Nowe fundamenty - WiseEuropawise-europa.eu/wp-content/uploads/2017/12/WiseEuropa_NoweFundament... · • zrewidowanie podejścia do wspólnej polityki energetycznej UE, postawienie

Wyjątkowość polskiego miksu energetycznego sprowadza się jedynie do opóźnienia o kilka dekad procesów, które już zaszły w Europie Zachodniej. Tym bardziej zasadne są reorientacja krajowej polityki energetycznej w kierunku priorytetów ogólnounijnych oraz dostrzeżenie wagi współpracy międzynarodowej dla zapewnienia bezpieczeństwa energetycznego kraju.

Nowe fundamentyNa czym budowaćbezpieczeństwo energetyczne

Aleksander Śniegocki, Zofia Wetmańska

Nowe fundamenty. Na czym budować bezpieczeństwo energetyczne

Autorzy:

Aleksander Śniegocki Zofia Wetmańska

WiseEuropa – Fundacja Warszawski Instytut Studiów Ekonomicznych i Europejskich

Aleja Jana Chrystiana Szucha 16/46 00-582 Warszawa

www.wise-europa.eu

Projekt, skład, łamanie: Studio graficzne TEMPERÓWKA s.c. oraz key.waw.pl

Kopiowanie i rozpowszechnianie może być dokonane za podaniem źródła.

© Copyright by WiseEuropa – Fundacja Warszawski Instytut Studiów Ekonomicznych i Europejskich, Warszawa, 2017

ISBN: 978-83-64813-33-7

Egzemplarz bezpłatny

Nowe fundamentyNa czym budowaćbezpieczeństwo energetyczne

Warszawa 2017

Aleksander Śniegocki, Zofia Wetmańska

.wise-europa.eu

Instytut WiseEuropa to niezależny think-tank, specjalizujący się w makroekonomii, polityce gospodarczej, europejskiej i zagranicznej.

Misją WiseEuropa jest poprawa jakości polityki krajowej i europejskiej oraz środowiska gospodarczego przez oparcie ich na rzetelnych analizach ekonomicznych i instytucjonalnych, niezależnych badaniach oraz ocenach oddziaływania polityki na gospodarkę. Instytut angażuje obywateli, przedsiębiorców, ekspertów oraz twórców polityk publicznych z kraju i zagranicy we wspólną refleksję na temat modernizacji Polski i Europy oraz ich roli w świecie.

WiseEuropa to najwyższe kompetencje w takich obszarach, jak: sprawy europejskie i globalne w wymiarze gospodarczym i politycznym, polityka makroekonomiczna, przemysłowa, energetyczna i instytucjonalna, innowacyjność i gospodarka cyfrowa, rynek pracy i polityka społeczna. WiseEuropa to również solidny warsztat analityczny, obejmujący ilościowe i jakościowe metody badawcze: statystykę i ekonometrię, modelowanie makroekonomiczne i systemowe, badania społeczne i politologiczne, analizy instytucjonalne i socjologiczne. Wszystko wspierane przez wysokiej jakości działania komunikacyjne i relacyjne Instytutu.

Aleja Jana Chrystiana Szucha 16/46 | 00-582 Warszawa | t.: +48 22 400 93 03 | f.: +48 22 350 63 12 | [email protected]

Spis treści 1

Streszczenie 3

1. Wprowadzenie 5

2. Wymiary bezpieczeństwa energetycznego 7

3. Zmieniające się uwarunkowania polskiego bezpieczeństwa energetycznego 11

4. Między suwerennością a integracją energetyczną 18

5. Podsumowanie 22

Literatura 23

Spis schematów 24

Spis wykresów 24

3


Streszczenie

• Postrzeganie bezpieczeństwa energetycznego w państwach rozwiniętych uległo znacznym zmianom na przestrzeni ostatnich dekad. Początkowo zasadzało się ono na potrzebie zapew-nienia fizycznego bezpieczeństwa oraz ciągłości dostaw nośników energii, a z czasem objęło ono także kwestie efektywności ekonomicznej, jak również oddziaływanie energetyki na śro-dowisko i związane z tym zagrożenia dla trwałości rozwoju społeczno-gospodarczego. Proces ten znalazł odzwierciedlenie w unijnej polityce energetyczno-klimatycznej, która stawia na integrację europejskiego systemu energetycznego, rozwój odnawialnych źródeł energii (OZE) i zwiększenie efektywności energetycznej.

• Obowiązujący w Polsce paradygmat budowania bezpieczeństwa energetycznego w oparciu o krajowe zasoby węgla pomija zmiany, które zaszły w ciągu ostatnich kilkunastu lat: wy-czerpywanie się potencjału górnictwa, spadek kosztów i coraz większe możliwości integracji OZE w ramach systemu energetycznego, postępującą dywersyfikację kierunków dostaw gazu ziemnego, a także stały wzrost presji na głęboką redukcję emisji w europejskiej energetyce.

• Uwarunkowania krajowego bezpieczeństwa energetycznego w coraz większym stopniu będą upodabniały się do sytuacji w innych państwach Unii Europejskiej. Z perspektywy długoter-minowej wyjątkowość polskiego miksu energetycznego sprowadza się jedynie do opóźnienia o kilka dekad procesów, które już zaszły w Europie Zachodniej oraz będą się objawiały w pełni również nad Wisłą. Tym bardziej zasadne są reorientacja krajowej polityki energetycznej w kierunku priorytetów ogólnounijnych oraz dostrzeżenie wagi współpracy międzynarodowej dla zapewnienia bezpieczeństwa energetycznego kraju.

• Ze względu na ograniczony udział energetyki w PKB, podjęcie decyzji o stopniowej przebu-dowie miksu energetycznego ma niewielki bezpośredni wpływ na powodzenie gospodarcze kraju. Znacznie istotniejsze są długookresowe koszty zaniechania transformacji lub jej opóź-niania: stopniowe kumulowanie się problemów z konkurencyjnością energetyki, a także gwał-towny wzrost wysiłku inwestycyjnego w momencie podjęcia spóźnionej decyzji o zmianie modelu rozwoju sektora.

• Do wymiaru energetycznego integracji europejskiej należy podchodzić tak samo jak do in-nych jej obszarów: porównywać koszty i korzyści utrzymania poszczególnych kompetencji na poziomie krajowym względem delegowania ich na poziom wspólnotowy. Troska o utrzymy-wanie maksymalnej suwerenności państw członkowskich w energetyce przestaje być zasad-na w momencie, gdy wyzwania dla bezpieczeństwa energetycznego w ramach wspólnoty się upodobniają, a koszty wynikające z autonomicznych decyzji innych państw członkowskich zaczynają przeważać nad potencjalnymi korzyściami samodzielnego kreowania i wdrażania krajowej polityki energetycznej.

