�йерлер тобы» атты номинация-лар бойынша тті.

7атысушыларды& �о&ыр дауыспен �н шыр�ауы, театралды �ойылымдары мен студенттер туралы �зіл-�алжы&дары крермендер ж�не �діл-�азылар ал�асыны& к&ілінен шы�ты. 7азылар ал�асыны& �+рамында 7ыдыр�лі Болманов, 7ара�ат 9бділдина, JanSax есімді жас орындаушы, Есен Елеукен болды.

Іс-шараны Астана �аласы Жастар сая-сатын �олдау жніндегі мемлекеттік �оры жастар саясаты м�селелері жніндегі бас�арманы& �олдауымен +йымдастырып отыр. ;ткен аптада халы� кптен к�ткен фестивальді& же&імпаздары аны�талды. 3-орын – «Т+ран-Астана» университеті мен 7аза� экономика, �аржы ж�не халы�аралы� сауда университетіне, 2-орын – «Аста-на» медицина университетіне б+йырып, 1-орынды – С.Сейфуллин атында�ы 7аза� агротехникалы� университеті же&іп алды.

ЖОО ЖАҢАЛЫҚТАРЫҚандай мамандықты таңдайсыз?

«АЛТЫН БЕЛГІ» ҮМІТКЕРІНІҢ АРМАНЫ

– Мектепте ба�а �шін о�ы�анны& пай-дасы жо�. Е& бастысы д+рыс маманды� та&дап, сол жолда аянбай е&бек ету. 9ркімні& та&да�ан маманды�ы зіне +науы тиіс. Сонда �ана бар ынта-жігерімен ме&геруге тырысасын. ;з басым экономика саласыны& ішінде �аржыгер маманды�ын та&да�анды жн кріп отырмын. 7о�амда б+л маманды��а с+раныс �лі де аз емес. «Алтын белгі» �міткері бол�анды�тан ол арманымны& орындалатынына сенімім мол – дейді 11 сынып о�ушысы Сыбанова Меруерт.

ИНЖЕНЕРЛЕР ƏРДАЙЫМ КЕРЕК

Н�зік жандыларды& ішінде кбінесе ер-азаматтар та&дайтын маманды��а к&ілі �+лайтындар да табылып �алады. Соларды& бірі - Отарбаева Айдананы& инженер-�+растырушы болу�а жаны �+штар.

Райымбек – жігіт сұлтаны

Жігіттерді& тресі болу�а талпын�андар «Таныстырсам зімді», «Сегіз �ырлы, бір сырлы», «Ескірмейтін есті сз», «Кім жыл-дам?» атты сайыстар�а �атысып, ба�ын сы-нады. 7азылар ал�асы «Жігітті& с+лтаны» атану�а �міттенгендерді& тек сырт�ы келбеті мен сымбатына �ана �арамай, оларды& крсеткен нерін, парасаты мен тап�ырлы�ын да таразы�а салды.

Барлы� сыннан с�рінбей тіп, бас ж�лдені же&іп ал�ан М+�ашев Райымбекті& мойны-на «Жігіт с+лтаны – 2013» лентасы та�ылып, �ыран б�ркітті& м�сіні табыс етілді.

Ж�лделі 1-орынды – 7ажм+ратов Ерлан, 2-орынды – Aаббасов Темірлан, 3-орынды – Ай�алиев Ернар �анжы�асына байлады. Есениязов Мереке мен ;збеков Рус-там ар-найы аталымдармен марапатталды. Барлы� �атысушылар дипломдар мен ба�алы сыйлы�тар�а, сондай-а� шараны& демеушісі «Теле-2» +ялы байланыс компаниясыны& арнайы сыйлы�ына ие болды.

Орал қаласындағы Жәңгір хан атындағы БҚАТУ-да «Жігіт сұлтаны – 2013» байқауы өтті.

Адамның келешектегі тағдыры мен өмірдегі жолының болуы немесе болмауына оның қандай мамандықты таңдағанының тигізетін әсері зор. Міне, сол себептен де үлкен өмірге аяқ басқалы отырған жастың алдында ең алдымен жүрегіне жылы, көңіліне жақын мамандықты таңдау қажеттілігі туады. Ұлы жазушы Жүсіпбек Аймауытов «Мамандықтың жаманы жоқ. Бірақ оның кез келгеніне икемділік қажет. Бұл – жай күнелту, тамақ асыраудың ғана жолы емес, бұл үлкен өнерді, зор шеберлікті қажет ететін нәрсе» деген екен. Ғалымдардың есептеуі бойынша бүгінгі таңда үш жүзден астам мамандықтың түрі бар көрінеді. Өмірден өз орнынан тапқысы келген жас осы мамандық түрлерінің қайсысын таңдауы тиіс. Әрине, бұндайда әркім қолының икемі мен бойындағы қабілетіне қарап мамандық таңдайды. Енді бір санаулы күндерден соң жас буынның кезекті толқыны сынақ тапсырады да, өмірдегі ең маңызды қадамдарының бірі мамандық таңдауға кіріседі. Қазіргі мектеп бітіріп жатқан жастардың кім болғысы келетінін сұрап, ой бөліскен едік.–Астанамыз жыл сайын кркейіп,

сіп келеді. Осы�ан байланысты �+рылыс саласыны& мамандарына деген �ажеттілік те артып жатыр. Он-дай мамандарды& елімізді& дамуына �осатын �лесі де зор. Сонымен �атар техникалы� п�ндерге гранттар кп блінеді. Алдымызда BБТ сына�ы т+р. «Ба� шаба ма, бап шаба ма». Оны алда�ы уа�ыт крсетер.

ГИППОКРАТ АНТЫНА ДАЙЫНМЫН

Медициналы� институт�а т�суді& �иынды�ына �арамастан, мектеп т�легі Жалма�амбетова Лаура Гиппо-крат антын беруге дайын.

–Д�рігер болуды жастайымнан ар-мандаймын. Ол -мірдегі е& �ажетті маманды�ты& бірі �ой. Д�рігерлер адам жаныны& арашашысы. Адам шыр етіп мірге келгенде де, хал �стінде жат�анда да оны& мірі �шін к�ресетін де а� халатты абзал жандар. Енді келешектегі та�дырым BБТ-дан �анша бал алатыныма байланысты шешілгелі т+р.

МƏСКЕУДЕ ОҚЫМАҚ ОЙЫМ БАР

М+най-газ саласы – б+л �ажетті �рі беделді маманды�. Сонымен бірге оларды& жала�ысы да жо�ары болады деп ойлайтын Батырбеков Ас�ар:

–7аза�станны& м+най мен газ німдеріне деген с+раныс жыл сай-ын артып келеді. ;ндіріс +л�ай�ан сайын маман тапшылы�ы сезіліп, к�н т�ртібіне кадр дайындау м�селесі шы�ты.

Сонды�тан да м+най-газ ісіні& маманы болу�а бар ынта-жігерімді салуды ма�сат етіп отырмын. Б+л саланы тере&ірек ме&геру �шін М�скеуді& жо�ар�ы о�у ор-нына т�спек ойым бар– дейді жас т�лек.

САЯСАТКЕР БОЛҒЫМ КЕЛЕДІ

Мектептегі �о�амды� ж+мыстар�а белсене �атысып, жалпы мемлекеттегі саяси жа�дай�а �ызы�ушылы� танытып отыратын Сарин Шахм+рат болаша�та зін саясат сахнасында кргісі келеді.

–Жалпы мені мемлекетіміздег і ж�не �лемде болып жат�ан жа�дайлар ала&датады. Саясаттанушыны& міндеті кпшілік ойлайтындай белгілі бір саяси о�и�аны болжау �ана емес. Сонымен �атар оны& себеп-салдарыны& т�йінін тар�атып беру білу. Ел іргесіні& берік болуы �леуетіні& к�штілігіне �ана емес, саясаттанушыларыны& біліктілігі мен білімділігіне де байланысты.

Дана ЖҮНІСБЕКОВА

www.nurastana.kz7Сәрсенбі, 8 мамыр 2013 жыл

АЙБЫН

Т�уелсіздік ал аннан кейін 1992 жылы �аза�стан Рсепубликасы �арулы К�штерінде генерал-майор, генерал-лейтенант, генерал-полковник, армия гене-ралы ата�тары бекітілді. Бір �ызы ы ж�й офицерлер �&рамында майор шені лейте-нанттан �лкен болса, генералдар арасында генерал-майор ата ы генерал-лейтенанттан кіші. Ал �скери �ызметшілерді( �скери �ызметте болуыны( шекті жасы: генерал-майорлар а (контр-адмирал), генерал-лейтенанттар а (вице-адмирал) – 60 жас. Генерал-полковник, адмирал ж�не армия генералдарына – 63 жас болып белгіленген. Шекті жас�а тол андар �скери �ызмет 4ткеру �а идаларында белгіленген т�ртіппен запас�а немесе отставка а шы ады.

Кезінде �аза�ты( хас батыры Бауыржан Момыш&лына полковник шенінен арты� д�реже берілмей келсе, б�гінде т�уелсіз �аза�станны( генералдары, ш�кір, жетерлік. 8йткенмен, т&( ыштарды( ж4ні б4лек. Сонымен, т�уелсіз елімізді( тарихына есімдері м�(гілікке жазыл ан т&( ыш генерал шенді о�алылар кімдер? Т4менде 1992-1993 жылдары генерал ата ын алып, �лі буыны бекімеген �Р �арулы К�штерін ая ынан ны� т&р ызу а зор �лесін �ос�ан ал аш�ы о�алыларды ретімен &сынып отырмыз.

Т & ( ы ш т а р туралы �(гіме � о з а а н д а т � у е л с і з �аза�станны( т � � � ы ш � о р � а н ы с м и н и с т р і , т � � � ы ш а р -м и я г е н е р а -лы – Са�адат Н�рма�анбет-

овті аттап 4ту �иын. 1994 жылы «Халы� �а>арманы» ата ын ал ан Са адат �ожахмет&лы №1 Алтын Ж&лдыз а да ие бол ан ал аш�ы �аза�.

�Р �ор аныс саласында т�уелсіздіктен кейін генерал шенін ал андарды( бірі – генерал-майор Сейілбек Алтынбе-ков. Ташкент жалпы �скери бас�ару училищесін ж�не М.Фрунзе атында ы М�скеу �скери академиясын бітірген Сейілбек Алтынбек&лы �р жылдары Т�ркістан, Орта Азия �скери округтерінде взвод, рота, батальон командирі, т�рлі �скери округтерде полк командирі, дивизия штабыны( басты ы, дивизия командирі �ызметтерін ат�ар ан. 1992-93 жылдары �аза�станда т&( ыш �&рыл ан Республикалы� Gланыны( ал аш�ы �олбасшысы болды.

А в и а ц и я г е н е р а л -майоры То�тар ! у б # к і р о в . �аза�станны( т & ( ы ш а р ы ш к е р і , Ке(ес Ода ыны( Батыры, КСРО-н ы ( е ( б е к сі(ірген &ш�ыш-

сына�шысы атан ан То�тарды к4пшілікке таныстырып жатуды( 4зі арты�. А.Микоян атында ы т�жірибелік-конструкторлы�

Тəуелсіз елдің тұңғыш генералдары Тəуелсіз елдің тұңғыш генералдары Генералдар туралы әңгіме бастамас бұрын, ең алдымен «генерал» сөзінің түп-төркінін түсіндіре кетейік. Генерал – Қарулы Күштердегі жоғары сардарлар құрамындағы әскери қызметкерлерге берілетін атақ. Бұл шен тұңғыш рет 16 ғасырда Францияда, ал 17 ғасырдың соңына қарай Ресейде қолданыла бастады. Жалпы генерал атауы әр елде әртүрлі аталады.

бюроны( &ш�ыш-сынаушысы бол ан То�тар О( арбай&лы МиГ-23, МиГ-25, МиГ-27 жо ары дыбысты со ыс &ша�тарыны( т�рлі модификацияларын сынау а �атысты. 1991 жылы КСРО &ш�ыш- арышкері ата ын алды. 1992 жылы То�тар а �Р авиациясыны( генерал-майоры шені беріліп, ал �ш жылдан со( �аза�стан Халы� Батыры – Халы� �а>арманы атанды.

1 9 9 2 ж ы л ы а л а ш � ы л а р д ы ( л е г і н д е г е н е р а л шенін ал андарды( бірі – генерал-майор Л е о н и д Д а г а е в . КСРО Мемлекет �ауіпсіздігін �ор ау к о м и т е т і ( М � К ) о р т а л ы � а п п а р а -тында лауазымды �ызметтер ат�ар ан

Леонид Сергеевич 1990 жылы �аза� КСР-і М�К (КГБ) т4ра асыны( орынбасары болды. 1992 жылы Шымкенттегі �йгілі «Набат» операциясын бас�арды. Операция барысында «набатшылар» &ша�та ы жо-лаушыларды кепілдікке ал ан террористерді с�тті �&ры�тады. Дагаевты( осы к4зсіз ерлігі ба аланып, Елбасыны( �олынан генерал шені берілді.

G�К �&рметті �ызметкері, генерал-майор Амангелді Байм��анов. Gза� жылдар бойы G�К саласында жемісті е(бек еткен Амангелді 8лімжан&лы 1995 жылы �аза�стан G�К органыны( шетелдердегі ал аш�ы ресми 4кілі болды. 8р жылдары Шы ыс �аза�стан, Атырау, �ара анды облыстарыны( G�К бас�армаларын бас�ар ан ол 2001 жылдан бері запаста ы генерал-майор.

!скери �айраткер, генерал-майор Еркін М�сабаев. 1967-68 жылдары Минск �аласында ы КСРО М�К жедел �ызметкерлер даярлайтын жо ары кур-сында о�ыды. 1968-74 жылдары О(т�стік �аза�стан облысы бойынша �аза� КСР М�К бас�армасында жедел іздеу �ызметкері, топ жетекшісі, б4лімше басты ы �ызметтерін ат�арды. Онан кейінгі жылдары КСРО М�К-ні( орталы� аппаратында б4лім басты ыны( орынбасары, 4ндірістік �арсы

барлау бас�армасыны( партия &йымыны( хатшысы (М�скеу �аласы), М�К �останай облысы бас�армасы басты ыны( орынбаса-ры, Тор ай облысы бас�армасыны( басты ы болды. 1996 жылдан бері запаста ы генерал-майор.

« G � К о р г а н ы ардагерлері» Р�Б 4кілі, отставкада�ы г е н е р а л - м а й о р Т�рсын Айжолов. Генералды( о�алы погонын 1993 жылы т а � � а н Т & р с ы н Pабиден&лы 1960 жылдан бері �арулы К�штер �атарында. 1966 жылы Мур-

манск жо ары те(ізшілер училищесін бітіріп, жо ары шекарашылар командалы� училищесін бас�арды. Айжоловты( астын сызып айтар ерлігі – �аза�стан КГБ-сыны( т4ра асы Виктор Мирошникті( «�аза� &лтшылды ын» толы� жою а бел шеше кіріскеніне �арамастан, осы сала-да е(бек етіп ж�рген полковник онымен келісе �ойма ан. Ол кезде КГБ-ны( Ал-маты облысты� бас�армасы басты ыны( орынбасары, полковник Т&рсын Айжолов: «Біз тек �аза� &лтшылды ына ана крест жоры ын жариялады�. Біра� &лы орысты� шовинизм фактілеріні( де бар екені, к4біне соларды( бірінші бастайтыны да белгілі ой. Алайда, неге екені �айдам, ол туралы ешкім ой а ал ысы келмейді», - деген пікірін білдірген. Ол т&ста м&ндай с4зден кейін КГБ �ызметінде �алуы( екіталай. Дегенмен Т&рсын Pабиден&лы �ызметінен босатыл ан

жо�. Тіпті, кейін генерал шеніне дейін к4терілді.

