Notarijat u Crnoj Gori-2010

1/4 k trit

4

14d1)

Wie/na ct''7 04ect Aeayie MIRM RADOVIC ENES BIKIC SEFEDIN SULJEVI C NOTARIJAT U CRNOJ GORI uz podrku gtz gtz Partner za buduonost 8irom svijeta. Njemaoka organizacija za tehnioku saradnju (GTZ) GmbH Otvoreni Regionalni Fond za jugoistoonu evropu Pravna reforma po nalogu Saveznog ministarstva za ekonomsku saradnju razvoj

ENES BIKIC MIRAS RADOVIC SEFEDIN SULJEVIC NOTARIJAT U CRNOJ GORI Podgorica, 2010. godine

Enes Bikic, Miras Radovic, Sefedin Suljevic NOtARIJAt U CRNOJ GORI Izdavaci 2010. CIP - Katalogizacija u publikaciji

ENES BIKIC, docent dr. Pravni fakultet Zenica MIRAS RADOVIC, ministar pravde Crne Gore SEFEDIN SULJEVIC, notar, predsjednik Notarske komore Federacije Bosne i Hercegovine NOTARIJAT U CRNOJ GORI Podgorica, 2010. godine

SADRZAJ PREDGOVOR 13 Prvidio:Uvod 15 1. Istorijat............................................................... 15 1.1. Kratke napomene o razvoju notarijata uopste......................... 15 1.2. Notarijat u drzavama nastalim na podrucju bivse SFRJ . . . . . . . . . . . . . . . . . 16 1.3. Notarska sluzba u Crnoj Gori....................................... 17 2. Pojam notarskog prava.................................................. 18 3. Razlozi za uvodenje notarijata i ciljevi notarske sluzbe..................... .. 18 3.1. Pravna sigurnost.................................................. 18 3.2. Rasterecenje pravosuda............................................ 20 3.3. Javni registri ..................................................... 20 3.4. Efikasnost i ekonomicnost ......................................... 21 4. Notarske isprave ....................................................... 22 4.1. Pojam i vrste isprava uopste........................................ 22 4.2. Pojam i vrste notarskih akata....................................... 22 4.3. Dokazna snaga notarskih akata..................................... 23 Drugi dio:Formaipostupak sastavljanja notarskihakata 25 1. Forma notarskih akata.................................................. 25 1.1. tehnika sastavljanja notarskog akta ................................. 25 1.2. Postupak sastavljanja notarskih akata................................ 27

2. Stranke i drugi ucesnici u postupku sastavljanja notarskih akata . . . . . . . . . . . . . . 30 2.1. Utvrdivanje identiteta stranaka..................................... 30 2.2. Drugi ucesnici i utvrdivanje njihovog identiteta....................... 31 Trecidio:Vrstenotarskihakata 38 1. Notarski zapis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38 2. Uvodni dio............................................................ 39 3. tekst pravnog posla .................................................... 42 4. Zavrsni dio isprave..................................................... 43 Cetvrtidio:Uopstenoopravnimposlovima 44 1. Izvori obligacionih odnosa .............................................. 44 1.1. Ugovor kao pravni posao .......................................... 44 1.2. Pravna dejstva ugovora............................................ 46 1.3. Opsti uslovi sklapanja obligacionih ugovora.......................... 46 2. Provjeravanje sposobnosti stranaka za preduzimanje pravnog posla . . . . . . . . . . . 47 2.1. Sposobnost ugovornih strana....................................... 47 2.2. Pravna sposobnost................................................ 47 2.3. Poslovna sposobnost.............................................. 48 2.3.1. Potpuna poslovna sposobnost . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48

Sadrzaj 2.3.2. Ogranicena poslovna sposobnost................................ 49 2.3.3. Poslovna nesposobnost......................................... 50 3. Saglasnost volja ugovornih strana......................................... 52

3.1. Uslovi kao nacini ogranicenja pravnog ucinka ugovora. . . . . . . . . . . . . . . . . 53 3.2. Rokovi kao nacini ogranicenja pravnog ucinka ugovora . . . . . . . . . . . . . . . . 54 4. Forma pravnih poslova.................................................. 54 4.1. Vrste forme...................................................... 55 4.2. Funkcija zakonskog odredivanja forme .............................. 57 4.2.1. Zastita od brzopletog donosenja odluke .......................... 57 4.2.2. Jasno, precizno i detaljno oblikovanje pravnog posla. . . . . . . . . . . . . . . . 58 4.2.3. Javni interesi.................................................. 58 5. Pravne posljedice nepostivanja zakonskih odredbi o formi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58 6. Razlozi za propisivanje notarske forme.................................... 59

Petidio:Uloga notaraupravnimposlovima kojizapredmetimajustvarnapravananepokretnostima 62 1. Ugovor o prodaji ....................................................... 63 1.1. Predmet pravnog posla............................................ 64 1.1.1. Oznaka nepokretnosti.......................................... 64 1.1.2. Opis nepokretnosti prema stanju na terenu i kupceva namjera koristenja......................................... 67 1.1.3. Prodaja nepokretnosti i inventara................................ 68

1.1.4. Kupovina nepokretnosti koja je vec data u zakup................... 69 1.1.5. Postojanje pravosnaznog rjesenja o nasljedivanju koje nije provedeno u katastru........................................ 69 1.1.6. Kada je predmet pravnog posla dio parcele koja je podijeljena (cijepana), a sto nije provedeno u katastru nepokretnosti .......................... 70 1.2. Sadrzina pravnog posla............................................ 71 1.2.1. Prodaja i kupovina nepokretnosti sa iskljucivim pravom svojine . . . . . 73 1.2.2. Prodaja i kupovina suvlasnickog dijela............................ 75 1.2.3. Prodaja nepokretnosti u zajednickoj svojini, sa posebnim osvrtom na prodaju (otudenje) zajednicke imovine bracnih drugova. . . . . . . . . . . . . . . 78 1.3. Cijena........................................................... 80 1.3.1. Odredenje cijene.............................................. 81 1.3.2. Dospjelost cijene i osiguranje kupca.............................. 82 1.3.3. Osiguranje prodavca........................................... 89 1.3.4. Nacin placanja cijene........................................... 92 1.4. Odgovornost za materijalne i pravne nedostatke ...................... 99 1.4.1. Odgovornost za materijalne nedostatke........................... 99 1.4.2. Odgovornosti za pravne nedostatke.............................. 100 1.5. Prelazak posjeda, koristi, tereta i opasnosti ........................... 1 02 1.6. Izjave za upis u katastar nepokretnosti............................... 104 1.6.1. Clausula intabulandi........................................... 104 1.6.2. Vrste upisa u katastar nepokretnosti.............................. 106

1.6.2.1. Uknjizba.................................................... 106 1.6.2.2 Predbiljezba .............................................. 110

Sadrzaj 1.6.2.3. Zabiljezba................................................ 112 1.6.3. U jednom pravnom poslu (ugovoru) moze biti jedna ili vise knjiznih izjava za razne vrste upisa (uknjizba, predbiljezba, zabiljezba). . . . . 113 1.7. Odobrenja, pravo prece kupovine ................................... 113 1.7.1. Odobrenja.................................................... 113 1.7.2. Pravo prece kupovine. ......................................... 114 1.7.2.1. Zakonsko pravo prece kupovine ............................ 115 1.7.2.2. Ugovorno pravo prece kupovine ............................ 115 1.8. troskovi i porezi.................................................. 117 1.9. Zavrsne odredbe.................................................. 117 1.10. Primjeri pojedinih ugovora o prodaji nepokretnosti . . . . . . . . . . . . . . . . . . 119 2. Ugovor o poklonu...................................................... 139 2.1. Pojam .......................................................... 139 2.2. Forma........................................................... 139 2.3. Sposobnosti za davanje i primanje poklona........................... 139 2.4. Vrste poklona.................................................... 140 2.4.1. Potpuno besplatni prenos (tzv. cist poklon) ....................... 140 2.4.2. Poklon sa teretom ili nalogom .................................. 141 2.4.3. Mjesoviti poklon .............................................. 141 2.4.4. Poklon za slucaj smrti (donatio mortis causa)...................... 141

2.5. Opoziv poklona .................................................. 142 2.6. Primjeri ugovora o poklonu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 142 2.6.1. Ugovor o poklonu nepokretnosti sa potpuno besplatnim prenosom svojine, poklon se cini iz zahvalnosti poklonodavca prema poklonoprimcu .............................................. 142 2.6.2. Ugovor o poklonu nepokretnosti sa teretom ili nalogom, poklonodavac se ne moze potpisati.................................... 146 2.6.3. Ugovor o poklonu za slucaj smrti................................ 151 3. Stvarna prava na tudim nepokretnostima ................................. 155 3.1. Pravo sluzbenosti................................................. 155 3.1.1. Stvarne sluzbenosti ............................................ 156 3.1.1.1. Zasnivanje stvarnih sluzbenosti ............................. 156 3.1.1.3. Upis stvarne sluzbenosti u katastar nepokretnosti. . . . . . . . . . . . . . 159 3.1.2. Licne sluzbenosti.............................................. 163 3.1.2.1. Pravo plodouzivanja ...................................... 163 3.1.2.3. Pravo stanovanja ......................................... 166 3.2. Zalozno pravo ................................................... 167 3.2.1. Zalozno pravo na nepokretnim stvarima (hipoteka) . . . . . . . . . . . . . . . . 167 3.2.1.1. Nacela i karakteristike hipoteke............................. 167 3.2.1.2. Objekat hipoteke ......................................... 169 3.2.1.3. Vrste hipoteka............................................ 170 3.2.1.4. Ugovor o hipoteci......................................... 171

3.2.1.5. Primjer: Ugovor o hipoteci na jednoj nepokretnosti u vlasnistvu jednog lica, radi obezbjedenja tudeg duga . . . . . . . . . . . . . . . . 172 3.2.1.6. Primjer: Ugovor o zajednickoj hipoteci kreditna hipoteka . . . . . 179

Sadrzaj 3.2.1.7. Primjer: Zalozna izjava .................................... 185 3.2.1.8. Primjer: Odredbe o uspostavljanju hipoteke u okviru ugovora o prodaji........................................................ 189 Sesti dio: Nadleznost notarauporodicno pravnimodnosima 191

1. Izjava o priznanju ocinstva i materinstva .................................. 191 1.1. Primjer: Izjava o priznanju ocinstva ................................. 193 1.2. Saglasnost majke sa izjavom o priznanju ocinstva ..................... 194 2. Imovina bracnih drugova................................................ 196 2.1. Posebna imovina ................................................. 196 2.2. Zajednicka imovina............................................... 196 2.3. Primjeri poduka i upozorenja u vezi statusa imovine bracnih drugova. . . . 197 3. Bracni ugovor . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 199 3.1. Pojam bracnog ugovora............................................ 199 3.2. Uslovi za punovaznost i sadrzaj bracnog ugovora ..................... 200 3.2.1. Uslovi za punovaznost ......................................... 200 3.2.2. Sadrzaj....................................................... 202 3.2.3. Nemogucnost ugovaranja izdrzavanja bracnih drugova i djece protivno zakonskim odredbama................................ 205 3.3. Izmjena i raskid bracnog ugovora................................... 206 3.4. Bracni ugovor i treca lica (Publicitet)................................ 206

3.5. Pobijanje bracnog ugovora......................................... 206 3.6. Primjer: Bracni ugovor koji sklapaju buduci bracni drugovi. . . . . . . . . . . . . 206 3.7. Primjer: Bracni ugovor koji sklapaju bracni drugovi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 211 4. Ugovor o diobi zajednicke imovine bracnih drugova ........................ 21 5 4.1. Pravne karakteristike ............................................. 215 4.2. Primjer: Ugovor o podjeli zajednicke imovine bracnih drugova koja se prenosi u iskljucivu svojinu jednog bracnog druga uz placanje naknade.................................................. 216 Sedmi dio: Nadleznost notarauposlovima sa nasljednopravnim dejstvom 222 1. Zakonska regulativa i nadleznost notara................................... 22 2 2. Nasljednicka izjava..................................................... 223 2.1. Primjer: Prijem nasljeda uz istovremeno ustupanje . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 225 2.2. Primjer: Nasljednicka izjava o primanju nasljeda po osnovu zakonskog naslje divanja.............................................................. 228 2.3. Primjer: Nasljednicka izjava o odricanju od nasljeda po osnovu zakonskog nasljedivanja ..................................... 230 3. testament ............................................................ 232 3.1. Pojam testamentarnog nasljedivanja................................. 232 3.2. Definicija testamenta.............................................. 232 3.3. Karakteristike (osobine) testamenta................................. 233 3.4. Vrste testamenta.................................................. 234 3.5. Sadrzina testamenta .............................................. 235 3.6. Detaljnije o sadrzini testamenta .................................... 236

