Önsöz...Önsöz Bu rapor, Covid-19 salgınının ülkemize gelmesiyle birlikte sağlık çalışanları için başlayan zorlu süreçte onların durumlarını, yaşadıkları zorlukları

Önsöz

Bu rapor, Covid-19 salgınının ülkemize gelmesiyle birlikte sağlık çalışanları içinbaşlayan zorlu süreçte onların durumlarını, yaşadıkları zorlukları ve ihtiyaçlarını belir-lemek amacıyla yapılan bir çalışmanın sonucunda oluşturulmuştur. Uluslararası MedikalKurtarma Ekipleri Derneği (UMKE-DER) tarafından Nisan ayının başında düzenlenençalışma, salgının henüz ilk ayı içindeyken hızlı bir durum tespiti yaparak somut bir ihtiyaçlistesi belirlemeyi hedeflemiş ve bu kapsamda Türkiye’deki tüm illerden binlerce sağlıkçalışanına ulaşmıştır.

Raporda, verilere ek olarak verilerin ışığında ve sağlık çalışanlarının deneyimlerinedayanarak oluşturulan somut öneriler de paylaşılmıştır. Bu anlamıyla bu rapor, sadecesağlık çalışanlarının durumunu tespit etmeyi değil, aynı zamanda çalışma koşullarınınve ruhsal sağlıklarının iyileştirilmesi adına bir aracı olmayı da amaçlamaktadır.

Çalışmanın ve raporun amacına uygun biçimde hızlıca düzenlenmesi sürecinde;çok kısa bir süre içinde anket hazırlayarak, anketi uygulayarak, sonuçları raporlayarak,öneriler sunarak emek veren herkese teşekkür ederiz.

Sağlıklı günlere bir an önce kavuşmak, bu süreçte sağlık çalışanlarına desteğiartırarak sürdürebilmek umuduyla…

I

II

Hazırlayanlar

YazarlarUzm.Psk. Yeşim ÜNALUzm.Psk. Ekin ÇAKIR

Ebe Tülay AKGÜN

Katkıda Bulunanlar

Çev.Sağ. Tek.Levent BİRCANDiyetisyen Sercan GÜMÜŞ

İrem Asya ŞALLIHem. Hikmet TEKİN

Hem. Eda ERTAŞUzm.Hem. Hanife ÇAKIRUzm.Hem. Hatice GEGİN

MizanpajUğur BÖLÜKBAŞ

Bu raporun tüm hakları saklıdır. Raporun ve raporda geçen bilgilerin tamamı ya da bir kısmı izin alınmadanve kaynak gösterilmeden kullanılamaz

İzin için başvurabileceğiniz [email protected]

Yayın tarihi2020

Örnek kaynak gösterme biçimiÜnal, Y., Çakır, E., ve Akgün, T. (2020). COVID-19 salgınında sağlık çalışanlarının psikososyal değer-lendirmesi raporu. Uluslararası Medikal Kurtarma Ekipleri Derneği Yayını. www.umkeder.org

İçindekiler

Sağlık Çalışanları Psikososyal Durum Değerlendirmesi Raporu

Katılımcı Bilgileri

Tablo 1. Demografik bilgiler

Tablo 2. Katılımcıların konakladıkları yerlere göre ihtiyaçlarını karşılamadurumları

Tablo 3. Katılımın bölgelere dağılımı

Sağlık Çalışanlarının Yaşadıkları Zorluklar ve Endişeleri

Tablonun Özet Yorumlaması

Tablo 4. Sağlık çalışanlarının yaşadıkları zorluklar ve endişeleri

Tablo 5. Sağlık çalışanlarının yaşadıkları zorluklar ve endişelerin mesleklere göredağılımı

Sağlık Çalışanlarının Genel Sağlık Durumu

Tablo 6. Sağlık çalışanlarının genel sağlık durumu

Öneriler

Sonuç

Kaynakça

Tablo 7. Sağlık çalışanlarının genel sağlık durumunun mesleklere göreincelenmesi

Ek 1. Katılımcıların Meslek Bilgileri

Ek 2. Katılımcıların Çalıştıkları Tesis ve Kurumlar

Ek 3. Katılımın İllere Göre Dağılımı

III

1

1

1

2

2

2

2

3

4

9

9

9

13

13

14

16

17

18

Uluslararası Medikal Kurtarma Ekipleri Derneği 1

in’de 2019 yılının Aralık ayında ortaya çıkan vekısa sürede çok sayıda ülkeye yayılan COVID-

19 salgını, Mart ayından itibaren ülkemizde degörülmeye başlamıştır. Dünya Sağlık Örgütü’nün(DSÖ) pandemi olarak kabul ettiği salgının etkisiniartırmasıyla sağlık çalışanları bir kriz sürecinin aktör-leri konumuna gelmiştir (Dünya Sağlık Örgütü[DSÖ], 2020a). Bedensel ve zihinsel olaraknormalden farklı ve yoğun bir sürece giren sağlıkçalışanları; bulaş, uzun çalışma süreleri, yorgunluk vetükenmişlik, stres, damgalama, fiziksel ve psikolojikşiddet gibi pek çok risk faktörü altında çalışmalarınısürdürmektedir (DSÖ, 2020b). Bununla birlikte,geçmiş salgın deneyimleri; sağlık çalışanlarının yakın-larını enfekte etme korkusu ve damgalamayla birliktesosyal bir izolasyon yaşadığını ve salgın bittikten ikiyıl sonra bile salgın dönemi olumsuz psikolojik etki-lerin devam edebileceğini göstermiştir (Maunder veark., 2008). Bu nedenlerle, ülkemizde de salgınınerken döneminde sağlık çalışanlarının psikososyal

durumunu değerlendirme ve ihtiyaçlarını belirlemeihtiyacı doğmuştur. Türkiye çapında sağlık çalışanları ile sağlıkkurumlarındaki destek personeline yönelik olarakyapılan psikososyal durum anketi çalışmasıyla, 80 ildefarklı kurumlardan 2506 katılımcıya ulaşılmıştır.Çalışmanın amacı, salgının başlangıç döneminden buyana sağlık çalışanları ve destek personelinin yaşadığızorlukları, endişeleri ve bunlara eşlik eden durumlarıbelirleyerek somut bir ihtiyaç haritası çıkarabilmek vegerekli düzenlemelerin yapılabilmesinin önünüaçmaktır.

Katılımcı bilgileri Bu anket çalışması, tüm Türkiye’deki sağlıkçalışanları ile sağlık kurumlarında çalışan destek per-soneline yönelik düzenlenmiştir. Bu bağlamda,çalışmaya katılarak anketi dolduran 2508 kişiden2506’sının verdiği bilgilerin değerlendirme koşullarınısağladığı görülmüş ve toplamda 2506 kişinin verisi bu

SAĞLIK ÇALIŞANLARI PSİKOSOSYAL DURUMDEĞERLENDİRMESİ RAPORU

!"#$%&'(&)*+%,-"./0&#/$,/$*-&

1/$,/$*-& 2/3/&4"5646& 7&

8/94/5*:& 2";69& !"#$% &"!'(%

& <-0*0& "!)% &*+'(%

=*;*9/&;>->+&1*0"-?@5-6&5"365%-?1%3"9+63?)>$&

!$$*% &,$'$%

& <A$/?1/-$/0:*&5"365%-& !($,% &-$'$%

B%C>D>&%$+"&;>->+>&B%C>D>&5%0& !!-)% &,-',%

B%C>D>&A"-& !),)% &()'-%

1/-$/0:*&5"3";6D6&0/3/$*-& E"$96F& )#!% &!('-%

& @/$*& !#-,% &"+',%

& @-0";"3?@0-"#"& !(!% &-%

2%9"0$";6D6&5*-& <A& *))#% &#)')%

& =/4"./-G"9*& )+% &!'(%

&H"4:"9*;*&"5-6$"9&%;"?0%9"0$"+"&#I$J+J&

!(% &$'-%

& K:*$& !-% &$'-%

& @-0";"3&5"96& -*% &*'(%

& )/D*-& )-% &!',%

2%9"0$";6D6&5*-;*&/G:/5"L$"-696&0"-36$"+"&;>->+>&

2"-36$"5"#/$/5%-& *)#,% &#('(%

& 2"-36$"5"+65%-& !!*% &,'(%

!