4


• W obliczu zmieniających się uwarunkowań kształtujących bezpieczeństwo energetyczne Polski rekomendujemy następujące działania:

• projektowanie polityki energetycznej państwa na podstawie szerokiej definicji bezpieczeń-stwa energetycznego, z uwzględnieniem megatrendów zasobowych i technologicznych,

• rozpoczęcie głębokiej dywersyfikacji polskiej energetyki, mającej na celu uniknięcie wysokich kosztów opóźnienia lub zaniechania zmian w kolejnych dekadach,

• zrewidowanie podejścia do wspólnej polityki energetycznej UE, postawienie na głęb-szą integrację oraz tworzenie stabilnych ram regulacyjnych dla europejskiej współpracy energetycznej.

5


1. Wprowadzenie Kwestia bezpieczeństwa zajmuje kluczowe miejsce w de-bacie o polityce energetycznej Polski. Najczęściej jest ona sprowadzana do zapewnienia fizycznego bezpieczeństwa dostaw nośników energii oraz możliwości uzyskania mak-symalnej niezależności kraju od importu. Inne zagadnienia – takie jak oddziaływanie sektora energetycznego na oto-czenie, czy te odnoszące się do ponadnarodowych zagrożeń dla bezpieczeństwa dostaw – z reguły schodzą na dalszy plan lub wręcz traktowane są jako przeszkody dla prowa-dzenia suwerennej polityki energetycznej.

Zawężone spojrzenie na bezpieczeństwo energetyczne Polski, a także niedocenianie tempa zmian w sektorze energetycznym oraz skupianie się decydentów na krótko- i średniookresowym hory-zoncie czasowym (do 2030 roku) może prowadzić do podejmowania błędnych decyzji strategicz-nych. Dążenie do maksymalnej autarkii energetycznej oraz utrzymania kluczowej roli energetyki węglowej – chociaż może wydawać się uzasadnione z perspektywy polskich doświadczeń z ubie-głych dekad – jest w dłuższej perspektywie ryzykowne.

W niniejszej publikacji wskazujemy na ewolucję w myśleniu o bezpieczeństwie energetycz-nym, która zaszła w krajach rozwiniętych przez ostatnie dekady. Uwzględnienie bardziej kom-pleksowego podejścia do tej kwestii, obecnie obejmującego również działania na rzecz redukcji efektów zewnętrznych zagrażających długookresowemu rozwojowi gospodarki, pozwala lepiej zrozumieć ewolucję unijnej polityki energetycznej w ostatnich latach.

Poddajemy też krytycznej ocenie szereg założeń mających uzasadniać utrzymanie obecne-go modelu rozwoju energetyki jako maksymalizującego bezpieczeństwo energetyczne – w tym rozpowszechnione przekonanie o tym, że uzależnienie Polski od węgla jest zjawiskiem wyjątko-wym i trwałym. Z perspektywy długookresowej szanse i wyzwania dla krajowego bezpieczeństwa energetycznego okazują się być zbliżone do zachodnioeuropejskich. Wniosek ten powinien skła-niać do ponownego przemyślenia kosztów i korzyści wynikających z postępującego uwspólnoto-wienia polityki energetycznej. Postawienie na dalsze pogłębienie integracji w tym obszarze może istotnie poprawić bezpieczeństwo energetyczne Polski, jednak proces ten nie jest wolny od barier i pułapek – o czym piszemy w rozdziale trzecim. Podsumowanie analizy zawiera kierunkowe reko-mendacje dotyczące pożądanych zmian w postrzeganiu problematyki bezpieczeństwa w krajowej polityce energetycznej. Mamy nadzieję, że pozwolą one poszerzyć dyskusję na ten temat, zachę-cając do spojrzenia na stare dylematy z nowej perspektywy.

7


2. Wymiary bezpieczeństwa energetycznego

Sposoby definiowania bezpieczeństwa energetycznego różnią się w zależności od okresu histo-rycznego, stopnia rozwoju gospodarczego, specyfiki krajowego miksu energetycznego oraz relacji między polityką energetyczną a innymi priorytetami państwa. Tym niemniej, w gronie państw rozwiniętych – szczególnie tych uzależnionych od importu surowców energetycznych – można wyróżnić szereg wspólnych elementów oraz etapów ewolucji myślenia o problematyce bezpie-czeństwa energetycznego.

Początkowo relatywnie niski stopień złożoności systemu energetycznego, w którym produk-cja energii opierała się na jednym dominującym surowcu, wiązał się z ograniczoną liczbą czynni-ków, które mogły potencjalnie zagrozić jego stabilnemu funkcjonowaniu. Skokowy wzrost zainte-resowania bezpieczeństwem energetycznym nastąpił dopiero w latach 70. XX w. Był on bezpo-średnią konsekwencją problemów z zapewnieniem ciągłości dostaw ropy naftowej w latach 1973--1974. „Szoki naftowe” wynikłe z konfliktu na Bliskim Wschodzie obnażyły wrażliwość państw rozwiniętych na import nośników energii. Również rosnąca rywalizacja o zasoby energetyczne wymusiła na krajowych decydentach przegląd podejścia do rozwoju sektora paliwowo-energe-tycznego. Kluczowym elementem stało się stworzenie warunków zapewniających nieprzerwane dostawy nośników energii do odbiorców końcowych. Wymagało to uwzględnienia nie tylko czyn-ników krajowych, lecz także potencjału współpracy międzynarodowej oraz konieczności dywer-syfikacji technologii i kierunków importu. Powołanie Międzynarodowej Agencji Energetycznej, w odpowiedzi na kryzys naftowy w latach 70., miało w tym kontekście strategiczne znaczenie dla stworzenia wspólnych ram zarządzania fizycznym bezpieczeństwem dostaw nośników energii, re-agowania na zewnętrzne szoki, a także dla dążenia do wprowadzenia zmian technologicznych oraz regulacyjnych, które strukturalnie zmniejszały narażenie państw rozwiniętych na ryzyko kryzysu energetycznego.

Skuteczność działań podjętych przez państwa rozwinięte po doświadczeniach z lat 70. oraz stabilizacja sytuacji na globalnych rynkach paliw pod koniec XX w. sprawiły, że akcenty w poli-tyce energetycznej przesunęły się w kierunku zwiększenia konkurencyjności gospodarki poprzez zapewnienie przystępnych cen energii dla gospodarstw domowych oraz przedsiębiorstw. Na zna-czeniu zaczęły zyskiwać mechanizmy mające stymulować obniżenie kosztów i poprawę wydajno-ści funkcjonowania całego systemu, tj. liberalizacja rynku oraz wymuszenie większej konkurencji między dostawcami energii, a także wzmocnienie pozycji odbiorców energii. Odporność systemu energetycznego na sytuacje kryzysowe miała zapewnić dywersyfikacja kierunków pozyskiwania nośników energii – nawet jeżeli pochodziły one z importu.