3.6.1. Odredivanje nasljednika ....................................... 236

Sadrzaj 3.6.2. tereti i uslovi ................................................. 237 3.6.3. Legati, osnivanje zaduzbine..................................... 238 3.6.4. Izvrsioci testamenta............................................ 238 3.7. Nistavost testamenta.............................................. 238 3.8. Ostale napomene kod testamenta................................... 239 3.9. Registar testamenata .............................................. 240 3.10. Izvornik i otpravak notarskog zapisa o testamentu. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 240 3.11. Primjer: Zapis o testamentu sa zamjenskim nasljednicima . . . . . . . . . . . . . 241 3.12. Primjer: Zapis o testamentu sa sukcesivnim odredivanjem nasljednika uslovi i rokovi ........................................... 244 4. Ugovori sa nasljednopravnim dejstvima................................... 247 4.1. Ugovor o odricanju od nasljeda koje nije otvoreno..................... 247 4.2. Primjer: Ugovor o odricanju od nasljeda koje nije otvoreno . . . . . . . . . . . . . 249 4.3. Ustupanje i raspodjela imovine za zivota ............................. 252 4.3.1. Pojam i pravna priroda......................................... 252 4.3.2. Uslovi za punovaznost ......................................... 252 4.3.3. Predmet ustupanja i raspodjele .................................. 253 4.3.4. Forma ugovora ............................................... 254 4.3.5. Zadrzavanje prava kod ugovora o ustupanju i raspodjeli imovine za zivota......................................... 254 4.3.6. Odgovornost za ustupioceve dugove i pobijanje ustupanja. . . . . . . . . . . 255

4.3.7. Obaveza jemstva izmedu potomaka ............................. 256 4.3.8. Opozivanje ................................................... 256 4.3.9. Primjer: Ugovor o ustupanju i raspodjeli imovine za zivota . . . . . . . . . . 257 4.4. Ugovor o dozivotnom izdrzavanju .................................. 263 4.4.1. Pojam i pravna priroda......................................... 263 4.4.2. Sadrzaj obaveze izdrzavanja..................................... 263 4.4.3. Karakteristike ugovora o dozivotnom izdrzavanju i uslovi za punovaznost ............................................. 263 4.4.4. Forma za zakljucenje ugovora o dozivotnom izdrzavanju. . . . . . . . . . . . 264 4.4.5. Sposobnost i krug lica koja mogu zakljuciti ugovor o dozivotnom izdrzavanju ........................................... 264 4.4.6. Raskid i ponistaj ugovora o dozivotnom izdrzavanju. . . . . . . . . . . . . . . . 266 4.4.7. Prestanak ugovora o dozivotnom izdrzavanju...................... 266 4.4.8. Odgovornost davaoca izdrzavanja za dugove primaoca izdrzavnja . . . 267 4.4.9. Obezbjedenje prava iz ugovora o dozivotnom izdrzavanju. . . . . . . . . . . 267 4.4.10. Primjer: Ugovor o dozivotnom izdrzavanju, uz ugovaranje zajednice zivota........................................ 268 4.4.11. Primjer: Ugovor o dozivotnom izdrzavanju u korist treceg lica kao primaoca izdrzavanja............................................ 272 4.4.12. Primjer: Izdrzavanje u korist vise lica kao primaoca izdrzavanja. . . . . 276 Osmi dio:Zapisopotvrdi privatne isprave(solemnizacija privatnih isprava) 281 1. Uvodna razmatranja.................................................... 281 2. Dokazna snaga......................................................... 282

Sadrzaj 3. Procedura potvrdivanja privatne isprave................................... 28 2 3.1. Provjera privatne isprave........................................... 282 3.1.1. Provjera forme privatne isprave ................................. 283 3.1.2. Provjera sadrzine privatne isprave ............................... 283 3.2. Sacinjavanje potvrde.............................................. 283 3.2.1. Nacin sacinjavanja ............................................ 283 3.2.2. Sadrzaj potvrde privatne isprave................................. 284 4. Postupanje notara kada se privatna isprava ne moze potvrditi................................... 28 5 5. Zastupljenost solemniziranih privatnih isprava u praksi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 285 Devetidio:Izvornikiotpravaknotarskogakta 291 1. Izvornik .............................................................. 291 2. Otpravci i prepisi izvornika.............................................. 29 2 2.1. Uslovi za punovaznost otpravka kao javne isprave..................... 292 2.2. Nacin sacinjavanja otpravka........................................ 292 2.3. Prilozi uz otpravke................................................ 293 2.4. Kome se izdaju otpravci............................................ 294 2.5. Klauzula o ovjeri.................................................. 295 2.6. Otpravak dijela akta............................................... 296 2.7. Otpravak za arhivu................................................ 297

3. Sadrzaj notarskog spisa, arhiviranje i cuvanje spisa......................... . 298 Desetidio:Izvrsnanotarskaisprava 299 1. Pojam i karakteristike notarske izvrsne isprave ............................. 299 2. Uslovi za izvrsnost notarske isprave....................................... 3 01 3. Otpravak u svrhu izvrsenja .............................................. 303

Jedanaestidio:Zastupanje 305 1. Nastanak zastupanja.................................................... 305 2. Znacaj zastupanja danas................................................. 305 3. Pravna priroda zastupanja............................................... 306 4. Pojam zastupanja....................................................... 306 4.1. Znacaj zastupanja u privrednom pravu .............................. 307 4.2. Zastita interesa lica kod zastupanja.................................. 308 4.2.1. Zastita interesa zastupanog ..................................... 309 4.2.2. Zastita interesa druge ugovorne strane............................ 309 4.2.3. Zastita interesa u slucaju nedostatka ovlastenja za zastupanje . . . . . . . . 310 5. Nedopustivost zastupanja ............................................... 310 6. Vrste zastupanja........................................................ 311 6.1. Zakonsko zastupanje.............................................. 311 6.2. Voljno zastupanje................................................. 313

7. Vrste punomocja....................................................... 313 7.1. Punomocje s obzirom na opseg ovlastenja za zastupanje. . . . . . . . . . . . . . . . 314 7.1.1. Opste ili generalne punomocje (mandatum generalis) . . . . . . . . . . . . . . 314 7.1.2. Posebno ili genericno punomocje (mandatum specialis) . . . . . . . . . . . . 314 7.1.3. Specijalno punomocje (mandatum specialissimum) . . . . . . . . . . . . . . . . 315

Sadrzaj 7.2. Druge vrste punomocja............................................ 315 8. Zajednicko zastupanje .................................................. 316 9. Sklapanje ugovora sa samim sobom....................................... 318 9.1. Pojam........................................................... 318 9.1.1. Samokontrahiranje ............................................ 319 9.1.2. Visestruko zastupanje.......................................... 319 9.2. Podrucje primjene................................................ 319 9.2.1. Izuzeci od pravila............................................. 320 9.2.2. Kolizija interesa............................................... 320 10. Posebna forma punomocja ............................................. 321 10.1. Forma punomocja............................................... 322 10.1.1. Neformalnost punomocja ..................................... 322 10.1.2. Potrebna posebna forma punomocja............................ 322 10.1.3. Potrebna dodatna forma....................................... 323 10.2. Potrebna forma u skladu sa Zakonom o obligacionim odnosima . . . . . . . 3 23 11. Suzavanje i opoziv punomocja.......................................... 324 11.1. Opozivost punomocja............................................ 324 11.2. Apstraktnost punomocja.......................................... 325 12. Prestanak punomocja.................................................. 326

12.1. Prema Zakonu o obligacionim odnosima CG........................ 326 12.2. Ostali slucajevi prestanka punomocja............................... 327 12.2.1. Gubitak poslovne sposobnosti.................................. 327 12.2.1.1. Gubitak poslovne sposobnosti punomocnika . . . . . . . . . . . . . . . . 327 12.2.1.2. Gubitak poslovne sposobnosti vlastodavca. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 327 12.2.2. Prestanak punomocja izvrsenjem pravnoga posla . . . . . . . . . . . . . . . . . 328 12.2.3. Protek vremena.............................................. 328 12.2.4. Nemogucnost ispunjenja pravnog posla ......................... 329 12.3. Pravne posljedice prestanka punomocja ............................ 329 13. Lista pitanja kod sacinjavanja punomocja u formi notarskog zapisa i prakticni primjeri ................................................... 330 LITERATURA 343 ZAKONI 344 KOMENTARI 345 PRILOZI 347 ZAKONONOTARIMA 347 PRAVILNIKORADUNOTARA 387

PREDGOVOR Ovim radom se zele dati relativno opsirnija objasnjenja pojedinih zakonskih rjes enja u oblasti notarijata, kako bi se upoznala pravna javnost i olaksalo uvodenje not arske sluzbe, odnosno implementacija Zakona o notarima Crne Gore. Svakako da je namjer a ovog rada da se pravnicima pruzi mogucnost upoznavanja sa prakticnim rjesenjima iz ove oblasti, kako bi se izgradila najbolja rjesenja za domacu teoriju i praksu. S obzirom na zakonodavnu tehniku otvorene su sire mogucnosti u primjeni zakonskih odredbi, pa je tako postavljena veca obaveza, ne samo pred ministarstva i notare, nego i pre d druge pravne profesije, za ulaganje napora u pronalazenju rjesenja koja ce istovremeno odgovarati principima iz zakona i dinamicnim potrebama zivota. Bicemo zadovoljni ako kroz ovu podrsku bude olaksano izgradivanje notarske sluzbe, kao i jedinstvenih pogleda i stavova u primjeni pojedinih odredbi vaznih za funkcionisanje notarske sluzbe. Dosadasnje obrazovanje pravnika, praksa i cjelokupno pruzanje pravnih usluga ugl avnom se temeljilo na sticanju vjestina potrebnih za rjesavanje sporova. tekuci proces tranzicije i reforma pravosudnog sistema zahtijevaju usluge pravnika profesional nog znanja koji ce sprijeciti eventualne sporove. Primjena reformskih zakona, kao st o su npr. Zakon o parnicnom postupku, Zakon o izvrsnom postupku, Zakon o notarima i drugi, nuzno pretpostavlja postojanje osposobljenih pravnika, koji ce strucnoscu i znanjem moci da doprinesu unaprjedenju primjene tih zakona. Osim sluha za navedene reformske procese, za korisnike ovog rada i buduce notare od posebne vaznosti bi ce poznavanje Obligacionog, Porodicnog, Nasljednog, Stvarnog i Privrednog prava. U tom smislu, pred buducim notarima je veoma ozbiljan i zahtjevan posao. Oni se moraju naoruzati znanjem, strucnoscu i odgovornoscu, i izgraditi se kao samostalni, objek tivni i nepristrasni pravnici i profesionalci. Stoga je potrebno uloziti dodatne napor e u edukaciji pravnika o novim reformskim rjesenjima, novim pravilima i novim pravni m institutima. Ova obaveza je stalni zadatak kako drzave tako svakog pravnika, sa ciljem da zapoceta reforma bude uspjesno sprovedena, sto predstavlja conditio sine qua non pravne drzave i vladavine prava. Za kraj ovog uvodnog slova, zelimo da zahvalimo svima koji su bili ukljuceni u i zradu ovog rada: Ministarstvu pravde Crne Gore, a posebno gospodi Branki Lakocevic i g ospodi Jadranki Vukcevic, na ogromnoj pomoci i podrsci u izradi ove publikacije, porodi cama

i saradnicima autora, koji su na nesebican nacin doprinijeli objavljivanju ove knjige, i notarima iz Varazdina (Republika Hrvatska) gospodi Rankici Benc i gosp odi

