D E C HR IS TEN H E I D O F EU R O P A
Het waren schone, schitterende tijden, toen Europa een
christelijk land was, toen een enkele Christenheid dit naar
menselijke aard ingericht werelddeel bewoonde; n groot
gemeenschappelijk belang verbond de meest afgelegen provincies van
dat uitge strekt geestelijk rijk. Zonder over grote wereldlijke
bezittingen te beschikken, leidde n Opperhoofd de grote politieke
machten en bracht ze eendrachtig samen. Een talrijk gilde waarbij
iedereen werd toe gelaten, was rechtstreeks aan zijn gezag on
derworpen, gaf gehoor aan zijn wenken en streefde er met ijver naar
om zijn weldoen de macht te versterken. leder lid van dit gilde
werd alom geerd en als de gewone stervelingen bij zo iemand troost
of raad, hulp of bescherming zochten en in ruil daarvoor,
ruimschoots voorzagen in ZlJn 13
talloze behoeften, dan vond hij van zijn kant bescherming,
aanzien en gehoor bij hen die nog- machtiger waren, en allen waren
vol toewijding voor deze met won derbare krachten toegeruste
mannen, als kinderen des hemels, wier aanwezigheid en genegenheid
een menigvoudige zegen ver breidde. Een kinderljk vertrouwen bond
de mensen aan wat zij verkondigden. Hoe opgeruimd kon ieder zijn
aardse dagtaak vervullen wijl hem door deze heilige men sen een
veilige toekomst werd voorbereid en ieder misstap door hen werd
vergeven, iedere vlek van het leven door hen werd uitgewist en
opgehelderd. Zij waren de er varen stuurlui op de grote, onbekende
zee; onder hun hoede mocht men alle stormen gering achten en mocht
men vol vertrou wen rekenen op een veilig aanlanden op de kust van
het ware vaderland. De meest woeste, de meest vraatzuchtige
neigingen moesten wijken voor de eerbied en de gehoorzaamheid, aan
hun woorden verschuldigd. Zij predikten niets dan liefl4
de tot de heilige, wonderschone Vrouw der Ohristenheid, die, met
goddelijke krachten uitgerust, bereid was om ieder gelovige uit de
vreselijkste gevaren te redden. Zij ver haalden over mensen die
sedert lang waren gestorven en nu zalig in de hemel, en die door
hun aanhankeljkheid en trouw aan die zalige Moeder en haar hemels,
minzaam Kind, aan de bekoringen der aarde weer stand hadden
geboden, tot goddelijke eer waren .gekomen en nu tot beschermende
en weldoende Machten waren geworden over hun levende broeders,
bereidwillige hel pers in de nood, verdedigers van de men selijke
zwakheden en jverige vrienden van de mensheid bij de Hemelse Troon.
Met welk een opgewektheid verliet men de schone vergaderingen in de
geheimnisvolle kerken, die met stichtende beelden waren versierd,
met zoete roken vervuld, en opge luisterd met gewijde, verheffende
muziek. In die kerken bewaarde men vol dankbaar heid, in kostbare
schrijnen, de overblijfse len van godvrezende personen, die vroeger
lb
hadden geleefd. En aan die overblijfselen openbaarde zich de
goddelijke goedheid en almogendheid, de machtige gunst der ge
lukzaligen, door heerlijke wonderen en tekenen. Zo ook bewaren
liefhebbende zie len haarlokken of regels schrift van hun gestorven
geliefden en voeden daarmee hun zoete hartstocht tot bij hun dood,
die hen weer verenigt. Met innige toewijding werd overal verzameld
wat aan die geliefde zielen had toebehoord en ieder die een zo
vertroostende relikwie kon verwerven, of zelfs maar aanraken, prees
zichzelf geluk kig. Nu en dan gebeurde het dat de hemel se genade
bij voorkeur op een of ander beeld, of op een grafheuvel leek te
zijn neergedaald. Mensen uit alle streken stroomden daar heen met
schone geschen ken en brachten hemelse tegengeschenken: vrede der
ziel en gezondheid des lichaams er van terug. Dit machtig en
vredelievend gild trachtte alle mensen aan dit schoon geloof
deelachtig te maken en zond zijn leden uit naar alle delen van de
wereld, 16
om overal het evangelie des levens te ver kondigen en het
hemelrijk tot het enig rijk te maken op deze aarde. Met recht
verzette het wijze Opperhoofd der Kerk zich tegen iedere vermetele
ontwikkeling van de men selijke aanleg ten koste van de verheven
geest, en eveneens tegen alle hinderlijke en gevaarlijke
ontdekkingen op het terrein van de wetenschap. Aldus verbood hij de
koene denkers in het openbaar met de bewering voor de dag te komen
dat de aarde een onbeduidende planeet zou zijn, want hij wist dat
de mensen samen met het verlies van de achting voor hun woonplaats
eo hun aards vaderland, ook de achting zou den verliezen voor hun
hemelse verbljf plaats en hun eigen geslacht, dat zij de voorkeur
zouden geven aan de beperkte kennis boven het onbeperkte geloof en
