Upload
others
View
3
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
GEZONDHEIDSZORG
facil it ies, (medische) technologie en wetenschap in de zorgwww.fmtgezondheidszorg.nl
het nieuwe wonen;op weg naar een slimme woonzorgomgeving (2)
met wearable orcam myeye 2.0 kunnen blinden weer zelf lezen
noodstroominstallaties in ziekenhuizen
Nieuwe ontwikkelingen in OK’s: Radboudumc, Flevo Ziekenhuis,
St. Maartenskliniek, Totaal OK-conges
Noodstroominstallaties in ziekenhuizen
2018 |2
Dräger
De nieuwe
NEN-EN-ISO 7396 is er!
Wat houdt dit in voor u? Wij
ondersteunen u graag bij deze vraag
met consulatie en training.
Dräger Gas Management Systems uw
partner voor de nieuwe NEN-EN-ISO
7396.
Ook Ook voor gecertificeerde
gassendistributiesystemen in laboratoria
is Dräger uw partner!
MEER INFO: WWW.DRAEGER.COM
Dräger. Technology for Life®
E D I T O R I A L
28 juni organiseert FMT Gezondheidszorg een workshop over besmettingspreventie. Een belangrijke invalshoek voor de workshop wordt geboden door het boek “Besmettingspreventie in de gezondheidszorg” van Hugo Huiskamp. In dit boek wordt gepleit om de secun-daire zorgkwaliteit in de zorg om te zetten naar het (in-dustriële) principe van risicoanalyse. Alles met het doel om de kwaliteit van de zorg naar een nog hoger plan te tillen. De organisatiecommissie hoopt met de workshop een bijdrage te leveren aan het voortdurend streven naar kwaliteitsverbetering in de zorg.Datzelfde doel beoogt ook de Nederlandse Vereniging voor Technologie in de Gezondheidszorg, NVTG met de invoering van het Kwaliteitsregister RTG. Dit register werd gepresenteerd tijdens het recente congres van de verenging. Over het congres leest u in dit blad en op onze website meer, in de volgende uitgave gaan we nader in op het kwaliteitsregister.
Dat de kwaliteit in de zorg steeds vaker verweven is met ICT werd de afgelopen maand nog eens onderstreept tijdens de beurzen Conhit (Connection Healthcare IT, Berlijn) en Zorg & ICT (Jaarbeurs Utrecht). Indrukwek-kend zijn de prestaties die met veel systemen gereali-seerd kunnen worden. Zowel op medisch als op facilitair vlak. Zorgelijk blijft wel dat al die systemen uiteraard kwetsbaar zijn voor kwaadwillenden. Hoe kwetsbaar is afhankelijk van de mate van beveiliging en de organisaties die achter de producten staan. Dat is een aspect waar de zorg niet voldoende aandacht aan kan geven.En dan nog blijft een connected community in mijn visie altijd kwetsbaar. Dat maakte alle heisa rond Facebook de afgelopen periode wel duidelijk. Overigens zult u FMT Gezondheidszorg niet meer met eigen pagina’s op Facebook aantreffen. We hebben ons account verwijderd.
Cor van Litsenburg,Hoofdredacteur.
kwaliteit, ict en facebook opgezegd
FMT GEZONDHEIDSZORG 3
Impressie van de drukte op de Conhit.
FMT Gezondheidszorg is een uitgave van:Van Litsenburg BVEendenven 145646 JN EindhovenT +31 (0) 06 53 310 657E [email protected] www.fmtgezondheidszorg.nl
Volg FMT Gezondheidszorg op Twitter: @FMTzorg
FMT Gezondheidszorg wordt gemaakt met medewerking van o.a. NEN, Nictiz, TU/e, Hogeschool Arnhem en Nijme-gen, Taskforce Healthcare, IHE en KIVI.
FMT Gezondheidszorg verschijnt 10x per jaar.
Uitgever: Cor van Litsenburg
Eindredactie:Wim van Gurp
FMT komt tot stand met redactionele medewerking van: Ir. René Drost NAMCO, W. (Wim) van Gurp, H. (Henk-Jan) Hoekjen, prof. dr. ir. J (Jos) Lichtenberg, Prof. dr. ir. M. (Masi) Mohammadi, drs. F (Floor) Scholten, W. (Wilma) Schreiber, G. (Gerrit) Tenkink, Irene J. Teunissen,F. (Frank) van Wijck, B. (Betty) Rombout, H. (Herman) Jansen, A. (Alex) van Geldrop, R. (Regien) Wiggers (NICTIZ), L. (Laura) van Lith (Zorg Brand-veilig), M. (Martin) van Rooij, D. (Dietske) van der Brugge, ir M. (Maurice) Dominicus, Renee van Litsenburg.
Fotografie: Peter Bouritius. e.a.
Vormgeving: Peter Bouritius
Advertenties:T 06 55322422E: [email protected]
Druk: Scholma Druk
ISSN 1873 - 8877
Abonnementen:Nederland: e 125,00België e 125,00Buiten Europese Unie: e 169,50Losse nummers e 15,95Tarieven zijn excl. BTWKijk op: fmtgezondheidszorg.nl
Een abonnement kan op elk gewenst moment ingaan. Een abonnement wordt automatisch verlengd, tenzij tenminste een maand voor het einde van de abonnementsperiode schriftelijk wordt opgezegd.
Coverfoto: Operatiekamers Radboudumc optimaal ingericht voor samenwerking bedrijfsleven.
Disclaimer:Van Litsenburg BV heeft deze uitgave op de meest zorgvuldige wijze samengesteld. Van Litsenburg BV en haar auteurs kunnen echter op geen enkele wijze instaan voor de juistheid of volledigheid van de gegevens. Uitgever en auteurs aanvaarden dan ook geen enkele aansprakelijkheid voor schade, van welke aard dan ook, die het gevolg is van handelingen en/of beslissingen die gebaseerd zijn op de informatie in deze uitgave.
colofon
FMT GEZONDHEIDSZORG4 FMT GEZONDHEIDSZORG4
20 Veel belangstelling voor tweede Totaal OK-congres.
hotfloor
iN deZe uiTgave
08 Flevoziekenhuis moderniseert en vernieuwt OK-centrum.
hotfloor
06 De weg naar een nieuw OK-centrum in het Flevoziekenhuis.
hotfloor
10 Ervaren bouwcombinatie moderniseert OK-complex en MRI-centrum Flevoziekenhuis.
hotfloor
12 Innovatie Demcon Medical Systems:first time right naald inbrengen.
hotfloor
14 Operatiekamers RadboudUMC optimaal ingericht voor samenwerking bedrijfsleven.
hotfloor
16 Elk ziekenhuis krijgt het ziekenhuis dat het verdient.
hotfloor
32 FMT organiseert workshop over besmettingspreventie in risicovolle ruimtes.
15in memoriamleo van namen
FMT GEZONDHEIDSZORG 5
TDVTDV
onze partners
24 Hoe krijg ik het OK-productieproces en kwaliteitslevel in balans?
hotfloor
25 Korte nieuwsberichten uit de branche.kort nieuws
26 Groter is niet altijd beter. Op zoek naar de ideale OK.
hotfloor
28 OrCam MyEye laat blinden en slechtzienden weer zelf lezen.
innovatie
46 Jeroen Eeuwijk, general manager Koninklijke Van Twist: KVT is de ideale partner om te verduurzamen.
veiligheid
29 Korte nieuwsberichten uit de branche.kort nieuws
48 Lector en hoogleraar Eveline Wouters:‘Techniek en mindset moeten hand-in-hand’.
innovaties
30
50
Amsterdam Skills Centre:a new way of learning.
Het Nieuwe Wonen: ‘Op weg naar een slimme woonzorgomgeving’.
hotfloor
empathic living labs
53 Goed bezocht congres NVTG met interessant sprekersprogramma.
nvtg
55 Bedrijfsgegevens van bedrijven uit de branche.
bedrijvenindex
58 Advertentie-index en info over FMT Gezondheidszorg.
advertentieindex
32 FMT organiseert workshop over besmettings preventie in risicovolle ruimtes.
veiligheid
33 Een duidelijke norm voor klinisch onderzoek met medische hulpmiddelen.
veiligheid
34 Fulltime CMIO is cruciaal voor kwaliteit van zorg.
ict
36 Kiezen voor preferente of non-preferente noodstroom installatie is cruciale vraag.
veiligheid
41 Elinex realiseert power management system voor Erasmus MC.
veiligheid
42 Noodstroom in ziekenhuizen.veiligheid
44 Noodstroom en WKK van MTU voor ziekenhuizen.
veiligheid
54 Zonder passie geen resultaat.column zuyd hogeschool
hotfloor
FMT GEZONDHEIDSZORG6
De weg naar een nieuw OK-centrum in het FlevOzieKenhuis
maken heeft was welkom en kon vragen stellen.
De klankbordsessies werden goed bezocht en je
bemerkte dat het enthousiasme voor de ver-
nieuwbouw op de werkvloer groeide.
‘Een OK kan alleen goed functioneren als het
hele OK-centrum klopt’, zegt Janet Vissinga van
OKCN. We zijn in 2016 gestart met het opstellen
van een ruimtelijk & functioneel programma
van eisen waarbij we eerst het gehele bestaande
OK-centrum in beeld hebben gebracht. Door
hierna specifiek te kijken naar de patiënten
logistiek, goederenlogistiek, logistiek van mede-
werkers, apparatuur en de aansluiting op de
bestaande- en nieuw te realiseren OK’s, konden
we vrij snel vaststellen welke uitgangspunten we
moesten hanteren om te komen tot een verbe-
terde hygiënische zonering en de optimalisatie
van processen. Onze ideeën vloeiden op papier,
maar werden ook alvast brainstormend gedeeld
met het ontwerpteam, hiermee ontstond een
integrale visie die door de gehele werkvloer
gedragen werd.
Janet Vissinga benadrukt het belang van betrok-
kenheid in een vroeg stadium, ze noemt het ook
wel moment -1. Dat betekent dat een ziekenhuis
wil gaan (ver)bouwen, maar nog geen beeld
heeft van de primaire processen in relatie tot de
noodzakelijke ruimtebehoefte en zonering. In
dat stadium kun je naar een optimale situatie
werken waarbij onnodige ontwerpkosten voor-
komen kunnen worden. Wat we vaak zien is dat
afdelingen zijn verzand in hun huidige werkwij-
ze en onvoldoende scherp hebben hoe je vier-
kante meters efficiënter kan benutten door je
werkprocessen slimmer te organiseren. Binnen
het Flevoziekenhuis hebben we samen met de
gebruikers ‘out of the box’ gedacht en dat heeft
geleid tot een toekomst bestendig ontwerp pas-
send binnen de huidige bouwstructuur. En ja,
herhaald Janet Vissinga, hierbij is samenwerken
inderdaad het sleutelwoord! <
‘eind 2016 hadden we een ‘go’ om de
voorbereiding vernieuwbouw
OK-centrum verder vorm te geven’
vertelt tanja hartingsveld (mana-
ger OK). er waren in de jaren
hiervoor al verschillende
concepttekeningen de revue
gepasseerd, maar deze sloten
onvoldoende aan bij de bestaande
bouw, werkprocessen en richtlij-
nen die op een OK-centrum van
toepassing zijn.
We misten een integrale visie en
waren te sterk gefocust op de opera-
tiekamer zelf. Vanaf eind 2016
kwam hier een kentering in. We hebben OK
Consultancy Nederland (OKCN) gevraagd om
samen met ons een ruimtelijk & functioneel
programma van eisen te schrijven.
Vervolgens hebben we een kernteam samenge-
steld waarbij alle primaire processen van het
OK-centrum in beeld zijn gebracht. Samenwer-
ken was en is hier het sleutelwoord. Afgevaardig-
den van alle verantwoordelijke specialismen
binnen het OK-centrum waren in het kernteam
vertegenwoordigd. Werkprocessen werden gesi-
muleerd in dummy- en of legosessies en voor
alle gebruikers werden klankbordsessies georga-
niseerd waarin de voorlopige ontwerpen en
uitkomsten van dummysessies werden gepresen-
teerd. Iedereen die ook maar iets met de OK te
Het ontwerp en de inrichting van een operatie-
afdeling is een ingewikkelde aangelegenheid.
De eisen vanuit de diverse specialismen, diverse
logistieke processen en snelle technologische
veranderingen vragen om coördinatie door een
ervaren adviseur.
‘PROFESSIONALS FOR PROFESSIONALS’
Postbus 60030 | 9703 BA Groningen
Postbus 2101 | 5202 CC ‘s-Hertogenbosch
+31 (0) 73 62 34 381 | WWW.OKCN.NL | [email protected]
Wij zijn een betrouwbare, resultaatgerichte en professionele partner. Plannen? Neem contact op voor een vrijblijvend oriënterend gesprek.
Door: OK Consultancy Nederland
Proefopstelling OK.
Meer info op www.schell.eu.
Verantwoordelijkheid voor gezondheid.
Het intelligente eSCHELL-Watermanagement- Systeem
is het antwoord op de gestegen eisen voor hygiëne
en een modern Facility- Management in openbare
sanitaire ruimtes. Omdat met eSCHELL kranen zich
nu heel eenvoudig via RLAN of kabel laten verbinden.
De perfecte oplossing voor efficiënte, comfortabele
en centrale sturing van hygiëne functies, zoals stagna-
tiespoeling en thermische desinfectie. Inclusief slimme
functies voor kraananalyse en volledige documentatie.
Sanitaire kranen slim in een netwerk verbinden.Met eSCHELL.
SCHE_eSchell_197x128_3_NL.indd 1 19.03.18 09:25
WIEGERINCK WERKT MOMENTEEL OOK AAN DE NIEUWBOUW VAN HET SLINGELAND ZIEKENHUIS IN DOETINCHEM
Wiegerinck ArchitectenEusebiusbuitensingel 80 6828 HZ Arnhemwww.wiegerinck.nl
hotfloor
FMT GEZONDHEIDSZORG8
FlevOzieKenhuis mODerniseert en vernieuwt OK-centrum
hoofd Technische Dienst en projectleider van de
nieuwbouw.
Meer standaardIngrePenDe grotere zorgvraag is ook een gevolg van de
alliantie met het AMC: patiënten uit het AMC
met middel- en laagcomplexe aandoeningen
worden steeds vaker in het Flevoziekenhuis
behandeld. Dat scheelt voor hen vooral veel
wachttijd en soms ook reistijd”, zegt Wymenga.
“Daarnaast zien we een verschuiving naar steeds
meer operaties in dagbehandeling. Vandaar dat
we twee OK’s kunnen inzetten als high turnover
OK voor staaroperaties, pijnbestrijding en min-
der complexe KNO-ingrepen. Hiervoor komt
Toen het Flevoziekenhuis in 1991 werd
gebouwd, was al voorzien dat het zou
moeten meegroeien met de stad Almere.
In 2010 werden er 40.000 vierkante meter aan
toegevoegd, wat resulteerde in een brutovloerop-
pervlak van in totaal 60.000 vierkante meter.
Momenteel telt het ziekenhuis tien OK’s, waar-
van vijf uit 1991. “Die moesten gerenoveerd
worden om te kunnen blijven voldoen aan de
eisen van deze tijd op het gebied van patiëntvei-
ligheid, hygiëne en medische techniek. Ze zaten
bijvoorbeeld niet meer op het juiste prestatieni-
veau om orthopedische ingrepen te kunnen
verrichten. Twee ervan doen momenteel dienst
als steriele opslag”, verklaart Joke Wymenga, Door: Wilma Schreiber
een grotere zorgvraag en een
gewenste renovatie van OK’s
vormden de aanleiding voor de
verbouw en nieuwbouw van het
OK-complex in het hart van het
Flevoziekenhuis – een investering
van 14 miljoen euro. “de grootste
uitdaging is om tijdens de nieuw-
bouw en renovatie altijd acht OK’s
operationeel te houden.”Visualisatie van het nieuwe OK-complex in de patiotuin.
saMenbrengen exPertIseAls beheerder van het ziekenhuis wijst Wymenga
op het belang van het samenbrengen van exper-
tise van alle betrokken partijen. “Je ziet weleens
dat een ziekenhuis in een tijd jaar bedacht wordt
en dat de beheerder en gebruikers er dan dertig
jaar last van hebben. Daarom zetten we iedereen
in een zo vroeg mogelijk stadium bij elkaar:
architect, bouwer, (medische) techniek, instand-
houdende partijen en gebruikers”, zegt ze. “En
we kiezen voor Van Wijnen, een bouwer die het
huis kent van bezemkast tot OK, en vaste part-
ners als Van Dorp, Breedveld & Schröder en
architectenbureau Wiegerinck. Daarnaast heeft
OKCN ons ondersteund bij het opstellen van het
programma van eisen voor de gebruikers.
Deerns deed hetzelfde voor het technisch pro-
gramma van eisen.” Ook voor het Opragon-sys-
teem en de wanden in het OK-complex legt het
Flevoziekenhuis het werk bij één partij neer, in
dit geval Medexs.
Voorafgaand aan de nieuw-/verbouw zijn in
overleg met de medische specialismen, ICT, TD
en Bouw mogelijke risico’s in kaart gebracht aan
de hand van PRI’s (prospectieve risico-inventari-
saties). “Dat resulteerde in een tiental aandachts-
punten waaronder een doorgang door het zie-
kenhuis voor het bouwpersoneel om op de
bouwplaats te kunnen komen. Om te voorko-
men dat tijdens de bouw kabels in de grond
geraakt zouden worden, hebben we deze uitge-
graven en de positie van funderingspalen aange-
past”, schetst Wymenga. “Sowieso informeren we
alle specialismen tweewekelijks over de voort-
gang en de te verwachten geluids- en trilling-
overlast. Dit wordt ook op ons intranet gecom-
municeerd. De grootste inspanning zal zijn om
bij alle verstoring die de bouw teweegbrengt,
altijd acht OK’s operationeel te houden.” <
beeld de kleedruimte uit het IC-centrum naar de
begane grond gehaald en zo hun ruimtepro-
bleem opgelost.” Verder worden anticiperend op
de toekomstige behoefte bij één OK de techni-
sche en voorbereidingsruimten voorbereid als
hybride OK, zodat te zijner tijd geen grote
bouwkundige ingrepen nodig zijn.
De vier nieuwe OK’s en bijbehorende opdek-
ruimten worden uitgerust met Opragon, een
luchtbehandelingssysteem waarmee Wymenga al
kennismaakte bij het UMC Utrecht, haar vorige
werkgever. “Ook hebben we nauw contact met
het St Jansdal, dat vorig jaar alle OK’s voorzag
van Opragon. Wel handhaven we de plenums in
de bestaande OK’s, die zijn nog geen tien jaar
oud. Vier van die vijf OK’s hebben nog geen
aparte opdekruimte. Mogelijk dat we in de toe-
komst de gevel naar buiten plaatsen om opdek-
ruimten in de huidige gang te realiseren en gaan
we geheel over op Opragon. Maar dat is nu nog
niet aan de orde.” De keuze voor Opragon moti-
veert Wymenga als volgt: “Het systeem is stiller
in gebruik en het personeel ervaart minder tocht
tijdens het werk. Bovendien is het schone gebied
om de OK-tafel flexibeler in te richten.”
tevens een apart ontvangstcentrum waardoor de
routing voor dit soort operaties korter, comfor-
tabeler en aangenamer wordt.” De high turnover
OK’s zijn naar verwachting maart 2019 gereed,
het gehele project juli volgend jaar.
In de huidige situatie bevinden de OK’s zich aan
weerszijden van de patiotuin. “De vier nieuwe
OK’s worden in de patiotuin gebouwd, zo dicht
mogelijk bij de bestaande operatiekamers uit
2010”, aldus Wymenga. “De hygiënische zone-
ring – OK-gebied, patiënten en personeel – is
dan makkelijker te realiseren en ook kunnen we
eenvoudiger voorkomen dat de logistieke bewe-
gingen van patiënten, personeel en goederen
elkaar kruisen.” Het nieuwe OK-complex krijgt
vier verdiepingen, waarbij kleedruimten voor
personeel en kantoorruimten zich op de begane
grond bevinden, en de OK’s op de eerste etage
– de eerste scheiding van de stromen. De tweede
en derde verdieping bestaan uit technische ruim-
tes. De bouw startte november vorig jaar en eind
dit jaar moeten de vier nieuwe OK’s en opdek-
ruimten operationeel zijn. Het Flevoziekenhuis
beschikt dan over negen prestatie 1 klasse 1 OK’s
– één OK meer dan nu, voor meer flexibiliteit in
de planning.
OVerstaP naar OPragOnTegelijkertijd wordt met het oog op de lange
termijn ook een tweede MRI-ruimte gebouwd,
naast de huidige MRI op de begane grond bij
Radiologie. “Op dit moment draait de MRI 24/7
om voldoende capaciteit te bieden. Om later niet
te hoeven denken ‘hadden we maar...’, hebben we
de plannen bij alle specialismen geïnventariseerd
en daaruit bleek dat een tweede MRI noodzake-
lijk is”, vertelt Wymenga. Die pragmatische blik
geldt voor het hele project, om zo weinig moge-
lijk te hoeven verbouwen. “We hebben bijvoor-
FMT GEZONDHEIDSZORG 9
Bouwteam nieuw-/verbouw FlevoziekenhuisDe bouwcombinatie van het Flevozie-kenhuis bestaat uit bouwbedrijf Van Wijnen met Van Dorp (totaalinstallateur) en Breedveld & Schröder (elektrotech-nisch aannemer). Architect is Wiegerinck, Deerns is adviseur installatietechniek en het plan- en bouwproces wordt onder-steund door OK Consultancy Nederland.
Hoofd td Joke Wymenga: “twee OK’s zijn inzet-baar als high turnover OK voor dagbehandeling.”
In de patiotuin verrijst een OK-complex van vier verdiepingen met vier OK’s, opdekruimten, kantoren en kleedruimten.
‘Op dit moment draait de MRi 24/7 om voldoende
capaciteit te bieden’
hotfloor
FMT GEZONDHEIDSZORG10
ervaren bOuwcOmbinatie mODerniseert OK-cOmplex en mri-centrum FlevOzieKenhuis
ziekenhuis door, een goedkoper alternatief.
Daarna hebben we kunststofbuizen terug-
getrokken en vervolgens daar kabels doorheen
getrokken”, aldus Ruud Stengs, technisch direc-
teur bij Breedveld & Schröder. “Geen alledaagse
klus, waarbij we ook rekening moesten houden
met de reeds aanwezige voedingskabels voor de
aggregaten en de noodvoorziening, anders zou-
den de bestaande OK’s dark gaan.”
UItgebreIde rIsICO-InVentarIsatIeRondom de patiotuin liggen de SEH, het mortu-
arium, het dialysecentrum, MRI en radiologie en
de bestaande OK’s, IC en verkoeverruimten.
“Eigenlijk alle afdelingen die niet tegen lawaai en
trillingen kunnen. De bouwoperatie vindt echt
in het hart van het hart plaats”, aldus
Stèfan van de Pol, die als projectmanager van
hoofdaan nemer Van Wijnen samen met collega
Arnold van der Werf (projectleider uitvoering)
de bouw coördineert. Om de overlast tot een
minimum te beperken, werd gekozen voor het
trillingsvrij aanbrengen van de boorpalen. “En
omdat de luchtroosters van de bestaande OK’s
uitkomen op de patiotuin, heeft Van Wijnen bij
de graafwerkzaamheden in de patiotuin geen
dieselgraafmachines ingezet maar juist elektri-
sche”, vertelt Van de Pol. “Bovendien zijn er
maatregelen getroffen om te voorkomen dat een
graaf machine bij het graven het elektromagne-
tisch veld van de huidige MRI’s kan beïnvloeden,
want de bedrijfsvoering van het Flevoziekenhuis
gaat tijdens het bouwen gewoon door.”
Omdat de veiligheid en normale bedrijfsvoering
van het ziekenhuis te allen tijde geborgd moeten
zijn, is een uitgebreide risico-inventarisatie
uitgevoerd. “Je kunt niet even een groep uit-
zetten of de waterleiding afsluiten. Daarom
werken we met zorgvuldig uitgedachte fase-
Breedveld & Schröder is verantwoordelijk
voor de calculaties en het ontwerp van
de elektrotechnische installaties, op basis
van het programma van eisen dat adviseur
Deerns opstelde in samenwerking met OK
Consultancy Nederland (OKCN). In de huidige
situatie lopen de hoofdvoedingskabels door de
patiotuin waar het nieuwe OK-complex en
MRI-centrum gepland zijn. “Deze moesten
tijdens het heien worden ontzien, om ervoor te
zorgen dat de bestaande OK’s kunnen blijven
draaien. Omdat de binnenstraat door het zieken-
huis lang is, zouden we voor de voeding van de
nieuwe OK’s kabels eromheen moeten trekken.
Dat betekent dikkere en dus duurdere kabels.
Daarom hebben we gewerkt met een gestuurde
boring op een diepte van zeven meter onder het
van Wijnen Lelystad B.v., van dorp
en Breedveld & Schröder uit
almere. deze drie Flevolandse be-
drijven brengen hun expertise in
voor een complexe bouwoperatie
in het hart van het Flevozieken-
huis: het realiseren van een nieuw
OK-complex en MRi-centrum, dat
medio 2019 gereed moet zijn.
de bouwoperatie vindt plaats in het hart van het ziekenhuis.Door: Wilma Schreiber
luchtzones, waardoor het schone gebied flexi-
beler is in te richten. Dit maakt dat medici extra
handelingsvrijheid hebben bij complexe ingre-
pen. Opragon is slechts bij enkele ziekenhuizen
in Nederland toegepast, de validatie van het
systeem vergt dan ook wat meer aandacht.”
Installatietechnisch noemt Lijnberg het een
uitdaging. “Het is best complex om het lucht-
systeem in de huidige oppervlakte van de tech-
nische ruimte te realiseren. Daarom hebben we
een extra, distributielaag aan het ontwerp toe-
gevoegd. Deze twee meter hoge laag zit boven de
nieuwe OK’s en onder de technische ruimte.
Bovenop deze waterdichte tussenvloer staan de
machines en eronder lopen de luchtbehande-
lingskanalen naar de OK’s”, vertelt hij. “Verder
hebben we alle watervoerende leidingen boven-
langs laten lopen, zodat de OK’s in geval van
lekkage geen overlast ondervinden.” Een ander
idee dat Van Dorp inbracht, was de extra licht-
straat in de technische ruimte. “Makkelijk in
geval van onderhoud en bij het inhuizen van
vervangende apparatuur.”
gelIJKWaardIge PartnersDe relatie van de drie bedrijven met het
Flevoziekenhuis beslaat inmiddels ruim tien jaar.
“Zowel bij verbouwingen als bij beheer en on-
derhoud staan we continu in contact met de
medewerkers van de technische dienst van het
Flevoziekenhuis”, vertelt Van de Pol, die vol
waardering spreekt over zijn opdrachtgever.