Jagodi Vajdic Sevsek, ciji su radni materijali, pripremljeni za edukaciju buduci h notara u Crnoj Gori, bili od velike koristi. Rad predajemo pravnickoj i siroj javnosti. S obzirom na to da nas je tjeralo vri jeme i potreba za jednim ovakvim radom u Crnoj Gori, kao i nestrpljenje da knjiga bude dostupna sto prije, moguce je da su se omakle odredene greske i propusti. Unaprijed se za hvaljujemo citaocima koji ce nam na njih skrenuti paznju, kako bismo ih u daljem radu ispravili i izbjegli. Autori

Prvi dio: Uvod 1. Istorijat 1 1 Kratkenapomeneorazvoju notarijatauopste Rimsko doba. Zaceci notarijata nalaze se u rimskom pravu u instituciji rimskih t abelliones, lica osposobljenih u vjestini pisanja i sastavljanja razlicitih dokumenata i pra vnih akata na drvenim plocama. Rijec notarius u svom izvornom, latinskom znacenju raz licita je od danasnjeg pojma notara. Notarius je bilo lice koje je vodilo zabiljeske sa vjestinom brzog pisanja1. Pojam notar danas predstavlja strucnjaka u pravnoj profesiji koj i je nosilac javne sluzbe, povjerene i nadzirane od strane drzave, a koji tu profesij u obavlja nezavisno i samostalno. Srednji vijek. Razvoj notarijata kakvog danas poznajemo, zapoceo je u srednjem v ijeku, kada notarski akti dobivaju snagu javnih isprava, a notare postavlja vrhovna vla st, car i papa. Narociti doprinos razvoju notarijata dala je bolonjska pravna skola, zahva ljujuci kojoj je notarijat dobio mjesto u pravnim sistemima Italije, Francuske, Spanije, Njemacke i dr. U XVIII i XIX vijeku u zemljama zapadne Evrope notarijat je reformisan i d obio je znacajnu ulogu u ovim pravnim sistemima, sa elementima kakvi i danas egzistir aju. tako je npr. u Francuskoj tzv. Ventoza zakonom iz 1803. godine notar definisan k ao povjerenik drzave, koja mu je dala drzavni pecat i dio javnih ovlastenja, a notarskoj ispra vi je data dokazna snaga javne isprave2. Na prostorima bivse Jugoslavije notarijati se uspostavljaju pod uticajem Venecij e, najprije u primorskim gradovima Dalmacije i Crne Gore, te Dubrovniku. to je period srednjeg vijeka, kada se u statutima Zadra, Splita, Dubrovnika, Kotora i Budve p ojavljuju odredbe o notarijatu. Osnovna obiljezja notarskih isprava bila su ta da su one b ile u principu privatne isprave, dok su snagu javne isprave dobijale putem ovjere su dije i auditora. Na podrucju Slovenije, Hrvatske i Vojvodine, koje su bile pod austro-u garskom vlascu, notarska sluzba je postojala i djelovala po propisima koji su vazili u A ustroUgarskoj monarhiji. 1 Milena trgovcevic-Prokic, Ovlascenja javnog beleznika, Sluzbeni glasnik Republ ike Srbije, 2007. godine, str. 23. 2 Mihajlo Dika, Javnobiljeznicka sluzba u Republici Hrvatskoj kao sustav moderno g slobodnog latinskog notarijata, Hrvatska javnobiljeznicka komora i Hrvatska javnobiljeznicka akademi

ja, Narodne novine d.d., 2008. godine, str. 1-8. takode detaljnije o ovome vidi Milena trgovcevic-P rokic, Ovlascenja javnog beleznika, Sluzbeni glasnik Republike Srbije, 2007. godine, str. 28-31.

Prvi dio: Uvod 1 2 Notarijatudrzavama nastalimnapodrucjubivseSFRJ Kraljevina Jugoslavija je 1930. godine donijela Zakon o javnim biljeznicima3, ko ji je biljeznicima dao javna ovlastenja za sastavljanje, ovjeru i potvrdu isprava u odredenim pravnim oblastima. Ovaj zakon se oslanjao na rjesenja iz austrijskog Zakona o no tarima iz 1850. godine, a za njega je karakteristicno da nije doslo do njegove primjene na citavom podrucju Kraljevine Jugoslavije. tako npr. nije se primjenjivao u Crnoj Gori, Bo sni i Hercegovini, Makedoniji i dijelovima Srbije. Primjena ovog zakona stavljena je van snage 1944. godine od strane nove narodne vlasti, tako da za cijelo vrijeme post ojanja SFRJ, u njenom pravnom sistemu nije postojala ustanova notarijata. Bosna i Hercegovina. U Bosni i Hercegovini je uspostavljen notarijat donosenjem tri posebna zakona, koji su u potpunosti harmonizirani4. Notarska sluzba je prvo zap ocela rad u Federaciji Bosne i Hercegovine, 04.05. 2007. godine, zatim u Brcko Distrik tu BiH, pocetkom decembra 2007. godine, potom i u Republici Srpskoj, 11.03. 2008. g odine. Moze se reci da danas na citavom podrucju Bosne i Hercegovine funkcionise notari jat, sa notarskim ispravama kao javnim ispravama koje vrijede na citavom podrucju BiH, bez obzira od kojeg su notara sa teritorije BiH izradene. Osnovno obiljezje notarske sluzbe u BiH je to da odredeni pravni poslovi, koji su vazni za drustvo i pojedi nca, moraju biti sacinjeni u formi notarski obradene isprave (notarski akt koji je u cijelosti sastavio notar). Koje su to vrste pravnih poslova, izricito je navedeno u teksto vima gore pomenutih zakona5. Republika Hrvatska. Javnobiljeznicka sluzba u Republici Hrvatskoj obnovila se na kon osamostaljenja od SFRJ, temeljem Zakona o javnom biljeznistvu, od 29.07. 1993. godine,6 odnosno podzakonskih propisa donesenih na temelju tog zakona. Na osnovu ovih propisa javnobiljeznicka sluzba je cjelovito uredena u svom organizacijskom , statusnom, kompetencijskom i funkcionalnom smislu. Ovim nacinom je omoguceno ne samo uspostavljanje nego i uspjesno funkcioniranje jedne nove sluzbe od samog os nivanja notarijata7. Republika Slovenija i Republika Makedonija takode su uvele notarsku sluzbu u svo j pravni sistem, dok su u Crnoj Gori i na Kosovu doneseni zakoni o notarima i podz akonski akti, cija je implementacija u toku. U Republici Srbiji se trenutno vrse priprem ne aktivnosti za donosenje Zakona o notarima i drugih provedbenih propisa, kako bi se i na tom podrucju uvela notarska sluzba u pravni sistem.

3 Sluzbene novine Kraljevine Jugoslavije, broj 220/1930. 4 Sluzbene novine Federacije BiH, broj 45/2002.; Sluzbeni glasnik Republike Srps ke 86/2005. i Sluzbeni glasnik Brcko Distrikta broj 09/2003. 5 Detaljnije o notarskoj sluzbi i nadleznostima notara u Bosni i Hercegovini vid jeti u Komentaru zakona o notarima u Bosni i Hercegovini, Meliha Povlakic/Christoph Schalast/Vesna Softi c, izdavaci GtZOtvoreni regionalni fond za jugoistocnu Evropu Pravna reforma i tDP Sarajevo; Sa rajevo 2009. godina. 6 Narodne novine Republike Hrvatske 78/93. 7 Detaljnije o ovome vidjeti kod Mihajla Dike, Javnobiljeznicka sluzba u Republici Hrvatskoj kao sustav modernog slobodnog latinskog notarijata, Hrvatska javnobiljeznicka komora i Hrvatska javnobiljeznicka akademija, Narodne novine d.d., 2008. godine, str. 1.

1. Istorijat Osnovna karakteristika svih naprijed naznacenih zakona o notarima je ta da su pr ihvatili tzv. latinski tip notarijata, koji preovladuje u zemljama Evropske unije. Ovi za koni su utemeljeni na zajednickim karakteristikama evropskog notarijata, tj. u potpun osti se oslanjaju na principe Madridske deklaracije, od 22/23.03.1990. godine, koja p ropisuje osnovna nacela notarijata u Evropi. Madridska deklaracija, izmedu ostalog, predv ida sljedece: notar je nosilac javne sluzbe, na koga je prenesena drzavna vlast, kako bi sacin javao javne isprave, a cime se ujedno obezbjeduje cuvanje, dokazana snaga i izvrsnost ovih isprava; notar je nezavisan i vrsi svoju djelatnost sa elementima drzavnog suvereniteta n a nacin slobodnog zanimanja; funkcionalno se on moze svrstati u podrucje vanparnicnog sudstva ili preventivno g pravosuda; notar je nepristrasan savjetnik svih ucesnika u postupku sacinjavanja isprava (postupak notarske obrade isprava); preduslov za imenovanje notara jeste visoka pravnicka kvalifikacija i obrazovanj e; notar je iz oblasti profesionalnog prava podvrgnut nadzoru drzavnih organa; postavljanje notara se orijentise prema mjesnim potrebama za notarskim uslugama; notari se brinu za pravnu sigurnost, predupreduju moguce sporove i stoga u svojo j oblasti garantuju zastitu potrosaca, kao dio djelotvornog i funkcionalnog pravos uda. Izvjesne razlike navedenih zakona postoje u odredbama koje se ticu polaganja not arskog ispita, imenovanja notara, te u pogledu nadleznosti notara u vezi sa pravnim pos lovima koji se moraju saciniti u obaveznoj formi notarskog zapisa (notarski zapis ili zapis o potvrdi privatne isprave). 1 3 NotarskasluzbauCrnojGori Kako je vec naprijed istaknuto, Crna Gora je donijela Zakon o notarima 2005. god ine, koji je izmijenjen 2008. godine8, na osnovu cega su doneseni i podzakonski propi si, od kojih je najznacajniji Pravilnik o radu notara Crne Gore9. Razmatranje pojedinih zakonskih odredbi i datih rjesenja ce se vrsiti u tekstu ovog rada na odgovarajucim mjesti ma,

u kojima ce se detaljno obrazlagati norme notarskog prava, zajedno sa odgovaraju cim normama gradanskog prava. trenutno se vode aktivnosti oko organizacije polaganja notarskog ispita, a nakon toga slijedi imenovanje prvih notara u Crnoj Gori. 8 Sluzbeni list RCG br. 68/2005. i Sluzbeni list CG br. 49/2008. 9 Sluzbeni list CG br. 30/2009.

Prvi dio: Uvod 2. Pojam notarskog prava Uvodenje notarske sluzbe u pravni sistem neke drzave dovodi do stvaranja normi k oje regulisu rad notara. Skup tih normi moze se nazvati zajednickim imenom notarsko pravo, koje je dio pravnog sistema drzave u kojoj se uvodi notarijat. U odrediva nju definicije notarskog prava mora se poci od vrste i karaktera normi koje regulisu djelatnost notara. Zakon o notarima Crne Gore sadrzi norme koje regulisu organizaciju notar ske sluzbe, status notara, uslove za obavljanje sluzbe, imenovanje notara, prestanak sluzbe notara, funkcije i nadleznosti notara, odgovornost notara i nadzor nad radom not ara. Navedene norme cine organizaciono notarsko pravo. Nadalje, sastavljanje notarskih akata, pravno dejstvo i dokazna snaga notarskih akata regulisano je takode Zakonom o notarima, tako da te norme predstavljaju procesno notarsko pravo. Ove norme regulisu postupak kojeg se mora pridrzavati svaki nota r u obavljanju svojih sluzbenih radnji. Za njih se moze reci da su pandan normama ko je vaze za postupanje u parnicnom, vanparnicnom i upravnom postupku. Isto tako, Zakon o notarima sadrzi norme koje regulisu formu, sadrzinu i druge e lemente notarskih akata o pravnim poslovima. Pored toga, notar je duzan poznavati i u svom radu primjenjivati odredbe drugih zakona i propisa (kao sto su npr. Zakon o obligacionim odnosima, Zakon o svojinsko-pravnim odnosima, Zakon o nasljedivanju , Zakon o privrednim drustvima, Porodicni zakon itd.). to su materijalno - pravne norme koje se primjenjuju prilikom sacinjavanja notarskih akata, te je veoma bitno da ih notari poznaju kako bi ti akti proizveli zeljene pravne posljedice i imali forma lnu i materijalnu autenticnost javne isprave10. Dakle, notarsko pravo obuhvata siroku materiju razlicitih grana prava. tu spadaju materijalnopravne, zatim procesnopravne i org anizacionopravne norme. 3. Razlozi za uvodenje notarijata i ciljevi notarske sluzbe 3 1 Pravna sigurnost Pitanje da li notarijat treba da dovede do brzeg, efikasnijeg i jeftinijeg postu pka, nije i jedino kod uvodenja notarijata. Ne smijemo izgubiti iz vida najznacajniji segmen t notarijata, a to je pitanje pravne sigurnosti. Uvodenje notarijata mora se posmatrati u vezi sa drugim reformama prava u Crnoj Gori. Ovdje se posebno istice reforma javnog regi stra nepokretnosti, ali i reforma stvarnih prava, kojima treba da se poveca pravna si gurnost u pravnim poslovima kod prometa nepokretnosti, kao i reforma privrednog prava. U

bivsem pravnom sistemu poklanjala se manja paznja privatnom vlasnistvu nad nepok retnostima, a uz to je unisten i citav niz registara ili su ti registri postali neazurni. Pr ivredni subjekti nisu djelovali u uslovima potpune slobode na trzistu i nisu poznavali 10 Milena trgovcevic-Prokic, Ovlascenja javnog beleznika, Sluzbeni glasnik Republik e Srbije, 2007godine, str. 71 80.