8


Schemat 1. Ewolucja postrzegania bezpieczeństwa energetycznego w krajach rozwiniętych

Źródło: opracowanie własne WiseEuropa

Początek XXI w. przyniósł nowe spojrzenie na bezpieczeństwo energetyczne. Problem zmian kli-matycznych wywołanych przez emisje gazów cieplarnianych stał się istotnym elementem agen-dy polityki rozwojowej. W połączeniu z coraz większą wagą przywiązywaną do kwestii środowi-skowych – w tym do możliwości zapewnienia poprawy jakości powietrza – konieczne stało się uwzględnienie również pośredniego oddziaływania sektora paliwowo-energetycznego na bez-pieczne funkcjonowanie systemu społeczno-gospodarczego. Jednocześnie dynamiczny rozwój gospodarek wschodzących i wzrost presji popytowej na globalnych rynkach paliw oraz większe ryzyko polityczne po stronie podażowej sprawiły, że ograniczenie wolumenu importowanych no-śników energii na powrót stało się jednym z priorytetów polityki bezpieczeństwa energetycznego państw rozwiniętych. W tych warunkach na znaczeniu zyskały technologie poprawy efektywności energetycznej i pozyskania energii ze źródeł odnawialnych, które pozwalają na jednoczesne ogra-niczenie negatywnych efektów zewnętrznych generowanych przez energetykę oraz na trwałe obniżenie zależności od importu paliw kopalnych. Jednak postawienie na dynamiczny rozwój tych technologii tworzy kolejne wyzwania w tradycyjnych obszarach polityki bezpieczeństwa ener-getycznego, związanych z przebudową systemu w sposób efektywny kosztowo oraz zapewnia-jący nieprzerwane dostawy energii w warunkach wzrostu podaży ze źródeł opartych na wietrze i słońcu.

Wpływ na otoczenie

Bezpieczeństwo dostaw

Przystępne ceny

Energetyka niezagrażająca

trwałemu rozwojowi

Efektywna kosztowo transformacja

energetyki

Konkurencyjność gospodarcza

Dywersyfikacja dostawMożliwość zapewnienia stałych dostaw energii

Szoki naftowe

Lata 70. Lata 90. Pocz. XXI w.

Stabilizacja i liberalizacja Wyzwania klimatyczne

Stabilna praca systemu energetycznego

9


Ograniczenie negatywnego wpływu systemu energetycznego na otoczenie stało się nieodłącznym elementem działań na rzecz bezpieczeństwa energetycznego ze względu na kluczowe znaczenie dla trwałego rozwoju społeczno-gospodarczego.

Należy podkreślić, że ewolucja pojęcia bezpieczeństwa energetycznego w ubiegłych deka-dach polegała przede wszystkim na jego poszerzaniu, a nie wymianie jego części składowych. Tym samym współczesna polityka energetyczna musi odnajdywać sposoby na łączenie różnych aspek-tów bezpieczeństwa: stałości dostaw, przystępności cen oraz ograniczania szkodliwego wpływu sektora na otoczenie. Ten ostatni wymiar istotnie zawęża opcje działań pozwalających na uzy-skanie trwałego bezpieczeństwa energetycznego, jednak z punktu widzenia długoterminowego rozwoju społeczno-gospodarczego jest elementem kluczowym. Co więcej, postęp technologiczny w obszarze niskoemisyjnych technologii produkcji i zarządzania energią przybliża osiągnięcie tak zdefiniowanego bezpieczeństwa – wymaga to jednak podjęcia systematycznego wysiłku na rzecz przebudowy tradycyjnego modelu rozwoju energetyki.

Opisane zmiany podejścia do problematyki bezpieczeństwa energetycznego zachodziły rów-nież w ramach Unii Europejskiej. W Zielonej Księdze opublikowanej przez Komisję Europejską w 1995 r. (KE 1995) bezpieczeństwo energetyczne definiowane było poprzez jedynie trzy wy-miary: fizyczne i ekonomiczne bezpieczeństwo dostaw energii oraz ich niezakłóconą ciągłość. Natomiast kolejne lata (KE 2000, 2006, 2008, 2010), a w szczególności obecna strategia bezpie-czeństwa energetycznego UE opublikowana w 2014 roku (KE 2014) przyniosła poszerzenie tego konceptu o czynniki społeczno-ekonomiczne oraz środowiskowe.

Schemat 2. Kierunki poprawy bezpieczeństwa energetycznego – perspektywa unijna


Dywersyfikacja dostaw energii

Integracja regionalna

OZE

Efektywność energetyczna

Infrastruktura

10


Polityka energetyczna UE dąży więc do integracji wszystkich wymiarów składających się na bezpie-czeństwo energetyczne Europy. W ramach wyznaczanych przez zapisy traktatowe, które pozosta-wiają kluczowe kompetencje z zakresu polityki energetycznej państwom członkowskim, instytucje unijne dążą do budowy spójnego europejskiego systemu energetycznego oraz wspólnego rynku energii. Działania w tym zakresie obejmują pogłębianie integracji na poziomie regionalnym, wspar-cie budowy infrastruktury sieciowej, pozwalającej na dywersyfikację dostaw energii, oraz tworze-nie warunków dla współdziałania krajowych systemów energetycznych w sytuacjach kryzysowych. Jednocześnie kwestie bezpieczeństwa dostaw oraz ograniczania rachunków dla odbiorców są kon-sekwentnie integrowane na poziomie unijnym z celami klimatycznymi. Oznacza to umiejscowienie rozwoju odnawialnych źródeł energii oraz poprawy efektywności energetycznej w centrum europej-skiej agendy na rzecz długookresowej poprawy bezpieczeństwa energetycznego. Jest to widoczne w tzw. pakiecie zimowym, mającym stworzyć podstawy prawne dla głębokiej przebudowy europej-skiego systemu energetycznego w kierunku wzrostu udziału OZE, tworzenia systemowych bodźców do poprawy efektywności energetycznej i zarządzania popytem na energię, a także pogłębienia współpracy transgranicznej przy zapewnianiu bezpieczeństwa dostaw.

11


3. Zmieniające się uwarunkowania krajowego bezpieczeństwa energetycznego

Zmiany w podejściu do bezpieczeństwa energetycznego na poziomie unijnym wymagają sformu-łowania na nie spójnej odpowiedzi na poziomie krajowym. Czy Polska powinna starać się im prze-ciwdziałać oraz budować autonomiczną strategię bezpieczeństwa energetycznego, czy też brać czynny udział w transformacji oraz dążyć do pogłębienia integracji? Zapisy zawarte w krajowych dokumentach strategicznych oraz deklaracje padające w debacie publicznej wskazują, że obecnie polityka energetyczna Polski stawia na pierwszą opcję, wskazując na specyficzną sytuację krajo-wej energetyki oraz własną bazę surowcową, która ma stanowić gwarancję utrzymania wysokiego poziomu bezpieczeństwa w kolejnych dekadach. Jednak podejście to w znacznej mierze opiera się na przesłankach, które albo zdezaktualizowały się w ostatnich kilkunastu latach, albo są mało istotne w perspektywie średnio- i długookresowej.