КСРО ІІМ Академиясыны( т�легі, #ділет генерал-майоры Болат Ыс�а�ов. Елімізді( ішкі істер саласында табанды е(бек еткен Болат Pазиз&лы 1991 жыл-дан – �аза� КСР ІІМ �о амды� т�ртіпті �ор ау бас�армасыны( басты ы, �Р ішкі істер министріні( орынбасары – �о амды� �ауіпсіздік �ызметіні( басты ы. 1999 жылы �Р Республикалы� гвардияны( �олбасшысы. 2000 жылдан – �Р ішкі істер министрі – �Р ІІМ Ішкі 8скерлеріні( �олбасшысы �ызметтерін ат�ар ан.

Ыс�а�овпен �атар генерал шеніне ие бол ан – милиция генерал-майоры Майдан Аманжолов замандастары арасында б&л ата��а е( ал аш �ол жеткізгендерді( бірі. Жасы жетпістен асса да Майдан а�са�алды «Е( жас генерал» деп атайтыны со ан бай-ланысты.

� а з а � с т а н т а р и х ы н д а � ы т���ыш контр-адмирал – Ратмир Комратов. Сева-стополь жо ары т е ( і з � с к е р и у ч и л и щ е с і н т�мамда ан Рат-м и р а л а ш � ы е ( б е к ж о л ы н КСРО �ор аныс министрлігінде

баста ан. Еліміз т�уелсіздігін ал аннан кейін �Р �ор аныс министрлігінде т�рлі лауазымды �ызметтерді ат�ар ан Ратмир 8лімхан&лы б�гінде Ма( ыстау облысыны( «Кеме ж4ндеу зауыты» ЖШС бас директо-ры. Негізі елімізде сауса�пен санарлы� �ана контр-адмиралдар бар. Екінші рет осындай ата��а Gлтты� �ауіпсіздік комитеті шека-ра �ызметіні( �ызметкері Кенжеберген 8бікеев ие болса, 4ткен жылы �скери те(із к�штеріні( бас �олбасшысы Жандарбек Жанза�ов�а берілді.

Ж а л п ы �аза�стан тари-хында б& ан дейін �йелдерге генерал шені берілмеген. Алайда таяуда П р е з и д е н т т і ( �олынан «гене-рал» ата ын �Р Бас Прокурату-расы �&�ы�ты� статистика ж�не

арнайы есеп комитетіні( т4райымы С#уле Айтпаева алды. С�уле М&ханбедиан�ызы �аза� тарихында ал аш�ы, �рі �зірге жал ыз ана генерал шенді �йел.Ләззат КЕМЕЛБАЕВА

ҚАЗАҚТЫҢ АЛҒАШҚЫ ОҚАЛЫЛАРЫ

Ең алғаш генерал шеніне 1840 жылы Бөкей ордасын билеген Жәңгір хан Бөкейханұлы ие болған. Ал оның ұлы Ғұбайдолла Жәңгіров – генерал-лейтенант шеніне қол жеткізген тұңғыш қазақ. Сол сияқты Ресейдің атты әскери кавалерия генералы атағын алған жалғыз қазақ та осы Ғұбайдолла. Ол әскери қызметін кавалерия генералы шенінде аяқтаған. Бұл бүгінгі армия генералы немесе әскери маршал шеніне тең атақ. Ірі әскери қайраткер ретінде оның есімі Кремльдегі Георгиев залындағы үздік әскери қолбасшылардың тізімінде жазылған. Ал оның генерал мундирі мен әскери қаруы бүгінде Болгарияның Плевне қаласындағы тарихи мұражайда сақтаулы.

Патша заманында жоғары әскери атақ алған қазақтардың қатарында Жәнібек Қошқарұлы (Шақшақ Жәнібек) бар. Ол қазақтың ішінен бірінші болып 1742 жылы тархан атағын (фельдмаршалмен тең) алған.

Екінші дүниежүзілік соғысына қатысқан қазақ генералдары да аз емес. Мәселен, Шәкір Жексенбаев – Ұлы Отан соғысын генерал-майор шенімен аяқтаған. Ал ұзақ жылдар өзбекке телінген қазақ генералы Сабыр Рақымовтың ерлігіне тәнті болған Сталиннің өзі «темір генерал» деп атаған. Негізі, Кеңес Одағында қазақтарға генерал шені тым сараңдықпен берілгені белгілі. Мәселен, орыс, украин, беларусь ұлтын айтпағанның өзінде, грузин, армян, еврей, әзірбайжан, тіпті бурят пен чуваш, қалмақтың өзінен бір-бір маршал, флот адмиралы, армия генералы, тіпті қос-қостан генерал-полковниктер шыққан. Ал ең жауынгер халық – қазаққа бірде бір армия генералы немесе генерал-полковник шені берілмеген. Тек төрт қазақ қана генерал-лейтенант атағына қол жеткізген. Олар: С.Нұрмағанбетов, Ж.Кереев, Е.Әлібеков және ішкі қызметте Ш.Қабылбеков.

– Наим Т�ркия�а �ашып кеткен со�, мені �ызметімнен алып, т�рмеге �амады. Университетте о�итын �ызымды о�уынан шы�арды. 1989 жылы бас�а !лт "кілдерін м#жб�рлеп «болгар» жасау за�ы к�шін жойды. Бас�а елге к"шуге м�мкіндік туды. Т�ріктерге кез келген елге �оныс аудару�а ж#не бес жылдан кейін �айтадан оралуына р!�сат берілді. 1989 жылы 10 маусым к�ні мені т�рмеден шы�арды. Кырджаалида бір к�н бол�ан со�, б�кіл мал-м�лкімізді сонда �алдырып, Т�ркия�а к"шіп кеттік. Мені� атаж!рт�а оралатынымнан Наим С�леймено�лы да хабардар екен, �!ша� жайып �арсы алды.

Т�ркия�а орал�ан со� спорт комитетіні� басшылары ма�ан хабарласып, ауыр атлетика саласына к"мектесуімді "тінді. Мен олар�а бір шарт �ойдым: «Болгарияда �ал�ан мені� барлы� ш#кіртім Отанына оралуы тиіс». Мен келген со� мы�ты �!рама жаса�тау�а кірістім. +ызмет ат�ар�ан 15 жыл ішінде Наим мен Халилдан б"лек Олимпиада, 2лем чемпиондарын т#рбиеледім. 4зі�із білесіз, Танер Са�ыр Афины Олимпиадасында �аза�станды� Сергей Филимоновты� алдын орап кетті. Т�ркі �ыздарыны� арасынан шы��ан т!��ыш Олимпиа-да же�імпазы Н!ржан Тайланды да мен баптадым.

«ЕНДІГІ МАҚСАТЫМ – ҚАЗАҚТАН ОЛИМПИАДА ЧЕМПИОНЫН ШЫҒАРУ»

– �аза�стандаы ауыр атлетикамен �ашаннан бері таныссыз?

– Афиныда�ы Олимпиада кезінде �аза�станды� бапкермен, спортшылармен танысуды� с#ті т�сті. Ал Алексей Ниді 1994 жылы "ткен 2лем чемпио-натынан бері білемін. Афиныда�ы Олимпиада т�рік ауыр атлетикасыны� шы�ы еді. Т!��ыш рет т�рік зілтеміршілері 3 алтын�а �ол жеткізді (Халил Мутлу, Танер Са�ыр, Н�ржан Тайлан). Седат Артуч �ола ж�лдеге ие болды. +оржынымыз толып, мерейіміз тасыды. Кешкілік Олимпиада �алашы�ында�ы б"лмемде дема-лып жат�анмын. Алексей Ни келіп, +аза�стан туризм ж#не спорт агенттігіні� т"ра�асы кездескісі келетінін жеткізді. Мен Ниге «басшылары�да не шаруам бар? Мынандай жетістіктен кейін мені Т�ркия "лсе де жібермес» деп айттым. Ал, #ріптестерімні� а�ылынан кейін жолы�у�а келістім.

Кездесетін жерге бір жас жігіт кіріп келді. Мен оны басшыны� к"мекшісі екен деп ойладым. Агенттік т"ра�асын 60-70-ті ал�ымдап �ал�ан кісі ретінде елестетіп едім. Алайда, ол ма�ан �олын созып, «Мен

Сәрсенбі, 8 мамыр 2013 жыл

«НАИМДЫ ОН ЖАСЫНДА ЖОЛЫҚТЫРДЫМ»

– Бапкерлік карьера�ызды Болгарияда бастады�ыз ой. Жалпы ауыр атлетикаа �алай келді�із?

– Мен 1942 жылы Болгарияны� Кырджаали ауданына �арасты Крумовград �аласында д�ниеге келдім. Бастау-ыш сынып пен лицейді сонда бітірдім. Негізі Кырджаали т�рік хал�ына тиесілі, онда т!ратын халы�ты� басым б"лігі т�ріктер. 1877 жыл�ы Ресей-Т�ркия со�ысында т�ріктер б!л айма�тан айрылып �алды да, Кырджаали Болгария�а �осылды.

То�ызыншы сыныпта о�ып ж�ргенде лицейге жа�адан дене шыны�тыру п#ніні� м!�алімі келді. Ол кезінде ауыр атлетикамен айналыс�ан екен. М!�аліміммен бірге �ш жыл жатты�тым. Кейін мені Асеновград �аласында�ы �арулы #скер �атарына ша�ырды. Асеновградта ауыр атлетиканы� �лкен мектебі бар, бірнеше Олимпиада же�імпазы шы��ан. 2скерде �ш жыл да��ты спортшы-лармен бірге жатты�тым. Одан со�, Болгарияда�ы спорт академиясына о�у�а т�стім. Спортшы ретінде жал�ыз жетістігім – Бал�ан т�бегіні� чемпионымын.

– Бапкерлік карьера�ыз �алай басталды?– Барлы� социалистік елдерде о�уды ая�та�ан со�,

мемлекет 3 жыл�а "�ірлерге ж!мыс�а жіберетін. Спорт академиясын е� �здік ая�та�ан �ш т�лек "з �алауын жасай алады. Dздіктерді� бірі бол�анды�тан, менен �айда ж!мыс�а орналас�ым келетінін с!рады. Туып-"скен жеріме �ызмет еткім келетінін айттым. Ауылды а�сауымны� себебі – "з !лтыма деген с�йіспеншілік еді. Оны� �стіне "з !лтымны� арасында жо�ары жетістікке жеткен зілтемірші жо�-т!�ын. Т�ріктен Олимпиада чемпионын шы�аруды "зіме ма�сат еттім.

1980 жылы мен баптайтын Кырджаали "лкесіні� ко-мандасы Болгария біріншілігінде же�іске жетті. Дода�а т�скен 10 ойыншыны� 9-ы т�рік болатын. Т�ріктерден �!рал�ан командада талантты спортшылар к"п еді. Тор�ай Сабри Еуропа чемпионы болды, Неджаддин Чарымов жастар арасында #лем чемпионы атанды.

– �лем ж"не Олимпиада чемпионы Наим С'лейменолыны он жастан бастап т"рбиелеген екенсіз. Он жастаы баланы� бойындаы дарынды �алай бай�ады�ыз?

– Наим С�леймено�лыны 1978 жылы кездестірдім. Білетін шы�арсы�, Наим С�леймено�лы ауыр атлети-кадан �ш м#рте Олимпиада же�імпазы бол�ан т!��ыш спортшы. Бірнеше м#рте #лем біріншілігін ба�ындырса, жиырма ша�ты рет Еуропа чемпионы болды. 2лем ре-кордына 46 м#рте "згеріс енгізді.

Кырджаали "лкесіне �арасты ауылдар жыл сайын �ырк�йекте �ш к�ндік ж#рме�ке "ткізеді. К"к"ніс, жеміс-жидек, асты�, �й жануарлары – б#рі-б#рі сол ж#рме�кеде сатылады. Бірде достарыма ж#рме�кеге ба-руды !сындым. Ж#рме�кеге бар�ан со�, #йелдерімізді� �олына а�ша !статып, керек-жара�ын сатып алу�а жібердік. Ал "зіміз «чевирмек»(д"нер) жеуді ж"н к"рдік. Хасан Саанатшы деген #ріптесім бар-т!�ын. О�ан д"нерді� е� т#тті жері – белінен �лкен етіп кесіп беруін "тіндім. Айналама �арасам, #удем жерде бір бала отыр. Он жасар шамасында, басы �лкен, иы�ты екен. Ая� киіміні� біреуі – жырты�, екіншісі – ескі. 2лем мойын-дайтын зілтемірші �арсы алдымда т!р�андай к"рінді. +асыма ша�ырып алып, «есімі� кім?» деп с!радым. «Мені� атымны� са�ан �ажеті �анша?» деп д��к етіп, жа�тырмай жауап берді. Аш екені к"зінен к"рініп т!р�анды�тан, «Чевирмек» жегі� келе ме?» дедім. Ол та�ы да с!ра�пен жауап берді: «Кімні� жегісі келмейді?»

8www.nurastana.kz

ЭКСКЛЮЗИВ

Лондон Олимпиадасы Алаш жұрты үшін айтулы мерекеге айналды. Ауыр атлетиканың эйфориясы әлі күнге басылмай келеді. Енді ше, төрт спортшымыз Олимп шыңына шығып, қазақ ауыр атлетикасының айбынын асқақтатты. Спортшыларымызды жеңіске жетелеген бас кеңесші Энвер Түркілеридің еңбегі орасан. Жақында атақты бапкермен сұхбаттасудың сәті түскен еді. Өз ана тілінде сөйлескендіктен шығар, әйтеуір Энвер ақсақал ағынан жарыла сөйледі.

ТОЛАҒАЙДЫҢ ҰРПАҒЫ Энвер ТҮРКІЛЕРИ:

Етті� е� т#тті жерінен алып, �олына !статтым. Тама�ты сондай бір �!шырлана жеді дейсі�. Содан кейін оны� кімні� баласы екенін, не істейтінін т#птіштеп с!рап ал-дым. 2кесі Кырджаали мен Месбаб арасында автобус ай-дайды екен. 2ке-шешесімен келісіп, оны жеке т#рбиеме алдым. Кейінірек отбасымен бірге Кырджаали �аласына к"шіп келді. Наимны� �лкен спортта�ы т!��ыш �адамы осылай басталып еді.

– Халил Мутлуды да жастайынан баптаан к*рінесіз?..

– 1983 жылы Наим #лем чемпионы атанды. Ол #лем спортында "зін мойындатып �лгерді, 16 жасында #лем рекордына т�зету енгізді. 4мірде ешкім м#�гілік болмайтыны секілді спортшы да �айта-�айта рекорд жа�артып, же�іске жете бермейді. Я�ни, 10-15 жылдан кейін Наим спортты� карьерасын ая�тайтыны белгілі. Сол себепті, оны� ізбасарларын іздей бастадым. С"йтіп ж�ргенде, 1983 жылы Халил Мутлу�а кездестім. Сенесіз бе, Наимды да, Халилды да 10 жасынан жатты�тырдым. Ш#кіртін он жасынан бастап т#рбиелеген #лемдегі т!��ыш бапкер мен екенімді ма�танышпен айтамын.