3. Razlozi za uvodenje notarijata i ciljevi notarske sluzbe kapitalisticke odnose medusobne neminovne konkurencije. Prema vazecim zakonskim odredbama, prava na nepokretnosti na osnovu pravnog posla, nastaju samo sa upiso m u javni registar. Sve nepokretnosti moraju biti upisane u katastar nepokretnosti , a sto je i pravna obaveza, tako da, prema vazecoj pravnoj regulativi, u Crnoj Gori ne bi trebala postojati vanknjizna prava na nepokretnosti. Praksa ne odgovara vazecoj zakonsko j situaciji, a sasvim sigurno je bila namjera zakonodavca, cemu bi se inace radi pravne sigur nosti, bezuslovno moralo teziti, da se prestane sa ovom protivzakonitom praksom. Vodenje drugih javnih registra, kao npr. registra pravnih subjekata, takode se p okazalo u dosadasnjoj praksi neefikasno. Primjer toga su tzv. fantomske firme. Pitanje d osadasnjih privatnih isprava u oblasti pravnog prometa i njihov kvalitet, stvar je za sebe, a realan odgovor je moguce naci u broju predmeta sporova pred sudovima. Drzava s e kroz reformske zakone opredijelila, sto joj je, izmedu ostalog, i duznost, za uv odenje reda u gore navedenoj oblasti. Na ovaj nacin drzava je odlucila uspostaviti prav nu sigurnost koja je osnovna pretpostavka za privredni razvoj i ukljucivanje u savremene tokove poslovanja. Notar bi trebao da bude samo jedan segment u drustvu koji ce znacajno doprinijeti uspostavljanju pravne sigurnosti. Zbog toga je notarskoj sluzbi drza va dala karakter javne sluzbe, notarskim ispravama dokaznu snagu javnih isprava, ko je, pod odredenim zakonskim uslovima, mogu biti i izvrsne isprave. Naravno, i notari su samo ljudi, zbog cega je drzava uspostavila mehanizme kontrole njihovog rada, a sto je iskljuciva nadleznost drzave. Za eventualne greske notara mora postojati i njiho va odgovornost, te bi se na notare trebalo gledati sa velikom dozom povjerenja, a na njihove eventualne greske bez odlaganja trebaju se primijeniti efikasne sankcije. Pored drzavne kontrole rada notara, neophodno je razviti i unutrasnju strukovnu kontrolu, koja se treba bazirati na profesionalizmu rada notara i uspostavljanju visokog kodeksa ponasan ja samih notara. Sve ovo treba da prati strucna javnost kako bi se postigao sto vec i stepan kvaliteta pruzanja notarskih usluga. Svaka grana prava regulise odredene drustve no -pravne odnose, a predmet uredenja notarskog prava se odnosi na razlicite karakt ere drustvenih odnosa. Zbog svega toga, i ucinci rada notara su vidljivi u razliciti m sferama drustvenog zivota uopste. Notar je obavezan na neprestanu obuku i edukaciju, kak o bi bio u stanju ispuniti zakonske obaveze i postavljene ciljeve, kako prema zajedni ci, tako

i prema korisnicima usluga. Garant uspjesnog rada notara je njegova profesionaln ost, strucnost, nepristrasnost i nezavisnost u pruzanju usluga odnosno preduzimanju s luzbenih radnji. S obzirom da su na notare prenesene odredene nadleznosti drzave (javne sluzbe), notari su duzni postupati na nacin da se postignu odredeni efekti prema zajednici, a koji su u interesu svih gradana. Najznacajniji doprinos i ucinci notarijata mo gli bi se sagledati u vise segmenata pruzanja javne usluge, kao sto su npr. pravosud e, javni registri i efikasnost u djelovanju notara. Cuvanje izvornika (originala) notarsk ih akata

Prvi dio: Uvod u arhivu notara takode doprinosi jacanju pravne sigurnosti, jer se u svako vrije me moze doci do autenticnog akta o pravnom poslu. 3 2 Rasterecenjepravosuda Jedna od preporuka Vijeca Evrope za zemlje u tranziciji bila je da, u cilju rast erecenja pravosuda, uvedu notarsku sluzbu, a sto se postize indirektno putem izbjegavanja sporova na osnovu notarskih akata i putem prenosenja odredenih nadleznosti na notare iz oblasti vanparnicnog sudstva. Notar je strucna osoba koja profesionalno obavlja svoju djelatnost, a duznost mu je ispitati pravu volju stranaka, poduciti ih o pravnim posljedicama namjeravanog pravnog posla, te njihove izjave potpuno, jasno i odredeno pretocit i u javnu ispravu, tj. zeljeni notarski pravni akt. Na ovaj nacin se postize direk tna korist za drustvenu zajednicu i za gradane pojedince. U vezi s ovim, moze se pos ebno istaci sljedece: Akti koje je sastavio notar, zbog naprijed naznacene procedure, u kojoj je notar neutralan i strucan nosilac javne sluzbe, dovode do veceg stepena pravne sigurno sti i izbjegavanja sporova; Notarski akt kojeg je notar u cijelosti sacinio (zapis ili zapis o potvrdi priva tne isprave), moze biti izvrsna isprava koja u cijelosti zamjenjuje pravosnaznu suds ku odluku i time se izbjegavaju dugi i skupi parnicni postupci, te rasterecuju sudo vi, a istovremeno se postize efikasnost i ekonomicnost ucesnika u pravnom prometu; Notari sacinjavaju notarske isprave o zasnivanju hipoteke, koje mogu biti izvrsn e, a sto su do uvodenja notarijata radili sudovi. S tim u vezi, isticemo da ce sudo vi u Crnoj Gori biti rastereceni od ogromnog broja takvih predmeta11; Uvodenjem notarijata, sudovi nece vrsiti ovjeru potpisa na ugovorima o prometu nepokretnosti nego ce se to raditi u sklopu sastavljanja notarskih akata o takvi m ugovorima, pa ce sudovi u Crnoj Gori biti rastereceni za dodatni angazman na tim predmetima; Povjeravanjem odredenih vanparnicnih postupaka koji spadaju u prirodu notarske djelatnosti, kao sto je npr. ostavinski postupak, postoji mogucnost dodatnog rasterecenja sudova, a sto je uspjesno ucinjeno u mnogim zemljama (Austrija, Hrvatska, Makedonija itd.). U zakonodavstvu Crne Gore12 postoji mogucnost da se od strane suda notarima povj eri vodenje ostavinskih postupaka.

11 tako npr., prema dostupnim podacima Notarske komore FBiH, za godinu dana rada no tari u F BiH su sacinili 5000 ugovora o zasnivanju hipoteka kao izvrsnih isprava koje imaju s nagu pravomocnih sudskih presuda, te su sudovi u F BiH direktno rastereceni za taj broj predmeta o zasnivanju hipoteke, a takode, povodom takvih ugovora nece se voditi dugotrajni parnicni postupci, a ako ne dode do ispunjenja preuzetih obaveza, ici ce se direktno u izvrsni postupak. 12 Sluzbeni list RCG 27/2006. Zakon o vanparnicnom postupku; clan 137 do 157.

3. Razlozi za uvodenje notarijata i ciljevi notarske sluzbe 3 3 Javniregistri Notarima je zakonom data iskljuciva nadleznost sastavljanja notarskih akata o ta cno odredenim pravnim poslovima, a koji za predmet imaju sticanje svojine i drugih s tvarnih prava na nepokretnosti. Svi ovi pravni poslovi zahtijevaju izuzetnu strucnost pr ilikom njihove obrade i sacinjavanja u obliku konacnog pravnog posla, a kao najcesci slucaj, produkt ovog rada su ugovori. Forma, sadrzina i kvalitet sklopljenih ugo vora u pojedinim pravnim oblastima nisu iskljucivi interes pojedinaca koji sklapaju te ugovore nego su i od znacaja za siru drustvenu zajednicu. Da bi se na zadovoljavajuci na cin uredila ova pravna pitanja, zakonodavac se opredijelio za poseban postupak i formu sklap anja ovih pravnih poslova (clan 51. Zakona o notarima Crne Gore). Kako se naprijed naznaceni pravni poslovi upisuju u katastar nepokretnosti, to c e se notarskom aktivnoscu u vezi sa takvim poslovima, postici da se svi ti pravni pos lovi uknjize u katastar nepokretnosti, a sto ce za rezultat imati tacnost javnih regi stara i pouzdanje u iste, sto u krajnjem dovodi do veceg stepena pravne sigurnosti, povjerenja u javne registre i vecih ulaganja, a pogotovo stranih, u ekonomiju Crne Gore. Sve naprijed iznijeto, i konacni je cilj kompletne reforme pravnog sistema, pri cemu se Zakon o notarima, Zakon o drzavnom premjeru i katastru nepokretnosti13, Zakon o izvrsnom postupku14, kao i Zakon o svojinsko-pravnim odnosima15, trebaju posmatrati kao reformski zakoni. Bez ovih i ovakvih zakona, kompletna reforma pravnog siste ma i njegovo uskladivanje sa evropskim standardima bili bi dovedeni u pitanje. Smat ramo da je nuzna harmonizacija, kako ovih zakona, tako i samog rada lica i institucij a koje su zaduzene za implementaciju istih. 3 4 Efikasnostiekonomicnost Notari, kao nosioci javne sluzbe, u praksi svojim ispravama pruzaju efikasnu i e konomicnu javnu uslugu. Naime, svi poslovi iz nadleznosti notara trebali bi da se strucno i veoma brzo zavrsavaju (nema dugotrajnog cekanja, kao sto je to bio slucaj u sudo vima, a zbog njihove preopterecenosti). Najocitiji primjer za to su pravni poslovi o z asnivanju hipoteke, koji se npr. kod notara u Bosni i Hercegovini zavrsavaju u kratkom vre menskom periodu, a prije pocetka rada notara, u sudu se cekalo i po nekoliko mjeseci za zasnivanje hipoteke kao izvrsne isprave. Aktivnostima notara i notarskim ispravama, pored povecanja pravne sigurnosti, u pravnom prometu postizu se i odredeni drugi efekt i, kao sto je efikasnost i ekonomicnost.

Doprinos efikasnosti i ekonomicnosti se moze izraziti u sljedecem: nema cekanja i poslovi se veoma brzo zavrsavaju kod notara; notarske isprave mogu biti i izvrsne isprave; izbjegavaju se sporovi, jer notarska je isprava ono sto su strane zeljele i izja vile pred notarom kao nepristrasnim savjetnikom svih stranka; 13 Sluzbeni list RCG 29/2007. 14 Sluzbeni list RCG 23/2004. 15 Sluzbeni list CG 19/2009.