Teza o wyjątkowości potencjału krajowego sektora węglowego w skali całej Unii Europejskiej znajduje uzasadnienie jedynie z perspektywy statycznej, pomijającej przeszłe zmiany w zachod-nioeuropejskiej energetyce oraz przyszłe perspektywy dla krajowego górnictwa. Porównanie dy-namiki rozwoju wydobycia węgla w Polsce oraz państwach Europy Zachodniej wskazuje, że krajo-we górnictwo węgla kamiennego powtarza z opóźnieniem drogę ku schyłkowi, które mają już za sobą kopalnie w Wielkiej Brytanii, Francji czy Niemczech. Schyłek ten wynika ze splotu czynników geologicznych oraz ekonomicznych: wyczerpywania się złóż oraz wzrostu kosztów pracy na sku-tek rozwoju gospodarczego. Co istotne, również w Polsce trwa on już od kilku dekad, postępując w tempie zbliżonym do Europy Zachodniej, ale z 20-30-letnim opóźnieniem.

Wykres 1. Wydobycie węgla kamiennego w Polsce, Francji i Wielkiej Brytanii

0

50

100

100=

Max

Wielka BrytaniaFrancjaPolskaPolska – realistyczny max Polska – pesymistyczny

1850 1875 1900 1925 1950 1975 2000 2025 2050

Źródło: aktualizacja na podstawie Bukowski et al. (2015)

12


Wykres 2. Wydobycie, zużycie krajowe i eksport netto węgla energetycznego w Polsce

-20

0

20

40

60

80

100

120

mln

ton

Zużycie krajowe

Eksport ne�o

Wydobycie

1990

1992

1994

1996

1998

2000

2002

2004

2006

2008

2010

2012

2014

2016

Źródło: obliczenia własne WiseEuropa na podstawie danych Eurostat

Od początku lat 90-tych produkcja węgla energetycznego wykorzystywanego w elektroenerge-tyce spadła w Polsce o połowę, z ok. 120 mln ton w 1990 roku do ok. 60 mln ton w 2015 roku. Spadek ten nie przełożył się na powstanie trwałej luki na rynku krajowym z dwóch powodów. Po pierwsze, zmniejszyły się wolumeny węgla przeznaczane na eksport. Po drugie, stopniowo spada-ło krajowe zużycie czarnego paliwa. Dotyczy to również ostatniej dekady oraz skutków wdrożenia pakietu klimatyczno-energetycznego. Przykładowo, gdyby krajowe zużycie węgla energetycznego w latach 2011-2016 pozostawało na średnim poziomie z lat 2006-2010, niedobór węgla na kra-jowym rynku w tym okresie wyniósłby ponad 50 mln ton (faktyczny import netto w latach 2011--2016 wyniósł 9 mln ton). Biorąc pod uwagę konieczność zamknięcia najbardziej nierentownych kopalni oraz obecne problemy z utrzymaniem wydobycia w istniejących zakładach górniczych, po-jawienie się istotnej luki między krajowym wydobyciem a zużyciem węgla energetycznego wydaje się nieuniknione. Co więcej, bez działań na rzecz ograniczenia udziału węgla w miksie energetycz-nym, luka ta będzie w kolejnych latach się pogłębiała, wraz z dalszym pogarszaniem się sytuacji w sektorze wydobywczym na skutek wzrostu presji płacowej oraz postępującego wyczerpywania się złóż. W dłuższym okresie ograniczenia geologiczne dotkną też odkrywki węgla brunatnego, w tym kopalnię Bełchatów, która zakończy działalność w perspektywie dwóch dekad.

Wobec kurczenia się potencjału dostaw krajowych nośników energii z istniejących kopalni węgla kamiennego i brunatnego, możliwe są dwa kierunki działań zmierzających do ograniczenia zależności krajowej energetyki od importowanego paliwa. Pierwszym jest próba utrzymania obec-nego modelu oraz inwestycje w nowe kopalnie. Jednak biorąc pod uwagę bariery ekonomiczne (rosnące koszty pracy, kapitałochłonność inwestycji przy niepewnych perspektywach funkcjono-wania wydobycia w kolejnych dekadach, coraz wyższe koszty szkód górniczych na skutek wzro-stu wartości infrastruktury rozwijanej na powierzchni, negatywny wpływ kopalni odkrywkowych na rolnictwo) oraz społeczne (opór lokalnych społeczności), ten kierunek polityki energetycznej wiąże się z wysokim ryzykiem osiągnięcia znacznie gorszych rezultatów od pierwotnych założeń. W perspektywie kolejnych 20-30 lat jedynie Lubelszczyzna daje szanse na utrzymanie wydobycia węgla na istotną skalę, chociaż również w tym przypadku bariery społeczno-ekonomiczne dla

13


nowych kopalni mogą zyskiwać na znaczeniu wraz ze wzrostem zamożności regionu. Przy tym nawet w przypadku realizacji najbardziej ambitnych planów inwestycyjnych, w razie utrzymania obecnego modelu rozwoju energetyki krajowe górnictwo będzie mogło zapewnić paliwo odpo-wiadające jedynie niespełna 60% krajowego popytu, a przy realistycznych założeniach – poniżej 20% (Ecke et al. 2017). Należy także zaznaczyć, że ta droga rozwoju sektora energetycznego będzie wymagała utrzymania istniejących kosztownych dotacji do górnictwa, jak również wpro-wadzenia nowych rodzajów wsparcia dla kolejnych inwestycji w tym sektorze (por. Siedlecka i in. 2017). Ponadto, wpisanie nowych inwestycji w górnictwo oraz energetykę węglową w strategię rozwoju sektora energetycznego będzie napotykało na coraz większe trudności wraz z postępują-cym zaostrzaniem nie tylko celów klimatycznych, ale także regulacji ustalających coraz ambitniej-sze limity dla innych rodzajów zanieczyszczeń.

Wykres 3. Potencjalna produkcja energii elektrycznej z OZE oraz krajowego węgla w relacji do zapotrzebowania Polski w 2050 r.

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

Potencjał OZE Potencjał węgla

Prod

ukcj

a ja

ko %

zap

otrz

ebow

ania

Nowe odkrywki – w. brunatny Nowe kopalnie – Śląsk Nowe kopalnie – Lubelszczyzna

Istniejące kopalnie Wiatr + PV Pozostałe OZE

Duże bariery społeczno-gospodarcze

Dalszy potencjał w razie rozwiązania problemów z brakiem stabilności

Kluczowe efektywne i zrównoważone wykorzystanie biomasy

Źródło: Ecke et al. (2017)

Równolegle do kurczenia się możliwości wykorzystania krajowego węgla wzrasta efektywność oraz możliwość wielkoskalowego rozwoju technologii OZE. Zestawienie poszczególnych rodzajów źródeł odnawialnych wskazuje, że pod względem wolumenu produkcji energii największym poten-cjałem w polskich warunkach – ale też najniższymi kosztami – cechuje się energetyka wiatrowa oraz fotowoltaika. Przy obecnych technologiach stopniowa wymiana istniejących mocy wytwór-czych na farmy wiatrowe oraz instalacje fotowoltaiczne wspierane przez elastyczne elektrocie-płownie oraz elektrownie szczytowe pozwala pokryć ponad 70% popytu na energię elektryczną w długim okresie przez krajowe OZE. Potencjał ten wzrośnie wraz z upowszechnianiem się roz-wiązań stabilizujących system energetyczny z wysokim udziałem źródeł wiatrowych i słonecz-nych, takich jak wielkoskalowe magazynowanie energii czy łączenie elektroenergetyki z sektorem ciepłownictwa, transportu oraz przemysłem, w celu efektywniejszego wykorzystania nadwyżek energii (rozwiązania typu power to heat, power to gas, magazynowanie ciepła czy produkcja paliw

14


syntetycznych). Rozwiązania te – dla których wdrożenie na szerszą skalę przypada na perspekty-wę po 2030 roku – mogą też umożliwić łączenie dynamicznego rozwoju energetyki odnawialnej oraz jądrowej, a także dodatkowo ograniczyć zużycie paliw kopalnych wykorzystywanych przez elektrownie rezerwowe.

