Upload
ajaxe
View
115
Download
9
Embed Size (px)
DESCRIPTION
NİKOTİN BAĞIMLILIĞI KLİNİK DEĞERLENDİRME. Dr. Funda Öztuna Göğüs Hastalıkları ve Tüberküloz Anabilim Dalı Türk Toraks Derneği 12. Yıllık Kongresi, 8 - 12 Nisan 2009 Antalya. SUNU PLANI. TARİHÇE GENEL BİLGİ DEĞERLENDİRME SONUÇ. - PowerPoint PPT Presentation
Citation preview
NİKOTİN BAĞIMLILIĞIKLİNİK DEĞERLENDİRME
Dr. Funda ÖztunaGöğüs Hastalıkları ve Tüberküloz Anabilim Dalı
Türk Toraks Derneği 12. Yıllık Kongresi, 8 - 12 Nisan 2009 Antalya
SUNU PLANI
TARİHÇE GENEL BİLGİ DEĞERLENDİRME SONUÇ
1878-Kanada'nın Ontorio bölgesinin rahibi Albert Sims ‘Tütün İçme ve Çiğneme Günahı ve Bu Alışkanlıkları Bırakmak İçin Etkili Tedavi’ isimli kitabını yayınlanmış
1889-Saint John Hastanesi sigaranın zararlarını ve gırtlak kanserine neden olduğunu anlatan bir kitap yazılmış
1930-Almanya'nın Köln Üniversite'si bilim adamları sigara ve kanser arasındaki ilişkiyi istatistiksel olarak ortaya çıkarmış
1944-Amerikan Kanser Derneği, sigaranın sağlığa zararlı olabileceğini belirtmiş.
1964 yılında Surgeon General 1988 raporunda;
Tütünün sigara ve diğer formları bağımlılık yaptığı, tütündeki bağımlılık yapıcı maddenin nikotin olduğu ve eroin-esrar bağımlılığına benzer şekilde farmakolojik ve psikolojik boyutta bağımlılık yaptığı belirtilmiştir
US Department of Health and Human Services. Report: pg 34, 1964.US Department of Health and Human Services., 1988. DHHS Publication No. (CDC) 88-8406.
Kodu TanımF17.0 Tütün kullanımına bağlı akut zehirlenme
F17.1 Tütün kullanımına bağlı zararlı kullanım
F17.2 Tütün kullanımına bağlı bağımlılık sendromu
F17.3 Tütün kullanımına bağlı yoksunluk durumu
F17.4 Tütün kullanımına bağlı deliryumla birlikte yoksunluk durumu
F17.5 Tütün kullanımına bağlı psikotik bozukluk
F17.6 Tütün kullanımına bağlı amnezik sendrom
F17.7 Tütün kullanımına bağlı rezidüel ve geç başlayan bozukluk
F17.8 Tütün kullanımına bağlı zihin ve davranış bozuklukları, diğer
F17.9 Tütün kullanımına bağlı zihin ve davranış bozuklukları, tanımlanmamış
T65.2 Tütün ve nikotinin toksik etkisi
Z58.7 Tütün dumanına maruz kalma
Z71.6 Tütün kötüye kullanımı için danışma
Z72.0 Tütün kullanımı
Z81.2 Tütün kötüye kullanımı aile öyküsü
World Health Organization. (1992). The ICD-10 classification of mental and behavioral disorders: Clinicaldescriptions and diagnostic guidelines. Geneva
TANIMLAR
BAĞIMLILIK
Kullanılan psikoaktif maddenin kişinin daha önceden değer verdiği diğer uğraşlardan ve nesnelerden belirgin olarak daha fazla öncelik vermesi
Tütünün bağımlılık yapıcı maddesi nikotindir
Raw M, et al. Tobacco Control 2002,11:44-46.World Health Organization. International statistical classification of diseases and related health problems,
10th revision. Geneva: WHO,1992.
