NOVAK KILIBARDA

Novak Kilibarda

EPILOG CRNOGORSKE HRONIKE

JEVANELJE PO AMFILOHIJU

Tekst prilagodio pravopisu crnogorskog jezika i priredio

ga za tampu

Boidar Ilijin Milii

Predgovor

ivko M. Andrijaevi

NOVAK KILIBARDA

EPILOG CRNOGORSKE HRONIKE

jevanelje po amfilohiju

Podgorica, 2011.

ROMAN O NAOJ EPOHI

Novak Kilibarda je jedna od najprepoznatljivijih linosti novije politike istorije Crne Gore: predsjednik Narodne stranke (1990-2000), jedan od lidera Narodne sloge (1996), potpredsjednik crnogorske vlade (1998-2000), poslanik u Skuptini Crne Gore (1991-2000). Prije nego to je stupio na crnogorsku viestranaku politiku scenu, Novak Kilibarda bio je poznat kao profesor Univerziteta Crne Gore (tada Univerziteta Veljko Vlahovi) i naunik iji su radovi iz oblasti narodne knjievnosti bili cijenjeni na gotovo cjelokupnom prostoru nekadanje Jugoslavije. Od kraja sedamdesetih godina XX vijeka, poinje i njegova knjievna karijera.

U vrijeme dok je stasavao kao univerzitetski nastavnik, naunik i knjievnik, Novak Kilibarda nije bio izvan politike. Od 1954. godine lan je Saveza komunista Jugoslavije (SKJ), tadanje vladajue partije, a poetkom sedamdesetih godina XX vijeka izabran je i za poslanika Skuptine Socijalistike Republike Crne Gore. Nesumnjivo da je njegova politika pravovjernost jednim dijelom doprinijela i da bude izabran za direktora Vie pedagoke kole u Nikiu (1971-1972), gdje je kao profesor radio od 1963. godine.

Upravo politika koja je pomogla da se jednom darovitom nauniku i uspjenom profesoru otvore vrata direktorskog kabineta i skuptinske sale, uticala je da ubrzo ostane i bez jednog i bez drugog. Kilibardin predgovor knjizi anegdota iz Crne Gore (1971), u kojoj se navode stihovi koji priznaju junatvo i vitetvo volji zelenakog pokreta Krstu Popoviu, crnogorska vlast ocijenila je neoprostivim politikim i ideolokim prestupom. Svemona partija odmah je organizovala obraun s Kilibardom, koji je, bez ijednog glasa podrke, iskljuen iz SKJ i smijenjen sa mjesta direktora Vie pedagoke kole, a oduzet mu je i poslaniki mandat. Tokom rasprave na partijskom forumu o njegovom prestupu, Kilibardi je ponueno da prizna greku ili barem da prizna da nije bio svjestan politikih posljedica koje nekoliko stihova o Krstu Popoviu mogu izazvati, te da time Partiju obavee na neto vie uviljajnosti u obraunu s njim. Ponudu da se Kilibarda kao lan Partije odrekne Kilibarde kao tumaa narodne knjievnosti, on je odbio. Njegovo objanjenje da narodna epika uvijek priznaje junatvo i vitetvo neprijatelja, nije ostavilo poseban dojam na partijski aparat. Tek dvadesetak godina kasnije, sa uspostavljanjem viepartijskog sistema u Crnoj Gori, Novak Kilibarda vraa se u politiku, i to kao lider Narodne stranke.