W razie wzrostu udziału niskoemisyjnych źródeł energii w polskim miksie energetycznym, na znaczeniu będą zyskiwały również elastyczne elektrownie konwencjonalne pozwalające na równo-ważenie popytu i podaży. Ze względu na efektywność kosztową, preferowane będą źródła cechu-jące się niskimi kosztami inwestycyjnymi, przy mniejszym znaczeniu kosztów zmiennych produkcji energii. Oznacza to wzrost atrakcyjności instalacji gazowych, w szczególności elektrociepłowni oraz elektrowni szczytowych. Może to rodzić obawy o spadek bezpieczeństwa energetycznego ze względu na wzrost potrzeb importowych Polski. Jednak szczegółowa analiza tego problemu wskazuje, że nie przekreśla on korzyści z dywersyfikacji. Po pierwsze, elektrownie gazowe pełnią-ce role źródeł szczytowych uruchamiane są sporadycznie, a więc zużywają relatywnie małe ilości paliwa; w przypadku elektrociepłowni paliwo jest natomiast używane maksymalnie efektywnie, przyczyniając się jednocześnie do rozwiązania problemu smogu w polskich miastach. Po drugie, od lat konsekwentnie realizowane są inwestycje ograniczające zależność Polski od importu z naj-bardziej newralgicznego dla bezpieczeństwa dostaw kierunku wschodniego. Najnowsze szacunki wskazują, że nawet bez rozwoju magazynowania energii oraz innych technologii pozwalających na ograniczenie zapotrzebowania na konwencjonalne rezerwy w elektroenergetyce, odejście od mocy węglowych doprowadzi do długookresowego wzrostu popytu na gaz jedynie o ok. 5 mld m3 (Ecke et al. 2017). Plany dalszego rozwoju zdolności importowych z nowych kierunków wskazują, że nawet w przypadku przyspieszenia wzrostu popytu na gaz ziemny ponad prognozowane tren-dy, krajowe zapotrzebowanie na ten surowiec będzie mogło zostać zaspokojone również w razie zaprzestania dostaw paliwa ze wschodu. Po trzecie, alternatywą dla ograniczonego wzrostu wolu-menu importowanego gazu, jest znacznie większy wzrost importu węgla kamiennego. W tym dru-gim wypadku unikanie dostaw z kierunku wschodniego może okazać się trudniejsze niż w przy-padku gazu ze względu na brak skutecznych narzędzi bezpośredniego wpływu na import węgla na poziomie krajowym. Co więcej, ostatnie problemy z dostawami węgla kamiennego przed sezonem grzewczym 2017/2018 wskazują, że w razie konieczności sprowadzania dużego wolumenu czar-nego paliwa do kraju, ciągłość dostaw może być zagrożona przez problemy logistyczne na kolei.

15


Wykres 4. Popyt i podaż gazu ziemnego w Polsce, 2016-2035

0

5

10

15

20

25

30

35

40

2016 2025 2035

mld

m�

Import – kierunek wschodni

Import – pozostałe kierunki

Import – LNG kontrakt katarski

Dostawy krajowe

Popyt krajowy i tranzyt – wariant wysoki

Popyt krajowy i tranzyt – wariant wysoki

Źródło: opracowanie własne WiseEuropa na podstawie Krupa (2016)

Zmieniającemu się potencjałowi wykorzystania krajowych źródeł energii towarzyszy również kon-sekwentny wzrost znaczenia wymiaru klimatycznego polityki energetycznej. Zjawisko to ma cha-rakter trwały: daleko idąca redukcja emisji jest głęboko zinternalizowanym priorytetem państw Europy Zachodniej, a w coraz większym stopniu również Chin oraz innych gospodarek wschodzą-cych. Ostatnia dekada wielokrotnie potwierdziła jałowość prób blokowania nowych celów reduk-cyjnych na poziomie unijnym1.

Systematyczna analiza przesłanek stojących za obecnym modelem budowania bezpieczeń-stwa energetycznego Polski wskazuje więc na ich dezaktualizację. Dzisiaj podstawowym założe-niem krajowej polityki energetycznej jest utrzymywanie kluczowej roli węgla w miksie energe-tycznym w przyszłości, jako najbezpieczniejszego nośnika energii. Perspektywa szybkiej utraty przez węgiel jego kluczowych zalet (relatywnie niskich kosztów bezpośrednich oraz możliwości oparcia energetyki na krajowych zasobach) oraz wzrost atrakcyjności alternatywnych opcji za-pewnienia Polsce bezpieczeństwa energetycznego wskazuje na konieczność przyspieszenia, a nie zahamowania przebudowy krajowej energetyki. Biorąc pod uwagę cykl inwestycyjny oraz sto-pień rozwoju poszczególnych technologii, w krótkim i średnim okresie kluczowymi działaniami powinny być dynamiczny rozwój źródeł odnawialnych, inwestycje w elastyczne moce rezerwowe oraz pogłębienie współpracy transgranicznej. Jednocześnie należy tworzyć warunki sprzyjające długoterminowemu wdrożeniu technologii pozwalających na niemal całkowite wyeliminowanie zależności od paliw kopalnych oraz emisji gazów cieplarnianych w polskiej energetyce.

1 Kwestie te opisujemy szczegółowo w publikacji Megatrendy: od akceptacji do działań (Bukowski i Śniegocki 2017).

16


Schemat 3. Stare i nowe przesłanki determinujące pożądany kierunek zmiany miksu energetycznego


Rozważając kierunki przyszłego rozwoju polskiego sektora energetycznego warto również pamię-tać, że produkcja energii elektrycznej stanowi niewielką część gospodarki (ok. 2% PKB), jednak ce-chuje się długim cyklem inwestycyjnym. Oznacza to, że podjęcie decyzji o stopniowej przebudo-wie systemu energetycznego – chociaż wiąże się z przejściowym wzrostem kosztów niezbędnych do rozwoju kapitałochłonnych technologii produkcji energii – nie wpłynie znacząco na całość gospodarki ani też na dobrobyt obywateli. Ryzyka ekonomiczne związane są przede wszystkim z unikaniem niezbędnych zmian w sektorze. Odwlekanie lub rezygnacja z transformacji energe-tycznej generuje problemy w długim okresie. Inwestowanie w nowe, emisyjne elektrownie o cyklu życia sięgającym kilkudziesięciu lat przełoży się na postępującą utratę konkurencyjności sektora energetycznego oraz narażenie na gwałtowny wzrost kosztów w razie nagłego zaostrzenia re-gulacji klimatycznych. W takim wypadku szybkie odejście od dotychczasowego modelu rozwoju energetyki będzie wiązało się z przyspieszeniem wymiany infrastruktury oraz znacznym wzrostem inwestycji, ponad poziom wymagany w razie stopniowej transformacji sektora. Poza konieczno-ścią przekierowania znacznie większych zasobów z innych sektorów gospodarki do energetyki, okres wymuszonej szybkiej restrukturyzacji sektora może też generować problemy ze stabilnością dostaw energii, m.in. ze względu na brak czasu na optymalne dostosowanie sieci przesyłowych i dystrybucyjnych do szybkiej zmiany w miksie energetycznym. Jest to szczególnie istotne, gdyż negatywny wpływ przerw w dostawach energii elektrycznej na konkurencyjność gospodarki oraz dobrobyt mieszkańców jest znacznie większy niż skutki wzrostu rachunków.