Kötüye kullanım;
Tekrar tekrar madde kullanımına bağlı yineleyenve önemli olumsuz sonuçlara rağmen kişininsosyal anlamda uyumu bozan bir şekilde maddekullanımının devam edilmesi
Yoksunluk;
Fazla ve uzun süreli kullanılan bir maddeninsonlandırılması veya azaltılması sonucu;--maddeye özgün ruhsal veya fiziksel belirtilerin ortaya çıkması--rahatsızlık veren bu durumdan kurtulmak için madde alma gereksiniminin duyulması
Tolerans;
İstenen etkiyi sağlamak için daha çok maddeye gereksinimduyulması ya da aynı miktar maddenin devamlı kullanımınarağmen etkisinin azalma göstermesi
Entoksikasyon;
Yakın bir geçmişte madde alımına bağlı o maddeninmerkezi sinir sistemi üzerine direkt etkisine bağlıortaya çıkan belirgin uygunsuz davranışlar, psikolojikdeğişiklikler gelişen, geri dönüşlü bir klinik tablo
DSM- IV Tanı Kriterleri; Son 1 yıl içerisinde ortaya çıkması, en az 3 başlığın pozitif olması
1-Aşağıdakilerden biri ile tanımlandığı üzere tolerans gelişmiş olması:
a)Entoksikasyon ya da istenen etkiyi sağlamak için belirgin olarak artmış miktarlarda kullanma gereksinimi
b)Sürekli olarak aynı miktarda madde kullanılması ile belirgin olarak azalmış etki sağlanması
2-Aşağıdakilerden biri ile tanımlandığı üzere yoksunluk gelişmiş olması:
a)Söz konusu maddeye özgü yoksunluk sendromu
b)Yoksunluk belirtilerinden kurtulmak ya da kaçınmak için aynı madde (ya da benzeri bir madde) alınması,
DSM- IV Tanı Kriterleri; Son 1 yıl içerisinde ortaya çıkması, en az 3 başlığın pozitif olması
DSM-IV’ e göre nikotin yoksunluk ölçütleri
A-En az birkaç hafta süre ile nikotin kullanılması,
B-Nikotin kullanımının birden bırakılmasının ya da kullanılan nikotin
miktarının azaltılmasının ardından 24 saat içinde aşağıdakibulgulardan dördünün (ya da daha fazlasının)ortaya çıkması : 1-Disforik ya da depresif duygu durum 2-İnsomni 3-İrritabilite, sinirlenme ya da öfkelenme 4-Anksiyete 5-Düşüncelerin yoğunlaştırılamaması 6-Huzursuzluk 7-Kalp hızında azalma 8-İştah artması ya da kilo alma
DSM-IV’ e göre nikotin yoksunluk ölçütleri
C-B tanı ölçütündeki belirtiler klinik açıdan belirgin bir
sıkıntıya ya datoplumsal, mesleki alanlarda ya da önemli diğer işlevsellik
alanlarındabozulmaya neden olması
D-Bu belirtilerin genel tıbbi duruma bağlı olmaması ve başka bir mental
bozuklukla daha iyi açıklanamaması
3-Maddenin çoğu kez tasarlandığından daha yüksek miktarlarda ya dadaha uzun bir dönem sürecinde alınması
4-Madde kullanımını bırakmak ya da denetim altına almak için süreklibir istek ya da boşa çıkan çabanın olması
5- Maddeyi sağlamak (örneğin çok sayıda doktora gitmek ya da uzun süreli araba kullanma), maddeyi kullanmak (örneğin birbiri ardına sigara içme) ya da maddenin etkilerinden kurtulmak için çok fazla zaman harcama
6- Madde kullanımı yüzünden önemli toplumsal, mesleki etkinlikler ya daboş zamanları değerlendirme etkinliklerinin bırakılması ya da azaltılması
7-Maddenin neden olmuş ya da alevlendirmiş olabileceği, sürekli olaravar olan ya da yineleyici bir biçimde ortaya çıkan fizik ya da psikolojik birsorunun olduğu bilinmesine karşın madde kullanımı sürdürülmesi