Prvi dio: Uvod izbjegavaju se veoma dugi eventualni parnicni postupci; tarifom o nagradama i naknadama notara mogu se dodatno postici bolji ekonomski efekti, direktno ili indirektno, putem preveniranja sporova i steta. Efekti notarskih isprava kao javnih isprava su neuporedivo veci od efekata priva tnih isprava koje su sacinjavala druga lica, a sud samo ovjeravao potpise, o cemu smo naprijed dali iscrpna objasnjenja. Notarima su u nadleznost dati poslovi koji su ranije u dobroj mjeri bili predmet rada na crno, tj. potpadali su pod tzv. sivu ekonomiju . Prema pokazateljima zasnovanim na zvanicnim podacima koje je pribavila Notarska komora FBiH od nadleznih poreskih i drugih organa, oko 15% ugovora o prometu nepokretnosti sacinjavali su advokati, dok je 85% takvih isprava sacinjavano od strane lica koja nisu za te poslove osposob ljena ili registrovana. Dakle, prije uvodenja notarske sluzbe, ove poslove su najcesce rad ile osobe koje nisu imale kvalifikaciju i odobrenje za rad, te su na takav nacin za drzavu izgubljene ogromne svote poreznog novca. Direktni negativni efekti ovakvog rada na crno su: stvaranje izrazite pravne nesigurnosti, neuredni javni registri, neprovodivi ugovori u katastru nepokretnosti, mnoge kriminalne afere u oblasti prometa nepokretnosti i fantomske firme u oblasti privrednih drustava, prevare, neplacanje ogromnih ja vnih prihoda, pranje znatnih kolicina novca i sl. 4. Notarske isprave 4 1 Pojamivrsteispravauopste Pod ispravom se podrazumijeva predmet na kome je covjekova misao izrazena pismom , bez obzira na materijal kojim se pise odnosno na kome je izrazena i bez obzira n a vrstu znakova kojim su oni ispisani16. Najvaznija podjela isprava je na privatne i jav ne. Privatne isprave su sve one koje po zakonu nisu definisane kao javne. Zakoni definisu da su javne isprave one isprave koje su izdali drzavni organi ili druga lica koja vrse javna ovlascenja, u propisanoj formi i postupku, i u okviru svoje nadleznosti. 4 2 Pojamivrstenotarskihakata Notarski akti su javne isprave o pravnim poslovima, izjavama volje i cinjenicama koje sastavlja notar (notarski zapis i sa njime izjednaceni zapis o potvrdi privatne isprave), zapisnici o pravnim radnjama i cinjenicama kojima prisustvuje notar (notarski za pisnik), potvrde o cinjenicama koje u okviru svoje nadleznosti potvrduje notar (notarske potvrde) i ovjere prepisa, potpisa i drugih podataka (notarske ovjere). Svi napr ijed navedeni elementi, cine notarski akt javnom ispravom pod uslovom da su ispostovani bitni elementi forme propisane Zakonom o notarima17. Isto tako, otpravci i prepisi izv

or 16 Milena trgovcevic-Prokic, Ovlascenja javnog beleznika, Sluzbeni glasnik Repub like Srbije, 2007. godine, str. 257.-263. 17 Clan 5. Zakona o notarima CG.

4. Notarske isprave nika notarskih akata smatraju se notarskim aktima, koji predstavljaju javne ispr ave pod uslovom da su prilikom njihovog sastavljanja ispostovani bitni elementi forme pr opisane Zakonom o notarima, ukljucujuci i klauzulu o ovjeri18. Dakle, kao i kod drugih j avnih isprava, notarski akt je javna isprava ako su ispunjena tri kumulativna uslova i to: da je izdat od notara koji vrsi notarsku sluzbu kao javnu sluzbu, profesionalno i kao iskljucivo zanimanje, u skladu sa Zakonom o notarima (clan 2.); da je izdat u okviru ovlascenja nadleznosti notara (clan 4. Zakona o notarima);

da su ispostovani bitni elementi forme propisane Zakonom o notarima (clan 5.). Pored naprijed naznacenih odredbi koje propisuju uslove pod kojima notarski akt ima svojstvo javne isprave, mora se voditi racuna o tome da Zakon o notarima u nekol iko slucajeva izricito propisuje kad notarski akt nema svojstvo javne isprave. to su sljedeci slucajevi: ako je postojao razlog za izuzece notara (clan 28. Zakona o notarima); ako ne sadrzi potpis, pecat i stambilj notara (clan 42. Zakona o notarima); ako otpravak i prepis notarskog zapisa ne sadrze klauzulu o ovjeri (clan 91. Zak ona o notarima). Jedan od bitnih elemenata kod nekih pravnih poslova je forma (clan 51. Zakona o notarima), tako da izjava volje mora biti u odgovarajucoj formi, jer, u suprotnom, takva iz java nece proizvoditi pravne ucinke. Ukoliko se za odredeni pravni posao zahtijeva fo rma notarskog zapisa ili zapisa o potvrdi privatne isprave, tada izjava volje mora b iti data u toj formi, jer, u suprotnom, takva izjava nece proizvoditi pravno dejstvo. 4 3 Dokazna snaga notarskih akata Kako smo naprijed vec istakli, svi notarski akti, pod Zakonom propisanim uslovim a, imaju formalnu dokaznu snagu javnih isprava (da je notarski akt izdao notar u ok viru svojih ovlastenja i da su ispunjeni Zakonom propisani bitni elementi forme). Med utim, svi notarski akti nemaju isti stepen dokazne snage. Stepen dokazne snage notarsk ih akata zavisi od njihove vrste, a u cemu je presudna forma i postupak za njihovo sastav ljanje. Notarski zapisi i sa njima izjednaceni zapisi o potvrdi privatnih isprava, te no tarski zapisnici imaju punu dokaznu snagu javne isprave, tj. pored formalne dokazne snage, imaju

i materijalnu dokaznu snagu, koja se odnosi na pretpostavku istinitosti sadrzine notarskih akata (notar sastavlja, odnosno potvrduje sadrzinu akta). Notarske potvrde i ovjere imaju manji stepen dokazne snage u odnosu na notarski zapis. Notar samo sastavlja biljesku o potvrdi i ovjeri. Notarske ovjere i potvrde imaj u dokaznu snagu javne isprave o cinjenicama o kojima se u njima svjedoci19. Ovjere potpisa i prepisa imaju formalnu dokaznu snagu javne isprave i to u dijelu ovjere autentic nosti prepisa, odnosno potpisa, dok se ovjeravanjem ne potvrduje istinitost sadrzaja i sprave. 18 Clan 80.-91. Zakona o notarima CG. 19 Clan 4. stav 5. Zakona o notarima FBiH (Sluzbene novine broj 45/02).

Prvi dio: Uvod tako privatna isprava na kojoj je notar ovjerio potpis, ostaje i dalje privatna isprava, dok samo biljeska o ovjeri potpisa ima svojstvo javne isprave20. Postavlja se pitanje: da li se mogu pobijati notarski akti i pod kojim uslovima? U parnicnom postupku je moguce utvrdujucom tuzbom osporavati autenticnost notarskog akta (da li ga je izdao notar u okviru Zakonom propisanih ovlastenja i da li su ispun jeni bitni Zakonom propisani elementi postupka i forme). tako, naprimjer, to su slijedeci r azlozi: ako nema pecata i potpisa notara, ako postoje razlozi za izuzece, ako nema neoph odnih poduka i upozorenja itd. teret dokazivanja je na stranci koja osporava autenticn ost notarskog akta. Kod notarskog zapisa postoji pretpostavka tacnosti sadrzaja isprava. Ako se u parnicnom postupku dokaze da notarski akt nije autentican, tj. da nema doka znu snagu javne isprave, tada takav ugovor se moze pobijati kao privatna isprava. Ko d privatne isprave na postoji pretpostavka tacnosti sadrzine pravnog posla. Drugo veoma znacajno pitanje je: da li se u parnicnom postupku moze pobijati sad rzina notarskog akta koji ima punu dokaznu snagu javne isprave (formalnu i materijalnu dokaznu snagu), kao sto je, naprimjer, sadrzina notarskog zapisa? Sadrzina takvog notars kog akta (zapisa) moze se pobijati u parnicnom postupku radi utvrdivanja valjanosti pravnog posla koji je sadrzan u notarskom aktu21. U razloge zbog kojih se moze p obijati sadrzina pravnog posla iz notarskog akta spadaju mane volje, prekomjerno ostecen je, nedostaci u pogledu punomoci i zastupanja itd. Notar je duzan starati se o tome da se navedeni razlozi za pobijanje sadrzine pravnog posla eliminisu tokom samog postu pka sacinjavanja notarskog akta. Obaveza notara je ispitati i utvrditi pravu volju s tranka, te sastaviti akt koji je u skladu sa vazecim propisima. Dokazna snaga notarskog akta ogleda se i u tome sto on, u slucajevima predvideni m Zakonom, moze biti izvrsna isprava, a ta sposobnost da bude izvrsna isprava data je notar skom zapisu i zapisu o potvrdi privatne isprave22. 20 Meliha Povlakic, Christoph Schalast, Vesna Softic, Komentar Zakona o notarima u Bosni i Hercegovine, Sarajevo 2009. GtZ-ORF, str. 126-129. 21 Milena trgovcevic-Prokic, Ovlascenja javnog beleznika, Sluzbeni glasnik Republik e Srbije, 2007. godine, str. 171. str. 259-262.

22 Clan 53. u vezi sa clanom 50. i 50. a Zakona o notarima CG.

Drugi dio: Forma i postupak sastavljanja notarskih akata 1. Forma notarskih akata Da bi notarski akt imao dokaznu snagu javne isprave, tj. predstavljao javnu ispr avu, nuzno je, izmedu ostalog, da su prilikom njegovog sastavljanja ispostovani bitni elementi forme, propisane Zakonom o notarima (clan 5.). Bez toga, notarski akt nema svojstvo javne isprave, te se moze dokazivati posebnom tuzbom da notarski akt ni je autentican. Dakle, notari se moraju strogo pridrzavati forme i postupka sastavljanja notarsk ih akata, jer, u suprotnom, notari mogu odgovarati disciplinski i za naknadu stete, zbog toga sto je notarski akt izgubio svojstvo javne isprave. Zakon o notarima ( clanovi 35.-49.) i Pravilnik o radu notara (clanovi 19.-24.) posvetili su posebnu paznju formi i sastavljanju notarskih akata. 1 1 Tehnikasastavljanja notarskogakta tehnika sastavljanja notarskog akta je veoma bitan aspekt notarske djelatnosti, te je ona izricito propisana normama Zakona o notarima i Pravilnika o radu notara. Po pravilu, notarski akt se sastavlja elektronskim ili mehanickim uredajima za p isanje teksta koji ostavljaju trajni trag. Izuzetno, u slucaju hitnosti, a ako elektron ski i mehanicki uredaji za pisanje nisu dostupni, notarski akt se moze sastaviti i citkim rukopi som pisanim trajnim mastilom. Za izradu otpravaka i prepisa moze se upotrijebiti i a parat za kopiranje, koji se nalazi u kancelariji notara, a ovo ce se u praksi najcesce i desavati, jer otpravak u svemu treba da odgovara izvorniku kojeg je, nakon potpisivanja i parafiranja od strane stranaka, drugih ucesnika i notara, te stavljanja pecata i stambilja n otara, najsigurnije i najlakse fotokopirati, oznaciti ga kao otpravak i ugraditi klauzu lu o ovjeri otpravka23. trajnost notarskog akta nastoji se osigurati i propisivanjem obaveze da se pise na papiru standardnog formata A4 i takvog kvaliteta koji garantuje trajnost. Prilikom izra de notarskog akta mora se voditi racuna i o sigurnosti od falsifikovanja, pa je zbo g toga propisano: Prazna mjesta u notarskom aktu moraju biti ispunjenja crtama; U Federaciji BiH clanom 35. Pravilnika o radu notara (Sluzbene novine FBiH broj 13/09) je izrada otpravka i prepisa pomocu fotokopir-aparata u notarskoj kancela riji propisana kao obaveza.