“We hebben van het Flevoziekenhuis de tijd
gekregen om het project goed uit te werken en
als bouwteam een onderling volledig afgestemde
totaalprijs afgegeven.”
Die aanpak is tekenend voor het onderlinge
vertrouwen. “Het Flevoziekenhuis behandelt ons
als gelijkwaardige partners en zij kunnen ervan
op aan dat we als team continu met hen mee-
denken. Niet alleen in het ontwerp, maar ook
voor beheer en onderhoud. Zo houden we bij
het ontwerp al rekening met de beheer- en on-
derhoudswerkzaamheden in de toekomst om de
overlast te minimaliseren en de bedrijfsvoering
van het Flevoziekenhuis te borgen”, zegt
Lijnberg. De drie bedrijven zien zichzelf als
verlengstuk van de technische dienst van het
Flevoziekenhuis en hebben alle drie de nodige
medewerkers gedetacheerd. “We willen onze
langdurige relatie onderhouden en steeds op-
nieuw onze meerwaarde waarmaken. Bovendien
zijn we supertrots dat we als Flevolandse
bedrijven in ‘ons’ Flevoziekenhuis mogen
werken.” <
neemt, verlopen zaken veel gemakkelijker dan
wanneer je hen ermee overvalt”, aldus Stengs.
dOOrdaCHte OPlOssIngenEen zeer belangrijk aandachtspunt is het intact
houden van de luchthuishouding en steriele
werkomgeving met de huidige ventilatie en
drukzonering. “Zeker als luchtbehandelings-
kanalen door een bouwfase heen lopen. De
schone lucht voor patiënten moet altijd gegaran-
deerd blijven”, stelt Lijnberg. In de vier nieuwe
OK’s en bijbehorende opdekruimten installeert
Van Dorp het luchtverdeelsysteem Opragon in
plaats van de gebruikelijke plenums.
“Dit systeem is gebaseerd op verdringing van
ringen, waarbij de werkprocessen van het zie-
kenhuis maatgevend zijn”, zegt Marco Lijnberg,
vestigingsleider bij Van Dorp, die samen met
Van Galen uit Rotterdam verantwoordelijk is
voor de werktuigbouwkundige en klimaat-
installaties. “Bij die fasering moet je bovendien
rekening houden met de routing van patiënten
en personeel en met de aan- en afvoer van
schoon respectievelijk gebruikt materiaal. En
uiteraard met de aan- en afvoer van onze eigen
bouwmaterialen.” Wekelijks wordt een risicolijst
opgesteld met wat er gaat gebeuren, wie er last
van heeft en welke preventieve maatregelen er
nodig zijn. “Dit communiceren we vervolgens
aan betrokken partijen. Als je mensen mee-
FMT GEZONDHEIDSZORG 11
(V.l.n.r.) ruud stengs, stèfan van de Pol en Marco lijnberg.
Voor de voeding van het nieuwe OK-complex werden door middel van een geboorde sturing kabels onder het ziekenhuis door getrokken (foto: breedveld & schröder).
hotfloor
FMT GEZONDHEIDSZORG12
De komende twee jaar gaat Demcon Medical Systems in samenwerking met Radboudumc het zelf ontwikkelde naaldplaatsingssysteem (NPS) een stap verder brengen. Bij de nieuwe generatie zal realtime informatie over de plaats van een tumor gekoppeld kunnen worden aan het NPS. Deze innovatieve stap maakt het NPS ook geschikt voor patiënten die niet onder narcose zijn.
innovatie demcon medical systemsFiRST TiMe RighT NaaLd iNBReNgeN
Demcon ontwikkelt en realiseert medi-
sche systemen voor cure, care en self-
care in opdracht van medisch-techno-
logische start-ups, mkb’ers en grote bedrijven.
Door de jaren heen bouwde het bedrijf zo de
nodige ervaring op in medische productontwik-
keling op het vlak van elektronica, mechanica en
software. In het geval van het NPS nam Demcon
zelf het initiatief. “Een arts kan om verschillende
redenen een naald een patiënt in willen brengen.
Bijvoorbeeld om een biopt te nemen voor dia-
gnostiek of als therapie om een tumor weg te
branden. Bij de conventionele methode bepaalt
hij daarbij op basis van CT-beelden waar hij de
naald zou moeten inbrengen”, aldus Benno
Lansdorp, business development manager bij
Demcon medical systems. “Onder welke hoek
dat precies moet gebeuren, is een hele moeilijke
stap die de arts in zijn hoofd moet visualiseren.
Bij deze zogenoemde free-hand techniek zijn er
Het nPs helpt de arts bij het uitlijnen en inbrengen van de naald naar de tumor toe.
Door: Wilma Schreiber
FMT GEZONDHEIDSZORG 13
arts brengt zelf de naald in, maar kan dit nog
maar op één manier doen: de goede”, stelt Lans-
dorp. “Omdat maar één iteratie nodig is, neemt
het werken met het NPS slechts een paar minu-
ten in beslag, waar de huidige workflow in com-
plexe gevallen soms 15 tot 20 minuten beslaat.”
Het NPS is geschikt voor behandeling van pati-
enten met tumoren in de abdominale en thora-
cale holten, aan bijvoorbeeld de lever, nieren,
longen en alvleesklier.
In de Groninger situatie zijn de patiënten onder
narcose en is er sprake van een gecontroleerde
ademhaling. Echter, bij veel interventies ademen
patiënten zelfstandig, waardoor de ademhaling
(en dus ook de daarbij horende beweging van de
tumor) moeilijker te controleren is. Tijdens
enkele gesprekken met Jeroen Meijerink, hoogle-
raar innovatieve chirurgie en voortrekker van
het Medical Innovation Technology expert Cen-
tre (MITeC) van het Radboudumc ontstond het
idee om hier samen naar te kijken. “Wij willen
graag onderzoeken of we de interventie met het
NPS ook kunnen doen bij patiënten die zelf
ademen. Daarvoor is realtime informatie nodig
over de locatie van de tumor ten opzichte van
het moment dat de scan wordt uitgevoerd. Want
als je de naald inbrengt, is de locatie net even iets
anders”, verklaart Lansdorp. “De innovatieve
instelling van het MITeC en de aanwezige kennis
en interesse voor medische robotica bieden
uitstekende mogelijkheden om nieuwe operatie-
technieken te ontwikkelen en toe te passen.”
aantreKKelIJKe saMenWerKIngsPartnerHet Radboudumc en Demcon hebben voor dit
onderzoek een zogeheten Proeftuin-subsidie van
het Europees Fonds voor Regionale Ontwikke-
ling (EFRO) in de wacht weten te slepen. Lans-
dorp: “De komende twee tot drie jaar willen we
een innovatieve stap zetten en realtime imaging
koppelen aan het NPS. Daarbij kunnen we ge-
bruikmaken van de expertise en ervaring van het
Radboudumc op het gebied van zowel imaging
als minimaal invasieve operatietechnieken. Het
MITeC is voor ons dan ook zonder meer een
aantrekkelijke samenwerkingspartner.”
In de toekomst zal het aantal patiënten dat on-
der narcose behandeld wordt steeds verder afne-
men, verwacht Lansdorp. “Beeldgestuurde mini-
maal invasieve ingrepen zijn nu al een trend en
die zal zich doorzetten. Hopelijk kunnen we daar
over enkele jaren met de volgende generatie NPS
een substantiële bijdrage aan leveren.” <
beeldproces niet te beïnvloeden. Ook de nauw-
keurigheid van het plaatsen van de naald was
een belangrijke eis. Dit vereist een hoge stijfheid
en nauwkeurigheid van het systeem, omdat we
de foutmarge tot op enkele millimeters wilden
terugbrengen.” Demcon wist dit te realiseren
door toepassing van bijvoorbeeld glasvezel en
keramiek. Daarnaast moest het NPS compatibel
zijn met de reguliere klinische workflow en alle
andere apparatuur rond de patiënt, moest het
samen met de patiënt in de scanner passen en
diende het gebruiksgemak voor de arts hoog te
zijn.
PIlOt UMCgInmiddels heeft Demcon een prototype ge-
bouwd en dit binnen het UMCG in een onder-
zoeksomgeving onder leiding van chirurg Koert
de Jong uitgetest bij een groep van 42 patiënten,
van wie de helft een conventionele behandeling
onderging en de andere helft met NPS werd
behandeld. Het NPS bestaat uit een kop met een
naaldgeleidingsmechanisme die handmatig rond
de patiënt kan worden geplaatst, en een arm die
de kop met één druk op de knop fixeert ten
opzichte van de patiënttafel. Nadat in de CT-
scan beelden zijn gemaakt van de tumor van de
patiënt, gaat het NPS samen met de patiënt de
scanner in. Speciaal ontwikkelde software stelt
aan de hand van CT-beelden vast waar het NPS
zich bevindt en waar de tumor is. “Vervolgens
berekent het systeem hoe het NPS de naald moet
uitlijnen en zorgen twee automatisch aange-
stuurde armpjes ervoor dat de naald in de juiste
positie wordt gezet. Als de uitlijning gereed is,
verschijnt een groen licht boven op het NPS. De
doorgaans dan ook meerdere iteraties nodig om
de naald in de tumor te positioneren.”
HOge eIsenDat was voor Demcon reden om een systeem te
ontwikkelen dat de arts kan helpen bij het uitlij-
nen en het inbrengen van de naald naar de tu-
mor toe. “Het huidige proces kost veel tijd en
doordat meerdere pogingen nodig zijn, is er veel
weefselschade. Bovendien moet na elke iteratie
een nieuwe scan gemaakt worden, wat de stra-
lingsbelasting voor de patiënt vergroot”, zegt
Lansdorp. “Het is onze ambitie om door middel
van minimaal invasieve robotica dit proces
efficiënter en effectiever te maken. In samenwer-
king met het UMCG hebben we de workflow
geanalyseerd om te zien hoe technologie hier een
bijdrage aan zou kunnen leveren.”
De functionele eisen logen er niet om. Ten eerste
moest het NPS kunnen opereren in een CT-om-
geving. “Dus moest het transparant zijn om het
de arts brengt zelf de naald in, maar kan dit nog maar op één manier doen: de goede.
“de huidige trend van beeldgestuurde mini-maal invasieve ingrepen zal zich doorzetten”, aldus benno lansdorp.
FMT GEZONDHEIDSZORG14
hotfloor
Het Europees Fonds voor Regionale Ontwikkeling (EFRO) heeft bijna 600.000 euro toegekend aan het Radboudumc, Demcon, Encapson en NewCompliance. De bedrijven zelf financieren zelf ook nog 800.000 euro. Deze zogeheten Proeftuin-subsidie van EFRO stelt bedrijven in staat hun producten sneller en effectiever te ontwikkelen en te testen in de MITeC (Medical Innovation and Technology expert Center) operatiekamers van het Radboudumc.
operatiekamers radboudumc OpTiMaaL iNgeRichT vOOR SaMeNWeRKiNg BedRijFSLeveN
“Bedrijven kunnen nieuwe producten niet zo-
maar testen in elk ziekenhuis”, zegt Jeroen Meije-
rink, hoogleraar innovatieve chirurgie aan het
Radboudumc. “Steeds vaker wordt geëist dat
producten veilig en bewezen effectief moeten
zijn. Hoe eerder een bedrijf dat weet, hoe beter.
Het maakt de kans dat producten in het eindsta-
dium alsnog sneuvelen veel kleiner. Met deze
proeftuin-subsidie kunnen we nu de hele ont-
wikkeling van nieuwe producten – vanaf concept
tot het uiteindelijke product – begeleiden en
faciliteren. Met vroege testen van een product in Door: de redactie
FMT GEZONDHEIDSZORG 15
het dierenlab, met nader onderzoek in het anatomielaboratorium, of
met onderzoek naar de effectiviteit en ergonomie bij concreet ge-
bruik door artsen in de OK.
Dat gebruik kunnen we bijvoorbeeld analyseren met video, real-time
feedback en continue datamonitoring. Het geheel maakt van de OK’s
van het Radboudumc een unieke klinische testomgeving, waardoor
we een aantrekkelijke partner zijn voor bedrijven bij de ontwikkeling
van hun producten.”
beter zICHtbaarDe EFRO-subsidie moet de regio Nijmegen nog aantrekkelijker ma-
ken als vestigingsplaats voor innovatieve bedrijven met medisch-
technologische producten. In dit specifieke project worden de pro-
ducten van drie bedrijven in de OK onderzocht op veiligheid,
bruikbaarheid, (kosten)effectiviteit en gebruiksgemak. Het bedrijf
Encapson maakt een speciale coating waardoor bijvoorbeeld kathe-
ters veel beter zichtbaar zijn met ultrageluid. Martijn Kriens, project-
leider van het proeftuinproject: “Als je een katheter inbrengt, moet je
vaak een röntgenfoto maken om precies de goede ligging te bepalen.
Dat doe je liever met een echo, die geen straling geeft, maar dan zie je
de katheter niet zo goed. De coating van Encapson maakt katheters
veel zichtbaarder voor echografie. Dat is een waardevolle toepassing
die de OK veiliger maakt en die we samen gaan testen.”
PersOOnlIJKe CHeCKlIstNewCompliance is gespecialiseerd in data-integratie op de OK.
Meijerink: “Op de OK heb je heel veel verschillende informatiebron-
nen naast elkaar. Die data komen vaak uit verschillende systemen en
zijn niet aan elkaar gekoppeld. NewCompliance schuift die verschil-
lende informatiebronnen in elkaar, zodat ze op één scherm in een
oogopslag zijn te overzien. Daarnaast willen we met NewCompliance
werken aan de ontwikkeling van checklists die specifiek op de indivi-
duele patiënt zijn afgestemd. Nu wordt dezelfde checklist gebruikt
voor alle ingrepen.”
rObOtgestUUrde naald Het derde product, van Demcon Advanced Mechatronics, is een
robotgestuurde naald die gekoppeld is aan real-time beeldvorming.
Kriens: “Daarmee kun je beter en nauwkeuriger en met minder scha-
de een biopt nemen van een afwijking in de lever of prostaat om het
weefsel te onderzoeken. Bij hele kleine afwijkingen zit je nu vaak
verkeerd. Zo’n robot weet op basis van de beeldvorming precies waar
hij zijn moet. Dat kan veel voordeel gaan opleveren.”
HealtH & HIgHteCHDe EFRO-subsidie ondersteunt het Radboudumc om via de OK-
proeftuin voorop te blijven lopen in onderzoek en toepassing van
innovatieve technieken, gericht op de chirurgie en operatiekamers.
Tegelijkertijd worden hiermee ook de commerciële mogelijkheden
voor bedrijven in Health & HighTech versneld en vergroot. <
Leo van Namen overleden
Vrijdag 27 april 2018 is op
70-jarige leeftijd Leo van Na-
men overleden. Leo van Namen
was al enige tijd ziek, maar zijn
overlijden kwam toch onver-
wacht snel.
In 1996 heb ik Leo leren ken-
nen als voorzitter van de
NVTG. Sinds die tijd heb ik tot
aan 2010, het jaar waarin hij de voorzittershamer overdroeg
aan Douwe Kiestra, intensief met hem samengewerkt. Ik leerde
hem kennen als een begeesterd man, trots op zijn vak van
technisch facilitair manager en minstens even trots op de ver-
eniging NVTG.
Met een geheel eigen bestuursstijl loodste Leo van Namen de
NVTG het nieuwe millennium binnen. Hij had samenwerken
met andere organisaties in binnen- en buitenland hoog in het
vaandel staan, evenals de in- en externe communicatie van de
NVTG. Samen met hem en met veel van zijn collega-bestuur-
ders, mocht ik lange tijd een belangrijke rol in de communica-
tie van de vereniging spelen. Leo schuwde daarbij de inzet van
nieuwe media niet. Mede op zijn initiatief beschikte de NVTG
al over een eigen website toen veel mensen hun schouders nog
ophaalden als het over internet ging. Groot respect heb ik al die
tijd gehad voor zijn enorme dossierkennis en zijn gave om
mensen en organisaties te verbinden. Als een goed bestuurder
had Leo van Namen een duidelijke visie, maar hij stond zeker
ook open voor de mening van anderen.
Leo van Namen is ook mede-initiatiefnemer van FMT Gezond-
heidszorg. Hij maakte deel uit van een hechte groep redactiele-
den die jarenlang vanuit hun deskundigheid als technisch
manager, adviseur, medisch technoloog of anderszins garant
stonden voor de kwaliteit van de inhoud van dit blad. Die
groep redactieleden was meer dan een hechte redactie, het was
en is een vriendengroep waarvan nu één van de leden nu veel
sneller dan verwacht, is weggevallen.
Ik wens, mede namens de redactie van FMT Gezondheidszorg,
zijn vrouw Barry en zijn kinderen met hun gezin veel sterkte
bij het verwerken van dit verlies.
Cor van Litsenburg,
Hoofdredacteur/uitgever FMT Gezondheidszorg.
hotfloor
FMT GEZONDHEIDSZORG16
elK zieKenhuis Krijgt het zieKenhuis Dat het verDient
sInt MaartensKlInIeK nIJMegenDe Sint Maartenskliniek is volledig gespeciali-
seerd in houding en beweging en de aansturing
daarvan met als 4 kernspecialismen: orthopedie,
reumatologie, revalidatiegeneeskunde en pijnbe-
strijding. Van Houdenhoven: “De Sint Maartens-
kliniek is altijd innovatief geweest. Zo werd de
eerste heupoperatie van Nederland in 1969 bij
de Sint Maartenskliniek gedaan. De vraag is: zijn
we bereid om te innoveren of kiezen we voor
zekerheid? Slechts zo’n 2,5 % van de mensen is
innovatief en verbeteringen komen slechts
mondjesmaat maar de Sint Maartenskliniek wil
blijven innoveren.”
InnOVatIeVe OPeratIeKaMerZo is ook de keuze voor de innovatieve OK van
Optimus tot stand gekomen. Van Houdenhoven:
“Die keuze hebben we volledig zelf gemaakt.
Onze adviseurs kenden nog niet eens het bestaan
ervan laat staan dat het ons werd geadviseerd
bovendien, adviseurs kiezen voor zekerheid. Wat
ons vooral aansprak is dat de OK is ontwikkeld
vanuit de gebruiker zelf. John Mangiardi, een
New Yorkse neurochirurg met meer dan 20 jaar
ervaring op de OK, heeft het concept ontwik-
keld. Niet door nieuwe dingen te bedenken maar
door slimme combinaties van bestaande technie-
ken en dat sprak ons aan. Een mooi voorbeeld
daarvan is een goedkoop beeldscherm achter een
glasplaat achter de wand van de OK in plaats van
een dure grote monitor op de OK. Voor de keuze
van Opragon geldt hetzelfde, als Opragon al 30
jaar een systeem ontwikkelt met goede resultaten
waar de gebruiker zeer over te spreken is, waar-
om zouden we daar dan niet van willen leren?”
Van Houdenhoven meldt dat het OK-team een
bezoek heeft gebracht aan meerdere ziekenhuizen
in Zweden en de pilot OK van Optimus in Barce-
lona waar op verzoek orthopedische operaties
werden verricht. Door zich niet te laten leiden
door angst voor risico’s door iets nieuws heeft het
team gekozen voor innovatieve OK’s waarbij we
de risico’s incalculeren en het overzicht bewaren.”
De nieuwbouw betreft een nieuw OK-
complex, een revalidatievleugel en een
Loop Expertise Centrum en de Sint
Maartenskliniek zet met de nieuwbouw heel
hoog in. Alles wordt het neusje van de zalm. Zo
gaat de revalidatievleugel de sfeer uitademen van
een luxe hotel. Voor de nieuwe OK-afdeling
wordt er met Optimus nog een schepje bovenop
gedaan.
In dit artikel leest u waarom de Sint Maartens-
kliniek gekozen heeft voor het splinternieuwe
OK-concept van Optimus uit Zwitserland een
concept waarvan er momenteel slechts één pro-
totype is gebouwd. Verder leest u hoe de revali-
datieafdeling is ontwikkeld, wat de overwegin-
gen zijn geweest om prefab badkamers toe te
passen, hoe de bouwvoorbereiding is georgani-
seerd, hoe is aanbesteed en hoe de uitvoering
wordt gedaan.
Op 19 februari 2018 ging de nieuw-
bouw/verbouw van de
Sint Maartenskliniek te Nijmegen
officieel van start.
FMT was daarbij en interviewde
prof. Mark van houdenhoven
(voorzitter RvB), Ben elsenaar
(bouwdirecteur) en Koen defoort
(orthopedisch chirurg).
Door: Henk Postema
Optimus-OK met ambiWall lighting.
len is wel dat ze goed schoongemaakt moeten
worden, maar ja dat geldt nu ook voor pendels.”
OK-wanden
Een bijzonder detail van de Optimus OK zijn de
OK-wanden. Die worden naadloos gemaakt en
zijn van een materiaal met een gesloten celstruc-
tuur (nanotechnologie) waardoor geen vervui-
ling in de wand kan komen en de wanden goed
reinigbaar zijn. Verder zijn de wanden voorzien
van het AmbiWall lighting system, waarbij de
semi transparante wanden en het plafond met
RGB-ledverlichting in een regelbare kleur op-
lichten. Defoort: “Het ziet er mooi uit en hoort
bij de Optimus OK.” Op de vraag of dat echt wat
waard is, antwoordt Defoort: “Blauw zou wel
eens een heel prettige kleur kunnen zijn om in te
werken. Er zijn psychologische studies die aan-
geven dat kleur wel degelijk invloed kan hebben
op bijvoorbeeld de concentratie.” Verder komt er
een ring van verlichting in het plafond waarmee
de OK optimaal kan worden uitgelicht en door
subtiele kleurverandering de verandering van
daglicht nabootst.
Maartenskliniek heeft met Optimus en Opragon
een contract gesloten voor 6 OK’s van zo’n 55
m². Voor de integratie van het Opragonsysteem
in de Optimus OK is een development traject
ingezet en wordt onder andere een mockup
gemaakt in Zweden.
Vloerzuilen
Het toepassen van vloerzuilen roept toch wat
vragen op. Hoe zit het met vervuiling en staan de
zuilen niet in de weg? Defoort: “Vloerzuilen
geven een zo rustig mogelijk blikveld en door
bijvoorbeeld het anesthesietoestel boven de zuil
te plaatsen zijn de aansluitingen zo kort moge-
lijk. Verder wordt de apparatuur zo veel mogelijk
buiten het werkgebied geplaatst. Dat werkgebied
is cirkelvormig en zal met een lijn op de vloer
worden aangegeven. De consequentie van vloer-
zuilen is dat met vaste OK-tafel zal worden
gewerkt want ook tegen de voet van de OK-tafel
zijn aansluitvoorzieningen opgenomen. De
patiënten zullen dus op de OK worden verbed en
worden ingeleid op de OK wat een andere werk-
wijze is dan nu. Een consequentie van vloerzui-
OPtIMUs OK Met OPragOnsysteeMDe Sint Maartenskliniek heeft gekozen voor
Optimus OK’s met Opragon inblaassysteem. Dat
het Opragonsysteem is gekozen voor een ortho-
pedisch ziekenhuis is een markante keuze. Daar
waar de meeste ziekenhuizen de afgelopen jaren
gekozen hebben voor UDF omdat het onzeker
was of met Opragon wel aan Richtlijn 7 voldaan
zou kunnen worden, kiest de Sint Maartenskli-
niek voor de meest riskante ingrepen voor het
Opragonsysteem. De Sint Maartenskliniek heeft
zich bij die keuze vooral laten leiden door de
positieve ervaringen van Zweedse ziekenhuizen.
Koen Defoort: “We zijn zonder vertegenwoordi-
ging van Opragon gaan kijken in Zweedse zie-
kenhuizen met Opragonsysteem waarin op grote
schaal implantaties worden gedaan. De ervarin-
gen waren unaniem positief met lage POWI’s.
Wat ons verder nog overtuigd heeft waren de
bacteriologische studies met kweken op de OK-
tafel - en dus niet met deeltjestellingen. De resul-
taten daarvan waren zeer gunstig. Wij hebben nu
al lage POWI’s (1-1,5%) en zijn ervan overtuigd
dat die in de nieuwe OK’s zeker ook gehaald
kunnen worden en wellicht nog wat verbeterd
kunnen worden. ” Defoort heeft er alle vertrou-
wen in dat de OK aan de eisen van het, voor het
Opragonsysteem aangepast RL7-protocol, zal
voldoen.
OK-concept van Optimus
Naast de keuze van Opragon kiest de Sint Maar-
tenskliniek voor het OK-concept van Optimus
uit Zwitserland; een keuze die nog markanter is
dan de keuze voor Opragon. De Sint Maartens-
kliniek heeft zich georiënteerd op de markt van
de operatiekamers en heeft met het concept van
Optimus een onderscheidende OK gevonden die
vooral uitblinkt in ruimtelijkheid. Het bijzonde-
re van het Optimus concept is dat het niet is ont-
wikkeld door techneuten maar door de Ameri-
kaanse neurochirurg dr. John R. Mangiardi
waarbij hij ruimtelijkheid heeft gerealiseerd door
het plafond vrij te maken van pendels. Het resul-
taat is een OK met geïntegreerde OK-lamp in
het plafond en energiezuilen vanuit de vloer. Een
team van de Sint Maartenskliniek is naar heup-
prothese operaties geweest in de test-OK in
Barcelona en heeft gezien dat het goed werkbaar
is. De OK-lamp vraagt nog wat verfijning waar-
bij onderzocht zal worden wat het effect is van
lampen die verder uit elkaar worden geplaatst.
Voor verschillende opstellingen zal onderzocht
worden wat de optimale verlichting is en in de
OK-tafelpoot komt een mini-light. De Sint
FMT GEZONDHEIDSZORG 17
Optimus-OK met Opragonsysteem.
voor de integratie van het Opragon-systeem in de Optimus OK is een development traject ingezet en wordt onder andere een mockup gemaakt in Zweden
eerst traditioneel ontworpen. Aan een badkamer
voor dwarslaesiepatiënten worden hoge eisen
gesteld zodat de patiënt goed benaderbaar is.
