NHỮNGĐIỀUTRƯỜNGHARVARDTHẬTSỰDẠYBẠNPHILIPDELVESBROUGHTON

Ebookmiễnphítại:www.Sachvui.Com

TableofContents

Vềloạt“Sáchbỏtúi”củaAlphaBooks

Lờinóiđầu

Chương1.SỐNGCHẬM

Chương2.KHỞIĐẦU

Chương3.MỘTĐỊAĐIỂMTÁCHBIỆT

Chương4.CHIẾCXETRƯỢTSAYMỀM

Chương5.TÔILÀAI?

Chương 6. HÌNH THÀNH, GẶP SÓNG GIÓ, CHUẨN HÓA, HOẠTĐỘNG

Chương7.BETAVÀHƠNNỮA

Chương8.KIỂMSOÁTRỦIRO

Chương 9. NHỮNG NGƯỜI THÀNH ĐẠT NHANH NHƯNG KHÔNGVỮNGCHẮC

Chương10.NHỮNGKẺBẢOVỆĐẠOĐỨC

Chương11.TỶSUẤTĐÒNBẨYCỰCĐẠI

Chương12.ĐITHEOĐƯỜNGCONGGIỚIHẠN

Chương13.NHỮNGMỤCTIÊUTÁOBẠO

Chương14.“NGẮMNHÌNCÁCCONTÔIKHÔNLỚN”

Chương15.TỐTNGHIỆP

Chương16.NHÀMÁYCHONHỮNGNGƯỜIBẤTHẠNH

Vềloạt“Sáchbỏtúi”củaAlphaBooks

Cácbạnđộcgiảthânmến!

Trongsuốt5nămqua,vớiniềmtin“Trithứclàsứcmạnh”,AlphaBooksđã,đangvàsẽkhôngngừngnỗlựcđểmangđếnchođộcgiảnhữngcuốnsáchcóchấtlượngcaocảvềnộidunglẫnhìnhthức.

Vớimongmuốngiúptấtcảmọingười,đặcbiệtlàcácbạntrẻ,cócơhộitiếpcậnvớinhữngcuốnsáchhayvàhữuích,từtháng8năm2010,AlphaBookstriểnkhaixuấtbảndạngsáchbỏtúivớicácđặcđiểm:sáchsẽđượcbiêntậprútgọnmộtsốphần,câuchữrườmrà,vàinkhổnhỏ11x18cmgiúpdễdàngđọcvàmangtheo,đặcbiệtgiásẽrẻhơn40%sovớisáchnguyênbản.Loạtsáchbỏtúiđầutiênlànhữngcuốnthiếtyếu,rấtcầnchocácbạntrẻhiệnnaynhư:20 điều cần làm trước khi rời ghế nhà trường, 50 điều trường họckhôngdạybạn,NhữngđiềutrườngHarvardthậtsựdạybạn...

Hyvọngnhữngcuốnsáchbỏtúinàysẽtrởthànhcẩmnanghữuíchchocácbạntrongquátrìnhlậpthân,lậpnghiệpvàvươntớinhữngđỉnhcaocủacuộcsống.

Rấtmongnhậnđượcýkiếnđónggópcủađộcgiảđể loạt sáchđượchoànthiệnhơn.

Tháng8/2010CÔNGTYSÁCHALPHA

Lờinóiđầu

Tôi không định đến Trường Kinh doanh Harvard (HBS) để viết sách vềnhữnggìtrảiqua.Thựcra,saumườinămlàmbáo,tôiđếnnơinàyđểthoátkhỏi nghiệp viết lách, để không còn moi móc chuyện ngoài đời đưa lênnhững trang báo. Tôi muốn học về kinh doanh để làm chủ vậnmệnh tàichínhvàquantrọnghơn, làmchủthờigiancủamình.Tôiđãquámệtmỏivớiviệcphảikèkèchiếcđiệnthoạidiđộnghaysuốtngàybịsếphoạnhhọe.Tôihyvọng tấmbằng thạcsĩquản trịkinhdoanh (MBA)sẽgiúp tôihiểubiếtnhiềuhơnvềhoạtđộngcủathếgiớivàcónhiềulựachọnhơnchocuộcsốngcủamình.

Thực ra, tôi viết cuốn sách này không phải để “vạch áo cho người xemlưng”.Xétvềnhiềumặt,tôiyêuquýhainămởHarvard.Cácbạnhọccủatôirất lịch thiệpvàâncần.Hầuhếtgiảngviên trongkhoa tận tụy truyềnchosinhviênniềmsaymêmônhọc.Cơ sởvật chất và conngườiđều rất tốt.Chẳngcóchỗnàoquansátchủnghĩatưbảntốthơnnơinày.Đốivớitôivàvớinhữngngườitôibiết,Harvardđãlàmthayđổicáchnhìnnhậntươnglaivàcơhộibằngconđườngkinhdoanh.

Nhưngđócũnglàthờikỳcăngthẳnghơntôinghĩrấtnhiều.Khốilượngbàihọcnặngnề,nhấtlàtrongnhữngtuầnđầutiên,chúngtôiphảiđánhvậtvớicáclĩnhvựcchuyênmôncủakinhdoanhnhưtàichính,kếtoán,điềuhành,marketingvàứngxửtrongtổchức.Vàithángsau,bảnthânáplựctìmviệc,mộtcôngviệc“thíchhợp”,đãlàmộtquátrìnhgiáodụcriêng,vượtxanhữnggìxảyratronglớphọc.

Cuốnsáchnàylànỗlựcmôtảtrảinghiệmcủatôivàcácbạnhọctrongcáinôicủachủnghĩatưbảnnày.SaukhiđọclạinhậtkýhainămởHarvard,tôi

ngạcnhiêntrướccảmxúcnảysinhtừnhữnggìđãtrảiqua.Tôiđãchorằngthời gian họcở trườngkinh doanh sẽ làmột thời kỳ vô tư, chỉ có học vàchuẩnbịchuyểnnghề.Nhưngchúngtôiđãtròchuyệnnhiềuvềkhátvọngvàcuộcsống tương laichomìnhvàgiađình.Điềuđóđược thểhiệnrõ trongcuốnsáchnày,bêncạnhnhữnggìchúngtôihọcđược,nhữnggìcácdiễngiảnổitiếngdiễnthuyếtvànhữngquyếtđịnhvềcôngviệccủachúngtôi…CơhộihọcởHBSlàmộtmónquàquýgiá.

Năm1960,mớichỉcó5.000ngườitốtnghiệpMBAtừcáctrườngcủaMỹ.Đếnnăm2000,consốnày tăng lênhàng trămnghìn.Hiệnnay,cóđủcácloạikhóahọcMBA:khóahọcđiểnhình toàn thờigianhainămtại trườnghoặc cáckhóahọcbán thờigian, trực tuyến, buổi tối hay từxa.Số lượngngườiđăngkýhọcMBAtạiTrungĐông,TrungQuốcvàẤnĐộđangtăngvọt.NhữngngườicóbằngMBAcóxuhướnghưởnglươngcaohơnvàcôngviệctốthơn.MBAbachữcáiquýbáunàytrởthànhtấmvé“vàocửa”,trongmột số trường hợp còn là điều kiện tiên quyết, để thành công trong kinhdoanh.

TôihọctạiHBStừnăm2004đến2006.Chotớithờiđiểmđó,trongsốcáccựusinhviêncủatrườnggồmcóTổngthốngMỹ,BộtrưởngTàichínhMỹ,ChủtịchNgânhàngThếgiới,ThịtrưởngNewYork,chưakểCEOcủacáctập đoàn lớn nhưGeneral Electric, Goldman Sachs và Procter &Gamble(P&G).TheodanhsáchFortune500thìcựusinhviênHBSchiếmtới20%sốnhữngngườiđảmnhiệmcácvịtrícaonhấttrongcôngty.TrongcácquỹđầutưcũngđầynhữngMBAcủaHarvard.Mỗikhitrởlạitrường,họđượctiếpđónnhưnhữngônghoàng.

HBSchorằngnhữngđứctínhcầncóđểthànhcôngtrongkinhdoanhcũngcần thiết cho tất cả các ngành khác như chính trị, giáo dục, y tế và nghệthuật.Tôikhôngxuấtthântừgiớikinhdoanhvàvềbảnnăng,tôiphảnđối

quanđiểmdoanhnhâncóthểđiềuhànhmọithứ.QuanđiểmnàyxuấthiệnliêntụctronghainămquavàlýgiảivìsaomộtcuốnsáchviếtvềtấmbằngMBAởHarvardlạilàmốiquantâmcủađôngđảobạnđọc,khôngchỉnhữngngườiđãcóhaymuốncóbằngMBA.Ngônngữ, thóiquenvàphongcáchlãnhđạođượcdạytrongkhóahọcMBAảnhhưởngđếntấtcảchúngta.Cáctrườngdạykinhdoanhkhông chỉ sản sinh ra cácnhà lãnhđạo trongkinhdoanh.CáckhóahọcMBAcònquyếtđịnhcáchsống,giờgiấclàmviệc,cáckỳnghỉ,nềntảngvănhóa,sựchămsócytếmàchúngtanhậnđượcvàcảnềngiáodục chocon cháu chúng ta.Từnăm2000,ngàiThạc sĩQuản trịKinhdoanhđãcónhữngquyếtđịnhquantrọngvềmặtlịchsửvàtoàncầu.Tómlại,tấmbằngMBA,nộidungcủanóvàmạnglướinhữngngườisởhữutấmbằngnàylàrấtquantrọng.Vànócóthamvọngđểtrởnênquantrọnghơnnữa.

Cuốnsáchnàythểhiệnquanđiểmcánhântôi.KhôngmộtMBAnàocóthểđạidiệncho900sinhviênniênkhóa2006củaHBS.Mọiđiều trongcuốnsáchnàyđềuđúngnhưtôimôtả.Nhưngtôiđãđổimộtsốtênnhânvậtvàcácchi tiết liênquanvìhai lýdo: thứnhất làvì sự riêng tư.LớphọccủaHBSlàmộtmôitrườnghọctậpantoàn,mộtnơiđểthửvàsai.Cácbạncùnglớpkhôngbiếttôisẽviếtvềnhữngđiềuchúngtôiđãtrảiqua.Lýdothứhailàviệcthayđổiđóchophéptôimôtảtrungthựcnhữnggìtrảiquamàkhôngphảilolắngvềdanhtiếngcủanhữngngườitôiyêuquývàkhâmphục.Cácgiáosư,vìvịthếthầygiáocủahọlàcôngkhai,cũngnhưcácdiễngiảtừngđếnnóichuyện,sẽxuấthiệnđúngnhưtrongthựctế.Tôidựđịnhkếthợpcáccách tiếp cận này để cung cấpmột bức tranh chân xác về thời gian tôi ởHBS.

Khikhóahọccủachúngtôikếtthúcvàotháng6năm2006,chúngtôinhậnđượcmộtbức thưngỏcủa thầyhiệu trưởngJayLight.Ôngviết:“KhicácbạnhòavàođộingũcựusinhviênHBSkhắpnơitrênthếgiới,tôihyvọng

cácbạn tiếp tụcgiữ liên lạcvới trường,chiasẻsuynghĩvàquanđiểmvềnhữngnămhọcởđây”.Đâylàsuynghĩvàquanđiểmcủatôi.

Chương1.SỐNGCHẬM

Khôngphảitấtcảchúngtađôilúcđềucảmthấymìnhđangnhảyvọttớitậncùngthếgiớisao?

―MickJagger

“Tôixintựgiớithiệu,tôilàPhilip”.

ThầyhiệutrưởngHBSvà90bạncùnglớpnhìnchằmchằmvàotôi.Lúcđó,tôiđangcầmtrongtaymộtchiếcsandwichsaladgàbẹpdúm.Chúngtôiđãhọc được vài tuần và vào bữa trưa, thầy hiệu trưởng Kim Clark đến lớpchúngtôi,tựgiớithiệuvàhỏihan.ThầylàmộttínđồMormonmộđạo,gầynhẳng,gần60tuổi,nóichuyệnsôinổi.

“Khitôilàmộtgiáosưtrẻ,lầnđầubướcvàolớpnàyđểgiảngdạy,mộtanhchàngtênJackngồichỗđó.Bâygiờ,anh ta làJackBrennan,Chủtịch tậpđoànquản lýđầu tưVanguard.Cònngồiđằngkia là Jeff,nguyêncầu thủbóngđá củađộiDarthmouth.Hiệnnay, Jeff làCEOcủaGeneralElectric.ĐằngkianữalàchỗcủaDonna,bâygiờDonnaDubinskyđãtrởthànhCEOcủaPalm”.

Khôngkhíhàohứnglantruyềnkhắplớp.Bạncóthểcảmthấytiếngxìxàocủa hoài bão.Chínmươi sinh viên ngồi thành nămhànghìnhmóngngựahướngvềbảngđen,tấtcả,đềunghĩ:liệu25nămnữamìnhcóđượcnhắcđếnkhông? Thầy chủ nhiệm khoa của năm 2031 tương lai sẽ nói với cả lớp:“Susantừngngồichỗnày.Ngàyxưacôấysợphátbiểutrướclớpnhưnghiệnđangđiềuhànhquỹtựbảohiểmrủirolớnnhấtthếgiới.TomngồichỗkiađãtrởthànhCEOcủaGoogle.VàPhilip.Chà!Ngườicóhàngchụctỷđô-la?”

Chúngtôinhìnnhau,tựhỏi.

***

LầnđầutiêntôiđặtchânđếnHBSlàmộtbuổitốioibứctháng8năm2004.Margret,vợtôivàcontraimộttuổiAugieởlạiNewYorkđểchờnhậnđồđạcđượcgửiđến từPháp,nơichúng tôiđãsốnghainămrưỡi.Tôikhôngquen ai trong trường. Lần đầu tiên trong suốt 10 năm, tôi không có sếp,khôngphảilàmviệcvàkhôngcólương.Khoảnghaitrămsinhviên,nhữngngườihầunhưkhôngbiếtgìvềkinhdoanhđượcgọitậptrungsớmhơnđểhọcChươngtrìnhdựbị,nhằmtheokịp700sinhviênkhácsẽđếnđâysaubatuầnnữa.Bảytrămsinhviênnàyđãnắmđượcnhữngkiếnthứccơbảnkhisửdụnglaptopthuầnthục,hiểurõcácmôhìnhtàichínhvàsửdụngthànhthạoPowerPoint.Mặtkhác, trongnămđầu tiên,chúng tôi sẽphải trảiquamộtchươngtrìnhhọccăng thẳnglàChươngtrìnhbắtbuộc.Vìvậy,chúngtôiđượclàmquenvớiphươngphápdạyhọcdựatrêncácđiểndụ(cáctìnhhuốngthựctế)củaHBSđểkhỏingỡngàngkhibướcvàohọc.

Saukhiđăngký,tôiđượcphátmộtcặpđựngcácđiểndụchotuầnđầuvàsẽphảigặpgỡ15phútvớinhómcủamìnhtạiphònghọpở tòanhàSpanglermộttòanhàrộnglớnxâytheokiểukiếntrúcGeorgeởtrungtâmkhoa.Tôihồhởi rakhỏiphòng,ngồixuốngmộtcáighếgầnsân tennis, rút rahồsơtìnhhuốngđầutiêntronghàngtrămtìnhhuốngphảinghiêncứuvàbắtđầuđọc.ToànbộchươngtrìnhhọccủaHBSlànghiêncứucáctìnhhuốngđiểnhình,cáctìnhhuốngkinhdoanhthựctế.Câuhỏimàbạnphảitrảlờitrongmỗitìnhhuốnglà:Bạnsẽlàmgìtronghoàncảnhđó?Khôngcócâutrảlờiđúng/sai.Trongnhiều tìnhhuống,hànhđộngcủanhữngngườigiữvai tròquantrọnglạibiếnthànhthảmhọa.Điềuquantrọngduynhấtlàbạnnghĩgìvềvấnđềđó,bạnđốiphóthếnàovớisựthiếuhụtthôngtinvàtìnhtrạngbấtổn.Hyvọng là saukhi tính toánhoặcđịnhgiá tráikhoán,bạn sẽ cócách

nghĩvàquyếtđịnhsángsuốt.Cácgiảngviêntrongkhoađãsoạnracáctìnhhuốngnày,dàitừvàitrangtớihơn30trang.Chúngthườngbaogồmmộtbảntườngthuậttìnhhuốngấntượng,mộtbảnphântíchkinhdoanhđểthảoluận,cácbảngbiểu,tranhảnhvàtàiliệucầnthiếtđểminhhọachovấnđề.Tìnhhuốngđầu tiêncủa tôinhưsau:“Ngàyxửangàyxưa,cómột lãnhchúa làNamtướcCoburgsốngtrongmộttòalâuđàitrênđỉnhđồitạimộttỉnhnhỏởTâyÂu.Ôngquảnlýnôngdânnhữngngườicưngụtrênđấtxungquanhlâuđài”.

NamtướclệnhchohainôngdânIvanvàFredericktrồngtrọt trênhai thửađất khácnhau.Ôngphát chohọhạt giống, phânbónvàbònhưngbảohọthuêmột cái cày của lão thợ càyFeyador.Một năm sau, họmang đến sốlượnglúamỳkhácnhau,haiconbòvàhaicáicàymònvẹt.Kếtluận:“Saukhihọravề,Namtướcbắtđầusuynghĩxemviệcgìđãxảyra.“Họđãlàmrấttốt,nhưngailàmtốthơn?”,ôngnghĩ.

Đâylàmộttìnhhuốngtínhtoán,vànhiệmvụcủachúngtôilàtrảlờicâuhỏicủaNamtướcbằngcáchlậpbáocáolợitứcvàbảngquyếttoánchohaitrangtrại.VìsaomộtNamtướcthờiTrungcổ,vốnđượctoànquyềnlựachọngiữacướpbóc,cưỡngđoạtvàkếtoán,lạichọnkếtoán?Điềuđókhiếntôibốirối.NhưngđâylàtrườngHBS,nênNamtướcthờiTrungcổcũngrấtkhácbiệt.Trên sân tennisphía trước,hai sinhviênvừamớibắtđầukhởiđộng.Mộtngườiquàngmộtchiếcbandannaxanh,ngườikiamặcáophông.Lúcđầu,họđánhnhẹnhàng,mỗingườicáchlướivàimét.Tôingừngđọcđểxemhọđánhbóng,bịcáchđánhnhịpnhàngcuốnhút.Dầndần,họđánhmạnhhơn,cánhtayvụtvàokhôngkhícònquảbóngrơicànglúccànggầnđườngbiên.Nhữngcúđậpbónghoànhảo,luônnhằmtrúngquảbóngđangngaodutrongkhôngkhí.Trongcáisânhìnhchữnhật,mọithứđềurấtchínhxác.TôinhéttờgiấyvàocặpvàđitớiSpanglerđểgặpnhómcủamình.

Ngồiquanhmộtchiếcbànlớnmàuxanhgồmcóhaicựuchiếnbinh,mộtcựunhânviênVănphòngThịtrưởngThànhphốNewYork,mộtnhàtưvấnquảnlýngườiĐàiLoanvàmộtphụnữtócvànghoevẻrấtbốirối,vừamớirờicôngtyquảnlýquỹđầutưBoston.Haicựubinhdườngnhưquálớnsovớicănphòng,bắptayhằnlênchiếcáophôngbósát,trongkhicôgáitócvàngcóvẻsợhãivànhỏbé.Justin,anhchàngngườiNewYork,hóaralạisốngcáchnhà tôivàidãynhà.Rõràngchúng tôiđềuđượcsắpxếpnghiêncứutìnhhuốngNamtướcvàtấtcảbọnhọđềubiếtrõnhữngviệcphảilàm.Họmở laptopvàsẵnsàng làmbài tập.TrướckhiđếnHarvard, tôichỉbiết sửdụngWinWord.TôichưatừngsửdụngExcelhayPowerPoint.Trongmấyngàyđầutiên,tôiquyếtđịnhsửdụnggiấybútquenthuộcvàtậptrungvàonhữnggìngườikhácnói,thayvìcốgắnglàmchủnhữngphầnmềmmới.Xétchocùng,ngaycảJ.P.MorgancũngkhôngbiếtExcelmàlạiđiềuhànhphầnlớn nền kinh tếMỹ đấy thôi. Tôi nhìn lại vấn đề củaNam tước. Vấn đềdườngnhưkhôngcógìphứctạp:vàigiạlúachỗnày,vàigiạchỗkia,phânbón,bò,nhữngcáicàymònvẹtvàmộtđịachủphongkiếnbóclột.

“Ivanạ”,saumộtlát,tôixungphongtrảlời.Mọingườingẩnglên.“Ivanlàmtốthơn”.Tôinhanhnhẹngiảithíchcáchtínhcủamình.

“Anhquênkhôngtínhkhấuhaonhữngconbò”,cựulínhthủyđánhbộJakenói.

Tôitínhtoánlại.“Frederick”,látsautôilạinói.

“AnhđãcộnggiátrịđầyđủcủacáicàycủaIvanvàomục’giáthànhhàngbán‘chưa?”,Jakelạihỏi.

Lầnnàytôiquyếtđịnhimlặng.Toànbộhiểubiếtvềkếtoáncủatôichỉlànhững tài liệuđượcphâncôngđọc trongmùahè,màchúngcòn ít ỏi hơn

nhữnggìtôihyvọng.

“Nam tước này là cổ đông hay là người cho vay?”, Jon hỏi.Vừamới rờikhỏiđộiquânchiếnđấutiênphongởvùngbịkhủngbốởBát-đa,Jondườngnhưlàngườiítlolắngnhấttrongnhóm.“Đãcóaitínhhaomònđấtbịcằndobónphânchưa?”

Suốtmột giờ sau đó, tôi viết nguệch ngoạc trong khi các con số ong ongtrongđầu.“10kgphânbónđánggiáhaigiạlúamỳ,mộtconbòđánggiá40giạ.IvanvẫnnợFeyadorcáicày...”.Cácconsốcứtrôibồngbềnhtrongđầutôi.Đầutiên,Ivantrồngtrọtgiỏihơn,sảnxuấtnhiềuhơnFrederick2/3giạlúa/mẫuAnh.RồiFredericklạivượthơn5/6giạ.

“Tôiđãtínhramộtsốhệsố”,côgáitócvàngnói.“Doanhthuròngtrêntàisản cho thấy Frederick làm tốt hơn”. Những người khác gật đầu. Nhưngnôngdâncóbángìđâu,tôinghĩ.Họchỉnộptấtcảsốlúamỳchođịachủ.Vìvậy,cólẽsựcốngnạpphongkiếntrêntàisảnmớilàtỷlệtốthơn.Việcnàychẳngđemlạilợiíchgìcả.

Tiếp theo đến “Trường hợp những ngành công nghiệpMỹ chưa xác địnhđược”.Đâylàbướcgianhậpđầutiêncủachúngtôivàolĩnhvựctàichính.TrướckhivàoHBS,tôiđãrấtsợmôntàichính.Tôiháohứcđượchọcnhưnglạilosợmìnhsẽtụtlạisovớicảlớp.Buổitốiđầutiênđóđãkhônggiúptôitự tin thêmchút nào.Chúng tôi được nhậnmột danh sách 12 ngành côngnghiệp,từmộtcôngtyhóachấtcơbảnvàmộtchuỗisiêuthịđếnmộthãnghàngkhônglớnvàngânhàngthươngmại,mộttậpgiấyquyếttoánvôdanhgồmcáctỷlệphầntrămvàcáchệsố.Nhiệmvụcủachúngtôilàghépchínhxáccácngànhcôngnghiệpvàocáctờquyếttoánvôdanhđó.

Tôiđãbiếtýnghĩathựccủacáchệsốnhờđọctàiliệutừhồimùahè.Bạnso

sánhcácconsốtrongbáocáotàichínhđểnhìnrachấtlượngcủamộtdoanhnghiệp.Vídụnhưhàngtồnkho.Cáccông tygiữhàng tồnkho thườngcốgắngcânbằnggiữachiphílưukhovànhucầutrữđủhàngđểbán.Điềunàycũnggiốngviệcbạnmuốncóđủthựcphẩmchocảnhànhưngkhôngmuốncóquánhiềuđếnmứcđầytủlạnhvàthứcănbịthiu.Nhưngngượclại,bạnmuốnmuamột lượng lớndự trữđểđượcgiảmgiá thayvìngàynàocũngphảimuađắtởcửahànggócphố.Haybạn làngườisànhănvà thíchmuathựcphẩmtươimỗingày?Vấnđề làmỗigiađìnhcócáchkiểmsoát thựcphẩmdựtrữkhácnhau.Đểphântíchcáchquảnlýkhohàngtrongmộtbáocáo tài chính, bạn phải bắt đầu với những con số “giá vốn hàng bán” và“hàngtồnkho”.“Giávốnhàngbán”(COGS)làtrịgiáhàngmànhàsảnxuấtđãbántrongmộtthờigiannhấtđịnh.Còn“hàngtồnkho”làtrịgiáhàngmànhàsảnxuấtchờđợibán.ChiaCOGSchohàngtồnkhovàbạnsẽbiếtđượctốcđộ luânphiênhàngcủacông ty.Tỷ lệnàybằng1nghĩa làcông ty trữmộtlượnghàngvừađủđểbántrongkhoảngthờigianquyếttoán.Trongthịtrườngthựcphẩmtươisống,vớimộttờquyếttoánmộtnăm,tỷlệnàysẽrấtlớnvìhàngđượcbổsunghàngngày.Nhưngtrongthịtrườngđáquýcaocấp,tỷlệnàythấphơn1vìmỗisảnphẩmphảichờrấtlâumớicóngườimua.

“Siêuthịsẽcótốcđộquayvònghànglớnnhất”,Jonnói.

“Hoặcngườiđónggóithịt”,Jaketrảlời.

“Ngânhàngthươngmạicólẽsẽcótàisảnlưuđộngvànợlớnnhấtdoviệcgửivàrúttiền”,anhchàngngườiĐàiLoannói.TôicóthểnóiJustincũngbịbếtắcchẳngkémgìtôi,dựavàocáchanhtaliêntụcgãiđầuvàcằm.

“Hừm”, tôikêulên.“Tớđangtựhỏiaicóthểkiếmđược16,7%lợinhuậnbiên.Cáccửahàngđáquýchăng?”chỉ là tôiđangcốgắngnóimộtcáigìđấy.

Mọingườiđềuxemxétcácconsố,cốgắngtìmraýnghĩa.Chúngtôinhìnvàohệ sốnợ/tài sản.Một công ty cónhiều tài sản cốđịnh, ví dụ cácnhàmáy, rấtcókhảnăngmắcnợnhiềuhơnmộthãngquảngcáo tàisảnchínhcủahãngquảngcáochỉ làconngười.Một trongnhữngđiểmkémhấpdẫnnhấtvàthiếusótlớnnhấtcủakếtoándoanhnghiệplàcoiconngườichỉlàchiphítrongbáocáothunhậpmàchưabaogiờcoiđólàtàisảntrongbảngquyếttoán.Khácvớimộtnhàmáy,conngườicóthểrađibấtkỳlúcnào,vìvậy,ngânhàngthườngmiễncưỡngchocáchãngquảngcáo,côngtyluậtvàvănphòngkiếntrúcsưvaytiền.

Chúngtôiliếcnhìnhệsốdoanhthuròng/tàisảnròng,cốgắngtìmracôngtynàocódoanhthucaonhấttừtàisảncủahọ.Côngtyquảngcáo,chẳngcógìngoàivănphòngthuêvàmộtíttàisản,lạicótỷlệnàycao,nghĩalàcódoanhthucaotừíttàisản,trongkhitỷlệnàythấphơnởcácnhàmáy.Saumộtgiờ,chúngtôixácđịnhđượcmộtnửasốcôngty.Sauhaigiờ,consốđãlêntớitámcôngty.Khigiờthứbatrôiqua,ngỡnhưthểchúngtôichẳngbaogiờhoàn thành được bài tập.Ngay khi chúng tôi nghĩ rằng đó là ngành hàngkhông,thìnólạidườngnhưcũnggiốngngànhsảnxuấtôtô.Cũngcóthểđólànhàsảnxuấtyphụcnamnổitiếng?

Tôi bắt đầu cảm thấy tác động làm haomòn sinh lực của ánh đèn huỳnhquang,nỗikhóchịumơhồvìmùimỳTrungQuốcbốcratừsọtrác,sựkhôhanhvàlàndangứangáy.MộtnửasốsinhviêntrongphòngđangkiểmtraemailvàlướtWeb,đólàlýdovìsaocâuhỏiđượcnêuramộtlúcsaumớinhậnđượccâutrảlời.Quacửasổ,tôinhìnthấycáibóngtolớncủasânvậnđộngHarvardintrênnềntrờiđêmxanhđen.Cuộcthảoluậnbắtđầuthậtsôiđộnggiờ chậm lại như ru ngủ.Lời nói và suy nghĩ của chúng tôi trở nênchậmchạp.Khichúngtôiravềthìđãgầnnửađêm.

Khitôiđiraga-ra,thờitiếtvẫncònnóngvànhiềusương.Cănhộcủachúng

tôiởkhuTâyCambridge,cáchtrường10phútđixe.Đườngphốkhôngmộtbóng người và đây là lần đầu tiên sau 10 năm tôi không sống trongmộtthànhphốlớn.Nằmngủtrongmộtcănhộtrốngkhôngởmộtthànhphốmớiquenquảlàbấtan.CuộcsốngcủatôiđãgắnvớitrườnghọcvàcănphòngnàyvớimộttấmđệmhơitrênsànvàmộtcáibànănngoàitrờimangvềtừCostco.Tôinằmđó,lắngnghetừngtiếngđộngnhỏ,mộtcànhcâycàovàocửasổ,nhữngchiếcôtôđiquangoàiphố,ánhđènphachiếulêntrầnnhà.Đêmđó,phảimấtnhiềugiờtôimớingủđượcvàmộtcâuhỏiduynhấtquanhquẩntrongđầu:Tôiđãlàmgìthếnày?

***

Bảygiờsánghômsau,chúngtôitrởlại“trậnchiến”.CáchộitrườngtrongtòanhàSpanglerđôngnghẹtsinhviênkhoaToánđang“chiếnđấu”vớibàitậpxácđịnhcácngànhcôngnghiệp.Họhàohứng làmbài tậpnày.Phònghọcnhưrunglênkhichúngtôithảoluậnvềbiênlợinhuậnvàhệsốnợ.Tôinghe thấy ai đó nói với giọng hách dịch rằng ngân hàng có xu hướng nợnhữngkhoảnngắnhạnkhổng lồhaynóicáchkhác là tiền trong tàikhoảnkháchhàng,màhọcó thể rútbấtkỳ lúcnào–vàcónhữngkhoản thu lớntươngđương, tức là tiền chokháchhàngvay.Đốivới cácngânhàng, cáckhoảnchovaylàtàisản,còntiềngiữchokháchlạilànợ.Phảimộtlúcsautôimớihiểuđượckếtluậnthẳngthắnnày.Tiềnhọcólànợ,tiềntraođilàtàisản.Nhưngngaykhihiểurađiềunày, tôinhìnvàonhữngngànhvẫnchưaxácđịnhđượcvànóbậtratrongđầutôi,đólàngânhàng!Cuốicùngtôiđãcócáiđểchiasẻvớinhóm,tôilaovàophòngvớikhámphácủamình,nhưnghọcũngđãtìmrarồi.

***

TrongtrườngcóhaitòanhàchínhlàmlớphọclàAldrichvàHawes,gồm30

phònghọcgiốnghệtnhau.AldrichđượcđặttheotêncủaThượngnghịsĩcóbộriarậmrạpNelsonAldrichcủabangRhodeIsland,cócôcongáikếthônvớiJohnD.Rockefeller ,cònHawesđượcđặt theotêncủaJr.RodHawestốt nghiệpHBSnăm1969vàphát đạt trongngànhbảohiểm.ÔngđãgâydựngvàbánlạiLifeReCorporationofAmerica,sauđódùngphầnlớntàisảnchomụcđíchtừthiện.Trongmỗiphòngcó90ghếđượcbốtrícaodần,xếpthành5dãyhìnhbánnguyệtvàcóhailốiđi.Chỉmộtvàiphòngcócửasổnhìn rasân.Ngồi trongcănphòngkhôngcửasổ,bậtđiềuhòavàchiếusángchóichangnhưthếnàygiốngnhưngồitrongsòngbạc,khôngcòncảmgiácgìvềthếgiớibênngoài,khôngbịthờigianvàthiênnhiênchiphối.Mỗingườicómộtkhoảngrộngbằnghaichiếcmáytínhxáchtaydọcmộtchiếcbàncongvàmộtcáighếxoaybọcvảiđỏtía.Chúngtôiphảiđểmộttấmthẻtrắngđượcépplasticintênmìnhvàomộtkhephíatrướcchỗngồiđểgiáoviêncóthểbiếttênchúngtôi.Ổcắmmáytínhnằmphíadướibàn.Ngồibênphải tôi làLaurie,bangAlaska, thạcsĩhóahọc, từngđiềuhành trung tâmnghiêncứucủamộtcông tycôngnghệsinhhọc.Bên trái tôi làBen, từnglàm ở Ban Quản lý Công viên của thành phố New York. Hai tuần đầu,Laurierấtlosợ.Mặcdùrấtthôngminhnhưngcôrấtsợbịgiảngviêngọi.Cônói,nếuchocômộtphântử,côcóthểphântích,rồitáitạonó.Nhưngnếuhỏicôvềmộthệsốkế toán,côsẽ làmrối tung.Benđiềmtĩnhhơnnhiều.Anh có râu, đi xăng-đan và đã đi bộ suốt hai tuần trước đó dọc theo conđườngAppalachia. Cũng như tôi, Ben dị ứng vớimáy tính nên ghi chépbằnggiấybút.Nhưngrõrànganhcómộttrítuệrấtlogicvàsángsuốt,thíchhợpvớinơinày.Anhchànglínhthủyđánhbộkháthấpvàtócrấtdày.Vàigiờmộtngàytrongsuốthai tuầntiếp theo,nhữngcơbắpkhácthườngcủaanhtauốncongvàgiậtgiậtchỉcáchmặttôivàichụcxăng-ti-métkhiếntôikhôngthểtậptrungvàochiphívốntrungbìnhvàcâyquyếtđịnh.

Giảngviênđứngởdưới sàn, cómộtcáibàn,babộbảngđenvàmộtmáychiếuđểgiảngdạy.Nhữngngườinăngđộnghơncóthểdùngbăngvideovà

chươngtrìnhGizmo.Sinhviêncóthểbiểuquyếtchobấtkỳvấnđềnàobằngcáchấnvàomộtnút trênbàn,đỏhoặcxanh,vàngaylậptứcnhìnthấykếtquảtrênmànhìnhtrướcmặt.Giảngviêncóthểtiếngầnđếnsinhviênhoặclên,xuốngdọclốiđivàgiữacáchàngghế.

HBStiếpnhậnphươngphápgiảngdạybằngđiểndụtừTrườngĐạihọcLuậtHarvard. Đầu buổi học, giảng viên chỉ định một sinh viên trình bày tìnhhuốngmàchúngtôiđãchuẩnbịtừhômtrướckhoảng5-10phút.Sauđó,tấtcảcácsinhviênđềuđượcgiơtayđểphátbiểu.Đócóthểlàmộtcâuhỏi,mộtcâutrảlờihoặcmộtvídụtừkinhnghiệmcủachínhhọđểlàmsángtỏvấnđề.Yêucầuduynhấtlàýkiếnđóphảinhằmnângcaokiếnthứccủacảlớp.

Giảng viên đầu tiên của chúng tôi, thầy David Hawkins, là một ngườiAustraliachấtphác,từngthamdựmônbơiởThếvậnhộiOlympicđầuthậpniên1950,nayvẫncònbờvailựclưỡngvàmáitóchoevàngcủamộtngườicứuhộởbãibiểnBondi.Bướcvàolớp,thầymởtờWallStreetJournalravàđọctocâuchuyệnởtrangnhất.Đólàcâuchuyệnvềmộtcôngtybịyêucầukêkhailạithunhậpdonhiềunămsaiphạmkếtoán.Thầydựavàocạnhbàn,ngảngười ra sau,miệnghá rakhi suynghĩ.Một tay thầycầm tờgiấy sộtsoạt,ghinguệchngoạcvềbàihọchômđó, taykia làmộtviênphấnvàng.“Cácanhchịthấyđấy”,thầynóisaumộtthoángngậpngừng,“việctínhtoánthật sự làvấnđề.Giờ taquay lạivớivịNam tước”.Thầykhomvaivàđiloanhquanh,kéolêmộtchân,trôngrấtgiốngNamtước.“Chỉrangườinôngdânnàolàmtốthơnrấtkhóphảikhông?”Mộtcảmgiácnhẹnhõmlantỏakhắp lớp.Khi các sinhviênđượcgọi lênđểgiải thíchcách làmcủamìnhmớirõlàkhôngaigiảiquyếtđượcvấnđề.Nhưngthựcrađiềuquantrọnglạikhôngphảilàgiảiquyếtvấnđề.ThầyHawkinsgiảithích,mụcđíchcủatìnhhuống này là để chứng tỏ: rút ra sự thật kinh tế từmột tình huống tưởngchừng đơn giản nhất khó khăn như thế nào. Trong kế toán, tuân theo lẽthườngquantrọnghơnlàbámvàocácquytắc.

TrongChương trình dự bị, giáo viên dạy không quá sâu sát nhưChươngtrìnhbắtbuộc,nhưnglịchhọcthìvẫnthế.Chúngtôiđượcyêucầudànhítnhất hai tiếng để chuẩn bị trước cho mỗi tình huống thảo luận trên lớp.Ngoàikếtoán,Chươngtrìnhdựbịcòncónhữngmônhọcvềtàichính,quảnlýhoạtđộngvàcôngnghệ.Đólànhữngmônphảitínhtoánnhiềunhấtmàchúngtôibắtbuộcphảihọctrongnămđầutiên.

SaugiờcủathầyHawkinslàmôntàichínhcủathầyMihirDesaimộtgiáosưẤnĐộtrẻ,caovàlịchlãm,cónhữngngóntaydàivàthanhtú.Thầygiànhđượccảmtìnhcủachúngtôingaykhiđềcậpcáckháiniệmtàichínhrấtđơngiản. Trong tiết học của thầy, chúng tôi không phải nhìn chằm chằm vàomáytínhvàhoànthànhcácbảngtính.Chúngtôihọctàichínhtheocáchrấtdễhiểu.ThầyDesailuônchỉtríchmạnhmẽnhữngtừngữkhóhiểucủaphốWall(giớitàichínhMỹ)vàkhuyếnkhíchchúngtôirũbỏtấtcảnhữngđịnhkiến, nếu có. Chúng tôi được học những điều cơ bản nhất trongmôn tàichính.

TôitìnhcờgặpJustinvàobữatrưa.AnhlớnlênởNewYork,chaanhđiềuhànhmộtdoanhnghiệpđầutưthànhcông.Saukhitốtnghiệpđạihọc,anhdạyhọcởLosAngeleschotổchứcTeachforAmericavàsauđólàmviệcởVăn phòngThị trưởng thành phốNewYork.Anh đếnHBS chỉ vì nhữngngườimàanhkhâmphụctrongngànhdịchvụcôngđềuxuấtthântừlĩnhvựckinhdoanh.MộttấmbằngMBAsẽcóích,bấtkểanhchọnlàmgìtiếptheo.Tôihỏianhđãbiếtsẽlàmgìtiếptheochưa.

“Chưa”,anhtrảlời.“Tôiđangxemxét.Nếuanhnghĩracáigìthìnóichotôinhé”.Chúngtôinghethấyxungquanhnhữngđoạnđốithoạitươngtự.Bạntừđâuđến?Trướcđâybạnlàmgì?Vìsaobạnđếnđây?

Sau bữa trưa, chúng tôi họcmôn quản lý hoạt động và công nghệ của cô

FrancesFrei.Côlàmộtphụnữnghịlực,cómáitócnâuxù,mặcáosơ-mivàquần tốimàu.Buổiđầu tiên,chúng tôi làmviệcvớicô liênquanđếnviệcxâydựngcâyquyết định, đây là phương tiệnđểdựđoánkết quả củamộtquyếtđịnhđầutư.Nếutôikhoantìmdầumỏởmộtđịađiểm,tôiphảichiphí10triệuđôlavàcóthểxảyrahaikhảnăng.30%khảnăngkhôngtìmthấygìvà70%khảnăngtìmthấymỏdầutrịgiá20triệuđô-la.Nhânsốphầntrămvớikhảnăngsẽđược0hoặc+14triệuđô-la.Vìthế,giátrịướctínhcủavụđầutưnàylà14triệuđô-latrừ10triệuđô-lachiphíkhoan,được4triệuđô-la.Lợiíchcủacâyquyếtđịnhphụthuộcvàođộchínhxáckhibạnướcđoáncáckhảnăng.Nhưngmụcđíchcủacâyquyếtđịnhkhôngphảiđểtìmkiếmsựchắcchắnmàđểđốiphódễdànghơnvớisựkhôngchắcchắnnhằmtìmramộtđiểmtựadùmongmanhkhiphảiraquyếtđịnhtàichính.

Tiếthọcsau,côFreithúcépchúngtôihọcphépphântíchhồiquy,phươngtiệnđánhgiátầmquantrọngcủacácnhântốkhácnhauđốivớimộtkếtquảcụthể.Tìnhhuốngchúngtôinghiêncứulàmộtngânhàngdựavàodữliệukháchhàngđểquyếtđịnhcầnlàmgìvớicácdịchvụtrựctuyến.Ngânhàngđãbiếtmọithôngtinvềkháchhàng,từngàysinhvàmãsốthuếđếnmứcsốdư trungbình trong tàikhoảnvà tìnhhìnhsửdụngcácdịchvụngânhàngtrựctuyến.CôFreiyêucầuchúngtôisửdụngExcelđểtổchứcvàvẽđồthịcácsốliệunàynhằmxâydựngcácmôhìnhứngxửcủakháchhàng.Nếuhọởgầnmộtchinhánhngânhàng,liệuhọcóđếnđóthườngxuyênhơnkhông?Tuổitáccóảnhhưởngđếnkhảnăngsửdụngcácdịchvụtrựctuyếnkhông?Ảnhhưởngởmứcđộnào?Cáchứngxửcủakháchhàngởcácvùngkhácnhaucókhácnhaukhông?Ngânhàngmuốndùngcácdữliệunàyđểquyếtđịnhsốtiềnđầutưchocácdịchvụtrựctuyếntiếptheo,chiphíchochúngthấphơnchiphíchocácchinhánh.LàngườihoàntoànlạlẫmvớiExcel,tôimấtrấtnhiềuthờigianmớitổchứcđượchàngnghìnôdữliệuthànhcácđồthịrõràng.Nhưngngaycảkhiphảiđánhvậtvớibàitập,tôivẫncảmthấycàngngàycànghứngthúvớinhữngđiềuhọcđượcởđây.Vìsaongânhàng

lạigửithưtừchotôikhácvớihàngxómcủatôi?Tôinênđầutưbaonhiêutiềnvàomộtdựánmàkhôngchắcchắnkếtquả.Dànhphần lớncuộcđờimìnhđểtáihiệncuộcsốngbằngngôntừ,tôithậtsựsửngsốtkhichứngkiếnsứcmạnhcủacácconsố,môhìnhvàcôngcụthốngkê.Tôithấymìnhthậtngudốt,vàviễncảnhmấthainămđểcóđượcmộttiềnđồhoàntoànmớimẻđãtiếpthêmsinhlựcchotôi.

Ngày cuối cùng củaChương trìnhdựbị, cácnhómđượcđọ sứcvới nhautrongmộtcuộcđàmphántàichính.Chủđềlàmualạimộtcôngtymáykéo,vànhómchúngtôilàbênmuatiềmnăng.Buổitốichúngtôigặpnhau,vạchchiếnlược,cốgắngquyếtđịnhnênmuavớigiábaonhiêu.Hômsau,mộtsốnhómcònmặclễphục.Trongnhómchúngtôi,cácanhlínhgánhtrọngtráchvà lànhữngnhàđàmpháncósức thuyếtphụcvànhàchiến thuật táobạo.Chúngtôiđãđàmphánrấtthànhcông.ThờigiancuốiChươngtrìnhdựbị,tôibịkiệtsức.Mỗingày,tôihọctừ7giờsángtớitậnnửađêmchỉđểtheokịpchươngtrình.Tôiđãrấtvuivìcógiađìnhbêncạnh.Nhưngtôicũngmệtmỏivàhaygắtgỏng.TôiđãđượccảnhbáotrướcvềcáibongbóngcủaHBS:ngaycảnhữngnhiệmvụtầmthườngnhấtcũngkhoácmộttầmvóclốbịch,đóhoàntoànlàsựthật.Vàđâychỉlàcuộctổngduyệt.

***

Năm đầu của chương trình đào tạoMBA hai năm của HBS được gọi làChươngtrìnhbắtbuộc(RC),gồm10mônhọc,mỗihọckỳ5môn,baogồmnhữngkiếnthứccơbảncủakinhdoanh.Cácmônhọccủahọckỳđầutiênlà:tàichính1,kếtoán,marketing,điềuhànhvàứngxửtrongtổchức.Họckỳ2gồmcó:tàichính2,đàmphán,chiếnlược,khảnănglãnhđạovàtráchnhiệmcủadoanhnghiệp(LCA)vàmộtmônkinhtếvĩmô,gọilàkinhdoanh,chínhphủvàkinh tế quốc tế, đượcgọi chung là “Biggie” (nghĩa là “Ông lớn”).Trongnămthứhai,haycòngọilàChươngtrìnhlựachọn(EC),chúngtôicó

thểtùychọnmônhọchoặcnghiêncứuđộclập.

Chúngtôiđượcxếploạitheomộtđườngconggiớihạn,dựatrênthànhtíchcủabảnthânsovớinhữngngườikhác.Đỉnhđườngconglànhữngngườiưutú,đáy lànhữngngườiyếukém.Ởmỗimôn,50%xếp loại củachúng tôiphụthuộcvàomứcđộthamgiabuổihọc,chấtlượngvàsốlượngcácphátbiểutronggiờhọc.50%cònlạidựavàothànhtíchcácbàithigiữavàcuốikỳ.Đượcnửahọckỳ,giảngviênsẽđánhgiánhữngđónggópcủachúngtôicholớp,nhờđóchúngtôibiếtmìnhlàmviệcnhưthếnào.Tronghainăm,5%sinhviênđứngđầulớpsẽnhậnđượcHọcbổngBaker,đólàvinhdựcaonhấttronghọctập.15%tiếptheosẽnhậnđượccácphầnthưởngkhác.Khikếtquảhọctậpthấphơnmứctrungbình,bạnsẽđượccảnhbáo.Nếukếtquảhọctậpliêntụckém,bạnsẽbịđìnhchỉhoặcđuổihọc.Nếubạnthamgiađầyđủcácbuổihọc,chuẩnbị trướccác tìnhhuốngnghiêncứu,chămchỉphátbiểu thìkhôngphải lo lắngvềđiềuđó.Tôi luôn tựhỏimìnhsẽphảicạnhtranh như thế nào với những sinh viên này khi tôi không có chút kinhnghiệmkinhdoanhnào,cònhọđãtốtnghiệpcáctrườngđạihọcvềtàichínhhoặckinhdoanhvàđãcónhiềunămmàigiũakỹnăng?

Lầnđầutiêntôigặpđầyđủlớplàcuốitháng8,khimọingườiđếnhọckiếnthứccơsởtrongmộttuầnđểcóthểthamgiaChươngtrìnhbắtbuộcdễdànghơn. Chúng tôi tập trung trong phòng Burden Foundation một phòng lớngiốngnhưmộtcáihang,bịchekhuấtmộtnửaởtrungtâmkhuônviêncủakhoa với những chỗ ngồi dốc cheo leo hướng xuốngmột sân khấu. ThầyRickRuback,GiámđốcChươngtrìnhbắtbuộcngườithấp,vaiu,nóigiọngBostonđangđứngtrênbụcgiảng.Thầynóirằngkhóachúngtôicó895sinhviên,đượcchọntừ7.100đơnđăngký, tỷ lệđượctiếpnhậnlà12,6%,nhưvậy,chúngtôirấtmaymắnvìđượcnhậnvàođây.34%sốsinhviênlànữ,32%đếntừcácnướckhác.Độtuổitrungbìnhlà27khiếnchotôi,đã32tuổi,thuộcloạigiàcủalớp.

ThànhphầnsinhviêngồmcóvậnđộngviênOlympics,cácnhàtưvấn,cácnhàhoạtđộngxãhội,nguyêntrợlýcủaJ.PaulBremertoànquyềnMỹcủaChínhquyềnLiên hiệpLâm thời tại Iraq vàmộtMBAHarvard, thậmchíngaycả“nguyêntrưởngvănphòngtờDailyTelegraphtạiParis”làtôi.

Tiếptheolàthầyhiệutrưởng.Tôiđãđọctiểusửcủathầytrênwebsitecủatrường.ThầyđếnHarvardkhicònlàsinhviên,giànhđượchọcvịtiếnsĩvàthăng tiến qua nhiều vị trí trong trường này. Thầy từng là huynh trưởnghướngđạosinh,giámmụcMormonvàcó7con.Thầyngoắcmộtchiếckínhcómắthìnhbánnguyệtvàosợidâychuyềnđeotrêncổvànóibằnggiọngthìthầmbuồnbã.Thầytâmsựvềmụcđíchcủatrườngvàchochúngtôibalờikhuyên:làmviệcchămchỉ;khiêmtốn,hayđúnghơnlà“rènluyệnthóiquenkhiêmtốn”vàđừngsợsệtkhigặpthầytrênphốhaytrongkhoa.

Sau thầyClark,đếnbàiphátbiểucủaMargiaYang,CEOEsquelmộtnhàsảnxuấtáosơ-miởHồngKông.HBSđãtừngphảiđánhgiálạicáchdạyđạođứckinhdoanhcủatrườngkhitậpđoànEnronsụpđổdướisựlãnhđạocủamột trong nhữngMBA được chào đón nồng nhiệt nhất, Jeff Skilling. BàiphátbiểucủaYangcũngtậptrungvàođạođứckinhdoanh.Đôikhicầnviphạmđạođứcđểsốngsót.Quanđiểmlớnhơncủabàlà:đạođứckinhdoanhlàthíchnghitheocáchcàngtửtếcàngtốtvớihoàncảnhluônthayđổithayvàtuânthủnhữngquytắcchặtchẽ.Đạođứckinhdoanhlàmộtkháiniệmđộngchứkhôngphảitĩnh,vàđừngphánxétvềvấnđềnàytrừphibạnkinhdoanhởmộtnơinhưTrungQuốc.

Cuốicùng,mộtsinhviênnămthứhaiđứnglênchàomừngvànhắclạitầmquantrọngcủacácgiátrịđốivớitươnglaicủachúngtôitrongngànhkinhdoanh.AnhnóichỉcầnđượcnhậnvàoHBStứclà“Bạnđãthànhcông”.Từnaytrởđi,tấtcảnhữnggìchúngtaquantâmlàlàmchủcuộcđờimìnhnhưthếnào.

TừphòngBurden,chúngtôiđibộtớiphònghọcmônđầutiêntrongChươngtrìnhbắtbuộclàmônlãnhđạo.Tìnhhuốngmàchúngtôinghiêncứuhômđólàmộtcông tysảnxuấtkemnhỏ thuộcsởhữugiađình,giámđốccông tyđanggặprắcrối.Thuộccấpkhôngđồnglòng,lợinhuậncủacôngtyđangrơitựdo.BầukhôngkhítronglớpđãthayđổirấtnhiềukểtừkhihọcChươngtrìnhdựbị.Aicũngtrànđầytựtin,hăngháiphátbiểuđểlấyđiểm.Thờikỳănnóimàumètronglớphọcbắtđầu.Bâygiờsinhviênnói“họcphần”thaychobàihọc,“vịlai”thaychotươnglai,và“xâydựngsựđồngthuận” thaychođồngý.Tôiluônkhóchịukhicuộcnóichuyệnlạibiếnthànhxâydựngsựđồngthuận,nógiốngnhưkhúcdạođầuchosựthỏahiệpbuồnthảmcủanhóm.

Ngàyhômsau,chúngtôichơitrò“Lờichúcmừngđỏthắm”,đượcmôtảlà“mộttròchơimanglạihứngthúchomọimônhọc”.Lớpđượcchiathành6hoặc7nhóm,mỗinhómkhoảng10người,sẽcạnhtranhnhautrongviệcxâydựngvàđiềuhànhmộtdoanhnghiệpsảnxuấtthiệpchúcmừng.Mụctiêulàđiềuhànhdoanhnghiệpsaochocólãinhất.Chúngtôiphảimuanguyênvậtliệu,kiểmsoátkhohàng, thiếtkếvàsảnxuất thiệp,quyếtđịnhgiárồibánchúngtrongnhữngkhoảngthờigianđãđịnhtronghaingàysauđó.Saumỗibuổibánhàng,mỗiđộicùngmộtgiảngviênsẽđịnhlượng,đánhgiávàthảoluậnvềhoạtđộngcủamình.Tuynhiên,mụctiêuhọctậpchỉđứngvịtríthứhaitrongbàitậpnày,mụctiêulớnhơnlàđểsinhviênlàmquenvớinhau.

Khởiđầubuổihọc,chúngtôiđượcxemmộtđoạnbăngvideo.Trongbăng,mộtngườiđànôngAnhthôlỗnóivớigiọngđedọa:“Nhiệmvụcủabạnlàtriểnkhaihoạtđộngcủamộtcôngtythiệpchúcmừngvàlàmchonócólãi”.Sauđó,chúngtôisangphòngtậpthểdụcbênkiađường,đốidiệnvớitrường.Cănphònglènchặt895sinhviênthamgiatròchơinàytrởnênhuyênnáonhưrừngrậmchâuPhi.Sưtửgầm,chimquàngquạc,tinhtinhđấmngựcvàcásấutáp.NhómchúngtôicóbanhàtưvấnquảnlýđếntừÁo,Indonesiavà

Canada,mộtnhânviênngânhàngngườiHànQuốcđếntừLosAngeles,mộtngườiTrungQuốckinhdoanhgiàyđếntừTexas,mộtnhânviênngânhàngtrungươngArgentina,mộtkỹsưArgentina,mộtnhânviênngânhàngđầutưngười Mỹ gốc Li-băng, một nhà điều hành công nghệ sinh học đến từBoston,vàLindamộtphụnữnhỏbé,caucó,ngườiNewYork,từnglànhàtưvấnquảnlývàquảnlýmộtcôngtyphầnmềmnhưngngườitanóiniềmđammêthậtsựcủacôlàbìnhđẳnggiớivàchủngtộc.

Nhiệmvụ đầu tiên của chúng tôi là phân công công việc.Linda chộp lấyquyền điều khiển. Cô nói cô là chuyên gia đàm phán, vì thế cô sẽ muanguyênliệuvàgiúpbánhàng.Gunther,ngườiÁo,cũngtheoLinda.Nhữngngườicònlạichianhaucácviệcsảnxuấtvàphânphối.Mộtngườisẽkiểmtrachấtlượng.Mộtngườikhácphảiđảmbảothiệpđượcgiaonhậnkịpthời.Tôi tìnhnguyện thamgianhómsảnxuất thiệpvớihaingườiArgentinavàanhchàngngườiMỹgốcLi-băngbaogồmcắtgiấy,phếthồ,rắckimnhũvàviếtlờichúc.

Đầutiên,chúngtôiphảithiếtkếmộttấmthiệpGiángsinh.Chúngtôiquyếtđịnhchọnmộtmẫuvẽđơngiảnnhưngtrangnhãđểcóthểsảnxuấtnhanh.Chúngtôivẽmộtcáicâyhìnhtamgiác,điểmbằngnhũbạc,bêntrongthiệplà lờichúcthôngthường“ChúcmừngGiángsinh”.Lindachạyvộiđimuavậtliệudựtrữtrongkhinguyênvậtliệusảnxuấtthiệpbàyngổnngangtrênbàn. Tôi đứng ở một đầu bàn, cắt giấy thành các tấm thiệp. Hai ngườiArgentinađứngtrongtưthếsẵnsàngrắcnhũvàviếtlờichúc,cònnhàquảnlýngânhàngngườiMỹgốcLi-băngcầmmộtcáibútmàuxanhđểvẽcây.Các bạn khác trong nhómvây quanh chúng tôi, chuẩn bị để đưa vật liệu,giaohàng, theodõikhohàng, tàikhoản, thờigianvàkiểm trachất lượng.Mộttiếngcòivanglênvàchúngtôibắtđầu.Tôicắtgiấynhanhhếtsức,cácbạnngườiArgentina hối hả rắc nhũ.Trongnửa giờ sau, chúng tôi làm rahàngloạtthiệpchođếnkhitiếngcòilạivanglên.Sauđó,chúngtôiđisang

phíakiaphòngđểnóichuyệnvànghỉngơi,cònnhữngngười tổchứcxemxétbànchúngtôivàghilạithànhquả.

Lindangồibắtchéochâncáukỉnh.Rõràngcôđangthấtvọng.“Nhómbêncạnhchúngtagiaođượcnhiềuthiệphơn”,cônói,“vàchúngtađãlãngphírấtnhiềuvậtliệu.Chúngtaphảimiệtmàisảnxuấtmớităngđượcsốlượng”.Hai người Argentina nhìn tôi và sắp sửa phì cười. Nhưng chúng tôi đãnghiêmtúcgậtđầu.

“Chấtlượngkhôngtốt”,Lindavừanóivừaliếcdanhsáchtrênbìacặphồsơcôđãmuabằngtiềnmuavậtliệucủachúngtôi.“Vàchúngtađãkhôngkịpgiaomộtlôthiệpngaytrướckhitròchơikếtthúc.Chúngtacầnphảicốgắnghơn”.Hai ngườiArgentina,Raphael vàErnesto, thì thầmvới nhau.Lindagiơmộtngóntaynhỏxíulên.

“Chúngtacầnnóichuyện.”

Họimlặng.

Gunthernhỏmdậyvàbắtđầu:“Chúngtacầnnghĩđếnbàithuyếttrìnhkhikếtthúctròchơiđithôi,phảikhôngnào.Tôinghĩchúngtacầnlậpmộtbiểuđồ,trụcxlàthờigian,trụcylàthànhquảvềtàichínhđểthểhiệnchúngtađãnângcaothànhtíchnhưthếnào”.

LindangướcnhìnGunthertrìumến.Cuốicùngđãcóaiđóhiểuravấnđề.

“Anhtanóitrụcylàcáigì?”,ngườiphụnữIndonesiahuýchvàosườntôi.

“Thànhquảvềtàichính”,tôithìthầmđáplại.

“Này,cácbạncómuốnchiasẻkhông?”,Gunthernói,quaylạinhìnchúngtôichằmchằm.

“Nếuđãnóichuyện,cácbạnphảinóivớicảchúngtôi”,Lindatươicườitánthành.

VònghaicủatròchơilàlàmthiệpchongàylễHallowen.Trongkhichúngtôiđangcốgắngnghĩralờichúchay,lầnđầutiênkểtừkhiđếnHBS,tôiđãnảyramộtýtưởng.

“ChúcmừngLễhộihóatrang!”Câuđóvừathíchhợplạivừadễviết.Ýkiếnnàyđượcchọn.Lầnnàyviệcsảnxuấtthiệpdiễnranhanhhơnnhiều,nhưngLindavẫncaucóđivòngquanhbàn.Khichúngtôilàmxonglôđầutiên,côcầmlên, liếcquarồigiậndữnémxuốngmặtbànvàquát lên :“Cáigì thếnày?!”Sauđó,dođàmphánkhôngtốt,côđãđemvềchochúngtôiphôivàbútvẽkhôngđúngchủngloại.MộtphụnữCanada,từđầuđếngiờvẫnimlặng,bắtđầulẩmbẩmchửirủa.

Tronggiờgiảilaotiếptheo,Guntherlạiđứngvịtríbêncạnhbảng.“ChúngtaphảilậpmộtbiểuđồGantt!”,anhtatuyênbố.

“MộtbiểuđồGanttấyà!”,Lindalalên,cườisặcsụa.

“BiểuđồGanttlàcáigì?”,tôihỏiRaphael.Anhnhúnvai.

“Đólàmộtbiểuđồcộtdùngđểsắpxếpchươngtrìnhlàmviệccủamộtdựán”,anhchàngngườiIndonesianói.

Khôngmay,một cuộc nổi loạn đã xảy ra sau đó. Cuối cùng, vị cứu tinhtronglĩnhvựcsảnxuấtcủachúngtôilàErnesto,vìsởtrườngcủaanhlàlàm

thủcông.Sauhaivòng,anhcóthểsảnxuấtnhanhchónghàngloạtthiệprấtđẹp.Anhhướngdẫnchúngtôimộtvàimẹocắt,gấpgiấycơbảnvàchúngtôilạibắtđầu.Đến lúc thuyết trình,LindavàGunthervạch ranhữngbiểuđồthờigianvàquytrìnhphứctạpđếnnỗihoàntoànquênmấtnhiệmvụchínhcủachúngtôi.Họkhôngthểtrìnhbàyrõràngrằngchúngtôiđangsảnxuấtthiệpchúcmừng.Trongkhiđó,haibạnngườiCanadavàHànQuốcchuẩnbịphầntrìnhbàycủahọ,nócòncóýnghĩahơnnhiều.VìtôinóigiọngAnhvàcóchútkinhnghiệm thuyết trình trướcđámđôngnênmọingườigợiý tôicùnganhbạnngườiTrungQuốcthuyếttrìnhthaynhóm.Khiđượchỏiđãthuđượcgìtừbàitậpnày,tôitrảlờiđólàđượcgiaotiếpvớinhiềungườivàmôtảkhoảnhkhắcmàtôi,mộtngườiAnh,thảoluậnvớimộtngườiIndonesiavàhai người Argentina về lý do chọn “Lễ hội hóa trang” để đưa vào thiệpHalloween.

LindavàGuntherđãchotôithấychỉcầnhaingườicốvấnlàđủlàmrốitungmộtdựán.Mộtngườilàmchomọingườiphátđiênlên,cònngườikiacườinhạonhững tròhềcủangườinày.Cuốingày thứhai của trò chơinày, tôitìnhcờgặpJustinvàchúngtôitraođổinhữngghichépcủamình.TôikểchoanhtanghevềlờinhậnxétxúcphạmcủaLinda.

Anhtanói:“Tổchứcnàocũngcóngườinhưvậy.Họluônđilạcđềnhưngcứkhăngkhăngbuộcmọingườiphảiimlặnglắngnghemình.”

***

Sautròchơi“Lờichúcmừngđỏthắm”,chúngtôiquaylạilớpđểhọcbuổiđầu tiênvềnguồngốccủachủnghĩa tưbảnhiệnđại.Ngồibênphải tôi làmộtphụnữtócvànghoeyểuđiệu,đãlàmviệccầnmẫnbanămtạimộtcôngtycổphầntưnhâncótrụsởtạiNewYorkchuyênhoạtđộngtronglĩnhvựcbấtđộngsản.CônóicôtớiHBSchỉđểđượcnghỉngơi.Côkhônghyvọng

họcđượcgìnhiều,màchỉchờđợiđượcngủ,thoátkhỏicôngviệcvàcóthờigiannghỉviệcdàihơi.Ngườibêntráitôinguyênlàmộtnhàbáotronglĩnhvựctàichính,thườngtỏvẻthờơbằngcáchkhôngbaogiờmangtheosáchhọcnhưngsuốtbuổihọclạithìthầmbìnhphẩmvớitôi.Trongmộtbuổihọc,chúngtôihọcvềlịchsửhãngRoll-RoycevàtìnhhìnhchủnghĩatưbảntạiAnhhiệnnay.TrongChiếntranhthếgiớithứhai,hãngRoll-Royceđượckêugọi sản xuất hàng loạtmáy bay và vũ khí chiến đấu. Chỉ trong vòng vàitháng,họđãtậphợpđượcmộtmạnglướirộnglớncácnhàthầuphụnhằmgiúphọsảnxuấtnhanhhơnvàđángtincậyhơn.MộtphụnữlàkỹsưhãngBoeingnói rằngông chủ cũ của cô sẽ không thể tưởng tượng có thể thuêngoàiởquymôlớnnhưvậy,hãngnàythườngmuốntựlàmlấycàngnhiềucàng tốt.MộtngườiPhápđiềuhànhnhàmáyđặt tạiNgacủamộtcông tythựcphẩmlớncủaPháptâmsựvớichúngtôi:“Nơitôitừnglàmviệc,phảimất6đến7thángđểquyếtđịnhchothầulại,rồithêm5thángnữađàmphánvớinhàthầuphụđểđạtđượcthỏathuậnhợplý,lạithêm6thángnữađểbắtđầuquytrình.Chúngtôiđanglàmtheolốimònthôimà”.

Giảng viên yêu cầu tôi đưa ra ý kiến về việc nướcAnh sẽ suy thoái haykhông.Tôi trả lời chắcchắnkhông.Hayđúnghơnđiềuđóphụ thuộcvàogócnhìncủatừngngười.Tấtnhiên,nướcAnhkhôngcònlàmộtđếchếnữa,nhưngvẫncòn làmộtnềnkinh tếổnđịnhvà thịnhvượng.Đóvẫn làmộttrongnhữngquốcgiagiàucónhấtthếgiới,cómộtmạnglướiphúclợixãhộiantoàn,rộnglớnđềphòngtìnhhuốngxấunhất.Lờinhậnđịnhcủatôigâyramộtsốýkiếnphảnbác.AnhbạnngườiNganóirằngtheokinhnghiệmcủaanh,ngườiAnh lườibiếngvàbất tài.Mộtnhàquản lý trẻngườiMỹ từngsốngmộtnămởLondonnói rằng tàuđiệnngầmkhônghoạtđộngvànhìnchungcácdịchvụnhưcửahàng,hiệuăn,sânbayvàcácdịchvụcôngcộngthậtkhủngkhiếp.Anhnói,ýkiếnchorằngnướcAnhvẫncònlàmộtnướclớnthậtnựccười.TôibảotôiđãsốngởAnh,PhápvàMỹ,tôicónhữngdẫnchứngđểphảnbácvàkhôngthểnóinướcnàytốthơnnướckia.Tôisosánh

nềnytếchungcủaAnhvàPhápvớitờséc11.000đô-latôivừaviếtđểmuabảohiểmnămchogiađìnhtạiMỹ.TôicóthểnhìnthấyanhbạnngườiMỹquắcmắtnhìntôitừphíabênkiacănphòng,nhưnganhbạnngườiPhápđếngầntôivànóianhđánhgiácaosựủnghộtôidànhcholụcđịacủahọ.

“Tôilấylàmtiếcvềviệcanhbịnuốt”,anhnói.Nuốtlàmộtthuậtngữdùngđểchỉnhữngsinhviênvôcớnghingờnhậnđịnhcủangườikhác.TôikhônghoàntoàncoitrọngtháiđộthùđịchcủagãnhânviênngânhàngngườiMỹ,nhưngvới nhữngngười khác trong lớp thì điềuđó thật rõ ràng.Tôi đãbịnuốt.

***

Ngày cuối cùng của tuần học kiến thức cơ sở, chúng tôi quay về tòa nhàBurdenđểnghethầyRubacknóichuyệnvàthuyếttrìnhbằngslide.ThầychochúngtôixemđườnglolắngởHBS,trongđó, trụchoànhlàthờigiancòntrục tung là sự căng thẳng tinh thần. Đường cong bắt đầu từ trên cao, đixuốngdầnkhihọckỳtrôiqua, tăngvọt lênvàothờiđiểmthicửvàkhôngxuấthiệntrênđồthịtrongmùatuyểnsinh.Slidetiếptheophântíchtuầnhọctậpđểchúngtôibiếtkhóahọcyêucầugìởmình:55,1giờdànhchohọctậpmỗituần,baogồmgiờhọctrênlớpvàítnhấthaigiờchuẩnbịởnhàchomỗitìnhhuốngnghiêncứu.DựavàonhữnggìđãhọctrongChươngtrìnhdựbị,tôibiếtconsốđóthấphơnthựctếrấtnhiều.Chúngtôisẽkhôngcònnhiềuthờigiandànhchonhữngviệckhác,nhưngthầyRubacknóiđólàthửthách.HBSbuộcbạnphảilựachọn.Hoàibãocủabạnlàgì?Nghĩavụcủabạnlàgì?Chúngcóphùhợpkhông?Nếukhông,bạnphải làmgìđểthayđổicáinàyhoặccáikia?Bạnsửdụngthờigiannhưthếnàođểđạtđượcđiềumìnhmuốn?

Đốivớinhiềungười,55,1tiếnghọctậpmỗituầnchỉnhưmộtcơngióthoảng

qua.Bởivớicôngviệctrướcđây,họthườnglàmviệctừ80đến100giờmỗituần,họđãthôngthạonhiềukiếnthứccủanămhọcđầutiên.Tôikhôngnằmtrongsốđó.Khikết thúcbàinóichuyện, thầyRubackkể lạigiai thoạivềmộtsinhviênMBAtranhcãivớimộtngườitrongbanquảntrịtrường.Khiquátứcgiận,sinhviênnọlớntiếng:“Saoôngđốixửvớitôinhưthế?Tôilàkháchhàngcơmà,đồchết tiệt”. “Không,anhkhôngphải làkháchhàng”,ngườiđótrảlời,“Anhlàsảnphẩm”.“Tôiđoáncácbạnđangphânvângiữahaikháiniệm”, thầyRubacknóingaykhi tiếngcười lắngxuống.“Đôikhibạnlàkháchhàng,nhữnglúckhácbạnsẽlàmộtsảnphẩm”.

SaubàiphátbiểucủathầyRuback,chúngtôiđisangnhàAldrichđểgặplớpcủamình.ChialớplàhànhđộngxãhộihóavàxâydựngquanhệtíchcựcnhấtcủaHBS.Trongsuốtnămthứnhất,bạnsẽhọccùng90ngườikhác.Họsẽlàtrọngtâmđờisốnghọctậpvàđờisốngxãhộicủabạn.Mỗilớplàbảnsaothunhỏcủakhóahọc895người,cótỷlệnam/nữ,ngườiMỹ/ngườicácnướckhácbằngnhauvàđadạngvềdân tộcvànguồngốc.Từbâygiờvềsau,nhàtrườngsẽcoichúngtôilàmộtlớp.Cứ5nămmộtlần,chúngtôilạihọplớp.Nhữngngườigâyquỹcũngkêugọiđónggóptheolớp.ChừngnàoHBScònquantâm,thìtôimãimãilàmộtthànhviêncủaLớpA,khóa2006.

Phònghọc107củachúngtôinằmtrongtòanhàAldrich,ởtầnghầm,cạnhnhàvệsinhnam.Khichúngtôiđến,thẻghitênchúngtôiđãđượcđặtvàotừngchỗ.Tôingồiởgiữalớp,phíacánhtrái,đốidiệnvớibảng.Đólàmộtvịtríđẹp, trung tâm,khôngquágầnđằng trướcvàcóphầnhơikhuất.Trướckhibuổihọcbắtđầu,chúngtôiđượctruycậpmộtcơsởdữliệuchứacácbứcảnhvàsơyếulýlịchcủacácthànhviêntronglớp,vìvậy,khibướcvàolớp,chúngtôicóthểnhậnra từngngười.Đâythật làđiềukhácthường:bạnđãtrưởngthànhvàcóthểtựkiểmsoátphạmvibạnbèvàcácmốiquanhệcủamình,giờđâyđộtnhiênbạnđượcđưavàomộtlớphọctoànngườilạvớimộtthôngđiệp“Đâysẽ lànơi tấtcảbắtđầu”.Nhưngkhinhìnxungquanh, tôi

thấyrấthứngthú.Sau10nămlàmviệc,tôilạicócơhộiđihọc.

Tôiđượcxếpngồigiữahaisinhviênxuấtthântừquânđội.BênphảilàBob,phi công lái máy bay ném bom Stealth. Tôi đã gặp trong thời gian họcChươngtrìnhdựbị.Bobngườitầmthướcvớimáitócvàngrơmvàđôimắtmàu lơ nhạt, đã có bốn con và luônmang bữa trưa từ nhà.ỞBob có vẻcươngquyếtvàthiếuhàihước,mẫungườithíchhợpđểláiloạivũkhíquândụng hạng nặng trị giá hàng tỷ đô-la như thế. Anh vào học trường kinhdoanhvìcảmthấymệtmỏivớicuộcsốngphicôngvàmuốntìmkiếmcơhộilớnchobảnthânvàgiađình.Anhđã35tuổivàkhôngthểtiếptụclãngphíthờigian.

BêntráitôilàLara,côsẽquaylạiHọcviệnQuânsựWestPointgiảngdạyngaykhilấyđượctấmbằngMBA.BobnémbomIraqtừtrêncao,cònLarađiềuhànhbộphậncungứngvàkếtoántrongđơnvịởdướimặtđất.

CảBobvàLarađềulàhiệnthâncủamột trongbachữMđượccholàđặcđiểmcủaHBS:Mormons(giáopháiMormon),Military(Quânđội)vàcôngtytưvấnMcKinsey.TínđồMormonđầutiênlàthầyhiệutrưởngKimClark.ThầytrưởngbantuyểnsinhcũnglàtínđồMormon,tronglớptôicóbốntínđồMormon,kểcảBob.Đốivớinhiềusinhviênnướcngoài,vàcảsinhviênMỹ,thìđâylàlầnđầutiênhọđượctiếpxúcvớitínđồMormon,vàsựngờvựccủahọlàmdấylênnhữngcâuchuyệncườithôngtụcvềđathê.

Vềquânđội,cónămsinhviêntừngphụcvụtrongquânđội,kểcảBob.CònhãngtưvấnMcKinseydườngnhưcoitrườngnàylàcơsởđàotạovàtuyểndụng riêng củahọ.Khikhóahọcbắtđầu, trong lớp tôi cónămngười củaMcKinsey,vàolúcchúngtôiratrườngđãcóthêmbốnngườinữa.

ThầychủnhiệmBenEstylàmộtgiáosưtàichínhtrẻtrung,làcầunốigiữa

chúngtôivàbanquảntrịtrường.Thầykhôngdạymàlàngườichứngnhậnvàhướngdẫnnhững thủ tụchànhchínhchochúng tôi.Thầysảibướcdọclớp,vénmớtócxõaxuốngmắtvàhùnghồnnóivềtầmquantrọngcủatậpthể lớp đối với từngngười.Chúng tôi sẽmãimãi nhớđếnnhau.Các bạncùng lớpsẽ lànhữngngườiđầu tiênchúng tôicầucứu trongcôngviệcvàthậmchítrongđờisốngcánhân.Taytrongtay,chúngtôisẽcùngvượtquarừng rậmChương trìnhbắt buộc,dìunhauvượtquađầm lầy của sự thiếuhiểubiếtvàkhảnăng,hướngtớinhữngđỉnhcaotrànngậpánhmặttrờicủanănglựcvàcơhội.Nghegiốngnhưmộtbộphim,trongđócónhữngngườilạclõng,mỗingườilạicónăngkhiếuriêngchuyêngiachấtnổ,ngườigiỏingụy trang,người lạigiỏivõkarateđược tậphợp lạiđểcùng thực thimộtnhiệmvụnguyhiểm.

