nodar elizbaraSvilizurab daviTaSvili

geografia

VIII klasi

moswavlis wigni

geo

gr

af

ia

22

geo

gr

af

ia

gamomcemloba `klio~ aRmaSeneblis gamziri 181, Tbilisi, 0112, saqarTvelo tel.: (+995 32) 234 04 30 E-mail: book@klio.ge www. klio. ge

gamomcemloba `meridiani~ al. yazbegis gamz. 47, Tbilisi, 0112, saqarTvelo tel.: (+995 32) 239 15 22

geografiaVIII klAAasi

nodar elizbaraSvili

zurab daviTaSvili

© gamomcemloba `klio~ 2012© gamomcemloba `meridiani~ 2012© n. elizbaraSvili, z. daviTaSvili, 2012

yvela ufleba daculia

Nodar ElizbarashviliZurab DavitashviliGEOGRAPHY8th Grade Textbook

redaqtorebi: iamze ecetaZe pedagogikis doqtori

darejan faRava pedagogi

kompiuteruliuzrunvelyofa: nugzar arCemaSvili

ISBN 978-9941-415-93-7

geo

gr

af

ia

44

geo

gr

af

ia

I Tavi. geografiuli mdebareoba1.1. ge og ra fi u li mde ba re o ba da sazRvrebi ...................................................51.2. qveynis ge og ra fi u li mde ba re o bis Sefaseba ...........................71.3. geogra fi u li mde ba re o bis roli qvey nebis gan vi Ta re baSi .91.4. sa qar T ve los ge og ra fi u limde ba re o ba ..........................................................121.5. geografiuli barierebi dasazRvrebi ..........................................................14

II Ta vi. po li ti ku ri ru ka 2.1. po li ti ku ri ru kis for mi re ba ...........................................................172.2. Ta na med ro ve po li ti ku ri ru ka. sa xel m wi fo Ta kla si fi ka cia .......202.3. sa xel m wi fo Ta mmar T ve lo bisfor me bi da teritoriul-adminis tra ci uli mowyoba ............222.4. Crdi lo e Ti sa da sam x re Tis (mdi da ri da Ra ri bi) qvey ne bi .....25

III Ta vi. mo sax le o ba3.1. mo sax le o bis di na mi ka: bu neb ri vi moZ ra o ba .................................283.2 mo sax le o bis di na mi ka: me qa ni ku ri moZ ra o ba ..............................313.3.Mmosaxleobis Sedgeniloba(struq tu ra) ....................................................343.4. mo sax le o bis ra sob ri vi, eT ni ku ri da re li gi u ri struq tu ra ........................................................363.5. mo sax le o bis te ri to ri u liga na wi le ba, sim Wid ro ve da gan sax-le bis for me bi ...............................................403.6. ur ba ni za cia da qa la qe bis ge og ra fia ............................................................43

IV Ta vi. eko no mi ka4.1 eko no mi kis struq tu ra ...............464.2. sof lis me ur ne o ba .........................494.3. mrew ve lo ba ..............................................514.4. tran s por ti da kav Sir gab mu lo ba...............................544.5 vaW ro ba da mom sa xu re o bis sfe ro ........................................................................574.6. tu riz mi da sa ku ror to me ur ne o ba .............................................................59

4.7. sa er Ta So ri so eko no mi ku rikav Si re bi ...............................................................624.8. mdgradi gan vi Ta re ba .................654.9. eko no mi ku ri gan vi Ta re bis do ne ..........................................................................67

V Ta vi. bu ne ba da sa zo ga do e ba5.1. ge og ra fi u li ga re mo da sa zo-ga do e bis gan vi Ta re ba ...........................695.2. bu ne ba da mo sax le o ba ................715.3. bu ne ba da me ur ne o ba .....................735.4. bu neb ri vi ga re mo da omi ........76

VI Ta vi. kon ti nen te bis geografia6.1. msoflios re gi o ne bi. ..................796.2. afrika .............................................................82afrikis RirsSesaniSnaobebi .......936.3. CrdiloeTi amerika ........................956.4. samxreTi amerika................................110samxreT amerikisRirsSesaniSnaobebi .................................1236.5. avstralia da okeaneTi ............125avstraliis RirsSesaniSnaobebi .................................1386.6. evrazia ..........................................................141evraziis RirsSesaniSnaobebi ....1556.7.antarqtida ................................................157