Nadat de Sint Maartenskliniek prefab badkamers
van Rooms For Care had gezien, werd daarvoor
gekozen. De badkamers worden uitgevoerd in
HPL (geen tegels met naden) waardoor de
schoonmaak eenvoudiger is. Elsenaar: “De
mock up wordt binnenkort gemaakt en daarna
volledig uitgetest.” Verder levert Rooms For Care
het vaste timmerwerk zoals aanrechten, balies
enz.
bUsInessCaseDe meeste projecten zijn voor de financiering
afhankelijk van een gezonde businesscase. Hoe
geldt dat voor de Sint Maartenskliniek? Van
Houdenhoven: “Voor ons is dat net zo, belang-
rijke elementen uit onze businesscase zijn min-
der m², effectievere processen op de OK en de
revalidatie, minder bedden, geen extra groei en
een goede prijs. Daarmee zijn we het binnen een
half jaar eens geworden met de bank. En voor
wat betreft onze keuze voor Optimus OK met
Opragon, die keuze is voor ons op termijn voor-
deliger in vergelijking met andere OK’s.”
bOUWVOOrbereIdIng en OrganIsatIe bOUWDe verantwoordelijkheid van het bouwproject
ligt bij Mark van Houdenhoven met Ben Else-
naar als bouwdirecteur. Van Houdenhoven: “Het
is mijn overtuiging dat zo’n belangrijk project
als nieuwbouw niet door een ander kan worden
gedaan maar alleen door ons zelf. Alleen wij
kennen ons project door en door en met goede
checks-and-balances houden wij grip op ons
project.”
Goede afspraken over de werkwijze, de organisa-
tie, de besluitvorming zijn van essentieel belang
voor een goed project. Er is een governancecode
opgesteld die is vastgesteld door Raad van Be-
stuur en Raad van Toezicht waarbij de managers
in de stuurgroep verantwoordelijk zijn voor
draagvlak van de achterban en de Raad van
Bestuur de besluiten neemt waarbij grote wijzi-
Ozon-sterilisatiesysteem
Uniek is ook het ozon-OK-sterilisatiesysteem
waarmee de OK gesteriliseerd kan worden. Ozon
doodt op een zeer effectieve wijze bacteriën,
schimmels en virussen. Op zich is deze techniek
niet nieuw maar de toepassing ervan in een
operatiekamer wel. Eén keer per week wordt de
OK hermetisch afgesloten en wordt gedurende
één uur ozon via het plafond ingebracht in de
OK. Na de sterilisatie wordt de ozon via ozon-
ontleders verwijderd. De totale cyclustijd be-
draagt 3 uur.
Het RFID-systeem dat Optimus voor doorgeef-
kasten heeft ontwikkeld, wordt voor alsnog niet
aangeschaft en het is nog de vraag of er ruimte is
voor de doorgeefkasten want met het bed in de
gang is daar geen plaats voor. Er komt natuurlijk
wel een doorgeefluik.
Integratie van verschillende OK-ICT-systemen is
een van de pijlers van Optimus en is onderdeel
van de deal. Er wordt een softwarepakket gele-
verd waarmee een ICT-platform wordt gecreëerd
waarop alle technische en medische systemen
kunnen worden gekoppeld en worden bediend,
beheerd via een tablet interface. Dit platform
wordt echt gezien als een van de sterke punten
van het Optimus concept en er wordt veel van
verwacht.
De stelling van Optimus dat een Optimus OK
zich sneller terugverdient dan een ‘normale’ OK
wordt door Defoort beperkt gedeeld: “Wij wer-
ken al heel efficiënt in de huidige setting. Wel
zullen we in de nieuwe OK’s op een andere wijze
gaan werken, zoals het ombedden op de OK en
het gebruik van separate opdekruimtes. Om tot
een zo efficiënt mogelijk gebruik van de nieuwe
OK’s te komen, hebben wij 4 werkgroepen inge-
richt die zich gaan oriënteren op de nieuwe
werkwijze en wellicht betere procedures.”
Defoort is heel tevreden over hoe het tot nu toe
gaat. Binnen de Sint Maartenskliniek worden
velen bij het project betrokken en is er veel
draagvlak. “Het gaat het erg goed, wij zien kan-
sen en onze RvB durft die kansen te grijpen. Dat
is mooi en ook wel spannend.” Defoort sluit af
met de opmerking dat hij wel verrast is over de
ruime belangstelling die de Sint Maartenskliniek
vanuit de pers en collega’s krijgt.
reValIdatIeafdelIng De nieuwe revalidatieafdeling krijgt de uitstra-
ling van een luxe hotel met hoofdzakelijk één-
bedskamers met badkamer. Die badkamer was
gingen door de Raad van Toezicht goedgekeurd
moeten worden. Een van de afspraken is dat elke
afdeling heeft getekend voor de afspraken en dat
er tijdens de bouw niet wordt gewijzigd, aldus
Elsenaar.
Het bouwproject is verder op een traditionele
manier ontwikkeld met EGM als architect, Croes
als constructeur en Royal HaskoningDHV als
installatieadviseur. Er is aanbesteed op basis van
bestek waarbij bouw en techniek in één perceel
waren ondergebracht en de inschrijfsom was
vastgesteld met als selectiecriterium de inschrij-
ving met de meeste extra’s. Met de aantrekkende
markt viel de aanbesteding zo’n 30 % hoger uit
dan begroot. In overleg tussen opdrachtgever,
aannemer, architect en installatieadviseur is er
bezuinigd en uiteindelijk is de opdracht gegund.
In het bestek is een ‘geen-gezeur-garantie’ opge-
nomen. Elsenaar: “In het begin was dat even
wennen maar inmiddels merken we dat het
werkt.” Verder wordt het project traditioneel
uitgevoerd met toezichthouders en projectleiders
en een traditionele rol van architect, construc-
teur en installatieadviseur.
Mark van Houdenhoven heeft er alle vertrouwen
in dat met de wijze waarop het project wordt
aangepakt het innovatieve ziekenhuis wordt
gebouwd dat past bij de Sint Maartenskliniek.
Van Houdenhoven: “Daar werken we met heel
veel mensen heel hard aan, onze stelling is dat
elk ziekenhuis het ziekenhuis krijgt dat het ver-
dient.” <
hotfloor
FMT GEZONDHEIDSZORG18
Binnen de Sint Maartenskliniek worden velen bij het project betrokken en is er veel draagvlak
[email protected] - www.catec.nlTurfschipper 114 - 2292 JB Wateringen - tel. +31 174 272330
MEETINSTRUMENTATIE
Top ventilatie meetinstrumenten.„Draadloos“ en met alle voordelen van Smartphone mogelijkheden
Nieuwe AP500 en AP800 serie
AirPro meters zijn revolutionaire draadloze luchtsnelheid en drukverschil meters die via blue-tooth communiceren met een Smartphone.De kracht en mogelijkheden van een smartphone in combinatie met deze uiterst nauwkeurige ventilatie / binnen-klimaat meters combineert metingen, datalogging en rapportage.
AirPro Micromanometer AP800meetbereik : -3735 .. +3735 Pameetvoeler : pitot (exclusief)
AirPro Luchtsnelheidmeter AP500:meetbreik : 0 - 30 m/smeetvoelers TH-S : m/s, %RV, °CVT-A : m/s, (90° knikbaar)VT-HA : m/s, %RV, °C (90° knikbaar)
Draadloze communicatie tussen de meetvoelers en Smartphone!
NIEUW!Ventilatie en Binnenklimaat
meten m.b.v. een Smartphone!
Bezoek onze stand tijdens het Totaal OK congres en beurs!
NA
Innovatieve wandsystemen en wandafwerkingen
M-Wall heeft ook de juiste oplossingen voor: • Stootbescherming• Bed-achterwanden• Hoekbescherming
Renovatie & Nieuwbouw van:• Operatiekamers• Opdekruimten• Centrale Sterilisatie• Apotheken
hotfloor
FMT GEZONDHEIDSZORG20
veel belangstelling vOOr tweeDe tOtaal OK-cOngres
met initiatiefnemer en organisator Alex de Block
over het komende congres.
Alex de Block behoeft nauwelijks introductie. Al
tientallen jaren is hij in verschillende functies
actief in en voor OK’s. Sinds een kleine tien jaar
is hij werkzaam als zelfstandig OK-consultant.
Vanuit zijn visie dat het realiseren van een opti-
male OK een integrale benadering vereist, ont-
stond het idee om een congres te organiseren
waar deze integrale aanpak centraal staat. Het
congres dat in de zomer van 2017 plaatsvond
was een eclatant succes. Ook voor de editie van
2018 geldt dat de integrale aanpak het uitgang-
punt is. Eveneens geldt voor dit tweede congres
Operatiekamers zijn veelal de visite-
kaartjes van ziekenhuizen. Het zijn de
afdelingen waar wetenschap, veilig-
heid, complexe hoogwaardige technologie, logis-
tieke processen en hooggekwalificeerde deskun-
digheden samenkomen. Door de voortdurend
voortschrijdende technologie en de vaak daar-
mee samenhangende visie op hoe een optimale
OK eruit moet zien, is de behoefte aan “ken-
nisupdates” groot. Geen wonder dat het eerste
Totaal OK-congres in 2017 op veel belangstelling
mocht rekenen. Voor de editie die in juni 2018
plaatsvindt geldt eveneens dat de belangstelling
enorm is. Het thema “The OR goes VR ” draagt
hier zeker aan bij. FMT Gezondheidszorg sprak
12 juni 2018 wordt het tweede
Totaal OK-congres en beurs
gehouden. plaats van handeling
is, net als vorig jaar, jaarbeurs
Supernova.
Door: de redactie
Initiatiefnemer en organisator alex de block is ervan overtuigd dat de presentaties de nodige eye openers opleveren.
Modderkolk Industry & Healthcare Solutions
Oscar Arenz, 06-51611779
Nieuweweg 1436603 BL Wijchen
www.modderkolk.nl
Op uw OK complex alles onder controle met erkende partner Modderkolk• Dagelijksbeheerenonderhouddoorgekwalificeerdespecialisten• Prestatieverbeteringenbijtegenvallendformaatbeschermdgebied
Classificatie en Keuringen• OKcomplexValidatieenOKPrestatieclassificatievolgensdeactueleWIP
richtlijn2014/’16endeVCCN-RL07• CertificeringElektrischeinstallatievoormedischeruimtenvolgensNEN• Directeaanpakenher-metingbijafwijkingen
Operatiekamers en medische ruimten• Ontwerp,Realisatie,KwalificatievanMedische-ruimteneninstallaties
Uw
gek
wal
ifice
erde
par
tner
met
rugg
engr
aat!
hotfloor
FMT GEZONDHEIDSZORG22
komen diverse andere sprekers die o.a. ingaan op
baanbrekende technologieën en spraakmakende
projecten zoals de nieuwe OK’s van de St. Maar-
tenskliniek in Nijmegen en Tergooi in Hilver-
sum.’ <
ten en maken een belangrijk deel uit van de
presentaties. Ik ben ervan overtuigd dat voor
veel congresbezoekers de presentaties eye ope-
ners opleveren. VR en 3D zijn niet meer weg te
denken in ziekenhuizen, zeker niet als het over
OK’s gaat. Niettemin zijn er nog veel mensen die
de ongekende mogelijkheden van deze technolo-
gieën nog niet persoonlijk hebben kunnen erva-
ren. Het Totaal OK-congres is het eerste congres
wereldwijd dat op zo’n grote schaal dit mogelijk
maakt. Het congres levert dus een heuse wereld-
primeur op”.
Als locatie voor het Totaal OK-congres is bewust
gekozen voor Supernova in de Jaarbeurs te
Utrecht. Alex de Block: “In Supernova hebben
we te maken met een prachtige combinatie van
congreszaal en beursvloer. Bezoekers zijn of in
de congreszaal of in de lounge waar ze de bedrij-
ven beurs en de catering vinden. In totaal zijn er
5 congresuren en 5 uren voor contactmomenten
met bedrijven. Daar hebben we als organisatie
heel zorgvuldig naar gekeken. De participerende
bedrijven moeten een goed gevoel hebben over
hun deelname. Aan de andere kant moeten de
congresdeelnemers ervaren dat de presentaties
van bedrijven een heuse meerwaarde opleveren.
Ze moeten het interessant vinden om bij de
stands informatie te halen.”
COngresPrOgraMMaOver de het congresprogramma, met als dag-
voorzitter prof. ir. Peter G. Luscuere (TU Delft),
is Alex de Block zeer enthousiast. “Het is een
internationaal sprekersprogramma met allemaal
professionals die uitblinken op hun vakgebied.
Ik wil graag met naam Key-note speaker dr.
Rafael Grossman noemen, verbonden aan onder
andere Massachusetts Institute of Technology
(MIT). Hij is een internationaal gewaardeerde
gezondheidszorg futuroloog, innovator op het
gebied van medische technologie en chirurg. Hij
was de eerste chirurg die met Google Glass een
live operatie uitvoerde. Grossman is een visio-
nair die ervan overtuigd is dat met de huidige
nieuwe technologieën de gezondheidszorg grote
stappen vooruit kan maken. Naast Grossman
dat de organisatie op veel belangstelling kan
rekenen, zowel van congresbezoekers als van
bedrijven die zich presenteren op de beursvloer.
Vr en 3dOmdat Virtual Reality (VR) en 3D een steeds
grotere rol gaan spelen bij zowel de realisering
als bij het werken in de OK’s vormen deze nieu-
we technologieën een belangrijk thema in het
congresprogramma. Tijdens het Totaal OK-con-
gres beschikken alle naar verwachting 450 bezoe-
kers over een VR-bril, waarmee films tijdens de
presentaties in de virtuele realiteit bekeken kun-
nen worden. De brillen worden gehuurd van
‘Into Virtual’ uit Amsterdam, die hiervoor sa-
menwerkt met collega-bedrijven in andere Euro-
pese landen om het mogelijk te maken zoveel
brillen tegelijk op dit congres te kunnen aanbie-
den. Een 50-tal brillen wordt beschikbaar gesteld
door Samsung.
Volgens Alex de Block is deze kennismaking met
de virtuele realiteit een absolute meerwaarde.
“Bezoekers kunnen tijdens de presentaties echt
ervaren wat er komt kijken bij het ontwerpen,
bouwen, inrichten en in gebruik nemen van een
OK. Gelijktijdig kijken ze naar VR-films en zien
ze hoe in de virtuele realiteit bijvoorbeeld een-
voudig aanpassingen kunnen worden gemaakt
maar ook wat dit betekent voor de hedendaagse
chirurgie. De films duren elk circa 6 tot 7 minu-
in supernova hebben we te maken met een prachtige combinatie van congreszaal en beursvloer
rafael grossman, een internationaal gewaar-deerde gezondheidszorg futuroloog, innovator op het gebied van medische technologie en chirurg.
Sprekersprogramma:• Dr. Jan-Willem Berkelbach van der
Sprenkel, Neurochirurg, Associate professor, Universitair Medisch Centrum Utrecht.
• Dr. Rafael J. Grossmann, Surgeon, Educator and Healthcare Futurist, Exponential Medicine/Singularity University alumnus and faculty. Bangor ME, USA.
• Prof. Ir. Peter G. Luscuere, Dagvoorzitter, Inspired Ambitions / TU Delft.
• Dr. John R. Mangiardi, CEO, Optimus ISE, Zug, Switzerland.
• Frans Nieman, Itannex, Almelo.
• Ir. Jarno Nillesen, Architect/Senior Partner, Wiegerinck Architects, Arnhem.
• Prof. Dr. Marlies P. Schijven, Hoogleraar Chirurgie, Academisch Medisch Centrum / Universiteit van Amsterdam.
• Ir. Mike M.G.M. van der Heijden, Actiflow Building Physics (Experts in Fluid Dynamics), Breda.
• Ing. Theo Ypma, Business Unit Manager Workplace Infrastructure & Service, Dräger Nederland BV, Zoetermeer.
Het volledige sprekersprogramma en de mogelijkheid voor inschrijving kan men vinden op www.totaalok.org.
De efficiënte SPEED bedrijfsafwasautomaten
Alleenbij Miele
Bedrijfsafwasautomaten metverswatersysteem!• Kortste programmaduur 5 minuten• Efficiënte reiniging op twee beladingsniveau‘s• Geschikt voor twee korven 500 x 500 mm• Reiniging conform HACCP DIN 10512
Info: (0347) 37 88 84www.miele-professional.nl
www.mijnvaatwasserkiezen.nl
hotfloor
FMT GEZONDHEIDSZORG24
Operatie geslaagD, patiënt OverleDen(als gevOlg van een zieKenhuisinFectie)
keuzes maak je dan? Sneller schoonmaken, al-
leen de belangrijkste high-touchpunten aanpak-
ken, sneller desinfecteren? Maar die inwerktijd
dan? De patiënt laten wachten?
WIe OK Is, MOet snel én slIM zIJn!Dat laatste is zelden een optie en een worsteling
in veel ziekenhuizen. Als partner in infectiepre-
ventie zoeken wij daarom naar slimme oplossin-
gen om de performance continu te verbeteren,
binnen de kaders van de hectische OK-wereld.
Door een grondige analyse van OK-processen
helpen we deze te optimaliseren met bijvoor-
beeld andere werkwijzen, nieuwere methoden,
betere protocollen en werkinstructies of een
andere inrichting van dit proces. Een goede
OK-opleiding én coaching van de medewerkers
helpt om het vak slimmer en soms ook sneller
uit te voeren. Middels vormende trainingen
zorgen we er ook voor dat er sprake is van een
gedragen en duurzame gedragsverandering bij
medewerkers. Daarnaast innoveren we continu
op het gebied van reinigings- en desinfectietech-
niek door o.a. producten te ontwikkelen die
sneller desinfecteren en ready-to-use zijn
(Triple-T Alphades), zodat er minder hande-
lingen nodig zijn en er minder inwerktijd
noodzakelijk is.
Dit alles doen wij het liefst met het hele OK-
team, want schoon is van iedereen, niet alleen
van de schoonmaakmedewerker!
Neem contact op via:
+31 (0)45 - 573 88 88
www.alpheios.com <
infectiepreventiebeleid is van
levensbelang in ziekenhuizen.
jaarlijks sterven ca. 1.000 men-
sen voortijdig als gevolg van een
ziekenhuisinfectie. Op de OK, een
zeer kritische zone als het gaat
om infectiepreventie, is dit zeker
een hot topic.
Door: Alpheios
Hoe krijg ik het OK-productieproces en kwaliteitslevel in balans?
Infectiepreventie brengt op de OK regelma-
tig een zeer lastig spanningsveld met zich
mee. Enerzijds moet er productie gedraaid
worden, er is sprake van niet-geplande operaties
of er treden complicaties op, waardoor de plan-
ning anders loopt dan verwacht. Dit vraagt een
grote flexibiliteit van de ondersteunende proces-
sen rondom de patiënt.
KIezen Of delen?Een van deze processen is het schoonmaakpro-
ces. Tussen operaties door moet een OK gerei-
nigd en daar waar nodig gedesinfecteerd worden.
Na afloop dient een perfecte eindbeurt plaats te
vinden. Dit levert regelmatig dilemma’s op voor
de schoonmaker. “ik moet mijn protocol volgen,
maar ik moet de OK uit, want de volgende pa-
tiënt ligt te wachten”. “Er komt een spoedopera-
tie aan, maar de OK is nog niet gereed”. Welke
FMT GEZONDHEIDSZORG 25
aLLe LaNdeLijKe eheaLTh-iNiTiaTieveN ONdeR ééN daK
TaaLpROBLeMeN iN de WachTKaMeR dOOR TOLKeNapp
FORBO iNTROduceeRT LOSLeg viNyL vOOR RaZeNdSNeLLe ReNOvaTieS ZORgOMgeviNgeN
Onlangs opende burgemeester Lenferink in het bijzijn van ruim 400 gasten het Nationaal eHealth Living Lab, NeLL genoemd. In het NeLL wil het Leids Universitair Medisch Cen-trum (LUMC) alle landelijke eHealth-initiatie-ven samenbrengen. Diverse belangenbehartigers uit het werkveld hielden in het LUMC een pleidooi voor het belang van dit initiatief en gingen met elkaar in gesprek.
> lees verder op www.fmtgezondheidszorg.nl <
Taalbarrières tussen zorgverlener en anderstalige patiënten worden binnen 40 seconden doorbroken met de nieuwe tolken-app van Livewords. De app, Livewords GO genaamd, biedt dag en nacht directe verbinding met professionele tolken die in 144 talen de juiste boodschap kunnen overbrengen. Mede door de instroom van vluchtelingen, komen taalproblemen in de spreek-kamer regelmatig voor. Uit onderzoek van het Nederlands insti-tuut voor onderzoek van de gezondheidszorg (NIVEL) blijkt dat bij 16 procent van alle anderstaligen patiënten de inzet van een tolk noodzakelijk is, terwijl dit maar bij 5 procent van de gevallen gebeurt. > het volledige artikel leest u op www.fmtgezondheidszorg.nl <
Forbo Flooring lanceert deze maand Sarlon Modul’Up, een nieuwe collectie losleg vinyl in banen, voor vliegensvlugge transformaties of renovaties van bijvoorbeeld zorgcentra. Sarlon wordt zo op de vlakke vloer gelegd en behoeft geen lijm, dubbelzijdig plakband of tackifier.
> lees verder op www.fmtgezondheidszorg.nl <
De zorg zit middenin een verregaande transitie. Deze verandering is ook noodza-kelijk gezien de vergrijzing en het tekort aan zorgpro-fessionals. Robotisering biedt kansen. Dat geldt zeker voor zorgrobot Paro. Om die reden organiseert Avans Hogeschool met Focal Meditech, Zuyder-land en Zuyd Hogeschool op 24 mei de 1e landelijke Paro-dag.
> lees verder op
www.fmtgezondheidszorg.nl <
eeRSTe LaNdeLijKe paRO-dag
KORT NieuWS
hotfloor
FMT GEZONDHEIDSZORG26
Op zOeK naar De iDeale OK
Recentelijk was ptg advies betrokken bij
de nieuwbouw van het OK-complex in
Tergooi in Hilversum, Amphia Zieken-
huis in Breda en Erasmus MC in Rotterdam. “In
zo’n geval kun je van scratch af aan bekijken wat
je erin wil hebben en hoe het gaat werken. Als je
zoals het Máxima Medisch Centrum in Veldho-
ven te maken hebt met deels nieuwbouw en
deels verbouw, zijn de mogelijkheden beperkter.
In beide gevallen kijken we naar de toekomstige
behoefte aan OK’s. Welke OK-capaciteit en welke
type OK’s – standaard of hybride – zijn gewenst?
Soms komt een ziekenhuis niet uit met de hui-
dige capaciteit en onderzoeken we of uitbreiding
rendabel is.”
slIM VOOrsOrterenBeide adviseurs signaleren twee lijnen in actuele
ontwikkelingen. “Ten eerste wat gebeurt er op
technologisch vlak en wat maakt dat mogelijk
voor het ontwerp van nieuwe OK’s? Een mooi
voorbeeld is de inzet van virtual reality om
medewerkers te laten beleven hoe een OK eruit-
ziet en hoe zij daar straks zullen werken.” Ook in
bestaande bouw moet rekening gehouden wor-
den met technologische vooruitgang. “Als een
OK in gebruik is, kunnen aanpassingen ingewik-
kelder zijn. Idealiter moet een OK na ingebruik-
name een aantal jaren mee kunnen. Hoewel niet
eenvoudig, is het van belang in de toekomst te
kijken en daar zo slim mogelijk op voor te sorte-
ren.”
Ten tweede zijn ook de werkprocessen continu
aan verandering onderhevig. “Technologie
maakt het in de toekomst mogelijk om operaties
te simuleren voor je deze daadwerkelijk doet. Zo
weet je meer over hoe je je patiënt moet voorbe-
reiden, wat je tijdens de operatie kunt tegenko-
men en welke nazorg je kunt leveren.” Ook de
toenemende hoeveelheid apparatuur in (hybri-
de) OK’s heeft gevolgen voor het ontwerp van
een OK. “Je moet zorgen dat alle apparatuur erin
past en dat medewerkers er goed mee kunnen
Wilma Terwel en corina Schols,
beiden partners bij ptg advies
in amersfoort, ondersteunen
ziekenhuizen bij conceptontwik-
keling en begeleiden hen tijdens
het ontwerp van hun huisvesting.
in geval van nieuw- en/of verbouw
van een OK-complex wordt in
samenspraak met organisatie en
gebruikers een visie ontwikkeld
op de toekomstige behoeften en
het OK-complex dat daar bij past.
Welke actuele vraagstukken zien
zij in hun adviespraktijk?
beeld van de OK-gang van het Máxima Medisch Centrum, (foto: egM architecten).
Door: Wilma Schreiber
Groter is niet altijd beter
Steeds vaker worden 3D-ontwerpen ingezet om
gebruikers een goed beeld te geven. “3D zal zeker
een vlucht gaan nemen. Wij zijn gewend om
tekeningen in 2D te lezen, gebruikers niet en dan
helpt 3D heel erg. Tijdens een open dag in Ter-
gooi had de architect 360 graden 3D-beelden
gemaakt van een patiëntenkamer en een spreek-
onderzoekkamer. Die konden mensen downloa-
den op hun telefoon en dan de hele kamer bekij-
ken.”
Gevraagd naar hun advies voor ziekenhuizen die
staan voor nieuwbouw van OK’s, stellen Schols
en Terwel: “Maak OK’s niet te klein zodat je de
apparatuur goed kwijt kunt. Met 50 vierkante
meter kun je veel van de ontwikkelingen aan,
hybride OK’s – elk topklinisch en academisch
ziekenhuis richt momenteel minstens een of
twee grotere OK’s in voor hybride ingrepen,
robotica, etc. – uitgezonderd. En ga bij een aan-
tal collega’s kijken. Je zou verwachten dat de
werkwijze in OK’s gestandaardiseerd is, maar dat
is niet zo. Je hoeft niet alles over te nemen, maar
je kunt er wel iets van leren. Maak de OK’s
bouwkundig verder zo uniform mogelijk, zodat
medewerkers blindelings hun weg kunnen vin-
den. Dan ben je flexibel en kan er over een paar
jaar indien nodig een ander specialisme gebruik
van maken.”
VerbIndIng OKBij ontwerpen voor een geheel nieuw ziekenhuis
leggen Terwel en Schols altijd een verbinding
tussen het OK-centrum en afdelingen die direct
met de OK’s te maken hebben, zoals de CSA.
“We kijken naar de logistiek van het instrumen-
tarium. En, belangrijker, naar het patiëntenpro-
ces. Hoe slim is het om mensen de nacht voor de
ingreep op te nemen op de verpleegafdeling, hen
dan met bed en al te verslepen naar de OK en
daarna weer terug te brengen naar de verpleeg-
afdeling? Is het niet handiger als zij zich direct
bij de OK melden, zelf in bed gaan liggen en dat
hun koffer alvast naar hun kamer gaat? Wij
onderzoeken steeds vaker of dit ruimtelijk te
integreren is. Op die manier heeft de chirurg als
het operatieprogramma begint, altijd patiënten
bij de hand.” <
tieverpleegkundige de verdoving kan geven,
kunnen dergelijke ingrepen buiten de OK plaats-
vinden. Dat zorgt voor een neerwaartse druk op
het aantal OK-ingrepen, waar de complexere
operaties die druk juist opvoeren.” Het is sowie-
so opportuun om de beschikbare OK-tijd goed
te gebruiken, gezien de kostbare apparatuur.
