NOWA EKONOMIA NOWA EKONOMIA INSTYTUCJONALNA – CZY INSTYTUCJONALNA – CZY

ZDOMINUJE NASZE MYŚLENIE W ZDOMINUJE NASZE MYŚLENIE W ROZPOCZYNAJĄCYM SIĘ ROZPOCZYNAJĄCYM SIĘ

STULECIU?STULECIU?

Na podstawie: Z. Hockuba (2001), Na podstawie: Z. Hockuba (2001), Nowa ekonomia Nowa ekonomia instytucjonalna…, instytucjonalna…, w: A. Wojtyna(red.) w: A. Wojtyna(red.) Czy ekonomia nadąża z Czy ekonomia nadąża z wyjaśnianiem rzeczywistości?wyjaśnianiem rzeczywistości?

Opracował:Matuszewski ŁukaszOpracował:Matuszewski Łukasz

Metodologia współczesnego instytucjonalizmu

POJĘCIEPOJĘCIE

• Nowa ekonomia instytucjonalna (NEI) jest Nowa ekonomia instytucjonalna (NEI) jest to szeroki nurt badawczy, który zawiera w to szeroki nurt badawczy, który zawiera w sobie elementy różnych teorii sobie elementy różnych teorii ekonomicznych. Teorie te są ekonomicznych. Teorie te są niejednorodne metodologicznie, jednak niejednorodne metodologicznie, jednak łączy je przekonanie, że instytucjonalna łączy je przekonanie, że instytucjonalna struktura gospodarki i społeczeństwa jest struktura gospodarki i społeczeństwa jest czynnikiem determinującym wymianę i czynnikiem determinującym wymianę i produkcję oraz, że instytucje gospodarcze i produkcję oraz, że instytucje gospodarcze i różne sposoby organizacji wymiany i różne sposoby organizacji wymiany i produkcji powinny stanowić zasadniczy produkcji powinny stanowić zasadniczy przedmiot badań w teorii ekonomii.przedmiot badań w teorii ekonomii.

Dwa systemy myśleniaDwa systemy myślenia

• Ekonomia neoklasycznaEkonomia neoklasyczna

• Nowa ekonomia instytucjonalnaNowa ekonomia instytucjonalna

Ekonomia neoklasycznaEkonomia neoklasyczna

• Problemem ekonomicznym jest problem alokacji Problemem ekonomicznym jest problem alokacji ograniczonych środków pomiędzy alternatywne, ograniczonych środków pomiędzy alternatywne, konkurujące cele.konkurujące cele.

• Wybory alokacyjne podejmowane są przez każdy Wybory alokacyjne podejmowane są przez każdy podmiot gospodarujący – gospodarstwa domowe, podmiot gospodarujący – gospodarstwa domowe, przedsiębiorstwa i instytucje państwowe – przedsiębiorstwa i instytucje państwowe – składają się na rozwiązanie problemu składają się na rozwiązanie problemu ekonomicznego, czyli odnalezienie takiego ekonomicznego, czyli odnalezienie takiego wektora produkcji i wymiany oraz takiego wektora produkcji i wymiany oraz takiego wektora cen, który umożliwiłby odpowiednio wektora cen, który umożliwiłby odpowiednio maksimum zysku i użyteczności uczestnikom maksimum zysku i użyteczności uczestnikom procesu gospodarczego.procesu gospodarczego.

Ekonomia neoklasyczna cd.Ekonomia neoklasyczna cd.

• W szerszej analizie należałoby wskazać, że przy W szerszej analizie należałoby wskazać, że przy danych preferencjach, zasobach i technikach produkcji danych preferencjach, zasobach i technikach produkcji optymalny wynik alokacji jest taki sam w warunkach optymalny wynik alokacji jest taki sam w warunkach systemu konkurencyjnego oraz gospodarki centralnie systemu konkurencyjnego oraz gospodarki centralnie planowanej (Bernholz, Breyer, 1984, s.42-43).planowanej (Bernholz, Breyer, 1984, s.42-43).

• Twierdzenie to może być tylko prawdziwe w Twierdzenie to może być tylko prawdziwe w teoretycznym świecie zerowych kosztów teoretycznym świecie zerowych kosztów transakcyjnych.transakcyjnych.