Stare przesłanki

Nowe przesłanki

Duże krajowe zasoby węgla

Trwały niedobór krajowego węgla

Drogie i niestabilne

OZE

Możliwość uzyskania

wysokiego udziału tanich OZE przy stabilnej pracy

systemu

Gaz = zależność od dostaw

ze wschodu

Postępująca dywersyfikacja

dostaw gazu

Polityka klimatyczna UE – przejściowe

zjawisko

Polityka klimatyczna –

trwały priorytet (ponad)europejski

Węglowe business as usual

Wiatr i słońce – kluczowe źródła krajowe, uzupełniane przez stabilne OZE oraz jednostki gazowe (w tym kogenerację)

Opcje 2030+ Energetyka jądrowa,

wielkoskalowe magazynowanie i sector coupling

17


Schemat 4. Konsekwencje zaniechania lub opóźnienia transformacji energetycznej

2015 2025 2035

Dyn

amik

a ko

sztó

w s

yste

mow

ych

ener

gety

ki

wzg

lęde

m P

KB

Business as usual

Stopniowa transformacja

Opóźniona transformacja

Koszty opóźnienia

Kosztyzaniechania


18


4. Między suwerennością a integracją energetyczną

Unijna polityka energetyczna dąży do stopniowej rozbudowy połączeń infrastrukturalnych oraz ujednolicania mechanizmów zarządzania krajowymi systemami energetycznymi. Podobnie jak w przypadku pozostałych obszarów integracji europejskiej, oznacza to częściowe ograniczenie autonomii decyzyjnej państw członkowskich. Według obecnego paradygmatu polityki ener-getycznej Polski – wyrażonego m.in. w rozdziale Energia Strategii na rzecz Odpowiedzialnego Rozwoju – jest to zjawisko niekorzystne. Tworzenie ponadnarodowych regulacji zagraża bowiem suwerenności energetycznej, która jest w znacznym stopniu utożsamiana z bezpieczeństwa ener-getycznym, szczególnie w przypadku elektroenergetyki.

W innych obszarach integracji europejskiej, pogłębianie współpracy oraz ograniczanie pola wyboru decydentów na poziomie państw członkowskich jest w wielu przypadkach traktowane przez Polskę jako pożądany kierunek zmian. Dotyczy to w szczególności wzmacniania wspólnego rynku czy też – w obszarze energetycznym – solidarności w zapewnieniu bezpieczeństwa do-staw i konkurencji na rynku gazu. W tych przypadkach dostrzega się, iż ochrona interesów krajo-wych podmiotów przed jednostronnymi działaniami innych państw członkowskich jest ważniejsza niż potencjalne korzyści z samodzielnego podejmowania decyzji w tych obszarach. Warto więc zadać pytanie o bilans korzyści i kosztów integracji również w przypadku krajowych systemów energetycznych.

Schemat 5. Korzyści utrzymania suwerenności oraz pogłębienia integracji energetycznej


Suwerenność energetyczna

Korzyści z samodzielnego podejmowania decyzji na poziomie krajowym

Uniknięte koszty samodzielnego podejmowania decyzji przez inne

państwa członkowskie

Lepsze dopasowanie do krajowej specyfiki

Stabilne ramy współpracy transgranicznej

Integracja energetyczna

19


Integracja energetyczna może być pożądana z punktu widzenia Polski, jeżeli korzyści uzyskane z ustanowienia stabilnych zasad współpracy transgranicznej oraz unikania kosztów jednostron-nych działań innych państw członkowskich będą przeważały nad kosztem utraty możliwości po-dejmowania decyzji korzystnych z punktu widzenia krajowego. Obecnie przeważa przekonanie o wyraźnej przewadze kosztów nad korzyściami z integracji, jednak uwzględnienie zmian uwa-runkowań rozwoju krajowego systemu energetycznego przedstawionych w poprzednim rozdziale istotnie zmienia ten bilans. Po pierwsze, pomimo różnic w obecnej strukturze polskiej i europej-skiej energetyki, przyszłe wyzwania oraz szanse ich rozwoju są zbliżone. Po drugie, przebudowa systemu energetycznego, pozwalająca na długookresową maksymalizację udziału krajowych źró-deł energii oznacza konieczność integracji dużego wolumenu produkcji z OZE zarówno w Europie Zachodniej, jak i w Polsce. Zwiększa to korzyści ze współpracy transgranicznej, ale też prowadzi do skokowego wzrostu kosztów zaniechania integracji oraz ryzyka przelewania się problemów w jednym systemie do systemów sąsiednich. Potwierdzają to problemy ze skutecznym rozwiąza-niem kwestii przepływów kołowych na granicy zachodniej. W miarę postępu transformacji ener-getycznej można się również spodziewać wzrostu znaczenia harmonizacji regulacji na poziomie sieci dystrybucyjnych, co może służyć efektywniejszemu rozwojowi energetyki rozproszonej, ale też ograniczaniu niekorzystnych dla polskich odbiorców przemysłowych wewnątrzunijnych różnic w całkowitych kosztach kupowanej energii. Przy tym uwspólnotowienie zarządzania infrastruktu-rą sieciową oraz ustalania zasad funkcjonowania rynku energii elektrycznej będzie też sprzyjało upowszechnianiu know-how oraz najlepszych praktyk w tym zakresie. Jest to o tyle istotnie, że obecnie udział polskich instytucji publicznych, sektora prywatnego oraz ośrodków badawczych w ogólnoeuropejskiej wymianie idei dotyczących wyzwań regulacyjnych i technicznych stwarza-nych przez transformację energetyczną pozostaje bardzo ograniczony2.