de gewoonte zouden aannemen om al wat groot is en bewondering
waard, te minach ten als zijnde het dood gevolg van een wet. Aan
het Hof van het Opperhoofd der Kerk verzamelden zich al de wijze en
eerbied17
waardige mannen uit gans Europa. Al de sdhatten stroomden er
heen, het verwoest Jerusalem had zich gewroken en Rome zelf was
Jerusalem geworden, de heilige resi dentie van de goddelijke
regering op aarde. Vorsten legden hun geschillen voor aan de Vader
der Christenheid, legden hun kroon en hun heerschappij vrijwillig
aan zijn voe ten neer, terwijl zij als leden van dat verhe ven
gild, het als een eer beschouwden hun leVlensavond in goddelijke
betrachtingen, tussen eenzame kloostermuren te besluiten. Hoe
heilzaam, hoe zeer met de innerlijke natuur van de mens strokend,
deze rege ring, deze inrichting was, wordt aange toond door de
geweldige vlucht die al de andere menselijke vermogens toen namen,
en door de harmonische ontwikkeling van al de talenten; door het
hoge peil dat enkele mensen wisten te bereiken in al de vakken der
wetenschap en de gebieden van het le ven en de kunst en door de
allerwegen bloeiende handel in geestelijke en mate18
rile goederen, alom in Europa en tot in het verre Indi. Dat
waren de schone, essentile trekken van de echt-katholieke of
echt-christelijke tijden. Nog was. de mensheid niet rijp, niet
voldoende ontwikkeld voor dit heerlijk rijk. Een eerste liefde was
het, die zacht j es weg stierf onder de druk van het bedrijfsleven
, een liefde wier heugenis door baatzuchtige zorgen werd verdrongen
en wier band later als waan en bedrog werd gescholden en naar
latere ervaringen beoordeeld, voor immer door een groot deel der
Europeanen werd stukgescheurd. Deze grote, innerlijke tweespalt,
die door vernielende oorlogen werd begeleid, was een merkwaardig be
wijs van de nadeligheid der beschaving voor de geest van het
onzichtbare, of ten minste, van een tijdelijke nadeligheid voor een
bepaalde trap van beschaving. Ver nietigd kan die onsterfelijke
geest niet worden maar wel beneveld, verlamd en door andere geesten
verdrongen. Een lang durige gemeenschap van de mensen onder.,.
19
ling doet de genegenheid verminderen en het geloof in hun eigen
geslacht afnemen; zij maakt er de mensen gewoon aan om hun hele
denken en streven enkel te richten op de middelen tot het verwerven
van wel stand; de behoeften en tevens de kunst om die te
bevredigen, worden steeds ingewik kelder; de hebzuchtige mens heeft
zoveel tijd nodig om die te leren kennen en er vaardigheid in te
verwerven, dat er geen gelegenheid overblijft voor de stille inkeer
in het gemoed, voor de aandachtige be schouwing van de innerlijke
wereld. Doen er zich conflicten voor, dan lijkt het belang van het
ogenblik hem het nauwst aan het hart te liggen en aldus valt de
schone bloei zijner jeugd: geloof en liefde af, om plaats te maken
voor de ruwer vruchten: kennis en bezit. In het late najaar denkt
men aan de lente als aan een kinderachtige droom, en met
kinderachtige onnozelheid hoopt men dat de volle voorraadzolders
eeuwig zullen duren. Voor het gedijen van de hoge re neigingen
schijnt er een zekere eenzaam20
heid nodig te wezen en bijgevolg moet een te uitgebreide omgang
van de mensen onder elkaar, heel wat heilige kiemen doen stik ken
en de goden, die de woelige drukte schuwen van verstrooiing
zoekende gezel schappen en het behandelen van beuzela rijen, zonder
meer op afstand hoJiden. We hebben bovendien te doen met tijdperken
en periodes en is daarbij niet essentieel het over en weer
slingeren, het met elkaar af wisselen van tegenovergestelde bewegin
gen? Is daarbij niet kenmerkend een be perkte duur, en ligt groei
en verval niet in hun aard? Maar kan van hen ook niet met zekerheid
een verjonging worden verwacht, in nieuwe krachtige gestalte?
Voortgaande en steeds groter wordende evoluties vormen de stof der
Geschiedenis. Wat thans niet de volmaaktheid bereikt, zal ze bij
een toe komstige poging, of bij een nogmaals her haalde, bereiken;
niets is vergankelijk van wat de Geschiedenis heeft aangeroerd, uit
talloze gedaanteverwisselingen treedt het in steeds volmaakter
gestalte weer opnieuw 21
aan het licht. Het Christendom had zich eens in volle macht en
ma jesteit geopen baard en zijn verval is blijven voortduren, de
dode letter van zijn leer is blijven voort bestaan in steeds
toenemende onmacht en bespotting, tot er eindelijk een nieuwe
wereldbezieling begon te heersen. Een ein deloze traagheid was
zwaar gaan wegen op het gild der geestelijken, die geen zorgen meer
kenden. Zij waren verstard in het ge voel van hun