• Ponieważ taki świat nie istnieje, a koszty transakcyjne Ponieważ taki świat nie istnieje, a koszty transakcyjne są zawsze większe od zera, to struktura są zawsze większe od zera, to struktura instytucjonalna gospodarki ma znaczenie i istotnie instytucjonalna gospodarki ma znaczenie i istotnie wpływa na proces alokacji i wyniki produkcyjne wpływa na proces alokacji i wyniki produkcyjne społeczeństwa.społeczeństwa.

Nowa ekonomia Nowa ekonomia instytucjonalnainstytucjonalna

• Podstawowym problemem jest Podstawowym problemem jest problem wymiany i koordynacji, który problem wymiany i koordynacji, który poszerza myślenie ekonomiczne o poszerza myślenie ekonomiczne o kontekst społeczny, polityczny i kontekst społeczny, polityczny i instytucjonalny, sferę reguł instytucjonalny, sferę reguł rządzących wymianą i rządzących wymianą i koordynujących proces wymiany.koordynujących proces wymiany.

Nowa ekonomia Nowa ekonomia instytucjonalna cd.instytucjonalna cd.

• Analizując proces wymiany i koordynacji, Analizując proces wymiany i koordynacji, można go odnieść do rzeczywistego można go odnieść do rzeczywistego procesu handlu i współpracy pomiędzy procesu handlu i współpracy pomiędzy dwoma kontrahentami. Zagłębiając się w dwoma kontrahentami. Zagłębiając się w szczegóły dostrzegamy mnóstwo różnic w szczegóły dostrzegamy mnóstwo różnic w interesach pomiędzy nimi, m.in. znaczenia interesach pomiędzy nimi, m.in. znaczenia nabierają różnice w organizacji procesu nabierają różnice w organizacji procesu produkcji i wymiany, różnice w strukturze produkcji i wymiany, różnice w strukturze instytucjonalnej koordynującej działania instytucjonalnej koordynującej działania gospodarcze. Stanowi to istotny element gospodarcze. Stanowi to istotny element badania i porządku ekonomicznego.badania i porządku ekonomicznego.

Elementy programu Elementy programu badawczego NEI wg badawczego NEI wg WilliamsonaWilliamsona• L1 – instytucje nieformalne (kultura, L1 – instytucje nieformalne (kultura,

zwyczaje, tradycja, normy)zwyczaje, tradycja, normy)• L2 – środowisko instytucjonalne (formalne L2 – środowisko instytucjonalne (formalne

reguły gry, prawa własności, polityka, reguły gry, prawa własności, polityka, biurokracja)biurokracja)

• L3 – zarządzanie (przebieg gry, kontakty, L3 – zarządzanie (przebieg gry, kontakty, dostosowanie struktur zarządzania do cech dostosowanie struktur zarządzania do cech transakcji)transakcji)

• L4 – alokacja zasobów (ceny i ilości, L4 – alokacja zasobów (ceny i ilości, dostosowanie bodźców)dostosowanie bodźców)

Elementy programu Elementy programu badawczego NEI wg badawczego NEI wg Williamsona powiązanie z Williamsona powiązanie z teorią neoklasyczną.teorią neoklasyczną.

• Alternatywne struktury organizacyjne (L3) Alternatywne struktury organizacyjne (L3) wraz z regułami gry (L2) wyznaczają ramy, wraz z regułami gry (L2) wyznaczają ramy, w których dokonuje się bieżący proces w których dokonuje się bieżący proces alokacji zasobów, podejmowane są decyzje alokacji zasobów, podejmowane są decyzje odnośnie technik produkcji oraz jej odnośnie technik produkcji oraz jej wielkości. Jest to czwarty poziom analizy wielkości. Jest to czwarty poziom analizy (L4), na którym zachodzi bieżąca stała (L4), na którym zachodzi bieżąca stała optymalizacja. Firmę najczęściej optymalizacja. Firmę najczęściej reprezentuje funkcja produkcji a reprezentuje funkcja produkcji a konsumenta funkcja użyteczności. Jest to konsumenta funkcja użyteczności. Jest to świat tradycyjnej neoklasycznej teorii, w świat tradycyjnej neoklasycznej teorii, w której ceny, rynki, stany równowagi i której ceny, rynki, stany równowagi i efektywność alokacji wyznaczają sposób efektywność alokacji wyznaczają sposób postrzegania zjawiska ekonomicznego.postrzegania zjawiska ekonomicznego.