Narodna stranka, na ijem je elu bio Novak Kilibarda, dobila je na prvim viestranakim izborima u Crnoj Gori, koji su odrani decembra 1990. godine, oko 40.000 glasova (12,8% biraa), tako da je od 125 mjesta u crnogorskom parlamentu, njoj pripalo 13 poslanikih mandata. U crnogorskom politikom ivotu, Narodna stranka se deklarisala kao srpska stranka ili stranka srpskog naroda u Crnoj Gori. Njena ideologija poivala je na idejama srpskog nacionalizma, zbog ega je poetkom devedesetih godina XX vijeka podravala stvaranje drave srpskog naroda na prostoru nekadanje Jugoslavije i ratnu politiku Slobodana Miloevia. U skladu s ovakvim pravcem stranake politike, Novak Kilibarda je 1991. godine predlagao da se (pravoslavni) Boi proglasi dravnim praznikom, da se u sluaju izbijanja graanskog rata ne priznaju dotadanje meurepublike granice, da njegova stranka organizuje dobrovoljake odrede koji e, ukoliko doe do rata u Hrvatskoj, udariti na Hrvatsku tamo gdje joj je ona najblia, a predlagao je i formiranje Dubrovake republike.

Do promjene u politici Narodne stranke dolazi sredinom devedesetih godina XX vijeka, kada Kilibarda poinje da pravi otklon od tragine politike srpskog voe Slobodana Miloevia, i ujedno zapoinje ideoloki zaokret. Procjenjujui da je za ruenje crnogorske vlasti, ali i za splanjavanje unutranjih ideolokih podjela, neophodan savez izmeu prosrpskih i procrnogorskih stranaka, Kilibarda sa liderom procrnogorskog Liberalnog saveza Crne Gore, Slavkom Peroviem, stvara politiki savez pod imenom Narodna sloga (1996). Ubrzo nakon stvaranja Narodne sloge, dolazi do rascjepa unutar vladajue Demokratske partije socijalista (DPS). Voa jedne frakcije bio je Momir Bulatovi, tada i kasnije bespogovorni sljedbenik Slobodana Miloevia, a druge Milo ukanovi, koji postaje predvodnik antimiloevievske politike u Crnoj Gori. Tokom unutarpartijskih borbi, i jedna i druga strana traila je podrku Narodne stranke Novaka Kilibarde. Tada Kilibarda odluuje da podri ukanovia, objanjavajui da time eli da pomogne slabljenje politike Slobodana Miloevia u Crnoj Gori. Od tog trenutka zapoinje njegova procrnogorska i suverenistika putanja, zbog koje e ga mnogi oznaiti ikonom politikog konvertitstva u Crnoj Gori. Bez obzira na esto neumjesna i maliciozna tumaenja njegove politike nedosljednosti, ovakvo Kilibardino opredjeljenje donijelo je vie politike koristi Crnoj Gori i ideji crnogorske dravne nezavisnosti, nego njemu lino. Da je Kilibarda iskljuivo htio da postigne bolju cijenu za svoju politiku trgovinu, zasigurno bi mu Beograd dao vie nego to bi mogao da ponese.

O epohi i politici kojoj je pripadao, Novak Kilibarda dao je najiscrpnije svjedoenje u knjizi koju je priredio Slavoljub eki (Kilibarda ispovijest o deceniji koja je promijenila lice Crne Gore), kao i u nekoliko autorskih tekstova. U ovim iskazima Kilibarda svjedoi kao politiar, da bi pojavom njegovog romana Epilog crnogorske hronike (Jevanljelje po Amfilohiju) 2007. godine, svjedoio o svojoj epohi i kao knjievnik. Upravo politiko miljenje i ideologija epohe koja je nedavno okonana, i u kojoj je Novak Kilibarda bio jedna od najprepoznatljivijih politikih linosti, tema je ove knjige.

Hronoloki i tematski roman se odnosi na Crnu Goru iji smo savremenici - Crnu Goru od kraja osamdesetih godina XX vijeka do naih dana. To je razdoblje u kome crnogorsko drutvo, naalost, nije uspjelo da uruavanje jednog politikog sistema i njegove ideologije izvri unutar institucija koje je taj sistem stvorio. Roman Novaka Kilibarde Epilog crnogorske hronike (Jevanljelje po Amfilohiju) svjedoi o tom preobraaju crnogorskog drutva na kraju XX vijeka, i izvoritima zabluda koje su lako prihvatane kao nove istine. Iz istoriarevog ugla, ovo je roman o ideologiji koja ima snanije uporite u naoj svijesti nego ijedna modernistika ili savremena misao.