Sauđó,chúngtôichơitròtìmhiểunhau.Lầnnày,chúngtôicó10phúthộiývớinhữngngườikháctronghàngvàtìmranhữngđiểmchung.Đólàmộtbàitậpgắnkếtnhonhỏ.Bobtìnhnguyệndẫndắtcuộchộiý.Eva,ngườiphụnữthanhmảnh,từnglàủyviênquảntrịcủamộtcôngtyximăngMexico,cóvẻrụtrèvàkhôngbiếtcáchtrìnhbày.

Tròchơibắtđầutừgiữahàngthứhai.Mộtnamsinhviênphíabênphảiđứnglêngiớithiệuvềmìnhrấttựnhiên,rồiđếnngườitiếptheochođếnkhitìmrađượcmộtđiểmchungcủatấtcảmọingườitronghàng.Tròchơilạitiếptụcvớimộthàngkhác.Kếtthúctròchơi,thầyEstychúcchúngtôimaymắnvàchogiảitánlớp.

Từphíacuốilớp,Misty,mộtcựubinh,lato:“CóaiđếnRedLineuốngbiakhông?”Tiếnghoanhôvangdội.Côđứngởcửalớp,vẫymọingườiđiquanhưthểhọlànhữngngườilínhđangnhảydùtừmáybayxuống.SaukhitrảiquacảmgiáckhámphátrongChươngtrìnhdựbị,giờđâytôiđộtnhiêncảmthấychánnản.TôirờibỏParisvìnhữngđiềunàysao?Mọingườichạyxôra

vìbia?Họhyvọngkhởiđộngđờisốngxãhộicủahọ?Ngoàikia,trênbãicỏgiữahaitòanhàAldrichvàSpangler,Hộisinhviênđãdựngmộtcáilềuvớiquầyrượuvàhệthốngâmthanhkhổnglồ.BannhạcBlackEyedPeasđangchơimộtbảnnhạc.Tôicốgắngnghecatừ.Đâycóthậtsựlàđoạnđồngcakhông?Tôinghelạilầnnữatrongkhinhữngcáiđầucứnhấpnhôquanhtôi.Đúngrồi.“Hãychậmlạiởđây,hãychậmlại”.

Chương2.KHỞIĐẦU

Tốthơnhếtlàdámlàmnhữngđiềulớnlao,đểgiànhđượcchiếnthắngvinhquang,thậmchídùcóphảitrảiquathấtbại,cònhơnlàtrởthànhnhữngkẻyếuhènkhôngđượchưởngniềmvuicũngchẳngphảichịuđaukhổbởihọsốngtrongmộtthếgiớitămtốikhôngbiếtđếnchiếnthắngcũngnhưthất

bại.

―TheodoreRoosevelt,tríchtrongwebsitetuyểnsinhcủaHBS

Khicònnhỏ,tôithườngđượcnghekểchuyệnvềcụtôi.CụDawMaMalàngườiMiếnĐiện,sốngởRangoonvàkếthônvớimộtcôngchứcmanghaidòngmáuAnh-Pháp.Chồngchếtkhicụ35tuổi,đểlạicho9đứaconnheonhócvàmộtgiasảnnghèonàn.Chưahềcókinhnghiệmkinhdoanh,cụnảyraýtưởngđưaphimHollywoodvềvớiMiếnĐiện.Chỉtrongvàinăm,cụđãtrở thành nhà phân phối phim lớn nhất nước và sở hữu rạp chiếu phimPalladiumlớnnhấtRangoon.MộttrongnhữngkỷniệmđẹpthờithơấucủamẹtôilàđượcxembộphimBen-Hurtrongrạpcủagiađình.ThànhcôngđãgiúpDawMaMamuađượcnhiềunhàvàđấtởvùngphụcậnsungtúccủaRangoon,venhồInya.Trongkhunhàgỗ trangnghiêmnày,mẹ tôiđã lớnlên cùng 52 người anh em họ. Trong những tháng năm này, nhiều doanhnhân,chínhkháchvànhàngoạigiaođãthườngxuyênluitớiđâyđểlấylòngcụtôi.Khicụquađời,ngôinhàtrànngậphoaviếngcủanhữngtêntuổilớncủa Hollywood và một chiếc bánh trắng khổng lồ của hãng RankOrganisation.

Khôngbao lâu sau khi cụ qua đời,một hội đồngquân sự tiếp quảnMiếnĐiện,nềnkinh tếMiếnĐiệndầndầnsa sút.Cácdoanhnghiệpbịgiải thểhoặc quốc hữu hóa, khu nhà bên hồ Inya bị hư hỏng và đổ nát. Phần lớn

thànhviên gia tộcmẹ tôi rời bỏMiếnĐiện,một số sangMỹ, số khác tớiAustraliavàcácnướcvùngScandinavi.Mẹtôiđãgặpcha,mộtngườiAnh,tạiBangladesh.Khiđó,giađìnhmẹtôiđangcốgắngxinhộchiếuđểdicưtớiMỹ,cònchalàmộtnhàtruyềngiáocủaGiáohộiAnh,phụtráchnhàthờAnhgiáoởDacca.Họyêunhau,kếthôn,sinhra tôivàquayvềAnhsinhsống.Các chi khác thuộc gia tộcmẹ tôi vẫn còn,một số chi rất phát đạt,nhưngkhôngaiquênnhữnggìDawMaMađã làmchochúng tôiởMiếnĐiện.Thànhcôngcủacụvớitưcáchlàmộtnữdoanhnhânđãđemlạichogiađìnhtôimộtthờikỳhuyhoàng,vàtôiluônđượcnhắcnhởvềđiềuấy.

***

Ngườitađăngkýhọckinhdoanhvìđủloạilýdo,nhưngthườngcóthểchiathànhhailoạichính:nhữngngườibiếtchínhxáclýdohọđihọcvànhữngngườichỉbiếtphầnnào.Loạithứnhấtlànhữngngườixuấtthântừcáccôngtycótruyềnthốnggửinhânviênđihọckinhdoanhnhưcácngânhàng,côngtytưvấnvàcáctậpđoànlớnởphốWall,nơiđòihỏimộttấmbằngMBAnếumuốnvươntớivịtríquảnlýcaohơn,haynhữngngườimuốnthayđổinghềnghiệp.Họmuốn từbỏvị trínhânviên trongmộtguồngmáyđể trởthànhnhàtưvấnđầutưhoặcchuyêngiatàichính.Họbiếtmìnhcầnhọcgì.Loại thứhai lànhữngngườimuốn thayđổinhưng lạikhôngbiết thayđổinhưthếnào.Họhyvọngtrườngkinhdoanhsẽchohọcâutrảlờihoặcítnhấtlàmộtvàilựachọnmới.Họcũngcảmthấyhainămtạitrườngkinhdoanhcònđánggiáhơnlàsuốtngàyngồikhôngởvănphòng,hyvọnghãohuyềnbằngcáchnàođódòngsôngbăngtrongnghềnghiệpcủahọsẽnứtvỡvàđưahọđếnmộtchuyếnphiêulưumớiđầyhấpdẫn.Tôithuộcnhómthứhai.Tôimuốn kiểm soát thời gian, tài chính và cuộc đờimình; tôi nghĩ rằng kiếnthứckinhdoanhtổnghợpsẽcóíchchotôihơn.

TôiđãđiđườngvòngtớiHBS.Nămtôilênhai,saukhiquayvềAnh,chatôi

tiếpquảnmộtxứđạoởNorthampton,mộtthànhphốvôthần,nổitiếngvớingànhsảnxuấtgiày.Suốttuổithơtôi,nhữngcuộctròchuyệnởnhàthườngxoayquanhviệcphâncôngcắmhoachonhàthờvàcáccuộchọphộiđồngnhàthờgiáoxứ.Cóthờigian,đểthêmvàokhoảntiềnlươngcòmcõicủachatôi, chamẹ tôiđãmua lạinhữngcănnhà rẻ tiềnvàchođủ loạingười tạpnhamthuê.Chúngtôicũngchongườithuêcảtrongnhàxứ.

Tuyvậy,trongthờigiannày,mộtcâuchuyệnkinhdoanhđặcbiệtđãthuhútsựchúýcủatôi.ĐólàcâuchuyệncủatỷphúngườiAnh,JamesGoldsmith.Ôngđãgâydựngtàisảnbằngnhiềucáchtrongnhiềunăm.Thờiniênthiếu,ôngđãchơicờbạcvànợnầnchồngchất,chaôngphảitrảnợthayông.Tuổi20, ôngbỏ trốn cùngcô congái 18 tuổi củamột trùm tưbảnngành thiếcBolivia.Báochíháohứcđưatincuộcphiêulưucủahọ.VợGoldsmithquađời trongkhi sinhđứaconđầu lòng, từđóôngchỉ cònchú tâmvàocôngviệc. Ông là người cơ hội chủ nghĩa, chuyên mua bán các công ty dượcphẩmvàthựcphẩm,thườngxuyêncónguycơphásản.Hoạtđộngtàichínhcủaông thường làđối tượngđưa tincủacácphương tiện truyền thôngđạichúng.Những năm 1980, thời của ông đã đến. Sử dụng những trái phiếukhôngmấygiátrị,ôngđãvaytiền,muarồibánlạitàisảncủacáccôngtylàmănthualỗđểtạonêngiatàikhổnglồ.Ngaytrướckhithịtrườngsụpđổvàotháng10năm1987,Goldsmithđãbán tấtcảnhữnggìmìnhcó, luivềnghỉngơi tại lâuđài trênbờbiểnTháiBìnhDươngcủaMexico.Ôngxuấthiện trên bìa tạp chí Time với dòng tít “Con bạc may mắn”. Cuộc đờiGoldsmithlàmộtcuộcmạohiểmlớn,đầyrủiro,liềulĩnhvànhữngcuộcđấutrí.Chẳngcógìgiốngviệckinhdoanhmàtôi từngbiết.Nókhiến tôiphảisuynghĩ.

Mùahè,saukhitốtnghiệpđạihọc,tôichỉquanhquẩnsuốtngàybênnhàchamẹ,đọccáccuốnsáchhướngdẫndulịchvàmơvềcuộcsốngcủamộtnhàthơtrênmộthònđảoHyLạp:giườngngủbằngđá,ănsángbằngmậtongvà

sữachua,vàicuốnsáchcũtrênmộtgiásáchkhoétsâuvàotường,buổitốitrongcácquánrượungoàicảng.Chỉkhinhậnracáinhìntráchmóccủacha,tôimới kiếmviệc trongmột công ty tiếp thị quađiện thoạiởLondon, dongườibạnWilliamthuxếp.TrongmộtcănphòngtrênphốLots,côngviệccủachúngtôilàbánquảngcáochomộtấnphẩmmớimangtênTheTruckDriver’sHandBook (Sổ tay của người lái xe tải).Chúng tôi chỉ được trả20% hoa hồng cho một quảng cáo.William thể hiện khả năng bẩm sinhtrongviệcnàyvàcũngvìchịuáplựctàichínhdothóiquensửdụngthuốcphiệnngàycàngtăng.Anhcườinhạokhithấytôinhìnchằmchằmvàocáiđiệnthoại.

“Cố lên,anhbạn.Dễ lắm.Hãyxemđây!”AnhquaysốcủamộtnhàcungcấpphụtùngđộngcơởWatford,nịnhnọtcôthưký,tròchuyệnvớiôngchủvà kết thúc cuộc gọi là chắc chắn bán được quảng cáo. “Nào, cậu thử lạixem”.

Tôichậmchạpquaysố,khổsởấnmạnhvàomáyđiệnthoạinhưthểnóbịhỏng.Đầudâybênkia, cô thưkýyêu cầu tôi nhắc lại những lời vừanói.“Cáigìcủangười láixe tải?Không,ôngấykhôngcóđây.Không, látnữacũngkhông.Không.Đếntậntuầnsauhoặctuầnsaunữa.Không.Chúngtôikhôngquảngcáo.”Cạch.Đếnngàythứ10thìtôicũngbánđượcquảngcáo.Trênlýthuyết,tôiđãkiếmđược600bảng.Nhưngtôiđãkỷniệmthànhcôngnàybằngcáchnghỉviệchaingàysauđó.Ôngchủhãng,mộtgãnátrượukhótính,đãgiữlạitiềnhoahồngvàsathảitôi.Rõrànglàtôikhôngphùhợpvớingànhkinhdoanh.

Tôichuyểnsanglàmbáo.TôiviếtthưchobanbiêntậptờDailyTelegraphvàđượcgiaonhiệmvụđảmnhiệmmục lượmlặt.Hóara tôi lạigiỏi trongviệcđidựtiệcvàđemvềnhữngmẩutinngắnvềviệcconchócủaThủtướngtèvàokhómhồngcủabàcôngtướcrasao,haymộtnhàvăntìmđượccảm

hứngchocuốnsáchmớinhấttrongkhiđitrênthuyềnbuồmvớiTổngGiámmụcxứYorknhưthếnào.Tôilàmbáo10năm,10nămlàmviệccầmchừng,trongđócó6nămlàmphóngviênnướcngoài.

ĐịađiểmcôngtácnướcngoàiđầutiêncủatôilàNewYork.Tôi25tuổivàmangtheotấtcảtàisảntrongmộtchiếcva-li.Tronghainăm,tôiđikhắpMỹvà các nước châuMỹ Latinh tới Terre Haute, bang Indiana khi TimothyMcVeighkẻthúnhậnđãđánhbomOklahomabịhànhhình;tớiFloridakhidiễnraviệckiểmphiếulạitrongcuộcbầucửtổngthống;tớiBắccựcphỏngvấnInuit;vàtớiTijuana(Mexico)đểphỏngvấnnhữngcảnhsátvànhàbáođãdũngcảmđươngđầuvớicácbăngđảngbuônbánmatúyđịaphương.Đólàcuộcsốngsôiđộngvàliềulĩnh.Đôikhitừtờmờsáng,tôibịpháitớihiệntrườngmáybayrơi,mộtvụbắtgiữquantrọng,haymộtsựkiệnchínhtrịbấtngờ.TôiởChilesáutuầnkhiTướngPinochetbịbắtởLondon,baysuốtđêmtớiđảoGalapagossaukhimộttàuchởdầubịđắm,phỏngvấnnữTổngthốngđầutiêncủaPanamavềviệcmộtchiếctrựcthăngquânsựbịrơitrongrừngrậmTrungMỹ,vàmộttuầnkinhhoàngtạithànhphốPort-au-Princebịbạolựctànphá.NhưngrồiởLondon,sốlượngđộcgiảcủatờbáotôilàmđanggiảmdầnvàcácchủbáolạikhôngchịuđầutư.Cảmthấychánnảnkhiphảichịuđựngnhữngchuyếnbaydài,nhữnggiờchờđợitạiphòngchờsânbaynhớpnháp,hítthởmùithứcănnhanhđộchại,tôibắtđầutìmkiếmmộtlốithoát.

***

Mộthôm, tôiđượccửđiphỏngvấnGustavoCisnerous,một tỷphúngườiVenezuela và là bạn của Conrad Black chủ bút tờDailyTelegraph. Thờigian đầuởNewYork, tôi từng phỏngvấn người dẫn chương trình truyềnhìnhBarbaraWaltershayHenryKissingertrongvănphòngcủaôngởđạilộParkEvenue.

VănphòngcủaCisnerousnằmtrongmộttòanhàhiệnđạithuộckhuUpperEastSidevàđượctrangtrítheophongcáchcủamộtnhàtàiphiệtMỹLatinh:vánlóttườngbằnggỗsậmmàu,tranhsơndầuvẽcácconquistadortrênlưngngựa,nhữngchiếcghếbànhsâuvàthoảimái,càphêngon.Cisnerouslàmộtngườinhỏbé.Ôngmặccom-lêmàuxámnhạt,sơ-mitrắng,cà-vạtxanhcóhoavăn.Ôngngồi lọt thỏm trongghế,khoa chânmúa tayđểdiễn tảviệcmua lại ở đây, bán đi ở kia, doanh thu trongnhững thị trườngmớiở chỗkhác.Tócôngđenbóngvàđượcchảiéprasauđếnmứccócảmtưởngnhưnhữngnếpnhăntrêntráncũngđượckéogiãnra.Giađìnhôngđãkiếmtiềnbằng những ngành kinh doanh như đóng chai, vận chuyển hàng và nôngnghiệp, nhưng ông đãmở rộng kinh doanh thành công sang ngành truyềnthôngvàcôngnghệ.Tuynhiên,tấtcảnhữngcôngviệckhónhọcđóxảyracách đây hàng nghìn dặm, trên những nẻo đường của châuMỹLatinh vànhữngkhusảnxuấtởMiami.Ởđây,Gustavovàtôicóthểngồinhấmnháplycàphêvàđàmđạovềmộtbứctranhlớntácđộngcủatoàncầuhóa,tầmquantrọngcủacácthươnghiệuđịaphương.Khicôthưkýtiễntôiravề,mộtcánhcửagỗcótkétmởravàtôithoángthấymộtphònghọpnhỏ,trongđócómộtnammộtnữđangngồisaulaptopvàtángẫu,cảhaiđềusángsủavàchỉnchu. Họ nhìn tôi, mỉm cười và tiếp tục trò chuyện. Cô thư ký nói: “ÔngCisnerous chỉ thuê cácMBAcủaHarvard làmviệc trongvănphòng riêngcủaông”.

Vài người bạn của tôi có bằng MBA, hầu hết đều học ở INSEAD, mộttrườngởngoạiôParis,vàhọđềucangợinơiđó.Mộtvàingười từngđếnHBSlạichênó.Họchếnhạosự lênmặtcủanó,sựnghiêmnghịquámứccủasinhviên,rấttươngphảnvớitínhvôlokiểuAnh.Tuynhiên,tấtcảđềunóirằngbằngMBAdạyhọngônngữkinhdoanh.Họrấtbiếtơnvìđiềuđó.Vìthế,tháng8năm2001,trongmộtcănphòngxámkhôngcửasổởmộtcaoốcvănphònggầnnhàgatrungtâmNewYork,tôidựthiGMATkỳthitiếngAnhvàtoánđượctiêuchuẩnhóađểvàohọccaohọckinhdoanh.Điểmsố

củatôilà730/800.MứcđiểmtrungbìnhđểvàoHarvardlà700.Tôicóthểđượcnhậnvào.

Ngày 11 năm 9 đã khiến tôi lạc lối. Báo chí dường như lại trở nên quantrọng.Trongvài tuần, tôiđãphải làmviệccật lực, tôiviếtvàquản lýmộtnhómphóngviênvànhànhiếpảnhđếntừLondon,mọingườichenlấnnhauđểđưatinvềsựkiện.Sauđó,mộttối,tôiđếnmộtquánởtầnghầmđểuốngvớinhữngngườiAnhkhácởNewYork.ĐènGiángsinh treokhắpphòngkhiếnnhữngkhuônmặtđãnặnglênvìsaytrôngcàngđỏhơn.“Sựkiệngiậtgân”,mộtngườinói,nânggiơcaochaibia.“Trongđờimình,tôichưabaogiờkiếmnhiềutiềnnhưvậytừmộtsựkiện”.Đólàmộtphảnứngdửngdưngkhôngchútxúcđộngmàtôithườngnghethấybấtcứkhinàoxảyramộtsựkiện lớn,mộtvụbêbốichính trị,mộtvụxétxửngườinổi tiếng, thậmchímộtvụtấncôngkhủngbốgiếthạihàngnghìnngười.Tínhthờơđãtừngthuhút tôivàonghềbáonay lạikhiến tôighê tởm.Vả lại,việcđứngdưới tòathápđôingaytrướckhinósụpđổ,nhìnthấymọingườinhảyvàochỗchết,đãbuộctôinghĩđếnmộtcâuhỏicũngnhưnhiềungườikhác.Nếumọiđiềuđốivớibạnchấmdứtngaylúcnày,bạncóhạnhphúcvớicuộcsốnghiệntạikhông?Tôichưabaogiờcảmthấyáplựccủacâuhỏitrênrõrệtnhưbâygiờ.Trongvàituầnliền,tôiluôncócảmgiácnhưthểtôibịấnvàomộtgócvớicon dao kề cổ, buộc phải có câu trả lời. Bạn đã sống theo cách bạn phảisống?Bạnđãlàmtấtcảmọiviệccóthể?Bạnđãlàmnhưthếchưa?

Tôiđượcđềbạt làmtrưởngphòngđạidiệntạiParisnhưmộtphầnthưởngcho những cống hiến của tôi tạiNewYork. Tôi đã gặpMargret 18 thángtrướcđóvàcướingaytrướckhiđếnParis.HônnhânvàPariskhiếntôisaonhãngýmuốnthayđổinghềnghiệp.Cómộtcuộcbầucửtổngthốngomsòmcầnđượcđưa tin,cócảmộtnướcPhápđểkhámphá,vàmộtnămsaukhicưới,contraiđầulòngcủachúngtôi,Augustus,rađời.Nhưngcâuhỏikiavẫngiàyvòtôi.

MộtnhàngoạigiaocủaĐạisứquánAnhởParisđãnóivớitôi,mỗikhingàiđạisứmờigiớibáochíAnhtạiPhápăntrưa,ôngnhậnthấyhọthậtthôlỗ.Lầnăntrưasautạiđạisứquán,tôinhìnquanhbànđểtìmnhữngkẻviếtvănthuêởlạiParisđãlâusaukhihếthạncôngtác.Saumỗitháng,dườngnhưhọlạixuốngthấphơntrênbậcthangcủanhữngngườiviếtbáotựdo,quầnáocũkỹhơn,môithâmhơnvớinhữngloạirượuvangđỏrẻtiền.Cóngườichỉcómỗimộtcâuhỏi,nhưnganhtadùngnóchomọichủđề:“Thưađạisứ,tấtcảnhữngđiềunàycóýnghĩagìđốivớichâuÂu?”Ngàiđạisứkéocổtayáoxuống,lịchsựtrảlờiquabànănđượcbàybiệncôngphu.Saunhữngbuổitốidàiuốngrượuvangđỏvàtròchuyệncùngbèbạn,tôinằmtrêngiường,nhìnlêntrầnnhà,đầuócrốibờivớinhữngmơướcvàlosợmơhồ.TôisợbịgọivềLondon.Vìvậy,tôighichéplạicảmgiáccủamình.Tôiviếtrằngtôicảmthấy kiệt sức khi nghĩ về những điều như vậy, thường xuyên nghĩ đến sựthay đổi. Tôi đã 31 tuổi, cómột công việcmơước vàmột gia đình hạnhphúc.Tôibịgiằngxégiữasựbuôngxuôichosốphậnvàsángsuốt,lorằngnếuđểsựthayđổinghềnghiệpxảyđến,thayvìtựmìnhthayđổi,tôisẽhốitiếcvôcùng.TôiviếtvềDawMaMa,kýứcvềnhữnggìcụgâydựngđãlàmtăngcảmgiácmấtmátcủagiađìnhtôinhưthếnào,giờđâysau50năm,lạigợilêntrongtôisựtiếcnuốiquákhứ.Kinhdoanhlàsựcứurỗicủacụ,vàtôicảmthấysaukhitránhnóquálâu,kinhdoanhcũngcóthểlàsựcứurỗicủachínhtôi.

***

TrangwebcủaHBSđầynhững“mồinhử”hấpdẫn.LờitháchthứccủaTổngthốngMỹTheodoreRoosevelt “Dám làmnhữngđiều lớn lao”nổi bật vớinhữngchữmàuđỏcỡlớn.Nhữngcụmtừnhưniềmsaymêvàkhảnănglãnhđạoxuấthiệnliêntục.Nhữngbứcảnhchụpsinhviênvớivẻrấthăngháivànhữnggiảngviênđeokính,ởtưthếđanggiảnggiải,thểhiệnsựthôngtháivàđầysinhlực.Ởđó,trênhaibờsôngCharles,mọingườithậttáobạo,sáng

tạovàcómụcđích.TôibịthuhúttớiHarvardvìhailýdo.Thứnhất,làvìcáitên.Harvardđã rấtnổi tiếngởMỹ,nhưngởnướcngoài,nócònnổi tiếnghơn.Dùtốtxấurasao,nóvẫnlàtrườngđạihọcdanhtiếngnhấtnướcMỹ.Lýdo thứhai lànềngiáodụcđặcbiệtcủanó.Mặcdùhầuhếtcác trườngkinh doanh đều dạy những thứ tương tự nhau, nhưng có phương pháp vàtrọngtâmkhácnhau.Trongsốnhữngtrườnghàngđầu,Stanfordđượcbiếtđến như một địa điểm của các doanh nghiệp thung lũng Silicon. TrườngKellogg, Đại học Northwestern, nổi tiếng vì ngành marketing. TrườngWharton, Đại học Pennsylvania, dành cho các chuyên gia tài chính phốWall.TươngtựWharton,trườngColumbianghiêncứusâunhữnggìxảyraởNewYork. Trường Sloan, nằm trongHọc viện Công nghệMassachusetts(MIT),dànhchocáckỹsưvàcácnhàkhoahọcmuốnđưaýtưởngcủamìnhvào kinh doanh. CònHarvard thiên về quản lý chung. Nó chuẩn bị hànhtrang cho bạn quản lý và lãnh đạomọi bộ phận trongmột doanh nghiệp,khôngchuyênvềmộtlĩnhvựcnào.

Trong kỳ nghỉ Giáng sinh năm 2003, tôi viết bài luận xin học gửi bốntrường:Harvard,Kellogg,Stanford,vàHaasởBerkeley.Vìkhôngchắccótrườngnàochọntôihaykhông,tôihyvọngítnhấtmộttrongsốđósẽnhậntôi.Tôiviếtliềumộtbàiluận,trungthựctốiđa.Tôikhôngdựavàomẫunào,cũngkhôngđượctưvấn.Trongbàiluận,bạnphảilàmrõđượcbavấnđề:Vìsao bạnmuốn học trường kinh doanh?Vì sao bạnmuốn học trường kinhdoanhnày?Bạnđãlàmgìtừtrướcđếnnaykhiếnbạnnghĩchươngtrìnhdạykinhdoanhở trườngnày sẽhữu íchchobạn?Vídụ,vềkinhnghiệm lãnhđạo,tôitrìnhbàyviệcđiềuhànhvănphòngđạidiệntòabáovàothờiđiểmxảyrasựkiệnngày11tháng9năm2001.Đểminhhọamộttìnhhuốngkhóxửvềmặtđạođức,tôimôtảkhókhăncủamìnhkhiphảigiữtháiđộkhôngthiênvịcủamộtphóngviênkhiviếtvềcácnạnnhânvàngườiủnghộTướngPinochetởChile.Tôiviết,mụcđíchhọctrườngkinhdoanhlàđểmộtngàynàođócóthểgâydựngvàđiềuhànhthànhcôngmộtcôngtytruyềnthông

củamình,tạoravàphânphốicácloạitintứcvàgiảitrí.

Nhữngngườichứngnhậnchotôicảmthấybốirốitrướcnhữngmẫukhaimàhọphảiđiềnvào.“Philip,anhphảigiúp tôi”,ngườibiên tậpcủa tôinàinỉtrongđiệnthoạitừnhàriêngcủaôngởvùngnôngthônnướcAnhtrongđêmGiángsinh,“Tôinênđánhdấunănglựclãnhđạocủaanhvàochỗnàotrongnămbậcđánhgiáđây?”

Bước tiếp theo là một cuộc phỏng vấn của cựu học sinh trường. Ngườiphỏng vấn tôi làmột người Pháp to lớn, từng là chủmột tờ tạp chí kinhdoanh.ÔngtậptễnhđitớicửaphòngởPlaceVaubanđểchàođóntôi,chânôngbóbột.LúcđótrờinhánhemtốivàđènđườngtrênđạilộInvalidesphảnchiếu lên trần nhà. Ông kéomột chiếc ghế bành dập nổi biểu tượng củaHarvardvànămôngtốtnghiệp,mời tôingồirồiquayvềcáibànkhổnglồcủamình.

“VìsaoanhchọnHarvard?”,giọngôngtrầmtrầm.

“Bởivìnóđượccoilàtrườngtốtnhất”

“AnhtừngđọcvănhọccổđiểnởOxford.Anhthíchtácgiảnào?”

“CácnhàthơLatinhthờikỳhoàngkimnhưVirgin,CatullushayHorace”.

“AnhthíchtácphẩmnàocủaVirgil?”

“Điềnviên.”

“PhầnlớnmọingườithíchAeneid.VàinămtrướcđâycómộtngườinóirằngđãhọcởtrườngLycéeLouisleGrand,Paris,cùngtrườngvớitôi.Nhưngtôi

pháthiệnratrongbảnlýlịchanhtaviếtliềnhaitừleGrand.ChúngtôiphảihọctiếngLatinh,vìthếtôihỏianhtavềtiếngLatinhvàanhtakhôngthểtrảlờiđược.Hóaraanhtanóidối.Vìvậy,tôimuốnkiểmtrakỹ.”

Ônghỏi lýdo tôimuốnbỏnghềnhàbáo, sauđóchúng tôicónửagiờ tròchuyệnvuivẻvềviệcdạyvănhọccổđiểntrongcáctrườngcủaAnhvàniềmyêuthíchcáctácphẩmAnhviếtvềnướcPháp.Ôngtachắchẳncóthiệnchívớitôivìđếntháng4,tôinhậnđượcemailtừHarvardchấpnhậntôivàohọc.

Đólàmộtngàyxuânấmáp,tôidắtchúchóScarlettđidạoởđạilộInvalides.Chúng tôibăngquađámđôngdukháchđang tìm lốivàokhu tưởngniệmNapoleonvànhữngnhàhàng.Tôitựhỏivìsaotấtcảnhữngvẻđẹpnày,sựvănminhnàyvẫnlàchưađủ.Vìsaotôicầnmộtlầnnữatungmọithứchogiócuốnđivàbắtđầulạitừđầu?

***

Không lâu saukhi nhậnđược email, tôi nhậnđược cuốn sáchHướngdẫnsốngtạiHBSniênkhóa2006dohộisinhviênbiênsoạn.Mộthôm,nhângiờnghỉ trưa, tôi tìm một chiếc ghế trong vườn Tuileries và đọc nó. “HoannghênhbạnđếnHBS”,sáchviết,“đếnvớimộtcộngđồngphongphúvàđadạng,cónhữngngườiấntượng,dámtháchthứcbảnthânvàtháchthứclẫnnhau...vàđâychínhlànhữngnămđẹpnhất trongđờibạn”.Sauđólàmộtdanhsáchcácnhàtàitrợchocuốnsách,baogồmnămhãngtưvấnquảnlý,Gillette, Wachovia Securities, một ngân hàng có trụ sở ở Bắc Carolina.Trong chương “Mang theo những gì”, hai sinh viên đã viết: “Đừngmangtheođànghi-tavàpiano.Nênmangtheovántrượttuyếtvàgậyđánhgolf...Đừngmangtheobấtkỳcuốnsáchnàocủacáckhóavănhọcvàlịchsửbạnđãhọcởđạihọc...Đừngmangtheocâu“Tôikhôngthể”.Hãymangtheocâu“Tôisẽcốgắng”.Đừngmangtheosựbiquan.Hãymangtheoniềmlạcquan

củabạn.Chúngtôimuốnchiasẻkinhnghiệmnàyvớibạn”.

Ởmộttrangkháccótiêuđề“Nhữnggìđượcmongđợivàcáchchuẩnbị”,tôiđọcthấy,“Lịchcủabạnsẽđầynhữngviệcvuivẻvàngạcnhiên,bạnkhôngđủ thờigianđể làmhết tấtcả,mọiviệcdiễnranhư thểbạnrơivàoxứsởthầntiêncủacácCEOtươnglai...Bạncóthểkhôngưutiênchohoạtđộngxâydựngquanhệnhưngcuốicùngbạnvẫncómộtmạnglướibạnbètuyệtvời.ĐâylàsứcmạnhthậtsựđằngsaumạnglướinổitiếngcủaHBStìnhbạnquốc tế, liênngànhcònmãi.Giámđốc liênkết củaDịchvụHỗ trợMBAthêmvàomộtđoạndàigồmcómộtbảngmôtảcácdấuhiệuthểchất, tìnhcảm,nhậnthứcvàcưxửkhibịstress,từramồhôitay,buồnnônđếnkhóclócvàmuốnnémđồđạchayđánhngười.

Hầu như trang nào cũng có những bức ảnh đen trắng chụp các sinh viênquàngvainhau, trênđỉnhnúi, trongquánrượu, trongbộlễphục,khiđangômvánlướtsónghayngồitrongphòngngủtậpthể.Chương“CuộcsốngvềđêmởBoston”,cóảnhchụphaisinhviênđanguốngchungmộtlycốc-taingoạicỡ,viết : “Haimươinămsau,khibạnhồi tưởng lại thờigianhọcởHBS,bạn sẽkhôngnhớđến cácmônhọcnhưquản lýhoạt độngvà côngnghệhaytàichính,nhưngsẽnhớlúcvừakhiêuvũ,vừauốngrượuvớicácbạn trên cái bàn này ở Pravda, mỗi tay một chai Vodka!” Đọc đến đây,nguyênmẫusinhviêncủaHBShìnhthànhtrongđầutôilàmộtkẻlườihọc,mắtmởtrừngtrừng,luôncăngthẳngvàuốngnhiềurượu,tươnglaisẽlàmtưvấnquảnlý.

ĐiềunàyquảlàkỳquặcsovớinhữnggìtôiđọcđượcvềKhảnănglãnhđạovàSángtạocácgiátrịcủaHarvard.TôiđãmấthainămrưỡitrướcđóđểlàmquenvớicáchnóikhácthườngcủatờLeMonde.Độtnhiên,đâylạilàmộtngônngữkhác,thậmchícònlạlùnghơn.Tôiđọcthấy,KhảnănglãnhđạovàSángtạocácgiátrịsẽ“thửtháchcácsinhviênđểbiếtđượclabànđạo

đức của họ, áp dụng những tiêu chuẩn đạo đức nghiêm ngặt trong kinhdoanh và các quyết định lãnh đạo của họ để quá trình này trở thành bảnnăng”.Người tađãtríchdẫnlờicủaLynnPaine,giáosưsưphạm,khinóitrườngcần“xâydựngcáchtiếpcậntoàndiệnđốivới“khảnănglãnhđạovàcácgiátrị”saochonóvượtxatháiđộtuânthủluậtphápcótínhtrừngphạtthôngthường”;“khuyếnkhíchcácchiếnlược[toànvẹn]ngănchặnsựbănghoạiđạođức;cổvũhànhđộngvàsuynghĩcóđạođức”.Tôiđãphảiđọclạinhiềulầnđểhiểuđượcđầyđủ.Cácchiếnlượctoànvẹnlàgì?Biếtđượclabànđạođứccủatôilàthếnào?Điềunàycónghĩalàhọsẽdạytôilàmcáchnàođểkhôngtrởthànhmộtkẻlừađảo?Nếuquátrìnhkhôngcưxửnhưmộtkẻlừađảochưatrởthànhbảnnăngthìsao?Điềugìsẽxảyranếutôikhôngcómộtlabànđạođức?HaynếutôibắtđầucưxửsailầmsauhaichaivotkaởPravda?ÝkiếncủaLynnPainelàvấnđềhaylàgiảipháp?

***

BuổitốicuốicùngởParis,MargretvàtôiăntốiởMaceo,mộtnhàhàngnằmngaysauCungđiệnHoànggia.Chúngtôikhaivịbằngsâm-panh,cùnguốngmộtchaivangtrắng,ăncáchỉvàngnướngvàsúpcàchualạnh.Khóithuốclá quanh quẩn trên bàn cùng với tiếng ồn ào phía nhà hát và trên nhữngđườngphố.ViệcquayvềMỹgiángvàotôimộtđònmạnh.GiốngnhưmọingườinướcngoàisốngởPháp,tronglòngchúngtôiđangtrànngậpnhữngcảm xúc lẫn lộn. Tối nay, Parismangmột dáng vẻ cổ kính và lãngmạngiốngnhưcácnhàthơvànhạcsĩthườngmiêutả.Chúngtôiđãhọcđượcgìtừthànhphốnày.

“Sựkiênnhẫn”,tôinóivớivợ.KhônggìcóthểkhiếnmộtngườiPhápvộivã.Tinhthầncáchmạngvẫnsốngvàhọlàmnhữnggìhọmuốntrongthờigiancủariênghọ.Chỉcósựquyếnrũ,chứkhôngphảibạolực,mớicóthểchiếnthắng.

“Emđãbiếtmìnhcầngìđểhạnhphúc”,Margretnói.Côấykhôngnóivềkhíacạnhvậtchấtmàđangnóivềnhữngngườibạn,mộtmạnglướiquanhệtrợgiúp,mộtdạnghỗtrợnghềnghiệp.

“Anhchợtnhậnrarằnganhyêunềnvănhóanàybiếtchừngnào”,tôitrảlời.TìmhiểuvềnướcPhápbằngcáchsốngởđâyđemlạichotôisựthỏamãnsâusắc.Tôinhớcácphươngtiệntruyềnthôngđạichúng,báochí,tivi,phimảnh, các chương trình phát thanh củaAnh-Mỹ, khả năng hài hướcmà tôiluôncholàđươngnhiênvànỗiámảnhvôvịcủathểthao.MặcdùphànnànđôichútnhưngParisđốivớichúngtôivôcùngtuyệtdiệu.Chúngtôiđãđếnđâyvàotháng2năm2002,sautuầntrăngmật.Đólàmộttrongnhữngngàymưavàxámxịt.SỏirảiđườngquanhPlaceWagramlấplánhkhichúngtôiláixetừsânbayvề.Trênđường,nhữngconngườimảnhdẻ,hútthuốclá,cảđànôngvàđànbà,sảibướctớinơilàmviệc.VănphòngcủatờTelegraphnằm ở đường Rivoli. Chúng tôi nhìn chăm chú quang cảnh yên ắng đầyquyếnrũ:haingười làmvườncủathànhphốđangxéncáccâytrongvườnTuilerieschobằngnhausaochokhixuânvềchúngsẽpháttriểnthànhnhữngtánphẳng.

ChúngtôiđãhưởngbamùaxuântuyệtvờiởParis.TôiđãđắmchìmvàonềnchínhtrịcủanơinàyvàphỏngvấnnhiềunghệsĩPháp.Trongnhữngthángcuốicùng, tôiđãbịBộngoạigiaoPhápghivàosổđenvìđãhỏivịngoạitrưởngđộcđoánDominiquedeVillepinnhữngcâuxấcxược.ChúngtôiđitàutừParisđếnMilanđểxemvởRigolettoởnhàhátLaScalavàănbữatrưathịnhsoạnnhất trongđờiởLeGrandVéfournhàhàngcótừtrướcthờikỳCáchmạngPháp,chiếmmộtgóccủaCungđiệnHoànggia.Vàituầntrướckhirờiđi,trongbữatiệcchínhthứctiếpđónnữhoàngtạiĐiệnElysée,tôiđãngồitrướcngàitrưởngcốvấnngoạigiaocủaTổngthốngChirac,vừauốngrượuvanghảohạngvừa thảo luậnvềvị thếcủaPháp trên trườngquốc tế.Tôi đã cómột công việc đáng nể.Nhưng khi nhìn vào tương lai, tôi biết

mìnhcầnthayđổi.Tôicầnquaylạitrườnghọcđểhọckếtoán.

Chương3.MỘTĐỊAĐIỂMTÁCHBIỆT

Năm2004,khitôinhậphọc,HBSđãrấtkhácvớicơsởnhỏbéchắpváthànhlậpnăm1908.Nămđầutiên,trườngchỉtuyển59nghiêncứusinh,chươngtrìnhhọcmớimẻvàbịtoànViệnđạihọcHarvardnhìnvớiconmắtngờvực.Thời kỳ đó, các trường đại học khác chỉ dạy kinh doanh ở cấp đại học,Harvard là trườngđầu tiêndạymộtkhóacaohọc.LýdođượcCharlesW.Eliot,ViệntrưởngHarvard,tuyênbốrõràngtrongbàiphátbiểutrướcCâulạcbộConnecticutcủaHarvardngày21tháng2năm1908:“Kinhdoanhcấpcaođã trở thànhmộtnghềcầnnhiều tri thức,đòihỏikiến thứcngônngữ,kinhtế,luậtthươngmại,tổchứccôngnghiệp,sựuyênbácvềcácnguồn

lựcvàtậpquáncủanhiềuquốcgiakhácnhau.Chúngtôimuốncungcấpcáckiếnthứcchuyênmôntrêntấtcảcácmặtnày”.Mụctiêucủatrườngkhôngchỉđào tạocácdoanhnhântươnglaimàcònđào tạocáccôngchứcchínhphủvàcácnhàngoạigiaocấpcao,nhữngngườingàycàngcầnkiến thứckinhdoanhvàkỹnăngtổchứcđểthựchiệnnhiệmvụcủamình.

Trongnhữngnămđầu,trườngđãnỗlựckhẳngđịnhmụctiêuvàvịthếcủamình trongViệnđạihọcHarvardvàgiớikinhdoanh.Tháng6năm1909,thầyhiệutrưởngđầutiêncủatrườngEdwinGayđãviếttrongmộtbứcthưgửimộtngườibạn:

“Các doanh nhân thường nói với tôi rằng chúng tôi không thể dạy“kinhdoanh”.Tôi hoàn toàn đồng ý với họ; chúng tôi không cố gắng dạy kinhdoanh theo nghĩamà các doanh nhân hiểu về công việc của họ hay theonghĩa dạy những người trẻ tuổi trở thành “người giỏi kiếm tiền” hoặc

“chiếnthắngđốithủ”.Chúngtôitinrằngcókhoahọctrongkinhdoanhvànhiệmvụnghiêncứu,pháttriểnngànhkhoahọcđóchínhlàđiềuchúngtôiquantâm.Mụctiêucủachúngtôilàcungcấpchocácdoanhnhântrẻtầmnhậnthứcrộngmởvànắmđượcnhữngnguyêntắcchophéphọtrở thànhnhữngcôngdântốthơn,cóvănhóavàkhoángđạthơn”.

ThầyGayđãkiênquyếtápdụngphươngphápđiểndụcủatrườngluật.Thayvìnghegiảng,sinhviênhọckinhdoanhbằngcáchphântíchvàthảoluậncáctình huống thực tế trong buổi học. Từ đó, họ rút ra được các nguyên tắcchungđểápdụngtrongnghề.Phươngphápnàygọilà“họcbằnghành”vàđược áp dụng cho đến tận bây giờ. Khi đặt vẽ bản thiết kế đầu tiên chotrường,thầyWallaceDonham,ngườikếnhiệmthầyGay,nóirằngôngmuốnkiến trúccủa trườngkinhdoanhphảihỗ trợchomộtcuộcsốnggiảndịvàsuynghĩsâusắctrongmôitrườngtốtvàyêntĩnh.Ôngnhấnmạnh,điềuquantrọnglàcáctòanhàphảigiúpsinhviênsốnghòanhậpvàtrởthành“mộtcáigìđócaohơnmộtngườigiỏikiếmtiền”.Mộttrongnhữngngườigiỏikiếmtiềnnhấttrongthờiđạiôngnhưnglạidànhtiềnđểxâydựngnhữngtòanhànày làGeorge F. Baker.Khi những người gây quỹ củaHBS đến gõ cửa,GeorgeF.Baker,Chủ tịchngânhàngFirstNationalBank,đã làmộtnhânvậtxuấtchúngtronggiớitàichínhđược60năm.CùngvớiJ.P.Morgan,ôngđãđầutưnhiềutiềncủatạonênsựbùngnổkinhtếtrongthờikỳvàngsoncuốithếkỷXIX.Ôngcũnglàngườiítnóinổi tiếng,vìvậycóbiệthiệulàThe Sphinx (Người bí hiểm). Baker từng nói: “Các doanh nhânMỹ phảigiảm nói chuyện đi 2/3...Hiếm có lý do nào đáng để người ta nói”. Conngườinàyđãngầnngừkhiđượcđềnghịquyêntặng1trong5triệuđô-lacầncóđểxâydựngtrườngkinhdoanhnhưngsauđóôngđềnghịtàitrợtoànbộsốtiền5triệuđô-lanếuôngcóđược“đặcquyềnxâydựngtoànbộtrường”.Năm1925,trongmộtbàiphátbiểuhiếmhoi,ôngđãnóitrướccuộchọpcủaCâulạcbộHBSrằngônghyvọngtrườngsẽ“đàotạoranhữngngườivĩđạinhất thế giới” và “dạyhọ hànhxử sao chobạnbè kính trọngvà luôngiữ

được tính chính trực, nhờ đó họ sẽ có được niềmhạnh phúc lớn nhấtmàcuộcsốngbantặng”.

NhữngkhukýtúcxáđầutiênđượcđặttheotêncủacáccựuBộtrưởngTàichínhMellon,DillonvàGallatin,cònkhugiảngdạyvàkhuhànhchínhđặtởtòanhàMorgan, theo tên của J.P.Morgan.Trung tâmcủa trường làThưviệnBakervớiphòngđọcyêntĩnhcóvòmcaovút.Năm2004,khutrườngbanđầucủaBakerđượcmởrộngtới44mẫuAnh.Sốtiềnđượcquyêntặnglêntới2tỷđôla.Ngoài900sinhviêncaohọcđượctuyểnhàngnăm,còncóthêmhàngtrămdoanhnhânđượcđượcđàotạothôngquachươngtrìnhđàotạotạichỗ.BảnthânNhàxuấtbảnHBSlàmộtdoanhnghiệpcódoanhthu100triệuđô-la/năm.Trườngcó200giảngviênvàcơsởnghiêncứutạiHongKong, Paris, Tokyo, Mumbai và Buenos Aires. Các trường cao học kinhdoanhrađờiởnhiềutrườngđạihọckhắpthếgiới,đàotạohàngchụcnghìnMBAmỗinăm.Nhưngnămnàyquanămkhác,HBSvẫndẫnđầutrongsốnhữngtrườngkinhdoanhnổitiếng.Nólàmộttổchứckhổnglồ,mộtthươnghiệutoàncầu.NgườitanóitấmbằngMBAcủaHBSlà“tấmthẻchungcủagiớitinhhoatàichínhtoàncầu”.

***

HBSnằmbênkiasôngCharlessovớicáctrườngkháccủaHarvard.QuanhnólàkhuAllston,ngoạiôBoston,cónhữngcửahàngsửachữaôtô,đườngcaotốcvànhữngnhàkhođổnát.NóchỉcáchquảngtrườngHarvardlộnxộnđángyêu,trungtâmcủaHarvard,10phútđibộ,nhưngkhoảngcáchtâmlýthìlớnhơnrấtnhiều.HBScoikhutrườnglớnlà“bênkiasông”,chẳnghạn“bênkiasông,họmặcáovétbằngvảituýt,đọcMarxvàchẳngbiếttígìvềhoạt động thật sự của thế giới. Ở HBS, chúng ta biết rõ hơn”. Ở quảngtrườngHarvard,bạnsẽthấyđámđôngsinhviêncaođẳngbìnhthườngtrongtrangphụcdéptông,quầnsoóckaki,vôcôngrồinghề.Trongmộtgócquảng

trường,bạncóthểtrả2đô-lađểchơicờvớimộtanhchàngUcrainalầmlì.Ởmột góc khác, bạn có thể uống cà phê trong quán mà John F. Kennedythườngngồikhiônghọccaohọcởđây.Cộtđèndánđầyquảngcáovởkịchmới,xeđạphayhiếntặngtinhtrùngchobệnhviệnđịaphương.Cómộtsạpbáoở trung tâmquảng trường,bạncó thểmuabáo, tạpchíhoặcgianhậpnhómnhữngngười chốngchiến tranh tựphát.Dọcđườngphố là cáchiệusách,cửahàngbánđĩanhạccũ,cáccửahàngbánhamburgervàpizza,vàtấtnhiên,cómộtnơibánđồthủcôngTâyTạngvàthảmđểtậpyoga.

Ởquảngtrường,bạncóthểgặpmộtôngchủtịchđếnthămtrường,mộtngôisaonhạcrock,mộtlãnhđạotinhthầncủangườiHindusùngđạo,mộtngườibạncũhaycóthểchỉlàmộtkẻvôdanhđixintiềnvétàuđểvềnhà.Buổisáng,sinhviênthườngbăngquaquảngtrườngđểđếnlớp,buổitối,họtụtậptrongcácnhàhàng, trànracác lốiđi,cầuthangvà thềmnhà.Mùahè,cáccậubétrườngtrunghọcvànhữngngườihọccáckhóahọcmởrộngchiếmlĩnhquảngtrường,hứngthúvìđượcởHarvard.Mùathu,nhữngngườichèothuyền khoát nước vun vút trên sôngCharles, sẵn sàng cho cuộc đua vàotháng10,lácâychuyểnsangmàuđỏgạchvànhữngđỉnhvòmmàulamcủacáctòanhàcổinhìnhtrênnềntrờinhợtnhạtcủavùngNewEngland.

Băngquasôngtớitrườngkinhdoanh,bạnđãđểlạitấtcảnhữngthứđóphíasau.Những con đườngmòn uốn khúc viền đầy hoa và những tòa nhà uynghiêmlộvẻuểoảihàonhoánggiốngnhưmộtcâulạcbộởmiềnquê.Nhìnquacửasổ,bạnsẽngạcnhiênkhithấynhữngngườitrẻtuổiđangchămchúnhìn vào laptop thay vì thấy những người hầu bàn đánh bóng đồ bạc hayngườiphụcvụgolfsửagậyđánhgolf.HBSgiốngnhưmộtnơiđểsuyngẫmnhữnggìtolớnvàphổquát,ngắmmâybayngangtrờivànhữngcánhchimlượnvòng,nơiđểlàmbấtcứgìkháctrừviệctranhluậnđểủnghộvàphảnbáccôngviệctínhtoánchiphí.Cácsinhviênđềuchỉnchuvàănmặclịchsự,tóctaigọngàng.Dâythườngxuânleokhắpcáctườngnhưthểđượccài

lênđó.Từnglácỏ,từngbônghoavàhàngràođềuđượcchămsóc,vòitướikêuxìxì,bậtrồitắttheomộtnhịpđiệuđềuđều.

Mộtngườibạn từngtớiKhuvựcxanhởIraqnóirằng,anhcảmthấyHBSquenthuộckỳlạ.DùcácnơikhácởIraqcóxảyrađiềugì,KhuXanhvẫnsangtrọngvớinhữngcâycọ,hồbơivàcóđiện.Độiquânchiếmđóngcáchlymìnhkhỏinhữngđiềukinhhoàngxảyraxungquanhđểcóthểtậptrungvàonhiệmvụlớnhơn:xâydựnglạimộtđấtnước.HBScũngcóvẻcủamộtthápngà,táchrờikhỏithếgiớibênngoài.

TòanhàđầutiênbạngặpkhiđivàotrườngtừphíabắcHarvardlàShad,mộtkhu tập luyện thể chất nặngnề xây bằnggạchgiốngnhưmột cơ sở huấnluyện dành cho giới ưu tú của Liên đoànOlympicMỹ.Nó có những sânbóng rổ và sân tennis hoàn hảo, phòng tắmhơi vàmột đường chạy trongnhà.Cácmáy tập thểhìnhđượcbảodưỡng thườngxuyên.Bốn sân tennisnằmngoàitòanhànàyluônđượcsửdụngtừkhimùađôngdàicủaBostondịubớtkhắcnghiệtchođếntậnkhinóquaylại.

Nằmởtrungtâmcủatrường,cáchxaphòngtậpthểdụclàtòanhàSpanglerHall, đượchoàn thànhnăm2001vàđượcđặt theo tên củaDickSpangler,nghiêncứusinhkhóa1956,làChủtịchNgânhàngBắcCarolina,saunàylàChủtịchTrườngĐạihọcBắcCarolina.Nócómộtquánăntựphụcvụ,mộtquầy rượu, một khu vực chung cho sinh viên, các phòng họp, một thínhphòng,mộtbưuđiệnvàmộtcửahàngbáchhóa.Chỉcầnchạmnhẹlàcánhcửađungđưamởra,sựxahoamờigọibạnbướcvào.Cácbức tườngcaovút,sơnmàuxanhnhạttreođầynhữngtácphẩmnghệthuậtđươngđạiđồsộ,doGeraldSchwartz,mộtnhàđầu tưCanada,khóa1970,quyên tặng.Mùađông,lòsưởiđượcbậttừsángsớm,nhờđósinhviêncóthểquanhquẩnbênnhữngchiếcghếsô-phadamàusô-cô-la,vừahơchânvừasuyngẫmđềántàichínhcủamình.

Quánăntựphụcvụđượcchiathànhbảykhuriêngbiệt,tạiđây,cácđầubếpvớichiếcmũvảitrắngsẵnsàngphụcvụmọithứ,từbánhsandwichtheoyêucầuđếncácmónxàophươngđông,sushi,pastavànhữngmónđặcbiệtcủanhiềunướcluônthayđổihàngngày.Mộtngườiđànôngbénhỏmảnhkhảnhvớidángđivòngkiềngcủangườicưỡingựađuađiềukhiểnmáyphacàphêvàchuẩnbịtràkiểuphươngđông.

Spanglergiốngnhưmộtkhunghỉdưỡngbốnmùahơnlàmộtkhuhọctập.Bạnnửamongchờtrôngthấymộthuấnluyệnviêntennisđangđivẩnvơvàcười đùa với sinh viên củamình, lại nửamuốn nhìn thấy người phục vụkháchsạnvộivãđiquavớichiếcxeđẩychấtđầyhànhlý.Saukhikhóahọcbắtđầuvài tuần, tôiđã tròchuyệnvớimộtbạncùng lớpngườiĐức,MaxVerlander.AnhlàmộtkỹsưvùngFrankfurtcókhuônmặtkhắckhổvớimáitóccắtngắngọngàng.Chúng tôiđứngbênngoàiquánănnhìnvàophòngchung,nơicácsinhviênnằmdàitrênsô-pha,uểoảigõlaptopvàngheđiệnthoại.Maxnhìnvàotrongphòngvànói:“Thậtsuyđồi,phảikhông?”

Chương4.CHIẾCXETRƯỢTSAYMỀM

KỳnghỉcuốituầnđầutiêncủaChươngtrìnhbắtbuộc,tôiởnhàvớiMargretvàAugie.Mùahèđãdịubớtcáinóngvàchúngtôiđangcắt tỉamộtkhómcâytrongkhoảnhvườnnhỏsaunhà.Trảimộtthờigiandàisốngtrongnhữngcănhộchungcư,việccómộtcănnhàvớisânsauvàga-rariêngtrởnênthậtmớimẻđốivớichúng tôi.Dùbiết rằngchỉởđâyhainăm,nhưng tôicảmthấykhởi đầuở trườngkinhdoanhgiốngnhưkhởi đầumột thời kỳvữngvànghơn trongcuộcđờimình.Tôiđãđánhđổi cuộc sống lang thangcủamột phóng viên thường trú ở nước ngoài, luôn có những chuyến đi bấtthườnglấymộtlịchtrìnhđềuđặn.Lầnđầutiênkểtừkhikếthôn,chúngtôicóthểlậpkếhoạchkỳnghỉcuốituầnvìchắcchắntôisẽkhôngđộtxuấtđiđâuxa.

Sau buổi họp lớp đầu tiên, chúng tôi nhận tiếp các hồ sơ tình huống cầnnghiên cứu còn lại của học kỳ, đựng trong bốn túi plastic lớnmàu trắng.Sinhviênloạngchoạngtrởvềnhà,nhănnhódướisứcnặngcủanhữngtúitàiliệu.Khitôiđanglảođảođiđếnbếnxebuýt,Stephen,mộtngườibạntừhồihọcChương trìnhdựbị,giữ tôi lạivàđềnghị tôigianhậpnhómcủaanh.Trong Chương trình dự bị, chúng tôi được chia thành các nhóm học tập,nhưngbâygiờchúngtôiđềutựhọc.HBSđặcbiệtkhuyếnkhíchhọcnhóm,một tiếng trướcmỗi buổi học bốn hoặc năm sinh viên tập hợp thànhmộtnhómđểthảoluậnvềnhữngtìnhhuốngsắpnghiêncứu.Họcnhómgiúplàmsángtỏnhữngsuynghĩnảysinhtrongquátrìnhtựhọcvàkhởiđộngtríóc.TrướckhiđếnHBS,Stephen làmviệc trongBộNgoạigiaoMỹ,đặc tráchkhuvựcViễnĐôngcủachâuÁ.Anhgiảiquyếtcácvấnđềthươngmại,trợgiúpcácdoanhnhân.Dầndần,anhrútrakếtluậnlàtựmìnhkinhdoanhthú

vịhơnvàcólợihơnlàmmộtnhàngoạigiao.Tôingồiđốidiệnvớianhkhihọckếtoánvàquansátanhrấtkỹ.Tronglớp,Stephenhiếmkhighichép,anhnhìnchămchămvàokhoảngkhôngvớimộtnụcườithườngtrực.Khitôihỏianhnhớnhữngđiềuđãthảoluậnbằngcáchnào,anhvỗvàođầu:“Ởđây.Tôithấytậptrungvàonhữngđiềuđượcnóidễhơnghichép”.Anhrấttựtin,vìvậy,khianh lạigầnvànóinhómanhđãcóanhvàbangườinữarồiđềnghịtôithamgia,tôiđồngýluôn.

“Nhữngngườikialàai?”,tôihỏi.

“NhữngnhânvậtđiểnhìnhcủaHBS.Mộtnhânviênngânhàng,mộtnhàtưvấnvàmộtnhàđầutưmạohiểmtừnglàmtưvấn.Thêmanhvàtôinữađểlàmnhạtbớttínhđiểnhìnhnày”.

Chúngtôithuxếpgặpnhaulầnđầuvàolúc7giờ30phútsángthứhai.Đểđếntrườngđúnggiờ,tôiđặtchuônghồbáothứclúc6giờvìcầncóthờigiandắtchóđidạo,tắmvàchoAugieănsángrồibắtchuyếnxebuýtlúc6giờ50phútđếnquảngtrườngHarvard.TôixemlạinhữngtìnhhuốngsắpthảoluậntrongkhixebuýtchạyàoquacácphốcủaCambridge,liếcvàonhữngphầnđãđánhdấu,tôicốgắngghinhớnhữngvấnđềcònlại.Alan,mộtngườiẤnĐộtừnghọctạitrườngĐạihọcPrinceton,cókiếnthứcvềvậtlýhọcvàđầutưmạohiểm,đangđợiởghếsô-phatrongtầnghầmphòngđạisảnhcủatòanhàSpangler.BêncạnhanhlàngườibạncùngphòngOllie,mộtngườiMỹgốcTrung,đangnhấpmộtngụmtràxanh.Sauvàiphút,StephenđếncùngMichael,một người dè dặt trông giốngngôi sao điện ảnhSeanPenn, làmviệcchomộthãngphimHollywoodvàđangđếmtừngngàyđểđượcquayvềLosAngeles.

“Chúngtasẽbắtđầutừmônmarketingchứ?”,Stephennói.

Điểndụđầu tiên là công tyBlack&Decker.Đơnvị sảnxuấtđồgiadụngcủacôngtynàyđangsuyyếu.Mộtsốngườiđổlỗichoquyếtđịnhsảnxuấtlònướngbánh,ấmđunnướcvàmáykhoanvìnólàmsuyyếuthươnghiệu.NhữngngườikhácnhìnthấymốiđedọachínhlànhữngđốithủcạnhtranhcógiáthànhthấpđếntừNhậtBản.Hiệntại,côngtyđangcânnhắcđểcủngcốhìnhảnhcủamìnhbằngcáchtungraDeWalt,mộtdòngsảnphẩmcómàuvàngtươi.

“Tôinghĩýtưởngnàythậtngớngẩn”,Stephenbắtđầu.“KhingườiNhậttấncôngbạnbằnggiáthànhvàchấtlượng,vìsaobạnlạitrôngchờnhữngdụngcụmàuvàngsẽcứubạn?Điềuđóchẳngcóýnghĩagì.”

“Tôiđồngý”,Ollienói.“Điềuđầutiênnênlàmlàngừngsảnxuấtlònướngbánh.Chúngcólợinhuậnthấpvàgâytổnhạichothươnghiệu.Tôitừnglàmviệcởmộtcôngtrườngxâydựng.Côngnhânthườngchếnhạodụngcụcủanhau.Họkhôngmuốnnghengườikhácnóinhữngđiềuđạiloạinhư“Này,cậumangđồdùngcủavợđếnđấyà?”.Bạnchorằnghọchỉsửdụngnhữngdụngcụtốtnhất,nhưngthựcrahọrấtưahìnhthức.”

“Nhìn đây”, Alan nói, chỉ vào tình huống đang xem xét. “Black &Decker là thương hiệu đứng thứ bảy của Mỹ. Bạn phải sử dụng cái đó.Khôngkhônngoanchútnàonếudùngmột thươnghiệuhoàn toànkhácđểvượtquakhókhăntrongkhiđãcómộtthươnghiệumạnhnhưvậy.”

“Nhưngchúngtavẫnchưagiải thíchhọcóthể tăngthịphầntrongthươngmại và công nghiệp bằng cách nào”, Stephen nói. “Nếu bạn đọc trang 4,Black&Decker chiếm45% số lượng người tiêu dùngnhưng chỉ đạt20%thịphầndụngcụcôngnghiệpvà9%sốlượngcáccửahàngtrongkhihaiđốitượngsaucũngcógiátrịkhôngkémgìđốitượngngườitiêudùng.Bảnđiềutraýkiếnngườitiêudùngchothấy,ngườitiêudùngtrongkhuvực

nàyưa thích thươnghiệuNhậtBảnhơn.Cóthể thấyBlack&Deckerđanglorằngnhữngthịhiếunàysẽsớmlansangtấtcảcácsảnphẩmcủahọ”.

“Thế thìchúng tanên lựachọnnhư thếnào?”, tôihỏi.“Chỉbámchắcvàonhữnggìđang làmhaycố tăng lợinhuận?Xâydựng thươnghiệuphụchoBlack&DeckerhaypháttriểndòngsảnphẩmmớiDeWalt?”

“Chúng ta sẽ xây dựng thương hiệu phụ”,Alan nói. “Chúng ta có thể ápdụngnhữngkiến thứcvề thươnghiệu, tập trungvàokhâudịchvụvà thiếtkế”.

“Nghehayđấy”,Stephennói.“Thếcònkếtoán?”Trongđiểndụtiếptheo,cácôngchủvàcầuthủcủamộtcâulạcbộbóngchàykhôngthểnhấttríđượcvềphươngphápkếtoáncủacâulạcbộ.“Tôikhôngthểluậnrađượcsựsụtgiảmnày.Cóaitínhrachưa?”

“Tôitínhrabanquảnlýđãlàmcâulạcbộsụtgiảm5triệuđô-la/năm”,Alannói.

“Tôitínhra7,2triệu”,Michaeltrảlời.Vàchúngtôitranhluậntrong10phútsauđó.

***

Khi chúng tôi đến lớp,mọingườidườngnhưcảmnhậnđượcýnghĩa củakhoảnhkhắcnày.Đâylàthờiđiểmkhởiđầuchínthánghọccùngnhau.Vàingườitrongsốhọtừtrườngđạihọcđếnthẳngđây,chắchẳnhọcoiBobvàtôinhưnhữngcựubinhđãvượtquagiôngbãocủacuộcđời.ỞđâycónhữngngườiđếntừmiềnTrungTâykhoácnhữngchiếcáochuiđầumàuxámrộngthùng thình,cónhữngsinhviênchâuÁđỏmdáng,nhữngphụnữcủaphố

Wallvớigiàyhợpmốtvàquầnbòđắttiền,vànhữngnhàtưvấnvớiquầnvảichino,áothuntrắngbêntrongáosơ-mixanh,gõbútchìláchcáchvàmởsẵnmáytínhđểsẵnsànghọctập.“Nhữngtrảinghiệmcótínhchấtcảibiến”màHBSđãhứa,bướcđầutiêntrênconđườngđãcũdẫntớithànhcông,đãthậtsựbắtđầu.

ThầygiáodạymarketingcủachúngtôilàTomSteenburgh,mộtngườivạmvỡvàmáitócnâucắtngắn.ThầychochúngtôixembăngvideobuổithuyếttrìnhquantrọngvềkếhoạchgiớithiệuDeWaltcủaBlack&Deckervànóirằngmọingườitinbấtkỳđiềugìtrongcáccuộchọpvềdoanhsố.Nhưngtháchthứcchínhlàởsựngờvựccủamọingườikhibạnđikhỏi.KhixéttớikhókhăncủaBlack&Deckertrongviệcchốnglạinhữngdụngcụgiáthànhthấpvàchất lượngcaocủaNhậtBản,Bobgiơtay.AnhđềnghịbánsảnphẩmdướimácSảnxuấttạiMỹđểđánhvàolòngyêunướccủakháchhàng.Mộtcựuchiếnlượcgiachínhtrịphíabênkiaphòngngắtlờianh,nóirằng“bảohộnộiđịa”khônghấpdẫnvàcũngchẳngbềnvữngnếudụngcụcủaNhậtvừatốthơnlạivừarẻhơn.Lờibìnhluậncủaanhta,thườngđikèmvớitiếngnémbútbựcbội,mauchóngtrởthànhđiểmnổibậttrongcuộcthảoluậncủalớp.ThầySteenburghnhấnmạnhcóthểtìmragiảiphápchovấnđềcủa Black & Decker bằng cách tập trung vào những gì khách hàngmuốnthayvìtậptrungvàonhữnggìcôngtycó.Thầynói,kháchhàngphảilàtrungtâmmọihoạtđộngcủacôngty.“Mộtsảnphẩmtốtkhôngphảilúcnào cũng giúp bạn đạt đượcmục đích”, thầy nói. Bạn cần các hoạt độngmarketing,bánhàngvàdịchvụhậumãiđểtiêuthụđượcnhiềusảnphẩm.

Tiếptheolàmônquảnlývàbáocáotàichính(FRC).Mônkếtoánkhôngthểbaohàmhếtphạmvikiến thứccủakhóahọc,nóchỉbaogồmbáocáo tàichính,lưugiữhồsơđểtínhtoánlợinhuậnvàhạnchếnghĩavụthuế.Quảnlýlàviệcsửdụngdữliệuđượcthuthậptrongnộibộđểcảitiếnhoạtđộngcủacôngty,thôngquasổsáchkếtoánđểđánhgiáhiệuquảvàđưaracácquyết

định.ThầyEddieRield,giảngviêncủachúngtôi,làmộtkếtoánviênnăngnổởNewYork, thầynói rấtnhanh,dángđikhệnhkhạng,một tayđút túiquần,mộttaycầmviênphấnvàngvungvẩy.Saukhitựgiớithiệungắngọn,thầynhìnrachỗkhácvàchỉvàotôi,nhưmộtcầuthủbóngrổchuyềnbóngmàkhôngcầnnhìn.Tiếthọckếtoánđầutiên,lầngọiphátbiểuđầutiên!Tôikhông thể tin được điều đó. Tôi nhìn chằm chằm xuống vở ghi chép củamình.ThầyEddieđilênbảng,taygiữchặtviênphấn,chờđợicâutrảlờicủatôi.

“Đâylà tìnhhuốngcâu lạcbộbóngchàyKansasCityZephyrs,vàcầu thủcủacâulạcbộkhôngthểnhấttrívềmứcđộsinhlãicủacâulạcbộ”,tôibắtđầu.Nhìnquanhlớp,tôibắtgặpnhữngcáinhìntòmòlẫncảmthông.

“Rấttốt,tiếptụcđi”,thầyRieldvừanóivừavẽhaicột,mộtcộtghi“Ngườisởhữu”,cộtkiaghi“Cầuthủ”.

“Cáccầuthủchorằngnhữngngườisởhữusửdụngmánhlớikếtoánđểhạthấplợinhuậnvàlấynhữngconsốnàyđểbàochữachoviệckhôngtrảthêmtiềnchohọ.”

“Tôinhậnthấyanhkhôngthểchơitrògiantrátrongkếtoán”,thầyRieldnói.“Tôinghĩkếtoánlàsựphảnánhchínhxácnhữnggìxảyratrongcôngty.”

Tronglớpcótiếngcườirìrầm.

“Tôichorằngđâylàvấnđềvềnhậnthức”,tôinói.“Nếunhìnvàosốtiềncáccầuthủbịgiảmtheoluậtthuếthìdườngnhưkhôngnhiềulắm.”

“Tốtlắm,chúngtahãynhìnvàoquytắcgiảmgiáởđây.”

“Cóvẻnhưkhimuađộibóng,cóthểcổphầnhóagiátrịcủacáccầuthủ”.

“Cổphầnhóanghĩalàgì?”

“Nghĩa là tacoinó làmột tài sản, thểhiện trênbảngcânđốikế toán,chứkhôngcoiđólàmộtkhoảnchi,thểhiệntrênbảnbáocáothunhập.”

“Rồithìsao?”

“Vìvậy,nếumuamộtđộibóngmất100triệuđô-lavàcổphầnhóagiá trịcủađội bóng, chẳnghạn là 50 triệuđô-la, rồi tính chi phí khấuhao trongkhoảngsáunăm.”

“Chiphínàykhácvớitiềnlươngtrảchocáccầuthủnhưthếnào?”

“Nghĩalàtađanggánhmộtchiphíkép.Chiphíkhấuhaodùsaocũngchẳngcóýnghĩagìvìnếuđộibóngmàbạnmuatoànnhữngcầuthủtrẻtàinăngthìgiá trịcủahọsẽ tăng lên trongsáunămtớichứkhônggiảmvìhọ tích lũyđượcthêmkinhnghiệm.Vàmộtchiphínữalàtiềnlươnghàngnăm.Cáccầuthủchorằngchiphíthựcduynhấtlàlươngvàcácchủsởhữuđộibóngđãlạmdụngkhoản tiềnmiễn thuếkhấuhaođểgiảm thiểu lợinhuận,nhờđóbiệnminhchoviệcgiảmlương.”

“RõràngPhilipđồngcảmvớicáccầuthủ.Cóaikhôngđồngýkhông?”

Vàicánhtaygiơlên.Bobviếtnguệchngoạcvàomẩugiấyrồiđưatôi.Mẩugiấy viết: “Khá đấy”. Thật nhẹ người khi đã trả lời xong, và thầy Rieldkhôngbuộctôiđưaracácconsố.Tốihômtrước,tôiđãmấtbatiếngđồnghồ”đánhvật”vớitìnhhuốngnàyvàđãthấtvọng.Nhữngtínhtoáncủatôi,ngaycảsaukhihọcnhóm,vẫnchỉlàmộtbảnnháplộnxộn.

Cuốibuổihọc,thầyRieldđềnghịchúngtôitrảlờimộtcuộcthămdòýkiếnbằngcáchấnnútđỏhoặcxanhtrênbàncủamình.“Nếubạnnghĩkếtoánlàcóích,ấnnútđỏ.Nếunghĩnóvôích,ấnnútxanh”.Phái“cóích”đãthắngbằngconsốchênhlệchmongmanh.Mỗipháiđềuphảiđưaranhữnglýlẽcủamình.Phái“cóích”chorằngkếtoántạoranhữngtiêuchuẩnchungchomọicôngty,doanhnghiệpvàchophépcáccôngtysosánhđượchoạtđộngcủamình.Nócũnggiúpquảnlýbằngcáchchobiếtcóbaonhiêutiềnđãđiquacôngtyvàsốtiềnđócóđượcsửdụnghiệuquảhaykhông.

Phái“vôích”nóikếtoánchỉlànghệthuậtthaotúngcácconsốchophùhợpvớibấtkỳmụctiêunàocủabạn.Nókhóhiểu,dễnhầmlẫnvàmôtảcácsựkiệnsaukhiđãxảyrarấtlâu.Cónhữngcáchkhác,hiệuquảhơnnhiều,đểđánhgiámứcđộlànhmạnhvàhiệuquảhoạtđộngcủamộtcôngtythayvìxemxétsổsáchkếtoán.

ThầyRieldgiải thích,kế toánkể racâuchuyệncủamộtcông tybằngcácconsố.Cókếtoánquảntrị,đượcdùngđểquảnlýcácquytrìnhnộibộcủacôngty;vàkếtoánthuế,đâylàlĩnhvựcriêngcủacácchuyêngiathuế,tậptrungkhaithácmãthuếđểgiảmsốtiềnthuếphảitrả.TrongtrườnghợpcôngtyKansasCityZephyrs,khôngcósựphânbiệtrõrànggiữakếtoánquảntrịvàkếtoánthuế,dẫnđếnsựngờvựcgiữacáccầuthủvàchủsởhữu.Mụcđíchcủamônquảnlývàbáocáotàichínhkhôngphảinhằmđàotạochúngtôithànhnhữngkếtoánviênmàđểgiúpchúngtôixemxétsổsáchkếtoántheohướngphêphán,luônluôntìmkiếmsựthậtvàpháthiệnranhữngsaisóthaythiênkiến.

“Có hai “câu thần chú” trong ngành kế toánmà chúng ta sẽ trở đi trở lạitrongsuốtkhóahọc”,thầyRieldnói,sauđóviếtravàyêucầuchúngtôighinhớ.Câuthứnhấtlànềntảngcủangànhkếtoán:

Tàisản=Nợ+Tàisảnròng

Câuthầnchúthứhailà:

Kếtoán=Sựthậtvềkinhtế+Saisótvềsốđo+Thiênkiến

ThầyRieldhứa,trongkhóahọcnày,chúngtôisẽdànhthờigiantìmhiểusựthậtvềkinhtếvàkhámphálýdovìsaolạirấtkhótìmranó.

Chúng tôi sẽxemnhững trò lừabịp trongbảnkiểmkê,việcghi trướccáckhoảnthunhậpkhôngdolàmviệcmàcó,lợiíchkếtoáncủaviệcchothuêsovớiviệcsởhữu.

Cólẽmônkếtoánkhôngkhôkhannhưtôivẫntưởng.