Istnieje więc szereg argumentów za postawieniem na pogłębienie integracji energetycznej w ramach Unii Europejskiej. Jak jednak pokazują doświadczenia ubiegłych kilkunastu lat, pro-ces ten napotyka na istotne bariery, które spowalniają tworzenie wspólnego europejskiego ryn-ku energii. Zapisy traktatowe pozostawiają decydujący głos w sprawie wzmacniania współpracy energetycznej państwom członkowskim. Pomimo długookresowych korzyści z integracji, rodzi ona obawy związane z okresem przejściowym. Wynikają one zarówno z wyzwań technicznych integracji (np. wypracowanie efektywnych zasad transgranicznego zarządzania infrastrukturą sie-ciową oraz wytwórczą), jak i wysokich kosztów błędów oraz naruszenia zaufania między współ-pracującymi państwami (szczególnie w sytuacjach kryzysowych). Wypracowanie przejrzystych i efektywnych zasad działania europejskiego sytemu energetycznego jest dodatkowo utrudniane przez złożoność oceny ex ante skutków ich wdrożenia – wymaga to bowiem ustalenia wspólnych założeń i metodyki. Efektem jest rozłożone w czasie, stopniowe wdrażanie kompromisu między oczekiwanymi korzyściami z integracji energetycznej a obawami państw członkowskich o jej nie-przewidziane koszty.

2 Przykładowo, polscy partnerzy obecni są jedynie w 1 z 22 unijnych projektów badawczych adresujących problemy regulacji i zarządzania inteligentnymi sieciami energetycznymi i magazynowaniem energii (BRIDGE 2017).

20


Schemat 6. Wyzwania integracji energetycznej w Europie


Najnowszym przykładem tego procesu jest debata wokół powołania Regionalnych Centrów Operacyjnych (ROC) – ponadnarodowych instytucji mających decydować o kwestiach związanych z bezpieczeństwem dostaw energii elektrycznej (m.in. wyznaczanie zdolności przesyłowych przy wymianie transgranicznej czy ustalanie wymaganej rezerwy mocy w systemie). Koncepcja ta spo-tkała się z krytyką ze strony państw członkowskich, w tym Polski, a także krajowych operatorów sieci przesyłowych (PSE 2017, ENTSO-E 2017). Wśród głównych jej mankamentów wymienia się problematyczny rozdział kompetencji (pomimo powołania Centrów, odpowiedzialność za bezpie-czeństwo energetyczne wciąż będzie spoczywać na rządach poszczególnych państw), nadmierną złożoność zarządzania systemem w skali regionalnej oraz brak odpowiedniego know-how i do-świadczenia w zakresie lokalnej specyfiki. Propozycje alternatywne zmierzają ku zahamowaniu integracji oraz utrzymaniu kluczowych kompetencji na poziomie krajowym. Jednocześnie jednak, z perspektywy stopniowego pogłębiania integracji, słabością propozycji Komisji jest raczej poło-wiczność proponowanych rozwiązań, a nie nadmierna centralizacja. Projektowane regulacje prze-widują bowiem możliwość ignorowania przez krajowych operatorów poleceń ROC, jeżeli miałoby to negatywnie wpłynąć na bezpieczeństwo systemu energetycznego. Nie wskazują one przy tym dokładnych kryteriów pozwalających ocenić, czy taki wpływ rzeczywiście mógł wystąpić (Baker et al. 2017). W praktyce oznacza to dalszą niepewność co do zachowania poszczególnych operato-rów nie tylko w sytuacjach kryzysowych, ale też przy rozstrzyganiu kwestii spornych. Dodatkowym problemem jest brak mechanizmów zapewniających niezależność Centrów od krajowych regula-torów. Zmniejsza to szanse na osiągnięcie realnych, długoterminowych korzyści z ograniczenia wpływu jednostronnych decyzji poszczególnych państw na sąsiednie systemy. Z tej perspektywy pożądanymi zmianami w koncepcji ROC jest wzmocnienie ich niezależności, ustalenie bardziej czytelnego podziału kompetencji oraz zwiększenie transparentności współpracy między Centrami a krajowymi operatorami.

Bariery prawne

i polityczne

Wyzwania techniczne

i organizacyjne

Nieczytelne, niekompletne

wspólne regulacje

Ryzyko utworzenia Unii Energetycznej

połowicznych rozwiązań

21


Techniczne, prawne i polityczne bariery mogą, lecz nie muszą zablokować proces dalszego uwspólnotowienia europejskiego systemu energetycznego. Zamiast rezygnować z głębszej inte-gracji, należałoby skupić się na tworzeniu ram prawnych sprzyjających wymianie know-how oraz budowaniu doświadczenia w zakresie zarządzania systemem energetycznym w coraz większej skali, zapewniając jednocześnie niezależność instytucji wspólnotowych odpowiedzialnych za ten obszar.

22


5. Podsumowanie

Początek XXI w. jest okresem szybko zachodzących zmian w energetyce. Przebiegają one zarówno na poziomie globalnym, jak i krajowym. Zmiany technologiczne, problemy środowiskowe oraz długoterminowe trendy gospodarcze wymuszają poszerzenie dotychczasowych horyzontów myślenia o bezpieczeństwie energetycznym Polski, a w ślad za tym – daleko idące zmiany w polityce państwa wobec sektora energetycznego.

Bez krytycznej refleksji nad powszechnymi – lecz w dużej mierze nieaktualnymi – przekonania-mi na temat obecnych i przyszłych warunków rozwoju krajowej energetyki, niemożliwe będzie podjęcie systemowych działań zmierzających do zapewnienia Polsce trwałego bezpieczeństwa energetycznego.

Dostosowanie systemu energetycznego do bezpiecznego funkcjonowania w zmieniającym się otoczeniu wymaga wielu lat konsekwentnych działań: inwestycji w nowe moce wytwórcze oraz infrastrukturę sieciową, wypracowania skutecznych rozwiązań regulacyjnych na poziomie krajowym oraz konsekwentnej budowy wspólnych ram współpracy energetycznej na poziomie unijnym. Doraźne inicjatywy opierające się na dotychczasowym paradygmacie bezpieczeństwa energetycznego wiążą się z ryzykiem istotnego opóźnienia rzeczywistej modernizacji polskiej energetyki oraz zmarnowania środków, które będą dostępne na ten cel w najbliższych kilkunastu latach. Dlatego też istotne jest zbudowanie szerokiego konsensusu wokół strategicznej diagnozy realnego stanu polskiej energetyki oraz wynikającej z niej potrzeby głębokiej korekty dotychcza-sowej polityki energetycznej Polski.

Biorąc pod uwagę wyzwania dla polskiej polityki publicznej opisane w niniejszej analizie, przedstawiamy następujące rekomendacje dla decydentów określających kierunek działań pań-stwa w sektorze energetycznym:

• projektowanie polityki energetycznej na podstawie szerokiej definicji bezpieczeństwa ener-getycznego, z uwzględnieniem megatrendów zasobowych i technologicznych,

• rozpoczęcie głębokiej dywersyfikacji polskiej energetyki, mającej na celu uniknięcie wysokich kosztów opóźnienia lub zaniechania zmian w kolejnych dekadach,

• zrewidowanie podejścia do wspólnej polityki energetycznej UE, postawienie na głębszą inte-grację oraz tworzenie stabilnych ram regulacyjnych dla europejskiej współpracy energetycznej.