Drugi dio: Forma i postupak sastavljanja notarskih akata Iznosi, datumi i druge brojcane oznake moraju biti ispisani i slovima, s tim da su od toga izuzete samo brojcane oznake listova nepokretnosti i pojedinih odredaba zakona ili drugih propisa na kojima se akt zasniva; Zabranjena je upotreba skracenica, osim onih koje su uobicajene i opstepoznate; Rijeci i znakovi se ne smiju pisati izvan teksta; Na notarski akt stavlja se oznaka i broj iz odgovarajuceg upisnika, kao i broj k alendarske godine, npr. UZZ 1/2009.; U gornjem desnom uglu stavlja se stambilj notara (clan 10. i 20. Pravilnika o ra du notara), koji sadrzi naziv: Crna Gora, oznaku NOtAR , prezime i ime notara i sjediste notara.24 Ako se notarski akt sastoji od vise stranica, onda notar mora postupiti na sljed eci nacin: Na prvoj stranici stavljaju se oznake kako je vec naprijed navedeno, a svaka nar edna stranica oznacava se oznakom i brojem iz odgovarajuceg upisnika i brojem kalendarske godine, te rednim brojem stranice; Sve stranice sa prilozima uz notarski akt, koji su, kao takvi, navedeni u notars kom aktu, ili notarski akt od jedne stranice sa prilozima, prosivaju se jemstvenikom , tako da se oba kraja na poledini zadnje stranice pricvrscuju pecatnim voskom ili ljepljivom trakom i ovjeravaju pecatom notara, a ako se prilozi ne mogu spojiti sa notarskim aktom iz tehnickih razloga, na kraju akta, a prije potpisa stranaka, drugih ucesnika i notara, ispisuje se tekst o broju, sadrzini, oznakam a i datumu izdavanja prilozenih isprava, a prilozi se cuvaju u omotu spisa kao sas tavni dio notarskog akta; Sve stranice (u slucaju kada notarski akt ima vise stranica) izvornika parafiraj u notar i stranke, odnosno svjedoci ili drugi notar za stranku koja ne zna ili ne moze pisati, s tim da se parafi ne smiju stavljati preko teksta vec na vidnom mj estu, ispod teksta svake stranice (clan 40. Zakona o notarima i clan 21. stav 6. Pravi lnika o radu notara). Akt koji je sastavio notar mora biti citljiv, u njemu se ne smije nista brisati, precrtavanje se vrsi tankom vodoravnom linijom, tako da se na kraju akta, prije potpisa stran aka, drugih ucesnika i notara, to mora naznaciti i to tako sto se mora naznaciti mjes to i obim (broj rijeci i recenica) teksta koji je precrtan. Na isti nacin se radi s a izmjenom ili dopunom teksta akta, a sve to u skladu sa odredbama clana 38. Zakona o notar

ima. Notar sastavlja notarski akt, u pravilu, na jeziku koji je u sluzbenoj upotrebi, a u opstinama gdje manjina predstavlja vecinu ili znacajan dio stanovnistva, na zahtjev strank e, notarski akt se sastavlja na oba jezika. Zakon je predvidio jos jedan izuzetak k ada se notarski akt moze sastavljati i na stranom jeziku, pod uslovom da to stranka trazi, a notar ima svojstvo sudskog tumaca za jezik na kojem se akt sastavlja (clan 43. Z akona o 24 Iako Zakon o notarima i Pravilnik o radu notara ne sadrze izricitu odredbu da se na notarski akt koji sacini notar u skladu sa Zakonom o notarima (notarski zapis, notarski zapisnik i notarska potvrda), stavlja oznaka IZVORNIK , a sto bi predstavljalo original notarskog akta, smatramo da bi to bilo korisno staviti na prvu stranicu, u gornjem dijelu, ispod oznake i broja iz odgo varajuceg upisnika i broja kalendarske godine. Ovo posredno proizilazi iz odredbe clana 76. Zakona o notari ma CG, a tako je i u drugim drzavama .

1. Forma notarskih akata notarima CG). Na kraju akta koji je sastavio, notar se svojerucno potpisuje i po red potpisa stavlja otisak pecata i stambilja. Stranke i ostali ucesnici akt potpisuju prije notara. Poslije potpisa notara, akt ne moze nista sadrzavati. Ako notarski akt ne sadrzi potpis, pecat i stambilj notara, tada takav akt nema svojstvo javne isprave. Ako je stra nka nepismena ili se ne moze potpisati iz nekih razloga, to u aktu mora biti naznaceno. U tom slucaju, prilikom sastavljanja akta, moraju biti prisutna dva pismena svjedoka k oja izabere stranka ili drugi notar, pred kojima stranka stavlja otisak prsta, a svjedoci il i drugi notar to potvrduju. 1 2 Postupak sastavljanja notarskihakata Postupak sastavljanja notarskih akata je strogo formalan. Sastavljanje notarskih akata nije mehanicko pisanje teksta i ovjeravanje nego je notar, kao nezavisan, neutra lan i strucan nosilac javne sluzbe, duzan u sastavljanju notarskih akata postupati u granicama svojih sluzbenih ovlascenja i pridrzavati se propisane forme i postupka. Sve to skupa cini da notarski akt ima svojstvo javne isprave, odnosno razlikuje notarsk i akt, kao javnu ispravu, od privatnih isprava koje sastavljaju neke druge pravnicke pr ofesije. tako je Zakon o notarima25 propisao prava i duznosti notara u poduzimanju sluzbe nih radnji i pravila postupka kojeg mozemo nazvati notarski postupak. Priroda notars kog postupka uslovljena je polozajem, nadleznostima i zadacima notarske sluzbe kao j avne sluzbe, odnosno notara kao nosioca te sluzbe. Kako smo vec istakli, notarska slu zba je javna sluzba jer je drzava na notara Zakonom prenijela javna ovlascenja u onim o blastima prava za koje je smatrala cjelishodnim sa stanovista javnog interesa, pravne sig urnosti, rasterecenja sudova itd.. Notar je lice od javnog povjerenja, te nezavisni, neut ralni i strucni nosilac te sluzbe, koju vrsi iskljucivo kao zanimanje. Notarske isprav e su, pod Zakonom propisanim uslovima, javne isprave, a notarska sluzba ima zadatak da pruzi pravnu zastitu fizickih i pravnih lica na nacin preventivnog sprecavanja s porova. Sve naprijed naznaceno, svrstava notarski postupak u grupu postupaka koji za pre dmet imaju pravnu zastitu u gradanskopravnim odnosima. Notarski postupak se zasniva na odredenim nacelima parnicnog i vanparnicnog post upka, uz odredena prilagodavanja, te na odredenim specificnim nacelima26. Nacelo oficijelnosti. Notar je duzan savjesno i posteno, u skladu sa Zakonom, po zahtjevu stranke, preduzeti sluzbenu radnju iz svoje nadleznosti. Od tog pravila postoje

izuzeci kada notar moze odbiti preduzimanje sluzbene radnje iz svoje nadleznosti, i to s amo u slucajevima odredenim Zakonom o notarima27. Stranka u tim slucajevima ima prav o da podnese prituzbu Notarskoj komori zbog odbijanja poduzimanja sluzbene radnje. Zakon o notarima je izricito propisao slucajeve kada je notar ovlascen i duzan o dbiti preduzimanje sluzbene radnje. U suprotnom, notar bi postupao mimo svojih sluzben ih ovlascenja i time ucinio povredu sluzbene obaveze, a sto bi dalje moglo dovesti do 25 Clanovi 27.-34. i 44. do 49. Zakona o notarima CG 26 Milena trgovcevic-Prokic, Ovlascenja javnog beleznika, Sluzbeni glasnik Repub like Srbije, 2007. godine, str. 124.-132. 27 Clan 3. i clanovi 27.-29. Zakona o notarima CG.

Drugi dio: Forma i postupak sastavljanja notarskih akata gubitka autenticnosti notarskog akta, tj. gubitka svojstva javne isprave. Zbog n aprijed naznacene povrede sluzbene duznosti, notar bi mogao odgovarati materijalno i dis ciplinski. Notar je duzan i ovlascen odbiti preduzimanje sluzbene radnje u slucajevima postojanja razloga za izuzece notara, kada je sluzbena radnja, odnosno pravni po sao nezakonit (po zakonu nedopusten ili zabranjen), kada postoji poslovna nesposobnost itd. Nacelo neposrednosti. U postupku sastavljanja notarskih akata ovo nacelo izrazen o je time sto je notar duzan prije sastavljanja akata ispitati volju stranaka, poduci ti stranke pravnim posljedicama posla i dati im upozorenje, a potom, kada izjave stranaka b udu unesene u akt, notar je duzan te izjave procitati strankama, unijeti eventualne poduke i upozorenja u akt i neposrednim pitanjima uvjeriti se da li sadrzaj notarskog akt a odgovara volji stranaka. Na kraju postupka sastavljanja notarskog akta stranke i drugi uc esnici potpisuju akt u prisustvu notara28. Shodno nacelu neposrednosti, u slucaju kad s e radi o dvostranom pravnom poslu, nuzno je istovremeno prisustvo stranaka pred no tarom prilikom sastavljanja, citanja i potpisivanja notarskog akta. Nacelo nezavisnosti. Ovo nacelo ogleda se u cinjenici da je notar, iako je posta vljen od drzave koja vrsi nadzor nad njegovim radom, duzan da vrsi notarsku sluzbu i pred uzima poslove iz svoje nadleznosti iskljucivo u skladu sa Zakonom i propisima29. Nacelo javnog povjerenja. Zakon o notarima je definisao notara kao lice koje uzi va javno povjerenje, te je, kao takav, duzan da u vrsenju poslova iz svoje nadleznosti po stupa savjesno i posteno prema svim strankama u postupku na jednak nacin, u skladu sa Zakonom i propisima. Nacelo nepristrasnosti. Prema ovom nacelu, notar je duzan, u skladu sa Zakonom, na jednak nacin stititi interese svih stranaka, istraziti njihovu volju, savjetovat i ih i poducavati, te upozoriti na manjkavost i eventualne stetne posljedice namjeravanog pravnog posla. Pored toga, Zakon propisuje razloge za izuzece notara, kao i sankciju da notarski akt nema svojstvo javne isprave ako je postojao razlog za izuzece notara (npr. s umnja u njegovu nepristrasnost.)30. Nacelo stranacke privilegije. Sustina ovog nacela sastoji se u propisanoj obavez i notara, kao i lica zaposlenih kod njega, da kao tajnu cuva podatke koje je saznao u vrse nju svojih poslova. Od ovog pravila postoje izuzeci, tako da notar nije duzan cuvati tajnu

ako iz Zakona, volje stranaka ili sadrzine pravnog posla proizilazi nesto drugo. U supr otnom, notar bi ucinio povredu sluzbene duznosti cuvanja tajne31. Nacelo utvrdivanja prave volje stranaka. Notar je duzan da ispita volju stranaka i cinjenicno stanje, te da pravu volju stranaka pretoci u notarski akt, potpuno, jasno i odre deno. Ako notar smatra da su izjave stranaka nejasne, nerazumljive i dvosmislene, a zele, i pored upozorenja notara, da se unesu u akt, notar to moze uciniti, samo uz oba 28 29 30 31 Clan Clan Clan Clan 47. i 49. Zakona o notarima CG. 2. i 3. Zakona o notarima CG. 28. Zakona o notarima CG. 30. Zakona o notarima CG.