Tiếptheolàbữatrưatạilớp.ThầyCarlKester,PhóChủtịchỦybanChươngtrìnhMBA,đếnnóichuyệnvớichúngtôivềtiêuchuẩncộngđồng,hayđúnghơnlàcácquytắcnộibộ.Nhữngđiềuđókhiếnchúngtôicăngthẳng.Vềcơbản,họyêucầuchúngtôitôntrọngnhauvàkhôngđượcgianlận.Cóaiđóhỏilýdocủanguyêntắc“khôngđượchoanhôkhách”.Kester,conngườicómáitócrậmvànghoevàtínhcáchtrầmlặngcủamộtviênchứcsởgiaodịchchovaymiềnTrungTây,chobiết,hồigiữa thậpniên1990, rấtnhiều tìnhhuốnghoanhôtronglớpvượtquákiểmsoát.Việcvỗtaychàomừngkháchđến chơi, bạn bè hoặc gia đình của sinh viên, là hoàn toàn bình thường.Nhưngsựviệc tháiquáđếnmứccácbuổihọcđikèmvớihoạtđộngchàođónđặcbiệt,vẫytayvàkhiêuvũ.Tronglớp,thậmchímọingườicònnhảylộnnhàotừcáchàngghếxuống.Rấtnhiềungườikhôngthíchnhưvậy.ThầyKestercònphảnđốiviệcthànhlậpcácnhómhọctậpảo,trựctuyếnmànhàtrườngcoilàmộtkiểulừađảo.NhàtrườngchorằngkinhnghiệmhọctậptạiHBSsẽbịhủyhoạinếusinhviêntraođổighichépquamạngInternet.Thay

vìtựđàosâusuynghĩ,làmviệcnhómvàthảoluậntrênlớpđể“vậtlộn”vớinhữngvấnđềphứctạptrongcáctìnhhuống,sinhviênsẽtạoracácbảnghicótínhgianlậnvàsaochépcâutrảlời.Họcnhómảocũngsẽlàmhỏngtoànbộquátrìnhraquyếtđịnh,thảoluậnvàđốiphóvớisựbấtổnmàchúngtacầnhọc.Chínhsự tương tácgiữaconngườivớiconngườikhiếnHBS trởnênđộcnhấtvàsựsâusátcủabanquảntrịđốivớiquátrìnhnàyđemlạihiệuquảđàotạo.

***

Mộtlầnvàobữasáng,Ben,mộtcôngchứcthànhphốNewYork,từngngồicạnhtôitrongChươngtrìnhdựbị,hỏitôinghĩgìvềmụcđíchhoạtđộngcủatrường,“đểđàotạocácnhàlãnhđạo,nhữngngườitạonênsựkhácbiệtcủathếgiới”.

“Cóvẻmơhồ”,tôinói.“Cólẽnêndùngtừkinhdoanh.Vàtôithậtsựkhôngthíchtừ“tạonênsựkhácbiệt”vìnónghiễmnhiêncoilàngườitạonênsựkhácbiệtbiếtnhiềuhơn,trongkhikhôngphảilúcnàocũngvậy.Chỉcómộtranhgiớimongmanhgiữa“tạonênsựkhácbiệt”và“ápđặtýchí”.”

“Tôitựhỏivìsaotrườnglạikhôngthểthừanhậnmụcđíchcủatrườngchỉlàdạycáchđiềuhànhdoanhnghiệpsaochocólãi?”,Bennói.Anhrấtbựcbội.“Vìsaongườitathậmchícòntinrằngcóthểdạykỹnănglãnhđạotốtnhấtbằngmộtkhóahọcvềkinhdoanh?Ýtôilànếuhọthậtsựmuốndạykỹnănglãnhđạo,vìsaohọkhôngdạynhữngkhóahọc lịchsử, tôngiáohoặcnghỉcuốituầnvớitậpđoànMarineCorp?”

Lãnhđạolàmônhọclàmsángtỏphầnnàovềkhảnănglãnhđạo.Nóđềcậpvaitròứngxửcủaconngườitrongkinhdoanh,giúptahiểuđộngcơvànhucầutâmlýcủamọingườicũngnhưvaitròcủahọtrongcôngtyvàcáchvượt

lênhọ.Nhữngtêntuổilớntrongkinhdoanhđếndiễnthuyếtởtrườngluônnóiđó làđiềuquan trọngnhấtcầnhọc,nhưngchođếnnay, sinhviênvẫnhầunhưkhôngquantâm.JeffreyImmelt,CEOtậpđoànGeneralelectric,đãnói trong một lần diễn thuyết: “Tôi ghét cách ứng xử trong tổ chức màtrườngkinhdoanhdạy.Nhưnghóarađólạilàmônhọcquantrọngnhất.Vìkhảnăngthuhútngườikhác,trảtiềnchohọđúngcách,tạodựngvàcủngcốvănhóacùngcácgiátrị,tấtcảlàmnênsựlớnmạnhcủacôngty”.Chođếnnay, khái niệm này vẫn là vấn đề nhạy cảmmàmôn học chưa đạt được.Misty,mộtcựuquânnhân,cáukỉnhnóirằngcôđãhọctấtcảnhữngkỹnănglãnhđạocầnthiếttừtrongquânngũ.

Giảngviêncủachúngtôi, thầyJoelPodolny,cóbộrâumuốitiêuvàgiọngnói thì thầm tâm tình như người kể chuyện đêmkhuya, càng làm tăng sựnghingờchungcủachúng tôiđốivớimônnày.Mônhọcbắtđầuvớibảnphân tíchvềErikPeterson,ngườivừa tốtnghiệpMBAvàđangđiềuhànhmộtdoanhnghiệpđiện thoại di độngnhỏcó trụ sởởHanover, bangNewHampshire.Anhmuốntrởthànhmộtnhàquảnlývàsungsướngvìsớmcóđượccơhộinày.

Nhưngtừkhibắtđầucôngviệc,anhnhậnramìnhvấpphảimộtrắcrốilớn.Anhlàmviệcrấtkhókhăn,khôngbiếtđếnhệthốngphânquyềntrongcôngty,lạiphảiđốiphóvớimộtnhàthầuphụlườinhác,haimặtvànhữngchủsởhữuthiếukiênnhẫnởLosAngeles.Viênkỹsưtrưởnglàngườilườibiếngvàghétphụnữ,cònđộingũnhânviêntịnạnhlẫnnhauvềmứclương.Ngoàira,ngườigiámsátưasoimóivànhữngvấnđềvềphânvùng.Khichủtịchcôngtyđếnthăm,Petersonđãtiếpđónkhôngchuđáo,anhmờiôngđếnmộtnhàhànghỗntạpvàđểôngđikhắpcácphòngbantrongcôngty,khámpháratìnhhuốngbấtlợichochínhanh.Cuốingàyhômđó,Petersonthấy“choángvángvànhụcnhã”.Peterson là trườnghợpmộtMBAgặp trục trặcvàchothấycácMBAcũngcóthểthấtbại.

Vớimộtsốngườitronglớp,thảoluậnvềcácvấnđềcủaErikPetersongiốngnhưđượcgiảiphóngkhỏicácconsố.Rốtcuộcđãnóiđếnnhữngvấnđềthậtsự! Những người khác thu mình trên ghế vì tính phù phiếm của vấn đề.Chúng tađến trườngkinhdoanhđể thamdựnhữngbuổihọcphát triểncánhântầmthườngnàysao?ThầyPodolnypháchọacuộcthảoluậnlênbảng,tạo thànhmộtmạngnhệncácvòngtrònvàmũi tên.CóphảiErikPetersontạoratìnhtrạngphânquyềnyếukémcủachínhmình?Mộtngườicóthểvừalà nhà lãnhđạovừa là nhàquản lý, vừa lôi cuốn lại vừa tổ chức chuđáođượckhông?Petersoncóthểlàmgìkhác?Anhcónêngửithôngtinlêncấptrênđểhọủnghộanh?Anhcónên tìmhiểu rõquyền lựcmàmình sẽ cótrước khi nhận vị trí này, nhờ đó có hành độngmạnhmẽ hơn với nhữngngườingầmtìmcáchpháhoại?“Điểmlựachọn”thenchốt làgì?Khimọithứtrởnênxấuđi,anhcónênbáocáovớisếp?

Mônlãnhđạogợilênhaicâuhỏicơbản:Thứnhất,cóthểdạykỹnănglãnhđạokhông?Thứhai,kinhdoanhcóphảilàphươngtiệnthíchhợpđểdạykỹnănglãnhđạokhông.NhữngcâuhỏinàykhôngchỉdànhchomônhọccủathầyPodolnymàcòndànhchocảHBSnóichung,căncứvàosứmệnhcủanó.Một sốngười, chẳnghạnMisty, dườngnhưkhôngbaogiờ chấpnhậnđượcýnghĩlàngườiđànôngnày,chưabaogiờchỉhuymộtđơnvịxetăng,lạiđangdạyhọkỹnănglãnhđạo.Nhữngngườikhác,nhưtôi,thấyrằngcoihànhvi của conngười làmộtquá trình có thểkiểmsoát được, giốngnhưkiểmsoátluồngtiềnmặthayhoạtđộngcủamáymóc,giúpchúngtakhôngcòncảmthấylolắng.Nhưngrồitôiluônbănkhoănvớinhữngcâuhỏi:Bạncầntấtcảnhữngcáiđóđểlàmgì?Bạnkhôngthểtranhluậnđiềunàyvớibạnbèhaysao?Haybạngiữlạichoriêngmình?Haylàđidạovàsuyngẫmvềnó?Khimônhọckếtthúc,tôitrởnêncởimởhơnvớisuynghĩ:chúngtacóthểhọchỏitừNapoleonhayAlexanderĐạiđếvềcáchquảnlývàthúcđẩyngườikhác.

Mônlãnhđạođãgiúpchúngtôitiếpcậncáccôngtytừkhíacạnhconngười.Thay vì tập trung vào các con số và tài chính, chúng tôi tìm hiểu nguyênnhânvàkếtquảcủanhữnghànhvilạlùngtrongcáchệthốngkinhdoanh.Trongmột tìnhhuống,chúng tôinghiêncứu tầmquan trọngcủacác“hợpđồngtâmlý”giữangườilaođộngvàngườisửdụnglaođộng.Mộtmặt,cóhợpđồngchínhthứcbaogồmchitiếtvềgiờlàmviệc,lươngvàcácyêucầucôngviệc.Mặtkhác,hợpđồngtâmlýcũngquantrọngkhôngkém,baogồmnhữngthỏathuậnbấtthànhvănmàngườilaođộngquantâmnhưcácquyềnlợi,cáckỳvọngvềchứcvụvàcáchđốixử.Côngtynàođánhgiáthấptầmquantrọngcủanhữngyếutốnàysẽgặprắcrối lớn.Chúngtôinghiêncứumộtcông tymạkimloại,công tynày thưởngchocáccôngnhânđạtnăngsuấtcaobằngcáchtăngthờigiannghỉ, lờđicáchcưxửthiếuvănhóacủahọ.Điềunàychophépcôngtytrảlươngthấpvàcóđượclòngtrungthànhcủacôngnhân.Thayvìcốgắngápđặtnhữngnguyêntắccaoquý,nhàquảnlýnhìnvàomụctiêumàôngtađangcốgắngvươntới,bốicảnhlàmviệcđểxâydựngvănhóavàcáchlàmviệchiệuquả.Nhưngđóchỉlàgiảipháptạmthời.Cáchlàmđósẽdẫnđếncănbệnhlềmề,dầndầnpháhoạiuytínvàkhảnănghoạtđộngcủacôngty.

Stuart,cựunhânviêngiaodịchchứngkhoánphốWall,dángngườicânđối,ngồiởhàngghếsau,nói tìnhhuốngnàygợichoanhnhớđếnnhữngnhânviênngânhàngđầutưmàanhbiết,họkiếmđượchàngtrămnghìnđô-lamỗinămnhưngrấtquantâmđếnviệccóđượcănđêmhoặcđitaximiễnphíhaykhôngnếuhọlàmthêmgiờ.Nhữngngườimuốnănđêmvàđượcxeđưavềsẽ quanh quẩn ở gần để nhận quyền lợi đó, đơn giản thấy rằng họ đanghưởngnhữnggìmàhãngnợhọ.Nhữngngườikhôngkhông thích ănđêmhoặckhôngcầnđitaximiễnphí,cảmthấymìnhbịthuathiệt.Đểgiảiquyếtvấnđềnày,hãngtrảchomỗingườimộtkhoảntiềnnhỏđểhọtùysửdụng.Tất nhiên, sau đó, nhữngngười sốngxa công ty và nhữngngười thích ănđêmphànnànrằnghọbịthiệt thòi.Saurấtnhiềulầnđiềuchỉnh,hãngvẫn

chưatìmđượccáchnàokhiếntấtcảmọingườiđềuhàilòng.

***

Mônhọcthứtưtrongnămmôncủahọckỳnàylàquảnlýcôngnghệvàhoạtđộng(TOM).GiảngviêncủamônnàylàZeynepTon,mộtphụnữtrẻngườiThổNhĩKỳ.CôvừamớihọcxongchươngtrìnhtiếnsĩcủaHBS,làngườihướngdẫnđầy sinh lựcvà thanh lịchgiúp chúng tôi đếnvới thếgiới củathiếtkếnhàmáy,lịchsảnxuất,dâychuyềncungcấpvàquảnlýquytrình.TìnhhuốngnghiêncứuđầutiênlàBenihana,chuỗinhàhànglấycảmhứngtừNhậtBản.Chúngtôixemxétcáchthứcmàngườisánglậpnhàhàngđãxóabỏcơcấunhàhàngđểtạoramộtcáigìđóđộcđáovàđemlạinhiềulợinhuậnnhưthếnào.Ôngđểđầubếpchếbiếnngaytrênbànăn.Thựckháchtấpnậpravàonhàhàng.Thựcđơnítmónđểtránhlãngphí.Tìnhhuốngnàyđem lại cảm giác hiếu kỳ khimột doanh nghiệp chỉ đơn giản làmột nhàhàng,đồngthờichothấyngườitacóthểlàmratiềnvàđểmấttiềnởkhâunàotrongquytrìnhphụcvụ.Saunày,tôiđượchọcmộtthuậtngữchỉcảmgiácảotưởngvềquyềnlực,cảmgiácrằngchỉsauvàibuổihọcquảnlýcôngnghệ và hoạt động, tôi có thể xây dựng lại hoạt động của bất kỳ doanhnghiệpnào.ThuậtngữđólàBeginnihana.

***

Tôinhanhchóngchìmngập trongcảnúibài tập.Mặcdùrất thích thúcácbuổi thảo luận trong lớp,nhưng tôichỉcóvừađủ thờigianđểhoàn thànhmọiviệc.Bấtkỳtìnhhuốngnàodínhdángđếncácconsốcũngkhiếntôimấtthìgiờgấpđôihaitiếngđượckhuyếnnghị,tôiđánhvậtvớigiấyvàbútchì,miễncưỡngsửdụngExcel.Mộtvàigiảngviênnóirằngtiếpnhậndòngtháckiếnthứccũnggiốngnhưđang“uốngtừmộtvòirồng”.Hơnnữa,còncótâmlýsợbỏsót.BanquảntrịkhuyênchúngtôibíquyếtđểtồntạiởHBSlàcố

gắngvượtquahàngcảmgiácnày.Bạnphảichọnđúngđiềumuốnlàm,làmnóvàđừngbănkhoănvềbấtkỳđiềugìxảyra.Tôiđãchếngựtâmlýnàybằngcáchđến thưviệnmỗingàyvàđọcbáo,cốgắnggiữcho tríóc tránhkhỏimớsuynghĩhỗnđộnđócàngxacàngtốt.Nhưngtâmlýsợbỏsótvẫnlenlỏidaidẳngtrongtrường,gieorắcđộctốvàotâmtrímỗingười.

Đểkỷniệmkỳnghỉcuốituầnđầutiên,lớpchúngtôitổchứcmộtbữatiệc.Nhữngngườiđượcmờiănmặcgiốngcácngôisaonhạchip-hop,vàchúngtôiđổvàomộtphòngnhỏtrongkhoa,chưngdiệnnhữngđồmỹký,nhữngbộquầnáobằngnhung,mũbóngchàyđộilệch,mũphớtvàgậy.Trungtâmcủabữatiệclàmộtcáixetrượt, trênđặtmộttảngbănglớnđượcxoimộtrãnhnhỏđể rượuchảyxuyênqua.Bạnphảiđứngởdưới trongkhi rượuvốt-kađược rótvào rãnhvàđợi rượuchảy thẳngvàomiệng.Nhạcchói taikhiếnkhông thểnói chuyệnđược.Tất cảnhữnggì chúng tôi có thể làm là cườingượngnghịutrongánhsángmờảovàhòhétkhibấtcứanhchàngnàobịcóngmôi vì cái xe trượt bằng băng đó. “Greg!”, chúng tôi hò reo. “NàoGreg!Uốngđi!Uống,uống,uống!”Sángthứhai,ôngbácsĩngườiScotlandbốirốingồitrướctôi,nóirằngkhôngkhíthậtsôiđộng.

***

ThầyRieldthíchkhởiđầubuổihọcbằngmộtcâuchuyệnvềcongáibatuổicủamình.“Sángnay,vợtôigọiđiệnchotôi,lúc7giờ30phút.Tôiđangởvănphòng.“Emcócảtintốtvàtinxấuchoanh”,côấynói.“Tintốtlàcongáiđãbiếtnói“baba”sángnay,tinxấulànóđangnhìnvàohộpmậnkhô”.Mặcdùthầyđãcốgắnghếtsứcđểchúngtôivuinhưngtôirấtsợphảichuẩnbị cho tiết học của thầy.Nó đòi hỏi nhiều thời gian suy nghĩ, vàMargretquendầnvớiviệc thấy tôi lahét,vònátvànémnhữngtờgiấy tìnhhuốngcầnnghiêncứucủamônquảnlývàbáocáotàichínhvàosọtrác.

Trongmôn lãnhđạo, chúng tôi tiếp tụcphân tíchđộng lực của conngườithànhcácnhómvàbiểuđồpháttriển.Đôikhi,nócóvẻnhưmộtmônhọctìmkiếmchủđềchứkhôngphảingượclại.ChúngtôinghiêncứutìnhhuốngngườiphụnữTaranSwan,ngườisánglậpNickelodeonLatinAmerica.Côlànhàlãnhđạoxuấtsắc,haygiúpđỡngườikhácvàhếtlòngvìtậpthể.Nhưngmọi thứđộtngộtdừng lạikhicôcóbầuvàđượcyêucầunghỉngơinhiềuhơn.MộtnhàquảnlýmạnglướitruyềnhìnhMovieplexngườiBraxinngồiởhàngghếphíatrướcnói,tấtnhiêncôtacầnphảinghỉngơivìđangcóbầu.Côtanghĩgìmàlạicốbámvàocôngviệcnhưthế?Mọingườicườivìsựthểhiệnnamtínhtháiquácủaanhta.RồiMistygiơtay.“Nằmnghỉlàgìnào?Nógiốngnhưkhibạnlêngiườngđingủphảikhông?Haylàthựctếbạnlàmviệc trên giường? Bởi vì thỉnh thoảng tôi cũng nằm nghiên cứu các tìnhhuống.Nhưngkhôngphảilúcnàocũngthế.Côấycũngcóthểnằmvàgọiđiện thoại, làmviệc”.Mistydườngnhưquênmất những cặpmắtmở trònxungquanh.Kết luận của tìnhhuốngnày làSwanquayvềNewYork,vàlàmviệc65giờ/tuầnrồibáocáosếptừcănhộcủamình.

Trongmộtbuổihọckhác,mộtthanhniênMỹtừnglàmviệctrongmộthãngvậntảibiểnởFloridađóngvaigiámđốcnhàmáyđangđàmphánvớicôngnhân.Anhđãcốhếtsứcđểhoànthànhnhiệmvụ,đedọatướcphúclợiytếcủangườicôngnhânđó.Sauđó,mộtngườiPháplúcnàocũngmặcđồđen,từnglàmnghềbánrượu,chotôibiếtmộtcuộcđàmphánkiểunhưvậycóthểgây ra đình công ở Pháp. Nhưng ở đây, bạn học của tôi lại được hoannghênh.

Saubuổihọchômthứsáu,chúngtôicóbuổisinhhoạtvuiđầutiên,nhữngsinhviênngồiởhàngghếsaucùng,đượcgọilàhàngchọctrời,sẽđưaratròhàihướcchocảlớp.ĐâylàmộttruyềnthốngcủaHBSnhằmgiúpmọingườivuivẻvàxoadịunhữngxungđột tích tụ.Nămsinhviênngồiởhàngghếcuối cùng tập trung quanh một máy chiếu. Đầu tiên là trao thưởng. Giải

thưởngchoNgườisốngsótquamùađôngBắccựcđượctraochomộtsinhviênđãhailầnbịchỉđịnhphátbiểutrongmộtngày.GiảithưởngNgườicứunguy,chosinhviêntừngcứunguychoaiđólúngtúngkhiphátbiểutrướclớp,được traochoBrian,mộtngườiCanada.Giải thưởngSự tiếnbộvượtbậcđượctraochoVictoria,mộtphụnữnhútnhátngườiÁo,vìcôvừaphátbiểulầnđầutiên.GiảithưởngTượngNữthầnTựdođượctraochohaisinhviên vì họ liên tục giơ tay xin phát biểu ý kiến trongmọi buổi học.GiảithưởngMánhkhóe tácđộng tâm trícủaJedidànhchosinhviênnàođượcgiảngviêngọibấtkỳkhinàohọmuốn,đượctraochomộtsinhviênngườiPalestin.GiảithưởngGãSexylàmộttròchơikhăm,nạnnhânthúnhậnđãânáitrongxeôtôởLốirẽ14,đườngI-95ởConnecticut.GiảithưởngThờikỳdànhchoKịchtrongcuộcsốngdànhchoEmma,cuộcsốngcủacôdườngnhư thoát thai từ nhữngvởkịchdài kỳ trên tivi.Cô ănmặchợpmốt hơnphầnlớncácsinhviênkhác.NhậnđượcGiảithưởngNgườitạosónglàmộtsinhviêncóthóiquennóirồilạingừng,rồilạinói,khiếnchomọingườicứgiơ tay lên rồihạxuống.Giải thưởngGordonGekkođược traochoChad,một chuyêngia tài chính có tài áp đảo đối phương, và cứ saumỗi ý kiếnđónggóplại thêmmộtcâu“vềcơbản, tìnhhuốngnàyđãxong”.Jun,mộtphụnữTrungQuốcrỗirãikhôngthểtưởngtượngđược,thườngxuyênđếnmuộnvàđểđiện thoạidiđộngkêu tronggiờhọc,đượcphong làmNgườiđiềuhànhsuônsẻ.

Trênslidecuốicùngviết:“Vàcuốicùng,tấtcảnhữngđiềunàychỉđểvuivẻvàyêuquýlớpA!!!”

Yêuquýlớpkhôngnằmtrongphạmvitìnhcảmcủatôi,nhưngítnhấttôiđãcómộtngườibạnmớicaotớihơn2mđếntừAugusta,bangGeorgia,tênlàBo.ChúngtôitrởthànhbạnngaykhipháthiệnracảhaicùngsốngtrênmộtconphốởTâyCambrige.CóvàisinhviênMBAkháccũngsốngởkhuvựcnày,chúngtôisớmtìnhcờgặpnhauởcửahàngtạphóađịaphương,đicùng

chuyếnxeđếntrườngvàvềnhà.Bocũngđãcógiađình,nuôihaiconchó,vìvậy,chúngtôithườngcùngnhaudắtchóđidạoởcôngviêngầnđó.Anhíthơntôi5tuổivàhọckỹsưtrướckhilàmviệctạimộtcôngtydịchvụytếởthànhphốKansas.Chaanhcómộtdoanhnghiệpthiếtbịytế,nhưngôngđãbánnóđểlấymộtkhoảntiềnlớnvànghỉhưutừkhicònrấttrẻ.Khônggiống tôi,BođếnHarvardvớimộtnhiệmvụ rất cụ thể.Anhbiếtmình sẽquayvềvùngNamvàTrungTây,nơimàtheoanh,cónhiềucơhộilàmgiàuhơnnhữngnơicóhàngnghìnMBAchenlấnmongđượcchúý.

“ChẳngcólýdogìđểđếnNewYorkhayLosAngeles”,mộthôm,đứngdựavàochiếcSUVkhổnglồcủamình,anhnói.“Anhsẽchỉlàmộtmónhàng.ỞNebraska,Missouri,Georgia,người tagiếtnhauvìcácMBAcủaHarvard.Cóthểkhôngphảilàanh,vìanhlàchàngcôngtửbộtAnhkỳlạ,nhưnglàhầuhếtcácMBA”.Bomuốnlàmgiàulớntrongngànhcôngnghệsinhhọchoặc chăm sóc sức khỏe và sau đómuamột đội bóng rổ trongLiên đoànBóngrổMỹ.Thậmchí,anhđãhìnhdungngôinhàmơướcsẽcótrầncaođểkhông phải khom người vàmột sân thi đấu bóng rổ trong nhà đúng kíchthướcđểanhchơibóngvớibạnbèvàtổchứccácgiảiđấuchocộngđồngđịaphương.Tôighentịvớisựchắcchắncủaanh,nhưngkhôngthểkhôngquýanhvìtínhanhrấtvuivẻ.Anhhọctậpnghiêmtúcnhưngkhôngbaogiờmêmẩnvìnóvàluôncóthìgiờđểxemnhữngtrậnđấubóngrổ.AnhlàmộtliềuthuốcgiảiđộcđốivớicáibongbóngHBS,anhcóvẻítquantâmđếnlớpmàquantâmnhiềuhơnđếnhạnhphúccủavợ,mộtbácsĩthựctậpđãquathờikỳnộitrúvấtvả,phảitrựcđêmnàyquađêmkháctrongmộtphòngcấpcứuđịaphương.Mộtngàymùathu,trongkhidắtchóđidạo,khitôiphànnànvềmộttìnhhuốngkếtoánhócbúa,anhđãngăntôilạibằngmộtcâunóituyệtvời:“Tấtcảnhữnggìchúngtalàmchẳnglàgìsovớinhữnggìvợtôiđãtrảiqua”.

Chương5.TÔILÀAI?

TrướckhiđếnHarvard,chúngtôiphảilàmhaibàitrắcnghiệmcánhân.Bàiđầu tiên là Myers-Briggs Type Indicator (MBTI), bài thứ hai làCareerLeader.

MBTInhằmgiúpmỗi người xácđịnhkiểu tâm lý của chínhmìnhvàbiếtcách áp dụng kiến thức đó trong cuộc sống hàng ngày. Phương pháp nàyđượcápdụngchonhânviêncủahầuhếtcáccôngtytrongdanhsáchFortune100cũngnhưkhoảng2,5 triệungườiMỹmỗinămvàlà trắcnghiệmquenthuộcnhấtmàdoanhnghiệpdùngđểcấpmãvạchchocácloạitínhcách.

PhươngphápMyers-Briggsdựa trêncơsởnghiêncứucủanhà tâm lýhọcThụySĩCarl Jung,đượcmộtbànội trợởWashingtonD.C.vàcongáibàphát triển vào đầu thế kỷXX. Jung cho rằng những người khỏemạnh sửdụng trí óc theo các cách khác nhau, tạo ra những hình thái ứng xử khácnhau.ĐốivớiKatharineBriggs,họcthuyếtcủaJunglýgiảivìsaocôcongáidũngcảm,sángtạovàđángyêucủabàlạikếthônvớimộtgãthựcdụng,tẻnhạt tên làClarenceMyers. Jungcho rằng tríóccủaconngười luônnhậnthức,thunhậnhoặcđánhgiávàxửlýthôngtin.Ôngtiếptụcchianhậnthứcthànhhaidạng:giácquanvàtrựcgiác.Giácquanlànhữnggìthựctế,trựctiếp, là sự thật rành rành trước mắt. Trực giác là điều tưởng tượng, cảmhứng,là“cáimàuxanhhoangdạiđằngxakia”.Phánđoáncũngđượcchiathành hai dạng: bằng lý trí và bằng tình cảm.Cuối cùng, Jung đi đến kếtluận:mọingườicóxuhướngđượctiếpthêmsinhlựcnhờthếgiớibênngoài,baogồmconngườivàkinhnghiệmhoặcthếgiớinộitâm,baogồmsuynghĩ,kýức, tìnhcảm.Ônggọihaixuhướngnày làhướngngoạivàhướngnội.Mỗingườiđềuhướngnộihoặchướngngoại,nhậnthứcbằnggiácquanhoặctrựcgiác,phánđoánbằnglýtríhoặctìnhcảm,trongđó,mộtmặtsẽchiếm

ưuthếcònmặtkiabổtrợ.Dựavàođó,ôngkếtluậncó16loạitínhcáchcơbản.

Tuy vậy, Jung đã bổ sungmột giới hạn quan trọng. “Mỗi cá nhân làmộtngoạilệcủanguyêntắcnày”,và“chụpmũchomọingườingaytừcáinhìnđầutiên”chỉlà“mộttròchơiấutrĩnguyhiểm”.SáchgiảithíchphươngphápMyers-BriggsTypeIndicatorđãnóiđiềugiớihạnnàynhẹnhànghơn:“Loạitínhcáchkhôngnóilênđiềugìcả.Tínhcáchconngườiphứctạphơnnhiều”.Vậythìvìsaocónhiềutổchứcbuộcnhânviênlàmtrắcnghiệmnàyđếnthế?

Tôichorằngcâutrảlờinằmởchỗ,đốivớiđasốcáccôngty,quanniệmconngườilànhữngcánhânthậtđángsợ.Tấtnhiên,họđãnóirấtnhiềuvềviệcchophépcánhântựdosángtạo.Nhưngthậtkhủngkhiếpkhiphảicốgắngchịuđựnghàngnghìncátínhkhácnhautrongsuốtngàylàmviệcmàkhôngxảy ra nổi loạn, đình công, bịp bợm, hành hung, chưa kể đến việc hướngnănglượngcủahọphụcvụchodoanhnghiệpđểđemlạilợinhuận?Bạncóthểđođượchiệusuấtcủamáymóc,độchínhxáccủa tính toán, lợinhuậncủađầutư.Nhưngđốivớilựclượnglaođộngthìsao?Bạntựhỏiaitrongsốhọđãlớnlêncùngướcmơtrởthànhnhàquảnlýsảnphẩmhoặcnghiêncứuthịtrường?Aitừngnằmtrêncỏmộtđêmmùahènăm10tuổi,nhìnlêntrờivàmơtưởngđếnmộtngàykỳdiệuđượcngồitrongôtôchạytrênxalộhoặckýhợpđồng?Khôngaicả.Thayvàođó,bạnbiếttrongbộcom-lêkia,cácnhânviêncủabạnlàmộtđộiquân.Họcóthểlànhàsưutầmbướm,nhàthơ,thiêntàicờvua,casĩ,nhạcsĩ,ngườiđammêgameSudoku,ngườiyêuđộngvật,conbạc,người thíchđan len, tínđồTângiáo,người thờcúngquỷsa-tăng,ngườiháuănvàtênlừađảo.

Bạnquảnlýhọvớicáccôngcụnhư:lương,thưởng,thăngchức,sathải,cácquyđịnh,tônchỉhoạtđộng,cácbàitậpxâydựngnhóm.Rồiaiđóxuấthiệnvớimộtbàitrắcnghiệmchobiếtmọicánhânđềucóthểđặtvàomộttrong

16ôvàmiêutảbằngmộtmãsốbốnchữchobiếtanhta làngườinhưthếnào,anhtalàmtốtnhấtnhữngnhiệmvụnào,anhtahợptáctốtnhấtvớiloạingườinào.Thậttuyệtvời!

CôngtyConsultingPsychologistsPress(CPP)ởCaliforniasởhữuvàquảnlýMBTI.Công tynàymuốn“trở thànhmột tácnhân tíchcựcchosự thayđổithôngquathúcđẩyđộngcơcánhânbằngcáchđểchohọđạtđượcmụctiêucủachínhmình”.Trongcuốnsáchhướngdẫnnhỏphátchonhữngngườilàmtrắcnghiệm,CPPchorằngchúngtanghĩvềmộttínhcáchnổibậtgiốngnhưnghĩvềviệcdùngtaynàođểviết.Chúngtathấytựnhiênvàdễdàngkhiviếtbằngtaynàynhưngvẫncóthểviếtđượcbằngtaykiatuyrấtchậtvật.Tươngtự,mẫungườihướngngoại/nhậnthứcbằnggiácquansẽbịsốckhilàmviệcvớimẫungườihướngnội/trựcgiác.

Lời hướng dẫn cho bài trắc nghiệm sáu trang viết: “Không có câu trả lờiđúng/saichocáccâuhỏinày.Câutrảlờicủabạnchobiếtbạnxétđoánvàquyết định như thế nào.Biết được sở thích của chínhmình và của ngườikhácgiúpbạnhiểuđâulàmặtmạnhcủamình,loạicôngviệcnàophùhợpvớibạn, làm thếnàođểgắnkếtnhữngngườicósở thíchkhácnhaunhằmlàmlợichoxãhội”.Lờikhuyênlàđừngmấtnhiềuthờigianchomộtcâuhỏikhó,màhãybỏqua.

Câuhỏiđầutiênlà:“Khiđiđâuđó,bạnthíchA)lậpkếhoạchthờigianvàcôngviệcsẽlàm,hayB)cứthếđi.Câuhỏiápchótlà:“Sailầmnàolàđươngnhiênđốivớibạn,A)đổihếtviệcnàysangviệckhác,hayB)ởmãimộtchỗkhông hợp với bạn?”Câu hỏi cuối cùng là: “Bạn cómuốn tranh cãi về ýnghĩacủaA)nhiềucâuhỏitrên,hayB)chỉmộtvài?”Tấtnhiên,đápáncủađasốcáccâuhỏilà“Tùytừnglúc”.Câuhỏilàbạncóthườngxuyên“điđầutrongviệc thửcácxuhướngvàcácmốt thời trangmớikhông?”Điềunàycòntùyđólàxuhướnggì.TrắcnghiệmMyers-Briggsđãđơngiảnhóatính

cáchconngười thành16 loạibằngcáchbuộcngười làm trắcnghiệmphảiđưaranhữnglựachọnsailầm.

Trước khi cómặt ởHBS, người ta trao cho chúng tôimột danh sách dàinhữngviệccầnlàm,từviệchọcmộtkhóakếtoántrựctuyếnđếnviệcmuamộtchiếc laptop.TrắcnghiệmMyers-Briggscũngnằmtrongđóvà tôisốtsắngtuântheochỉdẫn:khôngsuynghĩcâutrảlờiquálâu.TôiđượcxếpvàomẫungườiENTJ.Đặcđiểmcủamẫungườinàynhưsau:“Trungthực,quyếtđoán,cónănglựclãnhđạo.Nhanhchóngnhìnrađượcnhữngthủtụchànhchính,nhữngchínhsáchthiếulogicvàkhônghiệuquả,xâydựngvàápdụngnhữnghệthốngtoàndiệnđểgiảiquyếtcácvấnđềcủatổchức.Thíchlậpkếhoạchvàđặtmụctiêudàihạn.Thườngcóhiểubiếtphongphú,đọcnhiều,thíchmởrộngkiếnthứcvàphổbiếnnóchongườikhác.Trìnhbàyýkiếnrấtthuyếtphục”.

Nghecóvẻrấtđúngchođếnkhitôiđọcđượcđặcđiểmcủacácmẫungườikhác.MẫuENTPlà“lanhlợi,khéoléo,hàohứng, tỉnhtáovàthẳngthắn”.MẫuISFJlà“nhẹnhàng,thânthiện,cótráchnhiệmvàchuđáo”.Giốngnhưcác lásố tửvi luônnóinhữngđiều tốt.CungNhânmã,CựgiảihaySưtửđềutốtcả.

TheokếtquảtrắcnghiệmMayers-Briggs,nhượcđiểmcủatôilàkhôngchúýđếnnhucầucủangườikhác,bỏquanhữnggiớihạnvànhữngđiềucầnlưuý,kìmnéncảmxúccủamình.

BàitrắcnghiệmCareerLeaderhứahẹncungcấp“mộtbảnhồsơđặcbiệtvềsởthích,khảnăngvàđộngcơlàmviệccủamỗingười”.Tôisẽbiếtđượcvề“những sở thích chính và ảnh hưởng của nó đối với nghề nghiệp và hạnhphúccủamình”,về cơcấu tổ chứcmà tôiưa thích,độngcơ thúcđẩy,ưuđiểm, nhược điểm và những tính cách có thể hạn chế thành công của tôi.

Nhờđó,tôicóthể“tìmranghềnghiệpthíchhợpnhấtđemlạichotôithànhcôngvàthỏamãn,vànhữnghànhđộngcầnthiếtđểđạtđượccácmụctiêunghềnghiệp”.Trắcnghiệmnàybaogồmmộtloạtcâuhỏitươngtựnhaulặpđilặplạivềcáchoạtđộng,mụctiêuvàsởthích.Bạncoitrọngthunhậphaycôngviệcthúvị?Bạncoitrọngthunhậphaythờigiandànhchobảnthân?Bạncoitrọngthờigiandànhchobảnthânhaycôngviệcthúvị?Cứnhưthếchođếnkhicóthểkếtluậnbạnưutiênđiềugìhơn.Cáccâuhỏilặpđilặplạivàvụnvặtđếnmứcngười tachỉmuốn trả lờinhanhchóngmàkhôngsuynghĩgì.

Hóarasởthíchcủatôilà“sảnxuấtcótínhsángtạo,xâydựnghọcthuyếtvàsuynghĩvềkháiniệm”.Chắchẳn tôisẽ thíchcáchoạtđộngnhư“thiếtkếsảnphẩmmới,xâydựngcáckháiniệmmarketing,tạoracácýtưởngquảngcáobằnghìnhảnhvàbằng lời, lậpkếhoạch tổchứcsựkiện,sáng tạocácphươngphápcungcấpdịchvụmớivàquảnlýcácmốiquanhệcôngchúng”.Tôi sẽ hạnh phúc nhất khi làm việc trongmột “môi trường văn hóa nghềnghiệpcótinhthầnhợptác,mọingườiquantâmlẫnnhau,cóxuhướngthừanhậnưuđiểmcủangườikhácvàvịtha”.Dĩnhiêntôicóthểhiểuđượcmìnhsẽkhổsởkhilàmviệctrongmôitrườngngượclại,môitrườngcócáchcưxửđộctài,khôngquantâm,nghingờvàíchkỷ.

Kếtquảtrắcnghiệmchothấytôilàngười“thoảimái,tinngười,rộnglượng,trungthực,cởimởvàbiếtcảmthông”,vàdođó,tôiphảitránhmôitrườnglàmviệc“ítcảmthông,khắcnghiệt,đòihỏisựsắcsảovàquyếtđoán”.Tôinên“tránhxanhữngtổchứccầnsựdẻodai,muốnthànhcôngphảicóhiểubiếtvềchínhtrị”.Vàtrongcáccuộcphỏngvấn,tôicốgắngtránhtỏraquá“khiêmtốnvàthậtthà”khinóivềbảnthân.

Thoạt đầu tôi thấy nghi ngờ. Tôi nhận thấy tinh thần chính của các trắcnghiệmnày là sự tuân thủ.Tôi tựhỏi những trắc nghiệmnày tồn tại phải

chăngdothiếuóctưởngtượngvàthiếuhiểubiếtvềconngười?Phảichăngcáccôngtysửdụngtrắcnghiệmnàycònngờvựcvàthiếutựtin?Tấtnhiên,tôikhôngphảichịutráchnhiệmthựchiệnhàngtỷvụgiaodịchbằngthẻtíndụnghayđiềuhànhdâychuyềnsảnxuất.Tôikhôngởvịtríphảithuyếtphụcnhữngnhânviêncămghétnhaulàmviệccùngnhauhayngăncảnmộtnhàquản lý ưu tú rời bỏ vị trí. Tôi cho rằng những trắc nghiệm này đã biếnnhững tính cách phong phú của con người thành một nhóm chữ cái khôkhan.Vềcơbản,tôikhôngtinvàoviệcđịnhlượnghóađiềukhôngthểđịnhlượng.Nhưng tôiphải tin tưởnghơnvàocác trắcnghiệmnàynếuxétđếnnhữnggìsắptrảiqua.

***

Khihọckỳđầutiênbắtđầuđượcvàituần,quátrìnhtựvấntiếptụcvớimộtbài tậpphát triển cánhângọi là “MyReflectedBest-Self” (Thờiđiểm tỏasángnhấtcủabảnthân).Chỉdẫncủanónhưsau:

Bài tậpnàykhácvớicáccơchếphảnhồikhácởchỗnóđặt trọng tâmrõràngvàoviệchiểunhữngbiểuhiệnchínhcủamộtcánhânkhihọthúcđẩynhữngđiểmmạnhcủahọ.[Nó]khuyếnkhíchmọingườilậpramộtchươngtrìnhthúcđẩymìnhbộclộnhữnggìxuấtsắcnhấtvàtăngcườngnănglựcbản thân để gia tăng giá trị cho tổ chức của họ.Nó cho phépmọi ngườiphảnánhvớibanlãnhđạovềmộtmôitrườnglàmviệcnhưthếnàosẽgiúpnhữngngườikhácpháthuyđượcnhững thờiđiểm tỏasángcủahọvàđạtđượckếtquảtốtnhất.

Ngoàiviệcđượcviếtbằngngônngữđậmchấtquảnlý,bàitậpnàyđòihỏichúngtôiphảiliênlạcvớitừ10đến20bạnbèvàđồngnghiệpcũ,đềnghịhọchia sẻ những khoảnh khắc tỏa sáng nhất củamình.Mọi người trong lớpphảnđốingaylậptứcvàquyếtliệt.“Tôikhôngcócáchnàogửinóchocác

đồngnghiệp”,Graham,mộtngườilạnhlùngđếntừbangMinesotanói.“HọluônnghĩcácMBAcủaHarvardlàngạomạn,khôngcầnphảihỏi,hẳnhọsẽchâmbiếmrằngtôivĩđạinhưthếnào.”

Bàitậpnàycũngyêucầuchúngtôimiêutảchândungchínhmìnhtrongthờiđiểmtỏasángnhất,vídụnhư:

Tại thời điểm tỏa sáng nhất, tôi có xu hướng sáng tạo. Tôi saymê các ýtưởngvàvạchranhữngtầmnhìntáobạo.Tôilàngườicótưtưởngđổimới,luônkiêntrìtheođuổicáimới.Tôikhôngphungphísứclựcđểsuynghĩvềnhữngcơhộiđãmấtvànhữngthấtbạiđãqua,tôicũngkhôngbịsựbấtổntác động và không lo lắng vì bị chỉ trích. Tôi là trung tâm, tôi chú trọngnhữnggìcóthểvàquantrọng.Tôisửdụngcáccơcấuđểhiểuđượcnhữngvấnđềphứctạp.Tôicóthểnhìnracácýkiếnkhácnhauvàkếthợpchúngthôngquacáchnghĩ“tiếpnhận”.Vìvậy,tôicóthểlàmsángtỏnhữngđiềumàngườikháckhôngthậtsựnhìnra.Khiđó,tôitrìnhbàykinhnghiệmcủamìnhrấtthuyếtphụcvàhấpdẫn.Tôivẽnêncácviễncảnhvàđemlạichomọingườicáchnhìnmớibằngcáchsửdụngphépẩndụvàcáccâuchuyện.Tôikểcáccâuchuyệntrongcuộcsốnghàngngàyđểhọdễhiểu.Tiếptheochúnglàcáchìnhảnhmớiđểgiúphọhànhđộng…Tôigiúpcáccánhânvàcácnhómđốimặt với những thực tại tối tămvànhững xungđột đauđớnnhất…Tôigiải thoáthọkhỏi sựsợhãivàgiúphọ tìmraconđườngmới.Trongkhithựchiệntấtcảnhữngđiềuđó,tôicốgắngxâydựngthôngđiệpvềtínhtoànvẹn,sựpháttriểnvàthayđổi.

Đọcnhữngdòngnày, tôirấtmuốnbiếtnhữnggìngườinàyđãlàmcótiếntriểnkhông?Anhtaquyếtđịnhtừbỏcáchdiễnđạttrongtrẻocủatrẻthơđểnóibằnggiọngđiệuxalạnàytừkhinào?Cụmtừ“xâydựngthôngđiệpvềtínhtoànvẹn”cóýnghĩađốivớianhtavàothờiđiểmnào?

Ngườitamongmuốnchúngtôipháchọađượcbứcchândungthờiđiểmtỏasángnhấtcủachínhmìnhbằngcáchtrảlờicáccâuhỏisau:Phầnmôtảsơlượcthờiđiểmtỏasángcủabạntươngứngnhưthếnàovớinhữngviệcbạndànhnhiềuthờigianthựchiện?Tìnhhuốnghaybốicảnhnàokíchthíchlàmxuấthiện thờiđiểm tỏa sángcủabạn?Điềugìgiúpkéodài thờigian”tỏasáng” củabạn?Bạnưu tiênnhữnggì trong cuộc sốngđể tăng tối đa tiềmnăngtỏasánghàngngày?Bạncóthểlàmgìkhác?Bạnsẽhoàntoànkhônglàmđiềugì?Hoàncảnhnàotạocơhộichobạnpháthuytốiđatiềmnăngcủamình?

Tôicóthểhiểumụcđíchcủatấtcảnhữngcâuhỏinày.Nhưngnókhôngđủđểtôinghĩvềnhữnggìtôicóthểlàmtốtnhấthaytìnhhuốngnàogiúptôipháttriển.Biếtđượcngườikháchiểuthếmạnhcủatôilàgìcũngrấtcóích.Vìvậy,mộtđêm,saukhiđãuốngmộthaicốcrượu,tôingồixuốngvớimộtcâybútchìvàbắtđầuviết:

Thờiđiểm tỏa sángcủa tôi xuấthiện trongnhữngmôi trườngmới vàđầytháchthức,nơitôicóthểthỏamãnsựtòmòvềconngười,vănhóavàcáctìnhhuống.Tôi tỏ raxuất sắcnhất trongnhững tìnhhuốngkhókhăn.Tôithíchcáccơhộisángtạovàkếtnốivớingườikhácởcấpđộconngười.Tôikhôngthíchnhữngmôitrườngquáchuyênnghiệphoặcquánguyêntắc.Tôikhôngthíchcơcấukinhdoanhđộcđoán.Tôikhôngthíchbịbuộcphảituânthủnhữngtiêuchuẩnquánghiêmngặt.Tôikhônggiỏituântheotrậttự.

Tôicốgắngxácđịnhthứtựưutiêntrongcuộcsốngđểkhôngbịcuốnvàonhữngràngbuộccủamộttổchức.Tôikhôngquantâmđếncôngviệcquảnlýmột tổ chức lớnmà thích làmviệc trongmộtmôi trườngnhỏ, vui vẻ vìtrongđó,cảtôivànhữngngườixungquanhtôiđềucóthểtheođuổinhữngđammêriêng.Tôicó thểphát triển tốiđa tiềmnăngkhiđượcbộc lộbảnthân.Tôi ítquan tâmphát triểnbản thân theohướng trở thànhmộtngười

nắmquyền.Tôilàmviệctốtnhấtkhitôiđượcngủnhiều.Bấtkỳviệcnàođòihỏilàmđếnkiệtsức,thâuđêmkhôngphảidànhchotôi.Tôimuốndànhthờigianchogiađìnhvàtheođuổisởthíchcủamình.Tôisẽbấtmãnvớinghềnàobuộctôitừbỏđiềuđó.

Tôi phải giảm thời gian ngồimơ tưởngmình làmột doanhnhân và dànhnhiềuthờigiantìmcáchkiếmsốngbằngnghềkhác.[Đâykhôngphảilàmộtdấu hiệu tốt khi đã qua gần một phần tư thời gian học tại trường kinhdoanh.]Tôicầnquantâmnhiềuhơnđếnbạnbèvàítphụthuộcvàongườikháchơnkhicầnđưaraquyếtđịnhquantrọng.Tôicầnpháttriểnkhảnăngquyếtđịnh.Tôisẽlàmviệctốtnhấtnếutôicóthểgiúptạoramộtmôitrườnglàmviệctốtchonhữngngườikhác.

Chíntrongsốmườingườitôiđềnghịchoýkiếnphảnhồiđãtrảlời:“Thậtlốbịch.Điềuđócócầnthiếtđốivớikhóahọccủaanhkhông?”Tôibènbảohọkhôngcầnmấtthìgiờđểýviệcđónữa,nhưngmộtngườibạntôiđãkhôngtừchối.

“Hãygửimộtemail“trànggiangđạihải”mời tôi tới làmbài tập thaymặtanh”,Quentinviết.QuentinlàmộtnhàbáoAnh,làsếpđầutiêncủatôikhitôicònlàmbáoởAnhvàlàngườiưathíchnhữngđiềulốbịch.

Ngườigửi:QuentinLetts

Về:PhilipDelvesBroughton

Kínhgửigiáosư,

CảmơnôngđãgửithưđềnghịtôigiúpđỡđồngnghiệpcũlàPhilipDelvesBroughton làmbài tập.Tôi vô cùng vui sướngđược làmđiềuđó,mặcdù

chúng tôi lànhữngngườiAnhưakìmnén tìnhcảm,nhìnchungkhôngcókhả năng tự vấn hay trong trường hợp này là nói về nhữngưu điểm tínhcáchcơbảncủađồngnghiệpchúngtôi.

DướiđâylàhaivídụvềnhữngthờiđiểmtỏasángcủaPhilip:

Một lần,khiPhilipcòn làmviệccho tôiở tờDailyTelegraph,một tờbáokhổlớncólượngpháthànhhàngtriệubảncủaAnh,tôikhôngthểthamdựcuộc họp thường lệ của các nhàđiều hành cấp cao.Đây là cuộc họp lêndanhsáchtincầnđưacủangàyhômđóvàlậpkếhoạchđưatin.Đốivớimộtthanhniênchưađượcrènluyệnthìđâylàmộtsựkiệnkhônghềthúvịgìnếuphải thamgia,vìnóđòihỏicókhảnănglừaphỉnhvàsự tự tin trướcôngtổngbiêntập.Tôiđềnghịcấpphócủatôiđithaynhưnganhnàycảmthấycóvấnđềvềthầnkinhvàtừchối.Tôiđềnghịmộtnhânviênkhácđạidiệnchonhómđihọpnhưngmặtcônàytáinhợt,giữlấycổhọngvànóilàmìnhcũng không khỏe. Chán nản, tôi quay sang Philip nói: “Phil này, cậu cómuốnđihọpthaychúngtôikhông?”

Anhtrảlờingaylậptức:“Vâng,tôisẵnsàng”.Vàanhchỉnhlạicà-vạt,vuốtlạiáokhoác,chếngựmọinỗisợhãi,sảibướctới“cuộcchiến”vớinhữngngườiđứngđầu tòabáo.Đó làviệc làmdũngcảmvà tức thì.Nógiúp tôithoátkhỏitìnhthếkhóxử.Philipthậttuyệtvời,anhbiếtnắmlấythờiđiểmvàcơhội.

VídụthứhainóivềlầnQuentinmanggiađình,cóhaicon,tớiParisvàtôiđãchohọnghỉlạitrongcănphòngcủatờTelegraph.Tôikhôngtưởngtượngđượcliệuviệcnàycógiúptiếpsứcchothờiđiểmtỏasángcủatôihaygiúptôilàmviệctốiđaởthếmạnhhaykhông.NhưngthậtthúvịkhiđượcđắmmìnhtrongnhữnglờikhennịnhsaunhữngtuầnđầutiênthiếutựtinởHBS,đượcnhắcđếnphẩmchấtthayvìnhữngnhượcđiểm.Tôitinđólàmụcđích

củabàitậpnày.

Chương6.HÌNHTHÀNH,GẶPSÓNGGIÓ,CHUẨNHÓA,HOẠT

ĐỘNG

Tàichínhlàmônthứnăm,cũnglàmôncuốicùngcủahọckỳđầutiên,đếntận tuần thứ tưmớibắtđầu.Mặcdùđãquenvớimônhọcnày từChươngtrìnhdựbị, tôivẫncảmthấymìnhthiếukiếnthứctrầmtrọng.Tôiđãhoànthành tốt một vài tình huống thảo luận cụ thể trong Chương trình dự bị,nhưngmônkếtoánvàmônquảnlýhoạtđộngvàcôngnghệđãchothấyrõràng,nhiềusinhviênlàmviệcvớicácconsốvàchươngtrìnhExceldễdàngnhưthếnàovàtôitụthậusauhọbiếtbaonhiêu.

Tôicònmấttựtinhơnvìthựctế,tôichỉcónhữngkiếnthứcmơhồvềkháiniệmtàichính.Tôibiếttàichínhđềcậpđếnviệcbánvàmua,cácconsố,rấtnhiềungười tôibiếtnói làhọđanghoạtđộng“trongngànhtàichính”.Tôibiếtcónhữngcôngtycungcấpdịchvụtàichính,họđãlừadốitôimỗikhitôisửdụngmáyATM,tôibiếtcácchuyêngiatàichínhmặcnhữngbộcom-lêđượccắtmayvừavặnvàđeokínhkhônggọngngồi trongnhững trungtâmtàichínhlớnnhưLondonvàGeneva,khoanhnợ,pháthànhcổphiếuvàcắtgiảmbấtcứcáigìhọchạmvào.Trongtrậttựxãhội,nhữngngườinàyởvịtrícaohơncáckếtoánviên,nganghàngvớiluậtsưcáctậpđoànlớn,đôikhi cóquyền lựckhôngkémgì các chínhkhách, nhưngbị các chủdoanhnghiệpnhìnvớiconmắthồnghi,gầnnhưkhinhmiệt.Hóaratàichínhthậtsựchỉliênquantớimộtđiều:địnhgiá.Bạnđịnhgiáchomộttàisảnnhưthếnào?Từcâuhỏicơbảnnày,phátsinhnhiềuthứkhác.Tôiphảitrảbaonhiêutiềnchonó?Ngườibánsẽchấpnhậngiánào?Tôiphảithanhtoánbằngcáchnào?Bằngtiềnmặthaythẻtíndụng?Tôicóthểtănggiátrịcủamộttàisản

màtôicóbằngcáchnào?Bâygiờđãlàlúcnênbánchưa?Rủironàocóthểlàmgiảmgiátàisảncủatôi?Tôicóthểlàmgìđểgiảmnhẹcácrủirođó?Chỉkhinàobạnhiểurõýnghĩagiátrịcủamộtcáigìđó,bạnmớicóthểtiếntớinhữngđiềukhác.

Ngườidạychúngtôimôntàichính(FIN1),làRickRuback,GiámđốcláulỉnhcủaChươngtrìnhbắtbuộc.TìnhhuốngđầutiênchúngtôinghiêncứulàCông tyButler Lumber. Tình huống này chỉ dài ba trang, với hai tài liệuthamkhảo:mộtbảnquyếttoánvàmộtbảnkêkhaithunhập.ButlerLumberlàmột doanh nghiệp nhỏ ở vùngTâyBắcTháiBìnhDương, bán các sảnphẩmtừgỗxẻ.Côngtynàyđangpháttriểnvàcólợinhuậncaonhưngluônthiếu tiềnmặt.Câu hỏi đầu tiên của thầyRuback là “Bạn có thích doanhnghiệpnàykhông?”vàchỉđịnhShelly,mộtcôgáihơn20tuổi,làmviệcchohãngHomeDepottrảlời.Cônhìnchằmchằmxuốngvởghichép,rõrànghyvọngkhôngbịkéovàoviệcnày.Giảngviênthườngnhìnlướtquabảngtêncủamọingườitronglớp,tìmngườithíchhợpđểchỉđịnhchomỗitìnhhuốngnghiêncứu.TìnhhuốngnàylàvềgỗxẻnênnhânviêncủaHomeDepotlàthíchhợp.Nếu tìnhhuốngcónhânvậtchính tốtnghiệp từ trườngĐạihọcBrown,cựusinhviênBrownsẽđượcgọi.Nếusựviệcliênquanđếnbáochí,tôibiếtmìnhsẽđượcgọi.

“Vâng”,Shellynói, côđã lấy lại đượcbình tĩnh. “Nócóvẻ làmộtdoanhnghiệptốt.Ngânhàngnóirằngchủhãngđãcónhữngdựđoánchínhxácvàdườngnhưdoanhnghiệpđangpháttriển”.

“Vậynếucôlàngânhàng,côcóchohãngnàyvaythêmkhông?”

“Tôinghĩlàcó.”

“Vìsao?”

Shellynhănmặtvàchốnghaitaylênbàn.“Nhìnvàobảnkêkhaithunhập,tathấylợinhuậncủahãngđangtăng.Chiphíhoạtđộngcóvẻđangđượckiểmsoát.Dường như nó cómột lượng khách hàng ổn định”.Cô ngừng lại vàRubackhỏivềcácconsốvàhệsố.Shellybảovệlậptrườngcủamìnhtronggần10phútvàkhicôngừnglại,thầyRubackgọinhữngngườikhác.HóaraButlerLumbermắcmộtlỗithườnggặpcủacáccôngtynhỏđangpháttriển.Đểpháttriển,côngtymuangàycàngnhiềugỗtừcácnhàcungcấp.Sauđó,họchấtđốngchúng trongkhochođếnkhicóngườimuavàcònchophépkháchhàngtrảtiềntrongvòng30ngàysaukhimuahàng.Tấtnhiên,trongthờigianđó,công tyvẫnphải thanh toánchobêncungcấpbằng tiềnmặthoặc ghi nợmàkhôngquan tâm tới việc gỗ đã được bán chưahay ngườimuachậm trả tiền.Để trang trải chokhoảng thờigian từ lúcmuađến lúcbán,hãngđãvaytiềnngânhàngvàcácnhàcungcấp.Vàcôngtycàngpháttriểnlạicànglệthuộcvàonợ.

Rốtcuộc,ButlerLumberkhôngphảilàmộtdoanhnghiệpthànhcôngnhưtatưởng.Côngtycàngpháttriểnthìchukỳtiềnmặttứclàkhoảngthờigiantừlúcthanhtoántiềnmuahàngđếnlúcthuđượctiềnhàngcànggần.Côngtycómột“khoảngchênhlệchtàichính”.Thayvìvaythêmtiềncủangânhàng,côngtycầnđềnghịkháchhàngtrảngayvàthanhtoánsớmhơnchocácnhàcungcấpbằngtiềnmặt.

VídụđiểnhìnhvềcôngtykiểmsoáttốtchukỳtiềnmặtlàDell,mộtcôngtymáytính.Thựctế,trongthờikỳchúngtôinghiêncứu,năm1996,côngtyđãbiếnnănglựcquảnlýtiềnmặtthànhlợithếsovớiđốithủcạnhtranh.Cáccôngtysảnxuấtmáytínhkhácluônlàmtheoquytrình:lắpmáy,cấtvàokhorồixuấtracửahàngđợikháchmua,vàvìvậy,cóthểgặprủirovìmáytínhnhanhchóng lỗi thời thìDellkhông làm thế.Dellkhôngbaogiờ sảnxuấtmáytínhmàkhôngcóđơnđặthàngtrước.Đểlàmđượcđiềunày,Dellcầnmộthệthốngsảnxuấtkhéoléohơncácđốithủ,nóđãlàmđược;cầncóđủ

linhkiệnvàkhảnăngsảnxuất,nóđãcó;cầncódựbáochínhxácvềnhucầukháchhàng,nóđãcó thôngquađộingũbánhàng.NhưMichaelDellgiảithích:“Tấtcảnhữnggìchúngtôicầnlàmlàgiảmbớtthờigianvàcácnguồnlựcdùngđểđápứngnhucầucủakháchhàng”.

Chúng tôiđượcnhấnmạnhrằng,hàngtồnkho làmột từ“xấu” trongkinhdoanh,vàcàng ítphảidùng tớinócàng tốt.Làmộtcông ty sảnxuấtmáytính,sảnphẩmphứctạpvàhứahẹngiaohàngchỉmộthoặchaingàysaukhinhậnđượcđơnđặthàngnênDellhầunhưkhôngcóhàngtồnkho.GiámàButlerLumbercũnglàmđượcnhưvậy.TácđộngcủaviệcnàylàtrongkhicácđốithủbịđọngtiềnởnhữngsảnphẩmchưachắcchắncóngườimuốnmuathìviệckhôngphảiđầutưvàokhohàngđemlạichoDellhàngtriệuđô-lalợinhuậnsauthuếvàlàmgiatănggiátrịcủanó.

Nếu tài chính thật sự chỉ liên quan đến sự định giá thì phương tiện quantrọngduynhấtđểđịnhgiámột tài sản làbiết được tài sảnđó sinh rabaonhiêutiền.Đôikhi,ngườitacốkhiếnvấnđềtrởnênkhóhiểubằngđủloạithuậtngữlạlùngnhưgiátrịvôhìnhvàgiátrịphụtrợ,nhưngthựctếmọivấnđềđềuquyvềtiềnmặt.Khôngcótiềnmặt,bạnsẽgiốngButlerLumber,ngỡmìnhđangphát triểnnhưng thực ra lại trở thànhconnợdo thiếu tiềnmặtngắnhạn.Có tiềnmặt,bạncó thể trở thànhDellvàvượtquamọiđốithủ.

Nhưngchỉbiếttàisảncủabạnhiệntạisinhrabaonhiêutiềnlàchưađủ.Bạnmuốnbiếtnósinhrabaonhiêutiềntrongnhữngnămtới.Nếutôibỏramộttrămđô-lahômnay,nósẽđemlạichotôibaonhiêutiềnsau10năm?Nếutôiđầutưtiềnvàolĩnhvựckhácthìcókháhơnkhông?Thờigiancònlạicủamôntàichínhsẽdànhđểdựđoánsựluânchuyểncủadòngtiềnmặt.Đólàgốcrễcủasựđịnhgiávàtưởngnhưnócóvẻđơngiảnnhưnghóaralạirấtphứctạp.

***

Từ“lãnhđạo”xuấthiệnởmọixóxỉnhcủaHBS.Khicâulạcbộsinhviênyêucầucácthànhviênmớilàm“ngườitổchứcsựkiện”hoặc“ngườiđiềuphốicácdiễngiả”,họnhấnmạnhrằngđókhôngchỉlàcôngviệc,màđólà“cơhội lãnhđạo”.Mọichứcvụ trongcâu lạcbộ,dùbénhỏđếnđâu,đềumangtưcáchphóchủtịch.Mộtngàynàođó,chúngtôicũngcóthểtrởthànhmột phần của giới phó chủ tịch đangngày càngphình to củaMỹ, vì vậy,chúng tôi có thể quen với tình trạng hữu danh vô thực của danh hiệu đó.Tronglớp,chúngtôibầuramọivịtrí, từlớptrưởngđếnđạidiệnthểthao,đạidiệncựusinhviên,đạidiệnquốctế,vàhơn10chứcdanhnữa.Đólàmộtphần trongcáigọi là“xâydựng lớpcủachúng ta”.DườngnhưmọingườitrongHBSđềucóthểlàlãnhđạo.

Thờigiantrướccuộcbầucửởlớp,thầychủnhiệmBenEstynóirằngchúngtôisẽđiềuhànhlớptheocáchmàchúngtôimuốn.Sauđó,thầyphátchocảlớptìnhhuốngđểthảoluậnnhưsau:Trongmộtlớpcóhaingườicùngtreotranh của Britney Spear lên tường. Một số người thấy rất chướng mắt.Nhữngngườikháccho rằngquyền treo tranh làvấnđề tựdocánhân.Họbiểuquyếtvàkếtquảlàhơnmộtnửalớpđồngýđểbứctranhnguyênvị.Saumộtcuộcthảoluậnsôinổi,chúngtôiquyếtđịnhnhiệmvụchínhcủachúngtôilàtạoramộtmôitrườnghọctậptíchcực.

Mỗingườiứngcửcácvịtrílãnhđạocủalớpphảidiễnthuyếttrướclớp.Cácứngviêncóchất lượngrấtkhácnhau, từnhữngngườiđầy thamvọngđếnanhchàngtộinghiệpbốirốiđứngsaubàn,lóngngóngvớitờghichépvàđểtuộtmấtcơhộitrởthànhlớptrưởngngaylúcđó.Mộtsinhviênđãtựsángtácmộtbảnnhạcrapnóilênvìsaoanhmuốntrởthànhngườiđạidiệntuyểnsinhcôngviệcchuẩnbịchonhữngngườiđăngkýnhậphọcvàbốtrícácsinhviên được nhận vào các lớp. Trong hai ứng viên dẫn đầu tranh chức lớp

trưởng,mộtngườinóivề lớpgiốngnhưmộtgiađình.Ngườichiến thắng,Brian,hứasẽtìmhiểumọingườitronglớpvàsẽtạomỗigắnkếtchúngtôisuốtđời.

***

Vàobữatrưa,thầyClarkđếnnóichuyệnvớichúngtôivềhìnhảnhhiệntạicủaHBS.Thầy tập trungvànhấnmạnhsứmệnhđào tạo lãnhđạo,nhữngngườitạonênsựkhácbiệtchothếgiới.Thầynóivề“kinhnghiệmcảibiến”củaHBSnhư thểđó làmộtdạngcảigiáo.Chắchẳn thầyphảinóichuyệnkiểunàyhàngchụclầnmỗitháng,nhưngthầyđãkhiếnnócóvẻluônmớimẻvàquantrọng.Vàicánbộkháccủatrườngđicùngthầy,họngồitạichỗnhưthểthànhviênbộchínhtrịđợiôngchủtịchđảngnóichuyện.CáctínđồpháiMormon trong lớpbiết rõ thầyClarkhơnhầuhết chúng tôi vì họ cócùngđứctin.MộtngườitrongsốhọnóivớitôirằngthầyClarkđãgiảithíchbíquyếtthànhcôngcủamìnhtạimộtcuộcgặpgỡcủacâulạcbộMormon.Tómgọncuộcđờithầychỉtrongbốntừ:côngviệc,giađình,đứctinvàchơigolf.Làmộthọcgiả,thầythườngđếnvănphòngtừsớmtinhmơvàlặnglẽlàmviệcđếntậnbữatrưa.Sauđó,thầymớikếtnốivớithếgiớibênngoài,trảlờiđiệnthoại,viếtthư.Thầychơigolfvàothứbảy.Suốtngàychủnhật,thầycùnggiađìnhđếnnhàthờ.Sựtuânthủnghiêmngặtnhữngnguyêntắcđóđãđưaôngtớivịtrílãnhđạocủatrường.

Khiôngmờiđặtcâuhỏi,cómộtvàicánhtaygiơlên.Câuhỏiđầutiênlàvềvị trícủaHBStrongbảngxếploạicáctrườngkinhdoanhtrêncácphươngtiệntruyềnthôngđạichúng.CuộcthămdòýkiếncủatờWallStreetJournalchothấyHarvardchỉxếpthứ13.ThứnhấtvàthứhailầnlượtthuộcvềhaitrườngkinhdoanhcủaĐạihọcMichiganvàTrườngCarnegieMellon.ThứhạngthấpcủaHarvardchủyếulàdoquanđiểmtiêucựccủanhữngngườituyểnchọn,họnóivớibáochírằngcácMBAcủaHarvard“ngạomạn”,“ý

thứcvềquyềnhạn”vàcó“vấnđềvềcáitôi”.ThầyClarknóithầycoitrọngnhững bảng xếp hạng, nhưng không quá quan trọng và không muốn nóinhiềuvềchúng.Thầynóinếubạnnhìnvào tấtcảcácbản thămdòýkiếntrongkhoảng10nămgầnđâyvàtínhtrungbình,HBSchắcchắnđứngtrêncùng.Riêngtrongbảngthămdònêutrên,“bạnphảixemdanhsáchđótrảlờichocâuhỏinào”.TheomộtcuộcthămdòýkiếncủatờWallStreetJournal,nhiều nhà tuyển dụng thấy khó tuyển dụng được những người tốt nghiệpHBS.CácMBAcủaHarvardthườngchỉchọntrongsốvàicôngviệcđượcmời,khiếnnhiềucôngtythấtvọngvàphànnàntrênbáochí.

ThầyClarknói,haitrongsốnhữngtháchthứclớnnhấtthầygặplàcốgắngthayđổihìnhảnhcáccựuhọcsinhHBSlànhữngkẻtựmãnvàđadạnghóacácđốitượngđăngkýhọcbằngcáchtạoramôitrườnghọctậpởHBSthoảimáivàthúvị.TheothầyClark,thườngthìsaukhihọcởHBSkhoảngmộtthángsinhviênrấtkhácsovớinhữnggìhọ tưởng tượng.Ngaykhi lấy lạiđượcthăngbằngsautròchơi“Lờichúcđỏthắm”,tôiđồngývớithầyClark.HBScómộtmôitrườngdânsự.Đôilúc,cũngcónhữngchuyệnđángsợnhưhạnhụcbạncùnglớphayđánhnhau.Đasốmọingườitronglớpđềurấttửtế.Nếutôikhônghiểumộtkháiniệmnào,luôncóaiđósẵnsànggiảithíchchotôi.Nhưngtôisốngrấtkhépkín.Thờigianbiểucủatôiluônlàđếnlớp,họctập,trởvềnhàvớiMargretvàAugie,rồilạihọcchođếngiờđingủ.

Nhữngngườisốnggầngũitronglớpđãnhậnthấycónhữngnỗibấtbìnhâmthầm.Nhữngngườingồiởhàngghếcuốibắtđầuhằnhọcvớimộtvàingườikháctronglớpvìnhữngngườinàynóiquánhiềuhoặccưxửngốcnghếchtrong các sự kiện của lớp.Họkhó có thể phànnànvì áp lực của các bạnđồnghọcbuộchọphảinhìnvấnđềdướigócđộvui.MộtngườiẤnĐộ,bịchếnhạovìhaynóidôngdàikhithảoluận,bâygiờluônthudọnđồđạcvàravềtrướckhinhữngngườingồiởhàngghếcuốikịpgiởtrò.“Tôikhôngthèmquan tâmđến thứ rác rưởiđó”, saunày anh tanóivới tôi khi tình cờgặp

nhauởquánăntựphụcvụ.

Chẳngbaolâusau,nỗilolắngngầmvềtìnhhìnhcủalớpđãtrởnênrõrànghơn.TedFallows,mộtthiêntàitàichínhbangLuisiana,đóngvaitròcầunốigiữachúngtôivàcácgiảngviên,đềnghịcảlớpởlạisaubuổihọc.Anhđãthực hiện xuất sắc vai trò củamình khi thể hiện cả sự đồng cảm và tínhnghiêmkhắcđốivớibấtkỳchuyệnvôlýnào.Anhnói,cóvàingườiđãphànnànvềtròđùangônngữtronglớp.Tròchơinàyxuấthiệntrongmộtcuộcsinhhoạtvuituầntrước.Ýtưởnglàtraogiải thưởngchongườinàocóthểđưamộtsốcụmtừnhấtđịnhvàocácphátbiểucủamìnhtronggiờhọc.Cáccụmtừđượcchọnlà“nhưchatôitừngnói”và“nhưcácnhàlãnhđạodoanhnghiệp tương lai”.Trò chơi ngốcnghếchnhưngvôhại, nhằmphávỡ tínhđơnđiệucủacácbuổihọcvàchắcchắnnóđãlàmđượcđiềuđó.MấyngàytrướccuộchọpcủaTed,đãcóvàisinhviêncốgắngnóicáccụmtừnày.Mỗilần như vậy tất cảmọi người đều ngẩng đầu lên, cười râm ran khắp lớp.Ngaycảgiáoviêncũngcảmnhậnđượcsựồnàotronglớp.NhưngvàisinhviênnóivớiTedrằngchúngtôicóthểbịphạt.Tedgiảithíchvìchúngtôibịcảnhbáoquánhiềuvềtìnhhìnhhọctậpvàsựtôntrọngmôitrườnghọctậpnênmọingườicũnglo lắngđôichút.NếuchúngtôigặprắcrốiởHBSvàhọckémvì tròchơinày thì thậtkhôngđáng.Anhđềnghịmọingườiphátbiểuýkiến.Nhómsinhviênngồihàngcuốiphảnđốiầmĩ.

Roger,một trong những sinh viên lớn tuổi, đang điều hành doanh nghiệpcông nghệmới củamình ngoài giờ học, nói rằng chúng tôi phải biết cânbằnggiữasựđùacợtvàtráchnhiệm.Annett,mộtnhàquảnlýngânhàngđầutưnướcngoàingườiMỹgốcPhiđếntừbangChicago,nổikhùng.“Tạisaochúngtabịđốixửnhưtrẻconvớinhữngphép tắcvàquyđịnhcứngnhắcnày?”

Eric, cựu ủy viên ban quản trịmột công ty quảng cáo, cho rằng lớp hiển

nhiênsẽkhôngthểxâydựngmộtmôitrườnghọctậplànhmạnhnếuchúngtôikhôngbiếtlắngnghenhữnglờiphànnànvềtròđùangônngữ.Cuốicùng,mộtchàngtrai23tuổicủabangArkansas,một trongnhữngngười trẻnhấtlớp,đãnóithẳngýkiếncủamình.Anhkhôngsợphạtnhưngthấyrằngtròchơiđókhiếnmìnhsaonhãng.Anhthườngsaonhãngnghegiảngvìnhữngtiếngcườirâmrankhắpphòng.

Mistygiơtayxinphátbiểu.Côphànnànvềmộtsốngườiđếnlớpmuộnvàđivệsinhtronggiờhọc.Gurinder,mộtkỹsưphầnmềmngườiẤnĐộ,nóirằngchúngtôiđềulàngườilớnvànếuaiđóđếnmuộnthìđólàviệccủahọ.Tedbổsung,cácgiảngviênđãchúýđếnsốlầnmọingườiđivệsinhtronggiờhọcvàkhônghàilòng.Mistycườitươi.Hồiđầunăm,thầyBenEstyđãnóivớicảlớplàmỗilầnaiđóđiranhàvệsinh,họlấymất90phúthọccủalớp.Thầycóđược con sốnày làdo cộng30giây rakhỏi lớpvới30giâyquaylạirồinhânvớisốsinhviên,vớigiảđịnhrằngtấtcảmọingườiđềubịmất tập trung nếumột người đi vệ sinh. “Nếu bạn có nhu cầu thì phải đichứ”,Gurindercàunhàu,“khôngthểápđặtquytắcchođiềunàyđược”.Bobxenvào:“Aichẳngphảiđitiểu.Nhưngởchỗtôitrướcđây(trongquânđội),bạnphảicómặtđúnggiờvàphảiđitừtrước”.Gurinderphảncông:“Cóphảichúng ta đang trong quân đội đâu”.Nhómxuất thân từ quân đội cố gắngkiềmchếvànụcườicủaMistybiếnthànhcáicaumàygiậndữ.