–Наимны� жастайынан-а� Олимпиада биігіне шыатыны белгілі еді ой. Болгария оны Т'ркияа �алай жіберді?

– Болгарияда 1985 жылы шы��ан за��а с#йкес #рбір болгариялы� азаматты� жеке ку#лігіне «болгар» деп жазылатын болды. Б!�ан �арсы шы��андар жетерлік, #сіресе, Кырджаали "лкесінде �а�ты�ыс к"бейді. 2скерлер "лкені �оршап тастады. Ешкімді не сырт�а шы�армай, не ішке кіргізген жо�. А�ыры билік "з дегеніне жетіп, т�ріктерді «болгар» деп жаза бастады. Мысалы, мені� есімім Энвер Исмайлов болатын.

1986 жылы Австралияда Наим �шінші рет #лем чемпионы атанды. Чемпионаттан бір жыл б!рын екеуміз #�гімелесіп отыр�анда, ма�ан «егер мені� атымды *згертіп, «болгар» деп жазуа тырыс-са атаж/ртыма ораламын» деп айт�аны бар-ды. Наим 16 жаста бол�анды�тан, #лі атын "згертпеген еді. 4кінішке �арай, Мельбурн�а мені апар�ан жо�. Ал Наимды «болгар» атымен атап ша�ыр�ан�а !�сайды. Сол кездегі Т�ркияны� басшысы Т!р�ыт 4зал Мельбурнда�ы додадан кейін Наим С�леймено�лыны бірден атаж!ртына алдыртты. Былайша айт�анда, Наим Болгариядан �ашып кетті. Тіпті, Сеул Олимпиадасына �атыстыру �шін Т�ркия �кіметі Болгарияны� ауыр атлетика федерациясына 1,25 миллион доллар "тема�ы т"леді.

– 0зі�із Т'ркияа �алай келді�із?

шы�армай кетпеймін деген екенсіз.Б�ндай пікірге келуге не �сер етті?

– Лондоннан кейін �ткен �міріме �арап, бапкерлік ж�мысыма н�кте �оятын кез келді деп ойландым. Алай-да, бай�ап отырсам �аза�станда �лі орындай алма�ан бір ж�мысым бар екен. Я�ни, �аза�тан шы��ан зілтемірші Олимпиада же#імпазы жо�. Бапкерлер де, басшылы� та ма�ан �аза�тарды Олимпиада шы#ына шы�ара алмай-тынымды айтып, �айраумен болды. Д�улет Т�рлыханов егер �аза�тан Олимпиада же#імпазын шы�арсам, ауыр атлетика спортзалыны# алдына ескерткіш орнатамын деп айт�аны бар. Біра�, ма�ан еш�андай ескерткіш �ажет емес. �аза�станда барлы� жетістікке �ол жеткіздік, біра� жергілікті �лттан Олимпиада же#імпазы шы��ан жо�. Б�лар мені# намысыма тиді.

– Ендігі Олимпиада алтынын алатын Тола�айды� �рпа�ы кім деп есептейсіз?

– Мені# ендігі ма�сатым – �аза�тан Олимпиада чем-пионын шы�ару. �аза�стан�а сол �шін �айтып оралдым. 0ткен жылы желто�сан айында ел біріншілігі �тті. �ызылордада�ы жарыстан кейін 12-14 спортшыдан т�ратын тізім дайындадым. Шымкентте �ткен жастар спартакиадасын да ба�ыладым. �аза� �рендеріні# арасында талантты спортшылар жетерлік екен. Осы жастарды# арасынан Рио Олимпиадасында 1 алтын ж�не 2 ж�лдегер шы�атынына сенімдімін. Мен 2008 жылы у�де бердім, �десінен шы�тым. 2010 жылы айт�ан с�зімді Лондон Олимпиадасы д�лелдеп берді. Енді та�ы у�де беремін.

Мені# тізімімде Олимпиада же#імпазы атану�а лайы�ты бірнеше спортшы бар. Олар: Жазира Жаппар��л, Анна Н�рм�хаммедова, Надежда Ногай, Айдар �азов. Айдарды# бойында Наим�а т�н дарын бар. Б�лкім, б�л тізімні# арасынан �лі �зін к�рсететін спортшылар табылар. Б�ларды# еш�айсы �лемдік аренада �здерін �лі танытып �лгерген жо�. Біра�, мен осыларды# арасынан �ш ж�лдегер шы�арамын.

«ЖАСТАРДЫҢ ТОМАҒАСЫН СЫПЫРАТЫН КЕЗ ЖЕТТІ»

– Спортшы�а �андай талап �оясыз? Талабы�ыз шектен тыс жо�ары деседі. Неге?

– <рине, мені# жатты�у ж�йем �те ауыр. =йде жат�аннан чемпион шы�пайды. Жетістікке жетуді# сыры – тынымсыз е#бек. Б�л тек спортта �ана емес. М�селен, голландиялы� суретші Ван Гогты алып �ара#ыз. Тірі кезінде бірде-бір суретін сата алма�ан. 0мірден �ткен со#, оны# артында �алдыр�ан м�расы �лемдегі е# �ымбат туындылар �атарына енді. Ван Гог к�ндіз-т�ні ж�мыс істеген. Бетховен са#ырау бол�анына �арамастан, �лемдегі е# керемет музыкаларды д�ниеге �келді. Е#бек ету, та�ы да е#бек ету! Жа#ашылды��а ілесіп отыру. <лбетте, туа бітті талантты# болуы.

– Лондон Олимпиадасына дейін &аза�стан спор-ты тарихында екі рет Олимпиада чемпионы бол�ан спортшы жо� еді. Илья Ильин т���ыш рет б�л ата��а �ол жеткізді. Келесі Олимпиадада Илья ,шінші м�рте Олимп шы�ын ба�ындыра ала ма?

– Илья Ильинні# �шінші м�рте Олимпиада болаты-нына толы�тай сенімдімін. Кепіл боламын.

– Сізді� бапкерлік �ызметтегі философия�ызды� темір�азы�ы не? Талантты аны�тауда �андай �а�ида�а с,йенесіз?

– Бапкерлік философиямны# басты темір�азы�ы – ба�ындыр�ан белесте то�тап �алмау. Та�ы да жетістікке жетуді, жас спортшыларды баптауды, жа#ашылды�ты іздеп отырамын.Оны# �стіне талантты тани білетін �абілетім бар. Талант – м�мкін еместі м�мкін ету. Я�ни, спортшы к�тере алмайды деген салма�ты ба�ындырса, б�л мен �шін дарын. �ал�аныны# б�рі е#бекпен келеді.

Мені# ж�мысымда�ы негізгі міндеттерді# бірі – жоспар ��ру. <р чемпионаттан, Олимпиададан кейін келешекке жоспар жасап, спортшыларды# де#гейін аны�таймын. П�ленбай жыл бапкерлік �ызметте бол�анды�тан, �лемні# ауыр атлетика саласын б�ге-шігесіне дейін білемін. �олымда�ы материал�а, �лем спортшыларыны# де#гейіне �арап, келешекке жоспа-рымды айтамын. Лондонда �ш алтыннан б�лек, бас�а медаль да аламыз дегенде, ма�ан ешкім сенген жо� еді. Айт�аным айдай келді.

Мені# ш�кірттерімні# табыс�а жетуіні# бірнеше себебі

Сәрсенбі, 8 мамыр 2013 жыл

бар. Соларды# ішіндегі е# ма#ыздысы – с�йіспеншілік ж�не сенім. Я�ни, жан-т�німен зілтемірді, спортты с�ю, жетістікке жететініне сенімді болу. К�ндіз-т�ні залда жатты�у, жан-т�німен зілтемірді к�теру, б�кіл �мірін спорт�а арнау.

– Т,ркияны� газеттері &аза�стан�а ж�мыс�а келгенде 3000 доллар жала�ы бергенін жазыпты. Лондон Олимпиадасынан кейін �ома�ты �аржы �сынып, 2здеріне ша�ыр�андар к2п бол�ан деседі...

– Мен еш�ашан а�ша �шін ж�мыс істеген емеспін. Мені# басты ма�сатым – ж�мыс істеген елде жетістікке жету. Егер а�ша �шін ж�мыс істегенімде �азір <зербайжанда ж�ретін едім.

�аза�станды та#дауымны# та�ы бір себебі, м�нда м�сылмандар т�рады. <рі бізді# т�біміз бір, т�ркі �лтынан тара�анбыз. Т�ріктерді# ана ж�рты – �аза� топыра�ы. Екі б�лек мемлекет болса� та, т�біміз саба�тасып жатыр.

– &аза�станда�ы �ызметі�ізді ая�та�ан со�, бізді� елдегі ауыр атлетика �ай де�гейде �алады? Ж,йе б�зылып кетіп ж,рмей ме?

– Расында б�л с�ра� �те ма#ызды. Мен кеткен со# да ауыр атлетиканы# ж�йесі са�талуы тиіс. Болгария 10 жыл�а жуы� �лемде ешкімге дес бермеді. Болгар-ларды осындай жетістікке жеткізген Иван Абаджиев �ызметінен кеткен со#, ауыр атлетика саласы ��лдырады. Мен Т�ркияда ж�мыс істеген жылдары т�ріктер ауыр атлетиканы# к�шбасшы елі саналатын. Мен кеткен со# келесі Олимпиадада медаль ала алмады.

Б�ны# б�рі бапкерлік тізбекті# жал�асуы �те ма#ызды екенін к�рсетеді. Со#�ы т�рт жылда �аза�стан тарапы-нан ма�ан тапсырыл�ан міндеттерді# бірі мамандарды бапкерлікке де баулу еді. Мен кеткен со#, �аза�станда�ы ауыр атлетика саласы ��лдырамауы тиіс. Енді алда�ы т�рт жылда мені# ж�мысымны# бірі осы болма�. Мені# орнымды басатын адам ауыр атлетика�а �мірін арнауы тиіс ж�не а�ылды болу�а міндетті.

– Риода�ы Олимпиадада �анша алтын аламыз?– Келесі Олимпиада�а дейін �ш жыл бар. Б�л уа�ыт

арасында к�п н�рсе �згеруі м�мкін. Дегенмен, мен �ш алтын к�темін. Олар: З�лфия Чиншанло, Илья Ильин ж�не жастарды# арасынан біреу. Майя мен Светлананы# да чемпион болу�а м�мкіндігі бар.

Ая�тан шалатындар табылады бізді. Мысалы, Анна Лондонда медаль алу�а м�мкіндігі бар еді. Дегенмен Олимпиада кезінде біз т�сінбейтін жа�дайлар орын алды. <рі орыстар Олимпиада�а алтын �шін келген-ді. Біз оларды# алдын орап кеттік. Ильин, Подобедова ресейлік �арсыластарынан басым т�сті. Дегенмен, б�л жетістікке тек мені# ар�амда жеттік деп айту �бестік болар. �аза�стан ауыр атлетика федерациясы, Алексей Ниді# ма�ан к�рсеткен к�мегі �те зор.

– Ая�тан шалу демекші, Олимпиададан кейін Чиншанло мен Манеза туралы дау туды. &ытайлы� басылымдарды� шу к2теруін �алай ба�алайсыз?

– К�ре алмайтындар сырттан спортшы �келіп, солар ар�ылы же#іске жетті дейді. М�ндай жа�дай �лемні# барлы� елінде кездеседі. М�селен, Англия 29 алтын алды. Оны# 19-ын �ара н�сілділер же#іп берді. Спорт-ты дамыту �шін же#іс �ажет. Егер жергілікті спортшы ар�ылы жетістікке жете алмаса#, шетелден спортшы �келгенні# айыбы жо�. Кейінгі жастар солар�а �арап бой т�зеп, спорт�а �ызы�ушылы�ы оянады. Ал З�лфия мен Майяны біз кездестірген кезде �ытай �шін олар ешкім емес еді. Онсызда �ытайлы�тар ішкі біріншілігінде 6-орын ал�ан спортшылар�а дейін тиіспеуіміз керек екенін айтты. Майяны да, З�лфияны да алыста�ы бір ауылдан тапты�. Басынан бастап т�рбиелеп, �лем чемпионы, Олимпиада же#імпазына дейін жеткіздік. Б�ндай жа�дай�а кез келген мемлекетті# �ажеттілігі туады. Бізге келген легионерлер жергілікті жастар �шін �лгі болды.

�ытайлар 1,5 миллиард халы�ты# арасынан Олимпиада�а �атысатын спортшыны аны�тайды. Ал сен солармен сын�а т�сіп к�р?! Майя мен З�лфияны тап�ан айма�та 3000 ауыр атлетші бар. Бізде неб�рі 20-30 адам �ана. Жазира, Анна жергілікті спортшылар. Оларды жетістікке жетелеу �шін біз �лгіндей �адам�а бару�а м�жб�р болды�. Енді, жергілікті спортшылармен ж�мыс істейтін уа�ыт келді. Жастарды# тома�асын сыпыратын кез жетті.

– 9�гіме�ізге рахмет! Же�істі к,ндерде жолы��анша!

Әңгімелескен Абай АСАНКЕЛДІҰЛЫАстана-Алматы-Астана

туризм ж�не спорт агенттігіні# т�ра�асы Д�улетпін» деді. «Балам, �зілдеп т�рмысы#? М�ндай жас басшы бола ма екен?» деп та#�алдым. Ол ма�ан былай жауап берді: «Наим С�леймено�лыдан с�ра#ыз, мені жа�сы таниды. Хамза Ерлікая да мені біледі». <#гімелесе келе жа�сы танысып кеттік. Бір кезде мені# �олыма �а�аз, �алам беріп, «�анша жала�ы �алайтыны#ызды жазы#ыз, келесі жылдан бастап �аза�станда ж�мыс істейсіз» деп �арап т�р. «Уа, т�ра т�р! Сен �алайша сенімді с�йлейсі#? Мен �аласам да, Т�ркия жібермейді» деуге тура келді. Ма�ан �аза�станда барлы� м�мкіндік жасалатынын жеткізді. Желто�сан айында Астанада �тетін �аза�стан біріншілігіне баратынымды, сол жерде спортшыларды ба�ылайтынымды айттым. Т�ркиядан кетпейтініме сенгендіктен, Астана�а бар�анда е# болмаса бапкерлер-ге а�ыл-ке#ес айтармын деген ой бол�ан. Болаша�та �аза�стан мен Т�ркия зілтеміршілерімен бірге жатты�у жиындарын �ткізуге �сыныс тастадым.

– Демек, �у баста Т,ркиядан кетемін деген жоспар болма�ан екен �ой?

– И�! Біра�, Афиныдан кейін Т�ркия ауыр атлетика федерациясыны# басшысы ауысты. Жа#а басшы б�рін жа#адан ��руды ойлап, мені орнымнан алды. Кейбір бапкерлер мен ба�ындыр�ан белеске �здері де жете алатынына сенімді болды.

– Неліктен &аза�станды та�дады�ыз? Бас�а елдерден де с�раныс болып еді �ой...

– Мені �здеріне ша�ыр�ан елдер к�п болды. <сіресе, Иран мені# �здерінде �ызмет етуімді �атты �алады. Біра�, �аза�стан�а келуіме �сер еткен негізгі фактор – жетістікті ба�ындыру�а деген ��лшынысты# болуы. Оны# �стіне Алексей Ни де �атты �тінді.