1. Forma notarskih akata vezu unosenja i upozorenja u notarski akt32. U suprotnom, notar bi ucinio povred u sluzbene duznosti utvrdivanja prave volje stranaka. Nacelo savjetovanja i upozoravanja stranaka jeste jedno od centralnih nacela not arskog postupka, jer zadire u samu sustinu notarske djelatnosti u domenu sastavljanja n otarskih akata. Od kvalitetne primjene ovog nacela u praksi notara u dobroj mjeri zavisi jedan od osnovnih ciljeva notarske sluzbe, a to je preventivna pravna zastita st ranaka u gradanskopravnim stvarima33. Notar je duzan, prije sastavljanja notarskog akta, poduciti stranke pravnim posljedicama i dometu namjeravanog pravnog posla. Sustina ovog nacela je da notar poducava stranke materijalnom pravu i daje im upozorenja u ve zi s tim, u smislu poslovnih rizika koji su povezani sa pravnim poslom (npr. isplata cijene kod ugovora o prodaji prije upisa predbiljezbe prava svojine). Notar poducava i upozorava stranke i na sve pravne pretpostavke za valjanost pravnog posla. Ovim nacelom se ne narusava nacelo autonomije volja nego se zeli strankama ukazati na eventualne stetne posljedice i time sprijeciti davanje ishitrenih i stetnih izjava volja. Kada str anke nastupaju u zakonskim granicama autonomije volja, pored poducavanja pravnim dometima namjeravanog pravnog posla, notar je duzan stranke upozoriti na pravne posljedic e, poslovne rizike i eventualne manjkavosti pravnog posla, a narocito ako smatra da su njihove izjave nejasne, nerazumljive i dvosmislene, i ako mogu dovesti do spo rova i steta. Ako i nakon poduke i upozorenja notara, stranke i dalje ostanu pri svojim izjavama, notar ce u notarski akt unijeti njihove izjave, ali i cinjenicu da ih je poducio i upozorio na posljedice takvih izjava. U suprotnom, notarski akt moze izgubiti autenticnos t, tj. svojstvo javne isprave i moze se ponistiti kao svaka privatna isprava, a not ar cini povredu sluzbene duznosti savjetovanja, poducavanja i upozorenja stranaka. Isto tako, notar bi mogao odgovarati za stetu koja nastane usljed povrede ove sluzbene duzn osti. Ono sto treba istaci jeste cinjenica da se poducavanje i upozoravanje stranaka u praksi notara nedovoljno vrsi kada je to neophodno, a cesto se neselektivno koristi i t amo gdje ne treba ili se ne smije koristiti. Savjetovanje, odnosno poducavanje ne smije p reci u nametanje volje strankama od strane notara, posredovanje notara medu strankama, niti smije ugroziti Zakonom propisanu autonomiju volja stranaka. takode, ne smiju se preduzimati sluzbene radnje i sastavljati notarski akti koji nisu dopusteni, odnosno koji su nistavi, jer poducavanje i upozorenje strankama u ovakvim slucajevima nema nikak vog efekta i smisla (npr. prodaja nepokretnosti koja je van prometa, sacinjavanje te

stamenta od lica koje nema testamentarnu sposobnost itd.). Notar tada mora odbiti poduzim anje sluzbene radnje34. Poduke i upozorenja mogu biti uopstena o pravnim dometima pos la (npr. kod ugovora o dozivotnom izdrzavanju da imovina koja je predmet ovog ugovor a ne ulazi u zaostavstinu primaoca izdrzavanja ), a mogu biti i konkretna za pojedin e odredbe i izjave (npr. kod ugovora o prodaji da postoji rizik za kupca ako isplat i cijenu, a nije se obezbijedio upisom predbiljezbe u katastar nepokretnosti ). Poduke i upo zorenja mogu biti unesene u uvodnom dijelu notarskog zapisa, u okviru teksta pravnog pos la ili u zavrsnom dijelu notarskog zapisa. Notar moze kombinovati naprijed naznace 32 Clan 47. Zakona o notarima CG. 33 Detaljnije vidjeti kod Milena trgovcevic-Prokic, Ovlascenja javnog beleznika, Sluzbeni glasnik Republike Srbije, 2007. godine, str. 128.-132. 34 Vidi clan 27. do 29. Zakona o notarima CG.

Drugi dio: Forma i postupak sastavljanja notarskih akata ne tehnike unosenja poduka i upozorenja u notarski akt, sto je stvar stila i teh nike svakog notara, jer to nije propisano odredbama o postupanju notara prilikom sastavljanj a notarskih akata. U vezi sa tehnikom unosenja poduka i upozorenja u notarski akt rjesenja uporednog prava i prakse notara su ista kao sto je naprijed navedeno. 2. Stranke i drugi ucesnici u postupku sastavljanja notarskih akata Postupak sastavljanja notarskih akata vodi notar, a pokrecu ga stranke, tj. fizi cka i pravna lica licno ili preko ovlascenog zastupnika. Sposobnost ucestvovanja u postupku s astavljanja notarskih akata imaju sva fizicka i pravna lica koja se mogu po materijalnom zakonu pojaviti kao nosioci prava i obaveza (pravna sposobnost) i koja imaju spo sobnost da ucestvuju u sklapanju pravnih poslova (poslovna sposobnost). Odredbe prava o pravnoj i poslovnoj sposobnosti stranaka sadrzane su u vise zako na: npr. u Porodicnom zakonu, u Zakonu o privrednim drustvima, u Zakonu o svojinskop ravnim odnosima, u Zakonu o nasljedivanju, u Zakonu o obligacionim odnosima, itd. tim zakonima se regulise pravna i poslovna sposobnost fizickih i pravnih lica uo pste ili za odredene pravne poslove (npr. testamentarna sposobnost, ko moze i pod kojim u slovima zakljuciti bracni ugovor, ugovor o dozivotnom izdrzavanju, biti subjekt prava sv ojine i drugih stvarnih prava). Zakon o notarima sadrzi odredbe procesnog karaktera, koje regulisu pod kojim se uslovima slijepa, gluva, nijema i gluvonijema lica, kao i lica koja ne znaju ili ne mogu pisati ili koja ne poznaju jezik na kojem se sacinjava akt, mogu pojaviti kao stranke i ucestvovati u postupku sastavljanja notarskog akta35. Kad se budemo bavili sastavljanjem not arskog zapisa za pojedine pravne poslove, detaljnije cemo razraditi sposobnost stranaka u materijalnopravnom smislu. Na ovom mjestu bavicemo se stranackom sposobnoscu u procesno-pravnom smislu, tj. u smislu odredbi Zakona o notarima. 2 1 Utvrdivanje identiteta stranaka Procesna pretpostavka za zapocinjanje postupka sastavljanja notarskog akta jeste utvrdivanje od strane notara identiteta stranaka i drugih ucesnika (clan 44. Zakona o notari ma). Identitet tih lica notar je duzan utvrditi uvidom u dokumente izdate od strane nadleznog drzavnog organa, na osnovu kojih se identitet moze utvrditi na nesumnj iv nacin. Koji su to dokumenti, odredeno je posebnim zakonom, ali jedno je sigurno to moraju biti licni dokumenti sa fotografijom koje je izdao nadlezni organ (lic na karta, pasos, vozacka dozvola, i sl.), jer jedino na osnovu takvih dokumenata, i

dentitet se moze utvrditi na nesumnjiv nacin, a sto obligatorno propisuje Zakon o notarim a CG. Zakon ne propisuje mogucnost drukcijeg utvrdivanja identiteta u situacijama kada 35 Clan 40. st. 3., clan 45. i clan 46. Zakona o notarima CG

2. Stranke i drugi ucesnici u postupku sastavljanja notarskih akata identitet nije moguce utvrditi uvidom u licni dokument. to je dobro sa aspekta s precavanja zloupotreba i jacanja sigurnosti u pravnom saobracaju, ali pocesto u praksi moze stvoriti poteskoce. Za razliku od toga, zakoni o notarima u drugim drzavama36, k ao dopunski nacin utvrdivanja identiteta stranaka, predvidaju i poznavanje stranaka licno i po imenu od strane notara, ili posvjedocenja identiteta od strane kojeg drugog n otara ili dva svjedoka, koji moraju biti punoljetni i znati sluzbeni jezik, a jedan od njih mora znati citati i pisati. P R I m J E R Utvrdivanje identiteta na osnovu licne karte i pasosa (identifikacijski dokument i); 1. Gospodin H. H., roden 21.01.1945. (slovima: _____) godine, u ___, sa prebival istem u ___, ul. ___ broj 3., JMB 0000000000000, (u daljem tekstu: Prodavac), ciji sam identitet utvrdio na osnovu prezentovane mi licne karte, br. ____,- izdate od MUP-a ____, od dana____, sa ro kom vazenja do ____. Na upit notara, stranka izjavljuje da je sin XX, po zanimanju ekonomski tehnicar, ozenjen/neozenjen i da je drzavljanin Crne Gore, ....-----------------------------------------------------i-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

2. Gospodin N. M., roden 21.01.1945. (slovima: __) godine, u -----, sa prebivali stem u -----, ul. -----broj 3., JMB 0000000000000, (u daljem tekstu: Kupac), ciji sam identitet utvrdio na o snovu prezentovanog mi pasosa, br. ----, izdatog od MUP-a ---, od dana ---, sa rokom vazenja do ---. Na upit notara, stranka izjavljuje da je sin XX, po zanimanju ekonomski tehnicar, o zenjen/neozenjen i da je drzavljanin Crne Gore, .... ------------------------------------------------------------------------------2 2 Drugiucesniciiutvrdivanje njihovogidentiteta U slucajevima propisanim Zakonom o notarima, pored stranaka, u postupku sastavlj anja notarskih akata moraju ucestvovati i druga lica (ucesnici) ciji identitet notar utvrduje na isti nacin kao i identitet stranaka. Drugi ucesnici. Kao drugi ucesnici u postupku sastavljanja notarskih akata, po Z akonu o notarima CG, predvideni su svjedoci ili drugi notar. U slucaju kada stranka ne zna (nepismena) ili ne moze pisati (pismena, ali iz zdravstvenih ili nekih drugih ra zloga ne moze pisati), u clanu 40. st.3. Zakona o notarima propisano je da se pozivaju dv a pismena svjedoka ili koji drugi notar. ta cinjenica mora biti naznacena u aktu. Prilikom

cijelog postupka sastavljanja notarskog akta, moraju biti prisutna dva pismena, punoljet na i poslovno sposobna svjedoka koja izabere stranka, pod uslovom da im zakonom nij e oduzeta mogucnost da budu svjedoci (clan 48. Zakona o notarima). Svjedok ne moze biti lice zaposleno kod notara, lice koje je srodnik notara po krvi u pravoj lin iji, bez obzira na stepen, a u pobocnoj liniji do drugog stepena; koje je bracni drug notara, il i srodnik po tazbini do drugog stepena, bez obzira na to da li je brak prestao; lice koje moze imati neku korist od pravnog posla o kome se sastavlja notarski akt i lice koje je, prema zakonima o sudskim postupcima, oslobodeno duznosti svjedocenja. Umjesto svjedoka , moze biti pozvan i koji drugi notar u slucaju kad stranka ne zna ili ne moze pis ati. 36 Clan 82. Zakona o notarima FBiH; Sluzbene novine FBiH broj 45/02.

Drugi dio: Forma i postupak sastavljanja notarskih akata Uloga svjedoka ili drugog notara je ista, a sastoji se u tome da oni moraju biti prisutni prilikom sastavljanja notarskog akta, a sto ukljucuje citanje i potpisivanje akt a, te oni trebaju potvrditi da je stranka stavila otisak svog prsta na notarski akt. Notar je duzan sve to naznaciti u zavrsnom dijelu notarskog akta. P R I m J E R Prisustvo dva svjedoka u slucaju kad stranka ne zna da pise 1. Gospodin H. H., roden 21.01.1945. (slovima: __) godine, u ----, sa prebivalis tem u -----, ul. ----broj .3., JMB 0000000000000, (u daljem tekstu: Prodavac), ciji sam identitet utvrdio na osnovu prezentovane mi licne karte br. ----, izdate od MUP-a ---, od dana ---, sa rokom vazenja do ---. Na upit notara, stranka izjavljuje da je sin XX, po zanimanju ekonomski tehnicar, o zenjen/neozenjen i da je drzavljanin Crne Gore, ....------------------------------------------------------------------------------i -----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------2. Gospodin N. M., roden 21.01.1945. (slovima: __) godine, u -----, sa prebivali stem u -----, ul. ----broj 3, JMB 0000000000000, (u daljem tekstu: Kupac), ciji sam identitet utvrdio na os novu prezentovane mi pasosa, br. ----, izdatog od MUP-a --,- od dana ---, sa rokom vazenja do ---. Na upit notara, stranka izjavljuje da je sin XX, po zanimanju ekonomski tehnicar, ozenje n/neozenjen i da je drzavljanin Crne Gore, .....-----------------------------------------------------------------------------------Stranka H. H. izjavljuje da ne zna da cita i da pise, a u sto se uvjerio i ovaj notar, pa su, na njen prijedlog, pozvana i prisustvuju u sastavljanju ovog notarskog akta dva pismena, punoljetna i poslovno sposobna svjedoka, i to:-------------------------------------------------------------------------------a) Gospodin N. N,, roden 08.08.1961(slovima: __).godine, u ----, nastanjen u ----- ul. -----br. 1, ciji sam identitet utvrdio na osnovu prezentovane mi pasosa, br. ---- izdatog od MUP-a ---, od dana ---, sa rokom vazenja do ----. Na upit notara, svjedok izjavljuje da je sin XX, po zanimanju ekonomski tehnicar, neozenjen, da je drzavljanin Crne Gore, pismen, da nije u sr odstvu ili u nekom drugom odnosu sa strankama i sa ovim notarom . ----------------------------------------------b) Gospoda D. D., rodena 10.10.1949. (slovima: __) godine u ----- gdje je i nast anjena ul. ----

br.3. ciji sam identitet utvrdio na osnovu prezentovane mi pasosa, br. ----, izd atog od MUP-a ---, od dana ---, sa rokom vazenja do -.Na upit notara, svjedok izjavljuje da je kci XX, po zanimanju ekonomski tehnicar, neudata, da je drzavljanka Crne Gore, pismena, da nije u sro dstvu ili u nekom drugom odnosu sa strankama i sa ovim notarom ------------------------------------------------Na osnovu izjava stranaka i svjedoka, te na osnovu licnog saznanja, ovaj notar j e utvrdio da na strani svjedoka ne postoje razlozi i okolnosti zbog kojih ne bi mogli biti svjed oci u sastavljanju ovog notarskog akta. ---------------------------------------------------------------------------------------------Napomena: U naprijed naznacenom slucaju, u zavrsnom dijelu akta notar je duzan n aznaciti da je akt sastavljen, odnosno procitan u prisustvu svjedoka, da je nepismena stranka pred svjedocima stavila otisak prsta i da to potvrduju svjedoci (clan 40 . stav 3. Zakona o notarima).