Elementy programu badawczego Elementy programu badawczego NEI wg Williamsona powiązanie z NEI wg Williamsona powiązanie z NEI.NEI.• Główną domeną NEI są poziomy L2 i L3. Główną domeną NEI są poziomy L2 i L3. • W ramach NEI szuka się ekonomicznego wyjaśnienia dla W ramach NEI szuka się ekonomicznego wyjaśnienia dla

istnienia instytucji, ich rozwoju i zmiany.istnienia instytucji, ich rozwoju i zmiany.• NEI nie neguje poziomów L1 i L4, lecz postrzega ich NEI nie neguje poziomów L1 i L4, lecz postrzega ich

czynniki w szerszym kontekście organizacyjno-czynniki w szerszym kontekście organizacyjno-instytucjonalnym.instytucjonalnym.

• W rezultacie tego zmienia się pole widzenia, firma już nie W rezultacie tego zmienia się pole widzenia, firma już nie jest homogenicznym obiektem, działa na rynku, którego jest homogenicznym obiektem, działa na rynku, którego odzwierciedleniem są nie tylko krzywe popytu o podaży. odzwierciedleniem są nie tylko krzywe popytu o podaży. Rynek jest złożonym zespołem instytucji, reguł gry, które Rynek jest złożonym zespołem instytucji, reguł gry, które częściowo determinują przebieg gry i zmiana tych reguł częściowo determinują przebieg gry i zmiana tych reguł zmienia samą grę. Ponadto w każdej grze potrzebny jest zmienia samą grę. Ponadto w każdej grze potrzebny jest arbiter, który stoi na straży przestrzegania reguł, w tym arbiter, który stoi na straży przestrzegania reguł, w tym wypadku sędzią jest państwo działąjące przez swoje wypadku sędzią jest państwo działąjące przez swoje agendy.agendy.

Elementy programu Elementy programu badawczego NEI – koncepcja badawczego NEI – koncepcja porządku ekonomicznegoporządku ekonomicznego• Jednak zarysowany program badawczy NEI pomija postulat Jednak zarysowany program badawczy NEI pomija postulat

ograniczonej racjonalności, który jest konsekwencją ograniczonej racjonalności, który jest konsekwencją ograniczonych zdolności poznawczych i decyzyjnych ograniczonych zdolności poznawczych i decyzyjnych jednostki ludzkiej.jednostki ludzkiej.

• Rzeczywistość empiryczna jest postrzegana w różny sposób Rzeczywistość empiryczna jest postrzegana w różny sposób przez różne jednostki. Podmioty tworzą zatem przez różne jednostki. Podmioty tworzą zatem zróżnicowane sybiektywne reprezentacje tej samej zróżnicowane sybiektywne reprezentacje tej samej obiektycznej rzeczywistości empirycznej, które Denzau i obiektycznej rzeczywistości empirycznej, które Denzau i North określili mianem mental models (MM)North określili mianem mental models (MM)

• Subiektywne modele rzeczywistości ukierunkowują wybory Subiektywne modele rzeczywistości ukierunkowują wybory podejmowane przez jednostki, dlatego kluczem do podejmowane przez jednostki, dlatego kluczem do zrozumienia ludzkich zachowań i wyborów jest wyjaśnienie zrozumienia ludzkich zachowań i wyborów jest wyjaśnienie w jaki sposób tworzone są mental models i jaka jest ich w jaki sposób tworzone są mental models i jaka jest ich relacja z rzeczywistością.relacja z rzeczywistością.

Elementy programu Elementy programu badawczego NEI – koncepcja badawczego NEI – koncepcja porządku ekonomicznegoporządku ekonomicznego• Koncepcja porządku ekonomicznego jest Koncepcja porządku ekonomicznego jest

komplementarna w stosunku do schematu komplementarna w stosunku do schematu Williamsona. Williamsona.

• Zawiera w sobie poziomy L1 – L3. Brak poziomu Zawiera w sobie poziomy L1 – L3. Brak poziomu L4 zrekompensowany jest uwzględnieniem L4 zrekompensowany jest uwzględnieniem czynników subiektywnych w postaci mental czynników subiektywnych w postaci mental models.models.