Sauđó, tôi tìnhcờgặpShelly,cựunhânviênhãngHomeDepot.CôđượcbầulàmđạidiệnchobanKhảnănglãnhđạovàSángtạocácgiátrị.CôngviệccủacôlàtruyềnđạtthôngtintừbanKhảnănglãnhđạovàSángtạocácgiátrịcủatrườngvàđềxuấtcácphươngphápkhuyếnkhíchkhảnănglãnhđạovàcácgiátrịtronglớp.Côchobiết,trongcôngviệctrướcđâycủacô,cácnhómphảitrảiquabốngiaiđoạn:hìnhthành,gặpsónggió,chuẩnhóavàhoạtđộng.“Rõràngchúngtavẫnởgiaiđoạngặpsónggió”,cônói.Trênchuyếnxe trởvềnhàhômđócùngBo,chúngtôikết luậnchắchẳnnhững

ngườixuất thântừquânngũnơimọimệnhlệnhvàkỷluậtđượcthựchiệnnghiêmngặtvànếuphảnđối,trườnghợpcủabạnsẽđượcchuyểnlêncấpcóthẩmquyềncaohơngặpnhiềukhókhănkhiđếnvớithếgiớiphóngtúngvàthoảimái của trường kinh doanh nơi đầy những kỹ sư phầnmềmẤnĐộhunghăngvànhữngnhàbáoAnhhaychâmbiếm.

***

Mấyhômsau,tôimởhòmthưcủamìnhvàthấymộtmảnhgiấynhỏ.Lúcđólà ngay sau bữa trưa, nhiều sinh viên ởSpangler cũng đangmởhòm thư.Chúngtôiđứngdọchànhlangtầnghầm,bịthuhútvàomẩugiấynhỏđó.Đólà thưcủamộtsinhviênkhóa2005,gửicho toànbộsinhviên.Lá thưbắtđầubằngvàilờichungchungvềkinhnghiệmcảibiếncủaHBSvàtácgiảđãhọcđượctầmquantrọngcủatráchnhiệmnhưthếnào.Anhviết, trướckhiđếnHBS,hầuhếtchúngtađềukhôngcóquánhiềutráchnhiệmngoàitráchnhiệmtựchămsócbảnthânvànhữngngườithân.(Điềunàykhôngđúngvớinhiềungườitôiđãgặp).Khilàlãnhđạodoanhnghiệp,phạmvitráchnhiệmcủachúng ta lớnhơnnhiều.“Chúng takhôngcòn lànhữngnhânviêncấpdưới ở ngân hàng đầu tư hay hãng tư vấn XYZ nào đó nữa”, anh viết.“Chúngtakhôngcònnhậnnhữngviệccóthờihạnhainămvớitrườngkinhdoanhvàcoiđólàthờikỳantoànnữa.CuộcsốngthựccủacácsinhviêncaohọcHBSđòihỏiquyềnlực,khảnănglãnhđạovàthànhcông”.HBSđãgiúpanh“nângcaosựtựnhậnthức”.Đượcgiảiphóngkhỏicôngviệc,anhcóthểtập trungvàonhữngvấnđề lớn:điềugì làquan trọngnhấtđốivớianhvànhững điều anh sẽ làm cho cuộc đờimình.Anh nói về việcHBS đã xâydựnglạilabànđạođứccủamìnhrasao.Đócũnglàđiểmmấuchốtcủaláthư.NgaytrướclễGiángsinhnămngoái,anhđãuốngquánhiềurượutrongbuổi liênhoankết thúchọckỳvàdínhvào“mộtvụpháhoại tài sảnđángtiếc”.Đêmđó, la bàn đạo đức của anhmất kiểm soát và anh rất hối hận.Điềuđóbuộcanhxem lạigiá trịviệc thảo luậncác tìnhhuốngđạođứcở

trường.Nếudễdàngđichệchđườngđếnthế,cólẽanhtanênxemtrọngviệcdànhthờigianthảoluậncácgiátrị.Cáchhànhxửđókhiếnanhnhậnramìnhvẫncònnhiềuviệcphảilàmđểhiểuđượcmìnhthậtsựlàai.

RõràngnhàtrườngđãyêucầuanhviếtbứcthưnàyvàgửichotấtcảcáclớpMBAnhưmộthìnhthứctrừngphạt.Tôithấycảmthôngvớianhta.Láthưnhắctôinhớvềmộtđoạnbăngvideophátlờituyênbốcủanhữngngườibịbắtcóc.Cácnạnnhânngồigiữa thiếtbị thuhìnhvàmộtchậucâyhéo rũ,mặcbộquầnráchnátvàđọclờituyênbốđượcsoạnsẵn.Họcảmơnnhữngkẻbắtcócvìđãđốixử tốtvớihọvànói rằngcác tổchứckhủngbốđãbịbuộc tội không công bằng, nhưng bạn có thể nhìn thấy bóng một khẩuKalashnikovtrênbứctườngđằngtrướchọ.Saunày,Bonóivớitôirằnglỗilầmcủatácgiảbứcthưlàtrởvềnhàsaubữatiệctrongtìnhtrạngsaykhướtvàtèvàocửanhàhàngxóm.Nếulàhaithángtrước,tôisẽphálêncườitrướcloạisựkiệnnhưthếnày.Nhưngnay,phảnứngcủatôilàsựcoithường.Tôithấy không có quyền cười trường hợp này.Đây là vấn đề đúng đắn, phảikhông?Khảnănglãnhđạo.Cácgiátrịcốt lõi.Sựcảibiến.Khôngđượctèvàotàisảncủangườikhác.Hãythànhthậtvớichínhmình.

TôiđưabứcthưchoMargret,nàngđọckhiđứngởquầybếp.Nànglưỡnglựkhiđọcđếncụmtừ“mộtvụpháhoạitàisảnđángtiếc”.

“Anhtađãlàmgìthế?”

“Bonóianhtađãtèvàocửanhàhàngxóm”.

Nàngtiếptụcđọc.Khiđọcxong,nàngđặtbứcthưxuốngkệbếpvànhìntôi.“Anhbiếtđấy,nhữngngườinàythậtlàkỳquặc.Tạisaohọlạinghĩhọsắptrởthànhlãnhđạo?Aimuốnhọlãnhđạocáigìchứ?”

“Anhbiết,anhbiết”,tôinói.“Anhchỉlorằngnếuanhkhôngnhậnrađượcsựkỳquặcthìanhsẽtrởthànhmộtngườitrongsốhọ.”

“Đólàđiềuđánglođấy.”

***

Cáckỳthihọcphầncủamônquảnlýcôngnghệvàhoạtđộngvàmônquảnlývàbáocáotàichínhđếnrấtmau,vànhàtrườngcầnphảithuyếtphục900sinhviên,nhữngngườiluôncoithicửlàrấtquantrọng,đừngquácoitrọngkỳthinày.ỞHBS,bạnkhôngthểthitrượt.Nếubạnkhôngtrảlờiđược,saucùnggiáoviêncũngsẽchobạncơhội thi lại.Nếubạn luônnằmtrongsố10%cuốilớpvớimọimônhọc,bạnsẽđượccảnhbáo,giúpđỡvàmọiloạihỗtrợ.Chỉkhibạnnghỉhọcvàcótháiđộcoithườngnhữngngườicốgắnggiúpthìbạnmớicóthểbịtrượt.

Khikỳthiđến,cảlớpsôinổihọctập,cácsinhviêngiỏiđượcgiaonhiệmvụgiúpđỡnhữngngườiyếukém.Cả lớp trànngậpcácbài thuyết trìnhbằngPowerPointtómtắt“cácbàihọcchính”,vàbấtkỳthứgìgiúpchúngtôivượtqua được những câu hỏi lựa chọn, chiếm 20% tổng số điểm. Cô Zeynepkhuyên chúng tôi đừng học quá sức, nhưng không có tác dụng gì. ThầyEddieRiedlvẽmộtđườngvòngcungthểhiệnnhữngđónggópcủasinhviênởcác trườngkinhdoanh.Thầynói,cácsinhviêncủaHBSởđầuphảicủađường cong, là những người tài trí nhất và có khả năng thành công nhất.ThậmchínếuchúngtôiđứngcuốilớpởHBSthìchúngtôivẫnvượtxađasốcácMBAởcác trườngkhác.Nhưng rồi thầy lạinóivớimột cáinhúnvaicamchịu:“Đâylàcáckỳthi,chúnglàáplực,cáctròcóthểlàmgìđược?”

Đêmtrướckỳ thimônquản lýcôngnghệvàhoạtđộng,mộtsinhviên lớpkhácgửichotôimộtbảntómtắtmônhọcdàisáutrangbằngemail.Cótới

hàngchụccáitêntrongmụcngườinhậnnhưnghầunhưkhôngcóaiởlớpA.Tôikhônghềdodựgửibảntómtắtchocảlớp,vànhậnđượcrấtnhiềuthưcảmơnhoặctrảlời“Tôiđãcóbảnnàyrồi”.Tuynhiên,trong5phútsau,cómộtbứcthưtrảlờicủaMisty,gửichotấtcảchúngtôi.

GửitậpthểlớpA,

Tôinhậnthấymọingườiđangcốgắngthểhiệnsựcôngbằngbằngcáchgửichonhaunhữngbảnghichépnày.Nóchothấytinhthầnđồngđộithậtsự.Nhưngchúng tađangcónguycơviphạmcác tiêuchuẩncộngđồngphảikhông?Tôichorằngchúngtađangcónguycơđó.Hãytranhluậnnhé!

Chúchọctậptốt!

Bạncủatấtcả

Misty

Tôikhôngnghĩ rằnghànhđộngcủamìnhđãviphạmcác tiêuchuẩncộngđồng.Tôichỉcốgắngthểhiệnsựcôngbằng.Sánghômsau,trướcgiờhọc,mộtngườitôichưabaogiờnóichuyệntronglớp,mộtnhàquảnlýquỹđầutư,đếnbàntôinhắclại:“Cảmơnvìđãgửibảnghichépđó.Còncôđómấttrírồi”.Kỳthidiễnrakhôngcógìbấtngờ.Có20câuhỏilựachọnđápán.Tôinằmtrong20%đầulớptrongmônquảnlýhoạtđộngvàcôngnghệvàtrong60%giữalớptrongmônkiểmsoáttàichínhvàbáocáo.Tôihàilòngkhithấycuộcvậtlộnvớicácconsốcủatôiđãđượcđềnđápxứngđáng.

Để xua đi nỗi buồn chán của kỳ thi, hội đồng hương Australia và NewZealandtổchứcmộttrongnhữngsựkiệnlớnnhấttrường,vũhộiPriscilla.Đànôngsẽănmặcnhưphụnữcònphụnữsẽănmặcnhưnhữngngườiphụ

nữhưhỏng.Chiphíthamdựlà120đô-lamộtngười.Vìchúngtôiđangsốngbằng tiền vay nợ và khôngmuốn hóa trang thành nữ nênMargret và tôiquyếtđịnhkhôngthamgia.ChúngtôidắtAugieđiquanhbữatiệctrướcvũhội do lớp chủ trì.Một người trông giốngVirginiaWoolf với chiếc khănquàngbằng lông trắngvàbộ tócgiảmàuđen.MộtngườikhácmặcđồdađenGothic,khuyênmũivàvòngtayđínhđáquý,mộtngườikhácmặcbộđồkiểuHeidithiếuvảivàquầnáolótphụnữ.MộtngườiPháp,tênlàVincent,đãthềvớitôilàchiềuhômđó,anhtasẽtrởthành“ngườiđànbàđẹpnhất”vũhội,vàđếndựvớihìnhảnhmộtMarilynMonroehoànhảo.

Chương7.BETAVÀHƠNNỮA

Tôiđangđứngởrìacủađườngbiênhiệudụng.Đâuđóngoàikia,trongbóngtối,tôinhìnthấyánhsángnhấpnháycủarủirovàlợinhuận.PhíadướitôilàdảiNgânhàcủanhữngvụđầutưbịphánđoánsai.Đườngbiênhiệudụngchúcxuống, tạo thànhmộthìnhcunggiốngnhưchiếccungcủachòmsaoNhânmã,nhưngtôiđangbámchặtvàomộtđườngtiếptuyếndốctuột,gótchânngậpsâutrongbăng.Phíaxađằngsautôilàbầukhôngkhítronglành,dễthởcủasựđầutưkhôngrủiro.Nhưngtôichọnđeomặtnạôxyvàtrèolêncaohơn,bànchânvàphổitôiđaunhói,cònthầnkinhcăngthẳng,niềmtinvàomộttôngiáogọilàđadạnghóavàniềmhyvọngtiệmcậngiữarủirovàlợinhuậndẫnlốichotôi.

“ChúngtagọicáinàylàOCRA.Đólàloạirautôiưathích”.GiọngnóilanhlảnhcủathầyRubackđãphávỡgiấcmơcủatôi.Thầyrấtđiểntraivàlàmộtgiáoviênxuất sắc.Nhưngđốivới tôi,mộtngười rấtkémvề tài chính, thìcáchthầytruyềnđạtthậtkhóhiểu.Thầykhiếntôithấtvọngvềđiềukhácchứkhôngphảivìphươngphápdạynghiêncứutìnhhuốngcụthể.Tôimuốnmộtbàigiảngđơngiảnđểcóthểhiểuđượcnhữngđiềucơbản,thựctếcủamôntàichính.ĐốivớinhữngngườitừnghọctàichínhkhihọcđạihọcrồisauđólàmviệctrongngànhnàythìnhữngvấnđềtrongmônTàichính1làrấtsơđẳng.Nhưngđốivớinhữngngườinhưtôi,mônnàyhoàntoànmớimẻ,vàđểhiểuđượcnóthìkhôngkhácgìhọcvậtlýbắtđầubằngcôngthứcE=mc2trongkhiphảiluậnranhữngđịnhluậtcơbảncủachuyểnđộngbay.

ThầyRubackthườngdànhvàiphútđầugiờđểcangợiđộibóngrổRedSoxcủaBoston, đội này đang trên đườnggiành chức vô địch đầu tiên tại giảiWorldSeriessau86năm.Điềunàychẳngcóýnghĩagìvới ítnhất1/3sốsinhviênvìhọkhôngphảilàngườiMỹ.ĐốivớithầyRuback,cáclýthuyết

vàvănbảntàichínhlấplánhnhưmộtviênphalê,trongsáng,đơngiảnvàhoàntoànlogic.Cóailạikhôngthểhiểuchúngchứ?Khisinhviênthắcmắc,thầyđứngchếtlặnggiữalớpngườivàthấtvọng.Mộtvàingườitáobạogiơtaytrảlời,nhưngcuộcthảoluậnthườngbịbuôngxuôi.Chúngtôimòmẫmtrongsươngmù,tìmkiếmmộtcáigìcóthểnhậnra,mộtgốccây,mộttảngđá,cáigìđóchochúngtôicảmgiácvềvịtrícủamìnhtrênđườngbiênhiệudụng.Mộtsốngườighichép,mộtvấnđềđượcđặtra.Nhưngkhôngcókếtquảgì.

Lúcđólà9giờ30phútsángvàtôilạitiếptụcmơmàng.TừsautrườnghợpButlerLumber,tôikhôngdámchắcbiếtrõmìnhđangởđâu.SáutuầnhọcởHBStrôiqua,thầyRubackvẫntiếptụcnói,nhữngngườikháclắngnghe,trừtôi.Tôithấymìnhgiốngmộtcongấuxámđứngtrêndòngsuốinhìnđàncábơitungtăng,thọcchânxuốngnướcđểchộpmộtconnhưngkhôngbắtđượcgì.Tôiliêntụctrượt,thỉnhthoảng,tôixoayxởđểchộpđượccáigìđóluồngtiềnmặtđượcchiếtkhấunhưnglạibỏlỡ10điềukhác.

Trong20phútđầubuổihọc,tôibiếtmìnhđangởđâu.Tôicóthểcảmthấynhữngnét đại cương củavấnđềđanggiải quyết.Nhưng rồi phấnbắt đầuvạchlênbảngvàmặtđấtbiếnmấtdướichântôi.Lúcđólàcuối tháng10,mặc dù không bao giờ có ý niệm về thời gian khi ngồi trong phòng họckhôngcửasổ.Khôngkhínặngnềvìphảitậptrung,vìcáckháiniệmrắcrốivàthoảngmùitrứngbác.

Rốtcuộc,mộtbácsĩngườiScotlandngồiởhàngtrướcgiơtay.“Thưathầy,OCRAlàgì?”

“Nólàsựphốihợptốiưugiữarủirovàlợinhuận.”

“Thếthìnókhôngphảilàmộtloạirau.”

ThầyRubackcaumặt.“Không,tôisẽgiảithích.Đólàđiểmmàanhđạtlợinhuậntốiđadođadạnghóa.Anhđadạnghóađủđểgiảmthiểurủirochomức tiền thu được này, nhưng không nhiều quá đếnmức thu được ít hơnmứctốithiểu.”

Trướckhihọctàichính,tôinghĩvềđầutưchỉởkhíacạnhthulời.TôinghĩrằngnhữngquỹchỉsốmàtôisởhữuởVanguardgắnbókháchặtchẽvớivậnmệnhcủanềnkinhtếMỹrộnglớn.NếuMỹphát triểntốt thì tôicũngphát triểntốt,nếukhôngthì tôicũngchịutổnthất.Miễnlà tôivẫnởđúngchỗ, tôi sẽ cóđượccáimìnhmuốnmàchỉ cầnđầu tư rất ít thờigian.Tôikhôngnhậnralànhữngnhàđầutưthậtsựnghĩvềrủironhiềuhơnsốtiềnthuvề.Cóthểthểhiệnsốtiềnthuđượcbằngmộttỷlệphầntrămđơngiảncònrủirolàmộtconsốkhónắmbắthơnnhiều,nóthuộclĩnhvựccủacácchuyêngia.

Trongnhữngbuổihọctàichínhđầutiên,chúngtôihọcbiệnphápdựđoáncácluồngtiềnmặttươnglaicủamộtdoanhnghiệp.Nhưbấtkỳkiểudựđoánnàokhác,đâylàcảmộtquátrìnhphỏngđoánđượcrènluyện.Bạnbắtđầuvớidoanhthutrongquákhứcủacôngtyvàcốgắnglậpkếhoạchchotươnglai.Nếudoanhthutăngtrưởngởmức10%/nămtrong5nămthìcóthểnósẽtiếptụctăngtrưởngởtốcđộđóvàinămnữatrướckhigiảmxuốngbằngmứctăngtrưởngchungcủanềnkinhtế.Nếucôngtycókếhoạchmualạiđốithủhoặctungramộtsảnphẩmmớithìtổngthunhậpcóthểcaohơn.Yếutốthenchốt là phải có giả định hợp lý cho một thời kỳ hợp lý trong tương lai,thườnglà5đến10năm.Bướctiếptheolàdựđoánchiphí.Chiphícótăngtươngứngvớidoanhthukhông?Lợinhuậntăngcóđòihỏiđầutưthêmnhưxây thêmnhàmáymới, trong5nămtớikhông?Mức thuếsẽ tăng lênhayvẫngiữnguyên?Điềuquantrọngnhấtlàcógiảđịnhhợplýdựatrêntấtcảnhữngbằngchứngsẵncó.Cònsauđó,nóchỉlàvấnđềđặtcácsốliệuvàomộtbảngtínhnhưlờicácnhàquảnlýngânhànglà“cắmđiệnvàchạy”.

Tại thờiđiểmnày,bạndựđoánđượclợinhuậnhoặcthualỗ trong10nămcủacôngty,nhưngnhữnggiátrịnàysẽđượcápdụngchotươnglai.Tấtcảsốtiềnmặtđóhiệntạicógiátrịbaonhiêu?Chúngtabắtđầuvớiýnghĩ1đô-lahômnaysẽcógiátrịhơn1đô-lasaumộtnămnữa.Nếuhômnaytôicó1đôla,tôicóthểmuatráiphiếukhobạcthờihạnmộtnămvớilãisuất5%vàsaumộtnămtôisẽcó1đô-la5xu.Trongkhi1đô-latrongmộtnămvẫnchỉ là1đô-la.Nếumuốncó1đô-la saumộtnăm, tôicó thểmua tráiphiếukhobạcgiátrị95,2xuvàkiếmthêm5%trongkhivẫncònlại4,8xu.Ngườitacũngápdụnglogictươngtựđểtìmragiátrịhiệntạicủacácluồngtiềnmặttươnglaicủamộtcôngty.

Đốivớitráiphiếukhobạc,chúngtachỉcầnlấyluồngtiềnmặthứahẹncótrongtươnglaitrừđi5%.Mộtđô-lamộtnămsaucógiátrịhiệntạilà95,2xu.ChúngtacóthểlàmvậyvìtráiphiếukhobạcđượccoilàkhoảnđầutưkhôngrủirovìđốitáclàchínhphủMỹ.Aicũngsẵnsàngchochínhphủvaytiềnvớimứclãisuất5%vàđólàmứclãisuấtchovaythấpnhấtvìkhôngainghĩrằngchínhphủsẽvỡnợ.Tuynhiên,nhàđầutưcóthểđòihỏicôngtymộtkhoảntiềnlãicaohơnđểbùđắpnhữngrủirotrongkinhdoanh.Doanhnghiệpcórủi rocàngcao thì tiền lãiđượcmongchờsẽcàng lớn.GeneralElectriccólịchsửlâuđờivàdanhmụcđầutưđadạngcóthểthuhútcácnhàđầutưvớimứctiềnlãithấphơnmộtdoanhnghiệpnontrẻ.Bướctiếptheotrongquátrìnhđánhgiálàtìmhiểuxemnhàđầutưmuốnnhậntiềnlãidướihìnhthứcnào,kếthợpchovayvàmuacổphần.Nếubạnlàmộtnhàđầutư,bạngọiđiềunàylàchiphícơhộicủavốn,tiềnlãithuđượctừsựlựachọnđầutưhợplýnhất.Nếubạnlànhàquảnlý,đósẽlàngưỡngthuhồivốncủabạn,tiềnlãitốithiểubạntrôngđợitừbấtkỳkhoảnđầutưnào.Nếubạnlànhàquảnlýngânhàngđầutưđangđịnhgiácôngty,đólàhệsốchiếtkhấu,làconsốbạntrừđitrênluồngtiềnmặttươnglaicủacôngtyđểxemhiệntạinócógiátrịbaonhiêu.Chodùđượcgọilàgì,nóvẫnchỉlàmộtconsố.Khitínhtoánnó,bạnphảisuynghĩnghiêmtúcvềrủiro,đặtnhiềucâuhỏivới

các công ty.Rủi ro luồng tiềnmặt tương lai của công ty là gì và nó ảnhhưởngnhưthếnàođếncáchđịnhgiácôngtyvàquyếtđịnhcủanhàquảnlý?

Mỗingườiđềucótrựcgiácvềrủirovàbảnchấtcủarủiromàchúngtacóthểchấpnhậnđể thu lợi.Ngườiđặtcược10đô-lavàomộtconngựa ítcókhả năng thắng trong cuộc đua ngựaKentuckyDerby chắc chắn phải biếtkhảnăngchiếnthắnglàrấtmongmanh,nhưnghọvẫnchấpnhậnvìhọcóđượcsựphấnkhíchkhiđặtcượcvàocuộcđua.Nhữngngườiởhoàncảnhvôcùngkhókhăncókhuynhhướngchấpnhậnrủirolớnvớihyvọngsẽnhậnđượcđềnbùlớn,cònmụctiêucủanhữngngườiởhoàncảnhthuậnlợihơnlạilàbảotoànnhữnggìhọđangcó.

Khi tôi mua căn hộ đầu tiên ở London cùng với một người bạn vừa tốtnghiệpMBAcủaINSEAD,anhlậpmộtbảngtínhtỉmỉchothấychiphícơhộiđầutưmuacănhộcaohơnđầutưvàochứngkhoán.

“Chíphícơhộilàgì?”tôihỏi,chọcmạnhvàomànhìnhlaptopcủaanh.

Anhliềngiảnggiảicho tôinghemộtcănhộkhóchuyểnthànhtiềnmặtrasaovàđầutưvàonhữnglĩnhvựckhácdễdànghơnnhưthếnào.Mộtphầnlýdocác tàikhoảntiếtkiệmthôngthườngcólãisuấtrất thấpvìchúngcótínhthanhkhoảncao.Nếutiềncủabạnbịràngbuộctrongmộtthờigiandàithìhẳnlàbạnmongđợitiềnlãicaohơn.Tấtnhiên,mặttráilàbạnkhôngthểdễdànglấylạinókhicần.Sựkhácbiệtvềtiềnlãicòncóthểlýgiảibằngthựctế:mộtkhoảnđầutưdàihạnvàkhóchuyểnthànhtiềnmặtsẽkhiếnbạnmấtcáccơhộiđầutưkhác.Hẳnlàbạnmongchờthulợinhiềutừnó.Tôikiênnhẫnlắngnghenhưngkhôngthểgiấuđượccảmgiác tấtcảchỉ làgiảvờ.Tôikhôngthểhiểuđượckháiniệmchiphícơhội.Bạnraquyếtđịnh,vàiquyết định thành công, vài quyết định không, nhưng khái niệm cộngmộtkhoản vào giámột quyết định này thay vìmột quyết định khác có vẻ kỳ

quặc.Tôinóivớianhrằngtôichỉmuốncómộtcănhộcủariêngmình,rằngtôicóđủkhảnăngmuanóvàrằngkhôngngânhàngnàochotôivayhàngtrămnghìnbảngAnhđểmuachứngkhoán.

Anhcốgắngdiễnđạttheocáchkhác,rằngbạnphảilựachọnthamdựmộttronghaicuộcliênhoantốithứbảy.Bạnchọnsaivàlỡmấtcơhộigặpngườicóthểthayđổicuộcđờibạn.Chiphícơhộicủaviệckhôngđếndựbữatiệckialàrấtlớn.Rủirokhôngchỉlàkhảnăngxảyramộtcáigìxấumàcònlàviệcmộtcơhộitốtđãkhôngxảyra.Hiểuvàđánhgiáđượcloạirủironàykhônghềdễdàng.

Chúngtamaymắncómộtcửasổtuyệtvờiđểnhìnvàolònghammuốnrủirotàichínhcủaconngười:thịtrườngchứngkhoán.Thịtrườngchứngkhoáncungcấpsốliệucógiátrịhàngchụcnăm,chothấygiácủacáccôngtytrongmọingànhkinhdoanhthayđổicóliênquanvớinhau.Vídụ,chúngtakhôngchỉthấymộtcôngtyviễnthôngđơnlẻhoạtđộngrasaomàcòncóthểthấyđượctoànngànhviễnthônghoạtđộngnhưthếnào.Chúngtacóthểtheodõithịtrường,tứclàtoànthểdanhmụccácchứngkhoánđượcniêmyết,đểxemcáccôngtyvàngànhhoạtđộngtrongmốiliênquanvớinónhưthếnào.Vídụ, nếu thị trường tăngđiểm,ngànhviễn thông cũng tăng tươngứng, caohơnhaygiảmđiểm?Mộtsốcôngtycóxuhướngtăngnhanhhơnthịtrườngvàmộtsốcôngtyhoạtđộngkémtrongthờiđiểmthuậnlợinhưnglại tăngtrưởngkhinềnkinhtếsuygiảm,nhưngànhthuhồinợ.Tiênđoánđượccácmôhìnhtừdữliệunàychochúngtamộtkháiniệmkhárõràngvềnhậnthứcrủirocủamọingười.

Quaconđườngvòngđó,tôithấymìnhđangphảimặtđốimặtvớibeta.Betalàcách thuậntiệnđểmôtảrủi rocủamộtcổphiếu.Betabằngmộthàmýrằngcổphiếuđóđangbámsátthịtrường.Nếuthịtrườngtăng8%,cổphiếunàycũngtăng8%.Cổphiếucóhệsốbetacaobiếnđộngnhiềuhơnsovới

chuyểnđộngcủa thị trường.Vídụ thị trườngtăng10%,cổphiếucóhệsốbetabằng1,5sẽtăng15%.Nếuthịtrườnggiảm10%,cổphiếunàysẽgiảm15%.Mộtcổphiếucóhệsốbetathấpítbiếnđổihơnsovớithịtrường.Nếuthịtrườngtăng10%,cổphiếucóbetabằng0,5chỉtăng5%.Nếuthịtrườnggiảm10%,cổphiếunàychỉgiảm5%.Nóítrủirohơn,vàdođócũngđemlạiíttiềnhơn.Tínhtoánhệsốchiếtkhấucủamộtcôngtytrởthànhquátrìnhsửdụngdữliệucủaquákhứđểtìmrahệsốbetacủacôngtynếunókhôngphảilàcôngtyđượcniêmyết,bạncóthểlấydữliệutừcáccôngtytươngtựrồinhânvớirủirođầutưtrongthịtrườngchứngkhoánnóichung.Sauđó,bạncộngrủirođốivớicổđôngvàrủirođốivớichủnợđểcóđượchệsốchiếtkhấu.

Ngaykhikhámphárahệsốbeta,mọingườibắtđầubàntánvềnótrongmọingữcảnh.Ngườitaxếpbảnthânmìnhởmứcbetacaohaythấp,ngườichấpnhậnrủirohayngườinétránhrủiro.Vớimộtmónănlạ,chưabiếtrõ,họcóthểnói“móncánàycóhệsốbetacao”.HoặcnếuhọnhìnthấyaiđóláixeToyotacũ,tầmthường,nhưtôichẳnghạn,họsẽnóirằngđólàchiếcôtôcóhệsốbetathấp.Rủirothấpvàlợinhuậncũngthấp.Ngaykhilớptôibắtđầutìmviệc,cáccôngviệccũngđượcxếploạibetathấp(tưvấn)haybetacao(xâydựngdoanhnghiệpriêng).

Cácnhàđầutưvĩđạinhấtthếgiớicoithườngbiệnphápnhỏtiệnlợiđểxácđịnhrủirovàlợiíchnày.WarrenBuffettchẳnghạn,làngườiphảnđốihệsốbeta.Lýlẽcủaônglà:hãytưởngtượngmộtcôngtyhoànhảo,códoanhthucao, chi phí thấpvà lợi thế cạnh tranhbềnvững.Bội số lợi nhuậncủa cổphiếucủanóluôncaohơncáccôngtytươngđương.Rồimộtngày,ngườitapháthiệnvịCEOđãdùngtiềncủacôngtyđểchơibờitráctáng.VịCEObịbẽmặt,còncôngtytrởthànhtròcườichocảnước.Giácổphiếucủacôngtytụtdốc trên thị trường.Chỉvì lýdochẳng liênquangìđếnhoạtđộngcủacông ty,bỗngnhiêngiácổphiếucủanógiốngnhưmộtcổphiếucóhệsố

betacaokhôngổnđịnhvànhiềurủiro.NhưngđốivớicácnhàđầutưgiátrịnhưBuffett,khoảnđầutưvàocôngtynàylạitrởnênítrủirohơnnhiều.Bâygiờgiácổphiếucủanórẻhơnvàrấtcókhảnăngphụchồitrởlạidokháchhàngvẫnđánhgiácaonó,nhàđầutưsẽkiếmđượckhoảntiềnlãi lớnhơnvớimứcrủi rohầunhưkhôngkhácgìsovới trướckhixảyravụxì-căng-đan.Yếutốthenchốtlàluôntậptrungvàogiáchứngkhoántrongmốitươngquanvớicácluồngtiềnmặttươnglaimànótạora.Giáđóđãthayđổinhưthếnàotrongquákhứ,trongcácđiềukiệntuyệtđốivàtươngđối,gầnnhưkhôngliênquan.Tậptrungvàohệsốbetalàmộtcáchgầnnhưchắcchắnđểchốibỏhệsốalpha,thướcđothậtsựcủasựlớnmạnh.

Alphalà“concávoitrắng”củacộngđồngđầutưquýgiá,đượcthèmmuốnvàtìmkiếmđiêncuồngnhưnghiếmkhicóđược.Nóphảnánhmứcđộbạnbácbỏcácthướcđotiêuchuẩnvềrủiro/lợiích.Đểhiểuvềalpha,hãytưởngtượngtìnhhuốngbạnchấpnhậnbịngườikhácdẫmlênchânđểđượcnhậnmộtquảtáo.Mọingườitrongthịtrườngđềubiếtnếuchấpnhậnbịgiẫmlênchân,thìsẽcóquảtáo,vàhọcóthểquyếtđịnhcóchấpnhậnrủirođóhaykhông.Hãytưởngtượngaiđóchấpnhậnrủironàynhưnglạinhậnđượcmộtquảtáovàmộttờ5đô-la.Tờ5đô-lađólàalphavàlàthướcđonhàđầutưgiỏinhất.

Nếumộtnhàđầutưxemxét10côngtyôtô,tấtcảđềucómứctiềnlãitrongquákhứlà6%vàchọnđượcmộtcôngtycómứctiềnlãilà15%vớimứcđộrủirotươngđươngcáccôngtykiathì9%vượttrộiđólàalphacủaanhta.Nếucóthểtìmđượcmộttàisảnkhácthườngthaythếchẳnghạnmộtgiaodịchkỳhạnvềnhômhaymộthãngphimtàiliệucómứcrủirotươngđươngcủacáchãngôtônhưngtiềnlãilà20%thìcòntốthơnnữa.Nhưbeta,alphacũngthườngxuấthiệntrongcáccuộctròchuyệntạiHBS.“AlphacủaMattlà kỹ năng định lượng giỏi”.Bạn có thể đạt được alpha bằng nhiều cách,nhưngcóhaicáchcơbản:chọnkhoảnđầutưđúngvàchọnphốihợpđầutư

đúng,nghĩa làmột tậphợpcáckhoảnđầutư,đemlại lợinhuậnnhiềuhơntrongkhirủirothấphơnbấtkỳmộtkhoảnđầutưriênglẻnào.Cácnhàđầutưthậtsựkhôngnóivềtiềnlãimàluônnóivềtiềnlãiđiềuchỉnhtheorủiro.Đólàmộttrongnhữngbàihọcquantrọngnhấtmàtôihọcđượctừmôntàichính.

BenjaminGraham,ngườiđiđầutrongchiếnlượcđầutưtheogiátrị,đãnóivềrủirotheocáchkhác.Ôngthíchnhữngcôngtycó“biênantoàn”,cóthểlàmộtíttiềnmặttrongngânhàng,haymộtkhoảnnợcóthểkiểmsoát.Cómộtsảnphẩmphùhợpvớinhucầuvàsởthíchcủakháchhàngcũnglàmộtdấuhiệu tốt.Về cơbản, xemxétmột công ty cũngnhưxemxétmột conngười. Họ làm việc chăm chỉ không? Họ trung thực không? Đáng yêukhông?Sángtạokhông?Cónănglựckinhdoanhkhông?Thườngvungtayquátránkhông?Họcóbịthếchấpnhiềukhông?Nếungàymaihọmấtviệc,điềugìsẽxảyra?Họcónhanhchóngtìmđượccôngviệckháckhông?

Dườngnhưmọimônhọcliênquanđếnviệcsửdụngconsốđềucómộtđiểmchung, “đây làmột nghệ thuật chứ không phải khoa học”. Dù có đổ baonhiêumồ hôi và công sức, định giá công ty vẫn là một vấn đề nan giải.Nhữngnhânviênngânhàngtronglớpnóirằnghọthườngxuyênphảilênkếhoạchchocáccôngtyvớinhữngbảngtínhgiátrịchitiết,dùbiếtrằngchúngchẳngcógiátrịgì.Chúngkhoáccáivẻthôngminhvàchuyênnghiệpnhưnglạichẳngcóýnghĩagì.Nhữngtàiliệukinhdoanhnàyđượcphântíchbằngnhữngmánhkhóeđịnhgiásảnxuấthàngloạtcổlỗ,cốtđểkháchhàngtưởngngân hàng đang thực hiện nghiệp vụ củamình. Chi phí vốn trong nhữngtrườnghợpnàythườnglà10%,cóthểđiềuchỉnhlênxuốngnếucần.Trongnhiều trườnghợp,nhàquản lýchỉcần lấymột tài liệuđượcsoạnchomộthãngnàyrồiđiềuchỉnhchútítđểápdụngchohãngkhác.Đókhôngphảilàmộtnghệthuật,màđốivớitôi,đóchỉlàsựdốitrátrơtrẽn.

Tôi hỏiAnnett vềđiềunày.Tôi khâmphục cô từkhi côgiậndữxenvàocuộctranhluậnvềvấnđềđivệsinhtronggiờhọc.CôsinhtrưởngởChicagovàlàmviệc5nămchomộtngânhàngđầutưlớnởphốWalltrướckhiđếnHBS.Tronglớp,côcũngđượcnhiềungườibiếtđến.CôthamgiacộngđồngngườiMỹgốcPhi trongtrườngvàkhuyếnkhíchnhữngngườiMỹgốcPhikhácđăngkývàotrường.Khicònlàsinhviên,côtừnglàmộtvậnđộngviênkhôngchuyêntàinăngvàdiễnviênmúatrướckhilàmởngânhàng.Côthừanhậncuộcđờicôtừtrướcđếnnay,từtrườngđạihọcđếnphốWallrồiđếnHBS là theo gương của những người phụ nữ gốc Phi mà cô khâm phụcnhưngcảmthấysắpđếnlúcphảitìmconđườngriêngcủamình.Côluôncoitrọnglẽphải.“Anhkhôngnênbựcmìnhvìnhữngđánhgiákhôngđúngkiểunày”,cônóivớitôisaumộtbuổihọccủathầyRuback.“Họkhôngđòihỏiphảituyệtđốiđúng.Họlànhữngcôngcụđàmphán.Nếuanhđãđếnngânhànganhsẽthấy,tấtcảnhữngkỹthuậtvàmôhìnhnàychỉđểphụcvụchonhu cầu chính trị của cácnhàquản lý ngânhàngvàkháchhàng.Nếu cácnhânviênngânhàngnêuramộtgiátrịvàkháchhàngmuốnđiềuchỉnhcaolênhoặcthấpxuống,ngânhàngsẽtrởlạimôhìnhcủahọ,điềuchỉnhnóđểđạtđượcmứckháchhàngmongmuốn.Môhìnhcàngphứctạpbaonhiêuthìcàngsửdụngnhiềumánhkhóebấynhiêu.Khôngbaogiờđượcphépnhầmlẫnvớinhữngcáihọlàmchonghiêncứukhoahọckháchquan.Tấtcảnhữngdữkiệnđềulàgiảđịnh,vàaicũngcóthểthảoluậnvềchúng,bấtkểhọcóhiểubiếtvềtàichínhhaykhông.Điềuquantrọnglàhiểuđượcvấnđềđangđượcđềcập”.

Côngcụcầnthiếtduynhấttrongtìnhtrạnghỗnloạntàichínhkhôngphảilàmột cáimáy tínhhaycáccông thức‒những thứkhôngcókhảnănghiểuđược sựphức tạpcủa rủi ro‒mà là sựphánđoán truyền thống, cộngvớikinhnghiệm.Tómlại,kinhnghiệmlà thướcđoduynhấtđáng tincậycủaquákhứ.Tấtcảnhữngthứcònlạichỉlàsảnphẩmcủanhữngbộócnhànrỗi.Ngaykhirútrakếtluậnnày,tôi thấythờigianvậtlộnđểxâydựngnhững

môhìnhtàichínhđơngiảnnhấtkhôngquávôích.Chúnggiúptôihiểucácbộphậnphùhợpvớinhaunhưthếnào.Tôibắtđầunhìnlạicáccấutrúc,cácchitiếtcủamôntàichính,màtrướcđâytôicoichúngchỉlàhìnhthức.TôinhớlạithầyMihirDesaiđãnóitrongChươngtrìnhdựbị:nếukhôngthểgiảithíchcáckháiniệmtàichínhchomẹmình,thìchínhchúngtachưahiểunóthấuđáo.

***

Mônkếtoántrảiquagiaiđoạnchuyểntiếptừcácconsốsanglýthuyết.Mặcdùtôiđãcóthểnghiềnngẫmcácconsốdễdànghơn,nhưngtôingạcnhiênkhithấynhữngngườikhácvượtxamìnhtrongvấnđềnày.

Trongcácbuổihọcnhóm,Alananủitôi:“Cácnhàtưvấnphảichơinhữngtròchơiconsốtrongthờigiandài.Họđiđếnnhữngkếtluậnlớntừnhữngconsốnhỏ.Bạnbiếtđấy,họlấydoanhthuthuốcaspirrincủamộtcửahàngvàsốngườimua thuốcởcửahàngđó, rồiquyconsốđó thành tỷ lệphầntrămcủadânsốtrongvùng,sauđó,áptỷlệthuđượclêndânsốtoànnướcMỹ.Bâygiờhọ tính tổngdoanh thucủacửahàngđóvàcóước tínhđượckhá chính xác về doanh thu aspirin trên toàn quốc.Nó giống nhưmột kỹxảo,banđầucóvẻghêgớmnhưngrồisẽquenngay”.

Trongmôn quản lý và báo cáo tài chính, chúng tôi cùng nghiên cứu tìnhhuốngmộtcôngtysảnxuấtcácsảnphẩmykhoa.Côngtynàybánsảnphẩmthôngquaquảngcáo trên truyềnhình, nhiệmvụcủa chúng tôi làkết luậnquảngcáocủahọlàtàisảnhaychiphí.Đâykhôngphảilàkiểuquảngcáotruyềnthốngmàlàquảngcáohướngtớikháchhàng,loạiquảngcáokéodàitrênchươngtrìnhtiviđêmkhuyavàcòncungcấpcảsốđiệnthoạimiễnphíđểđặtmuahàng.Trongmỗichương trìnhquảngcáocómộtsốđiện thoạikhácnhau,nhờđó,côngtybiếtđượcchínhxácmỗiquảngcáođemlạibao

nhiêu doanh thu, khác hẳn với chương trình quảng cáo phổ thôngmàbạnkhôngthểbiếtđượcđốitượngnàosẽxemvàcóhưởngứngchosảnphẩmcủabạnbánhaykhông.Trongtrườnghợpthứhai, lợinhuậntừquảngcáokhông rõ ràng, vì vậy, bạn coi nó là chi phí. Trong trường hợp thứ nhất,doanhthutừquảngcáocóthểxácđịnhchínhxác,vìvậy,bạncóthểcoinólàtàisảnvàkhấuhaochiphítheothờigian.

Điều này dẫn đếnmột cuộc thảo luận về bản chất của tài sản. Chúng tôiquyếtđịnhchọnđólàmộtnguồnlựctàichính,tạoralợinhuậntiềnmặtđángtincậyvàcóthểđolườngđược.Vậychiphílàgì?Nógiốngnhưbạnnémtiềnravớihyvọngsẽthulạiđược.Mọithứmàkếtoángọilàtàisảnđềucómộtmứcđộkhôngchắcchắn.Ngaycảcácnhàmáyhóachấtcũngcóthểđổsập,cáchóachấtcóthểbịcấmsửdụng.Mộttàisảncàngbấpbênhthìcàngcónguycơtrởthànhchiphí.Ngườisánglậpngànhkếtoánhiệnđại,LucaPacioli‒mộtthầytuởVenicethếkỷthứXV,làngườiđầutiênmôtảnhững“trò ảo thuật” của kế toán đã giúp tôi thấymôn kế toán ấn tượng hơn tôitưởng.Cónhữngbảnbáocáobámchặtvàomọitiêuchuẩnkếtoánmàđôikhinhữngtiêuchuẩnnàycũngchẳngcóýnghĩagì.Cónhữngbảnbáocáophávỡmọiquy tắcvàdườngnhưphảnánh thực tếcủacông ty.Đó là sựkhácbiệtgiữatấmảnhchụptrongstudio,khôngthểhiệnđượctínhcáchcủangườimẫuvớibứcchândungsơndầuthômộcpháchọamộtngườichỉbằngvàinétbút.NhưthầyEddiethườngnhấnmạnh,điềuchúngtôiđitìmlàsựthậtkinhtế,vàkếtoángiúpchúngtôitìmranónếuđượclưugiữvàthểhiệnhợplý,nhưngbảnthânnókhôngphảilàsựthật.

Trong một bài thuyết giáo, vị linh mục nói rằng chỉ cần xem bản kê tàikhoảnvà thẻ tíndụngcủamộtngười, tacó thểnóiđượchầuhếtnhữnggìcầnbiếtvềngườiđó.Họưutiêntiêutiềnchocáigìsẽchobiếthọưutiênđiềugìtrongcuộcsống.Mộtcôngtycũngnhưvậy.Bạnnhìnquanhữngconsốđểthấyđượcnhữngđặcđiểmrấtngườinhưtínhcách,khảnăngphụchồi,

khảnăngsángtạo.Sauđó,bạncóthểkếtluận:“rấtcóthể...phásản,sinhlãiổnđịnh,khiếntôitrởthànhmộttỷphú”.

Trongmộttìnhhuống,chúngtôitìmhiểuchiếnlượcbáocáotàichínhcủaMicrosoft.CácnhàđầutưkhônghiểuvìsaoMicrosoftlạigiữnhiềutiềnmặttrongsổsáchkếtoán.Họcóxuhướngthíchnhìnthấytiềnmặtđượcđầutưđểnângcấpdoanhnghiệphoặctrảlạihọdướidạngcổtức.Cácnhânviênkếtoán,chuyêngiatàichínhvàcácnhàhoạchđịnhchiếnlượccôngtycónhiềucách lý giải. Kinh doanh phầnmềm là ngành có sự cạnh tranh khốc liệt.Microsoftcầntiềnmặtđểvượtquanhữngthờikỳđentối.NgườikhácchorằngđólàmánhkhóeđiểnhìnhcủaMicrosoft.Họliêntụctạoranhữngthờikỳảmđạmthoángquađểcáccổđôngvàngườichovaykhôngcònkỳvọngvàotiềnlãi,đểrồiquýnàysangquýkhác,họcóthểđánhbạimọidựđoáncủa giới tài chính và giữ cho cổ phiếu luôn tăng giá ổn định.NhưngBillGatesđãđưaralýdohoàntoànkháctrongcuộchộithảotạitrườngĐạihọcWashingtoncùngvớiWarrenBuffett:“Điềukhiến tôi sợhãi làkhi tôibắtđầu thuêcácbạnvàhọ trôngchờ tôi trả lương.Trongkhichúng tôi lạicónhững khách hàng có thể bị phá sản. Vì vậy, tôi nhanh chóng áp dụngphươngphápthậntrọngkhácthườngnàyvìtôimuốncóđủtiềnđểtrảlươngmộtnămchonhânviênchodùsauđókhôngthểthanhtoánkhoảnnàonữa.Tôiluônthànhthậtvềđiềunày”.

NhiềungườichorằngBillGateslàngườixảoquyệt.Nhưngkhiôngnóichỉmuốncóđủtiềnđểtrảchocácbạnthìtôitinông.Hãytưởngtượngkhikhởinghiệp,bạnthuyếtphụcbạnbètừbỏcôngviệcđểvềlàmviệcchobạn,rồisauđókhôngthểtrảlươngchohọ.Đólàmộtsựphảnbội.Sốtiềnmặttrêntờquyết toán củaMicrosoft khôngphải làmộtmánhkhóequảng cáo.NóphảnánhtrựctiếptrạngtháitâmlýcủaBillGateskhikhởinghiệp.Dùbấtkỳđiềugìxảyra,nếucôngtyphầnmềmnhỏbécủaôngcómộtcơhội,ôngkhôngthểđểcácbạnmìnhthấtvọng.Cònnếucôngtyhoạtđộnghiệuquả,

vìsaophảidừnglạikhicôngtyđangpháttriểntớigiátrịhàngtỷđô-la?Vìsaocôngtykhôngcòngiátrịkhibiếtdùxảyravấnđềgì,ôngtacũngcóthểtrảlươngchotấtcảnhữngngườiphụthuộcmìnhvềsinhkế?Tôibắtđầutựhỏi,cólẽcáchãngkếtoáncũngnênthuêthêmcácnhàphântíchtâmlý.Kếtoánviênlàmviệctrêncácconsố,nhàtâmlýgiảicácconsốnàynhưnhữngchỉsốchothấycáchứngxửcủangườibìnhthường.

Mộthôm,thầyEddiemangtớimộtbàibáođăngchuyệnmộtCFOcủamộthãnghàngkhông lýgiảivìsaoông takêkhaimáybay theomộtcáchđặcbiệt,ôngtanói:“Tôilàmđúngnhưcácquyđịnh”.ThầyEddiequăngtờbáolênbànvớivẻkinhtởm.“Nếutôimànghethấybấtcứaitrongcácanhnóimộtđiềunguxuẩntươngtự, tôisẽđếntậnnhàvàcốcvàođầungườiđó”.Quyđịnhchỉlàsảnphẩmphụvớvẩncủasựthayđổicôngnghệ,côngtyvàsựđấuđálẫnnhauđểgiànhlợithếcủacácluậtsư,nhữngngườivậnđộnghànhlangvàcácchínhkhách.Cácquyđịnhđócókhihợplý,cókhikhông.Chỉ có sự thậtkinh tế làbấtbiến.Nếucôngviệckế toánkhôngphảnánhđượcnhữnggìđangthậtsựxảyramàchỉlàmộttròchơithìnóchẳngcònýnghĩagìvàcóthểcòngâynguyhiểm.

Thậtchánnảnkhikhámphá ramứcđộcáccông tykhai thácnhững“góckhuất”củacôngviệckếtoán.Vídụ,“tròchơithunhập”.NgườitachorằngphốWallưathíchnhữngcôngtypháttriểnsuônsẻ,khônggặpvấnđềgì.Đểđạtđượcđiềuđó,CFOphải sửdụngmọimánhkhóe,một tay trìhoãn lỗ,mộttayghisổnhữngkhoảnthunhậpkhôngcóthật,dồnchiphímộtnămđểgiấu giếm lợi nhuận từ hoàn thuế năm sau.Những hành vi đó tạo ramộtđườngtăngtrưởngđềuđặn,nhưngmụcđíchthậtsự làgì,ngoàikhíacạnhhình thức? Các nhà đầu tư không thể chấp nhận một công ty hoạt độngkhôngđềuhaysao?Sựsuônsẻcógìtuyệtvời?Khônglẽngườitakhônghềnghingờđểthấyrằngtấtcảsựhoànhảongănnắpđónằmgiữavôsốhỗnđộncủakinhdoanhhaysao?Đốivớitôi,mộtcôngtycóđườngdoanhthu

liên tụcđi lêncũngđángngờnhưviệcbảomộtngườikhôngbaogiờnhíumàyhaychớpmắt.

Từsổsáchkếtoáncôngtycôngkhaivớibênngoài,chúngtôichuyểnsangkếtoánnộibộcôngtydùngđểtheodõitìnhhìnhkinhdoanh.Kếtoánnộibộgiốngphòngđiềuđộcủamộthãngvậntảibiển.Mộtbứctườngtreođầyđiệnthoạivàđồnghồđochobiếtbạnđangđivớivậntốcbaonhiêuvàcònbaonhiêuxăng.Mỗingàylạicónhữngbiểuđồkhácnhau,chobiếthànhkháchđã dùng bao nhiêu sa-lát tôm hùm, tiêu bao nhiêu tiền trong sòng bạc vàtrung tâm thẩmmỹ,dànhbaonhiêu thờigianngồi trongphòng riêngxemphimthayvìđimuasắm.Cólẽbạncũngmuốnbiếtđộingũnhânviênlàmviệccóchămchỉkhông,đầubếpchếbiếnmónăncónhanhkhông,cáctiếpviênphụcvụcóduyêndángkhông…Mộtphòngtậpthểdụctrangbịđầyđủliệucócầnthiếtkhôngkhitấtcảnhữnggìhànhkháchmuốnlàănuống?Cólẽbạnsẽbiếnphòngtậpthểdụcthànhmộtnhàhàng.Aichitiêunhiềuhơn,nhữngngườitrẻhaynhữngngườivềhưu?Cóaiđanggianlậnvớimáyđếmtiền? Con tàu, cũng như doanh nghiệp, là một tổ chức lớn mà bạn phảithườngxuyêntheodõivàhyvọngcảitiến.

Ởmứcđộnàođó,chiphítheodõimọiđiềunhỏnhặtvượtquálợinhuậnmàcảitiếnmanglại.Cốgắngtìmramứcđộđólàviệckhóchịunhưngđánggiá.Chúng tôi nghiên cứu tình huống một cửa hàng tạp hóa nhỏ. Chad tạmngừngtheodõidanhmụcđầutưcủamìnhvàtómgọntháchthứcbằngmộtcâuhỏisắcsảo:“Cầnbaonhiêuthờigianđểmộtdoanhnghiệpbìnhthườngthểhiệnđượcmìnhtrêncácthướcđotàichính?”

RobertKaplan,giáosưmônkếtoánởHBS,đãquansátrấtnhiềukhíacạnhtrongmộtdoanhnghiệpvàđưaramộtthẻđiểmcânbằngmàhàngtrămcôngtylớnnhỏđãsửdụng.Nókếthợpgiữacácphươngpháptàichínhvớiphảnhồicủakháchhàng,đánhgiávềcáchứngxửcủagiớiquảnlývànhânviên,

cơhộiđểhọctậpvàpháttriển.Nếulàmđúng,mộtthẻđiểmcânbằngsẽchobạnthấycâuchuyệnvềdoanhnghiệp,baogồmtấtcảcácchitiếtcóýnghĩa.Nósẽchobạnbiếtnhữnggìmàmộtnhàquản lý tốt,đáng tincậynóivớibạn.Nếusửdụngkhôngđúng,nógâylãngphítiềncủavàtạoranhữngsốliệuvôích.

***

Trongmộtvàibuổihọc,tìnhhuốngđangthảoluậnđểlạiấntượngkhóphaitrong tâm trí mọi người. MegWhitman, CEO của eBay, được thảo luậntrongmônlãnhđạo,làmộttìnhhuốngnhưvậy.CôlàmchotậpđoànProcter&Gamble, rồi đếnHBS,đếnBain, trở thànhnhà tưvấnchoDisney,đếnStrideRite,FTD,vànăm1998thìlàmviệcchomộtcôngtyđấugiátrựctuyến. Ở đó, cô trở thành tỷ phú và nổi danh trong thế giới kinh doanh.ChúngtôiđượcxemphimvềbàidiễnthuyếtcủaWhitmantạiHBSngaysaukhinổbongbóngdotcomnăm2001.Cônóivềtầmquantrọngcủaviệctuânthủcácnguyêntắcquảnlýcổđiểnngaycảtrongnhữngdoanhnghiệpmới.Cônói, tiền lãi từ tàisảnvàkhoảnđầu tưsẽkhôngbaogiờmấtgiá.Phântích cơbản cácyếu tốnhưchiphí, kháchhàngvàđối thủ cạnh tranhvẫngiúpmanglạithànhquảxứngđáng.Kinhnghiệmtạonêntrựcgiác,vàđólàthứvôgiá.Disney làmộtcông ty lớnđángđể làmnhưngchỉđếnkhi làmviệcchomộtcôngtyyếukémcômớihiểuđượcđầyđủgiá trịcủanó.Takhôngnênxemthườngvănhóavàsứmệnh,chínhcảmgiácđangphụcvụmộtsứmệnhnàođóđãtạođộnglựcchonhânviên.

Nhưngkhicôđưaranhữnglờikhuyênvềnghềnghiệp,tôithấymọingườitrongphòngđềuvểnhtai,chờđợiđượcnghe“mộtbímật”.“Bạnsẽkhôngbaogiờlàmtốtđượcnhưbạnnghĩnhưngcólẽcũngkhôngbaogiờtồinhưbạnnghĩ”,côkhẳngđịnhtrướckhinóikỹhơnvềchíntriết lýcánhâncủamình.Thứnhất,hãylàmđiềubạnthích,vìnếukhôngthích,bạnkhôngthể

làmtốt.Thứhai,bấtkỳđiềugìbạnđanglàmcũngphảinhằmđạtđượckếtquảcụthể.Thứba,hệthốnghóanhữngđiềuhọcđược.Thứtư,kiênnhẫnvàgắnbóvớinhữngngườitốt,nhữngviệctốt.Thứnăm,xâydựngmộttậpthểvàchiasẻsựtincậy.Thứsáu,hàihướcđểlàmviệc.Thứbảy,hỏinhữnggìbạnkhôngbiếthoặckhônghiểu.Thứtám,đừngcoibảnthânquáquantrọng.Thứchínlàđừngbaogiờđánhmấttínhchínhtrực.

Côchobiếtđãtừbỏthóiquencốgắngtrởnênhoànhảotrongmọimặtcuộcsống‒làmmộtngườivợ,ngườimẹ,bàchủnhàvàCEOhoànhảo.Sẽkhôngcósựcânbằng,khôngcònsựsángsuốtmàchỉlàmộtloạtlựachọncánhânvềnhữnggìcólợichocô.Hàngngày,hàngtuần,từnggiâyphút,côluôntựhỏiđâulàcáiquantrọngnhấtvàothờikhắcđó.“Hãyghinhớđiềunày.Đóchínhlàđiềutôichưalàmtốt.Bạnkhôngnênnhìnlạivàướcgiánhưmìnhlàmviệc chăm chỉ hơn...Rốt cuộc, gia đình và bạn bèmới là quan trọngnhất.Hãynhớđiềuđókhinghĩđếnnhữnggìsắplàm”.Khinghecônói,tôimuốnbiếtliệucôấycóthậtsựhốitiếcvềlựachọncủamình.Liệucôcótừbỏbấtkỳthànhcôngnàotrongkinhdoanhđểcóđượcnhữnggìđãmấttrongcuộcsốngcánhân?Tôi tưởngtượngcôsẽ trả lời:“Bạnbiếtđấy, tiềnbạc,nhữnglờikhenngợi,thànhthậtmànói,tôicóthểsốngkhôngcầnnhữngthứđónếu tôiquaylạiđượcnhữngthángnămxưa.Tôiđãdànhthờigianchocôngviệcnhiềuhơnchogiađìnhvàbạnbè.Nếutôicóthểtừbỏtàisảnđểđượcquayngược thờigian”.Rồisauđó thìsao?Hầuhếtmọingười trongphòngđangsuyngẫmvềmộttươnglaivới90giờlàmviệcmộttuần,đánhđổicuộcsốngcánhânđể lấy sựnghiệp thànhcông.LiệuWhitmancó thểlàmgìhơnđểthayđổisuynghĩcủahọ?

***

TrướcngàybầucửtổngthốngMỹnăm2004,tôinóichuyệnvớimộtbạngáitronglớp,ngườimàtôinghĩrằngsẽquantâmđếnkếtquảbầucửvìcôđã

giành được một tấm bằng khoa học chính trị và từng làm việc cho mộtThượngnghịsĩtrướckhilàmbốnnămchomộtngânhàngđầutư.Liệucôcótheodõikếtquảkhông?“Không”,côtrảlờidứtkhoát.“Tôikhôngcònquantâmđến chính trị và bầu cử nữa. Tôi không thể thay đổi chúng và chúngcũngkhôngtácđộngtrựctiếptớitôi.Vìvậy,khôngnênmấtthờigianvàođó”.Mộtcuộc thămdòýkiến trên tờbáosinhviênchobiết, trongsốcácsinhviênMỹhọctạiHBS,8,3%môtảbảnthânlà“thờơvớichínhtrị”(đâylà tỷ lệ lớnđốivớimột trườngcaohọcchú trọngvàokhảnăng lãnhđạo),49,4%làđảngviênĐảngDânchủ(trongđó15,4%làđảngviênhănghái,34,0%ônhòa),34,8%làđảngviênĐảngCộnghòa(trongđó9,5%hănghái,25,3%ônhòa)và7,5%cóýkiếnkhác.Mộttuầnsaucuộcbầucử,tờHarbus,đăngtinvềkếtquảbầucử:“CựusinhviênHBSđãthắngthếtrongcuộcbầucửthứhaiđầygaycấn.Đầuthángnày,GeorgeW.Bush,cựusinhviênnổitiếngnhấtHBS(khóa1975)đãcóthêmmộtchiếnthắngtrướcđốithủĐảngDânchủJohnE.Kerry”.

***

Phầnđầucủamônquảnlýcôngnghệvàhoạtđộngchỉ toàn liênquanđếncácconsố.Chúngtôihọccáchtínhthờigiancủachutrìnhvàđịnhmứcnăngsuấtcủanhữngquytrìnhsảnxuấtphứctạp,nghiêncứulợiíchcủaxưởnggiacôngsovớicácdâychuyềnlắpráp.ChúngtôinghiêncứutìnhhuốngcủatậpđoànNationalCranbery, tính toán tốc độ đưa quả việt quất đến nhàmáy,phânloại,rửasạchvàđónggói.Saunhữngkỳthigiữakỳ,chúngtôicómộtbuổihọcvềphươngthứcsảnxuấtToyota.Banđầu,Toyotađặtmụctiêugiaomột loạtô tô theocáchhiệuquảnhất.Phương thức sảnxuấtToyotađượcthiếtkếđểkhôngcóbấtkỳsựlãngphínào,từsảnxuấtthừa,nhầmlẫncủanhânviênđếndựtrữquánhiềuphụtùng.MộtkhíacạnhcủanólàJust-In-Time (SảnxuấtĐúnglúc),đólàphươngphápsảnxuấtđúngcáisảnphẩmcầnvàothờiđiểmcầnthiết.Mộtphươngphápkháclàjidoka,phươngtiệnđể

làmsángtỏngaylậptứcbấtkỳvấnđềnàovàngừngsảnxuấtđểgiảiquyết.Bất kỳ cái gì chệchkhỏi quy trình sảnxuất đúng, kể cả lỗi củamột côngnhân,đềuđượccoilàlãngphí.

Đểthựchiệnjidoka,Toyotaphảigiúpnhânviênkhôngcảmthấyáynáyvìđã dừng quy trình sản xuất. Phía trênmỗi trạm dọc theo dây chuyền sảnxuất,ngườitađặtmộtnútchuông,gọilàandon.Ngườitakhuyếnkhíchcôngnhânkéochuôngbấtcứkhinàopháthiệncóvấnđề.Đènlóesángvàtiếngchuôngầmĩbáohiệuchongườitrưởngnhómchạytới.Saukhixemxétvàphánđoán,ngườinhómtrưởngsẽdẫndắtcảnhómtheoquytrình5Tạisao,mộtphươngtiệnđểtruynguyênnguồngốcvấnđề.Chỉcầnhỏitạisao,bạnsẽbiếtđượcnguyênnhântrựctiếp.Nếuhỏinămcâutạisao,bạnsẽđếnđượcgốcrễvấnđề.Côngtykhuyếnkhíchcôngnhânkhôngcoibấtkỳquytrìnhnào là bất biến và không ngừng tìm cách cải tiến. Điều này được gọi làkaizen,nghĩalàthayđổitheochiềuhướngtốthơn.Đólàsứcmạnhcủaquytrình,côZeynepnói.Toyotathànhcôngbởinóluôncoitrọngmọithứ.Côngtyluôntìmcáchcảitiếncảnhữngchitiếtnhỏnhấttronghoạtđộng,vàmọinhânviênđềuthamgiaquátrìnhnày.Vìnộidungbàihọcgắnliềnthếgiớicủasảnxuấtvàcáccôngxưởng,bàihọcnàytạorahiệuứngtốthơnnhiềusovớibàihọcđếntừkhóahọcvềứngxửtrongtổchức.TôicũngsởhữumộtchiếcToyota10nămnhưngvẫnchạytốt.Kaizenđãpháthuyhiệuquả.

***

NgaytrướclễTạơn,trườngtổchứctiệcchotấtcảcáclớpvàcácgiảngviên.TôiđếnmuộnvàtìmđượcmộtchỗngồicạnhthầyRuback.ChúngtôitránhkhôngnóicácvấnđềtàichínhmànóivềvaitrògiámđốcChươngtrìnhbắtbuộccủa thầy.Thầynói,đãdànhphần lớn thờigiancủamìnhđể traudồikinhnghiệm.Thầyướcgìsinhviênbớtđinỗisợbỏsótvàkhôngcòncảmthấybịépbuộcphải tuân thủquyđịnh.Theothầy,nhữngsinhviêncógia

đìnhcónhiềuthờigianhơnnhữngsinhviêncònđộcthân.Thầylolắngvìmộtvàisinhviêntrẻuốngrượuquánhiều.Thầychobiết,đểsinhviênhiểubàinhanhhơnvànângcaokinhnghiệm,trườngđãbắtđầumộtcuộckhảosát,khoảng50sinhviênđượcchọnvàcứvàituầnhọlạimôtảcuộcsốngcủahọởtrường.Họlàmvậytrongsuốthainămởtrườngvàtiếptụccảkhitốtnghiệpnhưngvớitầnsuấtthưahơn.Chodùđôikhitôithấtvọngvềtrường,tôicũngkhôngthểchêtráchtrườngvìđãcoinhữngbiệnphápvàmụcđíchcủanólàđứngđắn.

***

Trong buổi học môn lãnh đạo, khi chúng tôi đang thảo luận về bài diễnthuyết“Tôicómộtgiấcmơ”củamụcsưMartinLutherKing,đãxảyramộtbấtngờ.SaukhiđọcvàxembăngvideocảnhKingdiễnthuyếttrênnhữngbậc thềm củaĐài tưởng niệmLincoln, thầy Podolny yêu cầu cả lớp bìnhluận.Nóicáigìbâygiờ?Sẽlàxúcphạmnếusửdụngnhữnglờinhậnxétvềchínhtrịnộibộvàkhảnănglãnhđạocôngtyđểnóivềông.Sựimlặngkéodàirấtlâu.Sựcứutrợđếntừmộthướngkhôngngờ,hàngghếphíatrướcbênphải.ĐólàBenny,ngườithừakếmộtgiatàidầumỏlớnởchâuPhi.Bennychưatừngchủđộngphátbiểunếukhôngđượcchỉđịnh.Phầnlớnthờigiantrong lớp, anh thườnggiấumìnhdướivànhmũbóngchàyvàngủ.Nhưngvàothờiđiểmnhạycảmnày,anhđãphávỡimlặng.

“Tôinghĩtrongbàidiễnthuyết,lẽraKingphảiđưarathêmvàiconsốnữa”.Khôngaicóýkiến.

“Ýanhlànhữngconsốnào?”,thầyPodolnyhỏi,cốnhịncười.

“Thầybiếtđấy,mứcđộđaukhổmàngườiMỹgốcPhiđãphảichịuđựng.Sốlượngcácvụhànhhìnhngườidađen.”

“CóainghĩbàidiễnthuyếtcủaKingsẽtốthơnnếuthêmvàonhữngconsốvàbớtđinhữnglờihùngbiệnkhông?”,thầyPodolnyhỏi.TiếngcườiphátratừAnnettởhàngghếcuốivànhanhchónglankhắplớp.

Sauđó,thầyPodolnychochúngtôixemhồsơcủasáusinhviênkhóa1976,viếtchocuộcgặpmặt10nămvà20nămsaungàyratrườngcủahọ.Ngaytrướccuộchọp lớpđược tổchức5nămmột lần,mỗingườiđượcyêucầutườngthuậtnhữnggìxảyratrongcuộcsốngcủahọtừkhirờiHBS.Chúngsẽđược tậphợp thànhmột cuốn sáchvàphát chocác thànhviêncủa lớp.Trong những hồ sơ đó có một người dành hết thời gian cho ngành kinhdoanhnhàhàngđểrồibịcongáithanphiềnvìôngđãlàmviệc42ngàyliêntục; một phụ nữ thì đã ly hôn và hiếm khi gặp cô con gái bị bệnh hiểmnghèo;mộtngườinữathườngđikhắpnơiđểgâydựngdoanhnghiệpvàvẫncònđộcthândotránhxa“cácbàcóquanhệriêngtư”.Trongsốđó,ngườicócuộc sốngmãn nguyện nhất làmột người đến phốWall ngay sau khi tốtnghiệpvàchỉlàmviệcchomộthãng.ÔngcónhàởNewYork,nhànghỉởConnecticut, và một cuộc sống gia đình êm ấm. Ông coi mục tiêu nghềnghiệplà“làmchoquangày”vàđịnhnghĩamộtchỗlàmtốtlà“nơivuichơivàkiếmtiền”.

Đó là tương lai của chúng tôi, pha trộn giữa thành côngvà thất bại, căngthẳngtrongcôngviệcvànỗlựctronggiađình,đấutranhkhôngngừngnghỉgiữahammuốnkiếmtiềnvàđitheotiếnggọitráitim.

ThầyPodolnygiảithíchHBSkhôngbaogiờtiếpđãinồngnhiệtnhữngcựusinh viên chỉ làmnhững công việc bình thường, đạt được hạnh phúc, cânbằngđượcgiữagiađình,côngviệcvàbạnbè.NhữngngườiđượcmờinóichuyệnởBurdentrước900sinhviênphảilàngườiđiềuhànhnhữngcôngtylớnhoặccótàisảnkhổnglồ.Chínhnhữngngườinóivớichúngta“bạnphảiđạtđượcsựcânbằngngaytrongcuộcsốngcủamình”lạithườngthừanhận

chínhhọđãkhônglàmđiềuđó,nhưMegWhitmanchẳnghạn.

MộttrongsốnhữngtínđồMormontronglớp,mộtchàngtraiởđộtuổi30vàcóbacon,đãxúcđộngnóivềáplựcthànhcôngtheokhuônmẫucủaHBS:“Vìsaođếntậngiờnàychúngtamớiđượcđọcvềconngườinày,ngườiđãchấpnhậnmộtcôngviệcởngânhàngvàyêuthíchnó?ChúngtakhôngbaogiờnghethấymộtngườitốtnghiệpHBSnói:“Tôikhôngởđâyvìtiền.Tôisẽmởmộthãngnhỏởquêhương,hàngngàyvềnhàlúc5giờvớicácconvàđi nghỉ bốn tuầnmỗi năm”.Chúng ta thườngvỗvai họvànói “hoanhô”nhưnglạikhôngcoitrọngthànhcôngcủahọnhưthànhcôngcủanhữngkẻcực đoan thái quá như cựuChủ tịch kiêmCEO tập đoànGeneralElectricJackWelch.Sốngcuộcđờibìnhdịvàđạtđượcnhữngmongướccánhânbạnsẽchỉđượcrấtítkhángiảkhâmphục.Đốivớinhiềungười,đặcbiệtcácMBAcủaHarvard,nhữngngườiđãdànhcảđờiphấnđấuchỉđểđượcngườikháctánthưởng,đượcđứngđầu,chiếnthắngtrongmọicuộcchiếnđấu,mọiđiềuhọlàmđềuđượckhenngợithìýkiếncoitrọngsựriêngtưvàthỏamãncá nhân ngang với thành công trong xã hội là điều không thể chấp nhậnđược.

Trong 15 phút cuối buổi học, giảng viên yêu cầu chúng tôi viết ra nhữngđiềutưởngtượngvềcuộcsốngcủamìnhđểđónggópchokỷyếukỷniệm10nămngàyratrường.TôiviếtrằngkhiđótôiđangsốngtrongmộtngôinhàấmcúngởngoạiôNewYork,đanglàmviệctrongvănphòngđặttạivườnnhà.VợtôivẫnlàMargretvàcáccontôiđượclớnlênởmộtnơicókhíhậutronglành.Tôisởhữumộtsốphươngtiệntruyềnthôngđạichúngvàquảnlýmộtnhómnhânviênnhiệt tìnhvàcùngchíhướng.Tôisẽ tự lênkếhoạchlàmviệcchomình,đinghỉkhimìnhthíchvàdođó,yêuthíchcôngviệccủamình.Trongthựctế,khôngcósựphânchiagiữacôngviệcvàcuộcsốngcủatôi.ThầyPodolnyhướngdẫnchúngtôitraođổibàiviếtcủamìnhvớingườibên cạnh, rồi thầy gọimột phụ nữNhật Bản đọc bài viếtmà cô ấy nhận

được.ĐólàbàiviếtcủamộtngườiMỹgốcTrungQuốc,vốnlàmộtnhàtưvấnquảnlýtrướckhiđếnHBS.“Tôivẫnđangtranhđấu.Tôidànhtoànbộthờigianchocôngviệc, thườnglà90giờmột tuần,vàkhôngcó thờigiangặp vợ nữa. Tôi yêu thích công việc, nhưng tôi không thể cân bằng giữacôngviệcvàcuộcsống.Chúngtôicómộtcănnhà tươmtấtvàkiếmđượckhánhiềutiền,nhưngchúngtôimuốncóconvàchưabiếtthuxếpthếnàođểđạt được điều đó.Một trong hai chúng tôi phải hy sinh, nhưng chúng tôichưabiết là ai.Nhữngkỳvọng củamột gia đình nhập cư thật sự là gánhnặngnhưngtôitựhàovềđiềuđó.”

***

Cuốimỗikhóahọc,giảngviêncủakhóasẽcómộtbàiphátbiểungắngọn.ThầyEddieRieldchiếumộtslideviết:“Vìsao tôi làmđiều tôiđang làm?Độngcơkhiếntôidạykhóahọcnàylàsuynghĩ:trongsựnghiệpcủamình,các bạn sẽ có những quyết định tác động đến những nguồn lực có giá trịhàngtỷđô-la,chiphốicuộcsốngcủavôsốngười,vìvậy,tôihyvọngcóthểnângcaochất lượngcácquyếtđịnhđóbằngnhữnggìbạnhọc trongkhóahọcnày”.Ngaylậptức,mộtsinhviênngồihàngghếcuốiphảnđối.“Thầycầnthayđổitừhàngtỷ”,anhtanói.ThầyRieldcóvẻlúngtúng.“Nóphảilàhàngnghìntỷ”.“Anhnóiđúng”,thầyRieldtrảlời.ThầyPodolnythìviếttừkhảnăngcầumay lênbảng.Bạnbắtđầu tìmkiếmmộtđiềunhưng lại tìmthấymộtđiềukhác,thầynói.ThầykểvềbướcngoặtnghềnghiệpđưathầyđếndạylớpAtrongbốnthángquavànóirằngviệcdạychúngtôikhiếnthầycảmthấycóýnghĩavàhàilòng.

ThầySteenburghkểchochúngtôinghecâuchuyệnvềchamình,mộtngườiđànôngbụngphệluônbịđánhgiáthấphơnthựctếtrênsânbóngmềm.Đốithủluôncàingườichặnbóngkhiôngđánhbóng,vàôngđậpmạnhbóngquađầu,rồivừachạyquanhgócgônvừacườithầm.Khithầychuyểnsangdạy

học,khôngaihiểuvìsao thầyquyếtđịnhnhưvậy.Thầynóirằngdạyhọcđemlạichothầyniềmvuikhôngthểtìmthấyởnơinàokhác.

CôZeynepnói côcònquá trẻ,khôngcónhiềuhiểubiếtđể truyềnđạt.Vìvậy,côkểchochúngtôivềmộtgiảngviênHBStênlàJaiJaikumar.ThầylàmộtngườiẤnĐộ,hammê leonúi,chinhphụcHimalaya.Khicòn là sinhviênởẤnĐộ,thầyđãgặpmộttainạnnghiêmtrọng,ngãlộnnhàotừđộcaohàngtrămmétxuốngváchđá,câycối,tuyếtvàbăngởdưới.Thầybịthươngnặngvàlạcmấtnhómleonúi.Saukhiđibộsuốt24giờtrongđauđớntộtcùng, thầynhìn thấymột túp lềunhỏ trong rừng.Một côgái chăncừuđỡthầyvàolều,choănvàbăngbóvếtthương.Sauđó,côcõngthầytrênlưngđisuốtbangàytớingôilànggầnnhất,thầycònmấtthêmhaingàynữacưỡilừađểđitừđóđếnbệnhviệngầnnhất.Saukhiphụchồi,thầytrởlạihọctập,vàsauđóđếnMỹrồiđếnHarvard,tạiđâythầyhọcchuyênngànhchếtạo.Nhưng thầykhôngbaogiờquên côgái chăn cừu, vàkhi cóđủkhảnăng,thầyxâymộttrườnghọcởlàngcủacô, tài trợtiềnlươngchogiáoviênvàcáckhoảntrợcấp.Thầyluônkhuyếnkhíchsinhviêntậnhưởngvàcangợicuộcsống.Thầydạyhọthànhcônglàkếtquảcủavậnmayvànómangtráchnhiệmđến chongườikhác.Thầymấtở tuổi53 trongkhiđang leonúi tạiEcuador.