DSM- IV Tanı Kriterleri; Son 1 yıl içerisinde ortaya çıkması, en az 3 başlığın pozitif olması
BağımlılıkNevrotik davranış
Dürtü
Yatkınlık
Çekilme belirtileri Nüks
Dış etkenler
Artan kullanım
Ulaşılabilirlik
Sosyal dışlanmaya rağmen kullanma
Zararına rağmenkullanma
Tolerans
Beklenti
Megan E. Piper, Nicotine & Tobacco Research Volume 8, Number 3 2006: 339–351 alınmıştır
KLİNİK DEĞERLENDİRME Bağımlılık Ağırlık Tetikleyiciler Çekilme belirtileri Önceki bırakma girişimleri Aile hikayesi? Biyolojik parametreler ile korelasyon Tedavi şekli
NİKOTİN BAĞIMLILIĞINI ÖLÇEN TESTLER
DSM- IV anketi Fagerstrom Tolerans Testi -Fagerstrom Nikotin Bağımlılık Testi Tütün Bağımlılık Ölçeği Sigara Ağırlık Ölçeği Tanısal Görüşme Ölçeği Sigara Bağımlılık Skalası Nikotin Bağımlılık Sendromu Skalası Wisconsin Sigara Bağımlılık Kayıtı Erişkinde Sigaranın Etkilerini Sorgulayan Anket Erişkinde Sigaranın Etkilerini Sorgulayan Kısa Anket Hooked Nikotin Formu Tedavi Uyum Anketi
DSM-IV ANKETİ –DSÖ Tütün Anket Modülü
DSM-IV’deki 7 kriter
DSÖ’nün Tütün Anket Modülündeki karşılığı 18 başlık
1-Aşağıdakilerden biri ile tanımlandığı üzere tolerans gelişmiş olması:a)Entoksikasyon ya da istenen etkiyi sağlamak için belirgin olarak artmış miktarlarda kullanma b)Sürekli olarak aynı miktarda madde kullanılması ile belirgin olarak azalmış etki sağlanması
Sigaraya ilk başladığınızda içtiğiniz sigara miktarı ile şimdiki miktarı karşılaştırdığınızda artış oldu mu?
Bulantı, sersemlik hissi oluşmadan fazla miktarda sigara içebiliyor musunuz?
Hiç Biraz Çoğu zaman Sık
2-Aşağıdakilerden biri ile tanımlandığı üzere yoksunluk gelişmiş olması:a)Söz konusu maddeye özgü yoksunluk sendromub)Yoksunluk belirtilerinden kurtulmak ya da kaçınmak için aynı madde (ya da benzeri bir madde) alınması
-Sigarayı bıraktığınızda aşağıdakilerden hangilerini hissediyorsunuz?Kendini kötü veya depresif hisssetmeUyku bozukluğuHuzursuzlukAnksiyeteKonsantrasyon bozukluğuSigara içme isteğiYoksunluk çekmekİştah artışı veya kilo alımı
-Yoksunluk belirtilerinden kurtulmak için hangi sıklıkta sigaraiçiyorsunuz?
Hiç Biraz Çoğu zaman Sık
3-Maddenin çoğu kez tasarlandığından daha yüksek miktarlarda ya da daha uzun bir dönem sürecinde alınması
İstemediğiniz halde hangi sıklıkta sigara içiyorsunuz?
Sigarayı planladığınızdan daha uzun süre hangi sıklıkta içiyorsunuz?
Hiç Biraz Çoğu zaman Sık
4-Madde kullanımını bırakmak ya da denetim altına almak için sürekli bir istek ya da boşa çıkan çabanın olması
Hangi sıklıkta bırakmaya çalışıyor veya bırakıyor ama başarısız oluyorsunuz?
Hiç Biraz Çoğu zaman Sık
5- Maddeyi sağlamak (örneğin çok sayıda doktora gitmek ya da uzun süreli araba kullanma), maddeyi kullanmak (örneğin birbiri ardına sigara içme) ya da maddenin etkilerinden kurtulmak için çok fazla zaman harcama
Birbiri ardına sigara içmek için hangi sıklıkta zaman harcıyorsunuz?
Hiç Biraz Çoğu zaman Sık
6.Madde kullanımı yüzünden önemli toplumsal, mesleki etkinlikler ya da boş zamanları değerlendirme etkinliklerinin bırakılması ya da azaltılması
Hangi sıklıkta sigara içmek için önemli işlerinizden(iş, spor) ve ailenizle geçirdiğiniz vakitten zaman çalıyorsunuz?