VII Tavi. okeaneebis geografia7.1. wynari okeane ..........................................1607.2. atlantis okeane ..............................1637.3. indoeTis okeane .................................1667.4. CrdiloeTis yinulovaniokeane ........................................................................169

VIII Tavi. kavkasiis geografia8.1. geografiuli mdebareoba,reliefi da sasargeblowiaRiseuli .......................................................1728.2. kavkasiis hava da Sigawylebi ......................................................................1768.3. Savi da kaspiis zRvebi..............1798.4 kavkasiis cocxali samyaro ..1818.5. politikuri ruka da ZiriTadi regionebi ................................1858.6. mosaxleoba ...............................................1898.7. meurneoba ...................................................193kavkasiis RirsSesaniSnaobebi ....197

Sinaarsi

1717

VIII klasi

msof li os po li ti ku ri ru kis for mi­

re ba xan g r Z li vi istoriuli procesia. igi

sa u ku ne e bis man Zil ze mud miv cvli le bebs

ga nic di da. iq m ne bo da axa li sa xel m wi fo e bi,

qre bo da Zve li, xde bo da sxva das x va sa xel­

m wi fo e bis gaerTianeba, an pi ri qiT, er Ti a ni

sa xel m wi fos daS la. yo ve li is to ri u li

epo qis po li ti ku ri ru ka im pe ri o dis T­

vis da ma xa si a Te be li pro ce se bis Ta vi se bu­

ri sar kea.

Zve li msof li os po li ti ku ri ru kis

Zi ri Ta di Ta vi se bu re baa, rom mo sax le o bis

ab so lu tu ri um rav le so ba pri mi ti u li

sa zo ga do e bis anu pir vel yo fi li­Te mu ri

wyo bi le bis do ne ze im yo fe bo da. msof li­

II Ta vi. po li ti ku ri ru ka 2.1. po li ti ku ri ru kis for mi re ba

oSi mxo lod ram de ni me re gi o ni ga mo ir Ce­

o da, sa dac pir ve li ci vi li za ci e bi Ca i sa xa

da Zli e ri mo naT m f lo be lu ri sa xel m wi­

fo e bi Ca mo ya lib da. amgvari iyo eg vip te

da Su am di na reTi, sa dac pir ve li sa xel m wi­

fo e bi Se iq m na (Su me ri, ba bi lo ni, asu re Ti).

mog vi a ne biT sa xel m wi fo e bi gaC n da xmel Ta­

Sua zRvis aR mo sav leT sa na pi ro ze (si ria,

fi ni kia, pa les ti na) da mci re azi a Si (xe Te­

bis sa me fo, urar tu). uZ li e res im pe ri ebs

war mo ad gen d nen spar se Ti, Zve li in do e Ti

leqsikoni

respublika _ saxelmwifo mmarTvelobis forma, romlis drosac xelisuflebis umaRles organoebs irCeven garkveuli droiT.eri-sa xel m wi fo – Ta na med ro ve sa xel m wi­fos ti pi, ro ca igi war mo ad gens mo qa la qe­Ta er To bas (ers) da ga mo xa tavs mis in te­ress. gan s x vav de ba sa xel m wi fo Ta ad re ar­se bu li ti pi sa gan, ro me lic mo narqs, di nas­ti as an ek le si as ga na sa xi e reb da. Eer­sa­xel m wi fo Si da yve la mo qa la qe Tavs mi iC­nevs er Ti eris war mo mad gen lad, mi u xe da­vad imi sa Tu vin aris igi eT ni ku rad.mi li ta ri za cia _ sa xel m wi fos po li ti ka mi mar Tu li Se i a ra Re bis zrdi sa ken, ra Ta sam xed ro Zli e re bis gziT mi aR wi os po li­ti kur miz nebs.totalitarizmi _ saxelisuflebo jgufis an partiis erTpirovnuli mmarTveloba.

nax. 2.1.1. strabonis ruka. (I saukune)

nax. 2.1.2. romis imperia

geo

gr

af

ia

1818

geo

gr

af

ia

da Zve li Ci ne Ti. ev ro pa Si ki umaR le si

ci vi li za ci is ori cen t ri ar se bob da: sa­

ber Z ne Tis qa la qi­sa xel m wi fo e bi da ro mi.