***

Giữacácbuổihọcvàkỳthicuốicùng,tôiăntrưavớiLuis,mộtchủdoanhnghiệpmang dòngmáu Pháp phaArgentina, là tiền đạo đội bóng đá củaHBS.Anhcũnglàngườilớntuổitronglớpvàcókhảnăngthuhút.Bạncóthểthấyanhtrongtrường,đangtángẫubằngtiếngAnh,tiếngTâyBanNha,tiếngPháphoặctiếngĐứchaydẫnđầumộtnhómsinhviênMỹLatinhđếnquánrượuởBoston.TrướckhiđếnHBS,anhlàmtưvấnởMadridvàsauđóđồngsánglậpmộtcôngtybánhàngtrựctuyến.Anhmởvănphòngởkhắp

châuÂucuối thậpniên1990nhưngbuộcphảiđóngcửachúngkhiphongtràosửdụngInternetđixuốngnăm2001.Tôi thườngtựhỏivìsaoanhtớiHBSkhimàanhđãcóquánhiềukinhnghiệmkinhdoanh.

“Tôiđãtừngkhởinghiệp,nhưngtôithấycầnphảiquaylạinhữngkháiniệmcơbản”,anhnóivớitôibằnggiọngnhanhvàmãnhliệt.

Ngaykhiquyếtđịnhđếntrườngkinhdoanh,anhbiếtđóphảilàmộttrườnghàngđầubởimạnglướiquanhệvôcùngquantrọngđốivớianh.AnhrểcủaanhtừnghọcởHBSvàrấtyêumếnngôitrườngnày.Saumộtcuộcphỏngvấnvới“mộtnhàquảnlýngânhàngđầutưTâyBanNhađiểnhình”,Luistựhàođượcnhậnvàotrường.Khiđếntrường,anhngạcnhiênvìsựđadạngcủanhữngngườiởđâyvàtuổitrẻcủahọ.“Córấtnhiềungườitrẻtuổiởđây,họnhạybénvềphân tíchvàkỹ thuật.Nhưng tôingạcnhiênvìmọingườicóquáítkinhnghiệmthựctế.Điềunàythườngxảyratrongmônlãnhđạo.Mọingười thườngnói,hãysa thảihắn ta.Nhưngnếubạnchưa từngsa thảiai,bạnkhôngthểbiếtcảmgiácvềđiềuđónhưthếnào.Chúngtaphảicómộtkhóahọcriêngvềđềtàithuêvàsathảinhâncông.ChúngtađềuđãlàmtrắcnghiệmMyers-Briggsnhưngchúngtakhôngđượchướngdẫnsửdụngnórasaođểthuêngười.Tôichorằngtrongmônnàycóvàiđiềurấtthựctếđãbịbỏsót.”

Tôicũng tìnhcờgặpVera,mộtphụnữTrungQuốcdi cưđến thung lũngSiliconcùngchồngvàlàmviệcchomộthãngcôngnghệlớn.Bobđãtổchứcmột hệ thống “bạn thân trong lớp”, nhờ đó, chúng tôi có thể giúp đỡ lẫnnhau.Veralà“bạnthân”củatôi.CônóitiếngAnhrấttốtnhưngbằnggiọngTrungQuốcnặng,vàluônphátbiểutronglớp.“Tôighétnhữngthứvềmạnglướivàcácmốiquanhệnàyvàghétnóivớvẩntrướcmặtngườikhác”,cônói. “Chúng ta đang được dạy làm những thứ đó.Đó không phải là điềunhững người TrungQuốc di cư nghĩ về kinh doanh. Chúng tôi nghĩ kinh

doanhlàcóýtưởngtốtvàlàmviệcchămchỉ.”

***

Họckỳ1kếtthúcbằngnhữngbàithiviết5mônđãhọc.Tronglúcthicóthểmởsáchnhưngtôiđãdànhvàingàyxemlạitoànbộghichépcủamìnhtrongtừngmônvàcốgắngtómgọntrongvàitrang,nhờđótôicóthểhọcnhanhhơn.Thầygiáonóirằngnếuchúngtôichămđếnlớpvàchuẩnbịbàiởnhàthìkỳthikhônghềkhó.Thicửchỉđơngiảnlàkiểmtralạinhữngkháiniệmđãhọc.Tấtnhiên,bàithitốtkhôngcónghĩalàbạnsẽgiỏikinhdoanhmàchỉlàbạnhọckinhdoanhgiỏi.

Lớpchúngtôiđượcchiathànhhaiphòngthi.Mộtsốsinhviênđeotaingheđểkhôngbịtiếngồnquấyrầy.Nhữngngườikhácmangđếnhàngđốngkẹovàkẹocaosu.Vàingườiđếnlớpvớibộquầnáothểthao,mắtlờđờnhưthểhọđãhọcsuốtđêm.Tấtcảchúngtôiđềubậtlaptopvàđợithầygiámthịrahiệulệnhbắtđầu.Tôi lo lắngnhấtmôntàichính,nhưngkhimởđềthi tôibỗngcảmthấybìnhtĩnhvàbắtđầusuynghĩcóhệthống.

Mộtôngchủrạpchiếuphimđangquyếtđịnhcónênmuamộtmáychiếukỹthuậtsốmớikhông.Cóđángmuakhông?Tôidựđoáncácluồngtiềntựdovàtínhđượcchiphívốn.Tôiđãtìmthấygiátrịhiệntạicủakhoảnđầutư.Tôiviếtmộtbảnkếhoạchhànhđộngvàcuốicùng,saumộttiếngrưỡi,tôiinbảngtính,bảntườngthuậtvànộpbài,cảmthấyvôcùnghàilòng.Tôicũnglàm tốt cácmônquản lý vàbáo cáo tài chính, quản lý côngnghệvàhoạtđộng,kỹnăng lãnhđạovàphát triển.Saubaonhiêunỗ lựcnhưvậy,cuốicùngtôiđãcóthểsửdụngđượcthứngônngữmớinày.Tuychưalưuloátnhưngítnhấttôicũngcóthểgiaotiếp.Điểmsốcủatôicaohơntôitưởng.

Kếtthúckỳthi,tôinhậnthấymìnhđãhọcđượcnhiềuđiềuvềkinhdoanhvà

vềchínhmình.Thậtlạlàtôikhôngcòngiữthóiquennghềnghiệpnữa.Tôiđãquennghĩmình làmộtphóngviênvàviệc từbỏsuynghĩđókhókhănhơntôitưởng.Tôicũngluôncảmthấylạclõngkhilàmộttrongnhữngngườilớntuổitronglớp.TôilolắngkhimọingườinóirằngHBSchủyếuquantâmđếnmạng lướiquanhệvà tôiđãdành rất ít thờigianđểhòanhậpxãhội.Nhưngrồitôiđãbắtđầuhiểumọingườitronglớp,thôngquacácbữaăntrưahoặckhiuốngcàphê,vàcómốiquanhệphongphúhơn.

Chương8.KIỂMSOÁTRỦIRO

Trong cáckỳnghỉ, sinhviênHBS lênđườngđi du lịchkhắp thếgiới, tớinhững nơi tuyệt đẹp như Trung Quốc, Ấn Độ, Thổ Nhĩ Kỳ hay Brazin,ChicagohayWashington.Ngoàingắmcảnh,họcòngặpCEOcủacáccôngty, các tổng thống và thủ tướng.ỞHBS, bạn không bao giờ cảm thấy xacáchnhữngnhânvậtquyềnlựcnhất thếgiới.Luôncóaiđó tronglớpbiếtthủ tướngẤnĐộ, làm việc cho tổng thốngMexico hay có cha điều hànhdoanhnghiệpxâydựnglớnnhấtchâuMỹLatinh.Nhưngbáocáotừnhữngchuyếnđinhưthếnàythườngtậptrungvàonhữngđiềukhác.ỞẤnĐộ,cónhữnglờiphànnàntứcgiậnvềnhữngsinhviênđeohộpđựngnướcrửatayởthắtlưng.Mỗikhilênxebuýtđicácnơi,họsẽrửatay,tẩyuếbảnthânvàhànhđộngđókhiếncácvịchủnhàtứcgiận.ChuyếnđitớiTrungQuốccósốlượngngườiđăngkývượtmứcvàrốtcuộccóhơn200sinhviênMBAthamgia.BảnmiêutảsauđâyđượcđăngtrêntờbáosinhviênHarbus:

“Ăntômhấprượu,hátkaraokeđếnnửađêm,uốnghếtnhẵnrấtnhiềucốctràxanh, rượuChivasvà cácnhàđầu tưmạohiểm tất cả những cái đó cógìchung?ĐóchỉlàmộtnétnổibậtcủachuyếndulịchTrungQuốcnămnay”.Nhữngkháchdu lịch “đượcđốixửnhưnhữngônghoàng”,đượcđưađến“hộpđêmnóngbỏngnhất”vàgặp“nhữngủyviênquảntrịcấpcaocủacáccông ty“.ỞBắcKinh,họăn tômhấp rượu,đixemcông tácchuẩnbịchoOlympic2008,thămnhàmáycủahãngLenovo,vàđược“cácủyviênquảntrịcủaMotorola,cácnhàkhaithácbấtđộngsảnvàcácngânhàngđầutưđịaphương” săn đón. Cuối cùng, họ đếnHồngKông, “vùng đất của các cửahàngLouisVuittonvàánhđènnê-ôngrựcrỡ”.

Đọcnhữngcâuchuyệnđó,tôicảmnhậnhaiđiều.Thứnhất,chúngtôicóđặcquyền gì mà nhìn thế giới từ vị tríMBA của Harvard. Thương hiệu của

Harvard cònmạnhhơn tôi tưởng tượng.Thứhai, chuyện đómới kỳ quặclàmsao.ĐếnTrungQuốcvàchỉđếncáccâulạcbộ,rượuchè,cửahàngvàcáctrògiảitríthìthậtvônghĩa.Họkhôngdànhthờigianlắngnghenỗikhổcủanhữngngườinôngdânbịmấtđất,nhữngphụnữphảirờikhỏigiađìnhđếnlàmtrongnhữngxưởngmayhaycácnhàhoạtđộngvìquyềnconngườibịlàmphiềnvìdámđưasuynghĩcủamìnhlênInternet.Thayvì trởthànhmộtphầncủaxãhội,tầnglớpthượnglưuMBAdườngnhưđứngngoàithếgiới,vớinhữngtiêuchuẩnriêng.

TôichỉcómộtngoạilệlàđithămthunglũngSiliconvàocuốikỳnghỉGiángsinh.Làmộtphóngviên,tôicảmnhậnđượcsựthayđổimàInternetđemlạivàchứngkiếnđồngnghiệpvàcácnhàquảnlýđốimặtvớinó.Cácphươngtiệntruyềnthôngđạichúngluônlàmộtphầntrongcuộcsốngnghềnghiệpcủatôi.Tôimuốnbiếtvềngônngữvàmôhìnhkinhdoanhcủacáccôngtyhoạtđộngtronglĩnhvựccôngnghệngàycànglớnmạnhnày.Chuyếnđinàyhứa hẹn được tiếp xúc với những tên tuổi lớn nhất trong thung lũng nhưGoogle, eBay, Yahoo! và các nhà đầu tư mạo hiểm ở Kleiner PerkinsCaufieldByers.

Khoảng80người,2/3làngườiTrungQuốcvàẤnĐộ,nhậnphòngtạimộtkhách sạn trung tâm khu văn phòng thương mại, sát đại bản doanh củaOracle.Tôichạyôtôlòngvòngquanhữngconphốxungquanh,băngquanhữngcaoốcmặttiềnốpkínhvànhữngdãynhàmộttầngsansátnhauđằngsaunhữnghàngràogỗcao.TôikhônghiểuvìsaomọingườiởHBScứnóimãi về phong cách sống của thung lũngSilicon và vẻ đẹp củaBayArea.Quangcảnhquanhtôithậtbuồntẻ,giốngmộtkhutrườngdạykỹthuật,mộtvùngđấtbằngphẳngchậtchộirộngvàidặmvuông.Tôirẽvàođường101của thung lũngSilicon, conđườngchenchúccácquánăn rẻ tiền, cáccửahiệusửaxeôtô,cáccửahàngvàhiệugiặt.PhíatrênđỉnhđồilàcáckhuphốchínhnhưPaloAlto,WoodsidevàAtherton,nơinhữngngườigiàucósống,

làmviệcvàđidạomỗingày.

8giờ30phútsánghômsau,mộttrongnhữngnhàđầutưmạohiểmnổitiếngnhấtởđâybướcvàophònghộithảocủakháchsạnđểkhởiđầuchuyếnthamquan.Ông cao, lực lưỡng,mái tócmềm sẫmmàu,một khuônmặt cươngnghịnhưnglạicónụcườithânthiệnvàbờvaidốccủamộtngôisaothểthaođãđứng tuổi.Tócôngvẫncònướt, chứng tỏôngvừachơivài séc tennis.TimDraperlànhàđầutưmạohiểmthếhệthứba,tốtnghiệptrườngStanfordngànhcôngtrìnhđiệnvàlàMBAcủaHarvard.Ônglàmgiatăngsảnnghiệpgiađìnhbằngcáchđầutưvàocácdoanhnghiệpmớitrongngànhcôngnghệnhư Hotmail, Skype. Chúng tôi háo hức lắng nghe ông thuyết trình cáchthamgiadoanhnghiệpcôngnghệtrịgiánhiềutỷđô-la.

Drapernói,đầutưmạohiểmdễhơnnhiềusovớiviệccốgắngtrèolênchiếcthangđịavịtrongcôngty.Tấtcảnhữnggìbạncầnlàmộtlầnthànhcông.Sauđó,bạnchỉcầnngồimộtchỗvàhàngtrămngườichạyđếnnóivớibạnýtưởngcủahọvàbạnlựachọnýtưởnghaynhất.Việcnàykhôngđòihỏitríthôngminh!Gurinderngồicạnhtôi.AnhtốtnghiệptrườngkỹthuậttốtnhấtẤnĐộvàđãcótấmbằngMBAcủaẤnĐộ.TrướckhiđếnHBS,anhlàủyviênđiềuhànhcủamộttrongnhữngdoanhnghiệpcôngnghệhàngđầuẤnĐộ.TấtcảnhữnggìanhmuốnkhiđếnHarvardlàcơhộitrởthànhmộtnhàđầutưmạohiểmởWestCoast.VàonhữngngàytuyếtrơidàyđặcởBoston,bạncóthểtìmthấyanhởmộtgóctòanhàSpangler,đangbahoavềvẻđẹpcủaBayAreavà thanvãnvề sựngungốc của cácbạnhọc tạiHBS.Anhđánh giá chương trình họcMBA ở HBS và nhiều giảng viên với sự coithườngkhônggiấugiếm.MắtanhluônsưnghúpvìthứcđêmđểgọiđiệnvềẤnĐộ,nơianhđangthànhlậpmộtcôngtydulịchtrựctuyến.

KhimọingườihỏiDraper,tôithấyGurindercóvẻbứtrứt.KhicóngườihỏiDraperlàmcáchnàođểcóthể“xỏvàogiàycủaông”(ýnóiđượcnhưông‒

ND),Draperphủibụiđôigiàyđếbằng lớncủamìnhvàmờingườikiaxỏthử,khôngaicười.Gurinderbắtđầuxoatháidương.Mấtkiênnhẫn,giờđâyanhđangbịngườiđồngnghiệpdatrắngtobéonàychếnhạo.

Sauđó,Drapernóirằngôngđãviếtmộtbàihát,bàihátđãđượcphổnhạcvàđượcmộtngôisaonhạcrocknổitiếngtrìnhdiễn.Tênbàihátlà“Kiểmsoátrủiro”.Bàihát làcâuchuyệnvềmộtngườiđãmất15nămvật lộnđểđưacôngtytớilầnpháthànhcổphiếulầnđầuracôngchúng,giấcmơcủamọinhàđầutưmạohiểm.Ôngtađãđầutưtấtcảnhữnggìmìnhcó.Vợôngđãmấthếtkiênnhẫnvàquyếtđịnhlyhôn,cácnhàđầutưvàquảnlýngânhàngxúcphạmông,nhưngôngvẫntintưởngcóngàyđượcđềnđápxứngđáng.Nhânvật trongbàihát làmộtngườicanđảmcótâmhồncủamộtnghệsĩ.Ôngtađãvượtquasuythoái,đùacợtvớisựphásảnvàsathảingườibạntốtnhất.Nhưngrồichỉsaumộtthươngvụlớn,mọithứđãthayđổihoàntoàn.

Cuối cùng, nhân vật chìm ngập trong tiền bạc, nhưng thay vì được hạnhphúc,ôngtabịbáochívàtòaánsănlùngvìngườitachorằng“ngườigiàucó chắc hẳn là kẻ dối trá”. Bài hát kết thúc. Chúng tôi ngồi đó, im lặng.Draperkhôngbìnhluậnvàchúngtôithơthẩnđiratiềnsảnh.

***

ChúngtôiđượcđithamquantrụsởcủaYahoo!ởSunnyvale.Trụsởchínhcủacôngtylàmộtkhuphứchợpgồmcáctòanhàhìnhchữnhậtbằngkínhđượctrangtríđồnộithấtmàuvàngvàtía.Trongcácphònggiảitrícóbànbi-a,nơiuốngcàphêmiễnphí,vànhữngvòngbóng rổminiởhành lang.Côngtyđãthànhlậpđược10nămvàYahoo!đãtrởthànhmộtphầncủagiớikinhdoanhnướcMỹ.Tròchuyệnvớichúngtôilàmộtvịphóchủtịchcấpcao,phụtráchhoạtđộnghợpnhấtvàmualại.Anhkểlạisựthăngtiếnnhanhchóngcủamình.Saukhi tốt nghiệpđạihọcởAnh, anhđến làmviệc cho

hãngGoldmanSachs,rồiđếnhọcMBAởHBS.TốtnghiệpHBS,anhlàmviệctạiAllenandCompany,mộtngânhàngđầutưtậptrungvàogiớitruyềnthôngNewYork, tiếp theo làmộtquỹđầu tưmạohiểm InternetdoTerrySemelđiềuhành,ôngnàytrướclàgiámđốcmộthãngphimcủaHollywood,nayđượcchỉđịnh làmCEOcủaYahoo!.Vịphóchủ tịchcấpcaonàynóihuyênthuyênbằnggiọngthìthầmvàcóvẻrấthàilòngvềbảnthân.

Sánghômsau,tôigiậtmìnhtỉnhdậylúc8giờ30phút.Tôiđãthiếpđinhiềugiờ,bồnchồnvìvịphóchủtịchsớmthànhđạtcủaYahoo!,tôiphảicómặtởKleinerPerkins lúc8giờ45phút.Tôicuốngcuồngrửamặt,cạorâu,mặcquầnáovàchạyvộivàothangmáyvớicáiáokhoácvàtờchỉdẫn.Tôichạyhếttốclựcranơiđỗxe,láichiếcImpalađithuêvàotuyếnđường101.Lúcđóđãlà8giờ40phút.NhânviênlễtânchohayphảimấtnửagiờmớiđếnđượcvănphòngcủaKPCBởđườngSandHill.Tôiphóngnhanhtrênđường101, rađườngcao tốcJuniperoSerraởphía tây,băngqua trườngĐạihọcStanford,rồiđisangđườngSandHill.KhitôiđếnbãiđỗxecủaKPCBthìđãgần9giờ.

TòavănphòngchínhtrônggiốngnhưmộtbiệtthựkiểuThụySĩ.Haidầmgỗsẫmmàu,đẫmnướcmưa,nằmchênhvênhtrênsảnhngoàibằngkính.Hoalanđượcbàykhắpnơiđểchàođóncácvịkhách.Tôivừathởhổnhểnvừanóitênmìnhvớinhânviênlễtân.

“Họđãbắtđầurồi”,côtagắtgỏng.“Ởphònghọpbêntayphải”.

Tôimởcửa,vàdiễngiảngừngnóitrongkhitôichenvàochỗtrốngduynhấtởgócbênkia phòng.Một người bạn của tôi đã chộpđượcmột chiếcghếxoaybằngdađen,đangđungđưanhènhẹ, trông trầmngâmvàchămchúnhưthểđâylàkỳthisáthạchchotươnglai.Chiếcbànlàmộtthâncâykhổnglồ,đườngkínhgần2m,cắtngang.Nóđãđượcđánhbóng,nhưngvẫncóthể

thấynhữngmấuvàvângỗ.Tôitựhỏicóbaonhiêuthươngvụlớnđượcbànbạc trên chiếc bàn này.Kleiner Pekins đã tài trợ cho rất nhiều hãng côngnghệlớn,từSunMicrosystemsđếnAmazonvàGoogle.DiễngiảcủachúngtôilàRussellSeligman,mộtngườibậnrộn,đãtốtnghiệpHBSvàrấtthànhcôngởMicrosoft trước khi trở thành nhà đầu tưmạo hiểm.Ông rất ngạcnhiênvìngàynaycóquánhiềungườimuốnđầutưmạohiểm,coiđólàconđườngtắtđểcóđượctàisảnkhổnglồ.Nhưngthựcrakhôngphảinhưvậy,ôngnói.Tấtnhiêncónhữngngườilàmviệcđórấttốt.Vảlại,ởmộtdoanhnghiệp hàng đầu, được tiếp cận với những trí tuệ xuất sắc về kỹ thuật vàthươngmại của thung lũngSilicon khiến người ta có nhiều cơmay thànhcông hơn. Nhưng ông đã ở Kleiner Pekins bốn năm và vẫn chưa biết cókhoảnđầutưnàocủamìnhthànhcônghaykhông.SovớiMicrosoft,côngviệcởđâynhàmchán,phứctạpvàchẳnghềthúvị.Vaitròchínhcủabạnlàtìmrangườithíchhợp,dựánkinhdoanhthíchhợpvàtiếnhànhđầutưthíchhợp.Sauđó,khiđãhoànthànhtốtnhiệmvụ,bạnphảirờikhỏi lộ trìnhvàchờđợi.Bạnởđókhôngphảiđểxenvàonhữngviệckhôngphảicủamình,màđểgiúpđỡkhiđượcyêucầu.Tôinhìnxuyênquatấmváchbằngkínhcủaphònghọpsangkhuvănphòng.Bênngoàitrờiđangmưavàởđâykhôngcóaingoàichúngtôi.Nhàđầutưmạohiểmkhôngcầnđếnvănphòngđểđiềuhànhcôngviệc.TôihiểuquanđiểmcủaSeglimanvềtínhchấtđộclậptrongcôngviệccủaông.Nếubạnthậtsựlàmviệctrongngànhkinhdoanhvàkinhdoanhgiỏi,độtnhiênbạnthấymìnhtrởthànhmộtngườibảotrợ.Bạnhoặclàmuốntrởthànhmộtngườibảotrợhoặclàthíchđầutưvàoxâydựngvàlờikhuyên của bạn thật sự sẽ có một chút giá trị nào đó. Nhiều MBA củaHarvardmuốn trở thànhnhàđầu tưmạohiểmngaykhi tốtnghiệpvìcôngviệcđócóvẻmanglạinhiềulợinhuậnhơn.Nhưnghọchưađủchínchắnđểđảmnhiệmcôngviệcnày.

***

Trongngàyhômđó,chúngtôicũngđi thămGoogle,GooglechínhlàhìnhảnhtôitưởngtượngvềYahoo!nămhoặcsáunămtrướcđây.Cũngkhunhàốpkính,cũngbầukhôngkhívui tươi,nhưngcóphầnđáng tincậyhơndotuổi táccủacông ty,ngườisáng lậpvànhânviên.Ởđây,cácnhàquản lýthíchnhai

xì-gà trong cănphòng lát vángỗ.Cónhững chiếcxeđiệnhiệuSegwayởhànhlang,mọingườicó thểdắtchótớinơi làmviệcvàcócácphòngnhỏnơinhânviêncủahãngchờđểđượcmát-xamiễnphí.Côngtytổchứcchiêuđãi chúng tôi và một nhóm khác của Học viện Công nghệ Massachusett(MIT).Thậtđángbuồn,chỉcó5trongkhoảng80ngườithamgiachuyếnđicómặt.Những người còn lại chọn đi uống rượu vào giờ giảmgiá do cácngânhàngvàcáchãngtưvấnởSanFranciscotổchức.MaycómộtnhómsinhviênMITđôngđảovàsôinổiđếncứunguy.

Tôiđangđứngănmộtmiếngthịtgànướngvàtìmngườiđểnóichuyệnthìmột chàng trai trẻ,mặc chiếc áo phông xanh in dòng chữ “Blogger.com”nhétgọngàngtrongchiếcquầnjeansbướctới,ănngấunghiếnmọithứcậuta chộp được trên bàn tiệc đứng. Đó là Sergey Brin, đồng sáng lập hãngGoogle.Vàothờiđiểmđó,tàisảncủaanhtacógiátrịtớisáutỷđô-la.Anhtrôngnhưchỉkhoảng15tuổi,nướcdahồnghào,máitócđendàyhấtngượcrasauphôvầngtráncao.Tôichỉvàoáoanhvàhỏianhđọcnhữngblognào.“Chủyếulàcácblogvềcôngnghệ”,anhnói,“nhưngkhôngquánhiềuvìtôicòncónhiềuviệckhácphảilàm”.ChúngtôinhanhchóngbịmộtnhómsinhviênMITsôinổivâyquanh;họđứngđó,nhúnnhảyvànhìnchằmchằmvàoanhnhưmuốnănsốngnuốttươi.

ĐồngsánglậpLarryPagecủaGoogleđếntrongtrangphụcquầnjeansvàáophông.AnhvàSergeycómộtcuộctrìnhdiễnkỳlạ.Họtraođổinhậnxétvàbìnhluậnnhưmộtvởkịchhaivaiđãcũ.Họnóirằnghọrấtvuikhichúngtôi

đếnbởiGooglemớichỉkhởiđầuchuyếnphiêulưulớnvàcórấtnhiềuviệccầnlàm,nhấtlànhữnghoạtđộngởnướcngoài.Nămnămtrướcđây,haiconngườinàymớibắtđầuquennhautrongchươngtrìnhđàotạotiếnsĩkhoahọcmáytínhcủaStanford,cònbâygiờhọởđây,tạonênsựmêhoặckhôngthểcưỡng lại này. “Chúng tôi đến đây không phải để diễn thuyết”, Page nói.“ĐiềuchúngtôimuốnbiếtlàcácbạnnghĩgìvềGoogle.SảnphẩmnàocủaGooglemàcácbạnkhôngthích?”Rấtnhiềucánhtaygiơlên.SinhviêncủaMITrấtcuồngnhiệt,họđắmchìmtrongGooglevàcôngnghệcủanó.Họthắcmắcvềcácthuậttoán,chứcnăngvàcácmôhìnhkinhdoanh.TôitưởngtượngnhómsinhviênHBSsẽhỏinhữnggì.“Làmsaođểđượcnhưanh?”,“AnhnghĩsaovềẤnĐộvàTrungQuốc?”,“Anhcónghĩđầutiênnênlàmtrongngànhtưvấnđểlấykinhnghiệmrồisauđókếthợpcácmáychủtrongmộtphòngthínghiệmkhoahọcmáytínhvàtạoramộtcôngnghệthayđổitoànthếgiới?”

Googlelàmộtnơikhácthường.NótỏravôcùngnăngnổvàgánhnặngcủatổchứcvốnđãkhiếnYahoo!ngạtthởgiờđâyđangđặtlênvaiGoogle.Khirờikhỏiđó,tôithấymộtphụnữngồitrênmộtbứctườngthấpcạnhmộttòanhàvàvẻmặtrấtbuồn.Cônhìnchằmchằmxuốngđấtvàlấykhănlaumũi.SergeyBrinbăngquabãicỏ,ngồixuốngcạnhcôvàquàngtayquavaicô.Googlelàkiểucôngtynhưvậyđấy.

Trongkhiđó,ởeBay,ngườinắmquyềnlàcáczombie.HaimươicựusinhviênHBS,đôngđảochẳngkémgìnhómthamquancủachúngtôi,xếphàngđểnóivềcôngviệccủahọ.Họđứng thànhhàngdàigiốngnhưđối tượngtìnhnghicủacảnhsátvàgiảithíchcôngviệccủamình.Rốtcuộc,tôikhôngthể phân biệt được đâu là nhà quản lý sản phẩm, đâu là nhà quản lýmarketingvàaichịutráchnhiệmmarketingcácđồkimhoàn.Trờiđangsángdầnvàmưabụimỏngrắclênnhữngôcửasổlớn,nhưngởđâykhôngaicóvẻthoảimái.CửaphòngbậtmởvàvịTổngGiámđốcMegWhitmanbước

vào.CônóivềcơhộinghềnghiệplớnởeBay.Nhưngtôinhìncôvànhớlạiđoạnphimvideođãxemtrongmônkhảnănglãnhđạo,trongđócônói:“...cóthểbạnsẽkhôngnhìnlạivàướcgiánhưmìnhlàmviệcchămchỉhơn...Cuốicùng,giađìnhvàbạnbèlàquantrọngnhất”.Theotiêuchínàyvàtheokinhnghiệmcủachínhcô, làmsao tôicó thểchuyểnđếnSanJosevà làmviệcởđó?

***

Tốihômđó,tôilạcởPaloAltovớiNico,mộtsinhviênRumani.ThoạtđầutôinhậnraanhtađãtừnghọcvớitôitrongChươngtrìnhdựbị.Khiđó,mấycựubinhởIraqquyếtđịnhtraođổivềkinhnghiệmcủahọsaugiờhọc.MộtngườitừnglàmviệcchochínhquyềnLiênhiệpLâmthờimôtảnhữngđiềukiệnkhiđặtchântớiBát-đanăm2003là“tồitệhếtmức”.NhómquânsựtừWashingtontớiđểxâydựngIraqthờihậuchiếntậptrungquanhmộtngọnđènduynhất trongcănphòng lớn trống trải.Máy tínhcủahọbịgiữ lạiởđườngbăng,họkhôngcómộtphươngtiệnliênlạcnào.Trongkhiđasốmọingườiđangchămchúlắngnghecáccâuchuyệntừmặttrận,Nicogiơtayxinphát biểu và hỏi rằng liệu diễn giả cựu thành viên chính quyềnLiên hiệpLâmthờicóchorằngcuộcxâmlượcxuấtpháttừcảmhứngcủacáccôngtydầumỏMỹhaykhông.Đáp lại anh làmột cái nhúnvai lạnh lùng,nhưngNicodườngnhưkhôngquantâm,anhngồitựavàocáicộtởtrướclớphọcvànánlạiđếncuốibuổinóichuyện.CâuhỏicủaNicokhôngđúngthờiđiểmnhưngtôirấtkhâmphụcsựđiềmtĩnhcủaanh.

Chúngtôicốgắngtìmmộtquánrượuđangtổchứccuộckhiêuvũgiaolưugiữa MBA của hai trường Harvard và Stanford, nhưng chúng tôi đã lạcđườngtronghoànghônvùngngoạiô,loanhquanhquacácconphốtaonhãquanhStanfordvàvùngvenHispaniccủaPaloAlto,điquanhữngcửahàngbánbánhthịtrán,nhữngcâyxăngvànhữngngôinhàgỗtrảidài.Nicotâm

sựrằng,anhđãđểlạibạnbèvàgiađìnhởRumani,đếnMỹduhọcmongkiếmđược tấmbằngMBAvà làmviệc chomột hãng công nghệ hoặc tàichínhlớn,sauđósẽquayvềquêhương.ThờigianởHBSgầnnhưlàmộttrảinghiệmlốbịchcủaanh.

Giốngnhưnhiềungườinướcngoàikhác,NiconhậnthấylờituyênbốHBSlàmộttrườngquốctếlàgiảdối.NhiềusinhviênquốctếnổitiếngthựcrađãsốngnhiềunămởMỹnênhọmangđếnrất íthươngvịquốctế.Cónhữngsinh viên Nhật Bản sống ởMỹ từ năm lên 10, những sinh viên NigieriachuyểnđếnTexaskhicònniênthiếuvànhữngsinhviênẤnĐộđượcgiáodụctạiPrinceton.TronghọđãthấmđẫmvănhóaMỹ.

Khichúngtôitìmđếnnơi,cuộcvuiđãgầntàn.CóbangườicủaHBSngồitrơtrọitrênmộtbànnhỏ.KhôngcósinhviênnàocủaStanfordcómặtởđó.Chúngtôiđịnhgọibia,nhưngkhôngkhíởđóquátẻnhạt.Chúngtôiquaylạiôtô,láiđivàlạibịlạclầnnữa.

Chương9.NHỮNGNGƯỜITHÀNHĐẠTNHANHNHƯNG

KHÔNGVỮNGCHẮC

Bạnnghĩrằngchúngtalàgiớitríthứctinhhoa,nhưngkhôngphải.Chúngtakhôngphảilàgiớiưutúchatruyềnconnối,vàđươngnhiêncũngkhôngphảilàgiớiưutúvềnghệthuậthaysángtạo.Chúngtađượcchuẩnbịđểtrởthànhgiớiưutúcóthẩmquyền...chúngtađượcđàotạođểtrởthànhnhữngngườiđúngmựctrênbàntiệc.Chúngtađượctraonhữngcôngcụđểbướcravàđiềuhành.

―LaurenceShames,Thờiđạilớn:HBSlàlớphọcthànhcôngnhấtvànóđịnhhướngnướcMỹnhưthếnào

Trongmộtbuổi sángởNewYork,ngay trướckhibướcvàohọckỳ2củaChương trình bắt buộc, tôi đã gặp Justin, người bạn tôi quen thời họcChươngtrìnhdựbị.Chúngtôi tớimộtquáncàphêCuba trongkhuUpperWestSide.ChúngtôicầntìmviệcchomùahètớivàJustinđangnghĩxemmìnhnên làmgì.Nhữngngười khuyếnkhích anh học kinh doanh khuyênanhnênlàmvàinămtronglĩnhvựcngânhàngđầutư.Lýdolàanhsẽđượccoi trọng nếu từng làm việc vài năm ở phốWall, nếu không, anh sẽ gặpnhiềukhókhăn.Justinvẫnchưadứtkhoát.

“Tôikhôngchắctôicóthểlàmđượckhông”,anhvừanhấpmộtngụmcàphêvừanói.“Nghiệpvụtàichínhkhôngphảilàsởtrườngcủatôi.”

“Anhcómuốnlàmviệctrongngànhtàichínhkhông?”

“Khôngthậtsựmuốn”.

“Vậyvìsaoanhlạilàm?”

“Vìnócóích.Tôi,cũnggiốngnhưmọingườiởHBS,đềuphảilàmviệchainămtrongngànhngânhànghoặctưvấn,bởinếukhông,cáccôngtysẽxemthườngtôi.”

“Vậythìcứthếmàtiếntới.Chuivàochốnnguyhiểmấyđi”.

“Thếvìsaoanhkhôngcùngchuivàochốnnguyhiểmấy?”

“Đôikhitôicũngmuốnvìnhưthếsẽtốtchotôi.Nhưngtôibiếtrằngmìnhkhôngthể.Tôicòncótráchnhiệm“giađình”và“luônbêncạnhcontrongkhichúnglớnlên”.Tôimuốnlàmcôngviệcđóđểpháttriểnsựnghiệpcủamình,vàchắclàsẽrấtthúvị,nhưngtôilạighétbịralệnh”.Mỗikhibịmộtcôngviệclươngcaonhưngvấtvảcámdỗ,tôithườngnhớlạithờigianlàmphóngviên, được giao nhữngnhiệmvụ ngungốc,miễn cưỡngngồi trongkháchsạnhoặcmáybaynhư thếnào, thựchiệncácmệnh lệnhcủasếpvànhớnhàrasao.Liệutôicóthểchấpnhậncuộcsốngcủamộtnhânviênngânhàngcấpthấp,chỉchămchămbênmáytínhhànggiờ,uốngcàphêrẻtiền,xâydựngnhữngmôhìnhtàichínhkhôngaiđọcvàlắngngheđốitáccấpcaothanvãnvềcuộchônnhântanvỡcủaôngta.Vìsaotôilạilàmthếvớimình,chodùđểnhậnđượckhoảntiềnlớnđếnvậy?NhưngkhiđếnHBS,tôinghĩkinhdoanhlàcáigì?Làthicachăng?

“Tôihiểuýanh”,Justinnói.“Mùahènămngoái,tôiđãnóichuyệnvớimộtngườiởGoldmanSachs.Anhấynóiđãởlỳtrongvănphòng67ngày.Ngàyđilàmđầutiênanhtađếnvănphòngvàrồikhôngrakhỏiđónữa”.

***

Cuộcchạyđuatìmviệcchokỳnghỉhèbắtđầukhichúngtôiquaylạitrường.Mộtcôngviệcthựctậptốtlàyếutốcầnthiếtđểcóđượccôngviệctốtsaukhi tốtnghiệp.Đốivớinhiềucôngty,đặcbiệt làcácngânhànghàngđầu,cáchãngcổphầntưnhân,vàcácquỹbảohiểm,nếubạnkhôngthựctậpởchỗhọ,bạnsẽkhôngcócơhộilàmviệcchohọsaunày.Đốivớicáccôngtykhác,thànhtíchtốttrongđợtthựctậpđảmbảocómộtcôngviệcsaunàyvàkhôngcầnlolắngtrongnămthứhainữa.Đốivớinhiềungười,kếtquảthựctập còn còn quyết định cả sự nghiệp của họ.Đây là thời điểm tờHarbusđăngmộtbàibáovớitiêuđề“ThấtvọngởHBS”.Tácgiảbàibáolàmộtsinhviênđangphảiđấutranhvớinỗithấtvọngvàmuốngiúpnhữngngườikhác,nhữngngườikhôngđạtđượcvịtrímongmuốntrongmôitrườngcạnhtranhnày.Tácgiảviết trongnămđầutiênởHBS,côđãcóýđịnhtựsátbalần.Thoạtđầumọithứrấttốt,nhưngrồimộtngàycôcảmthấychánnản.Cảmgiácnàynhanhchóngtạothànhmộtnỗibuồnkhônnguôi.Côkhôngthểhiểuvìsaoaicũngcóvẻhạnhphúc.Đồngthời,côcũngđangđấutranhvớimộtcâuhỏi lớntôimuốnlàmgì trongquãngđợicònlại?vànétránhcáccuộcđiệnthoạicủacácnhàtuyểndụng.Ngàynàocũngvẫnnhữnggươngmặtđótrong lớpkhiến cômệtmỏi.Côkhócđếnkhingủ thiếpđi.Côkhôngcònhứngthúhọctậpnữa.Tìnhtrạngnàykéodài.“TôibắtđầughétmìnhvìđãđăngkýhọcởHBS”, côviết, “rồimộthôm tôikhôngdậynữa”.Tôinằmtrêngiườngsuốtngày,chỉkhócvàkhóc.Mộtcảmgiácbìnhtĩnhkỳlạxâmchiếmtôi.“Mọithứsẽkếtthúcnếutôitựsát,rồimọithứsẽquađi”,tôinghĩ.Vìvậy,tôiđiđếncầuvàđứngởđógầnmộtgiờ.Nhưngtôikhôngdámnhảyxuống”.

Maymắn thay, cô đã tĩnh trí lại, nhưng không phải chỉmình cô trải quanhững cảm xúc như vậy. Chúng tôi là tầng lớp “thành đạt nhanh nhưngkhôngvữngchắc”,đólàcụmtừmàtôiđượcnghenhiềulần.Khôngaiphải

đốimặtvớinạnthấtnghiệphaylàmcôngviệccóđồnglươngchếtđói.Thayvàođó,chúngtôiđượclàmtrongnhữnglĩnhvựccaocấp,bảnCVcủachúngtôi đầy những thành tựu nghề nghiệp.Nhà trường đã áp dụng nhiều biệnphápgiúpchúngtôibìnhtĩnhlại.Họđộngviênchúngtôitrướckỳthigiữakỳđầutiên.ThầyPodolnycóbàinóichuyệnvềsựmaymắn.Thậmchícócảmột phòng tập thể dục với đầy đủ trang thiết bị nhằmgiúp chúng tôi thưgiãn.MộtnhàtưvấntâmlýđặtvănphòngởtòanhàSpanglervàcóđến80,90sinhviênmỗikhóatìmđếnđây.

ThôngquangườibạnTâyPhiCedric,tôiđãlàmquenvớimộtngườibạnlớpkhác làHasan, đến từArập.Gia đình anh từng đếnMỹ nhưng không thểquen với lối sốngMỹ nên đã quay về TrungĐông. Hasan học trong cáctrườngquốctếvàgiànhđượcmộtvịtríởDartmouth.NướcMỹđãquyếnrũanhvàanhquyếtđịnhởlại,trởthànhnhàtưvấncôngnghệ.AnhthíchhọcởHBSnhưngcảmthấykhôngkhíởđâythậtngộtngạt.“Tôicóhainhâncách,HasancủacôngviệcvàHasancủaxãhội,vàchúng rấtkhácnhau.Trongcôngviệc,tôilàngườinghiêmtúcvàchuyênnghiệp,nhưngtrongxãhội,tôithíchđượcthoảimái.Ởđây, tôi thấymọingườibịđịavịámảnhtháiquá,vớithươnghiệucánhâncủahọ,họkhôngbaogiờcóthểthoảimái”,Hasannói.Anhphànnànbịchếnhạovìquánghiêmtúctronglớp.“HBSđượccoilàmộtmôitrườngcởimở,nhưngtôicảmthấymọiđiềubạnnóivàlàmđềubịtheodõisátsaokhiếnbạnluôncảmthấymệtmỏi”.

CũngnhưHasan,tôibắtđầucảmthấyáplựcphảituântheo,phảichọnmộttrongnhữngconđườngmàHBSmangđến.Khilầnđầuđếntrường,tôiđãtựthuyếtphụcmìnhrằngtôicóthểtrởthànhmộtnhânviênngânhàngđầutư.Tấtnhiên, tôisẽcó tiền,cóđịavị.Đósẽ làmộtcuộcsốngsôiđộngởnơinhộnnhịpnhất,giaodịchkhôngngừng,làmviệcvớinhiềucôngtyvànhiềungười khác nhau với nhịp độ khẩn trương. Những người bạn thôngminhnhấtvàthúvịnhấtcủatôiđãtrởthànhnhânviênngânhàngvàlàmviệcrất

tốt.Nhưngkhôngaiyêu thíchcôngviệc.Bấtcứkhinào tôicóýđịnhgianhậpđộingũcủahọ,họđềukhuyêncantôi:“Đừng!”Họnóirằngtôikhôngthểtrụđượcbởitôithiếutínhkiênnhẫn.

Họckỳđầu tiên, trongcácbữa trưa, cácnhàcựu tưvấn sẽnói chuyệnvềnghiệpvụtưvấn,cáccựunhânviênngânhàngđầutưsẽnóivềnghiệpvụngânhàngđầutư.Nhưngbàihọcrútratừcảhaigiớilà:đừnggianhậpgiớinàocả.Đượctrảlươngcaonhưngbạnkhôngcòncuộcsốngriêngtư.Trongmộtbuổinói chuyệncủacácnhà tưvấn,nhàquản lýkhônkhéoMaxnóirằnghãngcủaôngvàđasốcáchãngtưvấnlớnkhác,aiđếnkhicònđộcthânthìsẽvẫnđộcthân,vàaiđếnkhiđãcógiađìnhthìsẽcókếtcụclàlyhôn.“Họhứahẹnhỗtrợnhữngngườicógiađình,nhưngđếnthờiđiểmkhókhăn,nhữngngườicógiađìnhsẽbịsathảiđầutiên”.Cácnhàtưvấnkhácnóivềvòngquaybấttậncủacáccuộchọp,nhữngvụlừagạtkháchhàngbằngcáchcungcấpnhữnglờikhuyênvôdụng;vềcácchuyếncôngtácbốnngày,bắtđầutốichủnhậtvàkếtthúcvàothứnăm,đồngthờibịgiamhãmtrongcácphònghọpkhách sạn; về đời sống cá nhân sa đọa của sếp.Theohọ, điềumaymắnnhấttrongcáinơicựcnhọcnàylàđồngnghiệpcủahọcókhuynhhướngtrởnênthôngminhvàsuynghĩgiốngnhau.

Trong buổi nói chuyện về phố Wall, Stuart nói rằng anh cố gắng khiếnchúngtôibấtmãnvớiphốWall,bởivìchỉnhữngaithậtsựmuốnlàmởđóthìmớicóthểtồntại.Nếubạnmuốnđượctrảmứctiềnlươngcaongất,bạnphảichấpnhậncuộcsốngcủabạnthuộcvềhọ.Họkhônghềtôntrọngthờigiancủabạn.

Tuyvậy,khicáchãngtưvấnvàcácngânhàngđếnđểtuyểndụng,sinhviênvẫnđổxô tới.Cuộc tìmkiếmdiễnrasuốtmột tuần,đượcgọi là“tuầnđịangục”,cáclớpđượcnghỉđểsinhviêncóthờigiantìmviệc.Trước“tuầnđịangục”, tòanhàSpanglerđầyắpnhữngsinhviênchămchămnhìnvàomàn

hìnhmáytính,hoàntấtđơnxinviệcvàsụcsạocơsởdữliệuvềcựuhọcsinhđểtìmđịachỉ liênhệ.Mộtnữsinhlớptôinộpđơnxin16việc, tấtcảđềuthuộcngànhngânhànghoặctưvấn.Lịchphỏngvấncủacôchồngchéodàyđặc.

Ngay cả người bạn học nhómStephen của tôi cũng bị cuốn vào cuộc tìmkiếmđó.Tôinhữngtưởnganhlàngườilạcquan.“Anhphảilàmthế,Philip.Anhkhôngthểthờơvớinó.Đốivớinhữngngườichưacókinhnghiệmkinhdoanhnhưchúng ta,điềunày thậmchícònđặcbiệtquan trọng.Anhphảichứngtỏanhcóthể làmđược”,Stephennói.Tôicốgắngnghiêmtúcnhìnnhậnnhữngviệcnày.Tươnglaicủa tôi thậtsựphụthuộcvàoviệc tôiđếnhãngtưvấnnàyhayngânhàngkiađểcómộtchỗlàmtrongmườituầnmùahèhaysao?Nhưthểchẳngcònviệcnàokhác.Cácbạntôimuốncónhữngcôngviệcnày theocái cách sẵn sàngchịubấtkỳ sự sỉnhụcnàođểgiànhđượcnó.

***

PhạmvicôngviệctôicóthểlựachọnđểthựctậpmùahèđãthuhẹpkhitôipháthiệnraMargretđangcóbầuvàdựtínhsẽsinhvàothángchín.Lúcnày,nàngcũngcómộtcôngviệcbánthờigianyêuthíchởBoston.Nếutôiđilàmsuốtmùahè,tôiphảilàmviệcởBostonvàtầmnhìncủatôidừnglạiởviệcquảnlýđầutư.Vàituầntrước,haiủyviênbanquảntrịcủamộtcôngtyquảnlýquỹlớnnhấtBostonđãđếntrườngvàvẽramộtbứctranhmàuhồngvềcôngviệcởchỗhọ:bạnxemxétcáccôngtytrênkhắpthếgiớivàsuyđoánxemnênđầu tưvàocông tynào.Côngviệckhôngquávấtvảvà làmviệctheogiờhànhchính.Vàingườinóivớitôirằngcôngviệcphóngviêntrướcđâycóthểgiúptôiđắclựctrongmôitrườngnhưvậyvìcôngviệcliênquannhiềuđếnviệcnhậnxétconngười,tìnhhuốngvàtìmkiếmnhữngsựthậtcóích.

Càngđọcnhiềuvềhoạtđộngquảnlýđầutưtạimộttrongnhữngquỹđầutưlớn,côngviệcdườngnhưcàngdễdànghơn.Hầuhết tấtcảnhữngviệchọlàmđềutheothịtrườngvàcóthểđánhbạithịtrườngbằngmộtvàiđiểmcơbản.Ngaycảkhihọthấtbại,cácnhàđầutưcũngđãtrơlìđếnmứckhônghềcảmthấyđaukhổ.Cácnhàquảnlýquỹnóivềnhữngýtưởngđầutưlớnvàkhuynhhướngcủathếgiớinguồnnănglượngthaythế/cácmạngxãhộiảo...nhưnghầuhếtcôngviệcdườngnhưliênquanđếnviệcđịnhgiánhững tàisảnlớncủacáccôngtyhàngđầutrênthịtrường.Đểcóthêmcảmhứng,tôiđọcsáchcủaPeterLynchvềviệcđiềuhànhQuỹMagellan,mộttrongnhữngquỹđầu tư lớnnhấtởFidelity.PhươngphápcủaLynchrấtđơngiản.Ôngquantâmđếnnhữngdấuhiệuthịtrườngbìnhthườngnhất.Khivợôngmuamộtloạibộtgiặtmới,ôngtìmhiểuvềcôngtysảnxuấtvàmuacổphiếucủanó,càngrẻcàngtốt.Ôngtìmkiếmnhữngloạichứngkhoánmàtheoôngcóthể tăng giá tới ba, bốn hoặc thậm chímười lần. Đó là khoảng thời giantrướckhiphươngtiệntruyềnhìnhvàbáochícónhữngchươngtrìnhhướngdẫnlựachọncổphiếu.TấtcảnhữnggìtôicóthểnóilàLynchthậtđặcbiệtvìđầysinhlựcvàcởimởđiềucònthiếutrongnềnvănhóathốngtrịngànhkinhdoanhnày.

TôicũngđãđọctiểusửcủaWarrenBuffettdoRogerLowensteinchấpbút,NhữngnguyênnhânthànhcôngcủamộtnhàtưbảnMỹ(TheMakingofanAmericanCapitalist).Họckỳđầu tiên, trước cuộcbầu cử tổng thốngnămngày,BuffettđãđếnHBSnóichuyệntrướcCâulạcbộđảngviênĐảngDânchủ.Khiôngbướclênsânkhấu,toànbộthínhphònggồm900ngườiđứngdậyhoanhô.Khicòntrẻ,ôngkhôngđượcHBSnhậnvàohọcvàđếnhọcởĐại họcColumbia.Với tài sản ước tính 62 tỷ đô-la, Buffett làmột trongnhữngngườigiàunhất thếgiới.Ôngcócáiduyêncủamộtngười74 tuổi.Quầnáoôngômkhítlấyvòngbụngphệ,ôngcầmchaiCoca-colatrongsuốtbuổinóichuyện,dùchỉnhấpmộtngụm.“Chúngtôisởhữu8%côngtynày,vìvậycácbạnphảiuốngnhiềucáinày,hoặcítnhất,mởnhiềuchainày,dù

khônguống”,ôngnói.

Ôngnóirằngchúngtôicóthểđặtcâuhỏichoông.Tôinghĩcácbạnsẽxinlờikhuyênvềđầutưhoặcchứngkhoán,nhưnghọlạihỏinhữngcâuhỏivềchínhtrị.GiớikinhdoanhMỹcóthểlàmgìđốivớiIraq?GiớikinhdoanhMỹsẽsửdụngbiệnphápứngphógìvớitìnhtrạngnónglêntoàncầu?Câutrả lời củaBuffett nhẹnhàngvà có thểđoán trướcđược.RồiManie, ngồicạnhtôitronghọckỳhai,tiếnđếnmicro.Manielàmộtcôgáinhỏbé,khôngthíchphátbiểu trước lớp,vìvậy tôi rấtngạcnhiênkhi thấycôhànhđộngnhưvậy.Nhưngbằngmộtgiọngrõràng,côhỏiBuffettgiảiquyếttìnhtrạngthiếucôngbằngdochínhsáchthuếthừakếgâyranhưthếnào.

TheoBuffett,lờikhuyêntốtnhấtkhichọnnghềlàchọnnghềbạnyêuthích.Tiềnkhôngquan trọng.Ôngnóiônguốngcùngmột loại sô-đanhưchúngtôi,ăncùngthứđồănnhanhnhưchúngtôi,ngủtrênloạinệmnhưchúngtôitrongítnhấtbảygiờmỗingày,chúngtôikhônghềthiếutiệnnghihơnông.Điềuduynhấtthậtsựkhácbiệtlà“Tôiđimáybaykháccácbạn”.

KhiđọcsáchcủaLowenstein,tôinhìnthấyđằngsautháiđộkiểubềtrênlàsựcầncùvànhìnxatrôngrộngkhácthườngcủaông,sựcảmnhậnthầnbívềcáccôngty,giácảvàthịtrườngvàviệctừchốisửdụngbấtkỳcáigìkhácngoàiócphánđoán,mộtcâybútchìvàmộttậpbáocáocôngtyđểraquyếtđịnh.Thờithơấu,khibắtđầuđưabáovàsauđótậphợptấtcảlũtrẻđưabáohàngxómthànhmộtnhóm,Buffettđãbịámảnhbởiýnghĩtìmkiếm,bảoquảnvàpháttriểnsốtiềncủamình.Ôngcoimỗiđồngtiềntiêuhômnaylàlàmmấtđi 10đồng trong tương lai.TôikhâmphụcBuffett.Tôinghĩnếuôngkhôngphảilàmộtnhàđầutư,cólẽôngđãlàngườibántạphóatỉnhlẻ,mặcmộtchiếcáokhoácnâu,dàiđếnmắtcá,ngồiđếmtừngxutrongbóngchiềuchạngvạngchứnhấtđịnhkhôngbậtđèn.ÔngsẽhạnhphúcnhấtkhingồitrongmộtgócyêntĩnhưathíchởđầucầuthangnhàmìnhtạiOmaha,

mộttaycầmchaiCoca-cola,taykiacầmmộtbảnbáocáocôngty,sụcsạođểtìmcơhội tiếp theo trongngànhdaocạo râu, các tờbáođịaphươnghoặctronglĩnhvựcbảohiểm.

TôikhôngcóthamvọngtrởthànhLynchhayBuffett,nhưngkhinộpđơnxinviệcchomùahè,tôimongmuốntrởthànhmộtngườiphụtácólươngcao,sốngsungtúc,theođuổiđammê,cóthờigiandànhchobảnthânvàgiađình.Khiđứacon thứhaisắpchàođời,nhữnggì tôiquan tâmchỉ làvấnđề tàichính.Sựcânbằnggiữarủirovàthunhậpcaotrongcôngviệcquảnlýcácquỹđầutưcóvẻlýtưởng.Thựcra,rủirothậtsựduynhấtlàquánhàmchán.KhitôinóivớiJustinnhữngđiềunày,anhnóitôicầnthayđổitháiđộ.

“Anhkhông thấynhữngngườikhác coi trọngđiềunàynhư thếnào,đúngkhông?Anhsắpphảicạnhtranhvớinhữngngườiđãvạchsẵnkếhoạchlàmviệctrongngànhquảnlýđầutưtừkhibướcchânvàotrườngnày”.Anhấynóiđúng.Nhiềusinhviênlậpkếhoạchtìmkiếmnghềnghiệp, liêntụcgọiđiệnchocáccựusinhviêncủatrườngđểnhờvả.Tôiđãđọcvàicuốnsáchvàcũngdànhthờigiansuynghĩvềchúng.

***

Tôiđượchaicôngtymờiđếnphỏngvấn,mộtởCalifornia,mộtởBoston.Tốihôm trướccuộcphỏngvấnđầu tiên, công tyởCalifornia tổchứcmộtbữa tiệc làm quen tại một nhà hàng vùng Alsat, cách xa quảng trườngHarvard. Chúng tôi gồm 30 người tập trung trong phòng tầng hầm, đượctrangtrílộnglẫy.Cácủyviênbanquảntrịmặcáosơ-mitrắngvàuốngrượuvangđỏ,cònchúngtôichỉtếnhịnhấmnhápnướcsô-đa.Tôingồiđốidiệnvớimộtnhàquảnlýquỹcómáitócbạcdựngđứngvàkhuônmặtxươngxẩu.Ônglàmộtbứctranhbiếmhọacủasựbấtmãn.Hơithởcủaôngnồngnặcmùivịtquay,mùidungmôitẩysơnvàsựhàihướccủaôngthậtchuacay.

Ôngnóirằngôngđãlàmộtnhàtưvấncôngnghệlâunăm,trướckhiđếnvớigiấcmơtrởthànhngườichọncổphiếuđầutư.“Tôisốngvàhítthởbằngcổphiếu”,ôngnóivànhìntôichằmchằm.“Đólàcáchduynhấtđểlàmđượcnghềnày.Tôi đọcmọi cuốn sách, tìmhiểumọi công tymàkhôngđi họctrườngkinhdoanh.Chẳngcóđườngtắtnàodànhchotôi.Tôicódanhmụcđầutưcủariêngmìnhtrongkhivẫnđanglàmviệcvàkhôngngừngnộpđơnxin việc và cuối cùng cũng có được công việc này”. Ông hỏi chúng tôinghiêncứubaonhiêutìnhhuốngđiểnhìnhđểchuẩnbịchogiờhọctrênlớp.“Tấtcả”,tôitrảlời.HaingườiẤnĐộngồicùngbàntrảlờirằnghọchỉđọcnhiềunhấtlàbahoặcnămtìnhhuống.HọnóirằngthờigiancủahọởHBSdànhđểlàmnhữngviệchữuíchhơnlàđọcnhữngtìnhhuốngđiểnhìnhđượctrìnhbàycẩuthảtrongmônmarketingvàlãnhđạonhưchơibàipokernămđêmmỗituần.Nhàquảnlýquỹlạithíchthúvớiđiềunày.Đếngiờnghỉ,mọingườithayđổichỗngồivàmộtnhàquảntrịkhácđếnngồiởbànchúngtôi.Ôngvàđồngnghiệpvừatròchuyệnvềcạnhtranhvừauốngrượuvang.

Tôi muốn rời khỏi chỗ đó càng nhanh càng tốt. Không khí giá lạnh củaquảngtrườngHarvardkhiếntôitỉnhtáohơn.Tôicảmthấyhạnhphúcvìđãrờikhỏinơiđó.

TôiđếnSpanglerlúc8giờ30phútđểgặphaingườiphỏngvấn,mộtngườiđànônglớntuổivàmộtphụnữvừarờiHBSvàinămtrước,đangtỉmẩnbóccáinhãnplastictrêntáchcàphê.Câuhỏiđầutiêncủahọlà:“Trong15phút,bạnphảiđịnhgiáthựctếđểmuaHBS.Bạnsẽđịnhgiábaonhiêu?”

Họmuốnxemtôithựchiệnquytrìnhđịnhgiánhưthếnào.

“Aimua?”,tôihỏi.

“Chínhanh”,ngườiđànôngtrảlời.

“NhưngtôilàmộtcôngtytưnhâncókếhoạchbiếnHBSthànhkhudưỡnglãochocácnhàquản lýcấpcao,mộtvụkinhdoanh trongngànhgiáodụchaymộtvụkhaithácbấtđộngsản,v.v...?”Họnhúnvai.TôibắtđầulậpmộtbảnquyếttoánchoHBS,liệtkêcáctàisản,nợvàcổphiếu.ĐầutiênlàbấtđộngsảnbênbờsôngCharles,gầnBoston,gồmcáctòanhàvănphòng,cáckhunhàở, lớphọc,phòng thểdục, thínhphòngvàmột thưviện.Tôinhặtbừa các con số. Tôi được biết, tòa nhà Spangler là tòa nhà lớn nhất củatrường, cógiáxâydựngkhoảng100 triệuđô-la.TôiđoánSpangler chiếmkhoảng1/10tổngbấtđộngsảncủacảtrường.Tôicũngchorằngnếutoànbộkhu trường có diện tích 44 mẫu Anh và mỗi mẫu ở khu vực này có giákhoảngmộttriệuđô-la,nhưvậysẽcóítnhất44triệuđô-latiềnđất.Nhưthế,mộttriệuđôlatiềnbấtđộngsảncóđượckhôngnhỉ?

Còncáckhoảntiềnđượchiếntặng,khoảng1,5tỷđô-la,nằmtrongnhiềutàikhoảnkhácnhau.Món tiềnnàykhông thểđem ramuabánvì nógắnvớinhữngnhiệmvụ riêngcủaHBSvàkhôngdànhchobấtkỳmộtngườichủmớinào.Trườngkhôngcókhoảnnợnàovàchỉcóduynhấtmộtcổđônglàchínhbảnthânnó.Vềmặtthunhậpvàchiphí,tôinhớrằnghọcphíchiếmkhoảng1/3tổngthunhậpcủaHBS.Cònlại2/3thunhậpcủaHBSlàtừhoạtđộng đào tạo tại chỗ cho các tổ chức và xuất bản sách.Như vậy, nếu có1.800sinhviênvàmỗingườiđóng38.000đô-lahọcphímỗinămthìsốhọcphíthuđượckhoảng68triệuđô-la,nhânconsốnàyvớibasẽđượctổngthunhập là 200 triệu đô-la. Vì trường hoạt động dựa trên nguyên tắc phi lợinhuậnnênmỗinămsốtiềnnàyđượcdùngđểchitrảcáckhoảntheonhiềucách,từtrảlươngchogiảngviênchođếncôngnhâncắtcỏ.NếubạnmuốnHBStạoralợinhuận,banđầucólẽbạnthuđượcmộtkhoảntiềnkhálớn,mặcdùquathờigian,khoảnlợinhuậnđócóthểgiảmđidokhôngcònưuđãi thuế dành cho các tổ chức phi lợi nhuậnvà nhữngmối ràngbuộc vớiViệnđạihọcHarvard.Nhưnggiảsửbạncó thểkiếmđược20%lợinhuậntrướcthuếvàlãisuất,vàlấybộisốgiátrịbằng15lầntiềnlãi,HBSsẽcógiá

600triệuđô-la.

Thờigianđãhết,tôicốhỏithêmvàicâu.TrườngvẫncóthểlấytênlàHBS?NóvẫngiữmốiràngbuộcvớiHarvard?Nếukhông,mộttrongnhữngtàisảnchínhcủatrườnglàcácgiáoviênsẽrasao?Họsẽchuyểnđếnmột trườngđạihọckhác?Nếukhôngcócáchnàogiữhọlại,giátrịtàisảncủatrườngsẽbịgiảmđángkể.Nhữngngườiphỏngvấntừchốitrảlờicụthể.Dườngnhưcóquánhiềubiếnsố,vàđếngiờ,tờgiấytrướcmặttôiđãlộnxộnđầynhữngconsố,nhữngđườngngoằnngoèovànhữngmũitênchẳngdẫnđếnđâucả.

“Anhsẽviếtlêntấmsécconsốbaonhiêu?”,ngườiphụnữhỏi.

“Tôi được biết sân vận độngYankee ở NewYork có giá trị khoảng 600triệu”,tôinói.“Vậy,xétđếngiátrịduynhấtcủabấtđộngsảncủanó,ngoạitrừ các khoản hiến tặng, cộng với khả năng được tiếp tục sử dụng tênHarvardlàkhôngchắcchắn,giácủanósẽcaohơnYankeemộtchút,khoảng700triệu”.Họcùngnhìntôingạcnhiêntrướckhighinhanhmộtđiềugìđóvàotờgiấykếtquảphỏngvấn.Cólẽhọđãghi“ngườingốcnghếch”.

Sánghômsau,tôiđượcquỹđầutưởBostonphỏngvấn.Hãngnàykhôngtổchứctiệclàmquen,chỉcómộtphònghọp,tôivàhaingườiđànôngdatrắngmặcsơ-mitrắng,đeocà-vạtsẫmmàu.

“AnhcómộtbảnCVđáng lưuý”,người lớn tuổihơn tronghaingườibắtđầu.“Nhưngđiềugìkhiếnanhchorằngmìnhcóthểđánhgiávàchọncôngtyđểđầutư?”Tôinóinghềbáovànghiêncứuđầutưđòihỏinhữngkỹnăngtươngđươngthếnào,chủyếulàkhảnăngpháthiệnvàđánhgiánhiềuloạithôngtin,từnhữngthứcóthểđịnhlượngđượcđếnnhữngphánđoánmềmdẻovề tính cách.Tôi kể lại tôi từngphải trải qua những tình huốngkhắcnghiệtnhưthếnào,từđộngđấtchotớicácvụtấncôngkhủngbố,ởnhững

nơitôiphảithuthậpthôngtinnhanhchóngvàviếtbàidướisứcépcủathờihạn.Họgậtđầu,ghichépvàhỏitôinghĩthếnàovềviệcmuacổphiếucủaApple.

Lúcđólàtháng2năm2005.iPodđãlàsảnphẩmthànhcôngnhanhchóng,vàApplehyvọngthànhcôngnàycóthểhỗtrợviệckinhdoanhmáytínhcánhân.Vìvậy, tôinói rằngApple làmộtcông ty lớnnhưngviệc trướcđâycông tykhôngđạtđược thànhcông lâudàikhiến tôi lưỡng lự.Apple luônđổimới nhưng lại không bền vững. Tôi tự hỏi iPod sẽ tiếp tục tạo ra lợinhuận trongbao lâuvàkháchhàng sẽ chọnmáy tính củaApple chỉ vì họthànhcôngvới sảnphẩm iPodhaykhông.Làmộtnhàđầu tư, tôinênđợixemApplecóbướctiếntriểntiếptheovàcũngđợicổphiếucủahãngnónglên.TôicũngmuốnxemngoàiSteveJobs,aicóthểđiềuhànhcôngtynày.CóđượcmộtCEOxuấtsắc làmột lợi thế,nhưngcũng tiềmẩnrủi ro lớn.Nhữngngườiphỏngvấngậtđầuvớinhauvàghinhanhmộtđiềugìđó.

Tiếptheo,họhỏinguyênnhânnàokhiếngiácổphiếuthayđổi?Đólàmộttrongnhữngcâuhỏikhôngquákhó.“Mọithứ”,tôitrảlời.Vềcơbản,giácổphiếu thayđổidokỳvọngđốivới tiền lãi trong tương lai thayđổi,nhưngđiềugì ảnhhưởng tới nhữngkỳvọngđó lại vẫn còn là điềubí ẩn.Nhiềungườinóirằngthịtrườngđượcthôngtintốtđếnmứcmọithayđổiđềuvừaphải,căncứvàonhữngdựbáochínhxácvềtiềnlãitrongtươnglai.Nhữngngườikhác lại tin rằng tâm lýđámđông làmộtyếu tố tácđộngvàgiácổphiếu rốt cuộc lạibịnhữngcảmxúccơbảnnhất củaconngười tácđộng:tínhhámlợi,nỗisợ,sựghentỵvàlònghammuốn.Tôiđãkhuataynhưthểđanggiảnggiải.Tôicốgắngnắmbắtphảnứngcủanhữngngườiphỏngvấn.Nhưngkhuônmặtcủahọkhôngbiểulộchútcảmxúcnào.

Tốihômđó, tôihiểu rằngkhôngcông tynàomuốnphỏngvấn tôi lầnhai.Tôiđãnghĩlàmìnhkhôngcần,nhưngthựcratôirấtcần.Tôimuốngianhập

nềnvănhóaHBSbởivìnótỏrarấtnhiềuhứahẹn,nhưngrồitôicũngkhônglàm được bởi vì nó có vẻ quá cứng nhắc. Tôimuốn làmột phần của nó,nhưngtôiđãkhônghoàntoànnhậpvàonó.Hóarađólàmộtcuộcđấutranhquyếtliệthơntôitưởngtượng.

Maymắnthay,tôikhôngchỉcómộtmình.Mộthôm,Luisdồntôivàomộtgócđểhỏitôivềkếhoạchchomùahè.Anhđigiàyđábóngvàđangchuẩnbịrasân.

“Cậunày,tấtcảmọithứthậtlàđiênrồ”,anhtanói.“Khiđếnđây,tôimongmuốnhọcđểtựkinhdoanh.Nhưngbâygiờ,khicáccôngtylớnvànổitiếngnhưGooglevàSkypeđềuđổxôđếnđây, tôi lạinghĩcó lẽmìnhphải làmviệcchomộttrongsốhọ”.

“Tôibiết”, tôinói.“Còn tôi thìdườngnhư tin rằngmìnhsẽ trở thànhmộtnhânviênngânhàngđầu tư.Nhưng tôinhậnra tôiđangsosánhmìnhvớinhữngngườikhácởđâyvàđiềuđókhiếntôikhổsở.Tôithấyquámệtmỏi”.

“Anh phải tin vào những điều anhmuốn làm ở đây. Anh có biết điều gìkhiến tôi ngừng theo đuổi những thứ đó không? Tôi nghe nói có nhữngngườinhậnđượcnhữngcôngviệcbuồntẻtrongmùahènày.Đốivớinhữnggãnhưanhvàtôi,điềuđóthậtbấtcông”.LuisquyếtđịnhsẽquayvềnhàởMadridvàdànhkỳnghỉhèđểgiúpmộtcôngtydulịchtrựctuyếncủaMỹthâmnhậpthịtrườngchâuÂu.“Tôicóthểlàmvàothờigianrảnhrỗi.Khôngcóaiquảnlý”,anhnói.

Justinxinlàmviệcchomộtngânhàngđầutưvàanhđãđượcnhận.“Sẽrấttuyệtvời”,anhnóivớitôi,vẫyvẫyláthưmờivềphíatôi.

“Khôngtuyệtvờilắmđâu”.

“Tôikhôngmuốnngheanhđâu”,anhtanói,bịtchặttailại.“Anhtoànnóinhữngthứvớvẩn.Tôiyêunghiệpvụngânhàngđầutư, tôiyêunghiệpvụngânhàngđầutư”.

Annettcónơilàmviệctuyệtvờinhất.CôđếnHBSbằnghọcbổngcủamộtngânhàngđầutưhàngđầu,ngânhàngnàytrảhọcphíchocô,đảmbảochocôchỗthựctậpmùahèvàmộtchỗlàmsaukhitốtnghiệp.NhưngtriểnvọngphảiquayvềphốWallkhiếncôchánnản.

“Tôibiếttươnglaicủatôinếutôiquaylại”,cônóivớitôi.“Tôisẽởđósuốtphầnđờicònlại.Tiềnbạcvàđịavịlànhữngthứgâynghiện”.Cômuốntừbỏngànhtàichínhvà làmviệcchomộtcôngtybánsảnphẩmthậtsựchứkhôngphảinhữngthứvôhình.Côđãnhậnđượclờimờilàmviệcchophòngmarketingcủamộthãngthời trang trongmùahènày.Mứclươngchỉbằngmộtnửamứcngânhàngđềnghị,côsẽbịtướchọcbổngvàkhoảnhọcphí60.000đô-la.“Mỗikhiđốimặtvớimộttìnhthếkhóxử,tôithườnglàmđiềumìnhluônlàm.Tôitựgiammìnhlạivàbuộcmìnhphảitựđưaraquyếtđịnh.Tôiphảitừbỏngànhtàichính”.

Từtrướcđếnnay,côluônlàmtheomộtcôngthứcthànhcôngvàcôđãthựchiệnnórấthiệuquả.Điềukhiếncôkhónghĩkhichọnlàmviệcchohãngthờitranglàphảnứngcủanhữngngườithân.Họcảntrở,vàsựcảntrởđókhiếncôcàngquyếttâmhơn.Nhưthểcôđãđánhrơichiếckhănchegiấumộtphầnbímậtcủatâmhồn.Côcóđiênrồkhông?BaonhiêungườiphấnđấucậtlựcđểcóđượccơhộimàcôcóởphốWall?Vìsaocôđãlàmtấtcảđểđạtđượcvịtríhiệnnayrồilại thayđổinhưvậy?ĐócũngchínhlàcảmgiáccủatôikhitừbỏcôngviệcởParis.Mọingườiđãhỏicóchuyệngìkhôngổnvớitôi.Vìsaotôilạicóthểtừbỏmộtcôngviệctuyệtvờinhưthế?Vìsaotôilạicảmthấychánnảnkhiđạtđượcvịtrínàyđểrồitừbỏnóvàbắtđầulạitừđầu?NhưnggiốngnhưAnnett,tôibiếtmìnhmuốngì.

Chương10.NHỮNGKẺBẢOVỆĐẠOĐỨC

Kinhdoanhlàhoạtđộngsảnxuấthàngđểbánkiếmlời.

–EdwinGay,hiệutrưởngthứhaicủaHBS

Mặcdùhoạtđộngtuyểndụngđãdiễnravôcùngsôinổi,chúngtôivẫncònphải họcmột kỳ nữa.Ngoàimôn tài chính, học kỳ hai này chúng tôi cònđược làmquenvớicácmônchiến lược,kỹ thuậtđàmphán,kinh tếvĩmôkhởi nghiệpvàđạođứckinhdoanh.Môn chiến lượcdogiảngviênngườiThụySĩFelixOberholzerdạy.Thầycódángvẻcủamộthọcgiảhoànhảo,vớichiếckínhmắttròn,tócchảingượcvềđằngsau,vàcáinhìnphiêudiêukhiđingangquatrường.Nhưngthầytừnglàmviệc5nămtrongmộtcôngtyđúcnhựaởThụyĐiểnvà5nămtiếp theo trongbankinh tếcủamộtngânhàngđầutư.Thầymangtớilớpmộtvẻtừngtrảiphachútnhạođờivànhanhchóngtrởthànhngườiđượcyêumếnnhất.

Harvardtựhàovềbanchiếnlượccủatrường,nhấtlàkhiđólạilàcốtlõicủachương trình quản lý chung. Xây dựng và thực hiện chiến lược chính lànhiệmvụcủamộtnhàquảnlý.Chúngtôikhôngđượcđàotạođểtrởthànhnhữngchuyêngiatàichínhhoặcnhàđiềuhànhxuấtsắcmàtrởthànhnhữngnhàquảnlýgiỏi.Chúngtôihọccáchtậptrungmọilựclượngvàmọinguồnlựcvàomụctiêu:tạoravànắmgiữcàngnhiềugiátrịcàngtốt.Chiếnlượckhôngchỉđểlàmsổsáchkếtoánhợplýhayđảmbảobộmáyhoạtđộngtrơntrumàhướngtớimộtbứctranhlớnhơn:xâydựngvàđiềuhànhmộtdoanhnghiệpđểtạoralợinhuậntrongthờigiandài.