• Analiza struktury instytucjonalnej społeczeństwa – Analiza struktury instytucjonalnej społeczeństwa – jego ekonomicznego porządku, ewolucji i jego ekonomicznego porządku, ewolucji i radykalnych, nieciągłych zmian w nim radykalnych, nieciągłych zmian w nim zachodzących, jest jednym z podstawowych zachodzących, jest jednym z podstawowych zadań NEI.zadań NEI.

Teoria transformacji jako dziedzina Teoria transformacji jako dziedzina zastosowań programu zastosowań programu badawczego NEIbadawczego NEI• Istotą transformacji jest zmiana porządku ekonomicznego, a Istotą transformacji jest zmiana porządku ekonomicznego, a

zatem reguł, instytucji formalnych i nieformalnych, regulujących zatem reguł, instytucji formalnych i nieformalnych, regulujących ten porządek.ten porządek.

• Zmiana porządku dokonuje się poprzez załamanie się rusztowań Zmiana porządku dokonuje się poprzez załamanie się rusztowań gospodarki centralnie planowanej oraz konstruowanie ram gospodarki centralnie planowanej oraz konstruowanie ram gospodarki rynkowej.gospodarki rynkowej.

• Warunki konieczne aby transformacja się dokonała:Warunki konieczne aby transformacja się dokonała:- formalne instytucje, podtrzymujące porządek planu, musza - formalne instytucje, podtrzymujące porządek planu, musza ustąpić spójnemu, kompletnemu zbiorowi reguł, tworzących ustąpić spójnemu, kompletnemu zbiorowi reguł, tworzących porządek rynku,porządek rynku,- nieformalne normy, konwencje i zwyczaje związane z gospodarką - nieformalne normy, konwencje i zwyczaje związane z gospodarką planowo-nakazową muszą być zastąpione spójnym systemem planowo-nakazową muszą być zastąpione spójnym systemem nieformalnych instytucji rynku,nieformalnych instytucji rynku,- jednostki gospodarujące muszą dokonać internalizacji - jednostki gospodarujące muszą dokonać internalizacji formalnych i nieformalnych reguł, tak aby ich wybory i zachowania formalnych i nieformalnych reguł, tak aby ich wybory i zachowania w pełni wspierały się na rynkowym zbiorze norm.w pełni wspierały się na rynkowym zbiorze norm.

Teoria transformacji jako dziedzina Teoria transformacji jako dziedzina zastosowań programu zastosowań programu badawczego NEIbadawczego NEI• Państwo konstruuje formalne instytucje Państwo konstruuje formalne instytucje

umożliwiające ewolucję modelu gospodarki. umożliwiające ewolucję modelu gospodarki. Jednak skonstruowanie nowej matrycy formalnych Jednak skonstruowanie nowej matrycy formalnych instytucji nie wystarczy aby wyłonił się nowy instytucji nie wystarczy aby wyłonił się nowy porządek rynku. Do tego potrzebne jest, by porządek rynku. Do tego potrzebne jest, by zmieniły się ograniczenia nieformalne oraz zmieniły się ograniczenia nieformalne oraz subiektywna wiedza jednostek gospodarujących.subiektywna wiedza jednostek gospodarujących.

• W teorii zmiany instytucjonalnej ugruntowane jest W teorii zmiany instytucjonalnej ugruntowane jest przekonanie, że ograniczenia nieformalne – przekonanie, że ograniczenia nieformalne – konwencje, zwyczaje, rutyny – zmieniają się konwencje, zwyczaje, rutyny – zmieniają się bardzo powoli.bardzo powoli.

PodsumowaniePodsumowanie

• NEI przyczyniła się do poszerzenia zakresu NEI przyczyniła się do poszerzenia zakresu badań ekonomicznych.badań ekonomicznych.

• NEI wprowadziła dodatkowe narzędzia do NEI wprowadziła dodatkowe narzędzia do analizy rzeczywistości.analizy rzeczywistości.

• NEI wprowadziła alternatywne spojrzenie NEI wprowadziła alternatywne spojrzenie na sprawy gospodarcze. Stanowi na sprawy gospodarcze. Stanowi alternatywę względem teorii alternatywę względem teorii neoklasycznej.neoklasycznej.

• NEI przyczynia się do tego, by ekonomia NEI przyczynia się do tego, by ekonomia nadążała z wyjaśnianiem rzeczywistości.nadążała z wyjaśnianiem rzeczywistości.