23


Literatura

Baker P., Finkler J. i Kolokathis C. (2017), Regional Operational Centres: A review of the Commission’s proposal and recommendations for improvement, RAP i ClientEarth, Bruksela.

BRIDGE (2017), The Working Group on Regulations, http://www.h2020-bridge.eu/working-groups/regulations/

Bukowski M., Maśnicki J., Śniegocki A. i Trzeciakowski R. (2015), Polski węgiel: Quo Vadis? Perspektywy rozwoju górnictwa kamiennego w Polsce, WISE, Warszawa.

Ecke J., Steinert T., Bukowski M. i Śniegocki A. (2017), Polski sektor energetyczny 2050. 4 scenariusze, Forum Energii, Warszawa.

ENTSO-E (2017), Key Recommendations for the Clean Energy Package, Bruksela.

KE (1995), Green paper. For a European Union energy policy, COM(1994)659, Komisja Europejska, Bruksela.

KE (2000), Green paper. Towards a European strategy for the security of energy supply, COM(2000)769, Komisja Europejska, Bruksela.

KE (2006), Green paper. A European strategy for sustainable, competitive and secure energy, COM(2006)105, Komisja Europejska, Bruksela.

KE (2008a), Green paper. Towards a secure, sustainable and competitive European energy network, COM(2008)782, Komisja Europejska, Bruksela.

KE (2008b), Second strategic energy review, COM(2008)781, Komisja Europejska, Bruksela.

KE (2010), Energy 2020. A strategy for competitive, sustainable and secure energy, COM(2010)639, Komisja Europejska, Bruksela.

KE (2014), A policy framework for climate and energy in the period from 2020 to 2030, COM(2014)015, Komisja Europejska, Bruksela.

KE (2014), European Energy Security Strategy, COM(2014)330, Komisja Europejska, Bruksela.

KE (2016), Proposal for a Regulation Of The European Parliament and of the Council concerning measures to safeguard the security of gas supply and repealing Regulation (EU) No 994/2010, COM(2016)052, Komisja Europejska, Bruksela.

Krupa I. (2016), Perspektywa strategiczna rozwoju GAZ-SYSTEM S.A. 2016-2027, GAZ-SYSTEM, Warszawa.

PSE (2017), PSE: Regionalne Centra Operacyjne ograniczą efektywność współpracy międzyoperatorskiej - w porównaniu z możliwą do osiągnięcia, w ramach obecnie rozwijanych Regionalnych Centrów Koordynacyjnych, Informacja Prasowa, Konstancin-Jeziorna.

Siedlecka U., Śniegocki A. i Wetmańska Z. (2017), Ukryty rachunek za węgiel 2017. Wsparcie górnictwa i energetyki węglowej w Polsce - wczoraj, dziś i jutro, WiseEuropa, Warszawa.

http://www.h2020-bridge.eu/working-groups/regulations/

http://www.h2020-bridge.eu/working-groups/regulations/

24


Spis schematów

Schemat 1. Ewolucja postrzegania bezpieczeństwa energetycznego w krajach rozwiniętych 8

Schemat 2. Kierunki poprawy bezpieczeństwa energetycznego – perspektywa unijna 9

Schemat 3. Stare i nowe przesłanki determinujące pożądany kierunek zmiany miksu energetycznego 16

Schemat 4. Konsekwencje zaniechania lub opóźnienia transformacji energetycznej 17

Schemat 5. Korzyści utrzymania suwerenności oraz pogłębienia integracji energetycznej 18

Schemat 6. Wyzwania integracji energetycznej w Europie 20

Wykres 1. Wydobycie węgla kamiennego w Polsce, Francji i Wielkiej Brytanii 11

Wykres 2. Wydobycie, zużycie krajowe i eksport netto węgla energetycznego w Polsce 12

Wykres 3. Potencjalna produkcja energii elektrycznej z OZE oraz krajowego węgla w relacji do zapotrzebowania Polski w 2050 r. 13

Wykres 4. Popyt i podaż gazu ziemnego w Polsce, 2016-2035 15

Spis wykresów

25


Zofia Wetmańska

Absolwentka ekonomii i polityki środowiskowej na Imperial College w Londynie oraz oceanografii na University of Southampton. Brała udział w projektach zarówno w Polsce, jak i w Wielkiej Brytanii, po-święconych tematyce innowacji oraz zrównoważonego rozwoju. Wspiera WiseEuropa w realizacji projektu Energia i Klimat.

Aleksander Śniegocki

Kierownik Projektu Energia i Klimat WiseEuropa

Specjalizuje się w analizie nowych źródeł wzrostu gospodarczego w zglobalizowanym świecie, ekonomii innowacji, perspektywach rozwoju niskoemisyjnej gospodarki oraz transformacji sektora ener-getycznego. Skupia się na nowych technologiach oraz ogranicze-niach zasobowych jako czynnikach wyznaczających przyszłe pola dla rozwoju gospodarczego w Polsce i na świecie. Współautor ana-liz i publikacji w ramach następujących projektów: Niskoemisyjna Polska 2050, Forum Analiz Energetycznych, Big and Open Data. Brał udział w projekcie DYNAMIX finansowanym ze środków 7. Programu Ramowego, a obecnie jest zaangażowany w projekt COP 21 RIPPLES finansowany w ramach programu Horyzont 2020.

26


Inne publikacje:

„Megatrendy. Od akceptacji do działań”, Bukowski M. i Śniegocki A., WiseEuropa, Warszawa 2017.

„Made in Europe. Polityka przemysłowa wobec wyzwań XXI wieku”, Bukowski M. i Śniegocki A., WiseEuropa, Warszawa 2017

ENERGIA, KLIMAT I ŚRODOWISKO

Program Energia, Klimat i Środowisko

Polska, Europa i świat stoją obecnie przed niespotykanymi w historii wyzwaniami środowiskowymi i zasobowymi. Uniknięcie groźnych zmian klimatu, poprawa zdrowia publicznego oraz wzrost bezpieczeństwa surowcowego wymaga głębokiej transformacji gospodarczej. Wykorzystanie szans i uniknięcie pułapek rozwojowych z tym związanych wymaga dogłębnej oceny krótko- i długoterminowych skutków polityki ochrony środowiska oraz gospodarowania zasobami naturalnymi. W ramach Programu Energia, Klimat i Środowisko przygotowujemy kompleksowe analizy sektorowe oraz makroekonomiczne poświęcone szeroko rozumianej niskoemisyjnej transformacji gospodarce w Polsce i poza jej granicami. Jesteśmy aktywni w takich obszarach, jak: polska oraz unijna polityka energetyczno-klimatyczna, krajowa polityka surowcowa, poprawa efektywności zasobowej gospodarki, ochrona środowiska oraz zdrowia publicznego poprzez ograniczenie szkodliwych emisji, zrównoważona polityka transportowa. Częścią programu jest Projekt Energia i Klimat w ramach którego powstała niniejsza analiza.

Documents

Nowe fundamenty - WiseEuropawise-europa.eu/wp-content/uploads/2017/12/WiseEuropa_NoweFundament... · • zrewidowanie podejścia do wspólnej polityki energetycznej UE, postawienie