Đầutiêncầnhiểuchiếnlượckhôngphảilàhiệusuấthoạtđộng.Bạncóthểquảnlýmộthiệugiặt tốtnhất thếgiới,nhưngcôngviệcbạnđanglàmquáđơngiảnvànhữngngườikháccũngcó thể làmđược thìbạnkhócóđượcnhiều tiền.Theo cách nói của thầyFelix, bạn thiếu “một chiến lược lớn”.Mộtnhàhàngđượcđiềuhànhtốtvớimộtđầubếptuyệtvờinhấtthếgiớilạicóthểbịthualỗ,nhưngsởhữumộtvàinhàhàngđồănnhanhtuềnhtoàngđược nhượng quyền thương hiệu lại có thể giúp bạn trở thành triệu phú.Thànhthạomộtcôngviệchoàntoànkhôngđảmbảothànhcôngtàichính.TôixinnhắclạilờicủathầySteenburghnóivềlĩnhvựcmarketing:“Mộtsảnphẩmtốtchưađủđểđưabạntớiđích”.Vìvậy,tháchthứcđầutiênđốivớimộtnhàhoạchđịnhchiếnlượclàbiếtlựachọnnhữngđiềucầnlàm.

ThầyFelixđãchochúngtôixembiểuđồtỷsốlợinhuậnròngtrênvốnchủsởhữu(ROE)củamộtsốcôngtylớncủaMỹtrong20nămqua.Hầuhếtcáccôngtycólợinhuận1015%/nămnhưngvàicôngtycólợinhuậnlêntớihơn20%/năm.Họđạtđượcđiềuđóbằngcáchnào.Nhiềunămliêntục,cáccôngtysinhlãinhiềunhất thườnghoạtđộngtrongcáclĩnhvựcnhưdược,côngnghệ cao, dịch vụ tài chính, các cửa hàng bách hóa giảm giá và dầumỏ.Hàngkhônglàngànhthualỗnhiềunhất.Cũngcóngoạilệ,nhưSouthwest,hoạtđộngtốtphithường.Nhưngphảithừanhậnrằng,ngaycảSouthwestrốtcuộccũngphảiđấutranhquyếtliệtđểthoátkhỏixuhướngchungcủangành.Chọnđượcmộtngànhthíchhợp,mộtngànhcócơcấuvữngchắc,đểcócơhộikiếmđượclợinhuậncaonhất,làđiểmkhởiđầucủamộtchiếnlượctốt.

Năm1980,một giáo sư củaHBS,Michael Porter, đã viết bài báo “Chiếnlượclàgì?”,trongđótrìnhbàynămyếutốquyếtđịnhkhảnănggiànhđượcgiá trị củamộtcông ty,đó là: trởngạigianhậpngành, sứcmạnhcủanhàcungcấp,sứcmạnhcủakháchhàng,phươngánthaythếvàsựcạnhtranh.

Hiểuđượcnămlựclượngnàybạnsẽbiếtvìsaomộthiệugiặthoạtđộngtốt

vàmộtnhàhàngtuyệtvờiphảivậtlộnđểtồntạitrongkhimộtcửahàngbánkhănđượcđiềuhànhkémlạiphátđạt.Chúnglàcơsởchotưduychiếnlượchiệnđại.

Lấyhiệugiặtlàmvídụ.Trởngạigianhậpngànhtươngđốithấp:khôngđòihỏikỹnăng laođộngcao, ai cũngcó thểvay tiềnngânhàngđểmuamộtchiếcmáygiặt.Đólàlýdonhiềungườinhậpcưmởhiệugiặt.KhibạnmớiđếnMỹ,mởhiệugiặtlàmộtcôngviệckinhdoanhkhởiđầuvìthủtụcđơngiảnvàdễđiềuhành.NếubạnbiếtchúttiếngAnh,cóchúttiềnvàchămchỉlàmviệcthìmởhiệugiặtchínhlàýtưởngkinhdoanhlýtưởng.Nhưngsẽcósựcạnhtranhgaygắtcủanhữngngườicócùngýtưởngvàcùngcơhộithànhcông.

Cácnhàcungcấpcủahiệugiặt lànhữngcôngtysảnxuấtmáygiặtvàcácsảnphẩmtẩyrửa.Córấtnhiềunhàcungcấp,dođógiáthànhthấpvàbạncóthể tùy chọn nhà cung cấp. Tin xấu nằmở yếu tố khách hàng.Trong cácthànhphốlớn,hầunhưmọigócphốđềucóhiệugiặt,dịchvụvàgiátiềnnhưnhau.Nếuhiệugiặt quen thuộc làmhỏng áo củabạn, bạn có thểdễdàngchuyểnsanghiệukhác.Cáigiáduynhấtphảitrảchỉlàđibộthêmmộtđoạnđường.Ngoàira,phươngánthaythếchodịchvụnàylàmáygiặt-sấyquầnáo tại nhà. TạiManhattan, nhiều chung cư không cho phép đặt máy giặttrongnhà,buộchọsửdụngdịchvụcủahiệugiặt.Nếuquyđịnhnàythayđổi,cáchiệugiặtsẽgặpkhókhănlớn.Tấtcảcácyếu tốnày trởngạigianhậpngành thấp, nhà cung cấp ít, khách hàng có nhiều sự lựa chọn hơn, vàphươngánthaythếtồntạingaytrongthịtrườngtácđộngđếnmứcđộcạnhtranhgiữacáchiệugiặt.

VìPorterchỉđưaranămyếutốnêncầnbổsungyếutốnữa,đólànhữngsảnphẩmlàmtănggiátrịsảnphẩmcủabạn.Trongngànhkinhdoanhmáytính,cácsảnphẩmphụkiệnchomộtmáytínhcánhânlàphầnmềmvàmáyin.

Phầnmềmvàmáyintốthơnsẽkhiếnngườitacàngmuốncómộtchiếcmáytính.Áosơ-mivàcà-vạtđẹp làsảnphẩmphụkiệnchomộtbộcom-lêcắtmaykhéo.Nuôidưỡngnhữngngànhphụkiệnnàycóthểtácđộngtíchcựcđến ngành kinh doanh của bạn.Đối vớimột số ngành, đặc biệt là nhữngngànhcóluậtđịnhchặtchẽ,chínhphủlàyếutốthứbảy.Vídụ,khôngmộtcông ty truyền thông đại chúng nào có thể bỏ qua hoạt động củaỦy banTruyềnthôngLiênbang.

Phântíchnămyếutốtrênchochúngtahiểubiếtđầyđủvềlợithếcạnhtranhcủa một công ty so với đối thủ và nhờ đó biết được cơ hội thành công.Nhưngtrướchết,chúngtaphảihiểuđượckháiniệmlợithếcạnhtranh.Lợithếcạnhtranhthểhiệndướihaidạng:mộtlàbạncólợithếvềgiá,nhờđóbạnlàmrasảnphẩmvớichiphírẻhơnvàbánvớigiáthấphơnhoặctạorasảnphẩmkhácbiệtbằngcáchnàođó;hailàbạntạorasảnphẩmtốthơnđốithủhaythiếtkếtheocáchkhácđểthuhútmộtđốitượngkháchhàngkhác.Haidạngnàyđượcgọilàsựphânbiệttheochiềudọcvàngang:dọcnghĩalàtốthơnhoặckémhơn;ngangnghĩalàkhácnhau.Nếubạncóhaichiếcôtô,mộtchiếccóđộngcơ,phanhvànộithấttốthơnchiếckiathìchúngkhácbiệttheochiềudọc,đơngiảnlàmộtchiếctốthơnchiếckia.Nếubạncóhaichiếcôtôcóchấtlượngnhưnhau,nhưngmộtchiếcmàuhồngcònchiếckiamàuđen thì chúng khác biệt theo chiều ngang, nhằm thu hút những đối tượngkháchhàngkhácnhau.Ácmộngđốivớimộtdoanhnghiệplàkhôngcólợithếcạnhtranhnào,sảnphẩmkhôngrẻnhấtmàcũngkhôngcósựkhácbiệt.Đóđượcgọilà“làngnhàngbậctrung”.

Lợithếcạnhtranhtồntạitrongkhoảnggiữachiphílàmrasảnphẩmvàmứcgiákháchhàngsẵnsàngtrảđểmuasảnphẩmđó.Nếukhoảngnàycủabạnrộnghơncủađốithủcạnhtranhthìbạnđangcólợithế.Nếubạncóthểgiữlợithếđótrongmộtthờigian,bấtchấpmọiáplựccạnhtranhthôngthường,thì lợi thếđó làbềnvững.Thách thức tiếp theocủanhàhoạchđịnhchiến

lượclàxâydựngsựbềnvững.Nếubạncólãi,cácđốithủsẽlàmtheobạn.Thànhcông thường làmnảysinh tính tựmãn,đó là lýdovìsaoBillGatetreomộttấmảnhcủaHenryFordtrongvănphòngcủamình.Tấmảnhnhắcnhởrằngchodùlàngườiđitiênphongvàthànhcôngđếnđâu,bạnvẫnphảiluônđổimớivàbảovệlợi thếcạnhtranhcủamình,nếukhông,đối thủsẽđánhbạibạn,nhưFordđãbịGeneralMotorđánhbại.Tốcđộđổimớicôngnghệ cũng rút ngắn vòng đời của nhữngmô hình kinh doanh thành công.Trongkhibạnnghĩmìnhsởhữuchiếcđiệnthoạidiđộngđờimớinhất,thìmột chiếcmới hơn đã ra đời vượt trội hẳn chiếc của bạn, với những tínhnăngvàdịchvụhoànhảohơn.Đólàlýdokhiếnrấtnhiềucôngty,dùkhởinghiệptốtthếnào,dầndầncũngrơixuốnghạngtrungbình.Rấtítcôngtyduy trìđược lợinhuậncao trongmột thờigiandài.Xâydựng lợi thếcạnhtranhbềnvữnglàmụctiêucủabấtkỳnhàquảnlýnào.Tìmracôngtyđạtđượcđiềuđólàniềmmơướccủanhàđầutư.

Saukhiđãxâydựngđượclợithếcạnhtranhbềnvững,nhiệmvụtiếptheocủanhàhoạchđịnhchínhsáchlàpháttriểnvàtậphợpmộtnhómcáchoạtđộnghỗtrợlẫnnhau.Mụctiêukhôngphảiđểcómộtphòngmarketingxuấtsắcnhất thếgiớimàđểcómộtphòngmarketing tốtnhấtchocông tybạn.Bạn muốn xây dựng một hệ thống trong đó mọi hoạt động, bao gồm cảmarketing,hỗtrợlẫnnhau.Cósựkhácbiệtgiữanhữngcánhânxuấtsắcvàmộttậpthểxuấtsắc.MalựccủaWal-Martkhôngchỉlàchiphíthấpvàgiábánthấp.Vănhóacủacôngtylàtiếtkiệm,chiphíxâydựngkhobãithấpởcácvùngnông thônvàngoạiô,hạnchếquảngcáo,công táchậucầnxuấtsắc,khôngcócôngđoàn,lựachọnkỹlưỡngcácnhàcungcấpnhữngngườiphụ thuộc vàoWalMart để bán được khối lượng hàng hóa khổng lồ củamình,sửdụngcôngnghệhàngđầuvàtheodõihàngtồnkho.TậphợptấtcảcácyếutốtrênkhiếnWal-Martthànhcôngvàrấtkhóbắtchước.Cànglàm,Wal-Martcàngtrởnêntốthơnvàkhiếncácđốithủgặprấtnhiềukhókhăn.

Đểxâydựnglợithếcạnhtranhbềnvững,cáccôngtyphảixâydựngmộtmôhìnhnguyênnhân-kếtquảsaochovềlâudàinótrởthànhmột“bánhđà”mạnhmẽ,cuốnphăng tấtcảcácđối thủ.Vídụ,Procter&Gamble (P&G)bánđượcrấtnhiềukemđánhrăng.Nghĩalànósảnxuấtrấtnhiềukemđánhrăng.SảnxuấtnhiềukemđánhrăngkhiếnP&Gtrởthànhnhàsảnxuấtkemđánh răng tốt hơn và cho phép công ty sử dụng nhà máy, nhân công vàmarketingcóhiệuquảhơn.Nhờđó,côngtycóthểbánkemđánhrăngvớigiáthấphơnmàkhôngcầngiảmlãiròngvàvìthếlạibánđượcnhiềukemđánhrănghơnnữa.Cácđốithủcũngcóthểsảnxuấtkemđánhrăng,nhưngvìhọkhôngcólợithếvềquymôvàsứcmạnhmarketingnhưP&Gnênhọphảivậtlộnđểcạnhtranh.Kháiniệm“càngthựchànhnhiềucàngtốt”đượcbiếtvớitêngọiđườnghọchỏivàlầnđầutiênđượcgiớinghiêncứulýthuyếtkinh doanh quan sát trongChiến tranh thế giới thứ hai.Các nhàmáy sảnxuất càng nhiềumáy bay quân sự thì tốc độ sản xuất càng nhanh và chấtlượngcũngtốthơn.Nhữngcôngtynàotiếntrênđườnghọchỏinhanhnhấtsẽlàmtốthơncácđốithủ.

Mộthiệuứng“bánhđà” tương tựcũngxảy rađốivới tâm lý sẵn sàng trảtiền.CàngnhiềungườimuaiPodcủaApplethìcàngcónhiềungườimuốnmuachúng.Đểvươntớinhómthínhgiảnày,cáccôngtynhạcđãđưatoànbộ catalog nhạc của họ vào iTune.Khách hàng tải nhạc ngày càng nhiềukhiếniPodcủahọcàngtrởnênquýgiá.Khiđốithủcốgắngxâmnhậpthịtrường,họkhôngchỉphảicạnh tranhvềmặtchất lượngsảnphẩmmàcònphảitiếpnhậnmộthệthốngtrọnvẹndoAppletạora.NhữngthiếtbịrẻhơncóchấtlượngtươngđươngtrênthịtrườngđãthấtbạivìmọingườisẵnsàngtrảnhiềutiềnhơnđểmuaiPodvìnóquenthuộc,tươngthíchvớiiTunevàcác sản phẩmkhác củaApple.Apple đã xây dựng đượcmột lợi thế cạnhtranhbềnvững.

Saukhiđãhòanhậpthịtrường,bướctiếptheolàcácnhàhoạchđịnhchiến

lượcphảixemxétphảnứngcủađốithủ.Nếutôilàmthếnàythìđốithủcủatôisẽlàmgì?ỞHBS,chúngtôiđượclàmquenvớilýthuyếttròchơi,mộtphươngphápphântíchhậuquảcủamộttìnhhuốngcạnhtranh.Ởdạngthứcđơngiảnnhất,lýthuyếttròchơiquantâmtìmhiểuhậuquảtàichínhcủamộtquyếtđịnhđốivớicảhaibên.NếuBillmởmộtcửahàngmớiđểcạnhtranhvớiBob,Bobsẽlàmgì?AnhtasẽđóngcửahànghaysẽcạnhtranhvớiBill?Sovớiviệcđóngcửahàng,chiphíđểBobcạnhtranhlàbaonhiêu?ChiphícủaBobsẽlàbaonhiêunếuBillquyếtđịnhtiếptụckinhdoanh?Vạchracácphươngánnàyvàđặtvàođócácgiátrịsẽgiúpđưaraquyếtđịnhchứkhôngphảichomộtcâutrảlờicụthể.Đâylàmộtbiệnphápkhácđểcóđượcquyếtđịnhtốtnhấtvớilượngthôngtinkhôngđầyđủvàlàmụctiêuchínhcủakhóahọc.

Cuốicùnglàvấnđềquymô.Doanhnghiệpcủachúngtanênlàmgì?Nênsởhữucáigì?Nênhoạtđộngởđâu?Đểbiếtmộtngườicókhấmkháhơnkhisởhữumộtdoanhnghiệp,chúng tôicầnsửdụng trắcnghiệmgiá trị.GeneralElectric(GE)đòihỏinhữngcơsởthươngmạithuộcsởhữucủamìnhphảiđứnghàngđầuhaythứhaitronglĩnhvựckinhdoanhđó.Nếubịtụtthứhạngvàkhôngthểcảithiệnđượctìnhhình,GEsẽchorằngmìnhkhôngphảichủnhântốtnhấtcủacơsởđóvàsẽbánnóđi.Bàitrắcnghiệmvềquyềnsởhữucócâuhỏilàdoanhnghiệpcủabạncócầnsởhữumộttàisảnnhấtđịnhnàođể tạoragiá trịhaykhông.Từrất lâu,McDonaldđãnhậnrarằngnhượngquyềnthươnghiệuvàphụcvụcáccơsởnhượngquyềnđócólợihơnlàsởhữurấtnhiềulôđất.Mộtnhàthiếtkếthời trangkhôngcầncónhàmáyđểsảnxuấtquầnáo,màchỉcầnđảmbảosaochoquầnáođượccắtmaytheođúngyêucầu,phongcáchcủamình.ThầyFelixgiảithích,hợpđồngvàmốiquanhệlâudàithườngítrắcrốihơnsovớisởhữutàisản.

Hiệnnay,córấtnhiềucuộcthảoluậnsôinổivềvấnđềtoàncầuhóa,vìvậy,quyềnsởhữuvàtrắcnghiệmgiátrịcàngtrởnênthíchhợphơnbaogiờhết.

MộtcôngtyMỹvớithamvọngtoàncầuliệucóthểthíchnghivớinhữngđấtnước,nhữngnềnvănhóamớivàkinhdoanhtốthơncáccôngtyđịaphươnghaykhông?Nếumộtsảnphẩmhaydịchvụđãhoạtđộngtốtởnướcnàythìliệucócăncứnàonàođểtinrằngnósẽhoạtđộngtốtởnướckhác?Liệusựtăng trưởng toàn cầu có cho phép bạn cắt giảm chi phí củamình không?Thựctếcủaviệckinhdoanhởnướcngoàilàgìpháttriểnnănglựcsảnxuất,đàotạonhânviêntrongmôitrườngthườngxuyênthayđổihaythửtháchtàisảntrithứccủabạntrongnhữngthịtrườngkhôngcoitrọngnó?

MộttrongnhữngcôngtyđángchúýnhấtmàchúngtôinghiêncứulàcôngtythươngmạiLi&Fung, thànhlậpnăm1906tạiQuảngĐôngnhằmgiúpcácthươnggiaAnhvàMỹtiếpcậnvớicácnhàmáyTrungQuốc.CôngtycótrụsởởHồngKôngvàhiệnnayđangquảnlýchuỗicungứngchonhiềunhàsảnxuấtvànhàbánlẻlớnnhấtthếgiới.Năm1976,VictorFung,cháutraicủangườisánglậpcôngtyvàlàmộtgiáosưởHBS,trởvềHồngKôngđểtiếpquảncôngty.AnhcùngngườiemtraiWilliam,cũnglàmộtMBAcủaHarvard,quyếtđịnhmởrộngphạmvihoạtđộng.ThayvìlàmcầunốigiữacáccôngtynướcngoàivàcácnhàcungcấpHồngKông,họxâydựngcácmối quan hệ khắpĐài Loan,HànQuốc, Singapore và thâm nhập nội địaTrungQuốc.Xuấtpháttừviệcchỉđápứngyêucầucủakháchhàng,côngtyđãxâydựngnhữngchươngtrìnhsảnxuấtriêng,chophépcácnhàsảnxuấttạoranhữngsảnphẩmcóchấtlượngtốtvàgiárẻ.Nếubạnmuốnmuaáosơ-misảnxuất tạichâuÁ,Li&Fungsẽbiết từngđịađiểmmuavải,khuyvànơi cắtmay, rồi chuyểnbán thànhphẩm từnơinàyđếnnơikhácvàphânphốivớigiáthấphơngiásảnphẩmchỉsảnxuấtởmộtnhàmáy.Họgọiđiềuhọlàmlà“sảnxuấtphântán”vàđộingũnhânviêncủahọrấtít.Vàothờiđiểmchúngtôinghiêncứu,Li&Fungđanglàmănvới7.500nhàcungcấpở26nướcnhưngchẳng sởhữuai trong sốđó.Công ty tổ chức thiết kế, kỹthuật,lậpkếhoạchsảnxuất,cungcấpnguyênvậtliệu,sảnxuất,quảnlýchấtlượngvàchuyểnhàngkhắpthếgiớichohàngtrămkháchhàngnổitiếng,và

chođếnnay,công tygầnnhưkhôngsởhữumột tàisảnvậtchấtnào.Nếukhôngởtrongngành,bạnsẽkhôngnghehaybiếtgìvềcôngty.Cuốibuổithảo luận,màn hìnhmáy chiếu hạ thấp xuống vàVictor Fung từ đảoHảiNam,TrungQuốcxuấthiện thôngquađườngtruyềnvệ tinhđể trả lờicâuhỏi.Ôngnóivềsựphântánchuỗicungứngtoàncầu,thậmchímộtbướcnhỏnhấtcũngtrởthànhlĩnhvựcriêngcủacácnhàchuyênmônnhưthếnào,vàLi&Fungđãgiúpkháchhàng tìmraconđườngriêngchomìnhgiữabaonhiêubềbộnrasao.Margretcũngtìnhcờthamdựbuổihọcnày.Sauđó,tôihỏicảmtưởngcủanàng.Đốivớichúngtôi,đâylàbuổihọcrấtthúvị.

***

Mộtsángthánggiêng,tôiquyếtđịnhláixetớitậntrường.Saunămthángđixebuýthoặcmất15phútđivòngquanhAllstonđểtìmchỗđỗxe,tôinghĩrằngđâylàlúcphảithayđổimộtchút.Đêmhômtrước,MargretvàtôinóichuyệnphiếmrồigọiđồănrấtngoncủamộtnhàhàngTrungQuốctrênĐạilộ Massachusetts. Chúng tôi cần những khoảnh khắc thư thái trong cuộcsốngkhổhạnhnàyđểtạmthờiquênđicuộcđờisinhviênđầygiankhó.Thịtgàtẩmvừngvàmỳdan-danchưabaogiờngonđếnthế.

Vìthế,tôiđivòngquanhtrườngtrongchiếcToyotacũgiá2.000đô-lacủatôi,lấymộttờbạc5đô-lavàđưachongườiphụcvụ,cảmnhậncuộcsốngnhưmộtđạigiachi tiêu rộng rãi.Conđường lấpdướibăngvà tuyếtđangtan, tôimong chờmộtmùa đôngBoston ngắn hơn bình thường,mong đinhanh từnơiđỗxe tớinhàSpanglervàcó lẽmongmộtcáibánh sừngbònhồiđầythịtlợnxôngkhóivàtrứngmàCedricngốnngấugiữacáctiếthọcmỗingày.

Ngaykhiđếnga-ra,tôithấymộtchỗtrốngtrêntầngbasaukhiđãđiquarấtnhiều chiếcô tô của sinhviênngược theo conđườngdốc củahầmđểxe.

Cuốicùng,tôitìmthấykhuvựcđểxerẻhơn.CóBetsy,chiếcSaturnmườinămtuổicủaBob,màtrongmộtlần“cưỡi”nóvềnhà,Bobvừakiêuhãnhvuốtvetấmchắnbùnbằngnhựavừanóirằngnóđãđitrên200.000câysố.Tôicũngnhận rachiếcChevyLuminamàuxanhôliucủamộtcựu thuyềntrưởngtàungầmtronglớp.“Khôngaithíchmuanhữngchiếcôtôcũnàyvìchỉ cóngườigiàmới lái chúng”, có lần anhvới tôi. “Vìvậymàbạnmuađượcxevớigiárẻhơn.Vàngườigiàthườnggiữgìnxecẩnthậnhơn”.Tôiđangkhaithácmộtđiểmyếutìnhcảmcủacáccựuchiếnbinh.Họrấtônhòa.

Trong quán ăn tự phục vụ ở Spangler, tôi gặp người bạn cùng lớpVivekđangnánlạibênquầybáncàphênhưthườnglệ.Anhkhôngquyếtđịnhđượchômnaycóuốngmộtcốccàphêlattehaykhông.Ngoàiviệcbiếtmọithứvềtàichính,Vivekcũngkháamhiểuvềôtô.AnhbiếtsốtruyềnmômenquaycủamộtchiếcHondaAccordcũngnhưmọichitiếtkỹthuậtbêntrongmộtchiếcxecaocấpnhưMcLaren.Anhbiếtgiácả,tốcđộ,sốvòngquay/phútcủađộngcơvàlịchsửcủacáchãngôtô.Bạnsẽcảmthấykhóchịukhixinanhlờikhuyênmuaxebởianhchỉmuốnnóichuyệnvềôtô.Anhnóivềvấnđềcủabạnnhưthầythuốcbắtbệnhrồimớiđưaracâutrảlời.“BạnnênxemdòngAcura”hay“ÔtôHànQuốcvẫnchưaxuấthiệnởđây.Nhưnghãyđợihọvàinămnữa”.

“Anhđãxemnhữngcáixetrongga-rachưa?”tôihỏi.“Rồi”.BaogiờVivekcũngchỉtrảlờinhữngcâuhỏicụthể.

“Vì sao tôi láimột chiếcToyota2.000đô-la cònnhữngngườikhác lại cóBMW?”

“RấtnhiềungườimuaBMWkhiđếnHBSvìmuốnnhậnđược trợcấp tàichính.”

“Làsao?”

“KhibạnđượcnhậnvàoHBS,bạnsẽcốgắngtiêusạchtàikhoảnngânhàngđểđượcnhậntrợcấptàichính.”

“Xin lỗi, tôi vẫn chưa hiểu lắm.Mua xe BMWđể nhận được trợ cấp tàichính?”

“Khibạnliệtkêtàisảntrongmẫuđơnxintrợcấptàichính,bạnkhôngphảikêôtôcủabạn,nhưngbạnphảikêramọikhoảntiếtkiệmvàbấtđộngsản.Vìthế,bạnmuaôtôgiá20.000đô-la,cóthểbạnsẽcóthêm20.000đô-latrợcấp tài chính,nhưvậycơbản làHBSmuachiếcBMWchobạn.Nếubạnkhôngmuaôtô,bạnphảimất20.000đô-latrongtàikhoảntiếtkiệm.”

“Nhưnghọ khôngkiểm tra sao?Tôi nghĩ rằng nếu bị phát hiện khaimantrongđơnxintrợcấp,anhcóthểbịđuổihọc.”

“Nhưngđâykhôngphảilàkhaiman.Cũngkhôngphảilàchuyểntấtcảtiềncủabạnvàotàikhoảncủachamẹrồixintrợcấp.”

“Vìvậymàtàikhoảncánhâncủaanhtrốngrỗng.”

“Đúngthế.”

“Khôngthểtin.Baonhiêungườiđãlàmnhưthế?”

“Mọingười,vàcáchãngtưvấnphốWallđềubiếtlàmnhưthế.Khôngphảilúcnàocũngcótácdụng,nhưngnhiềungườiđãthử.”

Trongquảngcáo,HBSnóirằnggầnnửasốsinhviênnhậntrợcấptàichính

và khoản hỗ trợ trung bình là 10.000 đô-lamỗi năm.Một vài người, nhưBob,nhậnđượcnhiềuhơnnhưngvìanhcótớibốnconvàtừngláimáybaynémbomStealth.Anhxứngđángđượcnhư thế.Còn tôinhậnđược3.000đô-la trợcấpchonămhọcđầu tiên.Ýnghĩvềnhữnggã trẻ tuổiphốWallkhaiman trongđơnxin trợcấp,đượcchamẹvàcácđại lýbánBMWđịaphươngđồnglõa,đãkhiếntôithấtvọng.

***

Dùcócốgắngthếnào,kinhdoanhkhôngbaogiờxóanhòađượcthựctếđólànơihànhnghềcủanhữngkẻ trộmcắp, lừagạt,gian trá.Tháchthứccủangànhkinhdoanhlàkiềmchếtrộmcắp,lừagạtvàgiandối.HBScũnggópphầnvàonhữnghànhđộnggiantráđó.Khóahọc1985tốtnghiệptrongthờikỳ bùng nổ thị trường cổ phiếu lớn, có 65 người bị kết tội vi phạm luậtchứng khoán. Biến cố ngoạnmục gần đây nhất củaHBS là Jeff Skilling,CEOcủatậpđoànEnron.Cuốithậpniên1990,làmviệctrongEnronlàđiềumàcácMBAluônaoước.KhiSkillingvề thămHBS,ôngđượcchàođónnhưmộtvịanhhùng,đượcsinhviêntunghôvàcácgiảngviênbámđuôiđểtìmhiểu,viếtbàivềôngvàcỗmáykiếmtiềnphithườngcủaông.Dướiông,cácMBAHarvardkhác trongEnron tạodựng thànhcông theokhuônmẫucủa ông. Khi mọi thứ tốt đẹp, họ là những thiên tài, khi tất cả sụp đổ,Skillingvàotù,danhtiếngcủatrườngbịảnhhưởngtheo.

Năm2003,mônkhảnănglãnhđạovàtráchnhiệmcủadoanhnghiệpđượcđưavàoChươngtrìnhbắtbuộcđểsinhviênthảoluậnvềhiểmhọachạytheođồngtiềnbấtchấpđạolý.Đâylàlúctiếpcậnvớilabànđạođứcmàtôiđãđọctrongnhữngthángtrướcđóvàlàmộtchủđềgâynhiềutranhcãitrongcác cuộc thảo luận về tiền bạc và quyền lực.Thầy JosephBadaracco trựctiếphướngdẫnchúngtôi.ThầytừnggiànhđượchọcbổngRhodetạiOxford,nhậnđượccảbằngthạcsĩvàtiếnsĩởtrườngnàyvàtrởthànhnhàđạođức

họckinhdoanh.Vàituầnmỗinăm,thầyđếnNhậtBảngiảngdạy,vớikhoảnthùlaohậuhĩnhmàtấtcảgiảngviênđềumongước.Thầykhácbiệtrõràngvớinhữngkiểungườiđậmchất thể thaotrongtrường,với tấmvaixuôi,đigiàyđếcaosuvàcóvẻmơmàngnhưtrongthưviệnhayđangcâucátrênvùnghồphẳng lặngcủavùngNewEngland.Thầy tựhàovìcócuộcsốngnhànnhã,ungdungcủamộtgiáoviênHarvard.Thầygâyấn tượng làdạyđạođứctrongtrườngkinhdoanhlàmộttrongnhữngcôngviệcnhànhạnhấtthếgiới.

Trướcđó,ngườitarấtcoithườngmônhọcnày.Cácchuyêngiatàichínhchorằngnólấymấtthờigianquýbáudànhđểnghiêncứucáccơcấuphátsinh.Đốivớinhữngngườikhaokhátkhởinghiệp,nóchẳngliênquangìđếntínhsáng tạovàcác luồng tiềnmặt.Chỉcónhữngngườiưa thíchchuyệndôngdàilàmongđợimônnày,họchỉthíchnóichuyệntàolaovàsẽsớmpháhoạibất kỳ công ty nào trong tầm tay. Bo thíchmôn này vì một lý do riêng:khôngphảimấtthờichuẩnbịbài.Cáctìnhhuốngnghiêncứuthườngngắngọnvàkhôngcósốliệu.Vìvậy,chỉcầnđọcqualàđược.

Harvard, bằng tuyên bố của thầy Tom Piper, một giáo sư của trường, đãphảnứnglạivớinhữngkẻhoàinghiviệcgiáodụcđạođứccóchỗtrongmộttrườngdạykinhdoanh.TrongcuốnĐạođứccóthểdạyđượckhông?,ôngviết:“Chúngtôicươngquyếtbácbỏsựkhẳngđịnhnày.Cácsinhviênđangtronggiaiđoạnpháttriểnnhậnthứcvềchếđộtưbản,thựctiễnkinhdoanh,nănglựclãnhđạovàtìmkiếmgiảiphápthíchhợpđểgiảiquyếtnhữngtìnhhuốngkhóxửvềđạođứctrongkinhdoanh.Đâylàthờikỳtìmhiểuvàsuyngẫm...Họcầncóthờigianbồiđắpsứcmạnh,sựtinhtếđểcóthểchấpnhậntìnhtrạngkhóxửvềđạođức,đểhìnhdungvềnóvànhậnthứcnhữngtáchạicó thể tránh được và không thể tránh được. Cần có thời gian để đào tạonhững cá nhân quả quyết và dũng cảm sẵn sàng hành động”. ThầyBadaracco cũng viết sách về đạo đức kinh doanh, cuốn sách có tên là

DefiningMoments:WhenManagersMustChooseBetweenRightandRight(Nhữngkhoảnhkhắcquyếtđịnh:Khingườiquảnlýphảichọngiữađúngvàđúnghơn).Nộidungcuốnsáchmôtảnhững tìnhhuốngmậpmờtrongđóhình thành hầu hết các quyết định về đạo đức. Ông cảnh báo chúng tôi:“Nhữngkhoảnhkhắcquyếtđịnhđókhônghềđượcbáotrước.Vìvậy,chúngtôi luônphảichuẩnbị sẵnsàng, rèn luyện tínhcáchvàđạođức trongmọiviệc”.

Mônkhảnănglãnhđạovàtráchnhiệmcủadoanhnghiệpchiatráchnhiệmcủalãnhđạocôngtythànhbaloại:tráchnhiệmkinhtế,tráchnhiệmpháplývà tráchnhiệmđạođức.Chúng tôiphảiđápứng tiêuchuẩncủacảba loạitrênnếumuốnđápứngnhữngtráchnhiệmtàichínhtrướcmắtvàlâudàimàkhông vi phạm luật.Chúng tôi được biết các tòa ánMỹ rất coi trọng cáctráchnhiệmđượcủythác.Thậmchímộtsựbộitínnhỏnhấtvớimộtnhàđầutưhaymộtđốitáctàichínhcũngbịxétxử.ChúngtôiphảighinhớphươngtrìnhMxF=D.Nghĩalàquyếtđịnhcủatòaán(D)làsảnphẩmcủamôhìnhpháplý(M)vàthựctếhợplý(F).

Cuộctranhluậnđầutiêncủalớpbùngnổkhithảoluậnvềsựlừaphỉnhtrongkinhdoanh.Năm1968,tờHarvardBusinessReviewđăngmộtbàiviếtcủaAlbertZ.Carrcónhanđề“Kinhdoanhcóphảilàsựlừaphỉnhvềmặtđạođức?”Bàibáođãgây ramột lànsóng tranh luận.Tácgiảđãsosánhkinhdoanhvớichơibàipoker.Trongtròchơinày,sựlừaphỉnhlàmộthànhđộnghoàntoànhợppháp.Theoông,tiêuchuẩnđạođứclốisốngcủanhiềudoanhnhânthànhđạtkhácvớitiêuchuẩnđạođứckinhdoanhvìhọhiểurằngkinhdoanhkhôngphảilàmộtvũđàiđểkhoekhoangđạođứcmàlàmộttròchơicónhữngnguyêntắcriêng.Bạncóthểthắngtrongtròchơinàynếusửdụngnhữngmánhkhóemàbạnkhôngbaogiờsửdụngđốivớingườibạnđời,concái,bạnbè;nhậnthứcnhưvậykhiếncuộcsốngtrởnênbìnhyênvàđơngiảnhơn.Nhưngmộtsốngườichorằngkinhdoanhvềcơbảnlàphiđạođức.

Joe,một tay chơi bài poker có hạng và có thời bán khoai tây chiên, ngồiđằngsautôi,tỏýtánthànhýkiếncủaCarr.Phíabênkiaphònghọc,Lisasôilênvìbấtbình.CôsốngởLouisville,bangKentuckyvàtốtnghiệpxonglàbướcluônvàonghềmarketingchấttẩyrửagiadụng.Mỗikhiđềcậpđếntìnhhuốngkhóxửvềđạođức,côluônlàngườiđầutiênbàytỏýkiến:điềuquantrọngnhấtlà“làmđiềuđúng”bấtkểphảitrảgiáthếnào.Nếubạnmuốnxâydựngmộtnhàmáyởvùngnông thônTrungQuốc, thìdù tronghoàncảnhnàobạncũngkhôngđượcgiởtròhốilộ,chodùtụclệđịaphươnglàgì,bởivìhốilộlàsai,khôngcólýdogìđểbàochữachohànhđộngđó.NếubạnkhoantìmdầumỏởNigeria,khôngcólýdogìđểkhôngchuyểngiaotoànbộlợinhuậnchongườidânđịaphương,nhữngngườiđãkếttộibạnbóclộthọ.Khôngcótranhluậngìvềchiphípháttriểnkinhtế.Bạnphảilàmđiềuđúngđạo lý.Nếubạnpháthiện tin tặcđộtnhậphệ thống thẻ tíndụngcủabạnnhưngchưa lấyđượcgì,bạncũngphảibáongaychonhữngngườicótráchnhiệm.Khôngcólýdogìđểchegiấuthôngtin,bạnphảitrungthực,thị trườngsẽđềnbùchobạn.Vàthậmchínếukhôngđượcđềnbù,bạnsẽngủngonvìbiếtmìnhđãlàmđiềuđúng.Đượcnuôidưỡngtrongbầukhôngkhí củamột tập đoàn lớn củaMỹ, cô đã trở thành người bảo vệ đạo đứcquyếtliệt.

“Nếubạnthuêngười,vàcôngviệccủahọphụthuộcvàobạn,bạnkhôngthểcoicôngviệckinhdoanhnhưmộtvánbàiđược”,côvừanóivừaấnmạnhngóntayxuốngbàn.“Nếupháthiệnranhữnggìbạnđanglàm,họsẽkhôngcòntinbạnnữa”.

Joephảnđối:“Nhưngnếubạnlàmộttaychơibàigiỏi,bạnkhônggiảithíchnhững trò láucácủamình.Bạnsẽchơi thếnàođểchiến thắngvề lâudài.Còntrongkinhdoanh,thậtlàđiênrồnếubạnhoàntoàncởimởvềnhữnggìbạnlàm.Bạnphảigiữlạimộtvàibímậtvàđôikhilừaphỉnhlàcáchgiữbímật.Bạnkhôngnóidối,khôngviphạmluậthaylừadốingườikhácđểlấy

tiềncủahọ.Bạnđangbảovệnhữnggì củamình trướcnhữngngười cũngđangchơitròtươngtự.Nếukhônglừaphỉnh,bạnsẽthualỗdàidài”.

Eric, lãnhđạocủamộtdoanhnghiệpquảngcáo,phụhọa theo: “Tôinghĩ,miễn làbạncảmthấy thoảimái.Ý tôi lànếubạnmuốn lừaphỉnh,nóidốihaygọinólàgìcũngđược,trongmộtlĩnhvựccủacuộcsống,bạncũngcóthể làm vậy trong các lĩnh vực khác. Nếu bạnmuốn lừa dối, cũng được,nhưng“gieogió”sẽ“gặtbão”.Nhưngchắcchắnbạncóthểtìmthấynhữngkhíacạnhkinhdoanhởnơimọingườikhôngchơitròkinhdoanh”.

“Ởđâu?”,Joehỏi.

“Biếtđâuđấy.Cóthểlàởcáctổchứcphichínhphủchẳnghạn”,Erictrảlời.

ThầyBadaracco rất thích thú.Thầy cho biết các nhà quản lý từng học tạiHBSrấtthíchtranhluậnđềtàinàyvìnóđivàobảnchấtnhữngcôngviệchọlàm.Những quảng cáo thổi phồng chất lượng sản phẩm, nhữngmáymócđượcthiếtkếđặcbiệtđểhỏnghócchỉsaukhihếthạnbảohànhmộtngày,nhữnglờihứahẹngiaohàngtrongkhimáymóckhôngđủcôngsuấtđểsảnxuấtvềcơbản,mọingườitrongngànhkinhdoanhđềuhuênhhoangvềconđườngmìnhđi,đồngý trongkhicònchưasẵnsàng,hứahão,cườngđiệu.Gọiđólàlừaphỉnhhaygìcũngđược,nhưngmôitrườngkinhdoanhkhôngthíchhợpchonhữngngườitrungthực.

Khicòn làmbáo, tôiphải làmviệcvớicáchãngquanhệcôngchúng.Tôithườngtựhỏihọtồntạivìcácphươngtiệntruyềnthôngđạichúngngàynaytrởnênquáđadạng,phứctạpvàhiểmđộc,hayvìngườitrongcáccôngtyđãmấtkhảnăngnóithứtiếngAnhgiảndị.Haibênđổlỗichonhautrongkhicácchuyêngiaquanhệcôngchúnggặtháitiềnthùlao.Ngàynay,nhữnggãkhổnglồtrongsốcáccôngty,quáthànhthạovàxuấtsắcởnhiềukhíacạnh,

cóthểvớitớicảnhữngngườicùngkhổ,nhữngngườichỉxemtruyềnhìnhvàđọcbáokhitiếpxúcvớinhânviênquảngcáo.Cuộcthảoluậnvềsựgiandốitrongkinhdoanhđãđivàobảnchấtvấnđề.Giớikinhdoanhđãquenvớicácquyluậtvàngônngữtrongtròchơiđặcbiệtcủariêngmìnhsựlừaphỉnhvàlẩntránhđếnmứchọdườngnhưquênmấttínhtrungthực,lốiănnóigiảndịvàcáchxửsựthẳngthắnmàđasốnhữngngườingoàigiớitrôngđợitrongcácgiaodịch.Khimộtlãnhđạodoanhnghiệpnóivề“kếtoántàisảnngoàisổsách”,anhtacóbiếtđượcrằngđasốnhữngngườikhôngthuộcgiớikinhdoanhlậptứcnghĩđólà“sựlừagạt”?Hayđóchỉlàthóiquencủagiớikinhdoanh?Rốtcuộc,khôngphảitấtcảchúngtađềuđanglừagạthaysao?

Sauvài thánghọcởHBS, tôibịgiằngxégiữanhận thức rằngngànhkinhdoanhthậtxấuxavàsựhiểubiết,cảmthôngsâusắcvớinhữnggìcácdoanhnhânđã làm.HBScũng trải qua cuộcđấu tranh tương tự.Danh tiếng củatrườngkhiếnđôikhingườitađổlỗichonóvềnhữngvụxì-căng-đantồitệnhất trong ngành. Nhưng ai đã từng ở nơi này đều không thể nghi ngờphươngpháptiếpcậnnghiêmtúcmàtrườngchọnđểgiảiquyếtnhữngvấnđềthậtsự.Khitrườngcốgắngtổchức,địnhlượng,thiếtlậpkhuônkhổchocácvấnđềviểnvôngthìđiềuđócóvẻrất lốbịch.Nhưngđôikhi,phươngpháp tiếpcậncủa trườngcũngđem lạinhữngkếtquả to lớn.Mặcdùviệcđánhgiákhảnănglãnhđạocủanhânviêntrênthangđiểmtừ1đến5cóvẻvớvẩnnhưngdoanhnghiệpvẫnthựchiệnvìnógiúphọxâydựngmộtdoanhnghiệptốthơn.Tôihiểurằngtrướckhiđịnhlượngbấtkỳyếutốnào“khôngthểđịnhlượng”,tôicầnphảiđánhgiálạixemnócóthậtsự“khôngthểđịnhlượng”haykhông.

***

Gregor,một người bạn của tôi đangdạyhọc tạimột trườngkinhdoanhởchâuÂu,giảithíchrằngcácMBAgiốngcácnhàkhoahọchơn.Họhọcmọi

thứvề thếgiớivàngười tahyvọnghọsẽkhônglạmdụngnhữngđiềuđó.Cácnhàsinhhọcđượchọcvềsinhhọcvớihyvọngrằnghọsẽkhôngtạoracácvũkhísinhhọc.Tươngtự,cácMBAđượchọcvềkếtoánvớiđiềukiệnhọkhôngthaotúngdoanhthucủacôngtyvàtrốnthuế.“Nhưngdấuhiệucủanhữngdoanhnhânkhôngcóđạođứckinhdoanhlànhìnchunghọkhôngviphạmluậtvìhọluônnhúngtayvàodựthảoluật.Họlàmraluật,thôngquanhững người vận động hành lang, nên họ không cần phải vi phạm”.Anhnhắcđếnmộtthấtbạicủađạođứcmàtôiđãquênmất:sựđềnbùhậuhĩnhcủaủyviênbanquảntrị.Đólàkhoảntiềnmàmộttổnggiámđốccótàitựtrảchomìnhsaukhihoànthànhxuấtsắcmộtcôngviệc.NhưngởMỹvàchâuÂu,ngàycàngnhiềutổnggiámđốctầmthườngtựtrảcôngchomìnhnhưthểhọlànhữngsiêusaothểthao,chiếmđoạttàisảncủacổđôngđểcungphụngchomình.Nhậnxétcủaanhkhiếntôinghĩtớimộtloạtvấnđềcóthểđượcxemxétdướikhíacạnh“đạođứckinhdoanh”.

Chúngtôiđãvậtlộnvớivấnđềnàytrongmộtcuộcthảoluậnsôinổikháccủamônkhảnăng lãnhđạovà tráchnhiệmcủadoanhnghiệpvềphạmvitrách nhiệm của một doanh nghiệp. Trong cuộc thảo luận này, chúng tôiđượcđọcmộtbàiviếtcủanhàkinhtếhọcMiltonFriedmanbiệnluậnrằngtráchnhiệmxãhộiduynhấtcủamộtdoanhnghiệplàlàmtănglợinhuậncủamình.Khiđó,doanhnghiệpđóngthuế, thưởngchonhânviênrồiđểchínhquyềnvàcáccánhânthựchiệncáctráchnhiệmxãhộimàhọthấyhợplý.Friedmancựclựcphảnđốiquanniệmcôngtyphảiđónggópchoviệnbảotànghoặccửnhânviênđếnlàmviệcởcáckhutạmtrúcủangườivôgiacư.Ôngcho rằnghànhđộngđó làcướpđoạt tiềncủacổđông.TácgiảngườiAnh,CharlesHandy,lạicónhữnglýlẽngượclại.Ôngnàychorằngcôngtybao gồm tất cả các nhân viên, nghĩa là công ty phải có trách nhiệm củanhữngconngườicótráchnhiệm.Tạoralợinhuậnthôichưađủ,họcòncótráchnhiệmphụcvụcộngđồng.Ngoàicácmụcđíchkinhtế,côngtyphảicómụcđíchđạođức.Cácnhânviêngiỏinhấtmuốnlàmviệcchonhữngcông

ty có văn hóa tốt chứkhôngphải những công ty chỉ chú tâmgia tăng lợinhuận.Xét ảnhhưởng lẫnnhaugiữangànhkinhdoanhvànhànước, việclãnhđạocáccôngtygợiýchochínhphủđặtraluậtđểhọchỉviệctuântheolàmột hành vi bất chính.Ngành kinh doanh có nhiệmvụ giúp chính phủsoạn thảonhữngbộ luật tốtnhấtchứkhôngphảinhữngbộ luậtcó lợichocôngtyhoặcchongành.

Chúng tôiđi tớiđi lui trong lớp,mộtnửa lớpđấu tranhcho lợi íchcủacổđôngvànhiệmvụcủacáccánhânđốivớicông ty,mộtnửaủnghộ tráchnhiệmxãhộicủacôngty.ThầyBadaraccocóvẻhàilòng,vàkhitổngkếtbàigiảng, thầynói rằngphươngánhợp lýnhất làdunghòagiữahai thái cựctrên.

***

Trongthờigianchúngtôihọcmônđạođứckinhdoanh,nhàtrườngcũnggặpphảimộtvấnđềvềđạođức.Khixinvàotrường,hầuhếtcácgiaodịchgiữabạnvớinhàtrườngđềuthôngquaemail.Bạnđượcmờiđếnphỏngvấnbằngemai. Bạn được thông báo trúng tuyển qua bằng email. Hậu quả là, mọingười thườngxuyênmởhòmthưđểbiếtkếtquả.Nămnay,một tin tặcđãtìmcáchxâmnhậpwebsitelưuthôngtintuyểnsinhvàxemtrộmkếtquảcủamình.Nhưngthayvìgiữkínbímậtđó,gãnàyđãđăngquytrìnhbốnbướcđơn giản để xâm nhập website lên bản tin MBA của tờ tạp chíBusinessWeek.Tấtnhiên,córấtnhiềungườiđãlàmtheohướngdẫnđó.Khipháthiệnra,HBSquyếtđịnhkhôngnhậnhọvàohọcnữa.

Thầy Badaracco tiến hànhmột cuộc thăm dò trong lớp để tìm hiểu quanđiểmcủachúng tôi.Khoảng¾ lớpcho rằngquyếtđịnhcủa trườngkhôngđúng.Chỉcónhữngngườicóquanđiểmđạođứccựcđoanlànhiệttìnhủnghộbanquảntrịtrường.Ởkhắpnơi,ngườitatranhluậnsôinổivềvấnđềnày

chođếnkhithầyhiệutrưởngClarkđưaratuyênbốtrêntờHarbus:

TôimuốnđưaraquyếtđịnhcủaHBSđốivớinhữngứngviênđãxâmnhậptráiphépvàowebsite:ApplyYourselfInc.cólưuthôngtintuyểnsinh.Hànhvinàylàtráiđạođứcđólàmộtsựbộitínkhôngthểbiệnhộbằngnhữnglờigiảithíchduylý.Bấtkỳứngviênnàobịpháthiệnđãlàmđiềunàysẽkhôngđượcnhậnvàotrường.Nhiệmvụcủachúngtôilàđàotạocácnhàquảnlýcó nguyên tắc, những người sẽ tạo nên sự khác biệt trên thế giới.Để đạtđượcđiềuđó,ứngviênphảicónhiềukỹnăngvàphẩmchất,baogồmtínhchínhtrực,khảnăngphánđoánvàmột labànđạođứcvữngchắc.Nhữngngườixâmnhập tráiphépwebsite trênđãkhôngvượtquađược thử tháchnày.

Trongsốtạpchí tiếptheo,sinhviênkhóa2006AaronBigbeephảnbácvàbàytỏcảmxúc.Đócóthậtsựlà“xâmnhậptráiphép”nhưthầyClarknóikhông,khicắtvàdánvàihướngdẫntrênmộtbảntincôngcộngvàomộtđịachỉtrangweb?Hànhđộngcủanhữngứngviênnàykhôngkhiếnaithiệthại.HọkhôngviphạmquyđịnhcủaHBS.

“TuyênbốmộtsơsuấtđạođứctươngđốinhỏkhiếnmộtaiđókhôngđượchọcởHBSlàđãkếttộitôivàđasốnhữngngườitôibiếtởđây”,Bigbeeviết.“Tôihiểurằngnhàtrườngcầnnêucaotinhthầnứngxửđạođứcđúngđắn.Nhưngtrừngphạtmộthànhvivôhạibằngnhữngquyếtđịnhtùytiệnkhôngphảilàcáchhay.Chúngtaphảixinlỗivìnhầmlẫnnày,xâydựngmộttiêuchuẩnrõràngchotươnglai,vàkhôngtrừngphạtnhữngngườiđó.Đósẽlàmộttiềnlệđạođứcđángkhâmphục”.KhôngcógìxảyrasaubàiviếtcủaBigbee.Ngườitacảnhbáocácứngviêntươnglaiphảichờđợikếtquảchứkhôngđượccốtìmhiểubằngbấtcứcáchnàobịcoilàxâmnhậptráiphép.Nhưngkếtquảbiểuquyếttrongmônhọckhảnănglãnhđạovàtráchnhiệmcủadoanhnghiệpchothấy,cácsinhviênMBAchorằngphảnứngcủanhà

trườnglàtháiquávàquátựmãn.

***

Mặcdùđàmphánrấtquantrọngtrongkinhdoanhnhưngchúngtôichỉđượchọctrongthờigianngắnvàohọckỳhai.GiảngviênlàthầyJamesSebeniusthànhviênnhómsáng lậpCông tyCổphầnTưnhânBlackstone.Thầyđãkhơidậytínhtòmòcủachúngtôivớinhữngnhậnxétngẫunhiênkiểunhư“thờiđó,máybayConcordelàxebuýtcủatôivànhàhàngFourSeasonslàcăng-tincủatôi”.Khácvớicácgiáoviênkhác,thầythíchthốngtrịbuổihọc.Lýdocủathầylàvìthờigianhọcquángắn,lạicóquánhiềukiếnthứccầnđưaranêncóítthờigianthảoluận,thầycầnphảichỉđạocảlớp.

Mônhọcđượcchiathànhhaiphần.Phầnmộtlàcáckiếnthứccơbảnvềđàmphán,bắtđầubằngmộtbuổi thảoluậnvềphạmtrùđạođức,sauđólàcáccôngcụphântíchđàmpháncơbản.Vaitròcủangườiđàmphánlàđánhlừađốithủ,ítnhấtlàđánhlừathụđộng,nhưngvẫntuântheocácnguyêntắcđạođức.Đàmphántráiđạolýsẽmanglạitiếngxấu,làmtổnhạichobạntrongcáccuộcđàmphánsaunày.Nhữngngườiđàmphánkhôngnhấtthiếtphảicóthiệný,songsựlừagạtcóthểdẫnđếnnhữnghậuquảnghiệmtrọng.Đượcphéplừaphỉnhngườikhác,nhưngkhôngđượcphépcốýbópméosựthậtđểlàmhạiđốitác.Sựngụybiệncủacácbênthìlạithíchhợp.Hànhđộngbánmộtsảnphẩmtàichínhphứctạpchomộtngườikhôngbiếtgìvềkinhtếrồiđỗlỗichongườiđókhônghiểuhợpđồngsẽkhiếnbạngặprắcrốitrướctòa.

Vềcơbản,cóbatrườngpháiđàmphán:trườngpháingườichơibàinhữngngườicoiđàmphánchỉnhưmộttròchơi;trườngpháilýtưởnghóanhữngngườilúcnàocũngluônmuốnlàmđiềuđúng;vàtrườngpháithựctếnhữngngườichorằngđiềugìđếnsẽđến.Chúngtôilàmquenvớihaikháiniệmmàmọinhàđàmphángiỏiđềuphảibiết(dùcósửdụnghaykhông):BATNAvà

ZOPA.BATNA là “phương án thay thế tốt nhất chomột hợp đồng đượcđàmphán”.CóBATNAcủamìnhsẽgiúpbạntránhđượcsựthỏathuậnsailầm.Nếucuộcđàmphánđitheochiềuhướngxấu,bạncósẵnlựachọntrongtrườnghợpđàmphánthấtbạihoặcquyếtđịnhbỏcuộc.ZOPAlà“vùngthỏathuậncó thể”,nghĩa là tậphợpnhữngviễncảnhmàbạnvàđối táccó thểthỏathuận.BạnphảicóýniệmrõràngvềBATNAvàZOPAcủabạntrướckhicuộcđàmphánbắtđầu.

Trongcácbuổihọc,thầySebeniusđềunhấnmạnhtầmquantrọngcủaviệcxác định rõ lợi ích của các bên tham gia và cố gắng hiểu rõ BATNA vàZOPAcủahọ.Thườngthìmọingườiđiđếnđàmphánđềucốgắngtạodựngvịtrícủachínhhọnhưnglạiquênmấtđốitác.Nhàđàmphántàinăngphảicómộtkếhoạchđachiều,đàmphánchínhthứcvàkhôngchínhthức,hiểuđượcnhữngngườithamgia,khôngngừngtìmhiểuđểnắmbắtmọilợiíchcủacácbên,rồixâydựngchiếnlượctoàndiện,baogồmtừđịađiểmvàthờigianđàmphánchođếncác tính toán tàichính.Nếuđàmphán lâmvàobếtắc,nhàđàmphánphải“ánbinhbấtđộng”,sauđócốgắngđiềuchỉnhvấnđề,chuyểntừthếphòngthủsangthếchiasẻlợiích,từthùđịchsangcùnggiảiquyếtvấnđề.Tiếptheo,cóthể“xâydựngmộtcâycầuvàng”từvị tríđếnmụctiêu.Chúngtôihiểurằngquyềnlựclàmộtcôngcụđượcdùngđểđịnhhướngđốitácthayvìleothangsứcmạnh.

Vốn từvựngcủachúng tôingay lập tứcđượcbổsungnhữngcụmtừnày.Mộthôm,tôiđứngtrướcquầybánmỳvàđanglưỡnglựkhôngbiếtnênchọnmỳxàohaymỳnướcthìnhậnthấymộtcánhtayđặtlênvai.

“Bạntôiơi”,Cedricnói.“Chúngtahãy“ánbinhbấtđộng”đểnhìntoànbộcáclựachọn.Rồicólẽchúngtacóthểbướcqua“câycầuvàng”đểđạtđượcmụctiêudinhdưỡngcủamình”.

Chương11.TỶSUẤTĐÒNBẨYCỰCĐẠI

Kẻnàochorằngđồngtiềnluônmanglạihạnhphúcđềulàkẻkhôngcótiền.

DavidGeffen

Quỹđầutưtưnhânvàquỹđầucơ(quỹphòngvệrủiro) thườnglàchủđềđượcbànluậnsôinổinhấttạicáctrườngđạihọcbởilẽchúngliênquanmậtthiết tới vấn đề tiền bạc.CácMBAmới tốt nghiệp khi làm việc chomộttrongnhữngtậpđoàncổphầnđầutưcủaMỹnhưBlackstone,KKR,TexasPacificGrouphoặcBainCapitalđềucóthểkỳvọngkiếmđược400.000đôla trongnămđầu tiên.Trái lại, trongnămđầu,nhữngngười làmtrongcácngânhàngđầutưchỉcóthểkỳvọngkiếmđượcmộtnửasốđónếucôngviệckinhdoanhxuôichèomátmái.Tệhơn,họphảihiểurằnghọcầndànhphầnlớnthờigianđểkiếmtiềnvàthuyếtphụcbạnbèbỏtiềnvàođầutư.Nghiệpvụngânhàngđầutưchỉđượccoilànghềhạnghai.Ngaysaukhiratrường,bạncóthểkiếmđược200.000đô-la/nămnhưngbạnbèvẫnchorằngbạnlàkẻthấtbại.

Nhưngchínhxácthìđiềukỳdiệucủacácquỹđầutưtưnhânlàgì?Sinhviênthườngquanniệmrằngviệcthôntínhvàđiềuhànhcôngtythúvịhơnnhiềusovớiviệcchỉđơn thuầncungcấpcácdịchvụngânhàng.Quỹđầu tư tưnhân cho bạn các quyền lợi của người góp vốn trong khi việc đầu tư vàongânhàngkhôngmang lạinhữngquyền lợinày.Vấnđềnangiảikhiphảidunghòalợiíchgiữanhàquảnlývànhânviênvớicổđôngnhằmtốiưuhóahiệusuấthoạtđộngcủacôngtydườngnhưđượcgiảiquyếttốthơntrongmôhìnhquỹđầutưtưnhân,nơinhàquảnlývàchủsởhữucómốiquanhệmật

thiếtvớinhauhơn.Nhưng,như thường lệ, tiềnbạc là thứhấpdẫnnhấtvàcũnglàkhởinguồncủachuyệnnợnần.TạiHarvard,tôiphảimấtvàithángmớicóthểxóabỏđượcýnghĩnợnầnlàxấuxa.Hasancũnggặpphảivấnđềnày.Anhtừngnói:“Tôiđếntừmộtnềnvănhóaquanniệmrằngnợnầnlàviệcđángxấuhổ.Mọingườiđềukhôngmuốnbịràngbuộcvớibấtkỳmónnợnào.Nhưngtạiđây,tôiliêntụcđượchọcvềsứcmạnhcủatỷsuấtđònbẩy,cáchthứckiếmtiềnvàphươngpháptáicơcấucáckhoảnđầutư.Bấtchợt,mọiviệcđềutrởthànhcóthể.”Chúngtôipháthiệnranợchínhlàđộnglựccủatàichínhhiệnđại.Nợtạoracơhộikiếmnhữngkhoảnlờilớnbấtngờ.Nóchophépbạnkiểmsoátnhữngtàisảnmàbạnkhôngthểcónếukhôngvay nợ, biến chúng thành đồng tiền. Nợ luôn nhắc nhở, buộc ta phải tậptrungvàomộtvấnđềduynhất:đồng tiềnsinh ra từviệckinhdoanh.NếuGordonGekkocóthểnóichuyệnvớibạn,hẳnôngsẽlạinhắctớiniềmkiêuhãnh kinh điển củamình về tính tham lam. Ngày nay, nợ, nếu hiểu theonghĩatíchcực,khôngphảilàmộtsựxấuxa.Nợcũngcótácdụng.

Trongkhinhữngngườibình thườngcoinợnần làmộtgánhnặngcầngiảithoát,nhữngngườilàmtrongngànhngânhànglạiluônnhắctớinguyêntắcvaynợvàsựkỳdiệucủa“lợinhuậnbéobở”từvaynợ.Nguyêntắcvaynợrấtđơngiản.Bấtcứaivaynợtiềnđểđónghọcphíhaymuanhàđềuphảitrảlãihàngtháng,dođóbuộchọphải thắtchặtchi tiêu.Nghĩavụvớichủnợbuộcngườiđóphảicótráchnhiệmkiếmđủtiềnđểtrảnợ.

Nhưng“lợinhuậnbéobở”làgì?Hãyxemxétvídụvềhaicôngty,mỗicôngtycótàisảntrịgiá1.000đô-la.Côngtythứnhấthuyđộngvốn800đô-latừvaynợvà200đô-latừnguồnvốnchủsởhữucủacácnhàđầutư.Giảdụlãisuấtvaylà10%vàmứcthuếsuấtlà50%.Hàngnăm,tàisảntrịgiá1.000đô-lamanglại200đô-latiềnlợinhuận.Côngtyphảitrả80đô-latiềnlãisuất,theoquyđịnhcủachínhphủ,khoảnnàyđượctínhlàmchiphí.Trongsố120đô-lacòn lại,60đô-ladùngđể trả tiền thuếvà60đô-lacòn lại trảchocổ

đông.Vớikhoảnđầu tư200đô-la,cổđôngnhậnđượcmức tỷsuất lợi tứchàngnămlà30%.Hãytưởngtượng,cũngcôngtyđónhưngtoànbộtàisảnđềuđượchuyđộngtừnguồnvốnchủsởhữu.Côngtynàycũngtạoramứcdoanh thu200đô-la.Họkhôngphải trả tiền lãi suất. 100đô-lađể trả tiềnthuế,100đôlacònlạithuộcvềcổđôngvớimứctỷsuấtlợitức10%.Bạnsẽchọncôngtynào?Tỷsuấtlợitức30%hay10%?“Béobở”hay“khôngbéobở”?

Sẽcórấtnhiềucơhộibéobởkhácđếnvớibạn.Bạnđãmuacôngty,đanglàmănrấtphátđạtvàtránhphảiđivaynợ.Bạnđivay,mắcnợrồibiếnnóthànhlợinhuận.Nếucóthể,bạnlạitiếptụcvaynhiềuhơnnữa,vàtựtrảphíquản lý chomình.Nếukhông, số tiềnbạnkiếmđược sẽ chỉ tươngđươnghoặcvượtquáchút ítkhoảntiềnđầutưbanđầu.Nhưvậylàbạnđãbùlạiđượckhoảnđầutư.Ngườitavẫnthườngsosánhviệcđầutưvàonhữngcôngtykinhdoanhkémhiệuquảvớiviệclàmvôthưởngvôphạt“cânbằngbảngkếtoánthuchi.”

Vớicôngtybạnvừamua,taihọamớichỉbắtđầu.Hiệnnay,mốiquantâmduynhấtcủabạnlàkiếmđủtiềntrảlãisuất.Cácnhàđầutư,từnhữngvănphòngsangtrọngtạiNewYork,sẽkhôngngừngnhắcnhởbạnnguyêntắccănbảndẫntớithànhcôngnày.Theocáchnghĩlạcquan,điềunàydẫntớikếtquảlàsauhaihoặcbanămthualỗ,côngtysẽđivàohoạtđộngvàbắtđầusinhlời.Khiđó,bạncóthểbánlạicôngtyđểthumộtkhoảnlợinhuậnkhổng lồ.Đầu tiên, bạn tinh giảnmọi thứ, chỉ giữ lại những thứ tối quantrọng, xóa bỏmọi loại bổng lộc hay tiền thưởng.Bạn hy sinh lợi ích củamìnhvàsathảinhânviêntrungthànhchỉđểtrảtiềnlãisuấtcaocắtcổ.Sauđó,cácnhàđầutưcửmộtđộingũnhàtưvấnđếnthuyếtphụcbạnrằngđã“đâmlaothìphảitheolao”.Họhứahẹnrằngnhữngailàmtheosẽđượcđềnđáphậuhĩnh–nghĩalàhọđang“dunghòalợiíchnhàquảnlývớinhàđầutư”.Ýnghĩathựcchấtcủaviệcnàylàbuộccácnhàquảnlýphảituyệtđối

trungthànhvớicổđông–dùcổđôngđócómuốnrútkhỏicôngtytrongvàinămtớihaykhông.

Tệhơn,bạncònnhậnđượchóađơnthanhtoándịchvụtưvấntừquỹđầutưtưnhân.Nếubạnkhôngcó tiền trả,họsẽ lạigợiýbạnvaynợ thêm.Maythay,lãisuấtởđâykháthấp.Chínhphủmấtkhánhiềutiềnchodịchvụnàykhichophépbạntínhlãisuấtvàotổngchiphí.Vàchínhđiềunàygiúpnângcaolợinhuậntrênvốntựcócủabạn.

“Nhưngtôiđãsa thảihầuhếtnhânviên!”,mộtnhàquản lý losợ.“Tôiđãchuyểnvănphòngyêuthíchsangkhucôngnghiệptẻngắtnày.Chẳngainóichuyệnvớitôi.TôiphảithuênhâncônglaođộngtừTrungQuốc.Chẳngcòngìởlạingoàidòngtiềntừtừchảyvàocôngty,chẳngcósựsống,chẳngcóconngười,cũngchẳngcómộtmụcđíchcaocảnào.”

Ngườiđànôngđứng trongvănphòng trống rỗngnhìn racôngviênTrungtâmvànói:“Sứmệnhđãhoànthành.Đãđếnlúcbáncôngty.”

Bâygiờcôngty“mớicảitổ”đãđượcniêmyếttrênsànchứngkhoán.Hàngthángtrướcđó,nhàđầutư tưnhânđã thuhồiđượckhoảnđầutưbanđầu,thậmchícòncólờigấpđôivàbâygiờlạiđangđầutưvàonhữngdựánbéobởkhác.Thịtrườngthừanhậnrằngcôngtynàyđã“đảongượctìnhthế”hoạtđộnghiệuquảhơn,loạibỏtoànbộnhữngkhâulãngphídưthừavàsẵnsànggặtháithànhquả.Nếunhàđầutưmuacôngtyvớigiá1tỷđô-lavàbánvớigiá3tỷđôla,thì2tỷđô-lavàđươngnhiêncộngvớikhoảntiềnđầutưbanđầu,sẽđềulàcủanhàđầutư.Hơnnữa,tỷsuấtthuếtínhchothunhậptừđầutưcánhânlạithấphơntỷsuấtthuếcủacôngty.Liệucòncóaiđắnđokhiđầutưvàodoanhnghiệpnàykhông?

Quỹđầutưtưnhânđãtạoramộthìnhtháichủnghĩatưbảnlớnmạnh,đưa

chúngtatrởlạivấnđềđượcnhàkinhtếhọcngườiMỹtừngđoạtgiảiNobel,MiltonFriedman,vànhàquảntrịhọclừngdanhngườiAnh,CharlesHandy,đặtra.Quỹđầutưtưnhânrấtcólợichocácnhàđầutư,trongtrườnghợptốtnhất,nócòngiúpcáccôngtyhoạtđộnghiệuquảhơnvànângcaogiátrịcủacôngty.Nhưngviệcchuyểngiaoquánhiềuquyềnlựcvàotaynhữngngườiquảnlýquỹđầutưkhiếncáccôngtyvàcộngđồngtrởthànhnạnnhâncủanhữngcánhânchỉcoicácquỹđầutưtưnhânnhưcáccỗmáykinhtế.Vaitròxãhộicủacôngtybịbỏqua.Cácnhàđầutưtưnhâncóthểrútvềnghỉngơi,tintưởngrằngcáccỗmáytưsảnnàysẽlàmđúngmọiviệcmàkhôngphảixửlýbấtkỳmộthệquảnàodonhữngviệclàmcủahọgâyra.Điềunàyrấtkhácvớiviệcchủnhàmáyphảiđốimặtvớicôngnhânhàngngày.Trênthựctế,rấtnhiềuMBAtạiHarvardđãthànhcôngvớicáccôngtyđầutưtưnhân, và còn có rất nhiềungườimuốngia nhập lĩnhvựcnày.Vai trò củangườilãnhđạovàngườitạorasựkhácbiệttrongcôngtyđầutưtưnhânlàgì?Họcócònlươngtâmnghềnghiệphaykhông?Vớivai tròcủacácnhàkinhtếvàxãhội,họnhìnnhậnrasaovềsựcânbằngnày?

Haichuyêngiađầungànhvềquỹđầutưtưnhânđãtới trườngdiễnthuyếttrongvài ngàyvà được sinh viên nhiệt liệt chàomừng.Người đầu tiên làDavid Rubenstein, nhà đồng sáng lập tập đoàn đầu tư tư nhân toàn cầuCarlylenăm1987.Kểtừđóđếnnay,Carlyleđãđổhơn50tỷđô-lacủacácnhà đầu tư vào các công ty trên khắp thế giới. Diễn giả thứ hai là SteveSchwarzman,nhàsánglậpvàCEOcủatậpđoànBlackstone.Cólẽmọisinhviênđềumơướctrởthànhmộtngườinhưông.

RubensteincódiệnmạogiốngvớimộtchínhkháchlớntuổiởphốWall,mặcchiếcáokẻsọcxanh,đeocặpkínhcúvọmàuvàngnâu.Nhưngkhicấtlời,ôngtrởthànhngườikhôihài,luônphêphánchínhmình.Theotôiquansát,cósựkhácbiệtđángkinhngạcgiữacácnhà lãnhđạo tậpđoànvớinhữngchủdoanhnghiệpnhỏ.Chủdoanhnghiệpnhỏthườngkhônngoanhơn,cótư

duyđộclập,khônglặplạinhữngviệcngườikhácđãlàm,luônniềmnở.Ởbấtkỳaichấpnhậnmạohiểmcuộcđờicủamìnhđềuhằninnhữngdấuvếtcủamộtthờisónggió.Vàngaycảkhingườiđóănvậnmộtchiếcáokẻsọcxanh,dấuvếtđóvẫncứlồlộbênngoài.

Những doanh nhân tới trường từ tỷ phú tài chínhRichardPerry tớiBarryDiller, ông trùm truyền thông, người sáng lập IAC,mộtwebsite âm nhạcdànhchonghệsĩtựdomangtênTheindependentartistsclubchohãngđiệnthoạidiđộngNokia;hayPaulOrfalea,nhàsánglậphệthốngcửahàngphô-tôKinko’sthànhcôngnhấtnướcMỹđềulànhữngkẻsaymêkhảnăngvàđức tínhcầnmẫncủachínhmìnhvà rất trân trọngvậnmayđãdẫnhọ tớithànhcông.Dùluônbịbámsát,nhữngngườithuộctýpngườiluônganhđuanhưDarwinphânloạiluônmuốnhiểubiếtnhiềuhơnvềthếgiới,sựđiênrồcủa thếgiới,vàphầnnàocảmthôngvớingườikháchơn.Họnhắc tôinhớđếnnhữngvị tướng lão luyện trênchiến trường,khicáccông tyđanggặpkhókhăn,cáctưvấnviên,luậtsưvàchủngânhànggiốngnhưnhữngchínhtrịgiađẩyngườitavàotrậnđịa,màkhônghềbiếthậuquả.

KhinhắctớiRubenstein,tôilạinóivềnhữngđiềutrênbởiônglàngườithậtkhólường.Phânbiệtmộtdoanhnhânrấtdễvìkhitớitrường,anhtathườngmặc quần bò, áo len lông cừu và uống cà phê bằng cốc tái chế. NhưngRubenstein không thể rũ bỏ thói quen và lối ứng xử của một luật sư tạiWashington,nghềmàôngtừnglàmtrướcđây.Vàinămsaukhirời trườngluật,RubensteinlàmviệcchoứngcửviênvàsaunàytrởthànhTổngthốngJimmyCarter. “Khi tôi bắt đầu phục vụ tổng thống trong chiến dịch vậnđộngtranhcửnăm1976,ôngấychỉhơnđốithủ33phiếuủnghộ.Đếnngàybầu cử, tôi đã xoay chuyển hoàn toàn tình thế.” Rubenstein nói rằng ôngluônởlạimuộnhơnmọingườiđểđảmbảothưcủamìnhluônđượcxếplêntrêncùngtrongkhayđựngcôngvăncủaTổngthốngCarterkhiôngtớivănphòngvàosánghômsau.Tuynhiên,trongkhủnghoảngkinhtế,sựtậntụy

củaôngchẳnggiúpíchgìchochínhquyềnCarter.Saukhirờibỏchínhtrị,Rubensteintrởlạihoạtđộngtrongngànhluậtmộtthờigianchotớikhiôngpháthiệnramộtthờicơlớn.

Hầuhếtcáclĩnhvựcđềucógiaithoạivềnhữngnhânvậtsánglậpngànhđó,từAlexanderGrahamvớichiếcđiện thoại tớiLarryPagevàSergeyBrindvớiviệcxâydựngphiênbảnGoogleđầutiêntrongkhoacôngnghệthôngtincủa trường đại học Standford. Năm 1982, Simon và cộng sự RaymondChambersđãmualạicôngtychuyênsảnxuấtbưuthiếpGibsontừRCAvớigiá 81 triệu đô-la. Simon vàChambers góp 1 triệu đô-la tiềnmặt, vay 53triệuđô-lavàtrảgópsốdưcònlại,theođóGibsonbánphầnlớntàisảncủacôngtymìnhvàsauđóthuêlạisốtàisảnđó.Đâychínhlàmộtvídụvềtỷsuấtđònbẩycựcđại,nhưngSimonbiếtrõviệcmìnhđanglàm.RCAmuốnchuyểnnhượngcôngtyđểtậptrungvàocáclĩnhvựckinhdoanhkhác.Thịtrường chứng khoán đang có xu hướng phục hồi trở lại sau cuộc khủnghoảngkéodài.Gibsonbắtđầuhoạtđộnghiệuquảtrợlại.Chỉ18thángsau,SimonvàChambersđãđưaGibsonlênsànchứngkhoán,thuđược290triệuđôla.Simonđãbiếnkhoảnđầutưcánhân330.000đô-lathànhsốcổphầntrịgiá70triệuđô-la.

Nhữngmónhờinhưthếkhôngnhiều.Rubensteinđãsớmbiếtkiếmtiềntừcơhộiđó,vàquantrọnghơnlàtìmkiếmnhữngcôngtymuốnmualại.ĐặcđiểmcủacôngtyCarlylelàbiếttìmralốiđitronghoàncảnhkhókhăn,biếttậndụngquanhệvớicácquanchứccấpcaonhằm“bôitrơn”cácgiaodịchlàmăn.Nóichuyệnvớichúngtôi,ôngnóikhiaiaicũngmảimêvớiẤnĐộvàTrungQuốc,CarlylelạikhámpháralãnhđịavẫnchưađượckhaipháởchâuPhi.