�аза�станда�ы чемпионатты к�ргеннен кейін, б�л жа�та ж�мыс істеуге болатын спортшылар бар екенін к�рдім. Алматы�а келгеннен кейін к�рес за-лын зілтеміршілерге беріп, бір айдан кейін толы� жабды�тады. 2005 жылы 10 �а#тарда �аза�стан�а біржолата келдім.

– Чемпионат барысында Илья Ильинні� 2нерін тамашала�ан шы�арсыз?

– Жарысты# екінші к�ні 85 келіде сайыс�а т�скен спортшыларды# арасынан Илья Ильинді бай�адым. Оны# талантты, болаша�ы алда екені бірден білінді. Наимды, Халилды �айта к�ргендей сезімде болдым.

Илья сол жарыста �шінші орын алды. 16 жаста�ы жігіт 145, 185 келіні ба�ындырды. Мінберден т�сіп келе жат�анда �олынан �стап алдым да: «Мені� жатты�тыр анымды �алайсы� ба? Келесі жылы сені жастар арасында да, ересектер арасында да �лем чемпионы жасаймын» деп с�радым. «Кім �аламайды дейсіз? Керек болса, �азір жатты уды бастап кетейік» деді шиыршы� атып. Ильиннен бас�а, сол жерде Маша Гравобецкая, Седов секілді 3-4 спортшы к�зіме т�сті.

– Лондон Олимпиадасынан кейін Т,ркия�а орала-мын деп еді�із. Біра� &аза�станда �алды�ыз �ой?

– �арап отырсам, 50 жыл спортзалда ш�кірт т�рбиелеген екенмін. Жарты �асыр! Болгарияда – 25 жыл, Т�ркияда – 16 жыл, �аза�станда – 9 жыл. Лондонда�ы жетістіктен кейін ша�ырушыларды# саны тіпті артты. М�селен, <зербайжан м�нда алып ж�рген жала�ыны# екі есесін �сынды. Т�ркияда�ы 3-4 ай ішінде мені �р жа��а ша�ырды. Оны# �стіне �йде демалып оты-ра алмайды екенмін. А�ыры бапкерлікті жал�астырамын деген шешімге келдім. �айда? �аза�станда!

– Ат�ар�ан ісі�ізге 2зі�ізді� к2�ілі�із толады �ой?

– Екі Олимпиада кезе#інде �аза� ауыр атлетика-сына м�мкін болатын жетістікті# б�рін ба�ындыру�а к�мектестім. Азия чемпионы, Азия ойындарыны# медалі, <лем чемпионы, бес Олимпиада же#імпазын баптадым. Ресей �лемдік ауыр атлетикада к�шбасшы елдерді# бірі саналады. Біра�, ресейліктер Бейжі#де де, Лондонда да алтын медаль�а ие бола алмады. Болга-рия, Т�ркия секілді елдер де біз ба�ындыр�ан белесті# ма#ына жолай алмады. Еш�айсысында алтын медаль жо�, бізде бес Олимпиада же#імпазы бар. Лондон Олимпиадасында 28 м�рте рекорд жа#артылды. Оны# 11-і �аза�станды�тар�а тиесілі. �аза�станды 16 миллион �ана халы� мекендейді. Т�ркияны# хал�ы – 60 миллион! Ресейде 140 миллион халы� т�рады. М�ндай жетістікті еш�андай ел �айталай алмайды ж�не �лем тарихында болма�ан!

– Жергілікті �лттан Олимпиада чемпионын

www.nurastana.kz9ЭКСКЛЮЗИВ

РИОДА ТӨРГЕ ОЗАДЫ!

10www.nurastana.kz

Сәрсенбі, 8 мамыр 2013 жылЗЕРДЕ

Б�л т�т�ындарды� барлы�ы да жергілікті ірі �ндіріс орындарын дамыту�а, ��рылыс пен кен �ндіруге жегілген. �ара�анды �аласында к�ні б�гінге дейін т�р�ан �леуметтік-т�рмысты� ��рылыстарды� талайы осы жапон т�т�ындарыны� �олымен салын�ан екен. Тіпті, Жез�аз�ан �аласы т�т�ында�ы жапонды�тарды� к�шімен т�р�ызыл�аны ж�нінде де деректер бар.

Сол бір ауыр жылдары �ара�анды лагеріне жапон азаматы Тецуро Ахи-ко да т�т�ын болып т�скен еді. 1930 жылды� 15 �арашасында О�т�стік Сахалинде балы�шыны� отбасында д�ниеге келген Тецуро он бес жас�а тол�анда Жапония императорыны� �мірімен �скери училищеге о�у�а жіберіледі. О�т�стік Сахалиндегі Яма-гата �аласында о�ып ж�рген кезінде 1948 жылы Ке�ес �скеріні� т�т�ынына т�сіп, Владивосток�а �келінгеннен кейін мы�да�ан т�т�ындармен бірге �аза�стан�а ж�нелтіледі.

Ол �зіні� �ткен �мірі жайлы жаз�ан естеліктерінде: «Жа�дайымыз �те �иын болды. Ашты�тан, ауру-сыр�аудан �айтыс болып жат�андар да к�п еді. Барак �ыста суы�, жазда �апыры� болады. ;лі орысша тіл сындырып �йренбегендіктен, бригадирлерді� бізді жануар�а те�еп, �рысып жат�ан бір с�зін т�сінбейтінмін. Бізді� барак-та бар-жо�ы бес-алты �ана жерлесім болды. Олармен жапонша тілдесемін. Біра�, к�п с�йлеуге р��сат жо�. �андай ж�мыс болса соны� б�ріне жекті. �андай аяз, �андай боран болса да біз ж�мыс�а шы�атынбыз. Мен ол кезде неб�рі он сегіз, он то�ыз жаста�ы жас жігітпін. Бірде мені IV б�лімшеге ауыстырды. С�йтсем І, ІІ б�лімшеде ж�мыс�а жарамдылар, ІІІ б�лімшеде адам �атарына �осылатындар, ал мен ауыс�ан IV б�лімшеде к�ні санаулы т�т�ындар жатады екен. Мені� �бден

Тұтқын Тецуроның тағдыры

�ажы�ан, �у с�йек кейпіме �арап «к�пке �замай �ледіге» санаса керек. К�рер жары�ым таусылма�ан �ой, ол жерден де �у жанымды �арманып аман шы�тым. Кейін мені А�таста�ы б�лімшеге �келді. 1953 жылы Сталин �мірден �ткен со� «халы� жауы» ретінде он жыл�а сотта�ан басым 1954 жылы а�талып шы�тым», – деп жазады.

Расында да, ол н�убеттен к�рер жары�ы таусылма�ан жандар �ана аман �алды. Кейін саясатты� ба�ыты �згеріп, жапонды� т�т�ындарды т�гендеп еліне ж�нелту бастал�анда �ара�андыда тірі �ал�ан барлы� жапондарды� со��ы тобы 1956 жылы елдеріне жіберіледі. Біра�, б�л тізімге Тецуро ілінбей �алады. Ол тізімге ілінбей �алуыны� себебі, Тецуро КСРО-�а �арсы �ару алып со�ыспа�ан. Я�ни, солдат емес.

– 1954 жылы аба�тыда�ы азаптан ��тылып шы��анмен барар жер, ба-сар тауым жо� бас�а бір �аламшар�а тап бол�андай к�й кештім. �олымда т�т�ыннан босатыл�аным туралы бір жапыра� �а�аздан бас�а ��жатым да бол�ан жо�. @ш ай к�н жылыда шахтерлерді� асханасынан �ал�ан-��т�анмен ж�рек жал�ап ж�руге тура келді. Кейін сол жердегі шахтер жігіттер мені аяп цемент ж�ктейтін жерге ж�мыс�а орналастырды. Осы-лайша ��рылыс�а араласып кеттім. Сол кезді� �зінде бірен-саран жапониялы� �лі де бар болатын. Барлы�ын тізімдеп елге жіберіп жат�анда, �зімні� неге б�л тізімінде жо� екенімді с�ра�анымда: «Сен КСРО-�а �арсы �ару алып со�ыс�ан жо�сы�, солдат емессі�. Сонды�тан �з ж�ні�мен ж�ре бер», – деді. Б�л туралы М�скеудегі Жапония елшілігіне жаз�ан бірнеше хатым сол к�йі жауапсыз �алды. Содан кейін амал жо�, жат жердегі жа�а �мірімді бастауыма тура келді. 1958 жылы �ара�анды�а он жасында айдалып

келген неміс �ызы Екатерина Крауз-бен танысып, �ос бейба� бір-бірімізге с�йеу болды�. 1959 жылы �лым Те-руо, 1966 жылы �ызымыз Ирина д�ниеге келді. Мен о т а у � � р � а н н а н к е й і н к � т п е г е н жерден �кемнен «Б�рін тастап, елге орал» деген хат келді. Мен отба-сылы бол�анымды, оларды тастап кете алмайтынымды жа-зып жіберіп едім, �кем �кпелеп �алса керек, одан кейін �айтадан хат жаз-бады.

Cмір мені� ма�дайыма �аза� топыра�ында ��мыр кешуді жаз�ан екен. Кейін бауырларым хат жазуды жиілеткесін 1994 жылы кенже інім Юдзоны� ша�ыртуымен елге барып �айттым. Жарты �асыр �ткеннен кейін ту�ан жеріме табаным тиді.

Биыл сексенні� �шеуіне келген �арияны� �зі �азір ту�ан жерінде ж�ргендіктен �зімен тілдесу м�мкін болмады. Біра� А�тас елді-мекенінде ел �атарлы к�н кешіп жат�ан �ызы Иринамен хабарласып аз-кем ��гіме �рбітуді� орайы келді.

– Мен балалы� ша�ым ба�ыт ��ша�ында �тті. Cйткені �ам�оршы ата-анам �асымда болды. Біра� екеуіні� де �мір жолдары тым ауыр еді. ;кем �атал �рі бірбеткей мінезді. Оны� Будда дініне деген сенімі бойында�ы к�ш-�уатты� сар�ылмауына себеп болды. ;кемні� �аза� топыра�ы мен, �аза� хал�ына деген ��рметі ерекше. Дегенмен ол �зіні� Отанын, бауырла-рын жадынан бір с�т шы�ар�ан емес.

Екінші дүниежүзілік соғыс кезінде тұтқынға түскен бес миллионға жуық жау әскерін өзге де одақтас республикалар секілді қазақ даласы да лек-легімен қабылдады. Сол кездегі тұтқындардың ең бір көп шоғырланған аймағының бірі Қарағанды облысы. Себебі, Қазақстан территориясындағы 15 лагерьдің 4-еуі осы аймақта орналасқан болатын. Сол бір зұлмат жылдар туралы зерттеу еңбектерге көз жүгіртсек, Қарағанды облысында жалпы саны – 31074 тұтқын болса, оның тең жартысынан көбі, яғни 15735 тұтқын жапондықтар болған екен.

Жылдар �те �кемні� арманы орын-далып, Жапония�а мені �зімен бірге ерітіп барды. Сол кездегі �бден шер-менде бол�ан �кемні� шатты��а толы ж�зін к�ріп тол�ымау м�мкін емес еді. А�а-�арындастарын, немере-жиендерін к�ріп бір мар�айып �алды. Олар да бізді к�ргенде «жо�алт�анымызды тапты�» деп, �уаныштан ж�здері бал-б�л жанды. Менде сол с�т оларды� ма�ан �андай жа�ын жандар екенін сезініп �айттым. Cз �анымны� т�рмыс-тіршіліктерімен, салт-д�ст�рлерімен ж�не Жапон м�дениетімен таны-стым. Былтырдан бері �кем Елена же�гемізбен бірге Жапония�а барып, сонда денсаулы�ына �арайлап, ем-дом �абылдап жатыр. Ту�ан топыра�ына т�бегейлі �оныс аудар�ысы да кел-ген. Біра� �аза�станды да, м�нда ж�рген бізді де �имайды. Себебі, �аза�тар �кемді еш�ашанда т�т�ын деп кемсіткен емес. Керісінше, к�мектерін аямады. Сонды�тан да б�л ел �кем �шін де, біз �шін де киелі мекен болып есептеледі.

Өткен ХХ ғасыр қазақ халқының басына бірнеше мәрте қайғының қара бұлтын үйірді. Бірақ, өзі қанша қиындық көріп жүрсе де өзгенің қайғысымен бөлісіп, ұлты мен ұлысына бөлмей бауырларына баса білді. Тецуро Ахико да солардың бірі. Дәм-тұзы таусылмаған Тецуро Ахикоға бүгінгі бейбіт күнді көру жазылған екен. Қазақтың «Қырық жыл қырғын болса да ажалды өледі» деген сөзі осындайда айтылатын болса керек. Ақбота ӘБІЛТАЙ

www.nurastana.kz11Сәрсенбі, 8 мамыр 2013 жыл

ҒИБРАТ

Ой мен с�зді �демі штастырып, шынды� пен астарлы а�и�атты� жігін жымдастырып айта білген �арымды �аламгер, е� бастысы лт дегенде тартынып �алма�ан асыл азамат – Сейда�а�, Сейдахмет Берді� ловты� �ашанда ж�ні б�лек.

Болмысыны� ерендігімен мінезіні� �р алуандылы�ы-мен де есте �ал�ан Сейда�а� 1986 жылды� желто�сан ай-ында «Жалын» баспасына директор болып келді. Б рын�ы басшымыз %алдарбек Найманбаев а�жар�ын адам еді. «Алмай, бермей атан�ан мырза жігіт» деп Жарас�ан а�ын ()бдірашов) айт�андай, к�ш жерден к�рсе, жанына ша�ырып, ар�а�нан �а�ып, жа�дайы�ды с рап, а�сары ж+зі н рланып шы�а келетін. Сондай с�тте бір рухани к+ш бойы�ды билеп, ол кісіге +йірсектей беруші едік.

С�йтіп, бей�ам тірлікпен ж+ргенде, Желто�санны� ыз�ары жанымызды шыр�ыратып, т�німізді темірдей �ыздырып, б р� ете т+сті. Жастар таянышсыз �алмасын деп, баспада�ы +лкен-кіші ала��а �арай бет алды�. Абай да��ылы мен %аныш С�тбаев к�шесіні� бойында�ы а�ылып бара жат�ан бозбала мен бойжеткендерді� легі тас�ын суды еске т+сіреді. Ж+здері бал-б л жанып, +лкен ЦеКа-ны� алдында�ы мінберде т р�андар�а наразылы�тарын білдіреді. 3лт +шін ешн�рседен тайынатын, �аймы�атын т+рлері жо�. Мінберден «шешендер» бірінен кейін бірі с�йлейді. Жастар сес к�рсеткендерді� с�здеріне �арсылы� танытады. С�здерін б�ліп, келдек-келдек �ар ла�тырады. Кейбір �ызу�анды жігіттер ба�ана басында �а�сап т р�ан дауыс к+шейткіштерді біріні� иы�ына бірі шы�ып, ж лып-ж лып тастайды.