Hiç Biraz Çoğu zaman Sık
7-Maddenin neden olmuş ya da alevlendirmiş olabileceği, sürekli olara var olan ya da yineleyici bir biçimde ortaya çıkan fizik ya da psikolojik bir sorunun olduğu bilinmesine karşın madde kullanımı sürdürülmesi
Öksürük, nefes darlığı, tansiyon probleminiz olmasına rağmen hangi sıklıkta sigara içiyorsunuz?
Duygusal problemlere yol açmasına rağmen hangi sıklıkta sigara içiyorsunuz?
Hiç Biraz Çoğu zaman Sık
DSM-IV
Artıları;-Direkt bağımlılık tanımı yapıyor-Validasyonu yapılmış-Tütün Anket Modülü ile içmeağırlığını verir-Epidemiyolojik çalışma gücüdaha yüksek-Relapsları tahmin edebilir
Eksileri;-Bağımlılığın farklı yüzleriniaraştırmak için kullanılamaz-Çekilme semptomları ve ağırlığınıtahmin etmede gücü düşük
KAWAKAMI N.Addictive Behaviors, Vol. 24, No. 2, pp. 155–166, 1999Megan E. Piper, Nicotine & Tobacco Research Volume 8, Number 3 2006: 339–351
Fagerstrom Tolerans Testi Fagerstrom Nikotin Bağımlılık Testi
Kendi içindeki tutarlılık
Fagerstrom Nikotin Bağımlılık Testi> Fagerstrom Tolerans Testi
Etter, Duc, Perneger, 1999Haddock, Lando, Klesges, Talcott, Renaud, 1999
Payne, Smith, McCracken, McSherry, Antony,1994 Pomerleau, Carton, Lutzke, Flessland,Pomerleau, 1994
Fagerstrom Tolerans Testi-8 soruFagerstrom Nikotin Bağımlılık Testi-6 soru
Fagerstrom Nikotin Bağımlılık Testi
Artıları;-Kolay uygulanabilinir-En fazla çalışılan anket-İçme ağırlığını verir-Klinik kullanıma uygun-Araştırma çalışmalarınauygun-Relapsları tahminedebilir-CO, kotinin ilekorelasyon gösterir
Eksileri;-Çekilme belirtilerini ölçmez-Çekilme belirtilerinin ağırlığını öngörmez-Bağımlılığın çoklu yüzünü göstermez-Yeni ölçekler ile karşılaştırmalarındagücü düşük
KAWAKAMI N.Addictive Behaviors, Vol. 24, No. 2, pp. 155–166, 1999Megan E. Piper, Nicotine & Tobacco Research Volume 8, Number 3 2006: 339–351
Tütün Bağımlılık Anketi (Tobacco Dependence Questionnaire)
1. Planladığınızdan daha uzun bir süre mi sigara içiyorsunuz?2. Sigarayı bırakmaya çalıştınız veya bırakıp tekrar başladınız mı?3.Bıraktıktan sonra sigara içme isteğiniz oldu mu?4. Bıraktıktan sonra sinirlilik, kilo alımı, baş ağrısı, konsantrasyonbozukluğu, huzursuzluk, kalp atımında yavaşlama, mide ağrısı, ellerdetitreme gibi şikayetleriniz oldu mu?5. Bazı problemlerden kaçmak için sigaraya tekrar başladınız mı?6. Ciddi bir hastalığınız olduğu esnada sigara içmeye devam ettiniz mi?7. Ciddi bir hastalığa yol açacağını bilseniz bile içmeye devam eder misiniz?8. Ciddi bir psikolojik hastalığa yol açacağını bilseniz bile içmeye devam eder misiniz? 9. Kendinizi hiç bağımlı hissettiniz mi?10. Sigara yüzünden hiç sosyal veya iş faaliyetlerinizden vazgeçtiniz mi?
Evet:1 Hayır:0
Kawakami N, Addict Behav. 1999 ;24(2):155-66.