LýdoRubensteintớiHarvardkhôngphảiđểkhíchlệsinhviênbằngnhữngbàidiễnthuyếtvềsiêulợinhuận.Trướcđây,ôngtừngtàitrợxâydựngHọc

việnChínhtrịKennedyvàcũngtừngtớitrườngđểđưaramộtsốlờikhuyênnghềnghiệpgiúpsinhviênvừakinhdoanhvừaphụcvụchínhphủ.Khinóitớikinhdoanhvàchínhphủ,theoRubenstein,“bạnvừacótiếnglạivừacómiếng”.Cóhaicáchđểlàmđượcđiềunày.Hoặcbạnlàmviệcchonhànướctừkhicònrấttrẻrồichuyểnrangoàikinhdoanh,hoặcbạnkiếmthậtnhiềutiềnsauđóchuyểnvàonhànước.TheoRubenstein,tácdụngcủaquỹđầutưtưnhânlà“nếuthànhcông,bạnsẽđượcđềnđápxứngđáng.Vànếukhôngthànhcông,bạnvẫnkiếmđượcmộtkhoảntiềnkhakhá,vàcótiềntứclàbạnsẽcótựdo”.“Vàkhiđượctựdo”,ôngnóithêm,“bạnsẽcócơhộitheođuổiđammê”.

Vớithànhcôngcủamình,Rubensteindườngnhưkhônghềbốirốitrướclĩnhvựckinhdoanhđãgiúpông trởnêngiàu có.Theoông, chínhphủcó ảnhhưởnglớntớicuộcsốngcủangườidân.Trảlờicâuhỏivềnhữngphẩmchấtôngtìmkiếmởmộtứngviên,ôngnói,“thôngminh,cóđạođức,khảnănglàmviệcnhóm,khátkhaogâydựngsựnghiệpvàkhảnăngkiểmsoátcáitôicủabản thân”.Tuynhiên, lời khuyênquan trọngnhất củaông trongnghềnghiệplạivôcùngđơngiản:“Hãytrởthànhngườiđứngđầuhayngườiđưaraquyếtđịnh,đừngtrởthànhkẻcungcấpdịchvụ”.Ngườiđứngđầuluônlàngườikiếmra tiền.Họcó thể tắtđiện thoại trongngàynghỉ.Mọikẻkhácphảivâyquanhhọ.Họlàkẻsởhữu“chénThánh”thứmànhữngkẻkhácđềumongmuốnkiểmsoátthờigiancủachínhhọ.

SteveSchwarzmanlớn lênởvùngngoạiôPhiladephia,nơibốôngsởhữumộttiệmgiặtlànhỏ.ÔngtừnghọcĐạihọcYale,làthànhviêncủamộthộikín có tên là “Đầu lâu xương sọ” (Skull and Bones) của trường này sauGeorgeW. Bush. Sau đó, cả hai người đều theo học ởHBS. Sau khi tốtnghiệpMBA,SchwarzmantớiphốWall,trởthànhTrưởngbanSápnhậpcủangân hàng đầu tư hàng đầu trên thế giới LehmanBrothers.Hồi giữa thậpniên1980,côngtybịchianămxẻbảydotranhchấpbèphái,Schwarzman

cùngvớingườibạnchícốtPetePeterson,chủsởhữumộtnhàbăng,đãrađivàthànhlậpBlackstone,saunàytrởthànhtậpđoàncổphầntưnhânkhổnglồcủaMỹ.Trongkhi rấtnhiềuchuyêngia tài chínhkhác tỏ raedè trướccôngchúng,Schwarzman lại tìmcách lôicuốnđámđông.Ôngsống trongmộtcănhộxahoaởđạilộParkAvenue,thamdựcácsựkiệnxãhộivàthểhiệnvịthếcủamình.

ÔngtrởlạiHarvardđểthamdựcuộcphỏngvấncủachuyêngiaphỏngvấnCharlieRosechokênhtruyềnhìnhPBS,Mỹ.Xuấthiệntrongmộtchiếcáokẻsọcvaihơigù,đầuhơinghểnraphíatrướctừcổchiếcáokẻsọcnhưlãorùagià,nhưthểsẽsẵnsàngrụtvàomaibấtcứkhinào,khoanhhaitaytrướcmặt.Dángđiệucủaôngmangtớichokhángiảmộtcảmgiácthúvị,nhưthểôngđãgiấusẵnvàimónđồchơikhămngườikhácởđâuđó,chỉchờdịpsửdụng.

Ôngnóihồitrẻ,ôngtừngtớigặpmộtđồngđộitạihộikínĐầulâuxươngsọlàAverellHarriman,người thừakếcảmộtcông tyđườngsắt, saunày trởthànhmộtnhàngoạigiaolỗilạc.“Tôixuấtthântừmộtgiađìnhtrunglưu”,ôngnóibằnggiọngnhỏnhẹvàkhoatayphụhọa.“Khiđótôimuốntìmkiếmnhữnghìnhmẫuchomình.Đólàmộtthờiđiểmrấtquantrọngtrongchínhtrị,vàHarrimanđang thamdựcáccuộcđàmphánhòabình tạiParis.Ônghỏitôi:“Chàngtraitrẻ,liệucậucóthểgiàuchỉnhờvàonănglựccủachínhmình không?” Tôi trả lời “không”. “Vậy thì, điều đó sẽ tạo ramột bướcngoặtrấtlớntrongđờicậu.NếuchatôikhôngphảilàE.H.Harriman,CEOcôngtyđườngsắtTháiBìnhDươngcủaMỹ,chắccậusẽchẳngthèmđứngđâynói chuyệnvới tôi đâunhỉ.”Lời khuyên củaông chỉ đơngiản là bạnphải tìm cách kiếm tiền. “Câu chuyện kể về câu nói của Rubenstein, khiđượctựdo,bạnsẽcócơhộitheođuổiđammê.Nếubạnmuốncóngườihầuphụcvụ,nhữngbứctranhđẹpđểngắmvànhữngngườibạnthôngminhđểcùngđiăn trưa,bạnphảicó tiền.Nếubạnmuốndạochơi trênđại lộPark

Avenuetrongchiếclimousinesangtrọng,đượcvâyquanhbởinhữngtiếngchàomừngvàtiếngđộngcơgầmrú,chỉcótiềnmớicóthểbiếnướcmơcủabạnthànhhiệnthực.Khiđượcđồngtiềnnângđỡ,bạncóthểtheođuổichínhtrị,ngoạigiaohaycôngviệccủamộtchínhkhách.

KhimớithànhlậpBlackstone,Schwarzmanphảinếmtrảimọikhổcựccủakẻtựthânlậpnghiệp.“Bạnphảithậtsựyêuthíchđauđớnvàkhổcực”,ôngnói.“Bởikhikhởinghiệp,bạnhyvọngmọingườisẽtới,nhưngrồichẳngaiđếnvàcũngkhôngmuagì.Chín trongsốmườicôngviệckinhdoanhđềuthấtbại.Vìvậy,đểđitừconsốkhôngtớimộtmứcđộthànhcôngnàođó,bạnphảiluônkiênđịnh.”

Phảichờtớicuộcgặpthứ19,ôngmớitìmrađượcngườimuốnđầutưvàoBlackstone.Đólà lãnhđạoquỹđầutưcủamộtcôngtybảohiểm,camkếtđầutư100triệuđô-la.Từđótrởđi,Blackstonebắtđầucóvốnđểpháttriển.Schwarzmannói:“Nếubạnlàmnhữngđiềumìnhcảmthấythíchthú,thìbạnluônthànhcôngmàchẳngcầnphảicóbấtkỳmộtbảnkếhoạchchiếnlượcnàocả.”Thậtvậy,bíquyếtlàphảitintưởngcảmgiáccủamìnhkhiphảiđốimặtvớichướngngạivật.

Khiđượchỏivềcôngviệckinhdoanhcủamình,Schwarzmannói:“Chúngtôikêugọithậtnhiềutiềnđầutư…rồimualạicáccôngtykhác.Sauđó,cứvới1đô-lavốntựcóbanđầu,chúngtôivaythêm3đô-lanữa.”Ôngsosánhviệc tìmmuacáccôngtyvớiviệchẹnhò.Córấtnhiềunhântốkhácnhaudẫntớithànhcông.Nhiệmvụcủabạnlàphảibiếtđượccôngtysẽpháttriểnvớitốcđộrasao,vàphảilàmgìđểhỗtrợsựpháttriểnđó.Sauđólàvấnđềtàichính.Côngtysẽchịuđượckhoảnnợtrịgiábaonhiêu?Hoạtđộngkinhdoanhcủacôngtysẽchịuđượcsứcéplớnđếnđâu?“Đểhiểurõcácvấnđềnày”,Schwarzmannói,“bạncầnbiếtkếthợpcáckỹnăngphântíchsắcbénvớikhảnăngnhanhnhạy,dựđoánviệcnàosẽthànhcôngvàviệcnàokhông

thểthànhcông,bạnđangởthờiđiểmnàotrongchukỳkinhtế,vàđiềugìsẽkhiếnbạngặp rắc rối”.Ôngcho rằngkinhdoanhgiốngnhưchơibóng rổmônthểthaokhôngchỉcầnkhảnăngliêntiếpnémbóngvàorổtừmộtvịtrítrênsân,màcòncầnđếnkhảnăngghiđiểmtạimọivịtrítrênsânkhiđangbịđốiphươngvớiđủvócdángvàkỹthuậtkèm.Đươngnhiên,kinhdoanhcònđòihỏibạnphảichămchỉ,biếtcảmthôngvàdựđoánđượctươnglaicủathếgiới.”

Nhưngtrênhết,ôngtinrằngtínhhiếukỳbẩmsinhmớichínhlàyếutốquyếtđịnhdẫntớithànhcông.“Cómộtsốngườiluônchiếnthắngtrongmọicuộcđua,cũngcónhữngngườichỉpháthuykhảnăngvàonhữngthờiđiểmquantrọng.”Vídụđiểnhình làNapoleonmaymắn trở thànhmộtvị tướng.Họchínhlà1/10nhântàicủathếgiới,khiếnthếgiớipháttriển.Vớihọ,nhữngthách thức trong cuộc sống chỉ là chút sóng gió. Với số khác, thử tháchchẳngkhácnàohọavôđơnchí.Đứngtrênđỉnhcaosựnghiệp,vớiđiệucườitinhquái,Schwarzmankhiếnmọingườikhôngkhỏingạcnhiên trướcđiềuôngthấytronggươngmỗisáng.Cuộcsốnglàtròchơicủakẻthắng,ngườithua.Trongđó,khiquayđầunhìn lại thìchỉcóchỗđứngduynhấtchokẻchiếnthắng.TấtcảmọingườiđềumuốnđượcnhưSteve.

Vàituầnsauhọckỳhai,Bovàtôiquyếtđịnhrằnghaichúngtôiđãnóiđủvềcôngviệckinhdoanh,đãtớilúcbắttayvàolàmviệc.KhiđóchúngtôiđanghọcvềtinhthầnkinhdoanhtrongmônNhàquảntrịdoanhnghiệp,củagiảngviênPaulGompersmộtviệnsĩ,chuyêngiađầutưmạohiểm,vàcũnglàcựuvậnđộngviênđiềnkinhthếgiới.Buổihọcđầutiên,trongchiếcáosơ-mikẻvàáokhoácnhungđen,ôngchạyxộcvào lớp,nổibậtgiữađámđôngchỉmặcquầnáocôngsởhệtnhưnhau.Mắtôngmở tovàgiọngnóivangxa:“Họclýthuyếtthếlàđủrồi.Hãylănlộnvớithựctế,bắtđầusựnghiệpkinhdoanhcủamìnhđithôi.”

Harvardđịnhnghĩatinhthầnkinhdoanhlà“khôngngừngtheođuổicơhộinằmngoàicácnguồnlựchiệncó”.Câuchuyệnđầutiênmàtôikểdướiđâylàmộttìnhhuốngkháđặcbiệt.BobReiss,mộtnamsinhtrườngHarvard,đãlàmgiàu từ tròchơiTrivialPursuit– tròchơicâuđố từngđượcchiếu trênkênhTVGuide.Reissnhậnthấysốlượngkhángiảxemchươngtrìnhngàycàngtăngvàtrongvòngkhôngđầymộtnăm,cậuđãkýhợpđồngvớikênhtruyềnhìnhTVGuideđểxâydựngmộttròchơisửdụngcáccâuhỏiđượcchiếutrêntivi.Cậuthiếtkế,đónggói,sảnxuấttròchơivàđembánchúngvàodịpGiángsinh,thờiđiểmbánchạynhấttrongnăm.Câuchuyệncủacậulàmộttrongnhữngvídụvềkẻbiếtnắmbắtcơhội,tậphợpcácnguồnlựcvàtậndụngtriệtđểchúng.Cậubiếtngườiphùhợpcóthểtàitrợ,giúpthiếtkếvàbántròchơi.Đâylàmộtvídụrấtthúvị,làmthayđổimọilýthuyếtkinhdoanhtẻnhạt.Thờigiancònlạicủabuổihọc,mọingườichỉtậptrungnóivềtinhthầnkinhdoanh.

Tuynhiên, sauđó,mônhọc lại quá tập trungvàokhuônkhổ lý thuyếtđãđịnhsẵnvàcáchthứcraquyếtđịnh.Chúngtôiđượchọccáchphântíchmộtcơhộivàcáckhảnăngđiềuhòađồngvốnkhácnhau,cáchtổchứctưduytheo nhu cầu khách hàng bao gồm con người, cơ hội, hoàn cảnh và thỏathuận.Chúngtôiđãthửnghiệmcáckỹnăngkhởinghiệpcầnthiếtvàsauđóquảnlýsựpháttriểncủadoanhnghiệpđó.Chúngtôiđãnhậnthứcđượctầmquan trọng của việc phải luôn có đủ tiềnmặt thôngqua câu thần chú củaWilliamSahlman,mộtchuyêngiatàichínhtạiHarvard:“Cónhiềutiềntốthơncóít.Cósớmtốthơncómuộn.Antoàntốthơnmạohiểm.Đừngbaogiờđểbịthiếutiền.”Kếtthúcmônhọc,Gomperstríchdẫnhaicâunóinổitiếng,câuthứnhấtlàcủaEinstein:“Nêntránhthuyếtgiáochogiớitrẻrằngthànhcông làmụcđíchduynhấtcủacuộcsống.Độngcơquan trọngnhấttrong công việc, học tập và cuộc sống chính là niềmvui trong công việc,niềmvui từ những thànhquả bạn có đượcvà kiến thức hiểu biết về cộngđồng.”CâunóithứhailàcủaGandhi:“Hãysốngnhưthểngàymaibạnsẽ

chết.Họcnhưthểbạnsẽtồntạimãimãi.”

Đóđềulànhữnglờikhuyênrấtbổích,nhưngđiềumàmônhọcthiếuchínhlàcơhội thảo luậnđâu làcâuhỏiquan trọngnhấtchobấtkỳaimuốn thửvậnmaycủamình:Bạncóthậtsựmongmuốnlàmviệcđókhông?Khởiđầubaogiờcũngdễdàng,nhưngliệubạnđãsẵnsàngcho“buổichiều thứTưđentối”,sau18thángthựchiệnkếhoạchmàkháchhàngvẫnedè,nhàđầutưđangdầnmất niềm tin, vàbạnđã lấyhết tiềnvaynợđể trả lương chonhânviên?Max,mộtsinhviênngườiĐức,làmộttrongsốítcácsinhviêntrong lớp cókinhnghiệm sốngđó.Anh từngxâydựngmột doanhnghiệpchuyêncungcấpcácdữ liệu tài chính,hoạtđộngkhá thànhcông tạiĐức.AnhphànnànrằngngồinghegiảngmônNhàquảntrịdoanhnghiệpchẳngkhác nào “nghe người còn trinh nói về quan hệ tình dục”.Nhưng anh lạinhận được điểm số thấp nhất. Qua đó, bạn có thể thấy được điểm số ởHarvardphùphiếmtớimứcnào.

Bovàtôichorằngchúngtôinênthànhlậpmộtdoanhnghiệptruyềnthônggiảitrí.Chúngtôitưởngtượngmộtđếchếkhổnglồ,trảirộngkhắpthếgiớikhiếnôngtrùmtruyềnthôngtoàncầuRupertMurdochcũngphảicảmthấymìnhthậttầmthường.Disney,ViacomvàngaycảMicrosoftsẽnhưnhữngkẻđiếckhôngsợsúng,nhưtrùngbiếnhìnhrunrẩycorúmtrướcchúngtôi.Nếucôngviệckinhdoanhphátđạt,Bosẽchothuâmalbumcủabandnhạcrapnổitiếngol’Georgiavàpháthànhnótrêntoànthếgiới.

Nhưngviệcgìcũngphảilàmtheotrìnhtự.Côngtycủachúngtôisẽnhưthếnào?Bomuốnvănphòngtựanhưphòngđiềukhiểnsânbay.Anhsẽngồiởmộtchiếcbàn,xungquanhlàvôsốmànhìnhmáytính,làmnhiệmvụgiámsát.Phảicómộtsânbóngrổgầncôngty.Mộtđầubếpcóthểnấubấtcứthứgì,vàobấtkỳlúcnàoBomuốn.Vàanhsẽdànhphầnlớnthờigianởtrongphòngđiềukhiểnsânbayđó,xembóngrổvàkýkếthợpđồng.

CòntôilạimuốnvănphònggiốngnhưmộtcửahàngbánthảmcủangườiBaTư,yêntĩnhcócửasổnhìnrasânsumsuêcâycối,tiếngnướcchảyrócráchcủamộtconsuốinhỏ.Mộtchiếcbànbằnggỗvớimáyđiệnthoạiđencổđiểnvàkhôngcómáytính.Vậtdụngkhácduynhấttrênbànlàcuốnsổlòsoliệtkê hoạt động mỗi ngày. Trong phòng có hai chiếc ghế tựa bằng da chokhách.Bênngoàilàmộtcôthưkýtàigiỏicanhphònglãnhđịalinhthiêngcủatôivàcóthểphanhữnglycàphêtuyệthảo.“XinlỗiNgàiChủtịch,ngàiDelvesBroughtonđangbận.Tuynhiên,ngài ấy sẽ rất vuimừngnếungàiđồngýcùngăntrưavàongàymai.Liệungàicóthểchấpthuậnlờiđềnghịnàykhông?Thật tuyệt!Chúngtôisẽđặt trướcmónănkiểuPháp theoyêucầucủangài.”

Tại chiếc bàn bên cửa sổ, cómột chiếc bát đựng quảmộc qua tỏa hươngthơmngátkhắpphòng.Đằngsautấmpa-nôgắnmộtchiếctiviđểtôicóthểxemcáctrậnbóngđátranhcúpchâuÂucùngluậtsư,mộtngườibạnthâmniên thân thiết đáng tin cậy, người luôn khiêm tốn lịch sự và luôn xemthườngcácđốithủ.Phíangoàisânsẽlàmộtchuỗivănphòngnhỏ,cómộtđộingũnhữngngườigiúpviệcthôngminhvàtrungthànhgiúptôigiảiquyếtnhữngcôngviệcchitiết.

TrongbữasángtạinhàhàngSpangler,Bovàtôicùngvạchracấutrúcquảnlýđộcđáocủacôngty.Chúngtôichẳngphảinghiêncứuđềtàinàochotớitậnhọckỳhai,nênchúng tôivẫncó thờigian.Hầuhết cácbuổi sáng, tạichiếc bàn bên cạnh chúng tôi đều có ba phụ nữ châuÁ thanh lịch, trônggiốngnhưvừamớiđiratừmộtcửahàngquầnáosangtrọngởThượngHải,bậtmáy tính xách tay chuẩn bị bài học cho tiết sau.Họ nói chuyện bằngtiếngTrungQuốcvàthamvọngcủahọđãkhíchlệchúngtôirấtnhiều.

Bâygiờ, tấtcảnhữnggìchúng tôicần làmộtý tưởng.Lúcđó,mọingườiđangxônxaotrướcsựrađờicủacôngnghệWeb2.0.Cuốinăm2004,một

nhómnhàbáovàkỹthuậtviêncủatrungtâmInternetvàXãhộiBerkmancótrụsởtạitòanhàVictoriacạnhtrườngLuậtHarvard,tậphợpvớinhauthànhmột hiệp hội nhữngngười hamhiểu biết, đã phát tán trực tuyến các đoạnbănghình tự tạo.Họgọiđó làphương thức truyền thôngmới.Nguyên tắchoạtđộngcủahọlàbấtkỳcánhânnàocũngcóthểtựthuâmghihình,gửitrựctiếplênmạngvàpháttánmiễnphí.Khiđó,tôithấycáchnàyrấtsángtạo.NhậtkýcánhântrênmạngđãkháphổbiếntrongkhinhữngngườisángtạotrangYouTubechỉmớibắtđầulàmviệctạiSanBruno,California.Cònphảimất vài thángnữa thì sảnphẩmcủahọmới được tung ra thị trường.Giữanhậtkýtrựctuyếnbằngchữvớinhậtkýbằnghìnhảnhdườngnhưcómộtkhoảngcáchlớn.

Tôiđãcốgắngsuynghĩnhằmtìmramộtýtưởngcóthểápdụngnhữngđiềuđãhọc trong20 tuầnqua tại trườngHBS.Tôixuấtphát từquanđiểmcủakháchhàng.Ởmọinơitrongtrường,đâuđâutôicũngthấycảnhsinhviênđilại với chiếc iPod trên tay. Liệu họ có thích nghe chương trình nào kháckhôngnhỉ?ThứgìđóchưađượciTunesbánmàlạikhôngcótrênđài?TôihỏinhữngngườitôiquenxemmuốniTunesbánthứgìkhác,tintức,giảitrí,truyệnhaysáchthuâm.Rấtnhiềungườinóirằnghọmuốncómộtchươngtrình chuyên về tin tức dưới dạng âm thanh, để nghe khi đang làm việc.Nhữngngườikháclạimuốnnghelạibàigiảnghaycuộcthảoluậnthúvịmàhọbỏlỡ.Họmuốnnghecácdoanhnhânnóivềnhữngthươngvụthànhcôngnhấthoặccácbácsĩkểvềquátrìnhgiảiphẫu.Khôngaiquantâmđếnđộdàivànộidungchươngtrình.Bạncóthểphátmọithứ,từbàithơngắnngủitớicuộcthảoluậnbàntrònkéodàitớibatiếngđồnghồ.

Tôi chợt nhớ tới những người bạn phóng viên.Một trong những nguyênnhânchínhkhiếnhọbựctứckhilàmviệcchomộttờbáolàsựhạnchếcủagiấymực.Bạnchánnảnchỉbởihạnnộpbài,quảbomhẹnvàolúc7giờtối,đã đến và phải ngậmngùi cắt đimột nửa bài viết để nhường chỗ cho tin

khẩn.Ngoàiracòncómộtvấnđềkháclàcácbiêntậpviêncanthiệpquásâuvàobàiviết,cắtxénnhữngcâuhaynhấthoặccắtbỏnhữngtríchdẫnthúvịđểmẩutincủabạnkhỏichènmấthìnhảnhquảngcáomáygiặt.Bấtkỳmộtnhà báo nào cũng đều có rất nhiều bài viết lưu trong sổ tay nhưng có lẽchúngchẳngbaogiờđượcđăng.Đăngtảichươngtrìnhlênmạngdườngnhưchínhlàmộtlốithoátlýtưởng.Nhưngquantrọngnhất,phươngphápnàyrấtdễdàngbởibạnchỉcầnghiâmlờinóicủamìnhthayvìviếtláchtrênblog.

Bobắtđầuquantâmđếnnhucầucủacácbácsĩvàsinhviênykhoa.Họcóquáítthờigianmàlạicóquánhiềuthứphảihọc,họsẽrấtthíchthúkhiđượcnhậnthôngtintừiPods.Cólẽ,chúngtôinênthuyếtphụcmộtsốchuyêngiagiảiphẫuhàngđầudànhmươiphútmỗituầnnóivềquytrìnhphẫuthuật.Họhầunhưkhôngcóthờigianđểviếtnhậtkýtrựctuyến.Nhưngnếubạnbiếtcáchđơngiảnhóamọiviệc–giúphọghiâmtrongkhiláixehọsẽgiúpbạn.Đốivớicácluậtsưcũngvậy,chúngtôicóthểđềnghịhọnóivềcácvụkiệnvàđưaralờikhuyên.

Ý tưởngcủachúng tôidầnhình thành.Chúng tôiđangchuẩnbịxâydựngmột trangwebgiốngnhưmộtsiêu thịcóâmthanhvàhìnhảnh.Ngườisửdụngcóthểtìmkiếmbàinóichuyệncủamộtnhàbáohọyêuthíchhaymộtbácsĩphẫuthuậtnổitiếngvàtảivề.Kháchhàngphảiđăngký,tảicácfilechươngtrìnhhàngtuầnvàtrảphídịchvụ.Chúngtôitríchmộtphầndoanhthu trả cho các diễn giả để tạo hứng thú làm việc cho họ.Nhiệm vụ củachúngtôilàtìmkiếmdiễngiả,giúphọghiâm,sauđóquảnlývàgiớithiệutrangweb.Bo lập ra hẳnmột bảng tínhdoanh thuvà các chi phí dựkiếntronghainăm.Chúngtôisắpgiàutorồi!

HBS là nơi tuyệt vời để biến những kế hoạch kiểu này thành hiện thực.Dường như ai cũng đều sẵn sàng giúp đỡ. Chúng tôi đã ăn trưa vớimộtngười bạn từng làm việc cho Ban Chiến lược của Disney. Anh cảnh báo

chúng tôi về những khó khăn trong quá trình xây dựng thương hiệu chochương trình.Một người bạn khác, từng làm việc choYahoo!, góp ý chochúngtôivềkếtcấuvànộidungchươngtrình.Cuốicùng,chúngtôicũngcóđượcmộtđoạnghiâm90giâylưulạitrongiPodcủaBo.Chúngtôilầnlượtnóivà thậmchícònghiâmđượccảnhạcnềntuyệthảo.Tạmhài lòngvớithànhquảđó,chúngtôihẹngặpGompers.“Tuầnnàytôirấtbận,nhưngtôicó15phútrảnhtrong10ngàytới”,trợlýcủaGompersnhắclạilờiôngnhắnvớichúngtôi.ĐâylàchuyệnrấtbìnhthườngởtrườngĐạihọcHarvard.

Mườingàysau,BovàtôitớigặpGomperstạivănphòngcủaôngởMorgan.Chúngtôiphảingồichờ10phút.Khiđượcgọivào,chúngtôimởiPodvàbậtđoạngiớithiệuchươngtrình.Ôngnhấpnhổmtrênghếsuốt90giây.Khiđoạnthuâmkếtthúc,chúngtôihỏiôngnghĩgìvềnó.Ôngnóiloanhquanh,chẳng có vẻ gì hứng thú. Chúng tôi hỏi ông cách thức xin tài trợ. Ôngkhuyênchúngtôiphảitựlàmtrongkhảnăngcóthể.Ôngnóirằngdựáncủachúng tôikhôngcóchút triểnvọnggì.Chúng tôicốhỏiông thêmvàicâunữa,nhưngôngtừchốitrảlờivớilýdophảithamdựmộtlớphọctiếnsĩ.Cólẽ,chúngtôiđãlấycủaông7phút,vàcólẽôngchẳngmấtđimộtlờiđộngviênnào.Chúngtôiravề,thầmnguyềnrủaGompers.

“Mẹkiếp”,tôithétlênkhingồitrênchiếcSUVkhồnglồcủaBo.“Giáosưgiảngdạyvềtinhthầnkinhdoanhphảiđộngviêntinhthầncholũsinhviênđangcốgắnghọctậptinhthầnkinhdoanhchứ.”

“Ừ”,Bonói,“nhưngcậucónghĩnếuôngấylàmộtdoanhnhânthậtsựthìtộigìôngấyphảilàmmộtlãogiáosưcảđời?”

“Nhưngngaycảkhiý tưởngcủachúngmìnhcótệđếnđâuchăngnữa, thìôngấycũngnênđộngviênchútít.Ôngấycóthểnói:“Thửlàmcũngtốt”.”Haiphútsau,tôivẫntiếptụcnguyềnrủalãogiáosưđó.Borấtthíchnhững

câuchửithềgiọngMỹlaiAnhcủatôi,vàchúngtôithềrằngmộtngàynàođósẽchứngminhđượcGompershoàntoànsailầm.

Sauđó,chúngtôichuyểnsangchốngGompers.Rodgertừngthamgianhómtôichỉvàituầntronghọckỳthứnhất,chotớikhianhphảibỏhọcđểquảnlýcôngviệckinhdoanhvàchămsócbàmẹđauốm.Anhấylàmộtdoanhnhânđíchthực.Tôichưatừnggặpainhưvậy,mộtconngườithậtsựcuồngnhiệt,saymêmuốnđượckinhdoanh.Anhkhôngbaogiờđểýtớinhữngkhókhănhaymấtmátmàmìnhphảitrảiqua,phảiđươngđầuvớinhữngkhókhăntàichínhhaylúcnàocũngphảitậntâmvớicôngviệc.Anhchỉluônnhìnvàonhững thếmạnh, tạo ranhững thứmớimẻ, thiết thựcvà luônmuốnđượclàmviệc.Theoanh,cuộcsốngcủamộtdoanhnhânkhimớilậpnghiệpthậtthúvị.AnhnhậnđượctàitrợtừBainCapital,mộttrongnhữngcôngtyđầutưmạohiểmdanhtiếngnhất.Cáccôngtyđầutưmạohiểmcóxuhướngđầutưvàoconngườihơnlàýtưởng,vìvậy,sựthamgiacủaBainđãmanglạimột láphiếu tínnhiệmvàokhảnăngcủaRodgerbiếnmọi thứ thànhhiệnthực.Khi thấy tôivàBomuốn thamgia,Rodgerhămhởnói:“Tôisẽgiớithiệuchocácbạnmộtsốcôngtyđầutưmạohiểm.Họsẽthíchchươngtrìnhnàychomàxem.”

“Nhưngchúngtôimớichỉđangtronggiaiđoạntìmtòi.”

“Cứgặphọđi.Họtìmkiếmýtưởngởkhắpnơi.Nếucóđiềugìcácbạnchưachắcchắn,hãycứnóiCQĐ.”

“CQĐlàgì?”

“Chưaquyếtđịnh.”

Trướckhi tôi kịpđưa rabất kỳmột lời phảnđốinào, hòm thưcủa tôi đã

ngậptrànnhữnglờikhuyên,lờigiớithiệucủaRodgergửitới.Chỉtrongmộttuần,chúngtôigặpgỡbacôngtyđầutưmạohiểmnổitiếngnhấtởBostonvàmộtcôngtyởthunglũngSilicon.Mọiviệcthậtquáđơngiản.

Bâygiờ,chúngtôiphảilậpmộtbảnkếhoạchkinhdoanhvàmộtbàithuyếttrìnhbằngâmthanh.Mộtlầnnữa,Bolạilaovàocôngviệc,anhthứccảđêmđể biên soạn 20 slide powerpoint tuyệt đẹp giới thiệu về chúng tôi và kếhoạchcủachúngtôi.LờikhuyênduynhấtcủaRodgerlàđặttiểusửbảnthânlêntrước,đólàslidequantrọngnhất.Ướctínhdòngvốncũngrấtcầnthiếtnhằmthểhiệnbạnđãthậtsựsuynghĩkỹvềmôhìnhkinhdoanh,nhưngnếubạnkhôngthậtsựsuynghĩkỹthìmụcnàysẽhoàntoànvônghĩa.Điềuthậtsựquan trọngchính làbản thânchúng tôi.Liệuchúng tôicó thểbiếnmọiviệcthànhhiệnthựckhông?Mộthiệnthựcvĩđại?

TheoRodger,“mọiýtưởngđềutốt.Sựkhácbiệtduynhấtchỉlàcáchthựchiệnchúng.Vànólạidochínhcácbạnquyếtđịnh.Cácbạnsẽthànhcông.Họsẽyêuthíchcácbạn.”

BogửichotôinhữngđiềmcầnlưuýtrongbuổinóichuyệncủahaichuyêngiađầutưmạohiểmtạiBoston.Khinóichuyệnvớicácchuyêngiađầutưmạohiểm,điềusốngcòn làbạnphảikhiếnhọ thấyhứng thú trong5phútđầutiên.Hãynhanhchóngthuhútsựchúýcủahọ,khiếnhọthậtsựbịhấpdẫn.”Tôi thấy việc này chẳng khác nào đểmột đứa trẻ 5 tuổi ngỗ ngượcquyếtđịnhvậnmệnhcủamình.Rồicậutiếptụckhuyên:“Hãygiúphọhiểuđượcnỗiđaumàkháchhàngđangphảichịuđựng,rồigiảithíchnhữngviệcmànhómcủabạncóthểlàm,haybấtkỳmộtlýdothuyếtphụcnàokhác.”“Đừngbắtđầutừnhữngđiềukiệnvĩmô…hãykểmộtcâuchuyện…khiếnhọhiểu…sauđóchuyểnsangnóivềcáccơhội.Phỏngvấnkháchhàngcũngrấttuyệt…cácbạnđãnóichuyệnvớibaonhiêukháchhàngrồi?Liệukháchhàngcóphảiđốimặtvớimộtvấnđềphứctạpnàokhông…Baonhiêungười

nóirằnghọsẵnsàngtrảtiềnchodịchvụhaysảnphẩmcủabạn?Cácbạnbánhàngbằngnhữngphươngthứcnào…trựctiếphaygiántiếp…Cácbạntiếpcậnngười tiêudùngbằngconđườngnào...Hãy tậndụngnhữngđiềukiệnsẵncóởHBS…Đặtramụctiêucao,thuhútýkiếnđónggópvàsựthamgiacủamọingười…Bánhàngbằngniềmđammê…Cácbạnphảitựtạoracácmốiquanhệcánhân.”Tôiđãhiểu.Hãybánchínhbảnthânmình.Hãythấuhiểu khách hàng.Hiểu rõ điều bạn đang làm với đồng tiền củamình.Vàđừngtựđánhlừabảnthân.

Mọingườitrongtrườngnhanhchóngbiếttớinỗlựccủachúngtôi.Tronggiờăn trưa, tôi tìnhcờnói chuyệnvới Jon,mộtbạnhọccùng lớpngườiNewYorkkhálạnhlùng,trướckhihọcởHBSđãthànhlậpmộtcôngtychuyêncung ứng các phần mềm ứng dụng và bán lại cho một công ty lớn ởCalifornia.Chínhcôngtylớnnàytừngbổnhiệmanhvàovịtríchuyêngiachiếnlượccaocấp.Jonnóianhxinhọctrườngkinhdoanhvìanhđãchánngấy tháiđộkẻcảbề trêncủacácMBA.Anhmuốn trảđũahọbằngcáchthựchiệnmộtsốphươngphápdựatrênlinhcảm,bảnnăngvàcáckỹnăng,nhữngphươngphápgiúpkinhdoanhtrởnênhiệuquảhơnvàđưaanhtiếnđếnvịtríhiệntại.Jonnóirằngtheokinhnghiệmcủaanh,nhữngcuộcgặpmặtvớicácchuyêngiađầutưmạohiểmđềutuântheomộtlịchtrìnhcóthểđoántrước.Trongnhữngphútđầu,aicũngđềunhiệttình,hănghái.Anhmôtảquátrìnhnàybằngmộtđườngthẳnghướnglêntrên.Sauđó,cácchuyêngiađầutưmạohiểmdầnmấtkiênnhẫnvớibàithuyếttrìnhcủabạn.Đườngthẳng bắt đầu dốc xuống. Cuối cùng, bạn trở lại con số không. Đâymớichínhlà lúccầnđặtdấuchấmhỏi.Kếhoạchlớntớimứcnào?KhôngnhưcácgiámđốcsảnxuấtphimcủaHollywoodluôncoinhữngbộphimmớichỉhệtnhưnhữngphépđạohàmcủanhau–“ĐólàChiếntranhgiữacácvìsaokếthợpvớiCướpbiểnvùngCaribê”cácnhàđầu tưmạohiểm thíchđượcbảođảmrằngdựánmìnhđang tìmkiếmchính làphiênbản tiếp theocủanhữngthứđangănkháchnhấthiệnnay.

“Đâychínhlàlúcghiđiểm”,Jonnói.“Ngaykhinhàđầutưmạohiểmnóivềcôngviệckinhdoanhhấpdẫntrongthờiđiểmhiệntại,bạnnênngólơđichỗkhácvàmỉmcườihoặclắcđầu.Hãynóirằngbạnđãnghenhữngđiềunàytừlâuvànhữngđiềuôngnóicũngchẳngcógìmới.Bạnphải tỏra thấtvọngtrướcóctưởngtượnghạnhẹpcủanhàđầutư.Điềunàysẽkhiếnnhàđầutưbịbấtngờ.“Ôngtasẽbắtđầunhìnraxaxămvàmỉmcườitứcgiận.”

Vìquỹđầutưmạohiểmđãđượcthểchếhóa,nhữngngườilàmviệctrongcác tổ chức này ngày càng trở nên kém liều lĩnh.Những người đến thămtrườngđaphầnđềulànamgiới,ngườidatrắnghoặcngườidavàngởchâuÁ.Mộtsốngườitừnglàmviệcchovàicôngtytrướckhitrởthànhnhàcấpvốn,nhưngđiềuđókhôngcònquantrọngnữa.Phầnlớnhọđềucóbằngcấpchuyênngànhkhoahọc,kỹsưhoặckinhdoanh.Họdườngnhưlànhữngkẻnổi loạn, phá vỡ luật lệ, nhưng lại khiến chúng ta bất ngờ về sự chuyênquyềncủahọ.Khimộtngườitrongsốhọchọnđixeđạpvàocuốituần,thìtất cả họđều làmvậy.Nếumột người sửdụnggỗvàngxám trongphònghọp,thìnhữngngườicònlạiđềulàmvậy.

TronglớphọcHBS,cácnhàđầutưmạohiểmtươnglaiđềucómộtphongcáchtươngtựnhau,diễnthuyếtbằnggiọngnóiđềuđều,đểsổghichéptrongcặpda,mặcquầnkaki, sơ-mi cắm thùngvàđộimũ lưỡi chai.Những lờibìnhluậncủahọchẳngcógìthúvị,luônbámsátkhuônkhổkiếnthứcđượcdạyởtrườnglớp.Trongkhicácchủngânhàngrấtthíchtranhcãivàkhákhótính,cácnhàđầu tưmạohiểmlại thích tạorasựổnđịnh trướcáp lực.Họthíchchêbaicáckếhoạchkinhdoanhbằngcáchnóikiểunhư:“Tôimuốnxemthêmsốliệuvềkháchhàng”hoặc“Tôiđangbănkhoăntrướcđộngcơcủangườisánglập”.Họrấtthíchngồimộtchỗphánxétvàtỏracựckỳhàilòngvớibảnthân.

Cáccuộcgặpgỡcủachúngtôiđềudiễnra tẻnhạtnhưvậy.Diễntiếnmỗi

cuộcgặpđềuhệtnhưnhau.Tếnhị,hàohứng, tiến triển, thêmhăngháivàhứahẹnsẽgiữliênlạc.Nhàđầutưmạohiểmnàocũngđưaracùngmộtlờikhuyên:hãyphát triển theo chiều sâu.Mộtngườinói: “Đừngcốgắng tậphợpnộidungtừmọinơi.Hãychọnmộtnộidungnàođónhưykhoachẳnghạn,tậptrungthuâmnhữngbàinóichuyệncủanhữngnhàgiảiphẫuhàngđầuvàgiớithiệuchúngvớicácbácsĩkhác.Cácbạnsẽcóthêmnhiềunguồnlựcvàthuđượcnhiềuthànhquảtừnhữngviệcmìnhđanglàmnếubiếttậptrung vàomột lĩnh vực duy nhất từ trên xuống dưới. Hãy phát triển theochiềusâu.”

ChúngtôikhôngthểphủnhậntoànbộcâuhỏicủahọchỉbằngmộtcâuCQĐ(chưaquyếtđịnh)theocáchRodgerđãkhuyên.Họsẽphảnbácngay.Tấtcảbọnhọđềuhỏivềcácđoạnphimvideo.Tại saochúng tôikhôngsửdụngvideonhỉ?Chắcchắnvideoưuviệthơnthuâmnhiều.Thịtrườngsẽlớnhơn.Doanhthulớnhơn.Mộtngườitrongsốhọnhìntôivớiánhmắtngờvựckhitôi nói tôi không cómáy chơi game cầm tayPSP.Maymắn thay,Bo có,nhưngtôiđãlàmhỏngcảđộngcơcủachúngtôi.Nhàđầutưmạohiểmnhìntôivànói:“Tôikhôngtinnhữngngười tớivănphòngcủa tôi,nóivềcôngnghệchongườitiêudùngmàlạikhôngcómộtchiếcPSP.”

Khi đã biết rõ rằng sẽ chẳng có nhà đầu tưmạohiểmnàomuốn trao chochúngtôimộtsốtiềnkhổnglồ,chúngtôivẫnquyếtđịnhlàmbấtchấpmọikhókhăn.Chúngtôitựtạoramộtloạtfileâmthanhchochươngtrình,ghiâmnhữngđiềumà sinhviênkhácnói về cuộc sốngvàkhát vọng củahọ.Hàngngày, chúng tôi theodõi sự tiến triển củadựán.Khiđó,mộtnhómgồm những chuyên gia công nghệ từng đầu quân cho Google tại SanFranciscocũngđangpháttriểnmộtsảnphẩmphầnmềmthuâmvàđăngtảicácfileâmthanhlênmạng.MộtnhómngườithíchrượuđãgặtháiđượcmộtsốthànhcôngnhấtđịnhvớifileâmthanhđượcgọilàGrapetalk.VàmộtDJnổitiếngtạiLondon,tựchomìnhlàchađẻcủaPod(Podfather)khiđócũng

thuhútđượcsựquantâmchúýcủakhángiả.CộngtáchàngđêmvớikênhESPN–kênhtruyềnhìnhgiảitrí thểthao,Bođãxâydựngmộttrangweb.Anhhướngdẫntôicáchthuâmbằngmáytínhvàtảilênmạng.BạnbètôilũlượtkéotớiđểthamgiacuộcphỏngvấncủatôivềnhữngsựkiệnđangdiễnratạiAnh.Chúngtôighépnhạcvàonhữngđoạnthuâm,vàthànhquảlớndầnlêntừngngày.

Một ngày nọ, chúng tôi tới gặp giáo sư Felix. Không giống như giáo sưGompers,ôngcó rấtnhiều thờigian rảnhvàđưa ramộtcâumàchúng tôikhôngtàinàotrảlờinổi:“Cácbạnsẽthuđượcbaonhiêulợinhuậntừdựánnày?”Ràocảngianhậpthịtrườngtươngđốithấp.Mọingườithườngkhôngmuốntrảphíchonhữngthôngtintrựctuyến.Chúngtôisẽkhôngcóđượclợithếcạnhtranhvềcôngnghệ,vìvậyhyvọngduynhất làxâydựngthươnghiệuvàmộtphongcáchnộidunghoàntoànkhácbiệt.ThầyFelixkhôngnóinhữngđiềunày,nhưngkhiônghỏivềlợinhuận,chúngtôiđãbắtđầunghĩtớinhữngvấnđềnày.ChúngtôikhôngthểhiểunổimụcđíchcủahãngđầutưmạohiểmKleinerPerkinskhipháthiệnrahọđangđầutư85triệuđô-lavàoPodfather.Đâykhôngphảitínhiệutốtđẹpchocôngviệckinhdoanhcủachúngtôi.Chúngtôiđãtừngnghĩđếnviệcdànhcảkỳnghỉhèđểlàmviệccho công ty, nhưng vết rạn trongmôhình của công ty ngày càng rõ rànghơn.Bođãtìmđượcmộtcôngviệctuyệtvờitạimộtquỹđầutưmạohiểmvềcôngnghệsinhhọc.

Đãcó rấtnhiềudoanhnghiệp thành lập rồigiải thể tạiHBS.Khôngcógìphảixấuhổvề thực tếnày.Tôi rất sợphảinóivớiRodger rằngchúng tôiđanghủydiệtnỗ lựccủachínhmình,nhưnganhnói: “Chẳngsaocả.Hãythôngbáocho tôinhữngviệcanhsắp làm tớiđây”.Anhấyquả làmộtcỗmáychuyênsảnsinhýtưởng,trongđómộtsốýtưởngthànhhiệnthực,sốkháclạikhông.Nhưngđiềuquantrọnglàanhkhôngbaogiờngừngnỗlực.

Thậtchánnảnkhiphảitrảiquamộtmùahèthấtnghiệp.Mặtkhác,tôibiếtcác công ty đến vớiHBSvào cácTuầnđịa ngục khôngphải để tìmkiếmnhữngngườinhưtôi.Trongmắthọ,tôilàkẻlậpdị.Dùbiếtvậynhưngcứnghĩđếnlàtôilạithấtvọng.TôicũngthamgiaphỏngvấnmộtcôngviệccủatờWashingtonPostvànghĩrằngmìnhcócơhộiđượcnhận.Nhưngngườiphụnữphỏngvấntôichỉđểtôinóivàilờitrướckhiluyênthuyênvềlịchsửcủatờbáovàkểchuyệnnhữngngườiđãthànhcôngởđây.Tôikhôngđượcgọiphỏngvấnlầnhai.Mộtnamsinhcùngtrườnglàmtạiđâynóirằngngườitakhôngchorằngmộtcựuphóngviêncóthểtrởthànhmộtvịgiámđốctàigiỏi.Khoảngcáchgiữanghềbáovàhoạtđộngkinhdoanhquálớn.Giánhưtôi làm ởmột ngân hàng trước khi học tạiHBS thìmọi chuyện đã khác.Nhưng tôi không phải là người duy nhất vật vã đấu tranh để thay đổi sựnghiệp.Luis,một sinhviêngốcPháp sốngởArgentinaphànnàn rằng rấtnhiềungườichorằngHBSkhôngthểgiúpmọingườikhởinghiệp.

“Họnói đây là cơ hội để bạn thay đổi ngànhnghề, lĩnh vực, nhưng rất ítngườithànhcông.Anhthấyđấy,vấnđềởchỗconđườngdễđinhấtlàlàmtrongngânhànghaytưvấn.Nhưngnếuanhmuốnlàmmộttronghainghềđóthìanhđãlàmtừlâurồi.Nếuanhmuốntìmramộtlốithoátmới,anhsẽphải chiếnđấu thật sự”, anhvừanói vừađấmmạnhvào tường. “Nếu anhkhôngcókinhnghiệmởmộtlĩnhvựcnàođó,ngườitasẽchẳngcầnđếnanh,vàrốtcuộcanhlạiphảiquaytrởlạivớinhữnglĩnhvựcđãcókinhnghiệm.”

Giảiphápcủatôivềvấnđềnàychínhlàlàmnhữngviệcmìnhtừngcốgắnglàmtrongnhiềunăm.Tôi lục tìmnhữngghichépvàsổsách, rồiđịnhviếttiểuthuyết.Hàngngày,tôitớithưviệnBostonđểlàmviệc,vàtrongnhữngtháng cuốiMargret mang thai, tôi chỉ quẩn quanh ở nhà để trông Augie.Cuối mùa hè, tôi đã hoàn thành bản thảo cuốn sách về nghệ thuật kinhdoanh.Saukhiđãdànhrấtnhiều thờigianđánhvậtvớicôngviệcvàcảmthấybấtlực,tôithấynhẹnhõmkhiđượclàmcôngviệcyêuthíchvàsốnglại

cuộcsốngtrướckhiđếnHBS.

Khimôtảlạinămhọcđầutiên,tôitìnhcờđượcđọcmộtbàiviếtdiễntảmôhình của HBS từ năm 1954 của Malcolm McNair, một cựu giáo sư củatrường.Bàiluậnđócótên“Tưtưởngcứngrắnvàgiảipháptìnhthế”:

WilliamJames,mộtgiáoviênvĩđạiphụtráchmôntâmlýhọcvàtriếthọctạiHarvard,đãtìmracáchphânbiệtgiữangườicótưtưởngcứngrắnvàngườicótưtưởngmềmdẻo.Nhữngthuậtngữnàykhônghềliênquantớicáccấpđộcủahànhviđạođức;tưtưởngcứngrắnđềcậptớisựcứngrắncủabộmáytưduy,khôngphảisựcứngrắncủacontim.Vềbảnchất,đólàtháiđộ,làphẩmchấtvàsựrènluyệnchophépmộtngườidựavàovàbiếnnhữngdữliệutừthựctếthànhcơsởđểđưaracáchànhđộngthôngminhvàdũngcảm.Nhữngngườicứngrắnluônthấythíchthúđốimặtvớinhữngvấnđềkhókhăn.Họcanđảmđươngđầuvớisựthậtnghiệtngã.Họkhônghềnảnchítrướcsựđổithayvìhọbiếtrằngthayđổitheochiềuhướngđilênlàcơsởduynhấtdẫntớithànhcông.Trênhết,ngườicótưtưởngcứngrắnkhôngbó buộc mình vào những ảo tưởng dễ chịu. Họ không dựa dẫm vào cácnguyêntắctruyềnthốngdễdãihoặcchỉbiếttuântheoluậtlệ.Họhiểurằngcáccâutrảlờikhônghềnằmtrongsáchvở.

Bàiviếtnàyđãtổnghợptoànbộnhữngđiềutôiđãhọcđược.Dùbiếtrằngbảnthânthuakémbạnhọcvềcảkiếnthứcchuyênmônlẫnnhữnghiểubiếtcơbảnvềhoạtđộngkinhdoanh,nhưngtôibiếtbộmáytưduycủatôiđãtrởnêncứng rắnhơn.Tôinhìnnhậnsựvật trong thếgiớibằngcáinhìnhoàntoànkhácsovớicáinhìntôitừngcótrướcđây.TôichợthồitưởnglạicảnhDaveHawkins,giáosưkếtoánđầutiêncủamình,đọcmộtmẩubáotrongtrangđầutờWallStreetJournalvà lạinghĩvềbảnthân,nếutôicũngthấyđượcnhữngđiềuthúvịnhưôngđãthấy,thìhẳntôiđãhọcđượcchútgìrồi.Giờđây,lầnđầutiêntrongđời,tôihứngthúlậtgiởtrừngtrangbáotàichính.

Côngviệckinhdoanhkhôngcòn làcuộcdiễubinhcủanhữngsố liệukhôkhan,mà làmộtbộphim truyềnhình thúvị.Dù thấtbại,việcđầu tưpháttriểnfileâmthanhchứngminhrằngtôiđãhọcđượcrấtnhiềuđiều.Tôiđãcócơhộitrởthànhmộtchuyênviêntinhọc,sợhãikhicùngngồivớicácnhàđầutưmạohiểm,lắngnghehọnóivềtỷsuấthoànvốnnộibộ(IRRs)vàsuynghĩvềbảnthân.

Cácbàihọcthườngngàyđãtrởnênquánhàmchán.Điềutuyệtvờinhấtchỉlàchúngtôicóthểdễdànglàmquenvới90ngườimớiđếntừrấtnhiềutầnglớpxãhộivà trìnhđộkhácnhau.Thật tuyệtvờivì tôi lạicócơhộinhanhchóngmởrộngvòngtrònxãhộitrongkhihầuhếtnhữngngườikháclạicảmthấynóđangdầnthuhẹp.

Tôilêlếtkhắpnơitìmkiếmcôngviệcmùahè.Tôichưathậtsựcốgắnghếtsức,vàtôirấtgiậnbảnthânvìđiềuđó.Nhưngtôiýthứcđượcsựthờơcủabảnthânvớicôngviệccủabạnbètôiđanglàmmáchbảochotôivàisốđiều.Tôirấtghétcáicảmgiác“dodự”.Niềmkiêuhãnhtrongtôikhôngchophépđiềuđóxảy ra.Tôikhôngmuốn trảiquamùahèmàkhôngcóMargretvàAugie,dùrấtnhiềubạnhọcđãkếthônđềuphảixagiađìnhtrong10tuần.Nhưngthậtkhóchịukhiphảiđứngởbênkiabờsôngtrongkhibạnbèđãbơiquasông.Trongđầutôihiệnravôsốcâuhỏi.Nếutôikhôngtuântheocôngthứccủatrường,tạisaotôilạicómặtởđây?Tôicóquyềngìmàdodự,haybỏlỡ10tuầnthamgiahoạtđộngmarketingdoanhnghiệp?Chuyệngìsẽxảyratiếptheo?Rõràng,mọingườiđếnvớiHBSkhôngphảichỉvìmụcđíchgiáodục.Nhưng tôicóquángungốckhinghĩ rằng tôicó thểhọcvà theođuổi sự nghiệp kinh doanh theo cách của mình, không như nhữngMBAkhác?

Đấugiálàhọcphầncuốicùngcủanăm.Mỗinhómtựtổchứcmộtcuộcđấugiáđểgâyquỹchocáchoạtđộngtừthiệntheolựachọncủamình.Sinhviên

vàgiáosưgópđồđấugiá,vàmọingườiđềuănvậnlịchsựđểđitớimộtđạilộ ở Boston. Chúng tôi đã đăng kýmột phòng trên quầy rượuCheers tạicôngviênBostonCommon.Marnie,ngườingồicạnhtôitrongsuốthọckỳthứhai,vàcũngchínhlàngườitổchứcsựkiện,đãmờitôilàmngườichủtrìđấugiá.Lậpluậnkhôngthểchốicãicủacôlà:“mọinhàchủtrìđấugiáđềulàngườiAnh.”Cóđủ thứđượcđemrabánđấugiá, từxoongnồicủacácgiáosưtớivédulịchtrọngói,véthamdựhộinghịcổđôngthườngniêncủaBerkshineHathaway ởOmaha, Nebraska. Sau gần hai tiếng đồng hồ đậpbúa,chúngtôiđãquyêngópđượchơn50.000đô-la.Bỗngmộtgiọngnóitừphía sauvang lên: “Tôi sẽ trả20đô-lanếuPhilipdámcởi áo ra”.Một sốngườikháclêntiếngtrảgiáchotớikhigiálêntới500đô-la.Tôicởibỏáokhoác, cà-vạt và áo sơ-mi.Một người thét lên: “Tôi sẽ trả 200 đô-la nếuStuart cởi áovàkhóa chung còng tayvớiPhilip trong suốt buổi đấugiá”.StuartlàmộtthươngnhânphốWallđượcbiếtđếnvìtàinăngtoánhọccùngvớivócdángtolớn.Anhthườngbỏbữatrưađểtậpthểdụcgiảmcântrongphòngthểchất.Vậylà,ý tưởngbuộc tôi,mộtgãdânAnhgiáođiềuchínhgốc,vớichàng trai“hotboy”xứNevadanàyđãnhanhchóngđưamức trảgiálêntới2.000đô-la.Bịlộttrầnvàbịxíchtaycùngmộtnhàbuôn,bịvâyquanhbởiđámbạnđanghòreoinhtainămhọcđầutiêncủatôitạiHarvardđãkếtthúcnhưvậyđấy.

Chương12.ĐITHEOĐƯỜNGCONGGIỚIHẠN

Nếutôitrảông20.000poundchomỗiđồngôngtiếtkiệmđược,ôngbạngiàcủatôi,liệuôngcónóichotôibiếtcáchgiữtiềncủamìnhkhônghayôngmuốntínhxemmìnhcóthểtiếtkiệmđượcbaonhiêutiềnđểđượcmiễnthuế

thunhập,miễnthuếthunhậpđấynhé?

HARRYLIME,TrongcuốnNgườiđànôngthứba

Nămthứhai,sinhviênđược tựdochọn lựamônhọc.Bạncó thểđăngkýnhiềumôn học hơn hay tự học dưới sự giám sát củamột giáo sư. Trongnhữngtuầncuốicùngcủahọckỳtrước,chúngtôiđượcphátmộtcuốnsổtaynhonhỏthốngkêcácmônhọctrongnămhai.Chúngtôicũngđượcxemquatài liệukhảo sát do các sinhviênMBAkhóa trướcđánhgiávề từngmônhọc.Cuốnsổtaynàycómọithôngtinvềcácmônhọckèmtheolờinhậnxétcủacácsinhviêncũ.Nộidungđượcsắpxếptheotrìnhtự,từnhữngmônhọcđượcđánhgiácaonhất,“mônhọctuyệtnhất tạiHBS”tớinhữngmônhọcchánngánnhất,“giáosưháchdịch,cácvídụdởtệ,phíthờigian”.Chúngtôicóthểbiếtđượcnhữngmônlớpnàocónhiềusinhviênđăngkýhọc,nhữngmônnàosắpbịxóasổkhỏidanhmụccácmôn.Cácmônhọcmàsinhviênyêu thích nhất trong nămhai gần đây là: chiến lược cạnh tranh nâng cao,thiếtlậpvàduytrìdoanhnghiệpthànhcông,vàtàichínhdoanhnghiệp.Thờikhóabiểucácmônđãđượclậptrìnhsẵnbằngmáytính.Bạntùyýsắpxếpcáclựachọntheotrậttự,từ1tới30.Máytínhsẽduyệtqualựachọncủamọingười,rồirútranhữnglựachọnđượcnhiềungườichọnnhất.Nếubạnchọnmônchiến lượccạnh tranhnângcao,bạn sẽkhôngcócơhộihọcmôn tàichínhdoanhnghiệp.Nhưngnếubạnkhôngđặtmộttrongbamônhọcnàylà

lựachọnhàngđầu,bạnsẽchẳngđượchọcmônnàotrongsốđó.Sẽrấttốnthờigiannếubạnmuốnlựachọnmộtmônhọcphùhợptheođúngtrậttựvàđâychính là chủđề củanhữngcuộc tranh luậngaygắtvànhững lờiđàmtiếu.Sinhviênthườngápdụngmộttrongbachiếnthuậtsauđểlựachọncácmônhọc.Chiến thuật thứnhất sẽgiúphọ tăngcườngkiến thức trongmộtlĩnhvựccụthể.Nếubạnbiếtmìnhsẽlàmviệcchomộtquỹđầutưtưnhân,bạncó thểhọcvề tàichính, thuếvà táicơcấu tổchức.Bochọn rấtnhiềumônvềđầutưmạohiểmvàchămsócsứckhỏe.Chiếnthuậtthứhailàkhắcphụcđiểmyếucủabảnthân.Tôiquyếtđịnhdùimàikiếnthứcvềtàichínhvàchiếnlược.Giảiphápcuốicùngchínhlà lựachọnnhữngmônhọcdễnhấtmà bạn có thể theo học trong thời gian biểu đã định.Những ngườimuốnnhanh chóng trở lại với công việc cũ và công ty của gia đình thường lựachọn cáchnày.Một người trongkhóa chúng tôi lựa chọnnhữngmôn chophépanhcóthểđilạithườngxuyêntớiLosAngeles,nơivợanhđangsống,màchỉcầnởBostonvàotừthứhaiđếnthứtư.

Thuật toánứngdụngcho thờigianbiểucácmônhọckháhữu íchvới tôi.Trongkỳđầucủanămhọcthứhai,tôiđượchọcmônmarketingtrongdoanhnghiệp, quản trị tài chính quốc tế, chiến lược và công nghệ, điều phối vàquảnlýchuỗicungứng,vàmôncácthịtrườngnăngđộng.MarketingtrongdoanhnghiệpvàchiếnlượcvàcôngnghệlàhaimôntôimuốnđượchọctạiHBS.Tôichọnhọcmônquản trị tàichínhquốc tếđểcủngcốnhữngkiếnthứctàichínhtrongnămđầuvàcònvìgiáosưMihirDesai,ngườiđãđểlạitrongtôirấtnhiềuthiệncảmnhiềuthángtrướchồihọcmôngiảitích.GiáosưZeynepsẽdạymônđiềuphốivàquảnlýchuỗicungứng,vàmộtlầnnữa,tôithíchyêucầuphảilănlộnvớithựctếcủamônhọcnày.Mônnàykhôngtrừutượngnhưnhữngmônhọckhácthuộcngànhkinhdoanhmàchúngtôivẫnnghiêncứu.Tôichọnhọcmôncácthịtrườngnăngđộngvìtínhhiếukỳ.Mônhọcnàyhữuíchchobấtkỳaicóýđịnhlàmviệcchoquỹphòngvệrủirosaukhiratrường.Tôiquyếtđịnhhọcmônvìtôimuốnhọcvàthíchhọc

cácquytắctrongtàichính.Tôiđãbỏlỡrấtnhiềukiếnthức,nhưngtôithấynhữngkiếnthứctàichínhmàtôi tíchlũyđượcthúvịhơnnhiềunhữngbàihọcvềmarketing.Về chuỗi cungứng, khi họcvề tài chính, tôi nhận thấynhữngthứmìnhhọcđềurấtcụthể,hoàntoànkhôngphảilàlýthuyếtmơhồ.CómộtsinhviênngườiẤnĐộtrongkhuAđượcnhậnhọcbổngRhodescủakhốithịnhvượngchung,rấtsôinổinhưngcũngkhôngkémphầnngạomạn,nóirằngnhữngmônđánghọcnhất trongnămhaichỉ lànhữngmônvề tàichính.Họcnhữngthứkhácchỉ tốnthờigianmàthôi.Tôikhôngđồngtìnhvớiýkiếnnày,nhưnghiểuvìsaoanhlạinóivậy.Khitốtnghiệp,anhnhậnđượcmộtmứclươngngấtngưởngcủamộtquỹphòngvệrủiromới thànhlập.

Đứaconthứhaicủachúngtôisinhngày6tháng9,trướcngàylựachọnmônchonămhọcmới.TôiđượcgọitớibệnhviệnBrighamtạiBostonlúc7giờsángvàphảichờđợicảngày trongphònghộsinh.Cuốibuổichiều, tôiđidạoquanhvàxuốngquángiảikhátgầnđó.Khiquaytrởlại,bàđỡhétlên:“Bỏđồxuốngvàđếnđâyngay”.TôibỏcốccàphêvàchiếcbánhsữaxuốngbànrồichạylạinắmlấychânMargret.Margetđẻkhádễ,vàchúngtôiđặttênconlàHugo.

8 giờ 30 phút sáng hôm sau, tôi đến lớp họcmônmarketing trong doanhnghiệpvớigiáosưJoeLassiter.Vàingàytrước,tôiđãđọcquamộtsốtìnhhuốngnghiêncứu,nhưngkhiđọclại–cácđoạnđánhdấu,ghichúngoàilềtôilạikhônghiểugì.LớphọcđãđượcsắpxếplạivàgiáosưLassiterđến,hệtnhưmộtvòinướclạnh,gộtrửanhữngthứcònsótlạicủamùahèvàđưachúngtôitrởlạivớilốitưduycủaHBS.

“Vậy thìdoanhnghiệpnàynênphát triểnđếnđâu?”,giáosưhỏimộtsinhviênViệtNamngồihàngghếcuốicùng.“Doanhthumột5nămtriệuđô-la,10triệuđôlahay100triệuđô-lađây?”

“Tôichorằngdoanhthuchỉđạtđến5triệumàthôi”,chàngsinhviêntrảlời.Sauđó,cậumôtảmộtloạimáyinmôhình3Dchocáckỹsưvànhàthiếtkế.“Tôichorằngbâygiờthịtrườngkhánhỏ,màcôngtynàylạikhôngcóđủtiềmlựcđểvươnxahơn.”

“Cốlênnào”,Lassiternói,“Hãynhìnxem,chiếcmáynàytuyệtđấychứ”.Vịgiáosưchochúngtôixemmộtđoạnphimghilạihoạtđộngcủamáy.Bạnđặtvàođómộttấmhìnhvàchỉvàiphútsau,máysẽchoramộtmôhìnhbachiều làm từmột loạichấtdẻomàuxám.“Ainghĩchúng ta sẽkiếmđược100 triệu đô-la? Và chúng ta sẽ biến điều đó thành hiện thực bằng cáchnào?”Vàicánhtaygiơlên.“Cóthếchứ”,Lassiternói.

Ôngthúcép,buộccácsinhviênhăngháiphảimôtảlạiđặcđiểmcủakháchhànghoànhảonhấtchosảnphẩmmớinày,kháchhàngđósẽ thuyếtphụcbạnbècũngnênsởhữusảnphẩmnày.Rồiôngyêucầuchúngtôiviếtmộtbàigiới thiệungắn,mộtbản tóm tắt súc tích thuyếtphụcnhàđầu tưhoặckháchhàngtrongthờigianrấtngắn.Nóphải trả lờiđượchaicâuhỏi:Sảnphẩmsẽgiúpgiảiquyếtvấnđềgì?Vàtạisaotôiphảimuasảnphẩmđótừbạn?

Lassiterlàngườicótàidiễnthuyết.Ôngtừnglàviệnsĩ,sauđóchuyểnsangkinhdoanhtrong20nămtrướckhiđếndạyhọctạiHBSvàotuổi50.Ôngcólòngnhiệtthànhvàđồngcảmtrướcnhữngtháchthứcmàmộtngườiphảitrảiquakhikhởinghiệp,điềunàykhiếnmônhọccủaông trở thànhmột trongnhữngmônhọcđượcsinhviênyêuthíchnhất.Mônhọcgiảiđápcâutrảlờichovôsốnhữngvấnđềkhácnhau.Khicáccôngtylớnquyếtđịnhliệuhọcónêngiớithiệumộtsảnphẩmhoặcdịchvụmớikhông,họsửdụngcáccôngcụmarketingđểkiểmchứngvàchọnlọccácýtưởngtrướckhiđưasảnphẩmvàothịtrường.Đốivớimộtdoanhnhân,nhữngcôngcụnàytốnkémvàlãngphí thờigian.Vậylàmsaobạncó thểbiếtđượcđâu làmộtý tưởngtốtđể

bánnóchongườikhác,chỉvớinhữngnguồnlựchạnchế?Sauđó,mônhọccòntrởnênhấpdẫnhơnvớimộtbuổithảoluậnvềchủđềtạisaobạnmuốntrở thànhmột doanh nhân.Bạn thấy thế nào khi theo đuổi cơ hội chỉ vớinhữngnguồnlựchạnchếnhất?Bạncầncónhữnggì?Chúngtavẫnthườngnghenhữngcâuchuyệnvềcácdoanhnhânởhai tháicựctráingượcnhau,nhữngdoanhnhâncựckỳthànhcôngvànhữngdoanhnhânthấtbạirồibiếnmấtmãimãi.Nhưngđiềugìđãkhiếnhọdámtheođuổilýtưởng,giànhđượckháchhàng,tựdựngxâyđếchếcủariêngmình,vượtrangoàitầmkiểmsoátcủacácpháođàitậpđoàn?ĐóchínhlànhữngkiếnthứctôiđãbỏlỡtrongcácbuổihọccủagiáosưGomper.

Nămthứnhất,chúngtôiđịnhnghĩakinhdoanhlà“khôngngừngtheođuổicơ hội nằmngoài các nguồn lực hiện có”.Chúng tôi cũng được học rằngkinhdoanhkhôngphảilàchấpnhậnrủiromàlàquảnlýrủiro.Bạnphảibiếtpháthiện,nắmbắtcơhộivàgặtháithànhquả.Mộtlầnnữa,Lassiterlạiápdụngđịnhnghĩanàyvàomônhọccủamình.Ôngnói,marketingtrongdoanhnghiệplà“khôngngừngtheođuổikháchhàngvàđốitác,cầnthiếtchomọilãnhđạodoanhnghiệpvìnógiúphọlựachọncáccơhộitrongkinhdoanh,bánđượcsảnphẩm/dịchvụ,vànắmbắtcácnguồnlựctrongtươnglaimàhọmongmuốn”.Marketing trongdoanhnghiệpcònđòihỏibạnphảibiết tậphợp những thông tin cần thiết để đưa ra quyết định và thuyết phục ngườikháchiểurõýtưởngcủabạntrướckhibiếtnósẽthànhcông.

Trongnhữngvídụcụthể,chúngtađãnghiêncứutìnhhuốngcủacáccôngtytừnhỏtớilớnphảiđấutranhkiêntrìkhimuốnđưaraquyếtđịnhnêntheođuổicơhộimớinào.HaicuốngiáotrìnhCrossingtheChasm(Băngquavựcthẳm)vàInsidetheTornado(Giữatâmbão)củachúngtôiđềulàcủatácgiảGeoffreyMoore.TháchthứcmàMooređềcậpđếnlàcórấtnhiềusảnphẩmmớiluônphảiđấutranhvấtvả,vươnlêntừcácthịtrườngnhỏlẻ,manhmún,ngập tràn đối thủ với hoài bão vươn ra thị trường mới rộng lớn hơn thị

trường sản xuất hàng loạt. Theo ông, “hoài bão lớn” ở những đối thủ đó,nhữngngườibuônbánbằnglờihứa,chínhlàthứvũkhíquantrọngnhấtđưahọ tới thànhcông.Thị trườngsảnxuấthàng loạtchỉbaogồmnhững“conngười thực dụng”, với những yêu cầu thấp kém. Trong số các giải pháp,Mooređềxuấtmộtgiảiphápchorằngbạnphảixácđịnhnhữngngườiảnhhưởng tớiquyếtđịnhmuabáncủasốđông.Nếubạnbán túixách tay thờitrang, để nâng cao doanh số bán hàng, bạn cần thuyết phụcmột ngôi saođiện ảnhHollywooddùng thử sản phẩmcủamình.Một giải pháp khác làthuyếtphụccáckênhquảngcáogiớithiệuđặctínhnổitrộitrongsảnphẩmcủabạn.NếuWal-Martquyếtđịnhbánsảnphẩmcủabạn,bạngầnnhưđượcđảmbảochắcchắnsẽbánđượcrấtnhiềusảnphẩm,dùtrướcđókháchhàngcóngheđếntênsảnphẩmcủabạnhaykhông.

NhưngtrướckhiđưasảnphẩmđếntayngôisaođiệnảnhhaychuỗisiêuthịWal-Mart,bạncầnđảmbảongôi saođómuốncó sảnphẩmcủabạnhoặckhiếnkháchhàngcủaWalMarthứngthú.Đểlàmđượcđiềunày,bạnphảihiểukháchhàng,thôngquacáccuộcphỏngvấn,nghiêncứuvàtrắcnghiệmtâmlý.Sauđó,bạnphảipháttriểnmộtsảnphẩmsẽđápứngđượcnhucầucủakháchhàng.Bạncóthểphảiđốimặtvớicáitôicủađộingũcácnhàkhoahọctàinăngtrongcôngtybạn,nhữngngườiđãbỏmặccácvịtrínghiêncứuđượcđánhgiácaolàpháttriểnmộtliệupháptrịmụnchodamàcảthếgiớiđãbótay,chỉđểnhậnrarằngmọihóađơnsinhhoạtcủahọđềuphụthuộcvàoviệccảitiếnkemchốnghămchotrẻ,vìđólàthứduynhấtsắpđượcbán.Bạncũngcầncóđủtiềnđểduytrìdoanhnghiệptrongkhichờđợilôhàngđầutiênđượcmua.Điềunày lạikhiếnchúngtôinhớtới lý thuyếtcănbảnđầutiêncủamôntàichínhdoanhnghiệplà:đừngbaogiờrơivàocảnhthiếutiền.

Chúng tôiđượcnghiêncứu tìnhhuốngcủaIdeaVillage,mộtdoanhnghiệpbánsảnphẩmbằngquảngcáotrêntruyềnhình.Cuốicùng,họpháthiệnra

rằngđểbánđượcnhiềusảnphẩm,họphảibánlẻ.Sảnphẩmđộtphácủahọlàdaocạo lôngmặtbằngđiệnchophụnữ,bán rấtchạy trên tiviđếnmứcđược Wal-Mart lựa chọn làm sản phẩm bày bán. Thành công này giúpIdeaVillagechuyểntừviệcbánhàngtrongthịtrườngngáchbằngquảngcáotrên tivi ban đêm sang việc tạo lập tên tuổi trong hệ thống sản phẩm củaWal-Mart.

ThầyLassiterđặcbiệtnhấnmạnhtầmquantrọngcủaconngườivàcácmốiquanhệ.Bạncầnthuêngườikhôngchỉgiỏibánhàngmàcònphảicóquanhệvớiđốitượngbạnmuốnhướngtới–nếukhôngđốithủsẽcướplấysảnphẩmmới của bạn hoặc những kẻ có ảnh hưởng sẽ tận dụng thời cơ, tácđộng tới sốđôngkháchhàng thựcdụngcủabạn.Thầychochúng tôixembứcảnhmộtđànlinhdương.Thầynói,giốngnhưlinhdương,nhữngkẻthựcdụngluôntìmkiếmantoàntrongsốđông.Chúngluônđềphòngnhữngthứkhiếnchúngsợhãi.Khihoảngloạn,chúngchỉbiếtchạytánloạn.Bíquyếtlàphảixácđịnhvùngtổnthương,làmdấylênnỗisợhãi,khiếnbầyđànchạytánloạnvàrơivàotaybạn.

MônhọccủathầyLassiterhấpdẫnsinhviênởphươngphápkiểmchứngsựtươngtácgiữangườibánhàngvớikháchhàng.Mônhọcgiúpbạnnhậnrasựkhácbiệtgiữaviệcxâydựngmộtcôngtynhỏ,làmănphátđạtvớimộtcôngtynổidanhnhưcồn.Mônhọccònđặtracâuhỏi:doanhnhânphảilàmgìđểbiếnđiềunày thànhhiện thực?Trongmộtsố trườnghợp,câu trả lời làhọphảithuêmộtngườibánhàngbiếtchínhxácnhânvậtnàotrongmộtcôngtylớnhoặccơquanchínhphủsẽkýtênvàobảnhợpđồngquantrọngđầutiên.Mộtgiảiphápkháclàbạnphảibiếttậptrunggiảiquyếthiệuquảmộtvấnđềcụthểcủakháchhàngđểmọiđốithủđềunhanhchóngbịđánhbậtkhỏicuộcchơi.Nhưnggiảiphápnàysẽcầnđếnrấtnhiềucuộcthửnghiệmchưacóhồikết, nhiều năm chi tiêu tằn tiện hay hàng loạt sự kiện đối ngoại. TheoLassiter,khôngnêncoihuyđộngvốnlàmộttrởngại.“Chưabaogiờtrong

lịchsửloàingười”,ôngnói,“nguồncungvốnkhôngvượtquánguồncungcơhội”.Cuốinămđó,BonóivớitôiđólàbàihọcquantrọngnhấtanhđượchọctạiHBS:tiềnluôncósẵnchonhữngýtưởnghay.