Апатты� к�кесі кешке �арай болды. Ол б�лек ��гіме. Е� �иыны кейбір �з �андастарымызды� партия саясатын �олдап, лт рпа�ына �арап, бейпіл с�йлегені болды. Оларды� к�бі кейін �ар�а ауна�ан т+лкідей бір аунап т+сіп, б�рін М�скеуге, одан �алса ана�ан, мына�ан жауып, «Мен де Ыбыраймын»,– деп шы�а келді. М ны неге айтып отырмыз? Бірлігі мы�ты «мыз�ымас» елге т+скен сызат, зерделі жандарды� ж+регін шо�тай �арыды. Олар алып

кел, шауып келдерді� тірлігіне жиіркенішпен �арады. Тіпті бетті к+йдіретін жалын лаулап т р�анда б л �алай, деген бірінші адам – Сейда�а� екенін ж рт біледі. Айттым бітті, кестім +зілді деген +стемдік Желто�сан �асіретін ту�ыз�аны м�лім.

Сол �асіретті к+нні� т+нінде Алматы �алалы� партия йымыны� +лкен жиыны �тіп, о�ан барлы� мекемелерді� тізгінін стап отыр�ан, халы�тан б рын партия�а сеніп, соны� �арарын айбын к�ріп, б лжытпай ж+рген басшылар жиналады. Айт�аны болып, дегеніне жетіп, мейманасы та-сып, �бден кекірігі аз�ан, с+йенерім � дай емес, М�скеу деп білетін атеист бірінші хатшы Шулико «%аза� лтшыл!»,– деп рандатады. )шейінде ыр�алып, жыр�алып, кісілігі басынан асатын бауырларымыз оны� с�зін � ла�тарына «� йып», яттары «оянып», к�здері ба�ырайып отыра береді. Ж�н-а� деп желіп ж�нелгендер де табылады. Сол с�тте «3лтыма ж ��ан �ара да� ма�ан неге ж �пауы ке-рек!» – деп Сейда�а� айбат шегеді. Бая�ы бабаларыны� басынан с�з асырмайтын �асиетімен, басын бастырмайтын +лгісімен орнынан шып т ртып:

«Хал�ыма жала жаппа�ыз, рпа�ты жазы�сыз кін�лама�ыз, с � сауса�ы�ызды шошайтпа�ыз!» – деп бомба болып жарылыпты. Жайшылы�та�ы батылды�пен салыстыр�анда мынау на�ыз батырлы� емес пе?!

Ке�ес д�уірінде т�мендеу мекеме тізгінін ста�андарды� м�шинесі бірден бірге ауыс�ан салдыр-сала�, бір к+н ж+рсе, он к+н т рып �алатын еді. Басшы деген дардай атына к�лігі сай келе бермейтін. Сейда�а� бір к+ні �ыры� � рау «Волга» к�лігіні� б зылып �ал�анын айтып, мені� а� «Жигулиіме» ая� арт�аны бар. «Кіші ЦеКа-�а �арай тарт, Желто�сан к�терілісіне байланысты М.Соломенцев �атыс�ан бюро �тетін к�рінеді. Мен бюро м+шесімін �ой», – деді.

)лден уа�ыттан кейін �рт с�ндіргендей болып келді де, «Бізді� бауырлар�а а�ыл �ашан кірер екен!? М.Соломенцев к�сіле с�йлеп, Шуликодан асып т+сіп, лт жастарына лтшыл деген айып та�ып, �ара к+йе жа�ып жатты. %ызмет

Семсер Сейдағаң

+шін �кесін мытатын, �ашан к�рсе� жіп шында ж+ретін, бас�аны �ойшы �зімізді� мансап�ор �андастарымыз оны �олдап, «)тте�, �олыма т+ссе �ыл�ындырар едім, буын-дырар едім», – деп буыр�анды. Соломенцевке жа�ынды, жа�ымпазданды. Шыдамадым. )лгі бірінші хатшы Серік )бдірахманов�а �арап, ана тілімде: «Ей, Серік, сендерді� бастары�ны� дымы �лі кеппеген екен», – дедім. Соломенцевті� к�зі ба�жа� ете т+сті. Серік мені� с�зімні� тігісін жат�ызып айтты-ау шамасы, м�скеулік эмиссар сабасына тез т+сті. Ішімнен: «)бдірахманов ата� жа�сы екен, текті жерді� баласы екенсі�-ау!», – дедім. Мен б рын ол жігітті онша �алай �оймайтынмын. Осыдан кейін аза-мат ретінде ба�алап, к�шелілер �атарына �остым. С�зді� �адірі кеткен заманда, с�зді т+сінуді� �зі бір �анибет емес пе?!» – дегені �лі есте.

И�, мен Сейда�а�мен ат +стінде ж+ргенде, я�ни бет �аратпайтын, айт�анын екі етпей орындайтын, талайды шарапатымен шарпып, �ам�орлы� жаса�ан газет редакто-ры, баспа директоры кезінде емес, ауыр сыр�ат �анжардай �адал�ан т ста а�алы-інілі �арым-�атынаста болдым. Тіпті к+н сайын к�ріспесек, бірімізді-біріміз іздейтін едік. «Сен �ашан келер екен деп, К+л�т�й екеумізді� к�зіміз т�рт болады. Асты�да к�лігі� бар �ой, ренжімесе�, сенбі, жексенбіде де бір со�ып кетіп т рса�шы. Мына т�рт ке-реге бізді жалы�тырды. %аза�ы тірлікті, �аза�ы ��гімені, �аза�ы ж+ріс-т рысты, �аза�ы ізетті а�саймыз. К�п ж рт �ол +зіп бара жатыр, �ызметте ж+ргенде екен �ой, б�рі айналып +йірілетіні. «Сізді� табаны�ыз�а кірген ш��ге, мені� ма�дайыма неге кірмейді» – дейтіндер к�п еді, енді жо� еді деуге тура келеді. Fткінші екен б�рі, алдамшы екен б�рі!» – деп сыр�аты жанына бат�анда тарынатын.

Артынан рухы мы�ты адам �ой, жадырап, езуіне �демі к+лкі +йіріліп, дидары ажарланатын. «)лгі Айтматов хабарласпай кетті!» – деп �лемді шарла�ан жолдары, спортты� на�ыз ж лдыздары, ауылы, инабатты інілері туралы ��гіме айтып, кітаптарыны� кейіпкеріне айнал�ан �аза� жігіттерін ма�тан ететін.

Fмірден озарынан бір к+н б рын барсам, ал�ынып жатыр екен. )ре�-�ре� тыныс алады. «)лгі Айтматов хабарласты, – деді демігіп, – бір мы�ты д�рігер жіберетінін айтты. «Жа�сы боласы�. Жігері�е жігер �осады», – деді Шы�а�.

«Айтматовты� д�рігері келсе, За��ар екеуі�ні� е�бегі� жанар еді», – деп езуіне �демі жымиысын �келді.

...Тал бесіктен жер бесікке арулап тапсыр�ан к+нні� ертесіне Сейда�а�ны� +йіне бардым. К+л�т�й же�гем к�з жасын к�л етіп �арсы алды. «А�а� жо�, С�ке� жо�!» – дейді еріні ерініне тимей. % діретті Сейда�а�а с+йенген жан еді �ой. Жар сыйлауды�, оны� +стіне айы�пас дертке шалды��ан жан жолдасын ала�ан�а салып, стауды� +лгісін к�рсеткен �аза�та ер адамдар санаулы.

Соларды� ішінде а�ын %уанды� Ша��ытбаев пен жазу-шы Сейдахмет Берді� ловты� +лгісі б�лек болатын. Оны �аза� медицинасыны� алыптарыны� бірегейі Ишанбай %ара� лов аузынан тастамайтын еді.

Fмір-ай! Сен неткен �амшыны� сабындай �ыс�а еді�? %адірлі Сейда�а�ны� ж дыры�тай ж+регі то�тап, о д+ниелік бол�алы да жиырма жыл�ы таяп �алды, �зі жо� болса да, рухы йыт�ан �аламгер 80-ні� белесіне шы�ты. О�ан т�гілтіп жыр арна�ан Т ма�а� да жо� �азір арамызда. К��ілге медет, ой�а �уат, оларды� артында �ал�ан рухани м расы.

Сейда�а�ны� 1987 жылы шы��ан «Арба�ан мені бір си�ыр», одан кейін жары� к�рген екі томды�ын к��ілге медет етемін. %олта�басын �айталап о�ып �оямын. Соны� бірі мынау еді. Бір кітабына «С+леймен ініме! %аза�ты� намысына намыс �осса – деген �ам-�арекет. Ноябрь, 1987 ж.» деп �ол �ойыпты. Осы кітаптарын пара�тап отыр�анда «Мені� лы бейтанысым» деп, Габриэль Маркес туралы жаз�анын о�ы�анда, Шы�а деп Шы��ыс Айтматовпен с�з жарыстыр�анына ку� боласы�. «Кайнозой аршы-лып жатыр» деген болмысы б�лек д+ниесіне +�ілгенде, Шера�а�ны� тірлік тынысын �р �ырынан танисы�.

Осылайша лылармен иы�тасып ж+рген Сейда�а�ны� бар м расын �ашан кайнозойдай аршыр екенбіз деймін. «Жа�а �асырмен бірге келесі� бе сен?» – деп еді Т ма�а�. Жа�а �асырда асыл а�аны� рухын �алай жа��ырта алар екенбіз? Fзіне �ана т�н с�з саптауын, ой �рбітуін ме�геретін к+н �ашан келер екен, �лде желе жорытып ж+ре беріп, Сейда�а�ны� кім бол�анын кейінгі рпа��а жеткізе, лы�тай алмай ж мба� к+йінде �алдырып алып, ят�а батар ма екенбіз деп те к+м�нданамын. Е-е, бой жетсе Сейда�а�ны� ой �лемі шан-те�із �ой. Оны� б�рін айтып тауысу +шін жо�арыда айт�анымыздай эссе емес, бірнеше том кітап жазуымыз керек. «Сиырлы ауылды� с рмергені» деген новелласыны� со�ын «–Уа, д+ние-ай! – деп салды» – деп ая�та�ан екен. Біз де «– Уа, д+ние-ай!» дейміз. Осы «уа, д+ниені�» астары �алы� болып т р-ау! Астарын ашса�, %аза� журналистикасыны� шонжары, алтын са�асы шо� бола берер еді. Жас журналистер жазуды� +лгісін, та�ырыпты ойнатуды� ж�н-жосы�ын т+сініп, т+йісер еді. Сүлеймен МӘМЕТ

12www.nurastana.kz

Сәрсенбі, 8 мамыр 2013 жылСЫРЛАСУ

Сұлу іздеудің сергелдеңі Көктем. Жастық. Махаббат. Шіркін-ай, бір-бірінен бөле-жара қарауға болмайтын егіз ұғымдар ғой... Осындайда еске түседі албырт жастық шақ деген... «Нұр Астана» газетінен Серікқали Мұқашев ағамыздың «Қыздар сұлу көрінер қараңғыда...» атты мөлдіретіп жазған естелігін сүйсіне оқып шыққаным сол-ақ екен, өзімнің де осыдан он шақты жыл бұрынғы «серілігім» есіме сарт ете қалғаны...

Сонымен, �ойшы, не керек, ж�рт �атарлы �сем Алматы�а ауылдан ал�аш келген �арадомала�ты� екінші к�ні... Біз де �атарымыздан �алмай студент атануды армандап келгенбіз. Бейтаныс �ала...

Кеш �арая бес �абатты �йді� т#ртінші �абатынан алша� басып есік алдына шы�тым. Шілі�гір шілде айы �ой. Ай-нала жап-жасыл. Абай к#шесімен зу-зу #тіп жат�ан к#ліктерде есеп жо�. %ызы�а да �ыз�ана �араймын. Б�рын-сонды м�ндай к#п м�шине к#рмегенмін �ой. Анадай жерде т�р�ан орынды��а от-ырдым. Жан-жа�ыма ауы�-ауы� к#з тастаймын. Аузымда темекі. К#к т�тінді ��шырлана сорып �оямын. %андай темекі дейсіз �ой? «%аза�стан»! И�, �азіргі к�ні �ойшыларды� #зі шекпейтін шылым. Ау-дан орталы�ынан сатып ал�ан темекім де бітуге айнал�ан. «%ой, – дедім #зіме-#зім к�бірлеп. – Бас�а шылым алайын, �ят болар... *лкен �аланы� жігіттері м�ндай темекі шекпесе керек».

Д�кенге �арай о�тала бергенімде, сы�ылы�тай к�лген �ш �ыз жанымнан #те бере кілт то�тай �алды. Мен селк еттім... Енді ше, орысша нашар білемін. Ал б�лар �аланы� �ыздарына ��сайды. Орысша тіл �атса �айтем? Ма�ан �арай жа�ындап келе жатыр. Темекімді ла�тырып жібердім. С#йтіп, б�л �ыздар не айтар екен дегендей олар�а �арай �мсына т�стім. «Ана сары шаштысы �демі екен» деймін іштей. Іле-шала: «Жо�! Ана �араторысы да с�йкімді-ау. Ал �шіншісі...»

– «Привет!» деген с#зден селк еттім та�ы.

– Привет (Б�лай амандасуды білеміз �ой енді)!

– Можно с вами познакомиться? – Можно... *шеуі жапатарма�ай:– Аселья! – %�ндыз! – Айнаг�л! – деп �олдарын �сынды.

«%ап, #з есімімді емес, бас�а ат айтай-ын...»

– Е-ербол! – Очень приятно! *ндемедім. Кейін ары �арай �аза�ша�а

к#штім: – И�, �ыздар, �айда жол тартты�дар? – Паркке бара жатырмыз. – %аза�ша

тіл �атты. %уанып кеттім. – Ендеше, мен де барайын, біра� �азір

с�л к�те т�ры�дар, киініп шы�айын...– Жа�сы...*йге кіріп, шашты ж#ндеп тарап,

�ыры сын�ан шалбарымды, к#йлегімді киіп, жан�алтама а�ша салып сырт�а беттедім. К#з алдымда �лгі сары шаш-ты �ыз. %иялдап �оямын: «Шіркін, екеуміз ��ша�тасып саяба�та �ыдырып ж�рсек...»

Подъезден шы�а бере мелшиіп т�рдым да �алдым... Сары шашты Аселья да жо�, %�ндыз да к#рінбейді, тек... Айнаг�л �алыпты. Іштей �лгі екі �ызды� бірін �алап т�рсам да, сыр бермедім. Екеуміз ая�дай басып «Family» саяба�ын бет-ке алды�. С#йтсем, ол да мен сия�ты о�у�а т�су �шін ауылдан келіпті. Аселья (д�рысы <сел �ой) мен %�ндыз �пкелері екен.

Саяба�ты бір айналып шы��ан со�, Айнаг�лді �йіне дейін шы�арып салдым. Жа�ын ма�да, д�рысы 6-ша�ын ауданда т�рады екен. Ая�ымды ілбіп басып �йге �арай бет алдым. >рекпіген к#�іл саба-сына бір-а� т�скендей...

* * *Ол кезде �ялы телефонды екіні� бірі

�стай бермейтін. Ж�не ол студентте �айдан болсын. Бар ермегіміз �йдегі телефон. Айтпа�шы, мен #згелердей жата�ханада емес, �пкемні� �йінде т�рдым. %олым бос с�тте кез келген н#мірді ойдан теремін де, ар�ы жа�тан �ызды� даусы естілсе, танысу�а талпы-

нып, елп ете �аламын. Міне, та�ы да бір н#мірді тердім... Сы��ырла�ан дауыс, к�міс к�лкі... %�ладым да �алдым... Ш�йіркелесе кеттік. Бай�аймын, ол да танысып-білісуге кет�рі емес секілді. Біршама ��гімелескен со�, Айымнан (есімін #згертіп алдым):

– %ай ауданда т�расы�? – деп с�радым.