Uluslararası Medikal Kurtarma Ekipleri Derneği

Ç

UMKE-DER Nisan 2020

2 Uluslararası Medikal Kurtarma Ekipleri Derneği

!"#$%&M(&2":6$6+C6$"-69&0%9"0$";60$"-6&5*-$*-*&,I-*&/G:/5"L$"-696&0"-36$"+"&;>->+$"-6&

2%9"0$"9"9&5*-& NG:/5"L$"-696&0"-36$"5"+"5"9$"-69&%-"96&

<A& &)'(%

=/4"./-G"9*& 7M'O'&

H"4:"9*;*&"5-6$"9&%;"?&0%9"0$"+"&#I$J+J& 7MP&

K:*$& 7Q'OQ&

@-0";"3&5"96& &!!')%

)/D*-& &!-'"%

%

!"#$%&Q(&2":6$6+69&#I$,*$*-*&;"D6$6+6&1I$,*&";6& 2/3/&4"5646& 7&

="-+"-"&1I$,*4/& +#"% &)('+%

2"-";*9/F&1I$,*4/& )-,% &!,'(%

@0;*9/F&1I$,*4/& )$"% &!*')%

<,*&1I$,*4/& *+#% &!!'(%

RJ9*5;%D>&@9";%$>&1I$,*4/& **(% &#'$%

)%D>&@9";%$>&1I$,*4/& **!% &+'+%

NL&@9";%$>&1I$,*4/& *$!% &+'$%

%

raporda incelenmiştir. Yaşları 20 ile 65 (Ort=34,3, SS=8,35) arasındadeğişen katılımcıların %71,5’i kadın ve %28,5’ierkektir (bkz.Tablo 1). Tablo 1’de görülebileceği üzerekatılımcıların %60’ı evlidir veya bir partnerle beraberyaşamaktadır ve %53,6’sının çocuğu vardır. Çalış-maya katılan sağlık çalışanlarının %93,3’ü evlerindekonakladıklarını belirtmiştir. Katılımcıların %95,5’ikonakladıkları yerde uyku, dinlenme, beslenme,banyo, tuvalet gibi temel ihtiyaçlarını karşılayabildik-lerini ifade etmiştir. Ancak bu oran, evleri dışındakalan sağlık çalışanları için çok daha düşük seyret-mektedir (bkz. Tablo 2). Özellikle misafirhanede veyahastanede ayrılan oda/konaklama bölümünde kon-aklayan her 5 sağlık çalışanından biri ve oteldekonaklayan yaklaşık her 3 sağlık çalışanından biritemel ihtiyaçlarını karşılayamadığını belirtmektedir. Çalışmaya pek çok farklı meslek grubundan vekurumdan katılım olduğu görülmüştür (bkz. Ek 1 veEk 2). 80 ilden toplanan verilerin %35,8’i MarmaraBölgesi’nden, %14,5’i Karadeniz Bölgesi’nden ve%12,3’ü Akdeniz Bölgesi’nden gelmiştir. Bu bölgelerisırasıyla Ege Bölgesi (%11,5), Güneydoğu AnadoluBölgesi (%9), Doğu Anadolu Bölgesi (%8,8) ve İçAnadolu Bölgesi (%8) izlemektedir (bkz.Tablo 3).

Katılımın iller bazındaki durumu Ek 3’te detaylı şek-ilde verilmiştir.

Sağlık Çalışanlarının Yaşadıkları Zorluklar veEndişeleri Bu çalışmada katılımcılara potansiyel olarakyaşadıkları zorluklar ve duydukları endişe ile ilgiliolabilecek 26 soru sorulmuştur. Katılımcıların tümünedeğil fakat bir kısmına uygun olan tıbbi triyaj yapmave çocuklara bakım verme soruları haricindeki tümsorular tüm katılımcılarımız tarafından yanıtlanmıştır.Zorluk ve endişelerin en yaygından en seyrek görü-lene doğru sıralanmış hali Tablo 4’te yer almaktadır.

Tablonun Özet Yorumlaması 1. Sağlık çalışanı ve destek personelinin genelinebakıldığında, en yaygın beş zorluğun sırasıyla sürecinbelirsizliğinin yarattığı kaygı, evde steril ortamyaratma çabası ve kendini yakınlarına dokunmakonusunda baskılama, insanların tedbir almadığınıdüşünerek öfke ve umutsuzluk duyma, yakın çevr-eye bulaştırma korkusu ile ekip arkadaşlarınınkopması veya hasta olmasıyla ilgili haberler duymaolduğu görülmüştür. Tüm bu sorunlar sağlık çalışan-larının %80’inden fazlasını yoğun biçimde

UMKE-DER Nisan 2020


!"#$%&S(&T"D$60&L"$63"9$"-6969&5"3";60$"-6&F%-$>0$"-&A*&*9;/3*$*-/&

U%-$>0&A*5"&*9;/3*& U%-$>0&A*5"&*9;/3*9/9&5"5,69$6D6&

./01234%516307386393434%:;0;<<=9=%>;:?=% &#$'*%

@AB1%7<1036%C0<;D%:;0;<D;%E;5;7=%A1%>14B343%:;>=46;0=4;%BC>F4D;%>C4F7F4B;%5;7>=6;D;%

&+,'-%

G47;46;0=4%<1B530%;6D;B=9=4=%B/H/4101>%IJ>1%A1%FDF<7F86F>%BF:D;% &+,'*%

K;>=4%E1A017341%5F6;H<=0D;%>C0>F7F% &+)'"%

@>3L%;0>;B;H6;0=4=4%>CLD;7=%A1:;%M;7<;%C6D;7=:6;%36?363%M;510610%BF:D;% &+*')%

N;:;<=4%/81034B1>3%>C4<0C6/4%;8;6D;7=4B;4%0;M;<7=86=>%BF:D;% &"+'"%

O14B37341%363H>34%5F6;H%>C0>F7F% &"-'!%

.;96=>%E;6=H;46;0=4;%H3BB1<%F:?F6;4;2;9=%14B3H173% &"*'+%

P/46/>%0F<3461034%B193HD173% &"*')%

Q;6=HD;B;4%BC6;:=%EC2F>6;0;%5;>=D%A101D1D1% &)-'$%

&-+'"R%

S03:;T%:;LD;%A1:;%:;L;2;>%C6D;4=4%>I</%M3771<<30D173% &)-'$%

&-+'!RR%

Q;6=HD;><;4%A1%71AB3>6103%:;64=8%5=0;>D;><;4%BC6;:=%D;41A3%:/>%M3771<D1%

&--'$%

Q;6=HD;%A1%5F6;H%037>34B14%BC6;:=%;361B14%F8;>%>;6D;4=4%8C06;D;7=% &(+',%

@>3L%;0>;B;H6;0=4=4%DC<3A;7:C4F4F%7;96;D;>6;%7C0FD6F%M3771<D173% &($'$%

OC0F:F2F%D;681D161034%:1<10738%C6BF9F4F%B/H/4D173% &,#'-%

SCL6FDF4%7;96=>E=6;0;%BF:BF9F%?/A1434%5;7>=%C6FH<F0BF9F4F4%B/H/4/6D173%

&,#'*%

.;96=>%E;6=H;4=%C6BF9F%3E34%347;46;0=4%C4F%?I0/421%<1B30?34%C6FL%C4B;4%>;E=4D;7=%

&,"'!%

UC0D;6B14%J;0>6=%530%710A37<1%E;6=HD;4=4%C6FD7F8%1<>36103% &,!')%

Q;6=H=6;4%:10B1%C0?;438;7:C416%M;8=06=9=4%:1<10738%C6BF9F4F4%B/H/4/6D173%

&)-'"%

VF6;H%>C4F7F4B;>3%193<3D%A1%536?3614B30D161034%:1<10738%C6BF9F4F4%B/H/4/6D173%

&*#'+%

W361%361%363H>361034%>I</:1%?3<D173% &*"')%

O0C43>%530%M;7<;6=>%715153:61%BF:F6;4%>;:?=% &*!'#%

V301:716%C6;0;>%7/0121%M;8=0%M3771B36D1D173% &!('*%

.;96=>%E;6=H;4=%C6BF9F%3E34%7;:?=%BF:F6BF9F4F%B/H/4D1D173% &!,'(%

W361%<;0;J=4B;4%D176193%5=0;>D;%361%36?363%5;7>=%:;L=6D;7=% &!)'(%

@>3L%;0>;B;H6;0=:6;%>I</%363H>3610% &)'$%

RQC2F9F%C6D;:;4%>;<=6=D2=6;0%M;03E%<F<F6BF9F4B;%

RRS=553%<03:;T%:;LD;:;4X:;LD;:;2;>%C6;4%>;<=6=D2=6;0%M;03E%<F<F6BF9F4B;%%

UMKE-DER Nisan 2020


!"#$%&V(&T"D$60&L"$63"9$"-6969&5"3";60$"-6&F%-$>0$"-&A*&*9;/3*$*-/9&+*4$*0$*-*&,I-*&;"D6$6+6&

U%-$>0&A*5"&*9;/3*& )>->+>9&+*4$*0$*-&#"F69;"&5"5,69$6D6&

& )%0:%-& WF+"9&)%0:%-&

H*+3/-*& <#*& ''M&B"$63"9$"-6&

./01234%516307386393434%:;0;<<=9=%>;:?=% &+#')% &#*')% &#,'+% &#)'-% &#)'+%@AB1%7<1036%C0<;D%:;0;<D;%E;5;7=%A1%>14B343%:;>=46;0=4;%BC>F4D;%>C4F7F4B;%5;7>=6;D;%