Tütün Bağımlılık Anketi
Artıları;-Validasyonu yapılmış-Kolay uygulanabilir-Klinik ve araştırma çalışmalarındakullanılabilinir-Ağırlığı belirleyebilir
Eksileri;-Relapsları tahmin edemez-Çekilme semptomları ve ağırlığınıtahmin etmede gücü düşük-Daha çok Japon erkeklerindeçalışılmış
Megan E. Piper, Nicotine & Tobacco Research Volume 8, Number 3 2006: 339–351
Sigara Bağımlılığı Skalası
5 ve 12 maddelik iki farklı anket formu İnternet ortamında hastalar için tasarlanmış Kendi içinde tutarlılığı yüksek anketler
Etter JF,et al. A self-administered questionnaire to measure dependence on cigarettes: The Cigarette Dependence Scale. Neuropsychopharmacology, 2003:28;359–370.
Sorular Ölçme1.Sigara bağımlılığınızı oylayın 0–20=1 21–40=2 41–60=3 61–80=4 81 100=5
2. Günlük sigara miktarı 0–5= 1 6–10=2 11–20=3 21–29=4 30↑=5
3. İlk sigaranızı uyandıktan kaç dakikasonra içiyorsunuz?
0–5=5 6–15=4 16–30=3 31–60=2 61↑=1
4. Sigarayı bırakmanız iyi olur muydu? İmkansız:5 çok zor: 4 biraz zor:3 oldukça kolay:2çok kolay:1
5. Sigara içmediğim birkaç saat içindekendimi huzursuz hissediyorum
Katılmıyorum:1 kısmen katılmıyorum:2kararsızım:3 kısmen katılıyorum:4 katılıyorum:5
6. Sigara içmediğimde strese giriyorum Katılmıyorum:1 kısmen katılmıyorum:2kararsızım:3 kısmen katılıyorum:4 katılıyorum:5
7. Dışarı çıkarken sigaramın yanımdaolduğundan emin olurum
Katılmıyorum:1 kısmen katılmıyorum:2kararsızım:3 kısmen katılıyorum:4 katılıyorum:5
8. Sigaranın esiriyim Katılmıyorum:1 kısmen katılmıyorum:2kararsızım:3 kısmen katılıyorum:4 katılıyorum:5
9. Çok sigara içiyorum Katılmıyorum:1 kısmen katılmıyorum:2kararsızım:3 kısmen katılıyorum:4 katılıyorum:5
10. Bazen her şeyi bırakıp sigara almayagidiyorum
Katılmıyorum:1 kısmen katılmıyorum:2kararsızım:3 kısmen katılıyorum:4 katılıyorum:5
11.Her zaman sigara içiyorum Katılmıyorum:1 kısmen katılmıyorum:2kararsızım:3 kısmen katılıyorum:4 katılıyorum:5
12. Sağlık risklerine rağmen sigara içiyorum Katılmıyorum:1 kısmen katılmıyorum:2kararsızım:3 kısmen katılıyorum:4 katılıyorum:5
Sigara Bağımlılığı Skalası
Artıları;-Kolay uygulanabilir-Klinik ve araştırma çalışmalarındakullanılabilinir-Ağırlığı belirleyebilir-FNBT benzer-içilen sigara, kotinin ve bırakmagirişimi süresi ile korele
Eksileri;-SBS-12 5’e göre kotinin ile dahaaz korele-Daha fazla validasyonçalışmasına ihtiyaç var
Megan E. Piper, Nicotine & Tobacco Research Volume 8, Number 3 2006: 339–351
Nikotin Bağımlılık Sendromu Skalası
19, 23 ve 30 başlıklı farklı formları var Edwards Alkol bağımlılığı anketinden temel alınmış Karmaşık skorlama Daha çok araştırma amaçlı kullanılmış Validasyonu için daha fazla çalışmaya ihtiyacı var
Shiffman S, et al. The Nicotine Dependence Syndrome Scale: A multidimensional measure of nicotine dependence. Nicotine & Tobacco Research 2004:6; 327–349.