I sa u ku nis T vis, ro ca ro mis res pub li ka

im pe ri ad gar da iq m na, igi or kon ti nen t ze

ga da Wi mu li uzar ma za ri sa xel m wi fo iyo.

Sua sa u ku ne e bis (V_XVI sa u ku ne e bi) msof li os po li ti ku ri ru kis T vis da ma xa­

si a Te be lia sa xel m wi fo Ta uki du re si da­

quc ma ce bu lo ba. aTa so biT wvril­wvri li

sa me fo, sam Tav ro, sa Ta va do, sa her co go, sa xa­

no Tu sa fa So mud miv ur Ti er T b r Zo la sa da

qiS po ba Si iyo. isini itacebdnen er T ma ne Tis

te ri to ri e bs an iSlebodnen. po li ti ku ri

ru ka mud miv cvli le bas ga nic di da. am pe­

ri o dis T vis da ma xa si a Te be li iyo uzar ma za­

ri im pe ri e bis war moq m nac, rom le bic Si Sis

zars scem da me zob lebs. Sua sa u ku ne e bis

im pe ri e bi dan aR sa niS na via bi zan tia, arab Ta

xa li fa ti, sel juk Ta sa xel m wi fo, mon Rol­

Ta ulu si, os ma le Tis im pe ria da sxv.

axa li pe ri o dis (XVII-XIX sa u ku ne e bi) po li ti ku ri ru kis Zi ri Ta di da ma xa si a Te­

be li ni Sa nia eri-sa xel m wi fo e bis war moq­m na da fe o da lu ri sa xel m wi fo e bis Sec v la

bur Ju a zi u li qvey ne biT. msof li o Si ga ba­

to ne bu li mdgo ma re o ba im qvey neb ma da im­

k vid res, sa dac ad re mox da bur Ju a zi u li

re vo lu cia da ka pi ta liz mi ga ba ton da. XIX

sa u ku nis 70­iani wle bi dan msof lio Se vi da

im pe ri a liz mis epo qa Si, ra mac Ta vi si asax va

hpo va msof lio po li ti kur ru ka ze. ga mo­

ik ve Ta ram de ni me mZlav ri im pe ri a lis tu ri

sa xel m wi fo (di di bri ta ne Ti, saf ran ge Ti,

Ggermania, ame ri kis Se er Te bu li Sta te bi,

ru se Ti, av s t ria­un g re Ti, ita lia, iapo ni a da

sxv.), rom leb mac TiT q mis mTli a nad ga da i­

na wi les msof lio da ko lo ni e bad aq ci es

azi is, af ri ki sa da oke a ne Tis uzar ma za ri

te ri to ri e bi. Se u ri ge bel ma wi na aR m de go bam

im pe ri a lis tur qvey nebs So ris ga mo iw via

pir ve li msof lio omi, ra mac mniS v ne lov nad

Sec va la msof li os po li ti ku ri ru ka.

uax le si pe ri o di (1918 wlis Sem deg) sam qve pe ri o dad i yofa. pir ve li qve pe ri­

o dis (1918­1945 wle bi) Zi ri Ta di Ta vi­

se bu re ba iyo, axa li ko mu nis tu ri im pe ri­

is _ sab Wo Ta kav Si ris Seq m na da swra fi

gaZ li e re ba, fa Sis tu ri re Ji me bis dam ya re ba

ger ma ni a sa da ita li a Si da iapo ni is mi li-ta ri za cia. swo red am sa mi qvey nis ag re si­ul ma po li ti kam mi iy va na msof lio me o re

msof lio omam de, ra mac Zal Ta axa li ga da­

na wi le ba da am k vid ra.