Naravno da e istoriogrfska rekonstrukcija ove epohe najprije biti izvrena u ravni dogaajnosti, i to bez prevelikog napora: do detalja emo znati kako je teklo dogaanje naroda 1988/89, prvi viestranaki izbori, pohod na Dubrovnik, odnos prema Miloeviu i zajednikoj dravi Crne Gore i Srbije, sukob Bulatovi-ukanovi... Ali, kada istoriari utvrde kada se dogodio narod, ko je na izborima pobjeivao, a ko uestvovao u pohodu na Dubrovnik, morae postaviti pitanje: kako je sve to to se desilo bilo mogue? Ili, koja je vjera pokretala ljude da rade to to su radili, da glasaju onako kako su glasali i da se opredjeljuju onako kako su se opredjeljivali? Kilibardin roman nudi odgovore na neka od ovih pitanja, jer u ideologiji i politikoj svijesti devedesetih ima svoje glavno tematsko izvorite. Naravno, istoriari nee Kilibardu-romanopisca pozivati za vjerodostojnog svjedoka, ve e im njegovo djelo posluiti za lake uivljavanje u jedno vrijeme i njegovo suptilnije razumijevanje.

Ako je svojim dosadanjim knjigama Novak Kilibarda pokazao umijee da od istorinog u tradiciji pravi knjievnost, ovim romanom nudi svoju naraciju kao grau za istorina zakljuivanja. Pisac koji je u prethodnim knjigama umjeno rekonstruisao istorijsku svijest ili istorijsko miljenje, sada se dominantno bavi politikom svijeu, tj. ideologijom koja hoe da zadobije istorijsku utemeljenost. Ideologija devedesetih, i to ona sa srpskim predznakom, sva je u pokuaju da pribavi istorijski legitimitet i predstavi se utemeljenom u crnogorskom biu. A im se ideologija dohvati istorije kao svog dominantnog uporita, onda se zna u pitanju je velika la, jer mala la moe biti uvjerljiva i bez istorije. Kilibardini priaoci, svi odreda, opinjeni su istorijom, i o emu god da priaju, prizvae istoriju kao uporite, podrku, dokaz. Oni se prema dogaajima u sadanjosti opredjeljuju na osnovu istorinih modela ili uzora iz prolosti mrze Muslimane u Bosni, jer su u XIX vijeku njihovi preci trpjeli zulume od Turaka, ili su za zajednicu sa Srbijom jer je o njoj matao Njego. Upravo ovakvo politiko miljenje, koje o svemu to se deava u stvarnosti sudi na osnovu onog to se nikada nije dogodilo u prolosti, prikladno je nazvati Jevanljeljem po Amfilohiju. Ovaj cetinjski arhiepiskop, prvosvetenik je takvog politikog miljenja, i zbog toga se i naao u podnaslovu Kilibardinog romana. Ko je, u stvari, mitropolit crnogorsko-primorski Amfilohije Radovi?

Prema leksikonskim podacima, aktuelni mitropolit crnogorsko-primorski, roen je u Morai 1938. godine, zavrio je Bogosloviju Sv. Save, a zatim Bogoslovski fakultet u Beogradu. Postdiplomske studije nastavio je u Bernu i Rimu, a zamonaio se u Grkoj, gdje je ivio sedam godina. Doktorsku tezu, Tajne Svete Trojice po uenju Grigorija Palame, odbranio je u Atini. U Jugoslaviju se vratio 1975. godine. Od 1976. godine postaje docent, pa redovni profesor i dekan Bogoslovskog fakulteta u Beogradu. Za episkopa banatskog izabran je 1985. godine. Iz Vrca 1990. godine prelazi na Cetinje, gdje je ustolien za mitropolita crnogorsko-primorskog.

Prema sopstvenom svjedoenju, srpski akademik Dejan Medakovi je jo 1976. godine predlagao srpskom partijarhu Germanu da se Amfilohije Radovi, tadanji profesor Bogoslovskog fakultet