Wisconsin Sigara Bağımlılık Kayıtı
13 faktörlü ve 68 soru başlığı Teorik çalışma amaçlı FNBT ile korelasyon çalışmaları anlamlı Kendi içinde 13 başlığın tutarlığı (+) Geniş gruplarda çalışması yok
Megan E. Piper, Nicotine & Tobacco Research Volume 8, Number 3 2006: 339–351
Piper ME, et al. A multiple motive approach to tobacco dependence: The Wisconsin Inventory o Smoking Dependence Motives (WISDM-68). Journal of Consulting and Clinical Psychology, 2004;72: 139–154
Nikotin yoksunluk semptomlarının değerlendirilmesinde kullanılan testler;
DSM IV anketi Minesota Nikotin Çekilme Ölçeği (MNÇÖ) Ruh hali ve Fiziksel Belirtiler Ölçeği (RFBÖ) Shiffman Ölçeği (SÖ) Sigara İçicisi Şikâyet Ölçeği (SİŞÖ) Wisconsin Sigara Çekilme Ölçeği (WSÇÖ) Tiffany Sigara İçme İsteği Anketi (TSİİA) Sigara Çekilme Ölçeği (SÇÖ) Ruh hali profili (RHP)
Belirtiler DSM-IV
Sigara Çekilme Ölçeği
Minesota Ölçeği
Ruh hali ve Fiziksel Belirtiler Ölçeği
Sigara İçicisi Şikâyet Ölçeği
Wisconsin Ölçeği
Ruh hali profili
Shiffman Ölçeği
Kızgınlık + + + + + + + +Anksiyete + + + - + + + +Öksürük - - - - - - -İçme isteği - + + + + + - +
Depresyon + + + + + + + -
Konst.boz + + + + + + + +
Halsizlik - - - - - - - -
İştah artışı + + + + + + - -
Sabırsızlık + + + - - - - -
insomnia + + + - + + - -
Keyifsizlik - - - - - - - -
Ağız ülseri - - - - - - - -
Huzursuzluk + - + + + - - +
Belirtiler DSM-IV
Sigara Çekilme Ölçeği
Minesota Ölçeği
Ruh hali ve Fiziksel Belirtiler Ölçeği
Sigara İçicisi Şikâyet Ölçeği
Wisconsin Ölçeği
Ruh hali profili
Shiffman Ölçeği
Diyare +Baş dönmesi +Sersemlik -Baş ağrısı +
Bulantı -
Beden ağrısı +
Çarpıntı +
Boğaz ağrısı -
Terleme +
Tremor -
Karıncalanma +
Kilo alma kaygısı
+
KARŞILAŞTIRMA
DSM-IV Minesota Nikotin Çekilme Ölçeği Ruh hali ve Fiziksel Belirtiler Ölçeği Shiffman Ölçeği Wisconsin Sigara Çekilme Ölçeği Sigara Çekilme Ölçeği
Klinik kullanıma uygun
West R,et al.Assessing DSM-IV nicotine withdrawal symptoms: a comparison and evaluation of five different scales. Psychopharmacology (2006) 184: 619–627
Bağımlılık düzeyini saptamada diğer parametreler;
Nikotin Kotinin seviyesi Serum veya plazma tiyosiyanat seviyesi Soluk havasındakarbonmonoksit (CO) seviyesi
NEDEN?
Nikotin bağımlılığının ağırlığını göstermede faydalı Anketler ile korelasyon Tedavi şeklinin belirlenmesi Tedavi takibi Hasta motivasyonu
NİKOTİN-KOTİNİNEtnik, cinsiyet farklılığı var Kan İdrar Tükrük Saç Tırnak
ABD’deki seviyesi 3 ng ml(-1)
Benowitz NL, et al.Handb Exp Pharmacol. 2009;(192):29-60
CO Seviyesi Nefes CO seviyesi- 10 ppm
Son zamanlarda 8 ppm kabul ediliyor
Hava yolu inflamasyonu olanlarda oran yükseliyor
Steroid tedavisi alanlarda oran azalıyor
Edward T, Chest 2000;117:758–763Crowley TJ, et al. Addict Behav 1989; 19:121–126
Jarvis MJ, et al. Am J Public Health 1987; 77:1435–1438
SONUÇ;
Nikotin bağımlılığı çoklu yüzü olan bir hastalık İdeal değerlendirme anketi henüz yok FNBT en sık kullanılan test Rutinde kullanılan idrarda kotinin ve CO