nax. 2.1.3. koloniuri qveynebi. 1900 weli

1919

VIII klasi

me o re qve pe ri o di (1946­1991 wle bi)

e.w. `ci vi omis~ pe ri o dia, ro ca msof­

lio or po lu sad aris ga yo fi li: erT

mxa resaa sab Wo Ta kav Si ri da sxva ko mu­

nis tu ri re Ji mis qvey ne bi (so ci a lis tu ri

sam ya ro), me o re mxa res ki ame ri kis Se er Te­

bu li Sta te bi da gan vi Ta re bu li qvey ne bi

(ka pi ta lis tu ri sam ya ro). ama ve qve pe ri­

o dis T vis aris da ma xa si a Te be li de ko lo­

ni za ci is pro ce si, ro ca da mo u ki deb lo ba

mo i po va 120­ze met ma yo fil ma ko lo ni am.

qveperiodis bolos so ci a lis tur ma sam­

ya rom ar se bo ba Sewy vi ta, xo lo sab Wo Ta

kav Si ri 15 sa xel m wi fod da i Sa la. M

mesame qve pe ri o dis T vis (1991 wlis Sem­

deg) da ma xa si a Te be lia msoflioSi aSS­is

wam y va ni ro li, ev ro kav Si ri sa da Ci ne Tis

swra fi gan vi Ta re ba, sa er Ta So ri so or­

ga ni za ci e bis mniS v ne lo bis zrda, brZola

totalitrizmis winaaRmdeg da sxv.

kiTxvebi

1. ra Zi ri Ta di gan s x va ve baa Zve li da Sua sa u ku ne e bis msof li os po­li ti kur ru kas So ris?2. ra Ta vi se bu re be biT xa si aT de ba axa li pe ri o dis msof li os po­li ti ku ri ru ka?

es sainteresoa:

• me o re msof lio omis Sem deg, ro ca msof li o Si ori po lu si _ aSS da sab­Wo Ta kav Si ri ga mo ik ve Ta, aS ka ra gax da, rom ev ro pis verc er Ti cal ke aRe bu li sa xel m wi fo maT me to qe o bas ver ga u wev da. ami tom ev ro pis zo gi er Ti qvey nis (pir vel rig Si saf ran ge Tis) mmar T vel wre eb Si gaC­n da idea ga er Ti a ne bu li ev ro pis _ e. w. `ev ro pis Se er Te bu li Sta te bis~, ro gorc msof li o Si Za lis me sa me po lu sis Seqmnis Se sa xeb. swo red am ide is re a lu ri xor c­Ses x ma iyo ev ro pis eko no mi ku ri ga er Ti a­ne bis _ sa er To baz ris da ar se ba, rom lis wev r Ta ricx vi Tan da Tan iz r de bo da. igi dRes 27 wev ri sa gan Sem d gar ze sa xel m­wi fo eb riv or ga ni za ci as _ ev ro kav Sirs war mo ad gens.

davaleba

1. CamoTvaleT is regionebi, romlebic gamoirCevian de­mokratiis doniT (nax. 2.1.4­is mixedviT).2. SeadgineT cxrili, romelSic qronologiurad iqneba naCvenebi msoflio politikur rukaze momxdari cvlilebebi.

nax. 2.1.5. evrokavSiris qveynebi

nax. 2.1.4. demokratiis done msoflioSi

sruli demokratiuli

arasruli demokratiuli

naxevrad­diqtatoruli

diqtatoruli

mkacri reJimi

evrokavSiris qveynebi

geo

gr

af

ia

198198

geo

gr

af

ia

wm-dan (So vis mi da mo e bi) 8.6 m/wm-mde (mTa

sa bu e Ti, li xis qe di). qa ris maq si ma lu ri

siC qa re fiq sir de ba zam Tar Si, xo lo mi-

ni ma lu ri _ zafxul Si. am g va ri vi Ta re ba

re gi o nis zRveb ze da mim de ba re xme leT ze

wne vis did sxva o bas ukav Sir de ba. Zli e ri

qa ri, rom lis siC qa re aRe ma te ba 16 m/wm-

s, Zi ri Ta dad da sav le Tu ri an aR mo sav le-

Tu ria. mi si siC qa re ki dev uf ro iz r de ba

qe de bis Txe mur na wil Si, sa dac mas qa riS-

x lis sa xe aqvs. ma ga li Tad, qa ris siC qa re

myin var w ve ris mi da mo eb Si 60 m/wm-s aR wevs.