Toch komt bedrijfstijdverlenging maar beperkt
voor, aldus Schols en Terwel. “De druk is kenne-
lijk niet zo hoog dat dit noodzakelijk is. De OK
is onderdeel van een keten aan benodigde capa-
citeiten. Wanneer de OK langer opereert, komt
er meer druk op de beddencapaciteit en creëer je
wellicht daar een capaciteitsprobleem. Bij dit
soort vraagstukken analyseren wij dan ook de
gehele productieketen.”
Ziekenhuizen die zich richten op hoog volume,
laag complexe ingrepen, zijn voor complexe
ingrepen aangewezen op samenwerking met
collega-ziekenhuizen. “Toch heb je wel een be-
paald volume aan ingrepen nodig om je kennis
en ervaring op peil te houden, plus mensen die
de juiste diagnose weten te stellen. Dus ook
streekziekenhuizen zullen in de toekomst een
OK-complex in de lucht houden, mede ook om
specialisten te behouden.” Een andere ontwikke-
ling die Schols en Terwel verwachten, kan even-
eens impact hebben op het benodigde aantal
OK’s. “De richtlijnen voor OK’s, die al flink
scherp zijn, worden mogelijk nog wat strenger.
Hetzelfde geldt voor de richtlijnen voor de lucht-
behandeling binnen OK’s.”
3d OntWerPenBij de conceptontwikkeling en het ontwerp van
een nieuw OK-complex of verbouwing van een
bestaand complex, kijkt ptg advies naar de con-
sequenties voor de aantallen en typen OK’s. “En
ook naar wat dit betekent voor de werkproces-
sen, de logistiek en de opstelling van de appara-
tuur. Deze bevindingen bundelen we in een
functioneel en ruimtelijk programma van eisen
dat de architect gebruikt als basis voor het ont-
werp. Tijdens het project begeleiden we de archi-
tect en toetsen we met de gebruikers of de pro-
cessen binnen het ontwerp zijn te realiseren.”
werken. Apparatuur wordt weer wat compacter,
dat biedt meer mogelijkheden. OK’s zullen de
komende jaren dan ook niet veel in omvang
toenemen.”
bedrIJfstIJdVerlengIng?Nu operaties complexer en langer worden, is
veelal meer OK-tijd nodig en daardoor soms ook
meer OK’s. “Tegelijkertijd worden andere ingre-
pen, zoals ingrepen onder sedatie, juist simpeler
en kun je je afvragen of die wel in een OK-om-
geving moeten worden uitgevoerd. Als een seda-
FMT GEZONDHEIDSZORG 27
“3d-ontwerpen zal zeker een vlucht gaan nemen”, aldus Corina schols, partner ptg advies.
Wilma terwel, partner ptg advies: “OK’s zullen de komende jaren niet veel in omvang toenemen.”
Steeds vaker worden 3d-ontwerpen ingezet
om complexe situaties te verhelderen
innovatie
FMT GEZONDHEIDSZORG28
Orcam myeye laat blinDen en slechtzienDen weer zelF lezen
en lezen realtime de tekst voor die u aanwijst:
vakliteratuur, kranten, boeken, restaurantme-
nu’s, etiketten op producten, tekst op informa-
tieborden en bankbiljetten. Zelfs de digitale tekst
op het scherm van een computer of smartphone.
Ook kunnen producten in de supermarkt aan de
hand van de streepjescode herkend worden of
gezichten herkend.
Naast de reeds bestaande functionaliteiten, is de
next-generation OrCam MyEye 2.0-device op
veel vlakken verder geïnnoveerd:
- Draadloze head unit;
- Uitermate klein formaat – weegt slechts 22,5
gram;
- Kan verder zien, leest kleinere tekst, werkt ook
in volledige duisternis door ingebouwde
verlichting;
- Automatische software updates via het door
de gebruiker gekozen wifikanaal;
- Beschikbaar in vele talen, waaronder uiteraard
het Nederlands.
“Het is onze missie om blinden, slechtzienden en
mensen met leesproblemen, zoals dyslexie of
vermoeidheid bij het lezen, te helpen studeren,
werken en leven met een hoge mate van onaf-
hankelijkheid”, aldus Ziv Aviram, medeoprichter,
topman en CEO van OrCam. “We willen de
levenskwaliteit en onafhankelijkheid van onze
gebruikers verbeteren waar mogelijk. Daarom
gaan we bij OrCam door met het verder innove-
ren van onze baanbrekende technologie voor
kunstmatig zicht. We willen mensen echt hel-
pen.”
baanbreKende teCHnOlOgIeDe OrCam MyEye 2.0 is draadloos, lichtgewicht
en compact, net zo klein als een vinger. Het
apparaat leest gedrukte en digitale tekst meteen
voor: kranten, boeken, menukaarten, straatbor-
den, productetiketten en het scherm van compu-
ters en smartphones. Ook gezichten kunnen
worden herkend door de OrCam MyEye 2.0. De
identificatie van consumentenproducten, kleu-
ren en bankbiljetten geeft een grote mate van
onafhankelijkheid. De OrCam MyEye 2.0 maakt
gebruik van baanbrekende ondersteunende
technologie en is het resultaat van intensieve
Research & Development door hele vakkundige
professionals op het gebied van computer vision
en machine learning. Dankzij deze vernieuwende
technologie heeft de OrCam MyEye 2.0 dan ook
niet voor niets tijdens de CES 2018 de Innova-
tion Award in de categorie Accessible Tech ge-
wonnen en de Last Gadget Standing gewonnen.
Professor Amnon Shashua, medeoprichter,
voorzitter en CTO: “Duizenden mensen over de
hele wereld gebruiken nu de technologie van
OrCam in hun dagelijkse leven voor werk, studie
en vrije tijd. Met de tweede generatie OrCam
MyEye 2.0 zijn er nog vele duizenden anderen
die het revolutionaire apparaat kunnen gaan
gebruiken.”
Volgens de Wereldgezondheidsorganisatie is
meer dan 3 procent van de wereldbevolking
blind of slechtziend. Uit een recente enquête
onder de Amerikaanse bevolking bleek dat bijna
7,5 miljoen Amerikanen kampen met een visuele
beperking. Volgens het Amerikaanse National
Eye Institute van de National Institutes of Health
zijn er in 2050 in de Verenigde Staten meer dan 8
miljoen blinden en slechtzienden. In Nederland
zijn er ongeveer 345.000 blinden en slechtzien-
den, maar dit aantal stijgt helaas. In 2020 zullen
er naar schatting zo’n 380.000 mensen met een
visuele beperking zijn (bron: Bartiméus). <
De OrCam MyEye’s 2.0 reageert intuïtief
op simpele handgebaren en heeft
daarnaast ook een touch bar aan de
zijkant van het device. Met de OrCam MyEye 2.0
kan op grotere afstand gezien worden en kleinere
tekst gelezen. En dat zelfs in volledige duisternis
dankzij de ingebouwde ledverlichting, die auto-
matisch aangaat als het donker is.
“Met de OrCam MyEye ben ik in staat om zelf
vakliteratuur te lezen in plaats van dat deze
voorgelezen wordt of dat ik deze in braille lees.
Dit geeft mij als zelfstandig ondernemer heel
veel vrijheid en onafhankelijkheid. Ik ben zelfs
van plan om groepstherapie te gaan geven. Met
behulp van de OrCam MyEye kan ik namelijk
heel eenvoudig de gezichten herkennen van mijn
cliënten in plaats van dat ik alleen op mijn ge-
hoor afga; iets dat heel vermoeiend is. Ik kan
mijn energie dus weer steken in mijn vak!” aldus
Lidwien Cornelissen, psychotherapeute.
Alle hulpmiddelen van OrCam Technologies zijn
licht van gewicht, hebben een compact design en
zijn ideaal voor gebruik tijdens het werk, thuis of
onderweg. De devices maken heel snel een foto
de Orcam Myeye leest gedrukte en
digitale tekst realtime voor, denk
aan kranten, boeken, menukaar-
ten, straatborden, geldbiljetten,
productetiketten en het scherm
van computers en smartphones.
Ook gezichten kunnen worden
herkend.
Door: de redactie
FMT GEZONDHEIDSZORG 29
pReveNTie vaN deMeNTie heB je ZeLF iN de haNd’ MeT de MijNBReiNcOach-app
MOTORiSch haRNaS vaN Tu deLFT LaaT MeNSeN MeT dWaRSLaeSie WeeR LOpeN
OudeReN ONTWiKKeLeN ‘MeeTLaT’ WONeN, WeLZijN eN ZORg
Onlangs is de MijnBreincoach-app gelanceerd. De digitale tool, ontwikkeld door het Alzhei-mer Centrum Limburg, is erop gericht om de hersenen gezond en vitaal te houden en op die manier het dementie-risico op latere leeftijd te verkleinen. “We moeten niet wachten op het moment dat we wellicht ooit hét middel tegen Alzheimer vinden”, stelt dr. Sebastian Köhler, een van de initiatiefnemers namens het Maas-tricht UMC+.
Studenten van Project MARCH (TU Delft) presenteerden onlangs het ontwerp van een nieuw exoskelet, de MARCH III. Dit moto-rische harnas, ontwikkeld met de nieuwste techniek en robotica, maakt het voor mensen met een dwarslaesie mogelijk weer (op) te staan en te lopen. Het nieuwe ontwerp bevat verbeteringen die de alledaagse bruikbaarheid van het exoskelet vergroten en de gebruiker daardoor meer vrijheid geven. Het exoskelet wordt in de komende weken door de studenten zelf geproduceerd en is naar verwachting eind mei gereed voor de eerste fysieke tests.
> het volledige artikel leest u op www.projectmarch.nll <
Wat vinden ouderen zelf belangrijk als het gaat over wonen, welzijn en zorg? Wat zijn nou écht waardevolle verbeteringen? Niemand kan deze vragen beter beantwoorden dan ouderen zelf. Daarom stelden ouderen van BeterOud aandachtspunten op en toetsten zij verbeter-projecten. De uitkomsten zijn vastgelegd in een toetsingskader, oftewel: ‘de meetlat van de ouderen’.
NEXUS Nederland intro-duceert zijn nieuwe web-based applicatieportfolio START! voor de geestelijke gezondheidszorg (GGZ). Met de applicaties krijgen zorgaanbieders en hun onderaannemers geïnte-greerde toegang tot de zor-ginformatie en functiona-liteiten die passen bij hun werkproces – aangeboden vanuit de zorgaanbieder of de cloud. Hiermee komt NEXUS tegemoet aan de behoefte van betrokken stakeholders in de zorg aan toegang tot, en uitwisseling van gegevens.
> lees verder op
www.fmtgezondheidszorg.nl <
NeXuS iNTROduceeRT WeBBaSed appLicaTie-pORTFOLiO vOOR ggZ
KORT NieuWS
> lees verder op www.mijnbreincoach.eu <
> lees verder op www.fmtgezondheidszorg.nl <
hot floor
FMT GEZONDHEIDSZORG30
Door: Wilma Schreiber
Dit jaar verrijst een nieuw internationaal opleidingscentrum voor chirurgen, medisch specialisten en ander medisch personeel. Voor het realiseren van dit nieuwe hightech centrum werken VUmc en AMC nauw samen met het Amerikaanse medisch technologiebedrijf Stryker, dat als partner medische apparatuur en instrumenten levert voor de OK’s. Doel: met behulp van simulatoren, virtual reality en kunstmatige intelligentie wereldwijd de kwaliteit van de zorg verder verhogen en opleidingskosten verlagen.
amsterdam skills centrea NeW Way OF LeaRNiNg
Het Amsterdam Skills Centre (ASC)
beslaat zo’n 3.700 vierkante meter en
wordt gerealiseerd op het terrein van
het AMC in Amsterdam-Zuidoost. Naast twaalf
OK’s en een tiental simulatoren beschikt het
ASC - dat naar verwachting november dit jaar
zijn deuren opent - over onderwijsfaciliteiten,
trainingslaboratoria, kantoorruimtes, twee Stry-
ker productshowrooms, ontvangst- en horeca-
ruimten. Een deel wordt casco opgeleverd voor
toekomstige uitbreiding.
De oprichting is mede te danken aan de inten-
sieve samenwerking tussen AMC en VUmc, die
7 juni 2018 bestuurlijk gaan fuseren. Professor
Jaap Bonjer, hoofd afdeling Heelkunde bij het
VUmc, is trekker van het project en tevens CEO
van het Amsterdam Skills Centre. “De alliantie
van AMC en VUmc plaatst ons in de top vijf van
de universitaire medische centra in Europa.”
zOrgKOsten bePerKenEen van de redenen voor dit initiatief is het feit
dat de huidige opleiding tot medisch specialist
doorgaans veertien tot achttien jaar in beslag
neemt. “Ter vergelijking: een Chinook-helikopter
leren besturen kost slechts vier jaar. Waarom
artist’s impression van het nieuwe amsterdam skills Centre.
FMT GEZONDHEIDSZORG 31
teel het meest belangwekkende project van Stry-
ker wereldwijd. We willen bijdragen aan het
elimineren van onnodige kosten en investeren
daarom in kwaliteit en goede technologie.” Stry-
ker voorziet het ASC van benodigde medische
apparatuur en instrumenten. “Een uniek project
waar al onze divisies bij betrokken zijn.”
Daarnaast werken VUmc en AMC samen met
bedrijven gespecialiseerd in added reality (vir-
tual reality (VR)/augmented reality (AR)) en
haptics (perceptie van gevoel), zoals Moog
(voorheen Fokker) in Nieuw-Vennep dat simula-
toren levert. “Moog heeft een medische simulatie
ontwikkeld voor tandartsen en een simulator
voor het verrichten van staaroperaties. De oogsi-
mulator kent circa twintig scenario’s. De ver-
wachting is dat het mogelijk zal zijn om met
deze simulator in drie maanden een staaropera-
tie aan te leren”, vertelt Bonjer. Daarnaast wijst
Stuart Silk op de meerwaarde van actief leren.
“Uit onderzoek blijkt dat als je alleen luistert, je
slechts 5% van de lesstof onthoudt. Als je een
taak uitvoert is dat 75% en als je samen leert
zelfs 90%. Dat is de basis van het nieuwe leren.
Herhaling van handelingen helpt fouten voorko-
men.” Naast Stryker en Moog werken VUmc en
AMC samen met Orzone en Touch Surgery.
KOrt CUrrICUlUMAMC, VUmc en Stryker voelen een gedeelde
sociale verantwoordelijkheid voor het feit dat
twee derde van de wereldbevolking – 5 miljard
mensen – geen toegang heeft tot de meest basale
zorg. “Hier willen wij verandering in brengen.
Het gaat hierbij om het uitvoeren van een kei-
zersnede, buikoperaties om een ontstoken blin-
dedarm te verwijderen, liesbreukoperaties en het
behandelen van gebroken ledematen. Jaarlijks
zouden 143 miljoen extra operaties nodig zijn.
Daarom willen we binnen het ASC een kort
curriculum voor basischirurgie en anesthesiolo-
gie aanbieden. Met de beste digitale tools kun je
dan hopelijk volstaan met een veel kortere oplei-
ding”, stellen Bonjer en Silk. <
operaties en hartkatheterisatie. Het is belangrijk
om moeilijke situaties te oefenen met het hele
team. Daarom is dit centrum niet alleen bedoeld
voor chirurgen, maar ook voor anesthesiologen,
OK-assistenten, longartsen en cardiologen.
Kortom, allen die interventies uitvoeren”, ver-
klaart hij. Amsterdam is de ideale plek voor het
ASC. “Centraal in Europa en op een kwartier
reizen van Schiphol. Daarbij komt dat de medi-
sche opleidingen en gezondheidszorg in ons land
tot de beste ter wereld behoort.”
sHare Of MIndDeze uitgangspunten van kostenbeperking en
training off the job sluiten naadloos aan bij de
missie van Stryker: ‘Together with our customers
we are driven to make healthcare better’. Dit
bedrijf met 34.000 medewerkers wereldwijd
richt zich op medische (operatie)technologie,
orthopedie en neurotechnologie. “Hiervoor
bedienen we medici en met name chirurgen met
producten en diensten, waaronder opleiding, die
het verschil maken. Voor innovatie en R&D
werken we graag samen met opinion leaders in
de medische wereld, zoals Bonjer”, stelt Stuart
Silk, President Stryker EMEA & Latin America
en Stryker European Operations (gevestigd in
Amsterdam). Het inlijven van startups is een
andere manier om te innoveren binnen Stryker,
dat in het kader van globalisering in Europa wil
groeien. “Dit niet alleen door share of wallet,
maar vooral door share of mind. Het partner-
ship in het Amsterdam Skills Centre is momen-
kunnen we niet net als piloten trainen in simula-
toren en zo sneller leren opereren?”, betoogt
Bonjer. “De zorg wordt steeds complexer en
daarmee duurder. Dat geldt voor gebruikte
methoden – een clip om een hartklep te laten
sluiten, werkt goed maar kost 25.000 euro – en
ook voor de uitrusting. Hybride OK’s hebben
inmiddels veel weg van een ruimtestation. Slim-
mer en sneller leren, helpt de opleidingsduur en
de zorgkosten te beperken. Daarvoor moeten
zorgprofessionals net als piloten overstappen van
training on the job naar training off the job. Dat
vergt een grote omschakeling.”
Eerder al zette Bonjer skills centers op in Rotter-
dam en Nova Scotia (Canada). “Het is waardevol
om zonder tijdsdruk, in een omgeving zonder
patiënten waar je fouten mag maken, je oplei-
ding te kunnen volgen. Ons werk is door de
jaren heen ingrijpend veranderd, denk aan kijk-
“We willen bijdragen aan het elimineren van onnodige
kosten en investeren daarom in kwaliteit en goede technologie”
Ondertekening van de samenwerkingsovereenkomst: (v.l.n.r.) Jaap bonjer (VUmc), stuart silk (stry-ker) en Jan de Wolde (aMC).
Met een simulator is het naar verwachting mogelijk om in drie maanden een staaroperatie aan te leren.
deelnemers van de workshop ontvangen het
boek gratis (winkelwaarde €89,-).
Tijdens de workshop “Besmettingspreventie;
ontwerp, beheer en onderhoud van risicovolle
afdelingen en ruimtes in de gezondheidszorg”
kunt u kennismaken met de integrale benade-
ring van preventie; van ontwerp tot en met het
gebruik van alle risicovolle afdelingen en ruim-
tes. Tijdens de workshop gaan diverse deskundi-
gen van zorginstellingen, kennisorganisaties en
bedrijven, uitgebreid in op de invloed van de in
De frequentie en de gevolgen van zie-
kenhuisbesmettingen blijken in de
praktijk veel groter dan vaak wordt
aangenomen. Behalve dat infecties door zieken-
huisbesmettingen vervelend en risicovol zijn
voor de patiënt, werken ze ook kostenverhogend
(extra ligdagen, heroperaties en extra medicatie).
Zorginstellingen kennen aan besmettingspreven-
tiepreventie uiteraard een hoge prioriteit toe.
Toch bestaat er op dit terrein nog de nodige
onbekendheid. FMT Academy organiseert daar-
om in samenwerking met een groot aantal des-
kundigen op 28 juni een workshop met als the-
ma “Besmettingspreventie; ontwerp, bouw,
beheer en onderhoud van risicovolle afdelingen
en ruimtes in de gezondheidszorg”.
bOeK als basIsTijdens de presentaties wordt onder andere
ingegaan op aspecten als microbiologie, valida-
tie, ziektekosten en management. Als basis voor
de workshop dient het boek “Besmettingspre-
ventie in de gezondheidszorg” van Hugo Huis-
kamp. In dit boek valt te lezen op welke wijze
aan de wettelijke zorgplicht wordt voldaan op
het gebied van besmettingspreventie. In het boek
wordt een pleidooi gehouden om de secundaire
zorgkwaliteit in de zorg om te zetten naar het
(industriële) principe van risicoanalyse. Tevens
worden er meer besmettingen genoemd waarte-
gen opgetreden zou moeten worden, te weten
endotoxine, neuro-/mycotoxine alsmede bioche-
mische wondvervuilingen.
Dit boek zou wel eens een standaardwerk voor
zorginstellingen kunnen worden voor hun acti-
viteiten in relatie tot besmettingspreventie. Alle
het boek geschetste methodiek op ontwerp,
realisatie, oplevering, beheer en onderhoud van
alle steriele of semi-steriele ruimten zoals opera-
tieafdelingen, recovery, IC, isolatiekamers, CSA’s
en speciale laboratoria. <
veiligheid
FMT GEZONDHEIDSZORG32
Fmt Organiseert wOrKshOp Over besmettings-preventie in risicOvOlle ruimtes
Door: FMT Academy
Programma Het thema zal vanuit verschillende invals-hoeken worden belicht door deskundigen op het gebied van management, microbio-logie, ontwerp, beheer en validatie. Het programma begint om 13.00 uur en duurt tot circa 18.00 uur. De definitieve invulling van het programma leest u bin-nenkort op onze website: www.fmtge-zondheidszorg.nl.
Doelgroep Ontwerpers, ondernemers, gebruikers, beheerders, toezichthouders en manage-ment van risicovolle afdelingen en ruimtes.
Datum en Plaats 28 juni 2018, Technische Universiteit Eindhoven, in de theaterzaal van “De Zwarte Doos’. Adres: Den Dolech 2, 5612 AZ in Eindhoven. Bij de locatie is voldoende parkeergelegenheid. De locatie is op loopafstand van het NS Station Eindhoven Centraal.
Kosten van deelnemen Deelname aan de workshop kost € 325, incl. BTW.Deelnemers ontvangen na afloop het boek “Besmettingspreventie in de Zorg”.
Aanmelden kan via [email protected].
Over de auteur van “Besmettingspreven-tie in de gezondheidszorg” De auteur Hugo Huiskamp begon zijn loopbaan als scheepswerktuigkundige. Na diverse omzwervingen als projectleider in de chemie (o.a. initiatie van de HACCP), de biotechnologie (o.a. validatietechno-logie) en de voedingsmiddelenindustrie (optimalisatie van de HACCP) startte hij in 1992 met het meten en adviseren ten aanzien van schone ruimten in o.a. de ge-zondheidzorg. In deze periode was Hugo Huiskamp tevens docent bij de organisatie Center for Professional Advancement (CFPA) voor de cursussen Preventive & Effective Maintenance en tevens Advan-ced Cleanroom Technology.
Vanaf 1992 tot 2017 heeft Huiskamp zich verder ontwikkeld in kwaliteitsverbeterin-gen in de gezondheidzorg. Zo initieerde hij in 1996 onder auspiciën van de Vereni-ging Contamination Control Nederland de Cleanroom gedragscursus (VCCN-GCG).Vanaf 2006 is de cleanroom- en operatie-kamertechniek (VCCN-CTC) toegevoegd en vanaf 2009 is hij ook hoofddocent van de operatiekamer-gedragscursus (VCCN-OGC). Bovendien geeft hij trainingen kwalificatietechnologie bij diverse instal-latie- en ingenieursbureaus. Verder heeft Huiskamp zitting gehad in de adviescommissie Steriliseren en Steriliteit, is hij ondersteunend geweest voor de Werkgroep Infectie Preventie (WIP) als-mede stuurgroeplid Beheersplan Luchtbe-handeling voor de Operatieafdeling en de bekende Richtlijn 7.
FMT GEZONDHEIDSZORG 33
veiligheid
een DuiDelijKe nOrm vOOr Klinisch OnDerzOeK met meDische hulpmiDDelen
teveel af te wijken van eisen binnen grote regule-
ringsinstanties (FDA, Japan) om algemeen geac-
cepteerd te worden.
aCCePtatIe Van de nOrMIn de jaren na 2003 is met onder andere verte-
genwoordigers van alle grote reguleringsinstan-
ties, de norm aangepast. Dit leidde uiteindelijk
tot een versie uit 2011 welke vrijwel over de hele
wereld is geaccepteerd. Dit betekent dat als klini-
sche data is verzameld volgens de eisen van deze
norm, de gegevens in principe overal ter wereld
gebruikt kunnen worden ter ondersteuning van
een markttoelating, of als bevestiging dat een
medisch hulpmiddel veilig is en werkzaam blijkt,
ook nadat een medisch hulpmiddel op een
markt is gebracht.
Aangezien de versie uit 2011 zo algemeen geac-
cepteerd is, werd het een uitdaging om een nog
betere versie te ontwikkelen. Hieraan wordt
gewerkt sinds 2014 door een ISO-werkgroep.
Deze probeert de norm nog beter te maken
De eerdere versie bleek namelijk nog teveel open
voor interpretatie en de uitdaging was om meer
duidelijkheid te verschaffen. Er wordt gewerkt
aan een conceptversie die begin 2017 is geaccep-
teerd als zogenaamde ‘Working Draft’. Vervol-
gens zijn er verschillende stem- en terugkoppe-
lingsrondes (geweest) die uiteindelijk moeten
leiden tot een publicatie in 2019 of 2020. De
huidige conceptversie heeft de status van een
Draft International Standard (DIS). Dat bete-
kent dat deze versie publiek beschikbaar is om
commentaar op in te dienen. Dit is tevens de
laatste mogelijkheid om inhoudelijk feedback te
geven op de nieuwe norm. Zodoende nodigt
NEN alle (mogelijk) belanghebbende partijen
die interesse hebben in dit concept contact op te
nemen. Tevens zijn partijen welkom om deel te
nemen aan de open vergadering.
VersCHIllen tUssen de 2011 en deze dIs-VersIeDe DIS-versie uit 2018 heeft dezelfde elementen
als de norm uit 2011 versie, maar gaat dieper in
op bepaalde aspecten, met als doel de sponsor
van een klinische studie meer duidelijkheid te
verschaffen, zonder de normeisen te verzwaren.
Daarnaast is de standaard ook weer in lijn ge-
bracht met nieuwe regelgeving omtrent Data
Privacy en de EU Medical Device Regulation. Dit
leidde tot bijna een verdubbeling van de grootte
van het document
UItnOdIgIng OPen VergaderIng nOrMCOMMIssIe KlInIsCH OnderzOeK De Nederlandse normcommissie voor Klinisch
Onderzoek, welke is samengesteld uit vertegen-
woordigers van verschillende bedrijven en in-
stanties, biedt andere Nederlandse betrokken
marktpartijen nu de mogelijkheid om directe
terugkoppeling/feedback op de conceptnorm te
geven. NEN organiseert daarom in juni een open
vergadering waarin de Nederlandse normcom-
missie de huidige ISO/DIS 14155-versie zal
toelichten en commentaren zullen worden be-
sproken. Alle geïnteresseerde partijen zijn geno-
digd om commentaar in te dienen en aanwezig
te zijn bij de open vergadering van de Neder-
landse normcommissie voor Klinisch Onderzoek
in de zomer bij NEN.