&+('#% &#*')% &+#')% &+-'-% &+('+%

G47;46;0=4%<1B530%;6D;B=9=4=%B/H/4101>%IJ>1%A1%FDF<7F86F>%BF:D;%

&#!% &+"'(% &++'(% &+-'#% &+('(%

K;>=4%E1A017341%5F6;H<=0D;%>C0>F7F% &+,'"% &+('-% &#$'"% &+"'*% &+#',%@>3L%;0>;B;H6;0=4=4%>CLD;7=%A1:;%M;7<;%C6D;7=:6;%36?363%M;510610%BF:D;%

&+*'(% &#$',% &#*')% &+"'*% &+-'"%

N;:;<=4%/81034B1>3%>C4<0C6/4%;8;6D;7=4B;4%0;M;<7=86=>%BF:D;%

&+,'"% &+"'(% &+,'+% &+(',% &""'-%

O14B37341%363H>34%5F6;H%>C0>F7F% &"+% &+)'"% &+('+% &+*'$% &+,',%.;96=>%E;6=H;46;0=4;%H3BB1<%F:?F6;4;2;9=%14B3H173%

&+#')% &++'(% &"#'+% &"*'-% &+,'"%

P/46/>%0F<3461034%B193HD173% &"+% &+*'"% &"#% &"#'#% &"*'$%Q;6=HD;B;4%BC6;:=%EC2F>6;0;%5;>=D%A101D1D1%

&**%&-*'#R%

&,,'*%&-)R%

&,$'(%&"+'+R%

&($'$%&-+'$R%

&))'#%&"-'"R%

S03:;T%:;LD;%A1:;%:;L;2;>%C6D;4=4%>I</%M3771<<30D173%

&,('*%&-,'(RR%

&-$'-%&")')RR%

Y% Y% Y%

Q;6=HD;B;4%A1%71AB3>6103%:;64=8%5=0;>D;><;4%BC6;:=%D;41A3%:/>%M3771<D1%

&-)'+% &-,',% &"-'+% &")'(% &-+',%

Q;6=HD;%A1%5F6;H%037>34B14%BC6;:=%;361B14%F8;>%>;6D;4=4%8C06;D;7=%

&--'"% &-*'(% &-+'#% &(+'*% &-)'!%

@>3L%;0>;B;H6;0=4=4%DC<3A;7:C4F4F%7;96;D;>6;%7C0FD6F%M3771<D173%

&()'"% &-$'-% &()'+% &,"'$% &()'!%

OC0F:F2F%D;681D161034%:1<10738%C6BF9F4F%B/H/4D173%

&("'-% &,+'!% &(*'+% &($')% &,-')%


&,#'*% &,-'*% &(,'-% &(,')% &(,'-%


&,$'"% &,*')% &()'-% &,"')% &(+',%

UC0D;6B14%J;0>6=%530%710A37<1%E;6=HD;4=4%C6FD7F8%1<>36103%

&,)'(% &()'+% &,+')% &,('!% &)"'*%

Q;6=H=6;4%:10B1%C0?;438;7:C416%M;8=06=9=4%:1<10738%C6BF9F4F4%B/H/4/6D173%

&)#% &)#',% &,!',% &))'(% &)#'+%


&)"'#% &*)'!% &)('!% &)!',% &)*',%

W361%361%363H>361034%>I</:1%?3<D173% &*!'(% &*!'*% &)$'#% &)*'-% &),'+%O0C43>%530%M;7<;6=>%715153:61%BF:F6;4%>;:?=%

&**'-% &*,% &*,'+% &)(',% &!('$%

V301:716%C6;0;>%7/0121%M;8=0%M3771B36D1D173%

&!-'#% &!+')% &!+')% &!+'$% &!)'-%

.;96=>%E;6=H;4=%C6BF9F%3E34%7;:?=%BF:F6BF9F4F%B/H/4D1D173%

&!)'-% &!(',% &!('(% &!)'"% &!,'"%

W361%<;0;J=4B;4%D176193%5=0;>D;%361%36?363%5;7>=%:;L=6D;7=%

&!$'"% &!$'-% &!#'*% &!,'-% &!)'-%

@>3L%;0>;B;H6;0=:6;%>I</%363H>3610% &,'(% &!% &*'(% &*'"% &*'#%

% %

UMKE-DER Nisan 2020


!"#$%&V(&)*A"+6&

U%-$>0&A*5"&*9;/3*& )>->+>9&+*4$*0$*-&#"F69;"&5"5,69$6D6&

& @9*4:*F/&!*09/0*-/&

)/5*:/45*9&A*&X/F5%:*-"Y/4:$*-&

RI-J9:J$*+*&!*09/0*-$*-/&

T"D$60&=*+>->&

Z"#%-":>A"-&!*0(&

./01234%516307386393434%:;0;<<=9=%>;:?=%

&#$'(% &+,'!% &#)'+% &")')% &#"'"%


&#$'(% &+!'+% &+!')% &"('-% &+-'$%


&+('"% &+-',% &#!'"% &+*'*% &#(')%

K;>=4%E1A017341%5F6;H<=0D;%>C0>F7F%

&#$'(% &"*'"% &+)')% &"('-% &+!',%

@>3L%;0>;B;H6;0=4=4%>CLD;7=%A1:;%M;7<;%C6D;7=:6;%36?363%M;510610%BF:D;%

&+,'!% &-)'-% &""'!% &"$'$% &+-'$%

N;:;<=4%/81034B1>3%>C4<0C6/4%;8;6D;7=4B;4%0;M;<7=86=>%BF:D;%

&+('"% &-)'-% &""'!% &-$'$% &+-'$%

O14B37341%363H>34%5F6;H%>C0>F7F%

&"#',% &(-'+% &"('$% &-)')% &",',%

.;96=>%E;6=H;46;0=4;%H3BB1<%F:?F6;4;2;9=%14B3H173%

&"!',& &($'$& &(+')& &-+'#% &-$'(%

P/46/>%0F<3461034%B193HD173%

&")'$% &"('$% &--'"% &()')% &",',%

Q;6=HD;B;4%BC6;:=%EC2F>6;0;%5;>=D%A101D1D1%

&,"'-%&"-'#R%

&!('#%&($'$R%

&))')%&"*'"R%

&(!'!%&-*'*R%

&,,'*%&"$',R%

S03:;T%:;LD;%A1:;%:;L;2;>%C6D;4=4%>I</%M3771<<30D173%

Y% Y% Y% Y% Y%

Q;6=HD;B;4%A1%71AB3>6103%:;64=8%5=0;>D;><;4%BC6;:=%D;41A3%:/>%M3771<D1%

&-#'+% &(,'(% &-+'+% &()')% &(+'!%

Q;6=HD;%A1%5F6;H%037>34B14%BC6;:=%;361B14%F8;>%>;6D;4=4%8C06;D;7=%

&-!'#% &,)'*% &-*'(% &(,',% &(!'*%


&,-'$% &*$'(% &,!'"% &-!'!% &)*'-%


&(('-% &)+'-% &,!'"% &,+'#% &*$'#%

% %

UMKE-DER Nisan 2020


!"#$%&V(&)*A"+6&

U%-$>0&A*5"&*9;/3*& )>->+>9&+*4$*0$*-&#"F69;"&5"5,69$6D6&

& @9*4:*F/&!*09/0*-/&

)/5*:/45*9&A*&X/F5%:*-"Y/4:$*-&

RI-J9:J$*+*&!*09/0*-$*-/&

T"D$60&=*+>->&

Z"#%-":>A"-&!*0(&


&,!')% &**'"% &,"'#% &,('-% &,,'*%


&,"'-% &*"')% &,)'+% &,('-% &,-'(%

UC0D;6B14%J;0>6=%530%710A37<1%E;6=HD;4=4%C6FD7F8%1<>36103%

&("'!% &)!'+% &*#'*% &)+'#% &),'#%

Q;6=H=6;4%:10B1%C0?;438;7:C416%M;8=06=9=4%:1<10738%C6BF9F4F4%B/H/4/6D173%

&,*'#% &*#'(% &*"'!% &)+'#% &!-')%


&)#'"% &#'!% &))')% &*-'"% &#')%

W361%361%363H>361034%>I</:1%?3<D173%

&)-'(% &*('$% &)!')% &*-'"% &!+'-%

O0C43>%530%M;7<;6=>%715153:61%BF:F6;4%>;:?=%

&**'*% &!!',% &*$'+% &*)')% &!,'$%

V301:716%C6;0;>%7/0121%M;8=0%M3771B36D1D173%

&*)'+% &!)'-% &-')% &!$'$% &,'"%


&!"'(% &!!',% &+')% &!"'+% &!,'$%

W361%<;0;J=4B;4%D176193%5=0;>D;%361%36?363%5;7>=%:;L=6D;7=%

&,'+% &!!',% &!,'-% &+'#% &!!'-%

@>3L%;0>;B;H6;0=:6;%>I</%363H>3610%

&-')% &*')% &*'!% &*'*% &$%

U%-$>0&A*5"&*9;/3*& )>->+>9&+*4$*0$*-&#"F69;"&5"5,69$6D6&

& [4/0%4%45"$&)*4:*0&B"$(&

!6##/&T*0-*:*-& !*+/F$/0&[*-4%9*$/&

)/D*-&T"D$60&

B"$63"9$"-6&

)/D*-&B"$63"9$"-&

./01234%516307386393434%:;0;<<=9=%>;:?=%

&+!'#% &#)'"% &+,'"% &+!'(% &+('"%

%

% %

UMKE-DER Nisan 2020


!"#$%&V(&)*A"+6&

U%-$>0&A*5"&*9;/3*& )>->+>9&+*4$*0$*-&#"F69;"&5"5,69$6D6&

& [4/0%4%45"$&)*4:*0&B"$(&

!6##/&T*0-*:*-& !*+/F$/0&[*-4%9*$/&

)/D*-&T"D$60&

B"$63"9$"-6&

)/D*-&B"$63"9$"-&


&")'$% &+"')% &",'-% &+!'(% &"#'"%


&",')% &"#'"% &("'-% &"#'-% &-)'(%

K;>=4%E1A017341%5F6;H<=0D;%>C0>F7F%

&-('"% &+-'!% &"*'#% &"#'-% &"$')%

@>3L%;0>;B;H6;0=4=4%>CLD;7=%A1:;%M;7<;%C6D;7=:6;%36?363%M;510610%BF:D;%