kav ka si is ge og ra fi u li mde ba re o ba

xel say rel ga re mos qmnis cocxa li or-

ga niz me bis gan vi Ta re bi saT vis da ada mi a nis

fi zi o lo gi u ri pro ce se bi saT vis. cno bi-

lia, rom Tu mzis da ce mis kuTxe 300-ze

nak le bia, ada mi ans ewye ba `ul t ra i is fe ri

Sim Si li~, rac mis or ga niz m Si niv Ti e re ba-

Ta cvlis moS las ga na pi ro bebs. sam x reT

kav ka si a Si mzis am g va ri mde ba re o ba mci re

dro iT, mxo lod zam Tar Si aRi niS ne ba. mar-

ti dan seq tem b ris CaT v liT, mzis da ce mis

kuTxe 500-s aRe ma te ba, rac bi o lo gi u ri

aq ti vo bis T vis Zal ze xel say re lia. amis

ga moa, rom re gi on Si far Tod aris gav r-

ce le bu li siT bos moy va ru li kul tu ru li

mce na re u lo ba _ va zi, bam ba, cit ru se bi da

sxva.

Sa vi zRva biW vin Tis sa na pi ro zol Si

Sa vi zRvis wya li sxva das x vag va ri Se­fe ri lo bi saa, rac mdi na re Ta Se na ka debs

ukav Sir de ba. igi cen t ra lur da aR mo sav-

leT na wil Si mom w va no-mo lur joa, xo lo

Crdi lo-da sav leT na wil Si _ iasam nis fe-

ri-mom w va no. zRvis wya li mdi na re Ta Se-

sar Ta veb Tan da sa na pi ro zol Si xSi rad

ic v lis fers. igi xan mo ya vis f ro, xan

lur ji an mo TeT ro, xa nac ki moy vi Ta loa.

cva le ba dia zRvis wylis gam W vir va lo bac.

igi siR r me Si 25 metrs aWar bebs, sa na pi ro

zol Si ki 4-5 metrs ar aRe ma te ba.

Tu Se Tis da cu li te ri to ri e bi. kav ka si is tye ebs sxva das x vag va ri eko­

lo gi u ri anu ga re mos dac vi Ti mniS v ne-

lo ba aqvs. maT gan Zi ri Ta dia wyli sa da

ni a dag dac vi Ti, kli ma tis ga ma jan sa Re be li

da sa ni ta ru li fun q cia. am g va ri fun q ci-

e bi ukav Sir de ba mTi an re li efs, mdi na re Ta

sa na pi ro ebs da msxvil da sax le bul pun-

q tebs. mTi a ni re li e fis pi ro bebSi gan sa-

kuT re bu li mniS v ne lo ba aqvs ni a dag dac viT

fun q ci as, qa la qe bis ir g v liv _ kli matis

ga ma jan sa Re bel da sa ni ta rul fun qcias, xo-

lo mdi na re e bis gas w v riv _ wyal Semqmnel

fun q ci as. tyis mce na re u lo bis dac vis miz-

niT, iq m ne ba da cu li te ri to ri e bi (nak r Za-

le bi, erov nu li par ke bi da sxva), mwva ne da

wyal dac vi Ti zo ne bi. maT ka no ni icavs.

kav ka si is cocxa li sam ya ros mra val fe­rov ne ba ram de ni me faq to riT aris gan pi ro-be bu li. maT gan er Ter Tia sa xe o ba Ta mig ra cia,

ra mac re gi o ni msof lio mniS v ne lo bis bi o-

lo gi ur `kvan Zad~ aq cia. kav ka si a Si Crdi lo-

e Ti dan `Se mo sax l d nen~ ev ro pis T vis da ma xa-

si a Te be li cocxa li or ga niz me bi, da sav le Ti-

dan _ xmel Ta Su azR vi u ri, aR mo sav le Ti dan da

sam x reT-aR mo sav le Ti dan _ ira nu li da Su a-

a zi u ri, xo lo sam x re Ti dan _ wi na a zi u ri da

udab no e bis T vis da ma xa si a Te be li sa xe o be bi.