– «Тауг�л-3»-те т�рамын. – Білемін �ой, – деймін ��дды

�аланы� баласындай-а� ма��аздана. С�л �нсіздіктен со�:

– Б�лкім, кездесерміз? – %арсы емеспін...«Шіркін, неткен дауыс, неткен к�лкі»!

К#з алдыма с�лу �ыз елестеп, т�тті �иял�а батамын...

Арада бірнеше ай #тті . Мен #з «с�йіктіммен» тек телефон ар�ылы с#йлесіп ж�рдім. Неге екенін �айдам, �йтеуір Айыммен кездесуді� с�ті бір т�спей �ойды. Бір-бірімізді� даусымыз-ды бір к�н естімесек, са�ынатынды, тіпті �ыз�анатынды шы�арды�. Та��а дейін телефон т�т�асын босатпа�ан к�ндер де болды-ау.

И�, «�ашы�ыммен» кездесуді� с�ті т�сті-ау, �йтеуір бір к�ні. <деттегідей сы�иып киініп алып, «Тауг�л-3», �айдасы�?» деп тартып кеттім. %азіргідей �ялы телефон жо� �ой. Оны жо�арыда айттым. Келісім бойынша ол мені аялдамада к�тіп т�руы керек. Са�ат кешкі 9-да.

Д�л сол уа�ытта жеттім айт�ан жерге. Біра� «с�луым» к#рінбейді. Аялдамада т#рт адам т�р. Екі жігіт, бір �йел... Содан со�... бір �ыз. Е�гезердей... Жауырыны �а�па�тай... «%ой, ол емес! – деймін іштей «с�йіктімді» �лгі �ыз�а �имай. – *йден шы�а алмай жат�ан болар, �азір келіп �алар. Одан да аялдама�а барып т�райын...»

<лгі �ыз ма�ан жалта�-жалта� �арап �ояды. «Егер осы болып шы�са ше?! – деймін к�бірлеп». Ойым астан-кестен. Осылай ойланып т�р�анымда ту сыр-тымнан:

– Атымтай! – деген дауыс естілді. Ж�рек л�п ете т�сті. «И�, �ашы�ым келді...» Жалт �арадым да, та�ы да мелшиіп т�рып �алдым...

Атымтай ЖОМАРТ Әр таңның өз ымырты бар

Полат АЛЕМДАР:

«Көкжалдар мекені» cериалының бас кейіпкері Полат Алемдар – бар өмірін Отанға қызмет етуге арнаған тұлға. Тəкəппар мінезімен, тұрақтылығымен, көзсіз ерлігімен Полат Алемдар көрермен көзайымына айналды. Алемдардың əрбір айтқаны қанатты сөзбен астасады. Қанатты сөз – өмірдің өзі, ойшылдың көзі. Оқырманға солардың ішінен іріктелгендерін ұсынып отырмыз.

– >мір с�ру �шін жалынбады�, енді #лім �шін де жалынбаймыз.– А�ылды адамдар жа�аша пікірді тал�ылайды. %арапайым адамдар �орытындыны

тал�ылайды. Кішкентай адамдар бас�а адамдарды тал�ылайды.– Таныма�анымнан емес, �ате таны�анымнан �ор�амын.– %ателікті� �ай жерінен #згерсе� да аз�ын дейді.– Шектеулерді білу біраздан кейін #летін адамдай #мір с�рген секілді.– %анымен бауыр бол�аннан, жанымен бауыр бол�андар�а ма�ыз беремін. Жанымды

��т�ар�анды емес, мен �шін жанын беретін, мен де ол �шін жанымды аямайтын адамды бауырым деймін.

– <р та�ны� #з ымырты бар.– Бала �кесіз #суі м�мкін, анасыз #се алмайды. Бізді� анамыз – Отан!– Ж�ма�тан г�л алып тоза��а еге алмайсы�. Тоза� отымен ж�ма�ты жа�а

алмайсы�. – >мір шахмат т�різді. 64 торды� сыртында бола аласы�, пешкі де боласы�. Мат та

�ойылады. – Шиб#рі т�різді досым бол�аннан, арыстан секілді д�шпаным болсын!– Мар��мдар�а тірілер к�н сайын халуа жеп ж�ргендей к#рінеді.– Дауыл �аншалы�ты �атты т�рса да, жазмыштан алатыны тоза� �ана.– Отан дегеніміз – арыстан �лдар мен оларды д�ниеге �келген арыстан аналар.– Отпен ойна�ан не �олын, не #зін к�йдіреді.– К�н т#беден т�ссе, к#ле�ке ая�ымызды� астында �алады.– К#кжал�а а�ыл та� ат�ан�а дейін керек.– Білмейтін іске араласса�, бір н�рсе�ді жо�алтатыны� аны�.– %ыран жемтігін #лтірмес б�рын к#кке к#теріп, т#мен тастап жібереді.– %ыран �ас�ырды �ой секілді к#рсе, бірден жерге шаншылады.– Б�рі ж�ма��а баруды армандайды, біра� ешкім #лгісі келмейді.– К#кжалдар мекенінде із кескі� келсе, к#кжал терісін жамылу�а тиістісі�.– К�н жо� жерде к#зілдірік киген адаммын.– Бір жерде кішкентай адамдарды� к#ле�кесі �л�аятын болса, демек ол жерде к�н

бату�а таяу.– >мірде жаса�ан т�жірибелерім – жаса�ан �ателіктерімні� жиыны.– 30 жылы ���ы�ы таптал�ан�а «сабыр» деме.– Біреу сені алдаса, б�л – оны� кін�сі. Егер сол адам сені бірнеше рет алдаса, онда

б�л – сені� кін��!– Еш�ашан біреуді� �мітін �збе. Б�лкім, б�л оны� со��ы сенгені шы�ар.– Досы� – досым, д�шпаны� – д�шпаным.– *лкен к�ш �лкен жауапкершілікті �ажет етеді.

Әзірлеген Абай ОТАР

www.nurastana.kz13Сәрсенбі, 8 мамыр 2013 жыл

ҚОЛТАҢБА

9 мамыр. «Қасым» – көгілдір экрандаХалық Қаһарманы Қасым Қ а й с е н о в т і ң Ұ л ы О т а н соғысындағы жанқиярлық ерлігі ел арасына аңыз болып тараған. Таратқан да Батырдың өзі . Себебі , Қасым ағаның партизан жорықтарындағы қолға алған қаруы бейбіт күнде қаламға айналып шыға келді. Соғыс тақырыбындағы деректі дүниелерді мөлдіретіп қағазға түсіргенде Батырдың алдына түсет ін қаламгер с и р е к - т і . Қ а й с е н о в т і ң «Партизан жорықтары» мектеп бағдарламасына енген, яғни Қасым ағаға еліктеп, жазушы болғысы келетін де, жауынгер болғысы келетін де бүлдіршіндер жетіп артылатын.

�айсеновті� боямасыз бейнесі к�ркем �дебиетте толы��анды жасалды, енді кино тіліне �ашан к�шіріледі деп ж�рген ж�ртшылы� жа�ында ел рухания-тына �осыл#ан бір �лес ретінде т�рт сериялы «�асым» фильмімен �ауышты. �ауыш�анда Астанада#ы «�азмедиа» орталы#ында жа�а к�ркем фильмні� т�саукесер р�сімі #ана болып �тті. Енді (лы Же�іс мерекесі �арса�ында к�рермен тал�ысына �сылма�. Т�саукесерге жинал#ан елімізді� м�йіздері �ара#айдай-�ара#айдай кино мамандары, шы#армашыл ода�тарды� �кілдері, зиялы �ауым к�ркем фильм туралы тол#а�ты ойларын орта#а салды. Фильм кадрлары негізінен Ресей мен Украина жерінде т�сірген. Батырды� елге деген са#ынышы, жан алысып, жан беріскен �рыс даласында#ы бір с�ттік тынышты�та#ы «ту#ан жерді� к�корай шал#ынын басып ж�ретін т�стері» �иял#а ��рыл#ан. �иял#а ��рыл#анда та�ырып шекарасынан шы#ып кететін кадрлар емес, «ж�рекке жылы тиетін» орайы келген оралымдар. Шынды#ына келгенде �асым а#аны� майдангерлік #�мыры Ресей, Украинаны� ��нарлы топыра#ы, �ара#айлы ну ормандарымен біте �айнас�ан. Ел басына к�н ту#анда ке� байта� Ке�ес ода#ы – б�рімізді� орта� Отанымыз бол#ан еді #ой, б�лісетін де ешн�рсе жо�-ты. Сол халы�тар бірлігі мен досты#ыны� ар�асында (лы Же�істі� т�тті д�мін татты�. Орыс хал�ында «м�ндай со#ыс б�рын-со�ды болма#ан, ендеше м�ндай Же�іс те бол#ан емес» дейтін �анатты с�з бар. �алай дегенде де, б�л фильм Же�іс мерекесі �арса�ында#ы �лкен жетістік.

Т�рт сериялы к�ркем фильмді д�ниеге �келуге «�аза�стан» РТРК, КТК, «Бірінші арна Еуразия» телеарналарымен �оса Ресей, Украина телекомпа-ниялары �атыс�ан. Алапат со#ыс�а араласуы ж�не белсенділік пен ерлік к�рсетуі жа#ынан славяндардан кейінгі т�ртінші орынды иемденетін �аза� хал�ыны� �лесі тура со#ыс та�ырыбына келгенде с�л-п�л кемшін тартатын да т�ратын. 6лия мен М�нш�к, Бауыржан#а �атысты кинокартиналарда болмаса, былай#ы фильмдерде жан-жа�ты к�рсетіле бермейтін. «�асым» сол ол�ылы�ты� да орнын толтырма�. «�асымды» �згелермен �осарланбай неге �зіміз т�сірмедік, фильмге сценарий жасатын адам �зімізден табылмай �алды ма?» деген секілді б�ра тартатын с�ра�тар б�л жолы да алдымыздан кесе-к�лдене�деп шы#а келген. Олар#а да толы�тай жауап берілді. Кино-сценарийге бір тиын да �алама�ы талап етпестен ресейлік Андрей Курейчик деген азамат аса ыжда#аттылы�пен тез уа�ыт аралы#ында жазып шы#ыпты. Керекті материалдарды �асеке�ні� т�л шы#армаларынан ал#ан, интернеттегі м�ліметтерге с�йенген. Сценарий жаты�, басы арты� эпизодтардан ада, т�рт б�лімнен т�ратын туындыны� к�з алды�нан �алай �те шы��анды#ын да а�дамай �аласыз. Кино саласында#ы белгілі есім, ресейлік режиссер Леонид Белозоровичті� де к�п ізденгендігі, Батыр бейнесін сомдауда#ы ешкімге ��самайтын дара �олта�басы аны� а�#арылады.

К�ркем туындыны� шынды�пен �ріліп, �з к�рермендерін табуына В.Гостюхин, М.Евланов, А.Лыков, А.Петров, М.Луговая сынды танымал актерлер ауыз толтырып айтарлы�тай �ома�ты �лес �ос�ан. �асым р�лін елордада#ы �.�уанышбаев атында#ы саз-драма театрыны� белгілі актері �уанды� �ысты�баев сомдайды. �уанды�ты� б�л – кинода#ы тырна�алды туындысы емес. Ол б�#ан дейін де бірнеше к�ркем фильмге т�сіп, к�рерменні� с�йіспеншілігіне б�леніп те �лгерген.

–�асым а#аны� бейнесін жасау, �зім бала к�німнен шы#армаларын аса с�йіспеншілікпен жаттап �скен партизан-жазушыны� шынайы т�л#асын экран#а алып шы#у ма#ан о�ай бол#ан жо�, – деп а#ынан жарылады �ысты�баев, – Іріктеуден с�рінбей �ткен со� �скери казармада екі ай дайынды�тан �ттім. О� д�ріні� иісін жа�ыныра� сезіндім, окопта#ы жауынгер-лер таби#атына барынша тере� енуге тырыстым. Тіпті режиссерді� талабына с�йкес он келіге дейін ары�тауыма тура келді…

«�асым» 9 май к�ні «Бірінші арна Еуразиядан» т�рт сериясы т�гелдей к�рсетіледі. Киногерлерді� елге сыйла#ан �лкен сыйлы#ыны� бірі осы. Аққұм ТЕҢІЗБАЙ

Ежелгі ел тарихынан терең тамыр тартатын ұлттық бағалы бұйымдарымызды, өткенімізден сыр шертетін жәдігерлерімізді Қазақстанның әр өңірінен жинап, толықтырып, жаңаша қырынан жандандырып, жаңғыртып және соларды кәдесый ретінде ұсынып, көпшілік үдесінен шығып жүрген айтулы компаниялардың бірі – «Әдемі -Ай». 2000 жылдан бері төл туындыларымызды насихаттау мақсатымен, тиянақты әрі нәтижелі еңбек етіп келеді. Жақында аталмыш компания түрлі металл қоспаларынан құйылып, алтын, күміс жалатылған, көрген жұрттың көз жауын алатын жаңа жәдігерлермен Астанада «Ұлт жауһары» атты көрме ұйымдастырды.

«Әдемі-

Ай» әле

мі(лтты� компанияны� �станымы

– �аза� хал�ыны� к�не м�раларын, этнографиялы� заттарын, зергерлік б�йымдарын байыр#ы �алпында са�тай отырып, заман талабына с�йкес �айта жа�#ыртып, ел игілігіне жарату болып табылады.

«(лт жауCары» к�рмесіне XVIII-X I X # а с ы р д а � о л д а н ы # а н з е р г е р л і к б�йымдармен �оса � а з і р г і з а м а н # а л а й ы � т а л # а н к�десыйлар �ойылды. С о н д а й - а � , « Н а у -рыз», «Жеті �азына», «Ерто�ым» картиналары-на да ж�рт аса �ызы#ушылы� таныт-ты.

Алдымен к�рермен назарына ме-талл флэш-карталар �сынылды. �олданыста#ы сан т�рлі б�йымдарды �лтты� на�ышта жасау – на#ыз �йлесімділік пен жо#ары тал#амды талап ететін шаруа. USB ф л э ш - к а р т а л а р д ы �лтты� саз аспаптар �лгісінде ж�не �сем ою-�рнектермен �рлеп, металл мен резе�ке т�рінде шы#ар#ан.

�ост�мсы� ж�зіктер, �демі білезіктер мен ��іржиектер к�з жауын ала-ды. Білезікті� к�лемі, пішіні, �шекейі �ралуан. О#ан асыл тастармен �оса алтын-к�міс жа-латып, ыжда#аттылы�пен со#ыл#ан. М�нан бірнеше #асыр б�рын#ы білезіктерді� негізгі �лгілерін, ерекшеліктерін са�тай отырып, б�гінгі технологиямен �ндірген бірнеше т�рі �сыныл#ан.