&-)'(% &"#'"% &"!'*% &-+'(% &-)'(%

N;:;<=4%/81034B1>3%>C4<0C6/4%;8;6D;7=4B;4%0;M;<7=86=>%BF:D;%

&-+'-% &""'*% &-,',% &-)% &-*'*%

O14B37341%363H>34%5F6;H%>C0>F7F%

&($'+% &-"'!% &(('#% &""'+% &,('#%

.;96=>%E;6=H;46;0=4;%H3BB1<%F:?F6;4;2;9=%14B3H173%

&()'"& &(#'(& &(+'!& &-)'$% &-$'(%

P/46/>%0F<3461034%B193HD173%

&(#'"% &"*'*% &(*'(% &("',% &((',%

Q;6=HD;B;4%BC6;:=%EC2F>6;0;%5;>=D%A101D1D1%

&!,'-%&(*')R%

&)#'*%&")'+R%

&,*',%&(!'$R%

&*('+%&,+')R%

&))'+%&(!R%

S03:;T%:;LD;%A1:;%:;L;2;>%C6D;4=4%>I</%M3771<<30D173%

Y% Y% Y% Y% Y%

Q;6=HD;B;4%A1%71AB3>6103%:;64=8%5=0;>D;><;4%BC6;:=%D;41A3%:/>%M3771<D1%

&,"'$% &(#'(% &(#')% &(#3)% &,+'-%

Q;6=HD;%A1%5F6;H%037>34B14%BC6;:=%;361B14%F8;>%>;6D;4=4%8C06;D;7=%

&)"'+% &("'$% &,('+% &,-')% &)('!%


&,(',% &,!'(% &,#'*% &,,',% &,('#%


&(-'*% &,)'$% &*"'!% &,$'"% &,)'*%

% %

UMKE-DER Nisan 2020


!"#$%&V(&)*A"+6&

U%-$>0&A*5"&*9;/3*& )>->+>9&+*4$*0$*-&#"F69;"&5"5,69$6D6&

& [4/0%4%45"$&)*4:*0&B"$(&

!6##/&T*0-*:*-& !*+/F$/0&[*-4%9*$/&

)/D*-&T"D$60&

B"$63"9$"-6&

)/D*-&B"$63"9$"-&


&)"'!% &(,',% &,*',% &,*'-% &,!'#%


&*(',% &-,'-% &(('#% &,-')% &,$'(%

UC0D;6B14%J;0>6=%530%710A37<1%E;6=HD;4=4%C6FD7F8%1<>36103%

&)*'!% &)(',% &,$'"% &*,'!% &*$')%

Q;6=H=6;4%:10B1%C0?;438;7:C416%M;8=06=9=4%:1<10738%C6BF9F4F4%B/H/4/6D173%

&)"'!% &*(')% &!-'#% &)"'$% &*)'$%


&*('"% &*(')% &!$'*% &*,'!% &!*'*%

W361%361%363H>361034%>I</:1%?3<D173%

&!*'!% &*#'!% &*"'!% &*$',% &*!'-%

O0C43>%530%M;7<;6=>%715153:61%BF:F6;4%>;:?=%

&!$'+% &**'+% &!-'#% &**'*% &*!'-%

V301:716%C6;0;>%7/0121%M;8=0%M3771B36D1D173%

&#'+% &!-'(% &+'(% &!!'!% &!)'(%


&!!',% &!)'#% &!+'-% &!-'"% &!"'-%

W361%<;0;J=4B;4%D176193%5=0;>D;%361%36?363%5;7>=%:;L=6D;7=%

&(',% &*$')% &!-'#% &"',% &#'(%

@>3L%;0>;B;H6;0=:6;%>I</%363H>3610%

&)'*% &)'+% &-'+% &)'"% &*'"%

RQC2F9F%C6D;:;4%>;<=6=D2=6;0%M;03E%<F<F6BF9F4B;%RRS=553%<03:;T%:;LD;:;4X:;LD;:;2;>%C6;4%>;<=6=D2=6;0%M;03E%<F<F6BF9F4B;%!!*%Q;6=H;46;0=Z%WWS%A1%WWVS%[\;0;D1B3>]%%

! !

etkilemektedir. 2. Bu sorunları takip eden zorluk ve endişeler dehayatları üzerindeki kontrolün azalması, kendilerine

ilişkin bulaş korkusu, sağlık çalışanlarına şiddetuygulanacağı endişesi, günlük rutinlerinin değişmesive çalışmaktan ve sevdiklerini yalnız bırakmaktan

UMKE-DER Nisan 2020


dolayı manevi yük hissetmeleri olmuştur. 3. Çalışmadan ötürü çocuklara bakım vere-memek tüm katılımcıların %36’sında görüldüyse deçocuklu çalışanların %67,8’inde görüldüğü içinönemli bir sorun olarak nitelendirilebilir. Benzer şek-ilde, çalışmaya katılan personelin %36’sı tıbbi triyajyapmanın ve yapacak olmanın kendilerini kötü hisset-tirdiğini belirtmiştir ancak bu oran tıbbi triyaj yapan

veya yapacak olan katılımcıların içinde %68,1’e yük-selmektedir. 4. Katılımcıların yarıya yakını ve bazı meslek gru-plarında yarısından fazlası, insanların kendilerinigörünce tedirgin olduklarını ve onlardan kaçındığınıbelirtmiştir. Bu veri, henüz salgının ilk haftalarındabile sağlık çalışanlarına ilişkin ciddi bir damgala-manın varlığına dair sinyaller vermektedir. 5. Yanıtlar meslekler bazında incelendiğinde, özel-likle sağlık çalışanlarına şiddet uygulanılacağındanduyulan endişe katılımcıların geneline kıyasla doktor-lar, uzman doktorlar ve hemşirelerde çok daha yüksekorada görülmektedir (bkz. Tablo 5). Bu meslek gru-plarının şiddete maruz kalma açısından diğergruplardan daha riskli olduğu göz önüne alındığındaendişelerinin şiddet beklentisiyle orantılı olduğuvarsayılabilir.

Sağlık Çalışanlarının Genel Sağlık Durumu Çalışmanın son kısmında, sağlık çalışanlarının

genel sağlık durumlarını tespit edebilmek amacıyla 12maddeli Genel Sağlık Anketi (GSA-12) kullanılmıştır.Bu anketin tüm soruları tüm katılımcılar tarafındaneksiksiz yanıtlanmıştır. Durumların en yaygından enseyreğe sıralı hali yaygınlık oranıyla birlikte Tablo6’da verilmiştir.

Tablonun Özet Yorumlaması 1. Yaklaşık olarak her 5 sağlık çalışanından4’ünün günlük işlerinden zevk alamadığı; mutsuz,keyifsiz ve durgun hissettiği görülmektedir. 2. Depresif belirtiler olarak adlandırılabilecek budurumlar, sağlık çalışanlarının içinde bulunduğu belir-sizlik ve yoğun umutsuzluk duygularının varlığıylabirlikte değerlendirildiğinde beklenen tepkilerdir.Ancak bunların uzun sürmesi, çalışanların hem işyaşantılarında hem de kişisel hayatlarında işlevsellik-lerinin azalmasına yol açabilecek bir potansiyel debarındırmaktadır. 3. Zor ve baskı altında hissetme, endişelerdendolayı uykusuzluk çekme ve sorunlarla uğraşa-mama gibi durumların da çalışmaya katılan sağlıkçalışanlarının yarısından fazlasında mevcut olduğugörülmüştür. 4. Zorlukları halledemeyecek gibi hissetme vekendine güveni kaybetme yaklaşık her beş kişidenikisinde, karar vermede güçlük ile yapılan işedikkati verememe de yaklaşık her üç kişidenbirinde gözlenmiştir. 5. Bu tabloda en olumlu görülen durumlarsa, özel-likle kendilerine duyulan ihtiyacın artmasıyla birlikteişlerine toplum tarafından da daha çok anlam yükle-nen sağlık çalışanlarının kendini değersiz görme veişe yaramadığını düşünme oranlarının görecedüşük olmasıdır.