COntaCt en InfOrMatIeHeeft u belang bij een heldere norm voor kli-
nisch onderzoek naar medische hulpmiddelen
en wilt u graag commentaar indienen op het
normontwerp ISO/DIS 14155 of de open verga-
dering bijwonen? Neem dan contact op met
NEN, mevr. Lieke van Nierop,
e-mail: [email protected]. <
Binnenkort verschijnt het concept van
deze norm voor publiek commentaar.
De Nederlandse normcommissie voor
Klinisch Onderzoek nodigt alle Nederlandse
partijen die met deze norm te maken hebben uit
om hun reactie te geven op het concept en deel
te nemen aan de open vergadering bij NEN deze
zomer. Datum wordt binnenkort bekend ge-
maakt op de NEN-website.
De ISO 14155 omvat eisen voor het voeren van
een goede klinische praktijk (Good Clinical
Practice, GCP) voor het ontwerp, uitvoering,
opslag en rapportage van onderzoek met men-
sen ter evaluatie van de klinische werkzaamheid
of de effectiviteit en veiligheid van medische
hulpmiddelen. De principes van deze norm
gelden voor pre-markt klinisch onderzoek, maar
ook in post-marktonderzoek voor zover relevant
met het soort onderzoek en de eisen van natio-
nale wetgeving.
In het verre verleden heeft de branche voor
medische hulpmiddelen geprobeerd om de
farmaceutische ICH-richtlijnen aan te passen
voor klinisch onderzoek voor hun producten.
Door de grote verschillen tussen medicijnen en
medische hulpmiddelen (verscheidenheid aan
techniek, toepassingsprocedures, indicaties,
product/procedure-complicaties en leercurves),
was dit maar ten dele haalbaar. Om aan de be-
hoefte van een wereldwijde onderzoeksrichtlijn
voor medische hulpmiddelen te voldoen, heeft
ISO in 2003 de internationale norm ISO 14155
gepubliceerd. Deze eerste versie bleek echter nog
Door: de redactie
de norm iSO 14155 is wereldwijd dé norm
voor het opzetten en uitvoeren van klinisch
onderzoek met medische hulpmiddelen. Neder-
landse experts hebben zich de afgelopen jaren
gezamenlijk ingezet om bij iSO te schrijven aan
een nieuwe versie van iSO 14155.de prikpen van een bloedglucosemeter valt ook onder de medische hulpmiddelen.
ict
FMT GEZONDHEIDSZORG34
Door: de redactie
Fulltime cmiO is cruciaal vOOr Kwaliteit van zOrg
stel je voor, je bent ciO van een multinational met zo’n
10.000 medewerkers die stuk voor stuk afhankelijk zijn
van data en de beschikbaarheid daarvan. zonder data
kunnen zij hun werk niet goed uitvoeren, en als zij hun
werk niet goed kunnen uitvoeren, maakt het bedrijf
onvoldoende winst en verliest het uiteindelijk steeds
meer marktaandeel. als ciO maak je daarom natuurlijk
het beschikbaar maken van die data een topprioriteit,
zodat alle werknemers hun werk kunnen doen – efficiënt
en foutloos.
Voor de meeste bedrijven is dit een her-
kenbare, dagelijkse gang van zaken.
Alleen stel nou dat we het niet over een
multinational hebben, maar over grote zieken-
huizen. En niet over bedrijfsdata, maar over
medische data. Dan zien we in de praktijk dat
een van de artsen de rol van “Chief Medical
Information Officer” erbij doet. En dat wil nog
wel eens knellen.
Hoe onwaarschijnlijk dit ook klinkt, het is de
realiteit bij veel Nederlandse ziekenhuizen op dit
moment. De ruim 70.000 ziekenhuisverpleeg-
kundigen die ons land telt, lopen dagelijks tegen
beperkingen aan met betrekking tot medische
informatieverwerking en –voorziening. Dit
terwijl zij deze informatie nodig hebben om hun
patiënten de juiste zorg te bieden. Denk aan het
raadplegen en vastleggen van de juiste vitale
waarden, zoals informatie over de hartslag,
temperatuur, bloeddruk en ademhaling die van
belang kan zijn bij het tijdig herkennen van
risico’s. Vaak wordt daar nog dagelijks pen en
papier bij gebruikt. En dat geeft risico’s op fou-
ten. Het begrip ‘foutloos werken’ heeft bij het
werken met mensenlevens natuurlijk een hele
andere lading.
Mario de lijster.
2. Opleidingen
Een ideale kandidaat om CMIO te worden is
bijvoorbeeld een arts met ervaring die zich
specialiseert in IT, of een ervaren IT-er die zich
wil verdiepen in de medische wereld. Iemand die
daarnaast de afweging kan maken dat een men-
senleven voor IT gaat maar zich ook realiseert
dat een mensenleven daar vaker wel dan niet
afhankelijk van is. Daarop moet je vervolgens
een beleid kunnen vormen en hiervoor kunnen
lobbyen richting bijvoorbeeld overheden.
Maar momenteel is de combinatie van IT-kennis
en medische kennis niet samen te vatten in een
bestaande opleiding. Idealiter zou er dus een
nieuwe opleiding komen die in deze behoefte
voorziet. Dat kan in de vorm van een post-mas-
ter, volgend op bijvoorbeeld een studie Genees-
kunde of een studie Master en Management in
ICT. Het ontwikkelen van een dergelijk oplei-
dingstraject is een eerste belangrijke stap en kan,
gesteund door de overheid, opgepakt worden
door samenwerkingen tussen ziekenhuizen en
universiteiten.
Voor succesvolle technologische vernieuwing in
de zorg is dringend behoefte aan gedreven pro-
fessionals die open staan voor nieuwe technolo-
gie, maar ook weten wat er binnen de zorgorga-
nisatie nodig is. Een fulltime CMIO is hiervoor
de enige juiste oplossing. <
implementatie - want hoge boetes en risico’s ten
opzichte van de patiëntveiligheid liggen anders
op de loer.
3. KlOOf tUssen It en zOrgVerlenersInherent aan hun opleiding bestaat er een kloof
tussen de IT- en zorgprofessional. IT’ers aan de
ene kant zijn expert op technisch vlak en zorg-
professionals zijn op hun beurt weer de in-
houdsdeskundigen. Voor het succesvol benutten
van data en het verbeteren van processen binnen
ziekenhuizen moeten inhoud en techniek samen
komen. Een CMIO kan bijvoorbeeld resultaten
beter interpreteren en hierbij het overzicht be-
waken om kennis bij elkaar te brengen.
Kortom, er liggen genoeg uitdagingen en taken
in het verschiet, die verregaande gevolgen kun-
nen hebben als ze niet door een dedicated func-
tionaris worden gedaan. Met een brugfunctie of
parttimefunctie zullen deze taken veel te veel tijd
in beslag nemen. Denk alleen al aan het ontwik-
kelen van een strategie, de implementatie ervan
en een gedegen trainingstraject.
Wat Is er nOdIg OM bInnen een zIeKenHUIs een fUlltIMe CMIO aan te stellen?
1. Draagvlak op boardniveau
De Raad van Bestuur en het voltallige manage-
mentteam dienen de urgentie en het belang van
deze functie in te zien en te erkennen. Men moet
zich realiseren dat een CMIO in deze nieuwe
functie een substantiële bijdrage levert aan be-
tere zorg, lagere kosten en hogere patiëntveilig-
heid en -tevredenheid. Gartner voorspelde en-
kele jaren geleden dat in 2020 de gemiddelde
levensverwachting met een half jaar verlengd
zou worden door het gebruik domotica en e-
health toepassingen. Als dat zo is, is een CMIO
dus in aanvulling op het team artsen een cruciale
functie binnen een ziekenhuis die mensenlevens
kan redden. Dat inzicht dient in de toplaag van
ziekenhuizen door te dringen.
CHIef MedICal InfOrMatIOn OffICer (CMIO)Nictiz pleitte onlangs voor het vaker aanstellen
van Chief Medical Information Officer (CMIO)
die een brugfunctie zou moeten vervullen tussen
ICT en gebruiker in het ziekenhuis. Maar met
alleen een brugfunctie kom je er niet. Sterker
nog, gezien het geringe aantal CMIO’s dat er
momenteel überhaupt is en het feit dat aan deze
functie gemiddeld nog geen halve fte wordt
toegekend, komen de kwaliteit van de zorg en de
financiële positie van het ziekenhuis mogelijk
onder druk te staan.
Ziekenhuizen die geen of onvoldoende ruimte
bieden voor een CMIO, lopen het risico gecon-
fronteerd te worden met de volgende uitdagin-
gen:
1. de zelf-geïnfOrMeerde PatIëntPatiënten zijn tegenwoordig gewend om op basis
van data hun eigen gezondheid te monitoren. Zij
informeren zichzelf via allerlei health-apps en
krijgen steeds meer zeggenschap over hun eigen
medische gegevens. Het is belangrijk dat ook
ziekenhuizen investeren in e-health, toeganke-
lijkheid van data en technologie om deze gege-
vens beschikbaar te maken voor verpleegkundi-
gen. Het is anders onvermijdelijk dat zij steeds
vaker een patiënt voor zich krijgen die beter op
de hoogte is van zijn eigen medische dossier dan
zij zelf. Dit kan zorgen voor een vertrouwens-
breuk tussen patiënt en verpleegkundige, wat
een hindernis kan vormen voor het verlenen van
de optimale zorg voor deze patiënt. Tevens kan
voor de verpleegkundige het gevoel hebben niet
voldoende geïnformeerd te zijn, invloed hebben
op de werkvreugde van de verpleegkundige. Met
de krappe arbeidsmarkt in de zorg is dit een
punt om rekening mee te houden.
2. Wet- en regelgeVIngWe kunnen er niet meer omheen: nog even en de
AVG (de nieuwe privacywet) en de MDR (nieu-
we regels voor medical devices) moeten volledig
worden toegepast. Dit vergt om te beginnen een
enorme berg aan werkzaamheden voor IT’ers.
Voor het inhoudelijke deel is het noodzakelijk
dat er iemand met diepgaande kennis van de
medische wereld verantwoordelijk is voor de
FMT GEZONDHEIDSZORG 35
‘draagvlak bij RvB en managementteam is
noodzakelijk’
‘foutloos werken’ heeft in de zorg een extra zware lading
veiligheid
FMT GEZONDHEIDSZORG36
FMT Academy workshop noodstroominstallaties
Ziekenhuis in Roermond (LZR) een calamiteit
met de noodstroomvoorziening voorgedaan.
Ondanks preventief onderhoud, uitgevoerd
volgens een nauwgezet gevolgd protocol, doet
zich een spanningsonderbreking voor waarbij
niet binnen de norm van 7 seconden nood-
stroom geleverd door het NSA aanwezig is.
Vragen van Sven Lamerichs aan de zaal:
Wie denkt dat hij zijn NSI goed voor elkaar
heeft? Nagenoeg iedereen.
Wie denkt dat een calamiteit nooit kan gebeu-
ren? Niemand.
We hebben dus een goede reden om stil te staan
bij ‘hoe te handelen als, al onze tests en voorzor-
gen ten spijt, een situatie optreedt waarbij de
stroomvoorziening van het ziekenhuis serieus
hapert’.
De gezichtspunten van waaruit het
noodstroombeleid tijdens de work-
shop werden belicht betroffen:
• Calamiteiten met noodstroominstallaties;
• Procedures en kwaliteitsborging van nood-
stroominstallaties;
• Ontwerp van noodstroominstallaties;
• Nieuwe ontwikkelingen en trends op het
gebied van noodstroominstallaties: waaronder
met name de Dynamische UPS.
een CalaMIteIt Met een nOOdstrOOMInstallatIeAls voorbeeld van een calamiteit met betrekking
tot een noodstroominstallatie, bespreekt Sven
Lamerichs, manager techniek, logistiek en veilig-
heid - Laurentius Ziekenhuis Roermond, de
volgende casus.
Op 21 oktober 2014 heeft zich in het Laurentius
voor zorginstellingen is de nood-
stroominstallatie, bij uitval van
het openbare elektriciteitsnet,
een vitaal onderdeel van de be-
drijfsvoering. tests en controles
van deze installatie zijn cruciaal,
evenals de procedures voor
communicatie tussen de technici,
verantwoordelijk bestuurders en
zorgafdelingen bij het zich
voordoen van calamiteiten.
28 februari j.l. organiseerde Fmt
academy een workshop over
noodstroominstallaties aan de
technische universiteit in
eindhoven. De workshop stond
onder voorzitterschap van
peter Karsman*
*) Peter Karsman is voormalig vice-voorzitter
van de NVTG, ex gedelegeerd opdrachtgever
Ziekenhuis Amstelland en manager
Facilitaire Zaken. Momenteel is hij directeur
van Karsman Advies.
Kiezen vOOr preFerente OF nOn-preFerente nOODstrOOm-installatie is cruciale vraag
Power Pro 2700 van Hitec.
FMT GEZONDHEIDSZORG 37
een groot deel van de stad.
In 2015 deed zich een zoutzuurlek uit een tank-
wagen op de A73 voor, waarbij de wind aanvan-
kelijk richting LZR stond.
In 2016 was er een brand in een kunststoffenfa-
briek in Roermond, waarbij roetdeeltjes tot op
het dak van het ziekenhuis terechtkwamen.
Al deze situaties die zich hebben voorgedaan zijn
intern geëvalueerd en ook met politie, brand-
weer, en GHOR.
Er is ten slotte gekozen voor een integraal model
van aanpak, technisch én organisatorisch, bij
crises/calamiteiten. Aanbevelingen, niet alleen
geïmplementeerd door het LZR, maar ook aan-
bevolen voor andere ziekenhuizen:
• Maak je niet volledig afhankelijk van techniek.
En investeer niet alleen in techniek, maar ook
in beheer ervan (kennis en expertise), en in
samenwerking met politie, brandweer, GHOR
en specifieke beheerpartners;
• Zorg voor een goede liaisonfunctie; en laat in
geval van crises/calamiteiten mensen alleen
die dingen doen die ze normaal ook doen.
Zorg in elk geval dat mensen voor hun crisis-
taken berekend zijn door training en oplei-
ding;
• Zorg voor overzicht en kennis van centrale
voorzieningen, centrale back-up/redundantie,
decentrale back-up /redundantie, overige
decentrale maatregelen in huis.
Probleemanalyse achteraf leert dat de oorzaak in
de PLC-batterij zat. De stuurstroomaccu’s geven
bij belasting maar 17V, in plaats van 24V. Onbe-
last geven ze wel 24V af. Dit ondanks het feit dat
de accu’s pas op de helft van hun levensduur van
5 jaren waren. Onduidelijk blijft hoe dit tot het
uitsignaal vanuit de energiecentrale kon leiden.
Het LZR heeft extern onderzoek laten doen door
TNO, om de situatie te evalueren. TNO conclu-
deert dat het niet opstarten van de NSI niet is
veroorzaakt door slecht of achterstallig onder-
houd, ontoereikende procedures of ondeskundig
personeel. De oorzaak was een accu met een
verborgen gebrek. De TNO-adviezen t.a.v. door
accu’s gevoede elektronische sturing van nood-
stroomvoorzieningen zijn nadien overgenomen
en geïmplementeerd. Tevens is iedere OK decen-
traal voorzien van een aparte UPS-installatie die
onafhankelijk en autonoom werkt.
Integrale aanPaK CalaMIteItenGer Biesmans, manager bedrijfsvoering FB -
Laurentius Ziekenhuis Roermond.
In aansluiting op het relaas over de technische
calamiteit rond de noodstroomvoorziening in
het Laurentius Ziekenhuis in 2014, doet Ger
Biesmans verslag van de evaluatie en de bijstel-
lingen van de crisisaanpak die hebben plaatsge-
vonden na meerdere crises waar het ziekenhuis
mee te maken kreeg of werd bedreigd.
Zo was er, eveneens in 2014, een brand in de
jachthaven waarbij zich asbest verspreidde over
In telegramstijl:
De netspanningsonderbreking in Roermond is
veroorzaakt door graafwerkzaamheden in het
centrum van de stad.
- In het ziekenhuis start de NSA niet, en het
lukt de technicus die binnen een minuut ter
plaatse is ook niet om de NSA handmatig te
starten.
- Netbeheerder Enexis, na enkele minuten
geconsulteerd, ziet aan hun zijde geen bijzon-
derheden.
- De firma Topec (leverancier besturingen
Energiecentrale) biedt telefonische ondersteu-
ning, maar ook daarmee lukt het niet om de
middenspanning te herstellen. Tijdens het
telefonisch begeleide proces zijn 2 relais voor
het uitschakelen getrokken, om er zeker van te
zijn dat de middenspanningschakelaar niet
ongecontroleerd aangestuurd zou worden.
- Ook de medewerkers van Enexis die binnen
een half uur ter plaatse zijn voor controle van
de voorspanning van de moterdrive MS-0 in
het trafogebouw slagen er niet in de midden-
spanningschakelaar MS-0 handmatig in te
schakelen.
- Wanneer Enexis na 50 minuten Roermond
weer ‘op stroom heeft’, blijft het LZR van
elektriciteit verstoken.
- Een medewerker van Enexis merkt op dat de
schakelaar een uitsignaal krijgt vanuit de
energiecentrale. De LZR-technicus spoedt zich
naar de energiecentrale om deze sturing los te
koppelen, waarna MS-0 inderdaad mecha-
nisch in te schakelen blijkt.
- Doordat echter eerder de 2 relais van het
uitschakelsignaal waren getrokken, verandert
er niets in de energiecentrale.
- Na uitrijden van de generatorschakelaars en
inschakeling van de lastscheider kan de MS-0
handmatig worden aangezet, en is de stroom-
toevoer vanaf het net hersteld. Het duurt
daarna nog wel 2 uur voordat de NSV weer
operationeel is.
In het ziekenhuis zijn de lopende operaties afge-
rond en wordt het ziekenhuis voor alle bezoekers
gesloten. Er worden 4 patiënten overgebracht
naar andere instellingen. Er doen zich geen
persoonlijke risico’s voor patiënten voor.
’s Middags wordt een noodstroomtest uitge-
voerd die geen problemen meer laat zien.
Omdat de luchtbehandeling uitgevallen is ge-
weest, moet eerst een deeltjesmeting gedaan
worden voordat de OK’s weer vrijgegeven kun-
nen worden. Dat is ’s avonds laat het geval.
FMT GEZONDHEIDSZORG38
verstrijkt voordat er een besluit genomen
wordt om bijvoorbeeld sirenes te laten loeien.
Hoe verhoudt zich je eigen (snellere) inzicht
tot dat van de samenwerkingspartners in de
regio als het een calamiteit in je eigen instel-
ling betreft?
Antwoord: wij hebben zelf besloten om het
ziekenhuis te sluiten.
PrOCedUres en KWalIteItsbOrgIng Van nsI’sRients Agema, coördinerend installatieverant-
woordelijke in het team Technisch Beheer en
Onderhoud – Medisch Centrum Leeuwarden.
Een ‘Wist-u-dat-je’ vooraf: ‘Graafschade is de
meest voorkomende oorzaak van storingen’.
Rients Agema is lid van de Werkgroep Leidraad
NSV, waarin acht personen uit in totaal zes
ziekenhuizen zitten. De werkgroep is onderdeel
van VEMW SectorTeam Ziekenhuizen, en heeft
een ‘Leidraad noodstroomvoorziening’ ontwik-
keld met het doel ervaringen bundelen die zie-
kenhuizen opdoen bij het uitvallen van de elek-
triciteitsvoorziening,
- bij het trainen van hun organisaties en
- bij het beheer van hun noodstroominstalla-
ties.
De leidraad vervangt geen technische normen en
wettelijke voorschriften; is een aanvulling hierop.
Agema belicht een drietal stroomstoringen waar
zijn ziekenhuis mee te maken kreeg:
Een voorbeeld uit de opvolging van de casus
over de falende noodstroomvoorziening:
TNO adviseerde dat het raadzaam was de moge-
lijkheid te creëren om deskundig gekwalificeerd
technisch (ziekenhuis)personeel in samenspraak
met de netwerkbeheerder handmatige schakel-
handelingen te kunnen laten uitvoeren (over-
ride). Dat overrulen van de belangrijkste schake-
laar, waaronder de middenspanningschakelaar,
van het energiebedrijf was bepaald geen vanzelf-
sprekendheid. Daar is discussie over geweest met
de netbeheerder, en het helpt vanzelfsprekend als
zo’n discussie plaatsvindt in een context van een
bestaande en opbouwende samenwerkingsrela-
tie.
Naar aanleiding van vragen uit de zaal
- Wie heeft op de dag van het noodstroominci-
dent besloten dat de ok’s dichtgaan? Hoe
loopt zoiets, het overleg met de medische staf?
Antwoord: wij geven advies aan medische staf.
Zij nemen het besluit. Advies was: Programma
afmaken, niets meer opstarten. We zaten op
het moment van storing in stafoverleg met
medische staf samen, dus iedereen zat bij
elkaar. Dat werkt goed. Was geen lange discus-
sie. Degenen die aanwezig waren namen de
besluiten.
- Bij een regionaal calamiteitensysteem duurt
het altijd 30 tot 45 minuten tussen een calami-
teit in de regio en de info die binnenkomt bij
het ziekenhuis. Dat is ongeveer de tijd die
Uitval preferentiepaneel in 2011
De hele dag was er wel spanning op nood-
stroom, maar alle operaties werden afgelast, dus
de impact was niettemin groot.
NSA’s afgebouwd aan het eind van de dag, daar-
na de netspanning normaal in bedrijf.
2016: Lijndansen Tennet
Dips, pieken en kortsluitingen zijn het gevolg.
De NSI heeft er niet op gereageerd, we hielden
stabiele netspanningen. Wel viel de luchtbehan-
deling uit door uitval van frequentieregelaars.
Het OK-programma moest die dag dus worden
afgelast; dat is toch serieuze impact.
Door betere weersomstandigheden loste het
probleem zich vanzelf weer op.
Januari 2018: stroomstoring door graafwerkzaam-
heden
Graafwerkzaamheden zetten het ziekenhuis in
het donker. Dip in het net, verschillende storin-
gen in ons systeem waren het gevolg. Uitval PLC,
en 24 voltvoeding die accu’s moet voorzien van
laadspanning. Binnen 10 minuten is het gelukt
om de hele installatie stabiel te krijgen, maar op
een lager preferentieniveau. NSA’s zijn wel aan-
gesproken, maar hoefden niet in te komen om-
dat er vrijwel direct weer netspanning was. Al
met al wel ingrijpende verstoring, wederom van
buitenaf. Dat baart wel zorgen, deze calamiteit
moeten we nog verder evalueren.
Naar aanleiding van vragen uit de zaal
- Vraag: jullie zijn niet naar noodstroom ge-
schakeld omdat er snel weer netstroom was. Is
het geen overweging om over te gaan op
noodstroom en pas weer terug als alles stabiel
is? Dat je daar je tijdsinstelling op aanpast?
Antwoord: Nee, de netspanning was zo snel
weer terug dat dat niet nodig was, en ook zo
snel dat een dergelijke afstemming en afwe-
ging niet plaatsvond.
EPD/ZIS: EPIC wilde niet meer opstarten. Dat
was niet eerder voorgekomen, ook niet bij
EPIC. Daar is nadien een bug uitgehaald, dus
dat mag niet meer voorkomen.
Leden van de VEMW kunnen de richtlijn down-
loaden op https://www.vemw.nl/. Je kunt het ook
aanvragen. Dan vragen ze wel of je lid wilt wor-
den (maar blijkbaar is dat niet per se verplicht);
kosten in dat geval: € 450,-
- Vraag: Kun je de noodstroomvoorziening niet
laten certificeren, met een plan van eisen?
veiligheid
Model integraal crisismanagement.
FMT GEZONDHEIDSZORG 39
afbeeldingen van de BIM-modellen (3D-model-
len) van de installaties in de verschillende bouw-
delen.
Waarom 100 % noodstroom, als eerste ziekenhuis
in Nederland?
- Het is goedkoper
- Geen UPS’en meer nodig, 400 stuks, in totaal
3,8 MW (vooral door ICT);
- Koperen leidingen van grote diameter;
Er zijn best veel dingen die je niet meer hoeft
te doen of niet meer nodig hebt. Los van de
werklast. Koeling, ruimtebeslag, schakelkasten
etc. Daardoor toch goedkoper ondanks inves-
tering van 2,3 miljoen (voor 4 megawatt to-
taal).
- Elektrische (hoofd) verdelers simpeler
- Toepassen railkokers
- Geen beheer nodig
Je hebt je net, maar weet niet altijd de laatste
stand van zaken rondom gebruik. Wat erop
draait, blijft dat draaien als je moet omschake-
len van preferent of niet-preferent? Dat veran-
dert continu. Dat hoef je allemaal niet meer te
monitoren.
- Geen beperkingen bij uitbreiding of nieuwe
apparatuur
- Robuuste installaties
Geen onderhoud aan motorgestuurde schake-
laars preferent en niet preferent,
Tegenargument: Meer generatorvermogen
nodig.
Dynamische versus statische UPS is overal in de
wereld geaccepteerde techniek, alleen nog weinig
in ziekenhuizen. Er staan vooral DRUPS in
datacenters. Er zijn 32 ziekenhuizen in de wereld
met een dergelijke installatie.
Waarom DRUPS?
- Vaak problemen met NSA’s (20 x publiciteit
over een NSA dat niet startte in 27 maanden);
- Altijd netspanning aanwezig (hoewel dat een
‘riskante stelling’ is, zegt Van Vliet);
- Nooit door het donker => geen (lucht)druk-
stoten OK vanwege het opstarten van luchtbe-
handelingssystemen;
- Risico’s van weigeren UPS (accu’s- elektroni-
ca), sluiting (brand);
- Bijkomend voordeel: geen netvervuiling (pie-
ken en dips die je binnenkrijgt via het net)
door shunt;
- Start altijd (bij uitval startmotor/accu wordt
gestart middels de vliegwielinstallatie);
- Hoeft niet ‘door donker’ getest te worden;
veiliging. Je kunt ook kiezen dat de ene ring
wordt voorzien via het preferente net, en de
andere via de generator.
Fouten en oplossingen
Risicoanalyse in de ontwerpfase per installatie-
onderdeel:
- Beschikbaarheid en betrouwbaarheid;
- Gevolgschade;
- Kwaliteitsbeleving en imago;
- Wet- en regelgeving.
Je kunt in de ontwerpfase precies analyseren wat
er mis kan gaan en wat de gevolgen daarvan zijn.