Ж�з пайыз жібектен жасал#ан т�рлі-т�сті орамалдар да к�десыйлар топтамасын толы�тырды. Орамалдар-да ��іржиек, ��да#и ж�зік, шашбау, шолпы, ша�ыра�, Астана, Б�йтерек, А�орда суреттері бейнеленген. Б�л топтама#а ерлерге арнал#ан мойын ора#ыштар, галстуктер, же�т�ймелер де енгізілді. «6демі-Ай» компаниясыны� шы#ар#ан орамалы �згеше. Б�гінде ер азаматтарды� мой-

ын ора#ыштары �лкен с�раныс�а ие.Келесі бір ж�дігерлік топтама –

елімізді� ��ірлері мен �алаларыны� тарихына арнал#ан таба�шалар. Олар-

да А�тау, Талды�ор#ан, Шымкент, Тараз �алаларыны� б�гінгі

бейнесі бейнеленген. « Ж е т і � а з ы н а » ,

« Е р т о � ы м » , « Н а у р ы з » к а р -т и н а л а р ы м е н «�аза�стан тари-хы» таба�шалары да – т�н#ан тарих. Оларда – ж�йрік ат,

�ыран б�ркіт, ��май тазы, берен мылты�,

�анды ауыз �а�пан, майлан#ыш ау, �ткір

кездік сия�ты �лтты� д�ниетанымында#ы жеті

�азына, ер-азаматты� сенімді серігі бол#ан – ж�йрік атыны� жабды�тарын сипаттал#ан. Айта кетерлігі, этно-дизайнер Аманжол Найманбайды� «�аза�стан тарихы» атты таба�шасы кешті� VIP келбетіне айналды.

–Б�гінгі сіздерге к�рсетіп отыр#ан к�десыйларымыз

– бізді� дизайнерлер тобыны� со�#ы алты ай

к�лемінде жаса#ан е � б е к т е р і н і � ж е м і с і . Б і з

�азір м�ражайда т � р # а н б а й ы р # ы б�йымдарымызды жа�#ыртып, негізгі е р е к ш е л і к т е р і н са�тай отырып, за-манауи н�с�асын жа-сауды �ол#а алды�.

� о р ж ы н ы м ы з д а 6 0 0 - д е н а р т ы �

к�десый т�рлері бар. «6демі-ай» м�ражайында мы�нан астам ж�дігерлер жинал#ан. М�ражай ке-лем деушілерге тегін �ызмет к�рсетіп келеді. Б�гін сол м�ражайда#ы к�не ж�дігерлерімізді� бір б�лігін #ана осында алып келіп отырмыз. Алда#ы шілде айында Астанада#ы орталы� м�ражайда к�не ж�дігерлерімізді назарлары�ыз#а толы� �сынатын боламыз, – деді «6демі-Ай» компаниясыны� президенті Бахарг�л Т�леген�ызы.Дана ЖҮНІСБЕКОВА

14www.nurastana.kz

Сәрсенбі, 8 мамыр 2013 жылЖеңісті жақындатқан к ліктер

1940 жылы А�Ш армиясына жолсызбен ж�ретін, барлау�а �олайлы м�шине керек болды. Сол кездерде тендерді �тып ал�ан Willys-Overland Motors фирмасы осы талап�а жауап беретін Willys MА к#лігін �сынды. Америка екінші д�ниеж�зілік со�ыс�а кірген кезде осы к#лік жаппай шы�арыла бастады, 1942 жылы Форд компаниясы – Willys MВ м�шинесін #ндірістік желіге �ойды.

1942 жылдан т�рлі �лгідегі «Виллистер» КСРО-�а келе бас-тады. Б�л к#лік командирлік-барлау �ызметінде, зе+біректерді тасымалдауда жа�сы жа�ынан к#рінді. К#птеген Виллистер-ге пулеметтер мен бас�а да атыс �арулары орнатылды. Т#рт до+�ала�ы да тартатын ша�ын к#лікті+ моторы 2,2 литрлік, �уаты 54 ат к�шіне те+ еді. Са�атына 105 ша�ырым жылдамды�пен �оз�алатын. Со�ыс жылдарында КСРО осындай 52 мы+ м�шине алды.

Америкалы� м�шине ке+ес �скерлеріні+ тамаша к#мекшісі, с�йікті к#лігіне айналды.

1941 года Ке+ес �кіметі ГАЗ ж�не НАТИ сия�ты екі к�сіпорын�а осындай к#лік жасау�а тапсырма берді. Екі айдан кейін �скери сына� ала+ында «ГАЗ-64» ж�не «НАТИ-АР» к#ліктері сына�тан #ткізілді.

«ГАЗ-64» б�секелесіне �ара�анда жа�сы жа�ынан к#рінді. <рі оны жасау арзан�а т�сетін. Оны+ к#птеген б#лшектері «ГАЗ-61» седаны мен «ГАЗ-ММ» �лгілерін шы�аратын зауыттарда дайын т�р�ан. Сонды�тан 1941 жылы «ГАЗ-64» ш��ыл т�рде к#птеп шы�арыла бастады.

Америкалы� Виллис КСРО-�а келгенше «ГАЗ-64» �скерилер �шін таптырмайтын к#лік болды. Тегіс жолда са�атына 90 ша�ырым, жолсызбен 25 ша�ырым жылдамды�пен �оз�алу�а м�мкіндік беретін к#лікке жетер м�шине жо� еді.

1943 жылы жолсызбен ж�ретін жа+а н��салы «ГАЗ-67» к#лігі жобаланды. Мотор �уаты к�шейтілді. М�шинені+ ені �лкейді. Біра� жылдамды�ы т#мендеп, 88 ша�ырым�а т�сті.

1944 жылы «ГАЗ-67» ��рылымы жа�ынан #згеріске т�сіп, Б индексін �осып алды. Халы� тілінде оны «Ешкі», «Чапаев», «б�рге-жауынгер», ХБВ (Хочу быть «Виллисом») ж�не «Иван-Виллис» атап ж�рді.

ДРАЙВ

Екінші дүниежүзілік соғыс алдында Кеңес одағында 272 600 әскери көлік болған екен. Оны былай қойғанда, соғыстың алғашқы апталарынан-ақ халық шаруашылығынан майданға 160 300 мәшине тағы тартылды. Жеңіс жолындағы төрт жылдық ұзақ шайқастарда Кеңес әскеріне төрт доңғалақты көліктер орасан үлкен көмек болды.

«КАТЮША» ЖƏНЕ «ЗИС-6»

1941 жылы 17 маусымда Ке+ес Ода�ында «БМ -13» �уатты реактивті �ондыр�ысы сына�тан #тіп, 21 маусымда оны #ндірістік негізде шы�ару туралы б�йры� шы�ты. Ал 22 маусым к�ні та+�ы са�ат 4-те фашистік Германия КСРО-�а басып кірді. Б�л кездейсо�ты� па, �лде с�йкестік пе? Кейін «Катюша» аталып кеткен �йгілі �ондыр�ы «ЗИС-6» м�шинесіне �ондырылды. Салма�ы 4 тонналы� ж�к м�шинесі «Катюшамен» бірге сына�тан #тті. 1941 жылы 14 шілдеде Рудня �аласында шо�ырлан�ан неміс техникасына Ма-лая Березина #зені жа�асынан «ЗИС-6» к#лігіне

орналас�ан «БМ-13» �ондыр�ысынан бірінші рет �уатты со��ы жасалды.

Катюша тек «ЗИС»-ке �ана орнатыл�ан жо�. Сол кездері �лемдегі ал�аш�ы �ш білікті Studebaker US6 атты америка м�шинесі де к#п пайдаланылды. Со�ыс жылдары Ке+ес Ода�ы осындай 200 мы+ к#лік алды.

«ЗИС-5» к#лігімен салыстыр�анда Студебекер екі тоннадай ж�кті арты� таси алатын. К#лікке жетілдірілген «БН-13Н» ракеталы� �ондыр�ысы да орналастырылды. М�шинені+ �олайлылы�ы сондай, кейбір ж�к к#ліктері 80-жылдар�а дейін �ызмет етті. Со�ыс киноларын к#рсе+із негізінен осы америкалы� м�шинелер ж�реді.

«ЗАХАР»...Ж�к м�шинелері ішінде «ЗИС-5» на�ыз со�ыс к#лігі

болды. Оны жауынгерлер «Захар», «Захар Иванович», «Трехтонка» атап кетті.

«Захар» моторыны+ к#лемі 5,5 литр еді. Lш тонна�а арнал�анымен, ол со�ыс кезінде 5-6 тонна�а дейін ж�к тасымалдау�а жарай беретін.

К#лікті+ кабинасы материал �немдеу �шін фанерден жасалды. Алды+�ы до+�ала�ында тежегіш болмайтын. <р к#лікті жасау кезінде зауыт 124 келі металл �немдеп отыр�ан екен.

Сталин атында�ы зауытты+ ма�танышына айнал�ан, ІІ д�ниеж�зілік со�ыста же+іске жетуге ерен е+бегі сі+ген к#лікті шы�ару 1948 жылдан бастап то�татылды.

«ГАЗ-АА» Со�ыс жылдарында е+ к#п пайдаланыл�ан ж�к к#лігі

«ГАЗ – АА» болды. Халы� арасында оны «полуторка» дейтін. Шын м�нінде ол америкалы� «Форд-АА» ж�к к#лігіні+ жа+�ыртыл�ан т�рі еді. Б�л м�шине со�ыс�а дейін 1932-33 жылдары шы�арыла баста�ан. Кейін КСРО-да�ы Горький автомобиль зауыты бір�атар #згерістер енгізді де, 1933 жылдан желіге �ойды.

1938 жылы к#лікке 3,3 литрлік, �уаты 50 ат к�шіне те+ жа+а мотор салынды. Енді ол «ГАЗ-ММ» деп аталды. Са�атына 100 ша�ырым жылдамды�пен ж�ретін болды. Біра� тасымалдайтын ж�к м#лшері �ш тонналы�тан екі есе аз еді. Сол себептен де жа+а к#лік «полуторка» аталып кетті.

Б�л керемет м�шинелер Ленинград �оршауда �ал�ан кезде Ладога к#лінде м�з �стімен бірінші болып #тті. Азы�-т�лік тасыды. �айтар жолда адамдарды ала �айтты. �иын жа�дайларда, бомба мен снаряд астында к#птеген к#ліктер м�з астына кетті. .

Со�ыс кезінде «полуторка» б�кіл солдаттарды+ ж�регін жаулап алды. Моторы жарты айналымнан от алатын, �ол стартерімен істей беретін, керосинмен де, спиртпен де ж�ретін м�шине талай сарбазды+ #мірін са�тау�а септігін тигізді.

ЖОЛ ТАЛҒАМАЙТЫН КӨЛІК

Бетті әзірлеген Әзиза ӘБДІРАХМАНОВА

www.nurastana.kz15Сәрсенбі, 8 мамыр 2013 жыл

Қашан да әлемді әсем әнмен тербеген халқымыз барлық уақытта да ән салған. Тіпті, сонау сұрапыл соғыс жылдарында да ән шығарып, жауынгерлердің рухын көтеріп , жеңіс күнін жақындата түсті десек қателеспейт ін шығармыз. Елін қорғау үш і н қ а н майд а н ғ а аттанған сарбаздарды жігерлендірген майдан әндер ін ің құд ірет і – жауынгерлердің бойына

қайрат бітіріп, намысын қайрады. Жеңіс күнін сағынған үміттерін үкілей түсті. Соғыс тақырыбына жазылған әндер қазақ тілінде де аз емес. «Күйтабақтың»

атынан сол әндерге шолу жасап өткенді жөн санадық.

КҮЙТАБАҚ

Со�ыс туралы с�з �оз�ал�анда «Кестелі ора-мал» �ні б�рімізді� есімізге т�седі. С�йіктісін �скерге аттандырып, жолын сар�ая к�тіп ж�рген ару са�ынышын кестемен �рнектеп, сарбаз�а жолдайды. М"ны �р жауынгер ма�ан арнал�ан деп т�сініп, же�істі са�ын�ан арманы арта т�седі. А.Лекеровті� с�зіне жазыл�ан М"�ан Т�лебаевты� �ні замана ж�гін к�тере білді. «Жауынгер жарым сен, есі�е ал» деп жаз�ан оюлап хаты бар».

Рамазан Елебековті� «Жас �аза�» �ні де шо�ты�ы биік туындыларды� бірі. +асы�тай �аны �ал�анша со�ысып, �мірін �и�ан майдан-г е р б а б а л а р ы м ы з д ы � ж о л ы н жал�астыр�ан жас �скерлерге, �р �аза� баласына арнал�ан �н б"л. «Ел �ор�а�ан майданда жас арыстан, Т�легендей арты�а �алдыр да-стан. Жас �аза� жатты жауын жаныштап» деп /абиден М"стафин жырла�андай, жас арыстандар ерлігі еш�ашан "мытылма� емес.

+асиетті де де "лы �"дірет – Ана ж�регіне жетер не бар дейсіз? Жан дегендег і жал�ыз "лын майдан�а аттандырып, соны� тілеуін тілеп, жолын сар�ая к�тіп ж�рген арда�тыларды� ниеті Же�іске �лес �осты де-сек, арты� айтпаспыз. Аманжол Ш�мкеновті� с�зіне жазыл�ан Жа�сыгелді Сейіловті� «Ана туралы баллада» �ні талайларды� ж�регін шымырлат�аны аны�. «О, аналар, осындайсы� б!рі� де, Осындайсы� жасы�да�ы, к!рі� де. Сыйынатын болса �мірде �$дірет, Сыйынар ем ана деген т!�ірге».

С�билерді� "й�ысы тыныш болсын деп �з ба-сын �атерге тігетін сарбаздарды� орны барлы� уа�ытта да биік. 2р �адамын а�дап басатын �скери �мірде �ателесуге жол жо�! М"ны а�ын А�"штап Ба�тыгереева да «Солдаттар, �ал�ып кетпе�дер» деп ескертеді. «%ыздарды� &міт, та�дыры, Оран�ан г&лге к�к белдер. Сен-дерге сенген барлы�ы, Солдаттар, �ал�ып кетпе�дер!» деп келетін �демі баллада�а ком-позитор 5мірбек Байділдаев �н шы�ар�ан.

Азаматын майдан даласына аттандыр�ан

Примадонна кітап жазады

Осыдан бірнеше жыл бұрын мемуар жазбайтынын айтып ант-су ішкен Алла Пугачева ойлана бастаған сыңайлы. Мәскеудің «Коммерсантъ» газетіне берген сұхбатында Примадонна былай деп ағынан жарылған:

–Мен бір кездері кітап жазбаймын деп ойлаушы ем. 5ткенімді са�ынумен �мір с�руді �аламайтынды�тан тек б�гінгі к�німмен ж�рдім. Ал �азір ойлап �арасам немерелеріме арнап естеліктер �алдыр�ым келеді.

Ресейді� бетке "стар �ншісі тек кітап жазу�а �ашан кірісетінін жоспарлауда.

Қазақтың «Голливуды» – Kazakhwood!

Таяуда Голливудтың аналогы елімізде де іске кіріспек. Kazakhwood деп аталатын жобаның негізгі мақсаты – отандық өнімдерді осындай атпен шетелге таныстыру.

–Аталмыш жобаны �ол�а алу б"рыннан жоспарда бо-латын. Оны� �стіне Нью-Йорк кино�нер академиясында ал�ан т�жірибеммен б�ліссем деймін. +аза�станда�ы барлы� музыкалы� тауарлар, бейнебаян, театр �ойылымдары, деректі ж�не к�ркемфильмдерді таныстыру�а �олайлы, – дейді продюсерлік орталы�ты� �"рушысы Ба�ыт Аупбаев.