Öneriler 1. Verilerin toplandığı dönemde (2-4 Nisan 2020)evlerinde konaklayan sağlık çalışanlarının büyükçoğunluğu oluşturduğu görülmüştür. Ancak çalışan-ların %83,7’si yakın çevresine bulaştırma korkusutaşımakta ve %84,6’sı evde steril ortam yaratmayaçalışmaktadır. Bu veriler ile vaka sayısındaki artışbeklentisi göz önüne alındığında, ilerleyen dönem-lerde daha fazla sağlık çalışanının evlerindenayrılarak alternatif konaklama yerlerine geçişyapacağı öngörülebilir. Ev dışında konaklayan sağlıkçalışanlarının konakladıkları yerde uyku, dinlenme,

!

!"#$%& \(& T"D$60& L"$63"9$"-6969& ,*9*$& 4"D$60&

;>->+>&

)>->+& E"5,69$6D6&

P/46/>%3H610B14%81A>%;6;D;D;% &+$'!%^F<6F%M3771<D1D1% &"#'!%O1:3J738%A1%BF0?F4%M3771<D1% &""')%./01>63%8C0X5;7>=%;6<=4B;%M3771<D1% &-,'"%@4B3H1610B14%BC6;:=%F:>F7F86F>%E1>D1%

&()')%

.C0F46;06;%F90;H;D;D;% &()'*%_C06F>6;0=%M;661B1D1:121>%?353%M3771<D1%

&,-'-%

O14B341%?/A143%>;:51<D1% &)#'!%O;0;0%A10D1B1%?/E6/>%E1>D1% &)-'+%K;L=6;4%3H1%B3>>;<3%A101D1D1% &)('!%O14B343%B1910738%?I0D1% &*!'#%GH1%:;0;D;B=9=4=%B/H/4D1% &!('+%

! !

UMKE-DER Nisan 2020

beslenme, banyo, tuvalet gibi temel ihtiyaçlarınıkarşılayabilme oranları dikkate alınarak alternatifkonaklama yerlerinin bu ihtiyaçların rahatça karşılan-abilecek şekilde düzenlenmesi ve bu ihtiyaçlar içinoptimal koşulların sağlanabilmesi için bakanlıkça bir-takım standartların belirlenmesi önerilir. 2. Her 4 sağlık çalışanından 3’ü kendisine ilişkinbulaş kaygısı taşımaktadır. Bu anlamda, hem çalışan-ların sağlıklarını koruyabilmek hem de kaygılarınıazaltabilmek adına, evlerinden ayrılıp kendilerinesağlanan tesislerde konaklayan çalışanların tek tekkalabilecekleri ortamlar yaratılması önerilmektedir.Bunun yanında sosyal ihtiyaçlarını karşılayabilmeleriiçin bir televizyon odası ile bulaş riski taşımayacakşekilde düzenlenecek küçük bir kitaplık/dergilik deoluşturulabilir. 3. Çalışmaya katılan her 2 sağlık çalışanındanbiri, ekip arkadaşlarının moral ve motivasyonunuyüksek tutma sorumluluğunu hissettiğini ve bu duru-mun kendisini zorladığını belirtmiştir. Buna ek olarak,katılımcıların %82,3’ü de ekip arkadaşlarınınsüreçten kopması veya hastalanıp gelememeleriyleilgili haberler duymanın kendilerini kötü etkilediğiniifade etmiştir. Bu nedenlerle hastanelerde oluşturulanekiplerin etkileşimine önem verilmesi, ekip içindeveya ekipler arası duygu ve deneyim paylaşım-larının sağlanabileceği ortamlar oluşturulmasıönemlidir. Bu anlamda hastane yöneticilerinin, başhekimlerin veya departman başkanlarının zamanzaman kısa ekip ziyaretleri düzenlemesi ve çalışan-ların durumlarına ilişkin bilgi alması önerilir. Hastaneyöneticilerine ihtiyaç duymaları halinde bir kriz yöne-timi ve iletişim becerileri eğitimi verilebilir. Bueğitimler çevrimiçi platformlarda canlı yayınlar şek-linde organize edilerek kısa sürede yöneticilerin buanlamdaki yetkinliklerini geliştirmeye yardımcı ola-bilir. 4. Katılımcıların genelinde sağlık çalışanlarınayönelik şiddet beklentisinden kaynaklanan endişegözlense de bu oran özellikle doktorlar, uzman dok-torlar ve hemşireler için çok yüksektir. Veriye göreher 10 doktordan 9’u sağlık çalışanlarına şiddetuygulanacağından endişe duymaktadır. Yoğunkaygı ve şiddet korkusu içinde çalışmak kişilerin ruhve beden sağlıklarını bozmanın yanı sıra iş performan-sını ve verilecek kararların doğruluğunu olumsuzyönde etkileyebilmektedir. Bu nedenle hem sağlık

çalışanlarının hem de toplumun sağlığı için sağlıkçalışanlarının bu endişesini azaltacak yasal düzen-lemeler büyük önem taşımaktadır. 5. Katılımcıların genelinde yakın çevresinebulaştırma korkusu kendilerine ilişkin bir bulaşkaygısından daha yaygın ve daha yüksektir. Süreç,sağlık çalışanlarını giderek ailelerinden uzaklaşmaya,bazen normalde çalıştığı ekibinden ayrılıp yeni birekiple birlikte olmaya ve bunun sonucunda da olası biryalnızlığa itmektedir. Katılımcıların %47,3’ünormalden farklı bir tesiste veya ekiple çalışmanın,%58,4’ü ise ailelerinden uzak kalmanın kendilerinizorladığını belirtmiştir. SARS salgınında sosyalanlamda izole olmanın yarattığı uzun vadeli etkilergöz önüne alındığında çalışanların yalnızlık hissininazaltılması önem taşımaktadır (Maunder ve ark.,2008). Bu noktada, ekip içi paylaşımların kolaylaştırıl-ması hem çalışanların ruhsal sağlığı adına hem de ekipolarak daha verimli çalışabilmeleri için önem taşımak-tadır. Psikososyal destek çalışanlarının öncülüğündeözellikle yeni oluşturulan ekiplerin hızla kaynaştırıl-ması ve çalışanların ruhsal olarak desteklenmesi içinönceden planlanmış ve yarı yapılandırılmış kısa etkin-likler düzenlenmesi önerilmektedir. 6. Katılımcıların yarıya yakını koruyucumalzemelerin, yaklaşık 3’te biri ise organizasyonelhazırlığın yetersiz olduğunu belirtmiştir. Yaklaşıkolarak her 3 sağlık çalışanından biri de bulaşkonusundaki eğitim ve bilgilendirmelerin yeterliolmadığını ifade etmiştir. Stres seviyesi yükseksüreçlere hazırlıklı girebilmek, süreçlerin ruhsalanlamda daha hasarsız atlatılmasını sağlamaktadır. Bunedenle özellikle kurumlar bazında hızlı bir ihtiyaçtespiti yapmak ve çalışanların yetersizlik konusundakiendişelerinin kaynaklarını belirlemek, bu kaygılarınıngiderilebilmesi açısından önem taşımaktadır (Ulus-lararası Kızılhaç ve Kızılay Dernekleri Federasyonu,2020). 7.Çalışmaya katılan sağlık çalışanlarının %53,3’üuykusuzluk çektiğini ve %36,8’i de karar vermektezorlandığını belirtmiştir. Bu veriler hem fiziksel hemde mental bir yorgunluğa işaret etmektedir ve buyorgunluğun ilerleyen haftalarda artacağıöngörülmektedir. Özellikle triyaj yapması gerekecekgrupların endişesi oldukça yüksektir. Bu endişeleriazaltabilmek adına, bilimsel çalışmalarla belirlenecekolan tedavi protokol güncellemelerinin yaygınlaştırıl-