En hoe verhelp je dat? Die analyse confronteer je
met de specificaties die je in de praktijk nodig
hebt en met wat het vergt om je systeem te kun-
nen overzien en te onderhouden. Bedenk wel dat
je, als je het zo ingewikkeld maakt dat er bijna
niet meer mee te werken is indien de nood aan
de man komt, je zelf een extra risico introdu-
ceert. Met de totale analyse kun je zorgen voor
kwaliteit op basis van ‘binnen de faalkansnorm
te blijven’.
De oorzaak van fouten ligt vaker bij mensen
(menselijke fout, procedureel of management-
probleem, onvoldoende training), dan bij de
installatie op zich.
Noodstroom in de toekomst
Op basis van kostenafweging en eisen van be-
schikbaarheid zou een systeem voor de hand
liggen dat piekvraag naar energie opvangt met
opgeslagen energie: Bij ondergebruik opladen,
bij pieken opslag gebruiken.
nIeUWe OntWIKKelIngen/trends OP Het gebIed Van nsI’s (nIeUWbOUW aMPHIa)Eric van Vliet, nieuwbouwcoördinator Amphia
Breda.
Is een opdeling van de elektrische installatie
preferent en non- preferent in een modern zie-
kenhuis nog wel adequaat? Voor de nieuwbouw
van Amphia in Breda is bewust gekozen om de
gehele installatie als preferent te beschouwen en
dus 100% noodstroom te hebben. Het zieken-
huis gebruikt hierbij de HITEC DRUPS (=Diesel
Rotary UPS); een nieuw type noodstroominstal-
latie. Er worden 3 DRUPS geïnstalleerd van het
type Power Pro 2700 van elk 26 ton geïnstalleerd,
elk in een eigen compartiment.
Van Vliet toont eerst artist impressions en foto’s
van de bouw van het nieuwe ziekenhuis, en
Antwoord: Nee, want de installaties en koppe-
lingen aan het net zijn te divers. Moeilijk om
te komen tot een eenduidig handvat.
Opmerking over besturingssystemen:
De installaties kunnen toch verschillend reage-
ren, de ene of de andere keer, bij noodstroom-
test. Apparatuur die eraan geschakeld is, veran-
dert. Computers zijn zo snel dat ze nu wel
reageren waar ze vroeger niet reageerden op
hetzelfde incident (= zeer kortdurende uitval die
je normaal helemaal niet opmerkt).
OntWerP Van nsI’s In zIeKenHUIzenAndré Korndorffer, Adviesbureau Deerns.
- Waarom noodstroom?
Is vastgelegd in o.m. wetgeving en richtlijnen
als NEN 1010, Kwaliteitswet Zorginstellingen
(KWZi), NIAZ ‘Kwaliteitsnorm Zorginstelling’
en Bouwbesluit;
Primair proces kan niet zonder (belangrijker
geworden in de loop van de tijd door toene-
mende afhankelijkheid van ICT);
Reputatieschade.
- Gebruik van noodstroom
Het meeste stroomverbruik is onafhankelijk is
van gedragscomponenten.
Slechts 20% gaat naar apparatuur die direct
gebruikt wordt door de medische staf; over
sommige aspecten van inzet noodstroom kun
je best discussiëren.
- Hoeveel noodstroom is nodig?
Twee factoren zijn van belang: weekend (dan
is de piek vrij laag) of werkdag, en seizoen
(invloed van buitentemperatuur).
Het maximale vermogen is zelden nodig: 99%
van de tijd volstaat 85% vermogen.
- Structuren en energiedistributie
We bekijken verschillende opstellingen uit
NEN 1010 in schema. Als het energienet weg-
valt: wat willen we dan eigenlijk?
Je kunt ook kiezen voor een situatie dat je
geen 100% noodstroom hebt klaarstaan en
dat je je verbruik aanpast. Cruciale apparatuur
moet op 2 energiebronnen geschakeld staan.
Preferent en niet preferent. Je kunt ook een
ups plaatsen voor die ruimte. Apparatuur die
binnen 0,5 seconde weer van stroom moet
worden voorzien: UPS ervoor.
Schema 2 preferente netten: ook een keuze-
mogelijkheid. Voor elk van die keuzesituaties
geldt dat je uiteindelijk kiest op basis van een
business case.
Optie voor grotere ziekenhuizen met verschil-
lende bouwdelen: ringen met differentiaalbe-
bezoekers zijn nog overtuigd dat DRUPS hier
een adequate tegenhanger voor heeft.
Tot slot werd een toelichting op de productinfor-
matie DRUPS verstrekt en werden vragen beant-
woord door Patrick Kok, Hitech commercieel
productmanager.
- Je schakelt wel los van het net en terug? Ja, je
schakelt op een dieselmotor die al 24/7 draait.
- De ledverlichting op de machine is een soort
heartbeat; die laat aan de buitenkant zien wat
de DRUPS doet zodra hij in bedrijf is.
- De dieseltank van 500 l wordt boven de diesel-
motor geplaatst, zodat je geen pomp nodig
hebt (=faalkansreductie). De dagtank kan
worden uitgebreid naar 2000 l.
- Automatische cartervulling en smering van de
machine.
Je kunt de DRUPS in principe in een beton-
nen gebouw installeren, de deur op slot draai-
en en de sleutel aan een HITAC-engineer
geven. Dat lijkt eng, maar het sterke punt is
juist dat er weinig menselijke interventies
nodig zijn; dat reduceert faalkansen.
- Systemen die eigenlijk een UPS zouden moe-
ten hebben liften mee.
Bijvoorbeeld hartkatheterisatie zou achter een
UPS van 160 kW moeten, maar die investe-
ring is niet op elke installatie gedaan vanwege
financiën, belastbaarheid vloer e.d. Die instal-
laties liften meteen mee als je 100% nood-
stroom hebt.
Belangrijke voorwaarde is commitment van key
users in de organisatie, met name van ICT. Je
hebt geen UPS’en meer. Dat kán niet eens meer
(vloerbelasting e.d.). Vandaar dat organisato-
risch draagvlak een vereiste is. Op het systeem zit
wel een mogelijkheid om toch een externe bron
aan te koppelen.
Naar aanleiding van vragen uit de zaal
- In de zaal bestaat wel scepsis over de kosten-
vergelijking in de presentatie. Men vindt de
opgevoerde onderhoudskosten van UPS’en
hoog.
Er leven ook vragen over de risicospreiding.
400 UPS = 400x spreiding van risico. Niet alle
- Vraag: hoe vaak wordt de dieselmotor met
generator getest? Antwoord: meestal 1x/
maand.
Voor gedetailleerd verslagen zijn de presentaties
van de workshop te downloaden op www.fmtge-
zondheidszorg.nl/kenniskring-noodstroom/ <
veiligheid
FMT GEZONDHEIDSZORG40
U kunt bij de dagelijkse wasverzorging veel geld besparen ten opzichte van uitbesteding aan een commerciële wasserij. Met een individuele kostprijsvergelijking laten we u zien hoe groot het besparingspotentieel is.• Minder slijtage van het wasgoed • Geen verlies en/of zoekraken van wasgoed• BTW-voordeel over personele kosten (voor instellingen) • Lage Total Cost of Ownership• Bijdrage aan MVO met respect voor Profit, Planet en People
Miele Professional. Immer Besser.
Voor meer informatie of aanvraag: Telefoon: (0347) 37 88 84 | www.miele.nl/professional
Waskosten te hoog? Wasgoed te lang onderweg? Klachten van cliënten over wasgoed?Houd de persoonsgebonden was in huis!
Vraag een
gratis kostprijs-
vergelijking
aan!
18-0377_FZ_Anzeige_197x128_nl_NL.indd 1 26.03.18 09:27
FMT GEZONDHEIDSZORG 41
veiligheid
elinex realiseert pOwer management system vOOr erasmus mc
In het ziekenhuis vinden we UPS’en op verschil-
lende locaties. Een aantal voorbeelden hiervan
zijn: in de MER (Main Equipment Room), de
SER (Second Equipment Room), in de laborato-
ria en bij analyse-instrumentatie. Hiernaast zijn
er gebouwgebonden installaties die een afdeling
van noodstroom voorzien, en ook in de medi-
sche techniek, denk hierbij aan de UPS’en voor
instandhouding van de OK.
nOOdstrOOMInstallatIe en MOnItOrIng dOOr elInexIn 2017 is Elinex gestart met het implementeren
van het EPMS; Elinex Power Management Sys-
tem. Met deze software kan het Erasmus MC alle
verschillende UPS’en middels connectivity kaar-
ten en overhead netwerk monitoren. De voorde-
len hiervan zijn:
• Één overzichtelijk systeem waarbij alle UPS’en
in kaart gebracht worden;
• Actuele statusbepaling van de noodstroomin-
stallatie van alle verschillende locaties;
• Direct adequaat kunnen reageren in het geval
van storingen van de UPS-systemen.
Elinex verzorgt de vervanging van bestaande, of
plaatsing van nieuwe UPS’en. Deze worden
direct gekoppeld aan het EPMS waardoor het
medisch centrum stapsgewijs een goed totaal-
overzicht ontwikkelt. Door het koppelen van
elke UPS aan het EPMS, creëert men een volle-
dig overzicht van de gehele installed base van het
ziekenhuis. Hierdoor kan Elinex als nood-
stroompartner de onderhoudswerkzaamheden
aan de noodstroominstallatie verbeteren. Op
deze manier blijft de installed base op het ge-
wenste topniveau.
Hieruit voortvloeiend kunnen wij predictief en
proactief storingsmeldingen inschatten, en snel-
ler en meer adequaat een eventuele storing ver-
helpen en oplossen.
MaatWerK ePMsVanuit de markt merkt Elinex de behoefte aan
een centraal merkonafhankelijk monitoringssys-
teem waarbij de actuele status uitgelezen kan
worden en waarbij er proactief op storingen
gehandeld kan worden door de daarvoor verant-
woordelijke mensen.
Het Elinex Power Management System is voor
complexe en diverse omgevingen zoals zieken-
huizen dé aangewezen tool om de UPS-installa-
tie succesvol te beheren en monitoren. Omdat
ieder bedrijf anders is en andere wensen heeft,
ontwerpt en levert Elinex een op maat gemaakte
monitoringsomgeving. Alle variabelen zijn in
samenspraak te bepalen. Denk hierbij aan be-
paalde type meldingen en/of alarmeringen.
MOnItOrIng dOOr elInex Verschillende bedrijven hebben de monitoring
van haar UPS’en uitbesteed aan Elinex waardoor
zij optimaal ontzorgt worden. Door deze moni-
toring kunnen storingsmeldingen proactief
geanalyseerd en opgepakt worden door Elinex.
Met het EPMS heeft Elinex ook de mogelijkheid
om actief meldingen te ontvangen middels
éénrichtingscommunicatie, zodat Elinex niet
gekoppeld hoeft te zijn aan een beveiligde inter-
ne netwerkomgeving.
Benieuwd naar de mogelijkheden die Elinex
verzorgt? Neem contact op met de connectivity
specialisten voor een oplossing op maat middels
0180-721359, of kijk op de website. <
Door: Elinex Power Solutions
Noodstroompartner elinex zorgt
voor continue monitoring van de
noodstroominstallatie van het
Rotterdams Medisch centrum.
Al meer dan 15 jaar is Elinex nood-
stroompartner van het Erasmus Me-
disch Centrum in Rotterdam. Sinds
2017 wordt het monitoringssysteem van de
gehele noodstroominstallatie vernieuwd, gele-
verd en geïnstalleerd door Elinex. Dit resulteert
in een totaaloverzicht van het volledige UPS-sys-
teem van alle locaties van het Erasmus MC.
nOOdstrOOM In de MedIsCHe seCtOr In de gezondheidszorg, met name de ziekenhuis-
sector, is noodstroom essentieel voor de conti-
nuïteit van zowel medische als ICT-gerelateerde
zaken. Elinex is bij veel ziekenhuizen – zoals
bijvoorbeeld het AMC, UMC Utrecht, Deventer
ziekenhuis en Ziekenhuis Maas en Kempen
(België) – noodstroompartner wanneer het gaat
om het beheer en onderhoud van de nood-
stroomsystemen. Door de toename van applica-
ties en digitalisering van de zorg is ononderbro-
ken continuering van dit proces steeds
belangrijker geworden.
Erasmus MC
Ook het Erasmus MC heeft een uitdaging wat
betreft het beheer en goed laten functioneren
van de aanwezige UPS-systemen. Met name de
omvang, vele locaties en de diverse verschillende
toepassingen maken dit een complexe omgeving.
Er zijn veel verschillende typen (24 Vdc, 230 V,
400 V) en fabricaten UPS’en in het ziekenhuis
aanwezig. De wens vanuit het ziekenhuis is dat er
naast het aanwezige GBS een uniform monito-
ringsplatform zou komen, zodat het beheer van
al deze verschillende systemen zou worden ver-
eenvoudigd en uitgebreid.
veiligheid
FMT GEZONDHEIDSZORG42
nOODstrOOmin zieKenhuizen
Bovenstaande gegevens kunnen vertaald worden
naar het noodstroomvermogen: wanneer een
noodstroomvoorziening wordt geplaatst die
overeenkomt met 85% van het maximale ver-
mogen ontstaat gedurende 1% van het jaar een
tekort. Dit tekort treedt op wanneer het buiten
bijzonder warm is. Wat is de kans dat het én
Bij het ontwerpen van een noodstroom-
voorziening komen vragen naar voren
als: hoeveel noodstroomvermogen is
nodig en wat en wie mogen gebruikmaken van
noodstroom. In dit artikel gaan we in op deze
vragen.
HOe Veel nOOdstrOOMVerMOgen Is nOdIgDe vraag ‘hoeveel noodstroom’ is nodig valt
uiteen in drie delen.
• Hoeveel stroom heeft het ziekenhuis nodig
om de gewenste bedrijfsvoering in stand te
houden?
• Waar wordt de stroom voor gebruikt?
• Hoeveel redundantie is nodig bij de nood-
stroomvoorziening?
Stroom voor bedrijfsvoering
Het stroomverbruik van een ziekenhuis is niet
constant, maar wisselt per seizoen en over de
uren van een dag. In figuur 1 is het verbruik
weergegeven voor twee doordeweekse dagen en
voor twee weekenddagen. Duidelijk is dat een
ziekenhuis in de winter minder energie verbruikt
dan in de zomer. Dat is logisch: in de zomer is
veel elektrische energie nodig om het ziekenhuis
te koelen.
Het is interessant te zien hoe vaak het in een jaar
voorkomt dat een ziekenhuis relatief veel energie
en hoe vaak het voor komt dat een ziekenhuis
weinig energie nodig heeft. Dit is weergegeven in
figuur 2. Uit de grafiek blijkt dat periodes waar-
bij maximaal vermogen nodig is sporadisch
voorkomen. Zo kan gedurende 99% van het jaar
worden volstaan met 85% van het maximaal ver-
mogen.
In figuur 3 is de relatie tussen het benodigde
vermogen van een ziekenhuis uitgezet tegen de
buitentemperatuur. Hieruit blijkt dat boven een
temperatuur van circa 17 graden Celsius het
benodigde vermogen sterk oploopt.
Noodstroom is een must in
ziekenhuizen. de wetgever eist een
veilig gebouw, het ziekenhuis wil
kunnen blijven functioneren bij
een stroomuitval en geen schade
oplopen.
Door: Jan Feijes en André Korndorffer,
Deerns
fig.1: Verbruiken per dag.
fig.2: Vermogensduur-kromme.
fig.3: temperatuur versus opgenomen vermogen.
de groep-2 ruimte moet een automatische
omschakeling zijn opgenomen die schakelt
tussen de twee voedingswegen.
Welke methode het best past, hangt samen met
de hoeveelheid en concentratie van groep-2
ruimtes en de gevolgen die dit heeft op het on-
derhoud en de betrouwbaarheid van de installa-
tie.
standaard nOOdstrOOM?Hoewel de stroomvoorziening in Nederland
betrouwbaar is, is een noodstroomvoorziening
een verplichting. De wet eist dit en het wordt
ook van een ziekenhuis verwacht.
Bij ziekenhuizen die een rol spelen bij groot-
schalige calamiteiten moet de noodstroomvoor-
zieningen onder alle omstandigheden functio-
neren. Dit betekent dat de eigen (nood)
stroomvoorziening alle stroom moet kunnen
leveren. Ook onder extreme weercondities en
ook wanneer een noodstroomaggregaat plots-
klaps defect raakt.
Bij ziekenhuizen met een regionale rol zijn bij de
risico-inventarisatie minder extreme scenario’s
relevant. Hier volgen minder stringente eisen uit
ten aanzien van de noodstroomvoorziening.
Met gestandaardiseerde ontwerpstappen kan
voor elk uniek ziekenhuis een passende nood-
stroomvoorziening worden ontworpen. <
kritieke functies ondersteund. De bedrijfsvoe-
ring wordt sterk verstoord bij uitval. Het
opgestelde noodstroomvermogen komt onge-
veer overeen met 40% van het maximaal
benodigde.
2. Bij stroomuitval kan het ziekenhuis blijven
functioneren, bij uitzonderlijke klimaatcondi-
ties (warmte) kan het klimaat niet op alle
afdelingen gehandhaafd worden. Verder moet
bij ingrepen een risicoafweging gemaakt
worden.
3. Bij stroomuitval kan het ziekenhuis blijven
functioneren. Bij ingrepen moet een risico-
afweging gemaakt worden.
4. Bij stroomuitval kan het ziekenhuis blijven
functioneren. Er is een redundante nood-
stroomvoorziening opgesteld. Ook in het
geval van noodstroombedrijf is nog steeds een
back-up voorziening beschikbaar.
Bij principe 2 en 3 zal er in noodstroombedrijf
een risicoafweging gemaakt moeten worden bij
risicovolle ingrepen. In de afwegingen moet
meegenomen worden dat er een (kleine) kans
bestaat dat de noodstroomvoorziening faalt. Bij
principe 4 is deze (kleine) kans gemitigeerd door
extra redundantie toe te voegen in de nood-
stroomvoorziening.
Onderzoek naar het opgestelde noodstroomver-
mogen laat zien dat met name academische
ziekenhuizen kiezen voor principe 4. Bij zieken-
huizen met een regionale rol zijn principes 1 tot
en met 3 gebruikelijk. De rol die ziekenhuizen
hebben bij grote calamiteiten waar sprake is van
een langdurige spanningsonderbreking verschilt.
Het antwoord op de vraag hoeveel noodstroom
nodig is, is per ziekenhuis anders.
InfrastrUCtUUrNoodstroomvoorziening van ziekenhuizen gaat
verder dan noodstroomopwekking. Er moet
voor gezorgd worden dat de stroom bij de eind-
gebruiker komt. In de meest recente NEN 1010
worden er voor groep-2 ruimtes eisen gesteld
aan de redundantie van de transportweg (of
infrastructuur). In figuur 5 is een aantal moge-
lijkheden weergegeven hoe redundantie in de
infrastructuur kan worden aangebracht naar
groep-2 ruimtes. Het is mogelijk om te volstaan
met een enkele voeding en een lokale (decentra-
le) voedingsbron (vnl. een UPS). Een andere
methode is om te werken met centrale redun-
dante voedingsbronnen in combinatie met re-
dundantie in de infrastructuur. Bij de betreffen-
uitzonderlijk warm is én dat de stroom uitvalt?
Verder kan het ziekenhuis, in de zeer uitzonder-
lijke situatie waarbij en de stroom is uitgevallen
en het uitzonderlijk warm is, ervoor kiezen om
de koelvraag te beperken. Dit kan door ruimere
klimaateisen aan te houden voor afdelingen waar
dit niet zo kritisch is.
Waar wordt de stroom voor gebruikt
In figuur 4 is een onderverdeling te zien van de
energieverbruikers in het ziekenhuis: 20% tot
30% van het energieverbruik is voor apparatuur
waarmee de medische staf direct te maken heeft.
Het overige (en overgrote) deel betreft klimaat-
installaties, tapwaterbereiding en overige instal-
laties. In veel ziekenhuizen wordt gewerkt met
twee (of meer) soorten wandcontactdozen. Het
ene soort gevoed vanaf het noodstroomnet en
het andere heeft geen spanning bij uitval van het
openbare net. Uit vele overleggen met medische
staven komt naar voren dat het werken met twee
soorten wandcontactdozen risico’s met zich
meebrengt. Een vergissing is snel gemaakt. De
combinatie van:
- de relatief kleine bijdrage die de wandcontact-
dozen hebben in het totaal benodigde vermo-
gen van het ziekenhuis en
- de risico’s die het onderscheid tussen nood-
stroom en niet-noodstroom wandcontactdo-
zen met zich meebrengen,
maakt een keuze voor 100% noodstroom voor
alle wandcontactdozen logisch.
Redundantie in de noodstroomvoorziening
Op basis van de hiervoor beschreven energie-
studie kan vastgesteld worden hoe veel elektri-
sche energie nodig is voor een nagenoeg volle-
dige bedrijfsvoering van het ziekenhuis, ook in
het geval het openbare net is weggevallen en
alleen de eigen noodstroomvoorziening beschik-
baar is. Hoeveel generatoren en hoeveel ver-
mogen moet er geplaatst worden?
Er zijn 4 mogelijke principes denkbaar:
1. Bij stroomuitval worden alleen de meest
FMT GEZONDHEIDSZORG 43
fig.5: Voeding groep-2 ruimtes.
fig.4: Onderverdeling energieverbruik.
veiligheid
FMT GEZONDHEIDSZORG44
nOODstrOOm en wKK van mtu vOOr zieKenhuizen
den geïntegreerd. Met een vermogensrange van
27 tot 3.500 kWe zijn ze ideaal voor nood-
stroom-, basislast- en pieklasttoepassingen.
Dit komt onder meer door de hoge constante
belastbaarheid, zelfs onder frequent veranderen-
de belastingen, hoge startbetrouwbaarheid en
hoge beschikbaarheid. Tegelijkertijd zijn onze
dieselgeneratorsets in staat om te overtuigen in
termen van efficiëntie en lage bedrijfskosten die
voortkomen uit lange onderhoudsintervallen,
laag brandstofverbruik en het tegelijkertijd
voldoen aan de emissievoorschriften.
Dankzij het doorontwikkelde ontwerp en de
doordachte technische oplossingen, biedt MTU
Onsite Energy medische professionals over de
hele wereld de zekerheid die zij nodig hebben.
MTU Onsite Energy is onderdeel van
Rolls Royce. Het bedrijf produceert
en verkoopt diesel- en gasgenerator-
sets. Met de betrouwbare en beproefde MTU-
motoren profiteert u van meer dan 100 jaar
ervaring in de productie van aandrijfsystemen
voor diesel- en gasgeneratorsets.
MtU OnsIte energyMedische instellingen over de gehele wereld, en
de gemeenschappen die zij ondersteunen, zijn
afhankelijk van de noodgeneratorsets van MTU
Onsite Energy voor cruciale stroomvoorziening.
De dieselgeneratorsets zijn toonaangevend op
het gebied van betrouwbaarheid en beschikbaar-
heid. Dankzij hun compacte afmetingen en
gewicht kunnen onze motoren eenvoudig wor-
Door: Alex Romijn, MTU Benelux
Of uw zorginstelling 10 of 10.000
bedden heeft - noodstroom is van
levensbelang voor alle zieken-
huizen. MTu Onsite energy biedt
uiterst betrouwbare oplossingen
om een constante stroomvoor-
ziening te garanderen.
MtU_Oe_16V_4000_Container.
aal belang dat het airconditioningsysteem van
het ziekenhuis functioneert”, aldus Ashraf Ta-
mim, General Manager van Albisher & Alkazemi
Company, partners van MTU.
WKK-MOdUle VOOr “elbland” KlInIeK In dUItslandDe “Elbland” kliniek in Radebeul is bezig met
een upgrade van haar faciliteiten en heeft een
van de meest geavanceerde WKK-systemen van
MTU Onsite Energy geïnstalleerd. Het WKK-
systeem beschikt over een MTU Series 400-gas-
motor met 12 cilinders en vervangt de bestaande
installatie in het ziekenhuis, die al sinds het
midden van de jaren 90 in gebruik is. Het WKK-
systeem produceert warmte en energie voor circa
315 patiëntenkamers, de gasgeneratorset levert
240 kWe elektrische stroom en heeft een warm-
teproductie van 381 kWth. Hiermee wordt aan
bijna tweederde van de warmte- en elektriciteit-
seisen van het ziekenhuis voldaan. Met een totale
efficiëntie van 93,1% bespaart het ziekenhuis
aanzienlijk in operationele kosten.
Bovendien stoot de installatie op jaarbasis 600
ton minder CO2 uit vergeleken met de vorige
installatie, waardoor het bedrijf een stuk milieu-
vriendelijker is geworden. <
Energy toegelicht die in ziekenhuizen wereldwijd
zijn toegepast.
nOOdgeneratOrsets zIeKenHUIs “al farWanIya” In KOeWeIt MTU Onsite Energy heeft 23 noodgeneratorsets
geleverd aan het ziekenhuis “Al Farwaniya” in
Koeweit. De dieselgeneratorsets beschikken over
een MTU Series 4000-motoren met 20 cilinders
die elk maximaal 2.200 kWe continuvermogen
kunnen leveren.
“Als de netvoeding wegvalt of als er een instabili-
teit optreedt in de stroomvoorziening, starten de
generatorsets en leveren 50 MWe stroom binnen
slechts een paar seconden, waarmee alle appara-
tuur in het ziekenhuis kan blijven functioneren.
Met buitentemperaturen van maar liefst 55 °C, is
het in deze stad aan de Perzische Golf van cruci-
WarMteKraCHtKOPPelIngOmdat ziekenhuizen moeten kunnen vertrouwen
op doorlopende warmte- en stroomvoorzienin-
gen, bieden wij warmte-krachtkoppelingssyste-
men (WKK) die 24 uur per dag, 7 dagen per
week in bedrijf kunnen zijn. Met een vermogens-
range tot 2.550 kWe zijn de WKK-systemen van
MTU Onsite Energy zeer efficiënt, kostenbespa-
rend, milieuvriendelijk en bieden ze bovendien
de zekerheid van onafhankelijke warmte- en
stroomopwekking als het lokale net uitvalt of
instabiel is.
MTU Onsite energy heeft reeds al diverse nood-
stroom dieselgeneratorsets en WKK-systemen in
Nederlandse ziekenhuizen in bedrijf.
In onderstaande voorbeelden worden twee in-
drukwekkende noodapplicaties van MTU Onsite
FMT GEZONDHEIDSZORG 45
MtU Oe_20V 4000
MtU_16V_4000_generatorset.
MTU Onsite Energy is een wereldleider op het gebied van WKK’sVoor meer informatie kunt u onze website raadplegen of contact opnemen met:MTU Benelux; Alex Romijn,Accountmanager noodstroom en WKKE-mail: [email protected] direct: 078-6395719Website: www.mtuonsiteenergy.com
veiligheid
FMT GEZONDHEIDSZORG46
Kvt is De iDeale partner Om te verDuurzamen
Welke stappen zijn al gezet op het gebied van
duurzaamheid?