Лана Мәскеуге көшеді

Қазақстандық белгілі скрипкашы Лана жақында мәскеулік атанады. Кезінде Леонид Брежнев тұрған Кутузов даңғылынан пәтер сатып алған музыкант былай деп ағынан жарылды:

–+оныс аударуыма ж"байым Константинні� ж"мысы себеп болды. Костя іссапармен М�скеуге жиі кететіндіктен, осындай шешімге келдік. ;йімді �лі к�рмесем де, жарымны� тал�амына сенемін. Мен �шін д�л �азір отбасым бірінші орын-да. <лымыз Георгий екі жас�а келді. Бала т�рбиесіне к��іл б�лгім келетіндіктен, сахна�а да к�п шы�пай ж�рмін.

Жеңіс әндері жадымызда

�р отбасы оларды� аман-есен оралуын са�ына к�тетіні белгілі. Н�зік �мітті� �ылдай жібін �зіп алмайын деп тілеп ж�ретін асыл аналар мен н�зікжандыларды� ішкі �нін Т.2білхатич �нге �осыпты.

С�зін шы�ар�ан Сырбай М�уленов былай деп тебіренеді: «%айрылмай �алай кетесі�, Хабар-сыз �алай ол то�тар? К�рді� бе оны� к�кесін, Со�ыстан �айт�ан солдаттар?» 2н «Ар�ас�йері� аман ж�р екен» деген бір ауыз с�зді естігісі

келетін �рбір жанны� к��іліндегі с"ра� пен �мітті �атар "штастырып т"р.

Аты айтып т"р�андай, 2.Т�жібаевты� �аламынан туында�ан «Майдан

жыры» с"рапыл заманны� с"сты бейнесін к�з алды�ыз�а �келеді.

Жау�а деген �шпенділік пен �айтсек те же�еміз деген сенім астасып, ерте�ге жетелейді.

«Отаным !мір берді, Ашыл�ан к&н зор майдан. Тас�ындай

$мтыламыз, А�ызамыз жаудан �ан!» М�тінге �нді Б.Ерзакович жаз�ан.

+аза�ты� батыр �ыздарыны� бірі – 2лия Молда�"лованы �нге �оспау "рпа��а сын. Розаны� эстрада сахнасында танылуына жол аш�ан «2лия» �ні �лі к�нге сахналарда шыр�алып ж�р. Сейдолла Б�йтереков нота�а т�сірген 2лия �ызды� рухы �ашан да ас�а�! Жыл �ткен сай-ын м�ртебесі биік! Немесе автор Б�кір Т�жібаевша айтса�, «+лия – ару �ызы сен хал�ымны�, +лия

– батыр �ызы сен хал�ымны�. Ерке �$сы сен даламны�!»

С�зі мен �нін +асым Аманжолов жаз�ан «Дари�а, сол �ыз» �ні де сол кезе�дерді еске т�сіреді. 5мірге деген �"штарлы�, �лім мен �мір арасында арпалыс�ан солдатты� к��іл к�йі... «Келмейді �лгім, келмейді �лгім, %айратым �айда, келші осындайда». Б"л – �мірге �ашы� жауынгерді� жан ай�айы. «Сап�а т"р, а� ниет адамдар, Кел, �осыл бейбітшіл шеруге, Тынышты� жауларын же�уге!»

2білахат Еспаев �нге �ос�андай «Бейбітшілік са�талады»! Н"фтолла Ш�кеновті� с�зімен айтса�, «Халы�тар �мірді �ор�айды, +ділет $ранын �олдайды. Шыр�а�дар, кел достар, !р елде, Бейбіт к&н жасасын !лемде!» Жібек ЕСІМ

Сәрсенбі, 8 мамыр 2013 жылwww.nurastana.kz

Шыбы�пен шауып-шауып шарша ан кезде м�шине ойнайтынбыз. Д�кен с�релерінде �ызылды-жасылды ойыншы� т�гілі, ��дайды! кірсабыны анда-санда бір т�сетін еді ой. "ке! �аладан �келген, к�рші �йді! балалары т�рма�, ересектеріне дейін �ызы�та ан «волганы» дала а алып шы у а болмайды. Ана! айтпа�шы: «Кірлетесі!, сындырасы!. Біреу �а�шып кетсе �айтесі!?! Отыр сосын, сора! а ып, ойыншы ы!ды жо�тап!»

Амал жо�, ж�ртты! балалары сия�ты «темір т�лпарды» �зіміз ��растыру а кірісеміз. *�дай а ш�кір, «запчасть» к�п. "р �йді! ауласында ы ала!�айда а аштан жасал ан «жигулилер» �а!тарулы т�рады. *ызыл-жасыл крышкадан «фар» та ып, антеннасын, рулін сымтемірден �адайсыз. Т�тін шы атын т�рбасына дейін бар. Мін де, �ала ан жа ы!а заулай бер. Сынады, біреу �рлап алады деп �оры�пайсы!, рахат!

"мбебап «запчастыны!» бірі – сымтемір. К�лікті! т�р-т�рін айтпа анда, �осауыздан бастап, кинодан к�ріп ал ан пистолет, автомат�а дейін иіп жасау а болады. Рогатка жасап, сым о�пен тор айларды, �а аз о�пен �ыздарды �ан �а�сатуды! �зі «кайф» �ой.

Ж�мса� ойыншы�тар ойыншы� емес, �йді! бір м�лкі саналатын. Ж�мса� «аю», «�ояндарды!» орны – �она� б�лме, к�рнекі жерде т�рады. «Барбиді!» кім екенін білмейтін бізді! �ыздар к�зі т�здай, жирен шашты орыс �уырша�тар а �аза�ша «Г�лбану» деп ат �ойып, �лдилеп ж�ретін.

*азіргі �арадомала�тар а �арап отырып, �ызы амын �рі аяймын. 9йінде ойыншы� �йіліп жатыр. Ж�мса� ойыншы�, с�йлейтін, жылайтын, �йы�тайтын, тама� ішетін, а�ыр со!ы �жетхана а баратын �уырша�тар, �зі ж�ретін к�ліктер... «*ару-жара�ты!» т�тас �оймасы бар.. Айтса болды, �ке-шешесі аспанда ыдан бас�асын алып беруге �зір. Алайда, е!бектеніп, �з �олымен жасама ан ойыншы�ты! �адірі болушы ма еді?!

И�, �азіргі ойыншы�тар к�зді! жауын алады. «М�шинелері» к�дуілгі к�ліктерден, «автоматтары» шын �арудан аумайды. Даусына дейін д�л келеді. Ал осындай «оригинальный» ойыншы� тапаншасын к�шеде ���ы� �ор аушы а кезеніп, басы б�леге �алып жат�андар туралы да естіп жатырмыз. Ойыны осылды деп осыны айт!

Бізді! бала кезіміздегі ойыншы�тар на ыз ойыншы� еді ой!.. А аштан, сымнан жасалса да... Нұр ИСЛАМ

ОҚЫП КӨРІҢІЗ! ОйыншықМен өзі қараборбай кезі тоқсаныншы жылдарға тап келген қарағыммын. Аштық көрмедік, соғыстан аманбыз, бірақ жұрттың аузынан ақ май ағып отырмағаны да есімде.

Мекен-жайымыз: Астана қаласы, Кенесары көшесі 25 үй, 3-қабат, 308-бөлме

Газетті есепке қою туралы № 8987-Г куəлікті 2008 жылғы 23 ақпанда Қазақстан Республикасы Мəдениет жəне ақпарат министрлігі, Ақпарат жəне мұрағат комитеті берген.

«Рауан» баспа үйі» ЖШС компьютерлер орталығында теріліп, беттелді.

Тиражы 8960 дана

Газет бейсенбі күні шығады.

Байланыс телефондары: 49-69-17 (Бас директор-Бас редактор) 49-69-19 (Бас ред. орынбасары)49-69-27 (Секретариат) 23-08-01 (тілшілер) факс: 23-08-0223-08-04 (бухгалтерия)

Бас директор-Бас редакторҒабит МҮСІРЕП

Басқарушы компания – «Нұр-Медиа» ЖШС

Газет «БМ Баспасы» ЖШС-да (Астана қаласы, Жұбанов көшесі, 24/1) басылды.

Электронды пошта:2004@nurastana.kz

Тапсырыс №18

Газет меншік иесі – «Рауан» баспа үйі» ЖШС

HYP ACTAHA

А�ынны� жанын ар а�ын болан,Мендаы сол а�ына жа�ын болам.Тірісінде ешкімні� �адірі жо�Не пайда �лген со� а� раннан. ��ндыз, 87754495269

СЕН MЕНІҢ СҮЙІКТІМСІҢ♥

ҚЫЗЫҚҚА ТОЛЫ ЖЕР-ЖАҺАН

СМС-іңді 8-775-476-42-35 нөміріне жолда да, 1000 бірлік ұтып ал!

16 МƏССАҒАН

"детте, голливудты� атыс-шабыс киноларда мергенні! д�шпанын �лтіретін с�ті к�рермен к�зіне �ызы� етіп т�сіріледі ой. Алай-да �арапайым �мірде олай бола бермейді.

Кинода мерген винтовканы! оптикасымен ��рбанды ын к�здеп, ш�ріппені басып �алады. Іс бітті. Ал шынайы �мірде осылай ата-тын болса, о�ты! нысана а тиюі не айбыл. Мергенні! шеберлігі к�зіні! �ыра ылы ымен ана емес, таби ат жа дайын жа�сы білуімен де аны�талады. Атыл ан о�ты! діттеген жеріне жетуі �шін �орша ан ортаны! тигізетін ы�палы к�п. Мергендер к�біне 1-2 ша�ырым �ашы�ты�тан атады. М�ндай жа дайда ауаны! кедергісін, желді! �ай т�стан со ып т�р анын, те!із де!гейінен �аншалы�ты биік т�р анын, ауа �ысымын ескеруі керек. Оны! �стіне ауа райы о� д�ріні! жануына �сер етеді. Б�л аз да болса о�ты! �шу жылдамды ына �згеріс енгізеді. Сонды�тан, мергенге 1 секундты! �зі �жептеуір ма!ызды. Міне, сонды�тан к�п жа дайда физикадан жа�сы хабары бар мергендер нысана а д�лдеп атады.

Кинодағы аңыз бен өмірдегі шеберлік

Мен саан к�н сайын тамсанамын,Жету �шін тек саан жан саламын.Шексіз с�йем �зі�ді �мір бойы,Сенде мені к�н сайын а�са жаным! 87018614592

немесе ойыны осылған деп осыны айт!

(Жалғасын келесі нөмірді алған соң оқисыздар!)

«БАҚЫТТЫ БАБУШКА БЕСІК ТЕРБЕТІП, АНАНДИ КӨРЕДІ»Еуропада ы футбол додасы б�гінде �аза� жанк�йерлеріні!

аузынан т�спей т�р. "сіресе, ойынды ж�ргізген коммента-торларды �леуметтік желіде аямай сынып жат�андардан к�з с�рінеді.

«Кешегі У)лихан «жатыр» деген с�зді к�п �олданады екен. «Теуіп жатыр, ойнап жатыр, �азылы� етіп жатыр». Б)рі жа-тыр шеттерінен». Б�л – @Айс�лтанны� «Челси»-«Базель» ойынынан кейінгі комментаторлар а �аратып айт�ан сыны. Б�л та�ырыпты @�алымжан �рі �арай былай дамытып �кетіпті: «0аза�ты� футболшылары жатып ойнайтын боланды�тан, соан �алыптасып кеткен ой. Еуропалы�тарды� со�ы секунд�а дейін ж�гіріп ж�ретінін �айдан білсін». Ендеше @Омар айт�ан «3лі т�зелемін деп то�тамай ж�ре берген к�ш кезбе сыандарды� тобырына айналып кетеді екен» деген ескертуді! бізді! �аза�станды� футболшылар а да �атысы бар-ау!

Ж�, ойынды �оя т�райы�шы. «Жа�бырлы к�ндер к��іл �уантып ж�ргелі біраз болды. Тманды Альбионда тратын адаммын-ау осы», – деп @Жанеттаны� армандайтынын айтса!шы. Кетемін деушілерге жол ашы�, тіпті �ша��а б�кіл д�ние-м�лкі!ізді тиеп �кетсе!із де �арсы емеспіз, Жанетта ханым. Тек �аза� екені!ізді �мытпаса!ыз бол аны. «Сендерді� ауылдары�да да американ фильмдеріндегі сары шашты жігіттерді орыс дейтін ба еді?» деп орта а бір б�йір сауал тастапты @Омар. Бос�а таласа беретіндерге �ара анда, біз осы бала к�німізді а!сайтын сия�тымыз. «Баяыда мектепте м)тінді уа�ыт�а о�ушы едік. Минутына 220-250 с�з шыатын. Б�гін �ызы� �шін к�ріп едім, 200 с�з т�гіл 20 секунд�а )ре� шыдадым» (@Ба�ытжан). "й, сабаз-ай! Сен де @Есен секілді «с)би болым келеді...»-ні! кебін киіп ж�рсі!-ау, �лі.

«80 жастаы атам «кейселге» тілі келмеген со�, «кесел» деп �згертіп алыпты. Табылан а�ыл емес пе?» (@�анат). 0айдан білейін? Баяы замандаы �ариялар жо� �ой �азір. Осыан �араанда «Ба�ытты бабушка бесік тербетіп, Ананди к�реді» деген @Айгерімні� с�зі шынды�-ау, шамасы.

Суданды� Маньют Бол – НБА тарихында ы бойы е! �зын баскетбол-шы. Оны! бойы – 2 метр 31 сантиметрге те!. Болды! талантын таны ан Фэрли Дикинсон университетіні! бапкері екен. А*Ш-�а келгенде ол �уелі Кливлендт штатында баскетбол ойнайды. Кейінірек Болды НБА- а ша�ырады. Fкінішке �арай, Маньют 1994 жылы жара�ат алып, спортпен �ош айтысты.

Баскетболшы Бол

2009 жылы Берлинде �ткен �лем чем-пионатында ямайкалы� Усэйн Болт 100 метрге 9,58 секундта ж�гіріп �тіп, �лем рекорды! жа!артты. О ан �оса Болт�а 200 метрді ба ындыру �шін 19,19 секунд жеткілікті болды. Усэйн Болтты! б�дан да бас�а рекордтары жетеді. Ол алты рет Олимпиада, бес рет �лем чемпионы атанды.

Желаяқ Болт

РЕКОРДТАР КІТАБЫНАН БАСҚА БЛОГТАРДАН БАРЫМТА

Махаббат – асау тол�ын к�біктенген,Махаббат раушан г�л ой к�ріктенген. Махаббат �ыз бен жігіт ж�ректерін М)�гілік бір-біріне сеніп берген. Сымбат, 87759275001

ТОО НИ и ПК «Каздоринновация» сообщает о подаче раздела «Оценка воздействия на окружающую среду» к ПСД на Строительство и реконструкция инженерных сетей по развитию окраин города Астаны. Жилой массив Тельман, 2 очередь, Реконструкция ул. Жетиген от шоссе Алаш до ул. Пушкина, Реконструкция улицы Керей, Жанибек хандар от ул. Енбекшилер до ЖМ Тельман, Строительство дорог и инженерных сетей в жилых массивах г. Астаны. Подъездная дорога к овощехранили-щу, для проведения экологической экспертихы в управление природных ресурсов и регулирования природопользования г. Астаны. Обращаться по адресу: г. Астана, р-н «Алматы», мкр. «Юго-Восток», пер. Шырайлы, д.12, тел. 8(7172) 53-97-89 Думан БЕКЕНОВ