UMKE-DER Nisan 2020

ması, kurumlar bazında karar verme sorumlulukları ileher düzeydeki çalışanın kendi alanına ilişkin sorum-luluklarının eşit derecede paylaştırılması önemlidir. 8. Çalışanların yarısından fazlasının uyku prob-lemleri olduğu göz önüne alındığında, fizikselyorgunluğun azaltılması ve uyku düzenlerininsağlanması için birtakım önlemler alınması gerekmek-tedir. Kurumların işleyişine göre nöbet ve dinlenmesürelerinin düzenlenmesi alınabilecek önlemlerdenbiridir. Özellikle 24 saat gibi uzun süren nöbetler,kaygı ve stres yüküyle birleşince çalışanların bedenselve zihinsel sağlıklarını olumsuz etkileyen bir tabloyayol açabilmektedir. Çalışma, mola ve nöbet çizel-gelerinin, çalışanların uyku ve beslenmeihtiyaçlarını göz önüne alarak yeniden düzenlenmesisağlık çalışanları adına rahatlatıcı ve iyileştirici biruygulama olacaktır (DSÖ, 2020b). 9. Çalışanların uyku sağlığı ile ilgili bir diğeruygulama ise çalışanların kurumdaki dinlenmezamanlarında daha hijyenik ve rahat bir ortamda din-lenebilmeleri adına çalışanlara uyku paketleridağıtılmasıdır. Bone, kulak tıkacı, göz bandı (uykugözlüğü) ve mümkünse boyunlukların içinde olacağıbu paketler, çalışanların dinlenme zamanlarını uykuaçısından daha verimli geçirmesini sağlayabilecektir. 10. Verilere göre tüm katılımcıların %15,8’i işeyaramadığını düşünürken bu oran psikososyaldestek çalışanlarında %27,9, diyetisyen ve fizyoter-apistlerde ise %38,6 olarak gözlenmiştir. Bununyanında, verilerin genelinden ve yoğun çalışma tem-posunun getirilerinden dolayı diğer sağlıkçalışanlarının da bu alanların hizmetine ihtiyaç duy-duğu açıktır. Sağlık çalışanları uyku sorunları,bedensel ağrılar ve beslenme problemleri yaşamak-tadır. Bu nedenle kurumlarda özellikle psikososyaldestek çalışanlarının öncülüğünde uyku hijyeninianlatan çalışmalar düzenlenmesi ve fizyoterapistlerinbedensel ağrıları gidermek ve uykuya dalmayı kolay-laştırmak için birtakım egzersizler paylaşmasıönerilmektedir. Buna ek olarak diyetisyenlerin çalışmatempolarına uygun beslenme programları çıkarmasıve bu programlara uygun besinlerin çalışma saatlerisüresince çalışanlarla paylaşılması bir öneri olaraksunulmaktadır. 11. Katılımcıların %84,2’si insanların tedbiralmadığını düşünerek öfke ve umutsuzluk duygu-ları yaşadıklarını belirtmiştir. Buna ek olarak ekip

arkadaşlarının süreçten kopması veya hastalanmalarıile salgının etkisini artırması, sağlık çalışanlarınınumutsuzluk duygusunu besleyebilme potansiyelinesahiptir. Umutsuzluk duygusunun şiddetini azalta-bilmek adına ülkenin dört bir yanından gelecekolumlu haberlerin, işe yarayan tedavi pratiklerininderlenmesi, özellikle hastalığı atlatan sağlıkçalışanlarının haberlerinin ve alınacak yeni önlem-lerin hızla sağlık çalışanlarıyla paylaşılması önemtaşımaktadır. Bu anlamda sağlık çalışanlarına yönelikbir tek sayfalık bir bülten hazırlanması, çeşitli bil-gilendirmeler ve haberler içeren bu belgelerin günaşırı sağlık çalışanlarıyla çevrimiçi platformlaryoluyla paylaşılması bir seçenek olabilir. 12. Günlük işlerden zevk alamama, mutlu hisset-meme, keyifsiz ve durgun hissetme, uykusuzluk,zorlukları halledemeyecek gibi hissetme, özgüvenikaybetme ve yapılan işe dikkatini verememe gibidurumlar depresif belirtilerdir. Olağanüstü birdurumda birtakım depresif belirtiler beklenmesinekarşın, bu belirtilerin yaygınlığı ve şiddeti riskli birtabloya işaret etmektedir. Bu belirtilerin depresyonadönüşmesi hem çalışanların sağlığını hem de sağlıkpersoneline yoğun bir ihtiyaç duyulan bu dönemdesalgınla mücadeleyi önemli ölçüde etkileyecektir. Bunedenle, bu çalışmada olduğu gibi belirli aralıklarlaçalışanların ruhsal durumunu izlemek ve gerek-tiğinde sağlık çalışanlarını psikososyal destekçalışanlarına yönlendirmek büyük önem taşımak-tadır (Xiang ve ark., 2020). 13. Yaklaşık olarak her 3 sağlık çalışanından birisürekli zor veya baskı altında hissettiğini ifadeetmiştir. Bu durum salgının getirdiği yoğunluktan kay-naklanmış olabileceği gibi çalışma düzenlerindekibüyük değişikliklerden doğan idari baskılardan dolayıda oluşmuş olabilir. Her iki olasılığı da düşünerek busıkıntıyı azaltmak adına çalışanların kurumlarındakatılımcı hissettikleri bir yöntem uygulanabilir.Bunun için, süreçle ilgili sıkıntılarını, memnuniyet-lerini, önerilerini ve şikayetlerini iletecekleri bazıkanallar açılmalıdır. Çalışanların düşüncelerinidoğrudan sözlü olarak veya bu uygulama için oluş-turulacak kutularla yazılı ve anonim olarakyöneticilere iletmesi sağlanabilir. Bu uygulamada,düşüncelerin kutularla yazılı olarak toplanması yoluseçilirse bunun kurumlarda bulunan diğer“Dilek/öneri kutuları” gibi atıl bir uygulama olmadığı,


UMKE-DER Nisan 2020

önerilerin belirli periyotlarla incelenip dikkate alı-nacağı çalışanlara bildirilmeli ve hissettirilmelidir. 14. Sağlık çalışanlarının büyük bir kısmı şu anyaşadıkları çevrede damgalanma tehdidiyle yaşa-maktadır ve bunu dışlayıcı davranışlarladeneyimlemeye başlamışlardır. Damgalanmanın ileriboyutları saldırganlık gibi düşmanca davranışları içer-mektedir. İlerleyen haftalarda toplumda sağlıkçalışanlarına ilişkin olumsuz tutumların oluşmamasıveya artmaması ile sağlık çalışanlarının kendilerineyönelik saldırganlık ve şiddet endişesi taşımadanişlerini yapabilmeleri için toplumda damgalanmayayönelik farkındalık sağlanması ve damgalamanınönüne geçecek bilgilendirmeler yapılması önerilir. 15. Çocuğu olan her 3 sağlık çalışanından biriçalışma nedeniyle çocuğuna bakım veremediğinibelirtmektedir. Eğitim kurumlarının kapandığı, insan-ların etkileşimi minimuma indirdiği böylesi birdönemde pek çok sağlık çalışanı çocuklarını okulagönderememekte ve çocuklarına bakım verecek birbakıcı bulamamaktadır. Eşleri çalışan sağlık çalışan-larının ailelerinde veya ebeveynlerin ikisinin de sağlıkçalışanı olduğu ailelerde çocuğa bakım verme işi ciddibir stres yaratmakta ve aileleri çözümsüzlüğe sürükle-mektedir. Benzer şekilde, sağlık çalışanlarınınbakımından sorumlu olduğu yaşlıların varlığı da budönemde bakım vermesi zorlaşan çalışanlar için ek biryük oluşturmaktadır. Bu nedenle, sağlık açısındangerekli güvenlik tedbirlerinin alınarak sağlık çalışan-larının çocuklarına ve yaşlı yakınlarına bakımverilmesi konusunda Vefa Sosyal Destek grupları,Milli Eğitim Bakanlığı ve belediyelerin de dahiledilebileceği planlamalar ve uygulamaların oluşturul-ması önerilmektedir. Bu tip destek çalışmaları hemhizmetin kesintisiz olmasını sağlayacak hem desağlık çalışanlarının stres yükünü azaltacağı için işverimliliklerini artıracaktır. 16. Sağlık çalışanlarının %66’sı sevdiklerindenuzak kalmaları nedeniyle manevi yük hissetmekte,%58,4’ü ailelerinden uzak kalmanın kendilerinizorladığını belirtmekte ve %27,3’ü de aileleriyleilişkilerinin bu süreçte kötüye gittiğini ifade etmek-tedir. Ayrıca çalışanların %13,5’i, ailelerindenmesleği bırakmaları konusunda baskı görmektedir.Tüm bunlar göz önüne alındığında, sağlık çalışan-larının ailelerine yönelik bir sürecin işlemesi degerekli görülmektedir. Aileleri bu sürece hazırlamak