Jeroen Eeuwijk: “Je kunt vanuit verschillende
perspectieven naar duurzaamheid kijken. We
werken aan nieuwe technologie, dat is de ene
benadering. Grootschalige opslag van duurzaam
gewonnen energie is nog in ontwikkeling. We
hebben al wel hybride generatoren, die minder
brandstof verbruiken.
Het andere spoor waarlangs we bijdragen aan
duurzame bedrijfsvoering voor onze klanten is
het faciliteren van duurzame oplossingen. We
kunnen ook veel doen op het gebied van revisie
van installaties. Een noodstroominstallatie die
ouder is dan twintig jaar hoeft niet altijd vervan-
gen te worden. Een nieuwe is schoner, dat wel,
maar het gebruik van de installatie is minimaal
en dus is die impact beperkt. En aan revisie zit
ook een duurzaamheidsaspect, zowel wat betreft
wind- en solarenergie industrieel op te slaan. En
in onze eigen markt willen we daarbij zijn. Daar
ligt onze toegevoegde waarde.”
Waarin zit die specifieke meerwaarde van Konink-
lijke Van Twist?
Eeuwijk: “We hebben zelf een grote afdeling
Engineering. Daardoor kunnen we met de klant
meedenken en eigen oplossingen genereren voor
klantvragen. Zo houd je het hele proces maxi-
maal in eigen hand: we bouwen op maat wat we
zelf hebben bedacht en kunnen de systemen
nadien ook onderhouden, of naar keuze van de
klant de onderhoudsdienst van de klant opleiden
om (delen van) het onderhoud in eigen hand te
nemen. We zijn daarmee een total solution pro-
vider en we kunnen onze opdrachtgevers maxi-
maal ontzorgen. Ons product is niet in de eerste
plaats de installatie zelf, maar het concept.”
Door: Dietske van der Brugge
Koninklijke van Twist heet het
bedrijf sinds deze week. daarmee
houdt een gerenommeerde naam
op te bestaan, maar het bedrijf
zelf bestaat voort, met een enorme
vitaliteit.
Jeroen Eeuwijk, general manager Koninklijke Van Twist
“De naamsverandering staat voor onze innova-
tiekracht”, vertelt general manager Jeroen
Eeuwijk. We dragen tot op de allerlaatste dag met
trots de naam Koninklijke Kemper en Van Twist
Diesel BV, maar we hebben een beweging ingezet
naar duurzame toepassingen, en diesel als brand-
stof zal mettertijd vervangen worden door alter-
natieven. De naam dekt de lading dus niet meer,
en daarbij is de familie Kemper al lang geen
onderdeel meer van de organisatie. Vandaar:
‘Koninklijke Van Twist’.
Wat zijn de ontwikkelingen rond duurzaamheid in
uw belangrijkste markt: noodstroomvoorzieningen?
Jeroen Eeuwijk: ”De markt vraagt om duurzame
toepassingen, ondanks dat noodstroomvoorzie-
ningen als het goed is natuurlijk nauwelijks
gebruikt worden. Maar de motivatie is er, de
markt is in beweging, en er zit schot in de moge-
lijkheden voor energieopslag. Er worden ver-
schillende concepten ontwikkeld, niet alleen
rond geothermie, maar ook in het toepassen van
accu’s. Er gaan in de komende jaren echt metho-
den gevonden worden om op grotere schaal
Jeroen van eeuwijk.
FMT GEZONDHEIDSZORG 47
Wat zijn de alternatieven voor zo’n systeem; in
welk opzicht is de KVT-oplossing duurzamer?
Jeroen Eeuwijk: “Helaas is een veel gebezigd
alternatief: kop in het zand steken, vasthouden
aan het idee dat er toch vast niet zoveel biobe-
standdelen in de diesel van jouw tank zitten. Dat
kan helemaal niet; dan zou zowel je leverancier
als jijzelf de wet overtreden. Er zijn ook mensen
die menen dat het probleem in Nederland min-
der speelt, omdat ons land ‘vooraan in de pijplei-
ding zit’. Ook wishful thinking; met het stijgen
van het aandeel biobestanddelen in diesel is niks
doen geen optie. Niettemin gebeurt dat nog te
veel; het wachten is dan op de eerste calamiteit,
waarna je alsnog voor investeringen komt te
staan, bovenop de schade die je leidt van de
calamiteit zelf. Een andere werkwijze is het toe-
voegen van antibiotica aan de brandstof, om zo
bacteriën te doden. Dat werkt. In zoverre: dat
werkt nu nog, maar iedereen kent het grote
bezwaar van grootschalige inzet van antibiotica.
Als de dieselbacteriën resistent raken tegen de
antibiotica ben je ver van huis. Niet alleen als
ondernemer, maar als samenleving. Uit duur-
zaamheidsoogpunt is werken met antibiotica en
gif absoluut een afrader.
Het is om te beginnen een kwestie van zorgvul-
dig beheer. Ook als je installatie minder dan 500
uur per jaar draait ben je wettelijk verplicht
keuringen te laten doen. Sinds 2016 al, maar nog
niet iedereen weet het, en het is zaak dat bedrij-
ven die kennislacune snel bijspijkeren, al was het
maar omdat I&M de handhavers adviseert om er
stringenter op toe te gaan zien. Ook daarbij
kunnen wij klanten van dienst zijn overigens:
KVT is SCIOS-gecertificeerd om die keuringen
uit te voeren.”
Hoe is KVT zo in het spoor van duurzaamheid
geraakt?
Eeuwijk: “We zien daar de toekomst, niet alleen
in economische, maar ook in maatschappelijke
zin. Wij zijn een familiebedrijf; we hebben in-
middels de zesde Van Twist-generatie aan het
hoofd staan en de familie geeft mede richting
aan onze duurzaamheidsmissie. Dat sluit im-
mers perfect aan bij de basisgedachte van een
familiebedrijf: doorgeven wat je hebt gemaakt en
gekoesterd. Niet alleen het bedrijf, maar ook de
aarde, die geef je door aan volgende generaties.
Dat is geen softe gedachte, maar een belangenaf-
weging waar we als werknemers unaniem ach-
terstaan.” <
langer opgeslagen brandstoffen, zoals bijvoor-
beeld in tanks van noodstroomdieselaggregaten,
zal het effect zijn dat er zich sludge in de tank
ontwikkelt en er water in de brandstof komt, wat
ernstige motorschades, en falen van de nsi kan
veroorzaken.
Zonder de juiste voorzorgsmaatregelen, perio-
dieke inspecties en vakkundig onderhoud aan de
brandstoftankinstallatie neemt de betrouwbaar-
heid van noodstroomaggregaten hiermee helaas
dus af. KVT biedt hiervoor professionele en
betrouwbare oplossingen die het probleem bij de
bron aanpakken.”
Wat is het voordeel van het KVT-systeem voor
brandstoffiltratie boven andere brandstoffilters?
Eeuwijk: “Een traditionele filter bevindt zich
tussen de brandstoftank en de motor en filtert
alleen de brandstof die naar de motor gaat. De
dieselbacterie kan zich in de tank dus ongehin-
derd blijven vermenigvuldigen. Ons WASP-
brandstoffiltratie-systeem wordt daarentegen
parallel aan de brandstofvoorraadtank geplaatst.
Het werkt als een soort dialyse-apparaat: de
diesel wordt schoongemaakt doordat de WASP
ongebonden water, gebonden water, sediment en
microbiologische vervuiling zoals de dieselbacte-
rie scheidt. De brandstof is zo vrij van vervui-
ling, waardoor de betrouwbaarheid toeneemt en
de houdbaarheid wordt verlengd. Daarmee
verdient het systeem zichzelf op den duur terug.
Klanten hoeven geen eigen WASP aan te schaf-
fen. We hebben eventueel ook een mobiele ver-
sie, die bijvoorbeeld ingezet kan worden in com-
binatie met onderhoud aan de installatie.“
materiaalhergebruik als wat betreft de sociale
duurzaamheid. Je houdt kennis en werkgelegen-
heid in de samenleving. Wij hechten daaraan,
omdat we zelf in de huidige markt net als andere
bedrijven een hele klus hebben aan werving van
technisch personeel. Door de bedrijfscultuur van
KVT is ons verloop gelukkig minimaal.”
Is verduurzaming alleen maar vooruitgang, of is er
ook een keerzijde?
Jeroen Eeuwijk: “Soms, maar ook dan zijn er
goede oplossingen. Sinds dit jaar is het wettelijk
verplichte percentage biobestanddelen in diesel
bijvoorbeeld flink verhoogd. Naast het goede
effect daarvan op CO2-uitstoot heeft dat ook een
nadeel. Door toename van de bio-component
treedt sneller bacteriologische vervuiling van de
brandstof op, met alle gevolgen van dien. De
dieselbacteriën zullen zich namelijk nog eenvou-
diger nestelen in de dieselbrandstof. Vooral bij
Onderhoud aan de accu’s.
WasP dieseloliereiniger.
innovaties
FMT GEZONDHEIDSZORG48
Door: Gerrit Tenkink
‘technieK en minDset mOeten hanD-in-hanD’
aan het woord is eveline wouters,
sinds 5 jaar lector ‘health inno-
vations en technology’ bij Fontys
hogescholen en sinds 1 januari dit
jaar hoogleraar ‘succesvolle
technologische innovaties in de
zorg’ aan de tilburg university.
“We kunnen veel met techniek, maar de mindset
van mensen moet zich mee kunnen ontwikkelen.
Disciplines moeten leren samenwerken en dat
geldt ook voor de zorgverlener en patiënt. Tech-
niek speelt daarbij in toenemende mate een rol.
En bij alles moeten we ons de vraag stellen:
Wordt de gezondheidszorg en de gezondheid van
mensen, in de brede zin van het woord, er beter
van?”
De bijzondere leerstoel die Wouters bekleedt, is
ingebed bij Tranzo, het wetenschappelijke cen-
trum voor zorg en welzijn van de Tilburg School
of Social and Behavioral Sciences (TSB). De
werkzaamheden van Wouters zijn zeer divers,
maar hebben niet te maken met de ontwikkeling
van een nog geavanceerdere MRI-scanner of een
nieuw dataregistratiesysteem. Wouters beweegt
zich meer op het vlak van de acceptatie van
techniek en het aansluiten van die techniek op
de vraag van de gebruiker: de patiënt en de
professional, onder andere de zorgprofessional.
Wouters onderzoekt of alles past binnen de
huidige maatschappelijke verhoudingen, waarbij
patiënten meer zeggenschap en inspraak willen
in hun eigen situatie en de zorgverlener moet
leren dat de patiënt een gelijkwaardige gespreks-
partner is die, voor zover mogelijk, de regie over
zijn eigen gezondheid voert.
taKenPaKKet“Slechts een klein deel van mijn werk heeft
betrekking op het direct begeleiden van studen-
ten”, zegt Wouters. “Dat doe ik dan ook nog vaak
indirect via docent-onderzoekers. Daarnaast
begeleid ik begeleiders en promoverende PhD-
studenten. Binnen het hbo ben ik vooral inspira-
tor voor docenten en onderzoekers. Via inspira-
tiecolleges probeer ik discussies op gang te
brengen en bespreken we nieuwe inzichten.
Daarnaast zet ik de grotere onderzoekslijnen uit
en bewaak en bepaal ik de kwaliteit van onder-
zoek. Andere punten waar ik me op richt is het
Lector en hoogleraar Eveline Wouters:
eveline Wouters: “Met techniek kunnen we heel veel bereiken, maar we moeten even zo hard werken aan de mindset en de mogelijkheden van de gebruikers.”
‘het gaat om zelfregie van de patiënt’
gie kan in theorie disciplines goed verbinden,
maar dat is geen vanzelfsprekendheid. Als de
onderliggende waarden niet helder zijn, belandt
technologie ook gemakkelijk in de kast.”
teCHnOlOgIeaCCePtatIe en -gebrUIKEen tweede thema dat een rol speelt is acceptatie
van technologie. Binnen bijvoorbeeld zorgcon-
texten heb je meerdere gebruikers van techniek.
“Er zijn naast professionals en patiënten bijvoor-
beeld ook mantelzorgers, vrijwilligers, engineers
en beleidsmakers. Voor al deze partijen spelen
verschillende factoren een rol bij de acceptatie en
het vervolgens daadwerkelijk gebruiken van
technologie. Bijvoorbeeld ouderen zijn minder
opgegroeid met techniek dan jongeren en zijn
niet altijd bedreven in het gebruik ervan. Bij de
implementatie van de techniek moet je ook aan
deze aspecten aandacht besteden.”
saMenWerKIngsVerbandenEen derde thema waar de leerstoel zich op richt
is de samenwerkingsverbanden tussen zorg en
technologie. “Nu nog is er zorg, naast bijvoor-
beeld wonen, naast welzijn, naast vrijwilligersor-
ganisaties. Maar er komen steeds meer samen-
werkingsvormen van heterogene groepen die de
samenwerking zoeken. Dat betekent een grote
transformatie. Dat is niet eenvoudig, simpelweg
omdat mensen niet zijn opgeleid om mee te den-
ken met een ander samenwerkingsverband. Als
die partijen werken op dit moment nog op hun
eigen eilandje. Verandering vraagt ook hier om
een andere mindset.” <
teCHnIeK en etHIeKVolgens Wouters heeft ook de techniek zijn
verantwoording als het gaat om ethische vragen
of bijvoorbeeld levensverlengende handelingen
wenselijk zijn. “Techneuten moeten in ieder
geval de mogelijkheden aanbieden. Het kan goed
zijn dat wij aan oplossingen denken waaraan
zorgverleners nog helemaal niet gedacht hebben.
Ik zeg weleens: de technoloog zou ook bij een
multidisciplinair overleg moeten zitten. Maar ik
ben er wel van overtuigd dat de techneut zich
bewust moet zijn van de ethische aspecten van
het gebruik van techniek en aan de verschillende
professionele waarden. Die zijn voor de techneut
op sommige aspecten anders dan voor de zorg-
professional. Die ethische discussie is heel be-
langrijk. Hoe ver gaan we en waar ligt de grens?
In de zorgopleidingen wordt veel aandacht be-
steed aan relationele en ethische aspecten. In de
techniekopleidingen lag daar tot voor enkele
jaren geleden nog niet zozeer de nadruk op,
maar dat is snel aan het veranderen. Ook bij ICT
bijvoorbeeld is ethiek een belangrijk onderwerp
geworden.”
gebrUIKersPersPeCtIefHet onderzoeksprogramma van de TiU (Tranzo,
School of Social and Bahavior sciences) leerstoel
omvat meerdere thema’s. Een ervan is het ge-
bruikersperspectief bij nieuwe technologische
ontwerpen en toepassingen. Wouters: ”Zorg is
complexer geworden. Er zijn meer mensen met
chronische aandoening en veel mensen hebben
meerdere aandoeningen. Maar zorg is nog steeds
veelal in specialistische disciplines georganiseerd.
Daar komt bij dat naast fysieke gezondheid ook
andere disciplines meespelen. Koppelen van die
verschillende disciplines is van belang. Technolo-
aanvragen van subsidies en beleid vormgeven
rondom onderzoek en ben ik projectleider van
grote projecten. Ook de output is belangrijk, dus
ik geef lezingen, schrijf of help meeschrijven aan
artikelen en boeken en onderhoud en verbind
interne en externe netwerken. Bovendien inven-
tariseer ik de vragen die binnenkomen vanuit de
praktijk en zorg ik dat deze dan weer terechtko-
men bij onderzoek of in het onderwijs.”
PatIënt als PartnerTechnologie kan volgens Wouters leiden tot
nieuw gedrag en nieuwe samenlevingsverbanden
en biedt kansen om bij te dragen aan zelfregie en
kwaliteit van leven voor mensen met gezond-
heidsproblemen. Wouters geeft een voorbeeld
‘wat ertoe doet’. “Een mooi voorbeeld van toe-
passing van techniek die de kwaliteit van leven
voor veel mensen heeft verbeterd, is de mogelijk-
heid voor diabetespatiënten om zelf hun bloed-
spiegel te monitoren. Maar ook in de geestelijke
gezondheidszorg zijn er stappen gezet met dank
aan techniek. Neem het monitoren van stress bij
patiënten. Met behulp van apps of sensoren is
dataverzameling mogelijk om zo beter inzicht te
krijgen in gedrag en moeilijke momenten, maar
ook om op maat en op tijd hulp in te schakelen.
Een ander heel eenvoudig voorbeeld: Bewegen is
belangrijk voor de gezondheid. Iemand kan met
behulp van een programma zien of hij of zij
voldoende beweging heeft gehad die dag. Dat
kan bijvoorbeeld met een heel eenvoudige stap-
penteller. Daar hoeft een professional zich niet
mee te bemoeien. En zo zijn er legio, vaak ook
kleine aanpassingen, te bedenken waarbij de
patiënt zelf de regie in handen houdt en profes-
sionele hulpverleners of verzorgenden op af-
stand kunnen blijven”, zegt Wouters die eraan
toevoegt dat technologisch interventie en inno-
vatie niet gaan plaatsvinden zonder verandering
van mindset. “Het gaat om zelfregie. Niet de
professional zegt wat je moet doen, maar de
patiënt neemt samen met de professional de
beslissing. Professional en patiënt gaan zich
anders tot elkaar verhouden. Uiteraard wel na
voldoende informatie gekregen te hebben van
die professional. De patiënt wordt dus partner.”
FMT GEZONDHEIDSZORG 49
‘Ook in de technologie is ethiek een belangrijk onderwerp geworden’
‘bij een multidisciplinair overleg zou ook een technoloog moeten zitten’
‘Technologie draagt bij aan zelfregie en kwaliteit
van leven’
empathic living labs
FMT GEZONDHEIDSZORG50
heTNieuWeWONeN
Wetenschap aan het woord: Smart Architectural Technologies (TU/e)De leerstoel Smart Architectural Technologies van de Technische Universiteit Eindhoven verricht onder leiding van prof. dr. ir. Masi Mohammadi onderzoek naar ruimtelijke en technologische middelen voor het bevorderen van het toe-komstgericht en mensgericht bouwen. De werelden van mensgericht bouwen en innovatieve technologie worden in het ontwerp bij elkaar gebracht om van daaruit te komen tot de ontwikkeling van een integraal concept voor de ‘Empa-thische woonomgeving’. Deze concepten en tools worden momenteel in samen-werking met maatschappelijke organisaties gevalideerd in een aantal LivingLabs.
drie LivingLabs in regio eindhoven,
Roermond en ’s hertogenbosch
op het gebied van een ‘slimme
woonzorgomgeving’ zijn de
samenwerking aangegaan
met de Tu/e om de slimme
woonzorgomgeving voor nu en
in de toekomst te bouwen en uit
te testen in het dagelijks leven.
FMT gezondheidszorg volgt
deze projecten. in het vorige
artikel werden de projecten
geïntroduceerd (10-2017). in deze
editie wordt ingegaan op de eerste
processen van de toepassing van de
ontwerpprincipes voor een slimme
woonzorgomgeving.
‘Op weg naar een slimme woonzorgomgeving’
groep heeft gekozen voor een mensgerichte
aanpak, door in de basis de bewoner als uit-
gangspunt te nemen. Vanuit deze invalshoek
wordt er gewerkt met persona’s. Persona’s zijn
beschrijvingen van fictieve karakters die een
menselijk referentiepunt mogelijk maken tijdens
verschillende fasen in het project; bijvoorbeeld
om gebruiksscenario’s te doorlopen vanuit de
verschillende wensen en behoeften van de toe-
komstige bewoners. Voor het renovatieproject
Mariahof zijn de volgende vier toekomstige
bewoners opgesteld: Maria, Bert, Tinus en Mien.
Naast het uitgangspunt van de bewoner als basis,
is er gekozen om te werken met stakeholdersbij-
eenkomsten. De stakeholders van het project
komen vanuit verschillende disciplines: van
huidige bewoners, mantelzorgers, zorgprofessio-
nals en ergotherapeut, tot de beheerder van het
pand, facilitair teamleider, ICT-specialist en
medewerkers van de vastgoedafdeling. Tijdens
de afgelopen periode hebben er drie bijeenkom-
sten plaatsgevonden. De eerste sessie ging in op
de introductie van het project: ‘Waarom en hoe
wordt Mariahof gerenoveerd?’ en werden de
persona’s voorgesteld. Tijdens de tweede sessie
werden de resultaten van het onderzoek ‘Slim
wonen ontzorgt’ gepresenteerd en bediscussi-
eerd. Dit werd gedaan aan de hand van de ver-
schillende ruimten van Mariahof én waarop
onderzoek is verricht. Per ruimte werd aangege-
ven wat volgens onderzoek toegepast zou moe-
ten worden en was het voor de stakeholders
mogelijk om hierop te reageren. De derde sessie
stond in het teken van domotica; ‘Wat is de visie
op domotica vanuit het perspectief van de bewo-
ner, de mantelzorger en de zorgprofessional?’.
Allereerst is er uitleg gegeven wat er mogelijk is
aan technologie. Vervolgens is er per ruimte
aangegeven wat wenselijk is aan technologie
vanuit de verschillende gebruikersperspectieven.
Mede op basis van de inbreng van de stakehol-
ders en het onderzoek ‘Slim wonen ontzorgt’ is
een eerste versie geschreven voor het programma
van eisen voor de renovatie. Dit document is ter
reactie verspreid naar de leden van de stakehol-
dersbijeenkomsten. Op het moment van schrij-
ven worden de reacties van de stakeholders
verzameld. De volgende stappen zijn het defini-
tief maken van het programma van eisen en de
selectie van de architect.
‘slIM WOnen OntzOrgt’A set of architectural design patterns and strategies
for age friendly homes
Door: ir. Leonie van Buuren
rszK zOrgPrOfessIOnalsDe focus van het project ‘Slim wonen ontzorgt’
ligt op het ontwikkelen van een toekomstgericht
model voor een slimme intramurale woonzor-
gomgeving voor senioren met dementie, waarin
ruimtelijke strategieën, technologie en het zorg-
proces met elkaar worden geïntegreerd. Het
project is opgebouwd uit verschillende fasen. Het
afgelopen jaar heeft voornamelijk in het teken
gestaan van het onderzoek en de vertaling daar-
van naar ontwerpprincipes voor deze slimme
woonzorgomgeving. In december 2017 is de
eerste conceptversie van de ontwerpprincipes
aan RSZK Zorgprofessionals opgeleverd.
In 2018 is de volgende fase gestart: de toepassing
van de ontwerpprincipes in een casus. Eén van
de projecten, volgens het strategisch vastgoed-
plan van RSZK Zorgprofessionals, is de renova-
tie van Mariahof te Reusel. Mariahof wordt door
de huidige bewoners getypeerd als ‘een groot
Reusels familiehuis’. De grootste verandering
voor deze locatie is de verlening van het type
zorg: van verzorgingshuis- naar verpleeghuis
zorg. Dit brengt de nodige veranderingen en
eisen met zich mee op zowel zorg- als vastgoed-
gebied.
Binnen de RSZK is er een projectgroep voor de
renovatie van Mariahof opgestart. De project-
FMT GEZONDHEIDSZORG 51
toekomstige bewoners van Mariahof (perso-na’s) Maria, bert, tinus en Mien
‘Sociale woningbouw vanuit empathiSch perSpectief’The design of future-friendly healthcare proper-
ties to stimulate healthy living for the lower
social economical class.
Door: ir. Marije Kortekaas
WOnIngstICHtIng dOMUs
In de provincie Limburg is er sprake van
dubbele vergrijzing. Jongeren trekken weg uit
de provincie, waardoor het percentage
65-plussers nog sterker stijgt. Op dit moment
is 22% van de bevolking in Limburg 65+, naar
verwachting zal dit stijgen tot 33% in 2040
(CBS E,til, 2016). Dit vraagt om een herzie-
ning van de huidige woningvoorraad. Wo-
ningstichting Domus wil zich inzetten voor de
meest kwetsbare doelgroep, daarom heeft
Woningstichting Domus de ambitie om meer
en betere huisvesting te realiseren voor senio-
ren met een lage sociaaleconomische achter-
grond.
Voor deze opgave wordt gekeken naar een
bestaand woongebouw met 39 aanleunwonin-
gen aan de Bredeweg in Roermond. Dit ge-
bouw voldoet niet meer aan de huidige eisen
en zal in de nabije toekomst verbeterd moeten
worden. Voor deze locatie wil Woningstichting
Domus het empathisch wonen principe toe-
passen.
Aan de hand van empirische en theoretische
onderzoeken worden ontwerpprincipes opge-
steld voor de empathische woonomgeving.
Deze ontwerpprincipes focussen zich op drie
verschillende thema’s die de basis vormen van
het empathisch wonen concept: de ruimte, de
technologie en de gebruiker.
‘rUIMte VOOr dUUrzaaM gelUK’Stimulating care environment for seniors living in a
nursing home to improve Quality of Life
Door: ir. Joyce Fisscher
sInt JOzefOOrd WOnen WelzIJn en zOrg
Senioren willen zo lang mogelijk zelfstandig
thuis kunnen blijven wonen. Toch komt er voor
velen een moment waarop thuis wonen niet
langer mogelijk is door zware lichamelijke en/of
cognitieve beperkingen. Deze senioren zijn vaak
erg kwetsbaar. Eenzaamheid, desoriëntatie en
een gebrek aan fysieke en mentale activiteiten
zijn veel voorkomende problemen in een ver-
pleeghuis. Wat vaak niet wordt gerealiseerd, is
dat de vormgeving van de woonomgeving van
grote invloed is op het juist versterken of ver-
minderen van deze problemen. Dat wil zeggen
dat de woonomgeving een groot effect heeft op
de kwaliteit van leven. Het doel van dit project is
om in samenwerking met de zorgorganisatie Sint
Jozefoord ontwerpprincipes te ontwikkelen voor
cognitieve, fysieke en sociale prikkels op het
gebied van architectuur en techniek, om zo een
stimulerende woonomgeving te creëren die de
kwaliteit van leven en het thuisgevoel van de
bewoners bevordert. In de afgelopen periode is
er veel data verzameld over de organisatie, de
doelgroep, de locatie en domotica. Vervolgens is
er een begin gemaakt met het vertalen van deze
kennis tot ontwerpprincipes voor de gemeen-
schappelijke ruimten (entree hal, gang, huiska-
mer en tuin) in het verpleeghuis.
In de nieuwbouw van Sint Jozefoord, gevestigd
aan de voorzijde van het terrein, zullen diverse
ontwerpprincipes worden geïmplementeerd.