P R I m J E R P R I m J E R 2. Stranke i drugi ucesnici u postupku sastavljanja notarskih akata Notar je strankama u prisustvu naprijed naznacenih svjedoka procitao ovaj akt, n eposrednim pitanjima uvjerio se da njegov sadrzaj odgovara volji stranaka, nakon cega stranke izjavlj uju da je tako postupljeno, da su u cijelosti saglasne sa sadrzajem ovog akta, kojeg odobr avaju i pred svjedocima i ovim notarom potpisuju, a stranka H.H stavlja otisak prsta, sto prisutni svjed oci potvrduju svojim potpisima na ovom aktu, koji zatim potpisuje i ovaj notar.-------------------------------P R I m J E R Prisustvo drugog notara u slucaju kad stranka ne zna da pise 1. 1. Gospodin H. H., roden 21.01.1945. (slovima: __) godine, u ----, sa prebiva listem u -----, ul. ---broj 3., JMB 0000000000000, (u daljem tekstu prodavac), ciji sam identitet utvrdio na osnovu prezentovane mi licne karte, br. ----, izdate od MUP-a ---, od dana ---, sa rokom vazenja do ----. Na upit notara, stranka izjavljuje da je sin XX, po zanimanju ekonomski tehnicar , ozenjen/neozenjen i da je drzavljanin Crne Gore, ....------------------------------------------------------------------------i -----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------2. Gospodin N. M., roden 21.01.1945. (slovima: __) godine, u -----, sa prebivali stem u -----, ul. ----broj 3., JMB 0000000000000, (u daljem tekstu: kupac), ciji sam identitet utvrdio na o snovu prezentovanog mi pasosa, br. ----, izdatog od MUP-a ---, od dana ---, sa rokom vazenja do ---. Na upit notara, stranka izjavljuje da je sin XX, po zanimanju ekonomski tehnicar, o zenjen/neozenjen i da je drzavljanin Crne Gore, .....-----------------------------------------------------------------------------Stranka H. H. izjavljuje da ne zna da cita i pise, a u sto se uvjerio i ovaj not ar, pa je na njen prijedlog pozvan i prisustvuje sastavljanju ovog notarskog akta drugi notar,, i to:------------------------------Gospodin N. N, roden 08.08.1961. (slovima: __) godine, u ----, nastanjen u ----- ul. ------br..1, ciji sam identitet utvrdio na osnovu prezentovanog mi pasosa, br. ---,- izdatog od MU P-a --,- od dana --- sa rokom vazenja do --- Imenovani je izjavio da je notar sa sluzbenim s jedistem u ........, a sto je ovom notaru licno poznato. ---------------------------------------------------------------------------Na osnovu izjava stranaka i drugog notara, te na osnovu licnog saznanja, ovaj no tar je utvrdio da na strani drugog notara ne postoje razlozi i okolnosti zbog kojih ne bi mogao u svojstvu drugog notara prisustvovati sastavljanju ovog notarskog akta. -------------------------

--------------------------Napomena: U naprijed naznacenom slucaju, u zavrsnom dijelu akta notar je duzan n aznaciti da je akt sastavljen, odnosno procitan u prisustvu drugog notara, da je nepismen a stranka pred drugim notarom stavila otisak prsta i da to potvrduje drugi notar ( clan 40. stav 3. Zakona o notarima CG).

Drugi dio: Forma i postupak sastavljanja notarskih akata P R I m J E R Notar je strankama u prisustvu naprijed naznacenog drugog notara procitao ovaj a kt, neposrednim pitanjima uvjerio se da njegov sadrzaj odgovara volji stranaka, nakon cega stran ke izjavljuju daje tako postupljeno, da su u cijelosti saglasne sa sadrzajem ovog akta, kojeg odobravaju i pred ovim i drugim notarom N.N. potpisuju, a stranka H.H stavlja otisak prsta, sto pr isutni drugi notar potvrduje svojim potpisom na ovom aktu, koji zatim potpisuje i ovaj notar.--------------------------Svjedok u koga stranka ima povjerenje. U slucaju kada je stranka slijepa, gluva, nijema ili gluvonijema, takva stranka ce dati prijedlog notaru da pozove svjedoka u koj eg ima povjerenje i koji je sposoban da joj predoci cjelokupan sadrzaj notarskog akta. Dakle, stranka takvo lice moze predloziti i ono moze biti svjedok samo pod uslovom da j e ono sposobno da joj predoci cjelokupni sadrzaj akta, da je pismeno, punoljetno i pos lovno sposobno lice. Pored toga, svjedok u koga stranka ima povjerenje mora zadovoljav ati i sve druge uslove za svjedoka: da nije zaposlen kod notara, da nije srodnik notar a, da nema neku korist od notarskog akta. Za razliku od drugih svjedoka ovo lice moze biti i srodnik slijepe, gluve, nijeme i gluvonijeme stranke, pod uslovom ako licno ni je zainteresovano za pravni posao kao predmet notarskog akta. Ovo je izuzetak od pravila da svjedok ne moze biti u srodstvu sa strankom. Nadalje, postoji izuzetak od pravil a da se, umjesto dva svjedoka, poziva jedan svjedok. Ako je neka stranka slijepa, gluva, nijema ili gluvonijema, notar to mora naznaciti u aktu, kao i nacin na koji je stranka upoznata sa aktom37. P R I m J E R Prisustvo svjedoka u kojeg stranka ima povjerenje u slucaju kad je stranka slijepo, gluvo, nijemo ili gluvonijemo lice koje je pismeno 1. Gospodin H. H,. roden 21.01.1945. (slovima: __) godine, u ----, sa prebivalis tem u -----, ul. ----broj ..3., JMB 0000000000000, (u daljem tekstu: Prodavac), ciji sam identitet utvrdio na osnovu prezentovane mi licne karte, br. ---- izdate od MUP-a --,- od dana ---, sa rokom vazenja do ---. Na upit notara, stranka izjavljuje da je sin XX, po zanimanju ekonomski tehnicar , pismen, ozenjen/ neozenjen i da je drzavljanin Crne Gore, .... ----------------------------------------------------------------i ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

2. Gospodin N. M., roden 21.01.1945. (slovima: __) godine, u -----, sa prebivali stem u -----, ul. ----broj 3., JMB 0000000000000, (u daljem tekstu: Kupac), ciji sam identitet utvrdio na o snovu prezentovanog mi pasosa, br. ----, izdatog od MUP-a ---, od dana ---, sa rokom vazenja do ---. Na upit notara, stranka izjavljuje da je sin XX, po zanimanju ekonomski tehnicar, o zenjen/neozenjen i da je drzavljanin Crne Gore, ..... -----------------------------------------------------------------------------Iz razgovora o situaciji ovaj notar se uvjerio da je stranka H. H. gluvo lice i da je pismena, pa je iz tog razloga na prijedlog te stranke pozvan i ucestvuje u sastavljanju ovog ak ta svjedok u koga stranka ima povjerenje, i to:----------------------------------------------------------------------------------37 Clan 45. Zakona o notarima CG.

2. Stranke i drugi ucesnici u postupku sastavljanja notarskih akata Gospodin N. N, roden 08.08.1961. (slovima: __) godine, u ----, nastanjen u ----- ul. ------br.1,, ciji sam identitet utvrdio na osnovu prezentovanog mi pasosa, br. ----, izdatog od MU P-a ---, od dana ---, sa rokom vazenja do ----. Na upit notara, svjedok izjavljuje da je sin H.H., po zanimanju ekonomski tehnicar, neozenjen, da je drzavljanin Crne Gore, pismen, da je u srod stvu sa prodavcem H.H koji mu je ujak, ali da nije licno zainteresovan za ovaj pravni posao. ---------------------Na osnovu izjava stranaka i svjedoka, te na osnovu licnog saznanja, ovaj notar j e utvrdio da na strani svjedoka ne postoje razlozi i okolnosti zbog kojih ne bi mogao biti svjed ok u sastavljanju ovog notarskog akta, te da je svjedok sposoban da posebnim znacima sporazumijeva nja predoci sadrzaj ovog akta i da stranka u njega ima povjerenje. ----------------------------------Napomena: U naprijed naznacenom slucaju, u zavrsnom dijelu akta notar je duzan n aznaciti nacin na koji je stranka upoznata sa sadrzinom akta (clan 45. stav 2. Zakona o notarima CG). P R I m J E R Notar je strankama u prisustvu naprijed naznacenog svjedoka procitao ovaj akt, k oji je takode procitala stranka H.H., neposrednim pitanjima i preko svjedoka, koji je gluvonij emoj stranci predocio i objasnio ovaj akt posebnim znacima sporazumijevanja, uvjerio se da njegov sadr zaj odgovara volji stranaka, da su u cijelosti saglasne sa sadrzajem ovog akta, kojeg odobrav aju i pred svjedokom i ovim notarom potpisuju, a sto prisutni svjedok potvrduje svojim potp isom na ovom aktu, koji zatim potpisuje i ovaj notar. -------------------------------------------------------------------------Potrebno je voditi racuna o tome da li je slijepo, gluvo, nijemo ili gluvonijemo lice pismeno ili ne i da li se moze potpisati na akt, jer se u clanu 45. Zakona o notarima CG ne pravi ta razlika38, a koja moze biti veoma znacajna u postupanju notara. Zbog toga se postavlja dilema: da li su uz svjedoka povjerenja potrebna dva svjedoka ili drug i notar ako je gluva stranka nepismena? Smatramo da bi pozivanje dva svjedoka ili drugog notara uz svjedoka povjerenja bilo potrebno radi postizanja potpune sigurnosti u postup ku sastavljanja notarskog akta kada je gluva stranka nepismena (vidi clan 40. Zakon a o notarima CG). P R I m J E R Slijepo,gluvo,nijemoiligluvonijemolice,kojeneznailinemozecitatiipisati

1. Gospodin H. H,. roden 21.01.1945. (slovima: __) godine, u ----, sa prebivalis tem u -----, ul. ----broj ..3., JMB 0000000000000, (u daljem tekstu: Prodavac), ciji sam identitet utvrdio na osnovu prezentovane mi licne karte, br. ---- izdate od MUP-a --,- od dana ---, sa rokom vazenja do ---. Na upit notara, stranka izjavljuje da je sin XX, po zanimanju ekonomski tehnicar , ozenjen/neozenjen i da je drzavljanin Crne Gore, ....------------------------------------------------------------------------i -----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------38 Clan 87. i 88. Zakona o notarima F BiH pravi razliku izmedu gluvih, nijemih ili gluvonijemih lica koja znaju citati i koja ne znaju citati.

Drugi dio: Forma i postupak sasta

Documents

Notarijat u Crnoj Gori-2010