ve yeni duruma uyumlarını kolaylaştırmak içinsağlık çalışanlarının aileleriyle birlikte psikososyaldestek alabilmelerinin önü açılmalıdır. 17. Çalışmaya katılan çalışanların %21,9’u kro-nik bir hastalıkları olduğunu ve bundan dolayısağlıklarıyla ilgili endişe duyduklarını belirtmiştir.Çalışanların kaygılarını azaltmak ve sağlıklarınıkoruyabilmek adına kurumların kronik hastalığı olançalışanları belirlemesi, çalışma planlarını buna görehazırlaması önerilmektedir. 18. Kronik hastalığı olmasa da sağlık çalışan-larının %76,1’inde kendilerine ilişkin bulaş kaygısıvardır ve bu durum ilerleyen haftalarda çeşitli olum-suzluklara yol açabilir. Hem çalışanların kaygısınıazaltmak hem de hizmetin kesintiye uğramamasıadına enfekte olmuş çalışanları erken tespit ede-bilmek için düzenli olarak testlerin yapılmasıönerilmektedir. Ayrıca testi pozitif çıkan çalışanlaraihtiyaç duymaları halinde psikososyal destek alabile-cekleri hatırlatılmalıdır. Kurum yöneticilerinin buçalışanları hastalık süreçlerinde en az birer kez ara-yarak kısa bir konuşma gerçekleştirmesi, çalışanlarınruhsal açıdan desteklenmesi ve iyileşme sonrası işler-ine daha rahat başlayabilmeleri açısından değerliolacaktır. 19. Verilerin geneline bakıldığında sağlık çalışan-larını en çok zorlayan etkenlerin sürecin belirsizliği,hayatları üzerindeki kontrollerinin azalması ve rutin-lerinin değişmesi gibi yeni, stresli ve belirsiz birduruma uyumla ilgili sorunlar olduğu görülmektedir.Bu tip durumlarda oluşması çok normal olan kaygıduygusunun azaltılması ve belirli bir rutin oluştu-rulabilmesi için çalışanların kontrol duygularınıartırmak gereklidir. Bunun için yukarıda verilenkurumlarda katılımcı tarz geliştirme ve çalışanlarındüşüncelerini dikkate alma önerisi bir adım olacaktır.Bunlara ek olarak, çalışanların dinlenme saatlerindebir rutin oluşturabilmeleri için gerekli destek sağlan-malıdır. Yine yukarıda sözü edilen fiziksel egzersizlerve beslenme programları ile nöbet saatlerinin düzen-lenmesi de bu amaca yardımcı olacaktır. İhtiyaç duyançalışanların da psikososyal destek alabileceği ve yal-nız olmadıkları da çalışanlara bu aşamadahatırlatılmalıdır. 20. Şu an pek çok sağlık çalışanı özveriyle işini yap-maktadır. Daha önceki salgın deneyimleriningösterdiği üzere, özveriyle başlayan bu süreçte sağlık


UMKE-DER Nisan 2020

çalışanları bir süre sonra tükenmişlik hissetmeyebaşlayabilir. Buna çalışanların enfekte olarak bir süreçalışamayacak durumda olmaları da eklenirse yakınzamanda özellikle yoğun bakım servislerinde dahaçok sağlık personeline ihtiyaç duyulacağıöngörülmektedir. Bu anlamda, özellikle hemşirelerinyoğun bakım servislerinde çalışabilmesi için gerekliolan eğitimlerin hızlıca planlanarak geniş kitlelere ver-ilmesi önerilir. Yeni mezun veya yoğun bakımtecrübesi olmayan personelin de bağımsız çalışmayabaşlamadan kendisinden daha tecrübeli meslek-taşlarıyla çalışması hem tecrübesiz personelin becerive özgüvenini artıracak hem de ihtiyacı daha çabukkarşılamaya yardımcı olacaktır. 21. Uygulamaya konacak olan önerilerin planlı veaslına uygun şekilde işleyebilmesi, gerektiğinde gün-cellenmesi ve aksamadan devamlılığınısağlayabilmesi için çalışmaların takibini yapacakmerkezi bir ekip oluşturulması önerilmektedir.

SONUÇ Sağlık çalışanları zor ve belirsiz bir döneminiçindedir ve ruhsal olarak kendi kaynaklarını kullan-maktadır. Onları bu süreçte desteklemek veihtiyaçlarını görüp karşılamak, kaynaklarınıyenilemelerine olanak tanıyacak ve bu süreci dahasağlıklı atlatmalarına fırsat verecektir. Sürecin tamamında planlamaların sağlık çalışan-larının merkeze alınarak yapılması, çalışanlarınihtiyaçlarının gözetilmesi, bedensel ve zihinsel sağlık-larının korunması için gerekli önlemlerin alınması;hem sağlık çalışanlarının iyiliği hem de onlarınverdiği hizmetin aksamadan, etkin biçimde ve uzunsüre devam edebilmesi adına önemli ve gereklidir. Tüm sağlık çalışanlarına saygıyla.

Kaynakça

-Dünya Sağlık Örgütü. (2020, 12 Mart). WHOannounces COVID-19 outbreak a pandemic.http://www.euro.who.int/en/health-topics/health-emer-gencies/coronavirus-covid-19/news/news/2020/3/who-announces-covid-19-outbreak-a-pandemic

-Dünya Sağlık Örgütü. (2020, 19 Mart). Coronavirusdisease (COVID-19) outbreak: Rights, roles andresponsibilities of health workers, including key con-siderations for occupational safety and health.https://www.who.int/publications-detail/coronavirus-disease-(covid-19)-outbreak-rights-roles-and-responsibilities-of-health-workers-including-key-considera-tions-for-occupational-safety-and-health

-Maunder, R. G., Leszcz, M., Savage, D., Adam, M.A., Peladeau, N., Romano, D., … , ve Schulman, R.B. (2008). Applying the lessons of SARS to pandemicinfluenza: An evidence-based approach to mitigatingthe stress experienced by healthcare workers. Cana-

dian Journal of Public Health, 99(6), 486-488.

-Uluslararası Kızılhaç ve Kızılay Dernekleri Fed-erasyonu. (2020). Coronavirus disease (COVID-19)pandemic response. http://prddsgofilestorage.blob.core.windows.net/api/sitreps/3972/USE_THIS_ONE.pdf

-Xiang, Y. T., Yang, Y., Li, W., Zhang, L., Zhang, Q.,Cheung, T., ve Ng, C. H. (2020). Timely mental healthcare for the 2019 novel coronavirus outbreak isurgently needed. The Lancet, 7(3), 228-229. doi:10.1016/S2215-0366(20)30046-8


UMKE-DER Nisan 2020

!

!"#$%&](&T"D$60&L"$63"9$"-6969&,*9*$&4"D$60&;>->+>9>9&+*4$*0$*-*&,I-*&/9C*$*9+*4/&

)>->+& )>->+>9&+*4$*0$*-&#"F69;"&5"5,69$6D6&

% )%0:%-& WF+"9&)%0:%-&

H*+3/-*& <#*& ''M&B"$63"9$"-6&

P/46/>%3H610B14%81A>%;6;D;D;%

&+(')% &+"'(% &+,')% &+)'(% &+)'*%

^F<6F%M3771<D1D1% &+,'*% &+,'-% &+,'(% &+)'(% &"#'!%O1:3J738%A1%BF0?F4%M3771<D1%

&+)'!% &+"'(% &+*'"% &+*')% &+$'+%

./01>63%8C0X5;7>=%;6<=4B;%M3771<D1%

&"('!% &"$'*% &",'#% &"*'#% &-+'"%

@4B3H1610B14%BC6;:=%F:>F7F86F>%E1>D1%

&($')% &($'$% &-('*% &-('(% &(-')%

.C0F46;06;%F90;H;D;D;% &-)'+% &-*'(% &-$',% &(+'(% &(-')%_C06F>6;0=%M;661B1D1:121>%?353%M3771<D1%

&()'!% &,$',% &(,'#% &("'$% &,)'"%

O14B341%?/A143%>;:51<D1%

&,+'-% &,$',% &,('!% &,-'$% &)#'*%

O;0;0%A10D1B1%?/E6/>%E1>D1%

&($')% &)$'+% &,!'"% &,-'-% &*#'*%

K;L=6;4%3H1%B3>>;<3%A101D1D1%

&,-'#% &,"'!% &))'"% &)('"% &*+'$%

O14B343%B1910738%?I0D1% &*"'!% &*"'#% &*('+% &*('-% &*$'-%GH1%:;0;D;B=9=4=%B/H/4D1%

&*(',% &!+')% &!!'(% &!('(% &!$'-%

)>->+& )>->+>9&+*4$*0$*-&#"F69;"&5"5,69$6D6&

% @9*4:*F/&!*0`&

)/5*:/45*9&A*&X/F5%:*-"Y/4:$*-&

RI-J9:J$*+*&!*0(&

T"D$60&=*+>->&

Z"#%-":>A"-&!*0(&

P/46/>%3H610B14%81A>%;6;D;D;%

&#$'(% &"('$% &+)')% &"!'!% &"-'"%

^F<6F%M3771<D1D1% &++'#% &-)'-% &+!')% &-+'#% &",',%O1:3J738%A1%BF0?F4%M3771<D1%

&+,'!% &"*'"% &"#'*% &--'"% &"#'!%

./01>63%8C0X5;7>=%;6<=4B;%M3771<D1%

&-#'+% &,('(% &-$',% &,,',% &-$'(%

@4B3H1610B14%BC6;:=%F:>F7F86F>%E1>D1%

&("'!% &)+'-% &(+')% &,"'+% &,+'+%

.C0F46;06;%F90;H;D;D;% &-)'(% &)-',% &,)'+% &,,',% &,-'(%_C06F>6;0=%M;661B1D1:121>%?353%M3771<D1%

&(('-% &,('(% &,!'"% &*)')% &)#'(%

O14B341%?/A143%>;:51<D1%

&),'#% &,$'#% &,('+% &*-'"% &*"'#%

O;0;0%A10D1B1%?/E6/>%E1>D1%

&,"'-% &*#'(% &*"'!% &*+'#% &)$'*%

K;L=6;4%3H1%B3>>;<3%A101D1D1%

&*"'$% &*#'(% &)!')% &*('-% &)$'*%

O14B343%B1910738%?I0D1% &!"'(% &*$'(% &*,'*% &*('$% &!!'-%

GH1%:;0;D;B=9=4=%B/H/4D1%

&!!'!% &)+'-% &!$',% &!$'$% &,'"%

! !