Binnenkort zal de nieuwbouw in gebruik wor-
den genomen en vanaf dat moment zullen ook
een aantal living labs gaan starten. De nieuw-
bouw biedt plaats aan twee kleinschalige woon-
groepen voor bewoners met dementie op de
begane grond en op de verdiepingen vier klein-
schalige woongroepen voor bewoners met licha-
melijke beperkingen. De ontwerpprincipes die
hier zullen worden toegepast, variëren van prin-
cipes die al wetenschappelijk bewezen effectief
zijn, zoals het camoufleren van deuren waartoe
bewoners geen toegang hebben rustgevend
werkt, tot ontwerpprincipes die enkel nog door
een hypothese worden onderschreven. Of deze
laatste ontwerpprincipes daadwerkelijk als sti-
mulerend worden ervaren en daardoor een
positief effect hebben op de kwaliteit van leven,
zal in de komende periode onderzocht worden
met behulp van de living labs. Zo zullen de twee
gangen van de woongroepen op de begane
grond als living lab worden ingericht. De meest
fundamentele functie van een gang is de ver-
keersfunctie om van de ene ruimte naar de an-
dere ruimte te bewegen. Echter is desoriëntatie
een veel voorkomend probleem onder bewoners
in een verpleeghuis. Als bewoners verdwaald
zijn, kunnen zij angst, stress en verdriet ervaren.
Dit heeft een negatief effect op de kwaliteit van
leven. In het living lab zullen diverse ontwerp-
principes worden toegepast, waarna er onder-
zocht zal worden of deze het oriëntatie vermo-
gen van de bewoners stimuleren en/of de agitatie
van bewoners verminderen.
Daarnaast wordt ernaar gestreefd om de gang
niet enkel als verkeersruimte te laten dienen,
maar onderdeel te laten uitmaken van de leef-
ruimte waar sociale interactie kan worden gesti-
muleerd. De mate van daglicht, beleving en
zitplekken hebben een grote invloed hierop.
Daarom zullen er in het living lab ook diverse
ontwerpinterventies worden onderzocht met
betrekking tot sociale interactie, zodat er uitein-
delijk een stimulerende woonzorgomgeving
ontstaat die de kwaliteit van leven en het thuis-
gevoel van de bewoners bevordert.
empathic living labs
FMT GEZONDHEIDSZORG52
Mijn rol als PDEng trainee binnen dit proces
is adviserend. De uiteindelijke resultaten gaan
leiden tot ontwerpprincipes voor toekomstge-
richte woningen voor senioren. Deze ont-
werpprincipes worden samengevat in een
handboek dat Woningstichting Domus ook
voor komende projecten kan toepassen. Het
daadwerkelijke ontwerp voor de Bredeweg zal
ontworpen worden door een architect.
In januari heeft de architectenselectie voor
het ontwerp aan de Bredeweg plaats gevon-
den. Om de provincie Limburg te stimuleren,
is er gekozen om een selectie te maken van
architecten uit de provincie Limburg die
ervaring hebben met zorg gerelateerde pro-
jecten. Aangezien het empathisch wonen
concept nog geen exact plan van eisen heeft,
is er aan vier architecten gevraagd om een
visie presentatie te geven. Hierbij werd ge-
vraagd om de visie ten opzichte van de loca-
tie, het empathisch wonen concept, betaal-
baarheid en toekomstgerichtheid te geven.
Om het onderdeel empathisch wonen te
kunnen beoordelen heb ik plaats genomen in
de beoordelingscommissie.
Naar aanleiding van deze presentaties is er
een keuze gemaakt voor een architect. In de
komende fase zullen er verschillende focus-
groepen samengesteld worden waaraan het
voorlopige ontwerp getoetst wordt. Deze
focusgroepen bestaan bijvoorbeeld uit de
zorgpartij, de (toekomstige) bewoners, mede-
werkers van Woningstichting Domus en
PDEng collega’s. Daarnaast zullen er nog
aansluitende onderzoeken gedaan worden die
de ontwerpbeslissingen zullen onderbouwen.
Samen met de architect hopen we een stimu-
lerende omgeving te ontwerpen die de zelf-
standigheid van de bewoner versterkt.
dé sleutel is tot controle op assets: daar zit met
7D BIM in ontwerp, bouw en gebruik het ver-
dienmodel en dat daarmee ook kwaliteit en
veiligheid geborgd kan worden.
Joris IJzermans van Energy Solutions Center
voorzag dat door de energietransitie in Neder-
land de energievoorziening in gebouwen gaat
veranderen en dat daarbij flexibilisering van
energie (o.a. opslag in batterijen) noodzakelijk
maakt.
Perry van de Graaf van UMC Utrecht heeft met
drie adviseurs van Deerns, RHDHV en Valstar
Simonis de kennis gebundeld om een plan uit te
werken hoe het UMCU in 2030 CO2-neutraal
kan worden, maar dat zal nog niet eenvoudig
worden binnen de gestelde kaders.
Het congresprogramma werd afgesloten met een
lezing van Huub Dubbelman, adviseur van
Mercedes. De slotact was op de bedrijvenmarkt;
een masterclass drummen door Golden Earring
drummer Cesar Zuiderwijk.
Op de beursvloer was ook stand aanwezig waar
men zich kon informeren over het Register
Technologie Gezondheidszorg. Dit kwaliteitsre-
gister is in het leven geroepen door de NVTG. In
de volgende editie van FMT Gezondheidszorg
gaan we dieper in dit register. <
Het congres vond plaats in de fraaie
Theaterzaal van Hart van Holland in
Nijkerk met daarbij een stoelopstel-
ling rondom een catwalk, zodat de sprekers in
nauw contact met het publiek stonden. Naast
deze zaal bevond zich de beursvloer met 30
stands van bedrijven. Holland Water was de
congreshoofdsponsor. Dagvoorzitter was Clau-
dia Mies.
Het sprekersprogramma opende verrassend met
illusionist Jan Reinder. Hij combineerde princi-
pes als illusionisme, psychologie, mentalisme en
vingervlugheid in een waanzinnig magische
show waarin het publiek werd duidelijk gemaakt
dat kwaliteit en veiligheid niet zomaar tot stand
komt en dat je daar meer voor moet doen dan je
nu denkt. Daarna betoogde Ton Ruikes als voor-
zitter van de Raad van Bestuur van de Zieken-
huis Groep Twente dat veilige zorg niet kan
zonder de inzet van gekwalificeerde technici. Hij
stuurt aan op een focusverschuiving van toetsing
van Medische Technologie naar toetsing van
Veilige Zorg.
dWarsVerbandenMark Gerritsen van KLM Flight Academy leerde
de aanwezigen de dwarsverbanden over kwaliteit
en veiligheid vanuit de luchtvaartsector. Hij
stelde dat veiligheid een gezamenlijke verant-
woordelijkheid is en dat je safety kunt managen.
Tom Borst van Arcadis gaf aan dat Linked Data
FMT GEZONDHEIDSZORG 53
gOeD bezOcht cOngres nvtg met interessant spreKersprOgramma
nvtg
de Nederlandse vereniging voor
Technologie in de gezondheidszorg
(NvTg) organiseerde op donderdag
5 april 2018 haar jaarlijkse voor-
jaarscongres. het congresthema
dit jaar was Kwaliteit, veiligheid en
verantwoording. er waren meer dan
200 deelnemers en daarmee was de
opkomst hoger dan vorig jaar. voor
iedereen die er niet bij kon zijn en een
sfeerimpressie wil opdoen maakte
de vereniging een fraai videover-
slag. uiteraard ook leuk voor de
deelnemers die er wel waren om nog
even terug te gaan naar deze dag. de
sfeerimpressie is te zien op de web-
site van de vereniging (www.nvtg.nl).
Door: de NVTG
dagvoorzitter Claudia Mies.
een masterclass drummen door golden earring drummer Cesar zuiderwijk.
zonder passie geen resultaat
Ik ben benieuwd hoe gepassioneerd u mijn communicatie in deze column gaat ervaren, maar het moet me van mijn hart:
Ik begrijp niet dat het anno 2018 nog steeds mogelijk is dat mensen hun meest basale recht ontnomen wordt: het recht om een `stem` te hebben. `Ja maar, ik begrijp wel wat hij wil`, hoor ik een professional zeggen met de beste bedoelingen, maar die echt niet weet welk fundamenteel recht hij afneemt van een ander mens: Het recht te zeggen wat je denkt, voelt, beleeft. Te uiten wat je angsten en zorgen zijn, je twijfels, je ambities. Het lijkt wel of het kunnen aangeven of je koffie of thee wilt de norm is voor geslaagde communicatie binnen de zorg. Laatst hoorde ik tijdens een congres een fragment voorgelezen wor-den uit Ghost Boy van Martin Pistorius. Dit boek grijpt me naar de keel: Hoe belangrijk is het dat er iemand in je gelooft! Ie-mand die je ziet voor wie je bent! Je competenties ziet ondanks je beperkingen. Iemand die samen met je zoekt naar een deur naar de wereld, een kanaal om je te uiten. Op zoek gaat naar een manier waarop iemand met een communicatieve beperking invloed kan hebben op zijn fysieke en sociale omgeving. Op zoek gaat met passie naar het mens-zijn in de ander.
Vergeet het gebruik van een communicatiehulpmiddel maar als je de omgeving niet mee hebt. Communiceren doe je immers samen. Motivatie en de rol van de omgeving kwam ook tijdens onze interactieve sessies binnen het project COM met deelne-mers naar voren als belangrijkste factoren om de inzet van een communicatiehulpmiddel tot een succes te maken…. daar heb je ze weer MOTIVATIE, iemand die voor je wil gaan, iemand uit de OMGEVING die je mogelijkheden wil zien en er samen met je voor wil gaan, iemand die in je gelooft en gedreven is een communicatiekanaal te vinden dat past bij jou en jouw leven. Tijdens de aansluitende informatiemarkt kwam een jonge gedreven ergotherapeut naar ons toe, bijna met tranen in de ogen. Ze zag zoveel oudere mensen met een niet aangeboren hersenletsel waarvan ze wist dat ze haar van alles willen zeggen, maar dat niet kunnen omdat ze geen geschikt communicatie-hulpmiddel hebben. Ze vroeg hoe ze hieraan moest beginnen, dat ze hier geen kennis of expertise voor had...we gaven haar tips, verwezen haar naar onze website: [curs]www.communi-catiehulpmiddelen.com en linkten haar aan andere gedreven professionals. Zij voelde zich een groentje, maar wat ze had was PASSIE, MOTIVATIE om op zoek te gaan naar een geschikt hulpmiddel; de OMGEVING te mobiliseren, te luisteren naar wat mensen die zich moeilijk kunnen uiten te zeggen hebben…. en juist die PASSIE is de sleutel tot succes, want zonder passie geen resultaat!
column zuyd hogeschool
FMT GEZONDHEIDSZORG54
Door: Ruth Dalemans, senioronderzoeker, hoofddocent Zuyd, logopedist
FMT GEZONDHEIDSZORG 55
AdviesbureAu
sweegers en de bruijn bveuropalaan 12g, 5232 bC ’s-HertogenboschT: 088 030 7300e: [email protected]: www.swebru.nl______________________________________________________________
valstar simonisveraartlaan 42288 GM rijswijkT: 070 307 22 22F: 070 307 22 07e: [email protected]: www.valstar-simonis.nl_______________________________
vAN LOOY GrOuP NvNoordersingel 19, b – 2140 AntwerpenT: +32 3 235 35 08e: [email protected]: www.vanlooy.com_____________________________________________________________
OK Consultancy Nederland (OKCN)Postbus 2102, 5202 CC ’s-HertogenboschT: (0)73 62 34 381
e: [email protected] / i: www.okcn.nl
AirCONdiTiONiNG
Carrier Airconditioning beneluxPapendorpseweg 83, 3528 bJ utrechtPostbus 2731, 3500 Gs utrecht+31 (0) 88 - 567 67 00 [email protected]
besCHerMiNGs-TrANsFOrMATOreN
Geveke besturingstechniekKabelweg 21 - 1014 bA AmsterdamPostbus 820, 1000 Av AmsterdamT: 020-5829111 / F: 020-5822496e: [email protected]
brANdveiLiGHeid
Witlox brandveiligheid bvNieuwstraat 305491 vd sint-OedenrodeT: 0858771198W: www.witlox-brandveiligheid.nl
brANdWereNd GLAs
veTrOTeCH sAiNT-GObAiN beNeLuXHulsenweg 21, 6031 sP NederweertPostbus 15, 6000 AA WeertT: +31 (0)495-57 44 35F: +31 (0)495-57 44 36i: www.vetrotech.nl
buiTeNiNriCHTiNG &iNFrATeCHNieK
Kanters bvdoornhoek 3745, 5465 TA [email protected]
CLeANrOOMs
ropa systems bvbelleweg 9, 5711 dH somerenT: +31 (0)493 [email protected]_______________________________
Cadolto benelux bvdorpsstraat 8a, 4181 bN WaardenburgT: +31 418 651 544M: +31 61066 4074e: [email protected]: www.cadolto.nl______________________________
interflowde stek 15, 1771 sP WieringerwerfT. (0227) 60 28 44 F. (0227) 60 31 [email protected]______________________________
Jan snel Medical buildingsWilleskop 94, 3417 Me MONTFOOrTPostbus 200, 3417 ZL MONTFOOrTTel.: +31 (0) 348 47 90 90e-mail: [email protected] Website: www.jansnel.com______________________________
M-Wall bvsteenoven 4C5626 dK eindhovenT +31 850 18 85 00e [email protected] www.mwall.nl
deureN
Metaflex doors europe bvAmbachtsstraat 117122 MP Aalten+31 88 1414 [email protected]_______________________________
vestiging doorwerthrecord Automatische deuren b.v.Cardanuslaan 30Postbus 67, 6865 ZH doorwerthT 026-3399777 F 026-3399770info@record-automatischedeuren.nlwww.record-automatischedeuren.nl
vestiging Oosterhoutrecord/van Nelfen deurtechniekHoutduifstraat 6Postbus 565, 4900 AN OosterhoutT 0162-447720 F 0162-447730_______________________________
ropa systems bvbelleweg 9, 5711 dH somerenT: +31 (0)493 [email protected]
GebOuWbeHeersYsTeMeN
sauter building Control Nederland bvPostbus 20613, 1001 NP AmsterdamT: 020 - 587 67 00i: www.sauter.nl
bedrijvenindex
GrOOTHANdeL
Technische unie b.v. bovenkerkerweg 10-12 1185 Xe Amstelveen Postbus 900 1180 AX Amstelveen T: 020 - 545 03 45 F: 020 - 545 02 50 e: [email protected] i: www.technischeunie.com
HuisvesTiNG
bussman Medical & researchiJzerwerf 16641 TK beuningenT +31 24 67 90 100F +31 24 67 90 101i:www.bussman-mr.come: [email protected]_______________________________
Cadolto benelux bvdorpsstraat 8a, 4181 bN WaardenburgT: +31 418 651 544M: +31 61066 4074e: [email protected]: www.cadolto.nl_______________________________
Jan snel Medical buildingsWilleskop 94, 3417 Me MONTFOOrTPostbus 200, 3417 ZL MONTFOOrTTel.: +31 (0) 348 47 90 90e-mail: [email protected] Website: www.jansnel.com
iNsTALLATeur
uLC installatietechniek b.v.Labradordreef 18Postbus 24053500 GK utrechtT. +31 30 26 50 500e. [email protected]. www.ulcgroep.nl
iNsPeCTies & LOGbOeKbeHeer
diiP bvinspecties en logboekbeheerverrijn stuartweg 22-N, 1112 AX diemenPostbus 298, 1620AG Hoorn020 [email protected]
iT & sOFTWAre
ultimo software solutions bvWaterweg 3 - 8071 rr NunspeetT: +31(0)341 – 423737F: +31(0)341 – 421172e: [email protected]: www.ultimo.com
LANdsCHAPsArCHiTeCTeN
MTd LandschapsarchitectenPostbus 5225, 5201 Ge ’s-HertogenboschT: 073-6125033F: 073-6136665Contact: Han Thijssene: [email protected]: www.mtdls.nl
LuCHTbeHANdeLiNG
Altop international: exclusief vertegenwoor-diger van euroclimaMatjeskolk 237037 dZ beek T: 0314 67 51 10e: [email protected]: www.euroclima.nl
MedisCHe PersLuCHT
berko KompressorenHavenweg 14 - 6603 As WijchenT: 024 - 641 11 11 - F: 024 -642 15 72e: [email protected]: www.berko.eu______________________________
Partner van drägerbOGe KOMPressOreN b.v.spaceshuttle 8b, 3824 ML AmersfoortT: +31 33 456 15 86 / F: +31 33 453 01 36e: [email protected]: www.boge.com/nl
MedisCHe GAsseN
Linde Healthcare beneluxde keten 7Postbus 325, 5600 AH eindhovenT: +31 40 28 25 825 - F: +31 40 28 16 875i: www.linde-healthcare.nl
MedisCHe GAsseN beWAKiNG/MONiTOriNG
TPs technology beNeLuX b.v.Postbus 1962130 Ad HOOFddOrPContactpersoon e. schrijverT: +31 23 531 75 41i: www.tpstechnology.nli: www.tpstechnology.dee: [email protected]
MedisCHe GAsseNdisTribuTie sYsTeMeN
dräger Nederland b.v. Huygensstraat 3-5, 2721 LT ZoetermeerNederlandT: 079 – 344 44 888i: www.draeger.com
NOOdsTrOOM
Geveke besturingstechniekKabelweg 21 - 1014 bA AmsterdamPostbus 820, 1000 Av AmsterdamT: 020-5829111 / F: 020-5822496e: [email protected]______________________________
elinex Power solutionsWolweverstraat 152984 Ce ridderkerkTel: +31 (0)180 72 13 59e-mail: [email protected]: www.elinex.com
OPLeidiNGeN
Hogeschool rotterdamG.J. de Jonghweg 4-63015 GG rotterdamT: 010 794 48 90i: http://gezondheidszorgtechnologie.nl
OPerATieKAMers
interflowde stek 15, 1771 sP WieringerwerfT. (0227) 60 28 44 F. (0227) 60 31 [email protected]
bedrijvenindex
FMT GEZONDHEIDSZORG56
MANN+HuMMeL vokes Air bvNijverheidsweg 153401 MC iJsselsteinPostbus 3093400 AH iJsselsteinT: 088-8653724- F : 088-8653400e: [email protected]______________________________
Q-bital werkt wereldwijd samen met zorgaanbieders om
te zorgen voor veilige, flexibele klinische omgevingen
en ondersteuning van het personeel bij kerntaken zoals
capaciteitsmanagement, renovatiemanagement en het
inspelen op noodsituaties. Samen met onze partners verleggen
we de grenzen van de gezondheidszorgverlening door
betrouwbare, tijdelijke operatie- en afdelingsfaciliteiten aan te
bieden die een efficiëntere patiëntenstroom mogelijk maken.
Ga voor meer informatie naar www.q-bital.com
Operatiekamers Endoscopie-units Afdelingen Klinieken Poliklinieken IC-units
Q-bitalrob van Lieflandbenelux & Nordice: [email protected]: +31 6 54 78 58 76W: www.vanguardhs.com______________________________
Cadolto benelux bvdorpsstraat 8a, 4181 bN WaardenburgT: +31 418 651 544M: +31 61066 4074e: [email protected]: www.cadolto.nl______________________________
Jan snel Medical buildingsWilleskop 94, 3417 Me MONTFOOrTPostbus 200, 3417 ZL MONTFOOrTTel.: +31 (0) 348 47 90 90e-mail: [email protected] Website: www.jansnel.com______________________________
M-Wall bvsteenoven 4C5626 dK eindhovenT +31 850 18 85 00e [email protected] www.mwall.nl
PersOONsbeveiLiGiNG sYsTeMeN
OoperonMijkenbroek 254824 AA bredaT: + 31 76 57 230 30e: [email protected]: www.ooperon.nl
PrOJeCTiNriCHTiNG
M-Projectservice bvsteenoven 4C5626 dK eindhovenT +31 40 292 79 50e [email protected] www.m-projectservice.nl
sTrALiNGsWeriNG
Tinnemans Medical design bvbelleweg 9, 5711 dH someren T: +31 (0) 493 472399 F: +31 (0) 493 473299 i:www.4medicaldesign.come:[email protected]
______________________________
Tinnemans Medical design bvbAGildenstraat 41,b-2470 retie
T: +32 (0) 14 717919 i: www.4medicaldesign.come:[email protected] volg ons zusterbedrijf op twitter: @ropasystems
vALidATie
Cleanroom Management internationalThe Netherlands:Luchthavenweg 81, NL – 5657 eA eindhovenTel: +31 402 88 87 57Fax: +31 402 88 59 36e-mail: [email protected]
vLOereN
Nora flooring systems b.v.belgiëstraat 14 5171 PN KaatsheuvelT: 0416-286140i: www.nora.com/nl
WANdbeKLediNG
vescom Nederland b.v.sint Jozefstraat 20, 5753 Av deurnePostbus 70, 5750 Ab deurneT: +31 493 350 767F: +31 493 350 779e: [email protected]: www.vescom.nl_______________________________
M-Wall bvsteenoven 4C5626 dK eindhovenT +31 850 18 85 00e [email protected] www.mwall.nl
WAsMACHiNes
Miele ProfessionalPostbus 166, 4130 ed vianenT: 034-73 78 884F: 034-73 78 429www.miele-professional.nle: [email protected]
WATerbeHANdeLiNG
bWT nederlandCoenecoop 1 2741 PG Waddinxveene: [email protected] T.: +31 88 750 90 00
FMT GEZONDHEIDSZORG 57
ADVERTENTIE-INDEX
FMT Gezondheidszorg58
FMT Gezondheidszorg is een unieke combinatie van vakblad, website, elektronische nieuwsbrieven en social media. dit maakt FMT Gezondheidszorg tot een autoriteit in de markt die garant staat voor een scherp, eigenzinnig en actueel aanbod van nieuws & achtergronden. FMT Gezondheidszorg informeert en analyseert.
redaCtIOnele fOrMUleFMT Gezondheidszorg informeert over zorg- en gebouwtechnologie, wetenschap en innovatieve huisvesting.voor bestuurders, beleidsmakers en professionals die in en voor de zorgsector actief zijn, is FMT Gezond-heidszorg één van de belangrijke informatiebronnen.
MagazInein elke uitgave van het magazine wordt bericht over zorg- en gebouwtechnologie voor zowel de cure als de care. Ook is er in elke editie aandacht voor beheer en onderhoud van de infrastructuur en management-vraagstukken. daarnaast besteed FMT Gezondheids-
zorg in het magazine aandacht aan wetenschappe-lijke ontwikkelingen in relatie tot technologie in de zorg.
eleKtrOnIsCHe nIeUWsbrIeVen en WebsItein de elektronische nieuwsbrieven en op de website wordt naast bovengenoemde onderwerpen ook aandacht besteed aan wetenschap en onderzoek van de vele universiteiten en hogescholen. Met veel wetenschappelijke instellingen werkt FMT Gezond-heidszorg nauw samen.
sOCIal MedIavia Twitter en Linkedin wordt uitgebreid aandacht besteed aan de onderwerpen die op de website, de nieuwsbrief en in het magazine aan de orde komen.
lezersPrOfIelFMT Gezondheidszorg wordt gelezen, gevolgd en bezocht door beslissingnemers en professionals in de zorg in Nederland en vlaanderen.
veel bestuurders van zorginstellingen hebben een abonnement op het magazine. dat geldt ook voor de technisch professionals in de zorg. daarnaast kent het magazine ook veel abonnees bij onderwijs- en wetenschappelijke instellingen en personen en bedrijven die voor de zorg actief zijn op het gebied van technologie, wetenschap en huisvesting.
de elektronische nieuwsbrief wordt behalve door bovenstaande doelgroepen ook gelezen door lokale en landelijke politici, regionale en landelijke media en diverse vertegenwoordigers van uiteenlopende brancheorganisaties in de cure en care.
Meer informatie?Neem vrijblijvend contact met ons op.
T: 06 53310657e: [email protected]
FMT GezondheidszorG: een unieke inForMaTiebron
www.FMTGezondheidszorG.nl
fmt gezondheidszorg - info
Alpheios b.v. 24
ATeCA Watercare & services b.v. 60
bWT Nederland b.v. 57
Cadolto benelux b.v. 55,56,57
Carrier Airconditioning benelux b.v. 55
CateC b.v. 19
Cleanroom Management intern. 57
d2 Ontwikkeling 57
deerns 42
deMCON 12
diiP 56
dräger Nederland b.v. 2
dräger Nederland b.v. 56
eAL 56
eGM adviseurs 55
eGM architecten 55
elinex Power solutions b.v. 41
elinex Power solutions b.v. 56
Geveke besturingstechniek 55,56
Hogeschool rotterdam 56
interflow 55,56
Jan snel 55,56,57
Koninklijke van Twist 46
Luchtvalidatiecheck b.v. 23
MANN+HuMMeL vokes Air b.v. 57
Medela benelux b.v. 59
Metaflex doors europe b.v. 55
Miele Professional Nederland b.v. 57
Miele Professional Nederland b.v. 23,40
M-Wall 55,57
M-projectservice b.v. 57
Modderkolk Projects & Maintenance b.v. 21
MTd Landschapsarchitecten 56
MTu Onsite energy 44
M-Wall b.v. 57
nora flooring systems b.v. 57
OK Consultancy Nederland 6,55
Ooperon 57
ptg advies 26
Q-bital 57
record Automatische deuren b.v. 55
ropa systems bv 55
sauter building Control Nederland b.v. 55
sCA Hygiene Products Zeist b.v. 55
sCHeLL 7
sweegers en de bruijn b.v. 55
Technische unie b.v. 56
Tinnemans Medical design b.v. 57
TPs Technology benelux b.v. 56
uLC installatietechniek b.v. 56
ultimo software solutions b.v. 56
valstar simonis 55
van Looy Group 55
van Wijnen, van dorp, breedveld & schröder 10
vescom Nederland bv 57
vetrotech saint-Gobain benelux 55
Wiegerinck 7
Witlox brandveiligheid b.v. 55
De stille kracht in ziekenhuizen
50 jaar ervaring en expertise staan ervoor garant dat Medela kwalitatieve en betrouwbare systemen levert voor medische vacuümtechnologie, eenvoudig en stil in gebruik. Medela biedt systemen voor algemene vacuümtoepassing of als back-upsysteem voor wandafzuiging voor vakgebieden als algemene chirurgie, liposuctie, endoscopie, uitzuigen van de luchtwegen, neurochirurgie en wonddrainage.
Professionele vacuümsystemen van Medela
Precious life - Progressive caremedela.nl/healthcare
Het ICA Systeem
ziekenhuizen gingen u voor
3
ateca.nlEen 100% Legionella veilige locatie met het koper/zilver ionisatie systeem van ATECA
ATECARuychrocklaan 121, 2597 EL Den HaagT 070 362 81 75, E [email protected]
2