UMKE-DER Nisan 2020

!"#$%&](&)*A"+6&

)>->+& )>->+>9&+*4$*0$*-&#"F69;"&5"5,69$6D6&

% [4/0%4%45"$&)*4:*0&B"$(&

!6##/&T*0-*:*-& !*+/F$/0&[*-4%9*$/&

)/D*-&T"D$60&B"$63"9$"-6&

)/D*-&B"$63"9$"-&

P/46/>%3H610B14%81A>%;6;D;D;%

&-"')% &+)'(% &(,'*% &""'+% &--'*%

^F<6F%M3771<D1D1% &"$'(% &+)'(% &,('+% &"*'*% &--'*%O1:3J738%A1%BF0?F4%M3771<D1%

&-*'*% &""'*% &,"'(% &-+'(% &-$'+%

./01>63%8C0X5;7>=%;6<=4B;%M3771<D1%

&,"')% &($'-% &)#'$% &(!'#% &)"'+%

@4B3H1610B14%BC6;:=%F:>F7F86F>%E1>D1%

&*"'-% &,,')% &,$'"% &))')% &,!'#%

.C0F46;06;%F90;H;D;D;% &)"'+% &)#'*% &)$'(% &,-')% &)-'(%_C06F>6;0=%M;661B1D1:121>%?353%M3771<D1%

&)+'"% &,,')% &*$')% &)"'$% &*,')%

O14B341%?/A143%>;:51<D1%

&*-')% &,$'(% &!+'-% &*,'!% &*"'$%

O;0;0%A10D1B1%?/E6/>%E1>D1%

&*#'+% &)+'$% &!+'-% &))')% &!+'#%

K;L=6;4%3H1%B3>>;<3%A101D1D1%

&,('"% &)-'"% &!+'-% &))')% &*+',%

O14B343%B1910738%?I0D1% &!!'"% &*$')% &!-'#% &!-'"% &!+'#%GH1%:;0;D;B=9=4=%B/H/4D1%

&*"'#% &!!',% &!$'*% &*$',% &!-'*%

%

& &

UMKE-DER Nisan 2020

<0&'(&2":6$6+C6$"-69&=*4$*0&1/$,/$*-/&=*4$*0&#/$,/4/& 2/3/&4"5646& 7&

)%0:%-& !""% &"'!%

WF+"9&)%0:%-& !$,% &,'*%

H*+3/-*& -+#% &*"'(%

^2HN& !"% &$'"%

<#*&& )*+% &!)'!%

@!!& !#!% &"'-%

B%C>0&R*$/3/+C/& )"% &!'(%

)/3&H*0/+/& !*% &$'(%

@@1!&_["-";*+/0`& !,+% &('#%

@9*4:*F/&!*0(& -)% &*'(%

)/5*:/45*9& *)% &$'#%

<CF"C6& ,% &$'*%

B*A-*&T"D$6D6&!*0(& !!% &$',%

T"D$60&=*+>->& #$% &)'-%

Z"#%-":>A"-&!*0(&!(& ,)% &!'"%

[4/0%$%,& !,!% &('-%

T%45"$&H/F+*:&WF+"96& !)"% &('(%

X/F5%:*-"Y/4:& *!% &$'+%

a";5%$%b/?aI9:,*9?!6##/&RI-J9:J$*+*&!*09/0*-/&

,+% &!'#%

T"D$60&!*09/0*-/& )% &$'!%

c%.I-& (% &$'*%

!6##/&T*0-*:*-& "#% &)'*%

!6##/&!*09%$%,& !% &$'$!%

!*+/F$/0&[*-4%9*$/& (#% &*',%

T"D$60&@$"969;"&)/D*-&[*-4%9*$&& *)% &$'#%

)/D*-&[*-4%9*$& (*% &*'!%

%

% %


UMKE-DER Nisan 2020

!

<0&M(&2":6$6+C6$"-69&B"$63:60$"-6&!*4/4&A*&2>->+$"-&

2>->+&!J-J& 2/3/&T"5646& 7&

'(1"4"+"0& *+$% &!!'*%

''M&@TH& *##% &!!'#%

@/$*&T"D$6D6&=*-0*F/& !##% &"'#%

)/3&d9/:*4/& *-% &!'$%

RI-J9:J$*+*&d9/:*4/& ($% &*'$%

H"4:"9*&@C/$&T*-A/4/& ),"% &!)'+%

H"4:"9*&@+*$/5":G"9*& !*!% &,'+%

H"4:"9*&8%A/;e'f&T*-A/4/& -,% &*'-%

H"4:"9*&2";69&)%D>+& (-% &*'*%

H"4:"9*&E%D>9&1"06+&T*-A/4/& !#(% &"'+%

N;"-/&1I$J+& !+!% &"'*%

Z"#%-":>A"-& ,"% &!'#%

W=2<& (-% &*'*%

)/D*-&H"4:"9*&1/-/+$*-/& (-+% &**'"%

)/D*-&2>->+$"-& !"% &$'"%

&


UMKE-DER Nisan 2020


<0&Q(&2":6$6+69&N$$*-*&RI-*&)"D6$6+6&N$&@;6& 2/3/&T"5646& 7&@;"9"& *!% &$'+%

@;65"+"9& !$% &$',%

@.5%90"-"G/4"-& )% &$'!%

@D-6& (% &$'*%

@+"45"& *% &$'!%

@90"-"& +$% &)'*%

@9:"$5"& "-% &)'$%

@-:A/9& )% &$'!%

@5;69& !$% &$',%

1"$60*4/-& !-,% &-'(%

1/$*C/0& !*% &$'(%

1/9,I$& *% &$'!%

1/:$/4& -% &$'*%

1%$>& "% &$')%

1>-;>-& -% &$'*%

1>-4"& )+$% &!('*%

B"9"00"$*& ,#% &*'$%

B"906-6& ,% &$'*%

B%->+& -(% &*'-%

)*9/F$/& )!% &!'*%

)/5"-#"06-& (*% &*'!%

<;/-9*& !*% &$'(%

<$"F6D& ,% &$'*%

<-F/9C"9& *% &$'!%

<-F>->+& !*"% &('!%

<40/3*G/-& )*% &!')%

R"F/"9:*Y& *,% &!'$%

R/-*4>9& )% &$'!%

RJ+J3G"9*& )% &$'!%

H"00"-/& +% &$')%

H":"5& +"% &)'(%

g4Y"-:"& !+% &$'"%

=*-4/9& )-% &!',%

N4:"9#>$& !#+% &"'#%

NF+/-& -)% &*'(%

2"4:"+%9>& +% &$')%

2"54*-/& !)% &$'(%

26-0$"-*$/& (% &$'*%

26-3*G/-& )% &$'!%

2%C"*$/& ,(% &!'+%

%

% %

%

<0&Q(&)*A"+6&N$&@;6& 2/3/&T"5646& 7&2%95"& **% &$'#%

2J:"G5"& !$!% &,'$%

="$":5"& *+% &!'!%

="9/4"& !+% &$'"%

2"G-"+"9+"-"3& ),% &!',%

="-;/9& *,% &!'$%

=>D$"& !(% &$'-%

=>3& )% &$'!%

h*A3*G/-& *% &$'!%

h/D;*& !)% &$'(%

K-;>& )% &$'!%

a/F*& !,% &$'-%

T"0"-5"& (% &$'*%

T"+4>9& +% &$')%

T//-:& )% &$'!%

T/9%Y& )-% &!',%

T/A"4& !!% &$',%

!*0/-;"D& !)% &$'(%

!%0":& !-% &$'-%

!-"#F%9& "#% &)'*%

!>9C*$/& #% &$',%

c"9$6>-."& -!% &*',%

W3"0& ,+% &!'#%

^"9& !-% &$'-%

E%F,":& ,% &$'*%

U%9,>$;"0& *"% &!'!%

@04"-"5& +% &$')%

1"5#>-:& *% &$'!%

2"-"+"9& ,% &$'*%

26-600"$*& (% &$'*%

1":+"9& (!% &*'$%

c6-9"0& !% &$'$!%

1"-:69& !)% &$'(%

@-;"G"9& +% &$')%

gD;6-& *% &$'!%

E"$%A"& *-% &!'$%

2"-"#J0& !% &$'$!%

2/$/4& *(% &!'$%

K4+"9/5*& ,% &$'*%

)JFC*& -*% &*'(%

%

Documents

Önsöz...Önsöz Bu rapor, Covid-19 salgınının ülkemize gelmesiyle birlikte sağlık çalışanları için başlayan zorlu süreçte onların durumlarını, yaşadıkları zorlukları