Mônhọccủa thầyLassitercòn thúvịvìnómởranhiềucâuhỏiđể tasuynghĩ.Rõràng,cónhữngđiềuluôncầnphảilàmkhimớikhởinghiệp,từviệcđảmbảotàichính,chứngminhýtưởngtớiviệctìmkiếmnhânviên,đốitácvàkháchhàngphùhợp.Nhưngsắpxếpchúngtheotrật tựnàovẫnluônlàmộtbài toánkhó.Bạncó thểkiếmtiền trướckhibắt taykinhdoanh,hoặctìmkiếmkháchhàng trướckhikiếm tiền,hoặc tìmkiếmđối tác trướckhilàmbấtkỳviệcgìkhác?Quyếtđịnhduynhấtmàmộtngườicóthểđưarakhikhởinghiệpchính làquyếtđịnh trở thànhdoanhnhân.Vềvấnđềnày,thầyLassiternóinhưsau:

Buônbánkhôngchỉđơnthuầnlàmộtnghề.Đólàmộtlốisống,mộtlốitưduyvàquảnlý.Hiểutheokhíacạnhkhác,buônbáncònkhókhănhơnviệcchọn lấymộtvị trí trongmột tậpđoànnàođó.Buônbán luônđikèmvớinhiềubất trắc tài chính.Nhưngnếubạn thật sựyêu thíchnghềnày, thànhquảbạnthuvềsẽlớnhơngấpvạnlầnthứbạnbỏra.Ranhgiớigiữathànhcôngvàthấtbạirấtmongmanh,vừamangtínhcánhânlạivừabịảnhhưởngtừýkiếnsốđông.Vậynên,bạnphảitựđưaraquyếtđịnh.Nhữngvấnđềnàythườngxuyênđượcđềcậptrongsuốtmônhọcvàtrongcáccuộcđối thoạicủatôivớibạnbè,nhưngđâylàlầnđầutiêntôicảmthấymìnhđượcnghengườikhácnóinhữngđiềumàanhtathậtsựhiểu.

ThầyLassiternóinếuchúngtôivẫnmuốnđitheoconđườngnày,chúngtôinênchọnmộtnơimìnhmuốnsốngvàcốgianhập“bộtộcnhữngngườicóđẳng cấp thếgiới”.Ôngminhhọaquanđiểmcủamìnhbằngmột biểuđồthống kê những công ty phát triển từ công ty truyền thông CascadeCommunicationscôngtychuyênsảnxuấtthiếtbịviễnthôngđượcthànhlập

gầnBostonhồi thậpniên1990.Biểuđồchỉra11côngtydonhữngngườitừnglàmviệcchoCascadethànhlập.Cóvàicôngtytrongsốđó,đángchúýnhấtlàcôngtySycamoreNetworks,đãrấtthànhcông.Đâylàchínhlàphầnthuhúttrítòmòcủamọingười,đặcbiệtlànhữngsinhviênđangthắcmắckhôngbiếtnênlàmgìtiếptheo.“Sẽrấtcóíchnếubạnbiếtmìnhđanglàmgì”,Lassiternói.Thườngxuyêndichuyểntừnơinàyđếnnơikhác,liêntụcthayđổinghềnghiệpvàchuyênmôncónghĩalàbạnsẽkhôngbaogiờcủngcốđượcuytínvàpháttriểnmạnglướiquanhệthânthiếtgiúpcôngviệckinhdoanhcủabạnkhởisắc.Đểmọingườibiếtđượcbạnđanglàmgìcũngrấtquantrọng.“Bạnsẽchẳngbaogiờbiếtmìnhđanglàmgìchođếnkhibạnđãlàmviệcđóvàilần”,ôngnói.“Vàrồithếgiớithayđổi”.Ngaycảkhibạnđãxâydựngđượcchútuytínvàlượmlặtđượcchútkinhnghiệm,bạnvẫnphảiđốimặtvớirấtnhiềubấttrắc.

ThầyLassiternhấnmạnhrằngbênbạnnêncónhữngngườiluônnóithẳngthắn.“Vàtrênhết”,ôngnói,“điềutuyệtvờinhấttrênthếgiớinàychínhlàđượcyêu,đượcởbênnhau,đượcnhìnthấyconcáitrưởngthành”.Nghecóvẻủymị,nhưngđó lànhữngđiềumà từ lâu tôivẫnmuốnđượcnghe.Đóchínhlàlờikhẳngđịnhchonhữngđiềumàtôiđãcảmnhận.Đôikhi,côngviệckinhdoanhcóthểgặpnhiềukhókhăn,nhưngvẫnluôncólốithoátchobạn,chỉcầnbạnquyếttâmthìsẽđượcđềnđápxứngđáng.Kinhdoanhchophépbạnchủđộngkiểmsoátthờigiancủamìnhvàởbênnhữngngườibạnyêuquý.Đóchínhlàđiềuthôithúctôihọctrườngkinhdoanh.

Tự do lựa chọn cácmôn học là sự giải thoát nhưng cũng là cú sốc kinhhoàng.Trongsuốtnămthứhai,theosắpxếp,chúngtôinhưcừunonlạcgiữabầysói,phảingồihọcvớinhữngsinhviênkháclớp.Thậttuyệtvờikhiđượcngồihọcvớinhữngconngườimới,đượcnghenhữnggiọngnóimới,nhưngkhôngkhí lớphọckhông thoảimái lắmvàcác sinhviênkháccóvẻhunghănghơn.Trongmônquảntrịtàichínhquốctế,mộtnhómnhỏsinhviênẤn

Độsẽquay lại làmviệcchocáccông tyđầu tư tưnhân lập thànhmộthộinịnhhót.Họ tỏ ra vô cùng thích thú trướcnhững câu chuyện củagiáo sưMihirDesai,vàcoithườngmọithứmàhọkhôngtánthành.TrongvídụvềtìnhhuốngcủaNestlé,DesaikểlạichuyếnthămcủaôngtớitrụsởchínhcủacôngtytạiThụySĩ.ĐểminhhọađiểmkhácbiệtgiữavănhóacôngsởcủaMỹvàchâuÂu,ôngkểrằngtrongbữa trưa,ôngđượcngườiphụcvụmờihailoạirượu.Đámnịnhhótcườirúlên.Trờiơi,saomàquêmùathế!Thậtthiếutôntrọngnhàđầutư!LũgiámđốcngườichâuÂuchỉbiếtăntrưabằngrượu!Trongkhicácsinhviênkhácđậptayxuốngbàncườisặcsụa,tôivộighilạidòngghichúnhỏtìmviệctạiNestlé.

AnhbạnngườiĐứccủatôi làMaxVerlanderđãcảnhbáotôivềsựkỳthịngườichâuÂutrongtrường.AnhchotôixembuổinóichuyệncủangàiJeffImmelt,ChủtịchHộiđồngQuảntrịtậpđoànGeneralElectric,tạiHBShồinăm2004.Anh nói: “ỞMỹ, khi cậu đến tìm khách hàng, khách hàng rấtthíchnghe cậunóivề số tiền cậukiếmđược.Nhưngnếu làkháchhàngởchâuÂu,họsẽnói,đólàsốtiềnanhmóctừtúitôi.”Tôinghĩ,bạncũngchorằngđiềunàythậtngớngẩn.

“ChỉcóngườiẤngốcTrung,ngườiTrunggốcẤnmàthôi”,Maxnói,“MọingườiởđâynghĩngườichâuÂuđãchếthếtcảrồi.”

Môncácthị trườngnăngđộngđượcdạyvàocácbuổichiềuthứhaivàthứba,vềtráiphiếuthươngmại,cổphiếu,vàcáccôngcụpháisinhcủacổphiếuvàtráiphiếu.Mônhọcnàyrấtthíchhợpvớinhữngngườimuốnnghiêncứusâulĩnhvựctàichính.Sinhviêntốtnghiệpđềucótêntrongdanhsáchnhânviêncủacácquỹphòngvệrủirodanhtiếnghoặccácnhómgiảipháptìnhthế tạicácngânhànghàngđầuphốWall,nơihọbánnhữngsảnphẩmmàhầuhếtnhữngngườidâncònlạitrênphốđềuchẳngthểhiểunổi.Rõràng,tôilàkẻphábĩnhkhônggianhọctậpcủanhómcôngtửmặtbúngrasữanày,

lúcnàohọcũngnghiêmtúc,cắmmặtvàomáytínhxáchtay,hệtnhưđámkỵbinhchỉchựcbópcòsúng.Mônhọcnàyrấtđặcbiệt,cầntớihaigiáosưthayvìmột như cácmôn học thông thường khác.Giáo sư JoshCoval và ErikStaffordlàmộtbộđôikỳlạ,mộtngườilùntịt,tócđenvàươngngạnh;cònmộtngườithìcaoráo,tócvàng,dễtính.KhônggiốngcáclớphọckháctạiHBS,điểmsốkhôngtínhbằngđiểmchuyêncầncộngvớiđiểmthimàchỉhoàn toàndựavàosố tiềnbạn thuđược từmộtvụgiaodịch.Học trên lớpthuần túykhôngphảivìđiểmchác.Không sinhviênnàocốgâychúýđểđượcđiểmcao.Chỉcóđámsinhviênvàthịtrường.Mộtchọimột.Trongcácbuổihọckéodàihai tiếngđồnghồthứhaihàngtuần,chúngtôiđượckinhdoanhtrênthịtrườngảo.Thứba,chúngtôixemxétlạinhữngviệcmìnhđãlàm.Điểmsốđượccôngbốhàngtuần.

Buổihọcđầutiên,giáosưStafforduểoảibướcvàolớp,điđếnghếvàngồixuống.“Trongbuổihọchômnay,mọiđiềuchúngtathảoluậnđềutuântheomộtthứ”,ôngnói,“Đólàluậtmộtgiá.”Luậtmộtgiáchỉrarằngtrongmộtthịtrườnghiệuquả,mọihànghóagiốngnhauđềucócùngmộtgiá.Điềunàydường như quá hiển nhiên.Hãy tưởng tượngmột thị trường có 10 ngườicùngbánchuối.Ngaykhimộtngườigiảmgiábán,nhữngngườikháccũngphảigiảmtheohoặcsẽkhôngcókháchhàng.Nhưngtrongphútchốcbiếnđổigiáđó,sẽcónhữngkháchhàngkịpthờipháthiệnrahọđãmuachuốivớigiárẻhơnvàbánlạichúngvớimứcgiácaohơntrướckhinhữngngườikhácbiết đượcđiềugì đangdiễn rađểgiảmgiá thành sảnphẩm.Nhữngngườinàyđượcgọi làngườibuônbándựa trênchênh lệchgiáhoặc tỷgiá.Muabándựatrênchênhlệchgiáhoặctỷgiácóthểsinhralợinhuậnmàkhôngđikèmrủiro.Bạnbánmộtsảnphẩmvàlậptứcmuamộtsảnphẩmgiốnghệtvớimứcgiáthấphơnvàbằngsốtiềnbạnthuđượctừviệcbánhàng.Nhưngtrongmôncácthịtrườngnăngđộng,chúngtôikhôngbànvềthịtrườnghoaquảvớinhữngláibuônbahoađeokínhrâm.Chúngtôiđangđứnggiữamộtthế giới những thương nhân phốWall có trái tim sắt đá.Với họ,một sản

phẩmcógiátrịngangbằng6consốmàuxanhđangsánglêntrênmànhình,giữahàngtrămhàngsốxanhkhácvàcácbiểuđồdaođộngtỷgiá.Vớihọ,mộtsảnphẩmkhôngcómàusắc,mùivịhaykếtcấu.Đólàthứsinhradòngtiền.Đócóthểlàcổphiếuhaytráiphiếu.Đócóthểlàquyềnmuahayquyềnbáncổphiếuhoặctráiphiếutrongvàithángtới.Trongconmắtcủathươngnhân,cácsảnphẩmlàđồngnhấtnếuchúngcùngsinhramộtdòngtiền.Dođó,bạncóthểcómộttráiphiếu,manglạichobạn10đô-lasaumộtnămvàmột gói các cổ phiếu và quyền chọn với cấu trúc hạngmục đầu tư khônngoan,đượcchuyểnđổi sangđồngbạtThái thôngquahợpđồnggiaosau,nhưngnếumỗiloạitàisảnđềumanglạichobạn10đô-lasaumộtnămvớicùngmộtmứcđộrủiro,tứclàchiphíhiệntạicủatừngloạitàisảnlàtươngđương.Nếukhông,bạnsẽcóthêmcơhộikiếmtiền.

Vớinhữngngườithậtsựdũngcảm,còncómộtloạibuônbándựatrêngiáchênhlệchkháclàbuônbánchứngkhoánmạohiểm,trongđóbuônbáncổphiếusápnhậplàhìnhthứccổđiểnnhất.Phươngphápkinhdoanhnàyđòihỏibạnphảiđánhcuộcvàokhảnăngxảyracácvụsápnhập tậpđoànkhichúngđãđượccôngbố.CôngtyAragiámualạicổphiếucôngtyB.CôngtyAcôngbốmứcgiáXchocông tyB, thườngcaohơngiá trị thị trườnghiện tạicủacổphiếucông tyB.Nhàbuôncổphiếusápnhậpbắtđầu làmviệc.Anhtasẽtựhỏi,liệuthỏathuậnnàycódiễnratrongthựctếkhông?CổđôngcôngtyBcóchấpnhậnkhông?Chínhphủcóngăncảnkhông?Liệuđâycóphảilàvụlừađảo,gianlậntàichínhcủacôngtyBkhông?LiệuCEOcôngtyAcóbịtainạn,đểcôngtyrơivàotayvịchủtịch,ngườichẳngbaogiờmuốncuộcsápnhậpnàydiễnra?Tronggiaiđoạnnày,từlúcragiáchođếnlúcvụsápnhậphoàntấthoặcthấtbại,giácổphiếucủacáccôngtysápnhậpsẽbiếnđộngnhiềuhơnthườnglệvìcácnhàđầutưđangxemxétkhảnăngvụsápnhậpdiễnra.Mộtnhàmuabáncổphiếusápnhậplãoluyệnsẽđánhgiákhảnăng,dựđoángiácổphiếurồicăncứvàođóđểđầutư.

Khihọcmônnày, tôiđãđọccuốn tự truyệncủacựuBộ trưởngTàichínhRobertRubin.RubinlàmộtnhàmuabánchứngkhoánmạohiểmđángtônkínhcủatậpđoànđầutưGoldmanSachsnổitiếngởphốWall.Ôngthườngdành hàng giờ tính toán xác suất trên những trang giấymàu vàng. Đó làphươngphápmàôngđã giới thiệu trước chính phủ.Cách tư duy của ônghoàntoàndựatrênmốitươngquangiữamứcđộrủirovàlợinhuậnthuvề.Khi còn làBộ trưởngTài chính,nềnkinh tếMexico lúcđóđang lâmvàokhủnghoảng,ôngđãphảicố tính toánxemnướcMỹcó thểcungứnggóicứu trợ tài chính trịgiábaonhiêunhằmchống lạinguycơđổvỡcủanềnkinhtếMexicotrongvàinămtới.Chẳngcótínhtoánchínhtrịnàoởđây.Đólàviệccủangườikhác.Rubinđãgiúpmọithànhviêntrongnhómnhậnthứcđượcrằngbấtkỳnguycơcủabấtkỳmộtsựviệcnàocũngđềucóthểtínhtoánđược,vànếuđólàsựthật,conngườihoàntoàncóthểhạnchếvàchuẩnbịđốiphóvớikhảnăngtìnhhuốngtồitệnhấtxảyra.TheoRubin,nhữngrủiromàmọingườicoithườngđềukhócóthểtrởthànhtaihọakhủngkhiếpđedọaloàingười.Conngườidànhquánhiềuthờigianlolắngvề20%khảnăngmộtngàyxuixẻosẽđếnvớihọmàchẳngdànhchútthờigiannàosuynghĩvề1%cơhộisẽthayđổicảcuộcsốngcủamình.

Trongmuabáncổphiếumạohiểm,nguycơmất100.000đô-latiềntiếtkiệmlà0,1%,bằng20%nguycơmấtchiếcvícó500đô-la.Chiphíhiệntạicủacảhaitrườnghợpđềulà100đô-la.Khilốitưduynàyđãngấmvàođầutôi,rấtkhócóthểnghĩtheocáchkhác.Khinhìnvàomọilĩnhvựctrongcuộcsống,tôilạithấytổngsốrủiroởlĩnhvựcđóthậtnhỏ,điềumàtrướcđâytôichưatừngnghĩtới.Giaoconchocôgiữtrẻlàmộtvídụđiểnhìnhnhất.Khảnăngcôgiữtrẻtrởthànhkẻbắtcóctốngtiềnchỉchiếm0,01%.Nhưngcáigiácủaviệcmấtconlàgì?Khôngthểtínhhết.Nếubạnnghĩvềđiềunàytheomôhình của Rubin, bạn sẽ chỉ giao con cho những người mà bạn tin tưởng100%.

Khibànvềcáiđượcmất trongcuộcsống,mọingười thườngchỉchúý tớibảnthân.Nếutôinhậncôngviệcnày,mứclươngcủatôisẽcaohơn,nhưngtôisẽcóítthờigiandànhchogiađình.Nhưngnếubạnchuyểncụmtừ“dànhítthờigianchogiađình”thànhmộthệquảluônkhiếnbạnlosợthìchuyệngìsẽxảyra?Vợ/chồngbạnsẽlyhônvớibạn.Concáiđốixửvớibạnnhưngườidưng.Sauđó,hãytínhxácsuấtchomỗimộtkhảnăng.Trướcđó,xácsuấtxảyrakhảnăngđólà5%.Bâygiờxácsuấtđótănglêntới25%.Bạnnghĩgìkhicó thêm50.000đô-la tiền lươngnhưngnguycơcuộcsốnggiađìnhbạnbịđổvỡlạităngthêm20%?

Tôichợtpháthiệnra,tínhtoánxácsuấtxảyracácvấnđềkhôngchỉlàmộtbàitậptínhtoánđơnthuần.Phươngphápnàybuộctôiphảinhìnnhậnlạiýnghĩa củamọi thứ trong cuộc đời và nhận ra cách nhìn nhận sự việc củamìnhtrướcđâythậtvôlý.Mộttaihọavớixácsuấtnhỏcũngbằngvớichútítxuixẻovớixácsuấtlớn.Chútcơhộitrởthànhtỷphúcũngtươngđươngvớinhiềucơhội trởthànhngườisốngtươngđốidưdật.Đóchínhlàcáchmộtnhàbuônbáncổphiếunhìnnhậnsựviệc,vàcáchnhìnnàylýgiảichotarấtnhiềuđiều.Vậytạisaocảthếgiớikhôngtưduytheocáchnày?

“Cóđấychứ”,Annetterbảotôi,“nhưnglýdotưduyđókhônghiệuquảlàvìrủironhậnthứcđượcvàrủirothựckhácxanhau.Cậubiếtđấy,chẳngđiềugì là xấu cho tới khi nó thật sự xảy ra.Cũng như trong quan hệ, khi cậutưởngtượngmìnhphảichiatayngườikhácvàchuyệnđóxảyrathật,thựctếbaogiờcũngtệhơntưởngtượnggấp10lần.Cậusẽphảithậtsựlạnhlùng,sắtđámớicóthểdựđoánchínhxácxácsuấtvàhậuquả.”

Tâmlýconngườichínhlàmộtphầnlýdo.Mọingườivẫnmuavésốdùbiếttỷlệtrúngkhôngcao.Giốngnhưkhiđầutưvàonhữngthứcóxácsuấtthànhcôngrấtthấp,đóđềulànhữngviệclàmvôích.Nhưngnếubạnlàmđiềuđóđểmanglạichútánhsángchochuỗingàyảmđạmbằngniềmhyvọngmong

manhcóthểthoátkhỏitìnhtrạngbếtắc,khônglốithoátlànhữngcôngviệchàng ngày của bạn, thì việc này cũng có ích đấy chứ. Cố gắng xác địnhnhữngkhảnăngtồitệnhấtcóthểxảyratrongđời,dùhợplýđếnđâu,cũngchẳngcógìthúvị.Dođó,chúngtathườngcóxuhướngtránhlàmviệcđó,hoặc trả thật nhiều tiền cho cácdịchvụbảohiểm.Rốt cuộc, lợi nhuận từkinhdoanhbảohiểmchủyếuxuấtpháttừsựkhácbiệtgiữakhảnăngđánhgiávàđịnhgiárủi rogiữakháchhàngvànhàcungcấpdịchvụbảohiểm.Tôipháthiệnranếubiếtápdụngbấtkỳmộtkháiniệmtàichínhnàomàtôiđãthậtsựnắmbắtđượccáctrườnghợpphitàichínhthìmôncácthịtrườngnăngđộngsẽtrởnêndễhiểuhơnnhiều.

Trongsuốtthờigiannửađầumônhọc,hàngtuần,chúngtôiđượcghépđôivớimộtsinhviênkhácvàphảigặpngườiđótrướcbuổihọcngàythứhaiđểthựchànhápdụngmộtchiến lượckinhdoanh trong thị trườngảo.Có lúc,chúngtôiphảitìmhiểugiátrịcủathôngtintrongcácthịtrườnghiệuquảgiảđịnh;sauđóphảixemxéttớigiácảvàkhảnăngthanhkhoản.Chúngtôiứngdụngmônmatrậnđạisốđểtạoramộthạngmụcđầutưgồmcáccổphiếucógiáđểgiảmthiểurủirovàtốiưuhóadoanhthu.Maythay,tôiđượcghépđôivới Ottavio hai lần. Ottavio là người Brazil rất thông minh. Anh từng làthươngnhântrướckhiđếnhọctrườngnàyvàchẳngcómongmuốnnàokhácngoàiviệcđược làmchomộtquỹphòngvệ rủi ro saukhi ra trường.AnhchẳngđểtôiphảilàmgìngoàiviệccangợicácmôhìnhkinhdoanhmàanhđãthiếtlậptrênExcelvàquansáttrongkhianhchochạymôhìnhđó.

Thờigiannửasaumônhọc,chúngtôiđượctựdolựachọnđốitác.TôibiếtOttaviomuốnhợptácvớingườibạnBrazilRubens.Tôicũnghiểurằngnếumuốnquamônnày,tôiphảitìmchomìnhmộtcộngsựthậtgiỏi.NgaykhiCovalnói:“Hãytựchọnđốitác”,tôiliềngửiemailtớiChad,mộtsinhviêntàichínhởkhuA.“Chad:Cậuphảitrởthànhđốitáccủatôi.Nếukhôngtôisẽbópchếtcậu.Thậtđấy.”Tôiquayrasaunhìnthìthấycậutađangphùng

mangtrợnmắt,lấytaychemiệngđểkiềmchếtiếngcườisặcsụatronglớp.Cậucúixuốngvàgậtđầu.Trongphòng, tôicũng thấymộtnamsinhkháctrongkhukýtúccủatôiđậptayxuốngbàn.CậuấycũnggửithưchoChadcùng lúc với tôi.Nhưng cậu ấy đã chậm chân.Tôi đã nhanh tay vớ được“vàng”.

Mỗiđộiđượcgiaoquảnlýmộtsốtiềnảotrịgiá1triệuđôlavớicácyêucầunhưđặttênchođội,thiếtkếmẫuquảngcáovàbảnggiá.Chadvàtôiđặttêncho độimình là “Thuật giả kim“ và cam kết với khách hàng sẽ biếnmọikhoảnđầutưthànhvàng.Cómộtđộichọntên“Đánhsậpcảnhà”,thậtvậy,trongmột tiếthọcnọ,họvaynợquánhiềuđếnmứcpháhỏng toànbộhệthốngmáytínhtronglớp,buộcgiáosưCovalvàStaffordphảisửađổiluậtchơi.Nhưtôimongđợi,Chadđãlậptrìnhmộtbảngtínhsiêuchuyênnghiệp,cùng với các phép tính và công thức về quyền chọn chỉ trong nháymắt.Chadcốgắnggiảithíchchotôilýdotạisaochúngtôilạiphảibảovệbiếndeltahaykiếmlờitừbiếngammatrongtiếthọctới,nhưngtôilàkẻngungốcchỉcóthểnhậpsốliệusẵncó,buônbántheochuỗisốxuấthiệntrênbảngtínhcủaChad.Kinhdoanhtrênmáytính thậtkỳquái.Nếubài tậpnày trởthànhsựthậtthìđằngsaunhữngconsốnhấpnháytrênmànhình,nhữngtấmbiểuđồbiếnthiênkhôngngừngvàmứcgiádaođộngliêntục,chínhlàcáccộngđồngngười,nhàmáyvà thị trấn.Ởđósẽcócácbàmẹđưaconđếntrườngrồiđilàm,dựavàocôngtyđểnuôisốnggiađình.Nhưngchúngtôichỉcóthểmuavàbánnhữngtàisảnmànhữngconngườiđócầncóđểsống,bởigiácảthayđổitheotừngphầntrămđơnvị.Kinhdoanhgiốngnhưđượctiếnthêmmộtbướcrakhỏicôngxưởngvànhàmáylắpráp,quátrìnhnàyhấpdẫnnhữngbộócthôngminhnhấtcủaHBSvìlợinhuậnkiếmđượcrấtlớn.Nhưngmộtngườiphảihoàntoàntintưởngvàochủnghĩatưbản,phảitinrằngbuônbántheocáchnàysẽgiúpphânbổhiệuquảcácnguồnlựcxãhội. Bởi chẳng có bằng chứng rõ ràng nào chứng tỏ những điều bạn làmnhằmhướng tớimộtmục tiêunàokhácngoài việc làm lợi chongười bán

hàngvàkháchhàng.Mộtngườicóthểlậpluậnrằngkinhdoanhlàmộtcơchếđịnhgiáhữuhiệuvàcơchếnàytácđộngtớimọicánhântrongnềnkinhtế.Nhưngliệuthươngnhâncóthậtsựxứngđángđượcnhậnsốtiềnhọkiếmđược?Tôithấyviệcngàycàngxuấthiệnnhiềunhàđầutưvàoquỹphòngvệrủi rogiốngnhư sự thất bại của thị trườnghơn là sựphânphối lợi nhuậncông bằng trong xã hội. Cùng họcmôn các thị trường năng động với rấtnhiềubạnhọcthôngminhđangtậptrungvàocácsốliệuvàbảngtínhbiếnthiên không ngừng, tôi cảm giác như đồng tiền có khả năng đánh lừa laođộngchânchính,côngsứckhôngđượcchiađềutrongthịtrườnghiệuquả.

Trongnămtuầnsauđó,điểmsốcủaChadvà tôi tăngdần lên tốpđầucủalớp.Thôngthường,khimáytínhcủaChadgậpvào,tôichỉcốbuônbánthêmmộtlúcnữa,đẩygiácổphiếuhaytráiphiếulêncaonhằmkiếmthêmchúttiền.Việc này làm gia tăng doanh thu của chúng tôi. Tiết học cuối cùng,chúngtôicócơhộivươnlêndẫnđầubảngxếphạngsaukhicácanhchàngngười Brazil mất gần hết tiền do không kịp đóng cửa giao dịch. NhưngchúngtôikhôngthểđuổikịpcặpđôiquánquânlàmộtanhchàngngườiMỹvàmộtphụnữngườiĐức.Dẫusao,tôiđãdễdàngquađượcmônhọcnày.Chadnóiđâylàmộtbằngchứngchothấycácthịtrườngđềucóthểthấtbại.TôilạichorằngđâythịtrườngđầucơgiácaonhấtcủatôitạiHarvard.

Năm1998,trườngápdụngchínhsáchbuộcnhàtuyểndụngkhôngđượcđưađiểmsốvàotiêuchuẩnxéttuyểnsinhviên.Vàothờiđiểmđó,cóhailớphọcquảntrịkinhdoanhhàngnăm,mộtlớpbắtđầuvàothángchínvàlớpcònlạibắtđầuvàothángmột.Sốlượngsinhviêntronglớpcóthểthayđổi,vàcóvẻnhư không công bằng khi bắt những sinh viên trong lớp học khó phải cóđiểmsốbằngvớinhữngsinhviênhọclớpdễ.Nhưngvìhailớpbịgộpthànhmột,chínhsáchnàycầnđượcxemxétlại.Nhàtuyểndụngmuốnbiếtđiểmsốcủasinhviênvàcáccựusinhviêncủatrườngđềuđãphảinộpbảngđiểmcủamình,họchorằngchínhsáchkhôngcôngkhaiđiểmsốsẽhủyhoạicác

tiêuchuẩnhọcthuậtcủaHarvard.Cuốitháng11,chúngtôinhậnđượcmộtbức thư từ giáo sư Rich Ruback, giải thích quan điểm của ban lãnh đạotrường.Ôngviết:“Saukhisuyxét,chúngtôinhậnthấy,chínhsáchkhôngcôngkhaiđiểmsốkhôngphùhợpvớisứmệnhpháttriểncácnhàlãnhđạokiệt xuất.Trách nhiệm của các nhà lãnh đạo là xác định, đánhgiá và tìmkiếmbiệnphápcải thiệnhoạtđộngcông ty.”Dođó,HBSđãcânnhắcvàchọnlựachínhsáchcôngbốđiểmsốcủasinhviênbắtđầutừnăm2008.ChủtịchHội sinh viên đã biệnminh trên tạp chíHarvardCrimson của trườngrằngcácthầycôtrongbanlãnhđạotrườngđãquálolắngbởihọchorằng“độnglựcvàtínhnghiêmkhắctronghọctậpnóichungđangdầnbiếnmất”và“mọingườiđangđánhgiáquácaocáchoạtđộngxãhội,cácmốiquanhệvàhoạtđộngngoạikhóamàlạicoithườngviệclĩnhhộicáckỹnăngquảnlýnóichung”.GiáosưRubackđáplại:“Chúngtôimuốnđảmbảorằngchúngtôiluôntạomọiđiềukiệnchosinhviên,giúpsinhviêntậndụngtốiđathờigianhọc tập tạiHarvard.Chúng tôicũng tin rằngsinhviêncũngđạtđượcmộtmứcđiểmsốnàođó,vìvậy,sẽcôngbằnghơnnếusinhviêncóthểtậndụngchúngđểchứngminhkhảnăngnghiêncứucủabảnthân.”

Các“hoạtđộngxãhội,ngoạikhóavàcácmốiquanhệ”củacánhântôicũngđượcmởrộngkểtừnămthứnhất,trongđócóviệcchơitennistrongnhàhaituầnmộtlầnvớiOleg,mộtsinhviênngườiNgatrongkhunhàcủatôi.OlegrấtgiốngcựuTổngthốngBorisYeltsincủaNgahồitrẻ,vớikhuônmặtluôntươi cười vàmái tóc dày vàng hoe.Hồi còn nhỏ,Oleg từng sống ởNewYork, dobố anh từng là nhàngoại giao củakhốiXôviết cũ, nên anhnóitiếngAnhkhátrôichảyvàhay.Dángđichậmchạpcủaanhlúcvàosânbóngrấtdễđánhlừangườikhác.Anhlàmộtvậnđộngviênnhanhnhẹnvàmạnhmẽ.Saumỗitrậnbóng,chúngtôilạinóichuyệnvềHarvard.

Trongmộtbuổichiều,Olegnhănnhónói:“Tôikhôngthểhiểunổitạisaohọlạichorằngchúngtakhôngchămhọc.Trướcđó,tôichưatừngchămchỉnhư

vậy.Tôihọctậprồivềnhà.TôikhôngdámbénmảngtớicáccâulạcbộđêmởBostonvàothứhai.Tôiướclàcóthờigianđểkếtbạn.”

Chínhsáchcôngkhaiđiểmsốgiúpgiảitỏatâmtrạngbứcxúccủasinhviênvềvănhóahọcđường,vànóđãbiến thànhmộtcuộc trưngcầuýkiếnvềmụcđíchvàphươngchâmgiáodụccủatrường.Nhómsinhviênnghiêncứucủachúngtôiđãgiảitántừsaunămthứnhất,nhưngtôivẫnthườngxuyêngặp Stephen, từng làmột nhà ngoại giao, anh này tỏ ra vô cùng phẫn nộtrướcvấnđềnày.“Làmsaocóthểcóđượcmộtmôitrườnghọctậpthoảimáikhilúcnàosinhviêncũngphảilolắngvềđiểmsố?Anhcónhớmônkếtoánkhông?Chúngtacảmthấykhóhiểu.Nhưngchúngtalạibịsosánhvớimộtđámsinhviêntừnglàchủnhàbăngvàtưvấnviên,nhữngkẻcóthểvừalàmbàithivừangủgật.Thậtnựccười.Rồihãynhìncáicáchngườitacốtìnhápđặtcơchếnàyvớilũsinhviên.Chẳnglẽhọvẫnchưađọcvềxâydựngsựđồngthuậntrongcácbàitậptìnhhuốngcủamônkỹnănglãnhđạovàpháttriển(LEAD)à?”

“Nhưng việc này có ảnh hưởng tới chúng ta đâu”, tôi đáp, “chúng ta vẫnbìnhanmà”.

“Đókhôngphảilàvấnđề”,Stephennóivớigiọngtứcgiận.“Vấnđềlàsinhviênkhôngđược tôn trọng.Chỉ cóýkiến củanhà tuyểndụngvà các cựusinhviêncủatrườngđượcquantâmvìhọlàngườitrảtiền.”

VềđiểmnàythìtôiđồngtìnhvớiStephen.Điểmsốchỉgiúptôibiếttrìnhđộcủamình tới đâu thôi, đặc biệt với cácmôn chuyênngành.Nhưngnhữngđiểmsốcủatôitrongcácmônkỹnănglãnhđạovàpháttriển,môncácthịtrườngnăngđộngvànhữngmôncơbảnnhưkinhtếvĩmô,mônlãnhđạovàtráchnhiệmcủadoanhnghiệpkhôngcóýnghĩagì.Chúngkhôngphảnánhđượcliệutôicóphảilàmộtdoanhnhântàigiỏikhông.

Chínhsáchcôngkhaiđiểmsốbuộcchúngtôiphảinhìnnhậnlạimụcđíchcủamìnhkhiđếnhọctạitrườngkinhdoanh.MộtphóngviênkỳcựucủatờFinancialTimestừngnóivới tôirằngbíquyết thậtsựgiúpbạnkiếmđượctiền làbạnphảimuốnkiếmtiền.Khôngphải làmuốnkiếmthêmchút tiềncòm.Thựctế,anhđãtrởnêngiàucónhờcướicôvợngườichâuÂucócủahồimônkếchxùrồikếtthúcsựnghiệpbằngviệcxâydựngmộtcănnhàlớnnhìnrabờbiểnĐịaTrungHải.Nhưngýcủaanhlà thànhcôngtrongkinhdoanhhaybấtkỳ lĩnhvựcnàocũngđềucầncóđộnglực lớn.Bằngchứngcủa anh là hàng loạt ví dụ về những người cực kỳ giàu có, từ những ôngtrùmMafia tới những vị tiến sĩ lập trìnhmáy tính tại trường Stanford, từnhữngngườibándụngcụcắttỉaraucủtrongcácchươngtrìnhtivibuổitốitới các thiên tài định lượng chuyên kinh doanh trong thị trường tài chínhbằngnhữngcôngcụpháisinh.Nhữngngườiíthọccóthểlàmtốthơnnhiềunhữngkẻlắmbằngcấphọcvị.Theocáchnhìnnhậnnày,kinhdoanhhoàntoànkhônggiốngnhưngànhluậthayngànhy,buộcngườihọcphảibiếtrõtừngchi tiết.Ởhầuhếtcáccấphọc,kinhdoanhchỉ làsựtheođuổinhữngđiềucănbảnnhất,đòihỏinhữngphẩmchấtnhưgandạ,nhạybén,khảnănglãnhđạovàócsuyxét.Cuốicùnglàcáckhuônkhổ,bảngtínhvàtàiliệuhọcthuật.Đómớichỉ làvàibathứlẻ tẻbanđầu,đằngsaunócònhẳnmộtvởkịchhoànhtráng.Vìvậy,córấtnhiềungườitừngnóirằngkinhdoanhlàthứkhôngthểdạy,chỉcóthểtrảinghiệmvàhọchỏimàthôi.

TrongcuốnNhữngđiềutrườngHarvardkhôngdạybạn,nhàquảnlýchocácvận động viên thể thaoMarkMcCormack đã viết: “Công bằngmà nói, ởHBSđiềuhọkhôngdạybạnchínhlàđiềuhọkhôngthểdạy,đólàcáchđọcýnghĩconngườivàcáchvậndụngnhữngkiến thứcđóđểcóđược thứbạnmuốn”.Ôngnói,hồimớivàonghề,ôngđãphạmsailầmkhithuêcácMBAtrườngHarvard,vìchorằnghọcóđủtựtinvàtrìnhđộchuyênmôn,cóthểgiảiquyếtđượcnhiềuvấnđề.Nhưngtrênthựctế,ôngpháthiệnrahọchínhlànhững“kẻngâythơđếnngớngẩnhaylànạnnhâncủalốiđàotạotạicác

trườngđạihọc.Hệquảlàhọđãđánhmấtkhảnănghọctậptừthựctếcuộcsốngkhônghiểuýnghĩcủangườikhác,haykhôngbiếttổnghợptìnhhuốngvàrấtgiỏiđưaracácquanđiểmsai lầm”.McCormarkkết luậnrằng,bằngtốtnghiệpkhôngthểđảmbảocho“tàinăngkinhdoanh”.

McCormack không phải là người duy nhất đưa ra nhận xét công kích cácMBAcủaHarvard.Trongkỳnghỉhègiữahainămhọc,tôiđãcódịpđượcnóichuyệnsuốtmộtgiờvớimộtngườiđang làmviệcchomộtngânhàngđầu tư tại Boston. Anh so sánh HBS với trường Đại học Cộng đồngCambridgevàtỏravôcùngthíchthú.TuầnnàocũngcómộtdoanhnhânnổitiếngtớiHBSvànóirằngMBAcủatrườngrấtgiỏinhưnghọnênnóiítvàlàmnhiềuhơn.Trườngcầnđàotạonhiềuchuyêngiacókhảnănggiảiquyếtvấnđềhơnlàchuyêngianóidóc.

Đầutháng12,thầyRubacktớithamdựmộtbuổitranhluậncủasinhviênvềvấnđềcôngkhaiđiểmsố.Quanđiểmủnghộýtưởngtrênnhấnmạnhphảihướngsinhviêntậptrungvàohọchànhvàyêucầuápdụngchínhsáchđãtừng tỏ ra khá hiệu quả trong chín nămđầu thành lập trường.Quan điểmphảnđốichorằngýtưởngtrênsẽkhiếnsinhviênkhôngdámchấpnhậnmạohiểm vìmục đích học thuật như lựa chọn của tôi vớimôn các thị trườngnăngđộngvàlàmgiảmtầmquantrọngcủacáchoạtđộngngoạikhóa.ChínhsáchnàycũngbấtcôngvớinhữngsinhviênkhôngthuộccácnướcnóitiếngAnhvìnóquácoitrọngđiểmchuyêncần;vớinhữngsinhviênkhôngcónềntảngkiếnthứccủatrường,vìmọithứđềuhoàntoànmớimẻ;vàvớinhữngsinhviênmuốnđổinghề,vìhọsẽkhôngthểchedấuđiểmmôntàichínhquáthấpkhicố tìmkiếmmộtcôngviệckhácnhưngànhngânhàng.Sinhviêncuối cùng đưa ra quan điểm rằng nếuHBS nhìn nhận sinh viên dựa trênthànhtíchvànănglựclãnhđạovượttrội,tạisaogiờđâylạitróichânhọvàođườngconggiớihạn,đánhgiáhọchỉdựatrênphươngdiệnhọcthuật?

Cuộcbỏphiếukết thúcvới tỷ lệphiếu44/6, phảnđối côngkhaiđiểmsố.Nhưngrốtcuộcđiềunàychẳngcóýnghĩagì.Banquảntrịvẫnquyếtđịnhthihànhchínhsách,vàchủnhiệmkhoaviếtthưnóirằng:“DanhtiếngHBSbắtnguồntừnhữngkinhnghiệmpháttriểnkhôngngừngmàchúngtôicungcấpchosinhviên trongcác lớphọc,mỗikinhnghiệmphụ thuộcrấtnhiềuvàoviệcduytrìcáctiêuchuẩnhọcthuật.Chínhsáchkhôngcôngkhaiđiểmsốđãkhôngtuântheocamkếtcủachúngtôivềnhữngtiêuchuẩnđó.”

KinhnghiệmtrêngợitôinhớlạimẩuchuyệnthầyRubackkểtrongtuầnhọcđầutiênvềmộtcậusinhviênđã tứcgiậnkhinghethấycậukhôngphải làkháchhàngmàchỉlàmộtsảnphẩmcủaHBS.Nhưngtôinhậnrarằngdùcóyêu thíchHBS tới đâu, tôi cũngđã quá già để thíchứngvới văn hóa củatrường.Đểlàmviệc,tôichẳngcầnthêmbấtkỳmộtđộnglựcnào.Độnglựccủatôilàtôiđãbỏviệcvàđangnợnhưchúachổm.Khiđãthoátkhỏitìnhtrạngbấtổn,tôikhôngcònlongạirằngđiểmsốsẽphảnánhnhữngđiềutôiđang học. Tôi biết thứ mình đang học, và chừng đó là quá đủ. Khi biếttrườngđangxemxétviệcnhậnthêmnhiềusinhviênmớitốtnghiệpvàhạnchếsinhviênởđộtuổingoài30,tôihiểurằngtrườngmuốntạoramộtmôitrườngdễkiểmsoáthơnvàchỉmuốntuyểnnhữngsinhviêncóthểđàotạođược, nhưng tôi không hiểu tại sao trường lại chẳng hề đả động tới việctuyểnthêmnhữngsinhviêncókinhnghiệm.Nhữngbuổithảoluậnkiểunàysẽrasaonếumộtnửasốsinhviêntronglớpmớichỉởđộtuổiđôimươivàchẳngcóchútcókinhnghiệmlàmviệcnào?

Trongthờigianhọctạitrường,tôigặpBob,ngườicùngbàncủatôitrongkỳhọcthứnhất,kháthườngxuyên,.Mọinỗisợhãibanđầucủatôivềcậuấyđãhoàntoànbiếtmất.ĐằngsauvẻngoàilạnhlùngcủamộtanhlínhthuộclựclượngkhôngquânHoaKỳlàmộtchàngtraisôinổi,hàihướcvớitưduytinhtếvàkhátvọngmãnhliệtđượclàmmọiviệcvìgiađình.KhibànvềtươnglaivàcáccơhộimàHarvardmanglại,chúngtôiluônnhắcnhởnhaurằng

lớphọcnăm2006khôngđồngtranglứavớichúngtôi.Lứatuổitrungbìnhcủa lớp học là 27.Mọi người chưa từng làmnhữngviệcmà chúng tôi đãlàm.Điểm tương đồng duy nhất giữa chúng tôi với họ chính là chúng tôicùnghọctạiHBS.ChúngtôikhôngphảilàsảnphẩmhàngđầucủaHBS,vànếucốsứcganhđuavớinhữngsinhviênưutúđó,chúngtôisẽbịloạingay.Khinỗlựctìmđườngquaytrởlạicuộcsốngthực,chúngtôiphảiluôntâmniệmđiều đó trong đầu.Phải thoát khỏi đường conggiới hạn sẽ giết chếtchúngtôiđó.

Chương13.NHỮNGMỤCTIÊUTÁOBẠO

Mộtcôngtykinhdoanhcólợinhuậncaobấtthườngluôntìmkiếmphóngviênítnhất10nămkinhnghiệmvàmộttấmbằngMBAvớimứclươngcựckỳhấpdẫn,côngviệcítáplực,đượcmặcnhữngbộvétđẹp,luônthathẩntrongnhữngtòanhàlộnglẫy,vàthithoảngđưaranhữngquyếtđịnhthi

hành.Yêucầucôngviệc:dịứngvớibảngtính,khôngcókhảnăngchơigolf,khôngthểcheđậycảmgiácchánghétcuộcsốngnơicôngsở,cókiếnthức

vềHyLạpcổđại.

Mẩuquảngcáotuyểnnhânviêntôiluônkiếmtìmnhưngchưabaogiờthấy

Đólàvàokhoảnggiữa tháng1vàchúngtôiđãkhôngđượcnhìn thấymặttrờiởCambridgetrongsuốtmấythángqua.TừcănhộbênbờsôngCharles,tôichỉcóthểnhìnthấynhữngđámmâyvàtuyếttantrênmặtđấttrảidàiđếntậnchântrờicủathànhphốBoston.Vàtôivẫnchưabiếtmìnhmuốnlàmgì.Mọisinhviênkhácđềunhậnđượcrấtnhiềulờimờilàmviệcvàcáccôngtythinhautrảlươngcaochohọ.Dịchvụgiớithiệuviệclàmbiếtrằngđâylàthịtrường việc làm lớn nhấtmà họ từng thấy. Tôi vẫn không chắc là tôi cómuốnlàmmộtcôngviệcliênquanđếntấmbằngthạcsĩhaykhông.Nhưngtiềnhọcphíđangđếnhạnphảitrả,tôicòncóhaiconnhỏ,vàcầnsớmxácđịnhrõnghềtôimuốnlàm.Tôiđãgửiemailxinýkiếncủamộtngườibạnlàm báo ởWashington? Anh trả lời rằng: sao không thử làm phóng viênnước ngoài tại Paris?Mọi ngày, tôi đều ngó qua ngân hàng việc làm củaHBS,nơicáccôngtyđăngtuyểnviệclàm.Côngviệcnàocũngyêucầucácứngviênphảicótừ“2đến4nămkinhnghiệmtrongđầutưngânhàngvàtư

vấnquản lý”.Quyết địnhkhông chọnbất cứviệcnào trong sốđó của tôitrongsuốtmùahèdườngnhưquángungốc.Tôimệtmỏidicontrỏxuốngcácmụcbêndưới.Ngaycảcáctổchứcphilợinhuậncũngyêucầuứngviêncókinhnghiệmtưvấn.CôngviệcduynhấtphùhợpvớikhảnăngcủatôilàlàmviệcchoCụcTìnhbáoMỹ,CIA.

NhữngbuổigiớithiệuvềcôngtytạiHBScàngkhiếntôi lolắnghơn.YêucầuthấpnhấtlàcủamộtcôngtyxuấtbảnởNewYork,domộtphụnữtobéotrongbộáochoàngđiểmnhữngbônghoavàngquảnlý.Bàtacólàndataitáivàđiệucườichanhchua,giọngnóigiả tạo,đầyvẻhợp tácmàtôinghĩrằngmỗikhivềnhà,bàtasẽxảnỗibựctứccủamìnhbằngnhữnglờitụctĩuvànhữngcúđấmđávàotường.

“Chúngtôirấtyêucôngviệccủamình”,bànóinóivớigiọngđềuđềumệtmỏi.“Đammêtácđộngđếnmọiviệcchúngtôilàm”.Nhữngquảngọtcủaniềmđammênàylầnlượtđượcđặtratrênbàntrướcmặtchúngtôi: thôngtintàichính,sáchbáogiáodụcvàkinhdoanh,tênnhữngcuốntạpchíchánnhấtmà tôi từng thấy.Lần lượt, từngsinhviên tốtnghiệpMBAđượcnhàxuấtbảnnàytuyểndụngđứnglênphátbiểu.

Ngườiđầu tiênphátbiểumàchẳngcó sức thuyếtphục chútnào chobiết:“Côngviệcthậtsựrấtthúvị.Ngàyđầutiênlàmviệc,tôinhậnnhiệmvụtạiManhattanvàhọbảotôiđếnthămmộtnhàkhotạiNewJersey.Tôiđãởđóvài tuần.Tôi trình lênban lãnhđạocấpcaovàhọđãchấpnhậnnhữngđềnghịcủatôi.”

Người thứ hai lên phát biểu làmột phụ nữ người châu Phi, nói rất hăng:“Điều tuyệtvờinhất trongcông tychúng tôi làniềmđammê.Ởđây,mọingườiđềuthậtsựmongmuốnhoànthànhtốtnhấtcôngviệccủamình,đồngthời không ngừng phát triển công ty vàmôi trường làm việc. Tôi từng bị

luân chuyển từ phòng ban này đến phòng ban khác trong công ty phòngmarketing, tài chính, kế hoạch chiến lược nhưng nơi đâu cũng thật tuyệtvời.”

Một người nghiện thuốc đáng nguyền rủa xen vào. “Chúng tôimuốn tìmkiếmnhữngngườithậtsựthôngminh,đammêvànghiêmtúc”.Tôibựctức,trútgiậnlêncáibútbi,muốntómcổconquáivậtnàyvàhétvàomặtanhta:“Vàcácngườisẽlàmgìvớihọ?Nhồinhéthọvàothứvănhóađầnđộn,tầmthườngcủacácngườivà làmphíhoàicuộcsốngcủahọtrongguồngquaycủacuộcsốngdoanhnghiệpư?”

Chánghétchínhmình,tôiđãđầuhàngvànộpđơnxinviệcvàocôngtytưvấnMcKinsey.Thủtụccủahọcònđơngiảnhơnviệcmuavémáybay.Tấtcảnhữngviệcbạnphảilàmlàđiềnthôngtincánhânvàomộtmẫuđơncósẵntrênmạng.Tôiđãlàmviệcnàyvàobanđêmkhiđãnghiêncứuxongbàitậptìnhhuống.TôitựnhủrằngnếuđượclàmnhânviêntưvấntạiNewYorktronglĩnhvựctruyềnthông,tôisẽchấpnhậncôngviệcđó.Nósẽrấthữuíchchotươnglaicủatôi.Tôicóthểlàmviệcmiệtmàihànggiờ,cảnhữngngàycuối tuần trong văn phòng, vì ngay lúc này, tôi cần phải kiếm sống. TôikhôngthểtốtnghiệpHBSmàkhôngcóviệclàm.Hiệntại,tấtcảnhữngđiềutừnglàniềmtựhàocủatôinhữngbuổitốibêngiađình,việckiểmsoátthờigiankhôngcònnghĩalýgìnữa.Vấnđềlúcnàylàáplựcmàtôiđangphảigánhchịu.

Ben,nhânviên làmviệc trongkhucôngnghiệpmà tôi từngngồicạnhkhihọc Chương trình dự bị, đã đề nghị được giúp tôi chuẩn bị cho các buổiphỏngvấnởMcKinsey.Anhđãlàmviệctrongsuốtmùahènămthứnhấtvàthứhai tạivănphòngcủacông tynàyởBostonvà thật sựyêu thíchcôngviệc.Hơnthế,anhnóianhchưatừngđượcgặpnhữngngườithôngminhvàđáng ngưỡngmộ như vậy, hay từng được làm việc chomột công ty luôn

quan tâmsâusắcđếnvănhóacủa tri thức,giáodụcvàkhôngngừngpháttriển.Anhphải làmviệchànggiờđồnghồvớicôngviệcđơnđiệu,nhưngnhữngđiềuanhnóivẫnrấtấntượng,vàtôitôntrọngýkiếncủaanh.

ChúngtôigặpnhautrongbữasángtạinhàhàngSpangler,anhlôiramộtbộhồsơlớntậphợpnhữngtìnhhuốngkinhdoanhnhỏmàcáccôngtytưvấnthườngsửdụngđểkiểmtranănglựcứngviên.Anhnói,nhàtuyểndụngsẽđưaramộtsốchitiếtvềmộttìnhhuống.“Kháchhànglàmộtcôngtybiavàloạibiahơimới củahọkhôngbánđược tại các thị trườngchính.Công tytừngcólịchsửthànhcôngvàkhônghiểunguyênnhânvìsaoloạibiamớinàylạikhôngthànhcông.”Sauđó,nhàtuyểndụngsẽđưaravàiconsố.Khinhàtuyểndụngngừngnói,đếnlượtbạnđặtcâuhỏi.“Nhưngtrướchết”,Bennói,“bạnphảihỏixemmìnhcóvàiphútsuynghĩkhông.”

“Ừ,đúng,mộtphút”,tôinói.

“Không,nghiêmtúcđấy,anhphảihỏi:“Anhcóphiềnkhôngnếutôimuốncóvàiphútsuynghĩ?”

“Chínhxáclàphảihỏinhưthếà.”

“Khánhiềuđấy.Bạnphải tỏra làbạnhiểuthôngtin.Sauđó,bạnnhắclạitìnhhuốngđểxácminhxembạncóhiểurõvấnđềhaykhông.”

“Vậy,tôisẽnói:‘Xinđợimộtlát.Chúngtađangphảixửlýtìnhhuốngcủamộtcôngtybiakhôngthểbánđượcsảnphẩmbiahơicủamình’.”

“Chínhxác.”

“Khôngchệchđiđâuđược.”

“Tốtnhấtlàthế.”

Khibạnđãcóvàigiâysuynghĩvàxácminhvấnđề,bạnphảiđặtcâuhỏi.“Chiến lượcmarketing của họ là gì?” hoặc “Bia của họ có ngon không?”Nhàtuyểndụngsẽdầndầntiếtlộcácdữkiệnvàconsốkhibạnhỏivàyêucầubạnphảitínhtoánnhanhmộtsốdữkiệnkhác.Điểmhòavốncủadoanhnghiệpnày làbaonhiêu?Quymô thị trường ra sao?Toànbộbài tập tìnhhuốngnàysẽdiễnratrong20phút.SaukhiđượcBentưvấn,tôiđãthamdựmộtbuổithựctậpphỏngvấnđặcbiệttạitrườngdoMcKinseytổchức.Támngườichúngtôingồiquanhmộtchiếcbàntrongkhimộtnhânviêncộngtáccấpthấptrôngcóvẻmệtmỏituônranhữngtràngcâuhỏitìnhhuống.Mỗikhi cô đưa ramột tình huống, sinh viên nào trả lời cũng đều nói “Chị cóphiềnnếutôixinvàigiâysuynghĩkhông?”

Các cuộc phỏng vấn vớiMcKinsey diễn ra tại khách sạnDoubletree,mộtkhốinhàhìnhlậpphươngxấuxíchỉcáchHBSvàibướcđibộ.Khiđếntiềnsảnh, tôi thấy ở đó có rất nhiều sinh viên cùng khóa, thậm chí cả nhữngngườiđãthềkhôngbaogiờlàmviệcchomộtcôngtytưvấn.Họđềumặccom-lêvàmangcặpdađựngmộttậpgiấyghichépvàmộtchiếcbútbi.Mọingườiđềubaobiện:“Ồ,tôichỉthửchobiếtthôi”.“Đóchỉlàmộtlựachọnphòng thủnếukhôngđược làmviệcchocácquỹđầu tư”.“Đây làcông tyduynhấttạocơhộichonhânviênsangNamMỹ”.ThậmchítôicònbắtgặpcảBo:“Tôimuốngặpvàicậubạncũ”,cậuphântrần,cóvẻkhôngthoảimáitrongbộcom-lêmàuđen.“Ýtôilà,chúngtađanghọcởHBS.CũngphảicólúcđiphỏngvấnởMcKinseyđểlấykinhnghiệmchứ.”

“Đồphảnbội”,tôilêntiếng.

Lần lượt từngngườiđượcgọi lênmộtdãyphòng trongkháchsạnđể thựchiệnphỏngvấncùngmộtnhânviêncủaMcKinsey.Trongcuộcphỏngvấn

đầu tiên,một tư vấn viên hỏi tôi sẽ làm gì vớimột cửa hàng thuốc kinhdoanhthualỗ.Tấtcảnhữngviệccóthểlàlựachọnlạisảnphẩmvàđưaramột loạt hoạt độngkhuyếnmại đápứngnhu cầukháchhàng.Dườngnhưcuộcphỏngvấndiễnrakhásuônsẻ.Trongcuộcphỏngvấnthứhai,mộttưvấnviênkhácđềnghịtôipháttriểnmộthướngđimớichomộtgiámđốcquỹđầutưcómứclợinhuậnbiênthấphơnđốithủ.Chúngtôiđangngồitrongnhữngchiếcghếbànhvàbâygiờtôimớihiểuvìsaoaicũngmangtheocặpda.Tôicầncógiấyđểviếtnhữngghichú.Tôiđãquênkhôngxinchútthờigiansuynghĩmàlạitrảlờingay.Nhàtuyểndụngrấttiếcvềtrườnghợpcủatôi.

“Tôiđãtừngrấtghéttrường”,anhnói.“SovớimộtngườikhôngtốtnghiệpHarvard,nhữngtrithứcchúngtathâulượmthêmchẳngnhiềunhặngì”.Anhhỏitôiđidulịchlầncuốicùngởđâuvàtôicóphảilàmộtđồngnghiệptốtkhông.Rõràng,đókhôngphảilànhữngcâuhỏidànhchonhữngứngviêncókhảnăngđượctuyểndụng.Chúngtôichỉđanggiếtthờigianmàthôi.Sau20phút,anhđứngdậyvàbắttaytôi.Tốihômđó,anhgọichotôivànóitôikhôngphùhợpchovịtrítuyểndụng.Tôichấpnhậnđiềuđó.

***

PeterDrucker, chuyêngiahàngđầuvềquản trị, từngnói: ”Tínhcáchmộtngườikhôngthuộcphạmviquyềnhạncủamộtgiámđốc.Làmthuêlàmộtdạnghợpđồngquyđịnhhoàntấtmộtsốnghĩavụcụthể…Bấtkỳmộthànhvinàovượtquáquyềnhạnnàyđềuđượccoilàhànhvilạmdụngtráiphép.Đólàsựxâmphạmđờitưvừavôđạođứclạivừabấthợppháp.Đólàsựlạmquyền.Mộtnhânviênkhônghềcónghĩavụphải“trungthành”,cũngkhôngcầnphải“yêuquý”haycóbấtkỳmột“tháiđộ”nàovớicôngtymộtnhânviênchỉcónghĩavụphảihoàntấtnhiệmvụcủamình,vàkhôngphảicóbấtkỳnghĩavụnàokhác”.

NhưngtạisaomọidiễngiảtớiHBSđềuyêucầuchúngtôiphải“đammê”côngviệc?Có thể nhìn nhận quanđiểmnày theomột số cách khác nhau.Thứ nhất, các diễn giả thật sựmongmuốn chúng tôi tìm thấy hạnh phúctrongcôngviệc.Trong trườnghợpđó,việchọkhuyênchúng tôi làm theođammêcủamình làhoàn toàncó lý.Yêuquýnhững thứ ta làmsẽkhiếncôngviệctrởnênnhẹnhànghơn.Cómộtcáchgiảithíchnữalàtừ“đammê”chỉlàmộtcáchdiễnđạthoamỹkháckhiphảimiễncưỡnglàmviệc.Chẳngcógìlàđủnếubạnphảilàmmộtcôngviệcbạnthấylàổnvìnhữnglýdotàichính.Bạnbuộcphảinóilàbạnđammêcôngviệcdùvớibạn,nóvônghĩavàluônkhiếnbạnkhôngvừaý.Thếnên,nếuđólàcôngviệcmàbạnđammê,tạisaobạnlạikhôngmuốnđượcởvănphòngtớitậntốikhuyavàtrongsuốtnhữngngàynghỉcuốituần?Chẳngphảibạnđãnóiđólàđammêcủabạnsao?Vậytạisaobạnlạivềnhàsớm?Rồicòntrốncảtiệcliênhoancủacôngtynữa?

Cácdiễngiảđượcmờitớitrườngthườngthíchnóihoamỹkiểunhư“Nhậnlàmgiacônglàđammêcủađờitôi”,“Tôirấthạnhphúckhimangđếnchokháchhàngnhữngsảnphẩmtốtnhất”,“TạiWidgets,chúngtôiyêumếncáchệthốngquảntrịnguồnlựccủadoanhnghiệp”.Nhưngchẳngphảiđammêchỉ là thứcảmgiácphùdu thoángqua,một thứcảmgiácmàhầuhếtmọingườiđềuđượcmaymắncảmnhậnmộtlầntrongđờisao?Trongtìnhyêu,chúngtavẫnthườngnóivềthứtìnhcảmcuộndângtrongphútđầugặpgỡ,rồisẽmấtdầnđi,nhườngchỗchomộtdạngtìnhcảmkhác.Chúngtavẫnnóivềcảmxúcmãnhliệtcủacácnhàvăn,nhà thơ,nhàsoạnnhạc,nghệsĩvànhững người chiến đấu cho tự do. Có lẽ, những doanh nhân vĩ đại nhất,nhữngngườisốngchocôngviệc,đềucóchungmộtniềmđammênày.Vậynhữngngườicònlạinhưchúngtathìsao?

Cáchlýgiảithứbalàcácdoanhnghiệpvẫnsửdụngcụmtừđammêvìnóphảnánhđiềuhọmuốnnhânviêncảmnhậnđược.Côngviệc,tốtnhấtnênlà

đammê,khôngnênlàsựđàyải.Mộtvàingườimaymắncóthểcảmthấythậtsựđammêcôngviệc,nhưng tôicảmgiác,cáccông tyvẫn thườngsửdụngcụmtừnàyrấttùytiệnvìnógiúphọđặtranhữngmụctiêucaohơn,khôngchỉgiớihạnởlợinhuậnchocáchoạtđộng.Hòamìnhvàocôngviệccủadoanhnghiệpthôichưađủ.Bạnphảilàmđượcnhữngviệclớnhơnthế.Nhưngcácdoanhnghiệptìmkiếmđammêởđâu?HayđóchỉlàvấnđềthờigiantrướckhiCEOtậpđoàntưvấnBostonConsultingGroupnóivớimộtlớphọcMBAlà:“Chúngtôi luôncốgắngtạoramộtmôi trườnglàmviệchấp dẫn”. Hay cán bộ tuyển dụng đến từ công ty đầu tư Fidelity: “Cácchuyêngiaphân tíchcủachúng tôiđềucảm thấyhạnhphúckhi tuân theocácnguyêntắccủacôngty”.HayvịCFOcủangânhàngGoldmanSachsđãnói:“Vớinhânviên,chúngtôiluônkỳvọngđượcthấyniềmkhátkhaotheođuổicácthànhcôngtàichính,niềmđammêcôngviệcvàmọithứgắnliềnvớinó,khôngquantâmtớibấtkỳmộtđiềunàokhác,điềunàysẽkhiếnhọluôn có được những phút giây hạnh phúc trong cuộc đời khốn khổ này.Chúngtôiluônđòihỏinhânviênphảitậntâmvớicôngviệc”.Đóchínhlànỗiámảnhvềmộtnềnvănhóarộngkhắpcôngty,kỷluật,mệnhlệnh,lúcnàocũngbịđồngnghiệpđánhgiá,sợbịlênán,luônsùngbáilãnhđạo.

***

Trongtrườngmớixuấthiệnmộtnhàtuyểndụngrấtcóảnhhưởngtớisinhviên,đóchínhlàhãngGoogle.Vàotháng10,Googlecửmộtpháiđoànđếnthămtrường.MộtnhânviêntốtnghiệpHBSmớiđượchãngtuyểndụngkểrằnglạicôngviệchàngngàycủacôlàxửlýthưtừvàhọphành.Cônóithêmrằngdocôngtypháttriểnquánhanh,nêncôthườngkhôngthểbiếtđượcnộidungcủacuộchọptiếptheosẽlàgì.Rồicôpháttặngchosinhviênbútbivànhữngchiếcáophôngcóinkhẩuhiệu“Bạncóthấymìnhmaymắnkhông?”vàmộtloạttàiliệumôtảnhữngvịtrítuyểndụng.Hầuhếtcácvịtrínàyđềuyêucầuứngviênphảicóbằngtinhọchoặcvàinămkinhnghiệmlàmviệc

tạimộtcôngtygiảiphápcôngnghệ.Tôiđãbỏquacơhộinày.

Nhưngtrongsuốtnhữngngàykhủnghoảnghồiđầutháng1,tôiđãquaylạitrangwebđăngtintuyểndụngtrựctuyếncủaGoogle.TôiđãcónhữngkỷniệmthúvịkhitớithămdoanhnghiệpnàytrongtròchơikỹnănglãnhđạoWestrek. Tôi đã tìm được một mục quảng cáo tuyển dụng vào vị trímarketingchonútbấmTìmkiếmsách,mộtnỗlựccủaGoogletrongviệcsốhóa,nhằmgiúpchoviệctìmkiếmsáchtrởnêndễdànghơn.YêucầucôngviệclàkinhnghiệmtronglĩnhvựctruyềnthônghaypháthànhvàmộttấmbằngMBA.NhânviênsẽlàmviệctạiNewYork,cónhiệmvụliênlạcvớithưviện,nhàxuấtbản,tácgiảvàđộcgiả,làmchomọingườithấyhứngthúvớidịchvụmớinàyvàđồngýkýkếthợpđồng.NútbấmTìmkiếmsáchđãgặpphảitrụctrặcnhonhỏdosựthiếutậptrungcủaGoogle.Googleđãđặtramộtmụctiêutươngđốilớnlà:mọingười,bấtkểnamhaynữ,ngườilớnhaytrẻnhỏ,đềucóthểtìmkiếmvàđọcđượcmọicuốnsáchtrựctuyến,chỉvớimộtchiếcmáyvitínhnốimạng,bấtkểmọivùngmiền,trìnhđộgiáodụchayđiềukiệnkinhtế.NógiốngnhưmộtthưviệnAlexandriaảomàaicũngcóthể truycậpdễdàng.Nhưngnhữngngườiphảnđốikếhoạchnày lập luậnrằngGoogleđangcốtìnhcướpđiniềmvuiđượccầmđọcmộtcuốnsáchhaylangthangquacáccửahàngsáchcũ,hyvọngđượcmaymắnkhámpháranhữngđiềumớimẻ.Họnóirằng,Googlesẽlàmthuichộtkhảnăngtậptrungvàpháhủyvănhóađọcsáchinđãtồntạihàngthếkỷ.Tôihoàntoàncóthểđứnglêntranhluậnvềvấnđềnày.

Những người từng nộp đơn xin việc vào Google đều cảnh báo rằngmànphỏngvấnlàkhókhănnhất.Bạnkhócóthểđoánbiếtđượcquyếtđịnhcuốicùng. Email hay điện thoại hỏi kết quả luôn bị phớt lờ. Bạn sẽ phải nóichuyệnvớiítnhất10người,thuyếtphụctấtcảmọingườiđồngýnhậnbạn,rồihọsẽgửitrườnghợpcủabạnlênLarryPage,mộttronghainhàsánglậpcôngty.DùhiệnnayGoogleđãcótrên5.000nhânviênnhưngLarryPage

vẫnmuốnđíchthânkiểmtratừngnhânviên.Vào2giờsángngàythứbảy,một trongnhữngbạnhọccùngkhối tôiđãnhậnđượcemai tuyểndụng từmộtgiámđốccủaGoogle.Dođó, tôichorằngmìnhnênbìnhtĩnhchờkếtquả.

***

Batuầnsaukhigửiđơnxinviệc,tôinhậnđượcemailmờiphỏngvấnbằngđiệnthoạivớimộtgiámđốcquảnlýsảnphẩmtạitrụsởchínhcủaGoogleởthung lũngSilicon.Cuộcphỏngvấn sẽkéodài trongnửagiờ.Đầu tiên làphầngiớithiệuvềbảnthân–nhữngcâuhỏikiểunhư“tạisaobạnlạitớihọctạiHBS”.Nửasaucuộcphỏngvấn,nhàtuyểndụngnọđặtranhữngmụctiêumàôngtagọilàmụctiêu“lớn,táobạo,phithường”vàhỏitôisẽlàmgìđểđạtđượcchúng.Vídụnhưtôisẽpháttriểnmộtthiếtbịđọcsáchđiệntử,đưarathịtrườngvàtraotớitay5triệukháchhàngtrongbathángbằngcáchnào.Ôngnói,Googlerấtthíchnhữngmụctiêulớnvàtáobạo.Tôinóisẽcốgắngliên kết với chương trình Câu lạc bộ Sách củaOprah, người dẫn chươngtrìnhnổitiếng,mộttrongnhữngphụnữcóảnhhưởnglớnnhấttrênthếgiới,hoặcmộtnhàxuấtbảnsáchgiáokhoavàphổcậpnótrongcáctrườngphổthôngvàđạihọc.

Mườingàysau,tôilạinhậnđượcemailkhácđềnghịtôithamdựmộtcuộcphỏngvấnbằngđiện thoạikhác.Tôiđãphácra trongđầunhữngmục tiêuthậtlớnvàtáobạo.Trongtưởngtượngcủatôi,họgiốngnhưloàinhímbiển,đenđúavàđầygainhọn,tiếtrachấtnhớt,trôinổikhắpnơivớihaiconmắtđầygỉ,sănlùng,kiếmtìmvàhạgụclũsinhviênkinhtếbằnghơithối.Cuộcphỏngvấnkéodài45phút,nhưngnhàtuyểndụngtỏrakháủrũ.Hóaraôngtừnglàmchủmộtcôngtypháttriểncôngnghệcủariêngmìnhnhưngđãphảibán lại cho Google. Ông không kiếm được nhiều tiền từ công việc kinhdoanhnhưônghằngkỳvọngvàphảiđóngcửacôngtyvàinămsauđó.Ông

bảo: “Tôi dành tới 90% thời gian một ngày chỉ để trả lời thư từ và họphành”.Tôi tưởng tượng racảnhcuốingày, trongphòng làmviệc tại thànhphốMountainViewởCalifornia, ông ngồi kiệt sức với đống tài liệu chấtngất.Một tuầnsau,khoảngcuối thánghai, tôinhậnđược thôngbáo là tớiCaliforniađểphỏngvấncảngày.

ĐólàmộtbuổichiềutrànngậpánhnắngtạithànhphốSanJose.Hạnhphúcbiếtbaokhiđược thấy lạimặt trời saunhữngngàyuámởBoston.KháchsạnmàGoogleđặtphòngchotôiđãkínchỗ,vìvậy,tôiđượcsắpxếpởtạimộtkháchsạnnhỏgầnmộttrungtâmmuasắm.Cănphòngtốitămtrôngramộtbãiđậuxevàcómộtthứmùikhóchịukhiếntôinghĩđếncảnhhếtngườinàyđếnngườikhácđãnằmtrêngiườngvàxemsáchbáokhiêudâm.Tôiđểcặptrongphòngrồiđirangoài.TôitìmthấymộtcửahàngcủahãngJambaJuicevàngồiởđó,thưgiãnvớimộtlychanhleovàđọclướtquatậptàiliệuGooglegửichotôi.Tựanhưchúngđượcmộtcậuhọcsinhphổthôngxuấtsắcviết.Trongđócóhướngdẫncáchđòicôngtácphí:“Nếubạnđiăntạimộtnhàhàng,hãynóithậtngọtngàovàboachonhânviênkhôngquá15%hóađơn,đểđảmbảorằng tronghóađơncóghi rõsố tiềnđó…Nhớ trìnhcôngtácphítrongvòng15ngày…Nếuquên,bạnsẽbịmấttiềnoanđấy!...Chúng tôicó thểsẽyêucầu thêmthông tinxácminhchi tiếtvềbấtkỳsựviệcnàoliênquantớicôngtácphínếunghingờđừngphảnđối,chỉcầnghichéplạicẩnthậnlàđược”.VàomộtbuổitốiấmáptạibangCalifornia,đọctàiliệuvàngắmnhìnxecộravàobãiđậuxe,đèngiaothôngliêntụcnhấpnháy,tôichợtthấynhớnhàdadiết.

Chíngiờsánghômsau,tôiracửakháchsạnđứngchờchiếcxebuýtsẽđếnđóntôitớiGoogle.Đêmhômtrước,dùđãtrùmchănkínmítnhưngtôivẫnkhông thể ngủ được vì từ phòng bên cạnh, tiếng tivi ì xèo vọng qua bứctườngmỏng đến tận 2 giờ sáng.Chợt cómột chiếc Limousine trắng xuấthiệntrướccửakháchsạn,mộtthanhniêntrẻtuổimặcáogi-lêthêuchỉvàng

bướcra.

“NgàilàBroughtonphảikhôngạ?”

“Vâng,tôiđây”,tôivừanói,vừanhìnchằmchằmchiếcxe.

“ChiếcSUVcủachúngtôigặpvàitrụctrặcnhonhỏ,thếnênchúngtôiphảisửdụngchiếcLimousinedùngchođámcưới”.Cómộtmiếngcác-tôngnhỏđangbayphầnphậttrênnócxe.“Xinlỗi,máichenắngbịvừahỏng”.Tôileolênsauxe.Cửakínhđầybụikêuláchcáchkhitôiđóngcửaxe.Thậtkhôngthểtinnổi.Tôiđangđiphỏngvấntạimộtcôngtytựhàotheochủnghĩabìnhquân,khônghềphôtrương,nơinhânviênmặcáophôngvàđidéptông,cóphươngchâmhoạtđộnglà“Đừnglàmquỷdữ”.

TrụsởcủaGoogle,1600AmphitheatretrênđườngParkway,làmộttòanhàtổ hợp chạydài bằngkính và kim loại vốnđượcxây cho tập đoàn truyềnthôngNetscape,mộtngườikhổnglồtronglàngInternetđãbịMicrosoftđèbẹp.Khunhànằmtrơtrọimộtmình,bịbaovâybởinhữngconphốvàđườngcaotốc.Cáctòanhàuốncong,ngoằnngoèoquanhnhữnghàngcâyvàsânbóngchuyềnngoàitrời.Giữacáctòanhà,đườngmòntựhìnhthànhtrôngrấtduyêndáng.Cả tòanhàgiốngnhưmộtkhu trườngđạihọchay tổnghànhdinhcủamộtnhàthờcấptiến.Quanhữngôcửakính,bạncóthểthấymọingườiđanglàmviệcbêntrong,nhiềungườiđanglàmviệcvớihaichiếcmáyvitínhmộtlúc.Đólànhữngngườiphóngkhoáng,từnhữngchàngtraiđammêlướtmạngcómáitócdàitớinhữngngườiđànôngdatrắngmặcáosơmicàikíncổvàquầnkaki,đềumangtheochiếcmáytínhThinkPadcủahãngIBM.Nhưngtrướctiên,tôiphảivàođượccôngtynàyđã.ChiếcLimousineđiquaphòngbảovệ,vòngquamộtđảogiao thôngnhỏvàhẹp.Đằng sauchúngtôi làmộthàngdàinhữngchiếcToyotavàHondabìnhthường,mỗichiếcđều chởmộtnhà tỷphúcủaGoogle.Khixedừng lại, tôi nghe thấy

tiếngkêurăngrắctừbộphậnhãmxungphíatrước.Tàixếchoxelùirasau.Lạimộttiếngkêurăngrắcnữa,nhưnglầnnàylàởcạnhxe.Anhcốtiếnrồilạicốlùixelầnnữa.Tôicóthểthấyrõnhữnggiọtmồhôilấmtấmtrêntránkhianhxoayngườilại,cốnhìnvàochiếcgươngchiếuhậu.

Anhnói:“Thửlạinào”.Rắcrắc.“Cólẽchúngtasẽbịkẹtởđâymộtlúc.”

“Tôiphảirangoài”,tôinóivàthudọnđồđạccủamình.“Tôicốmởcửaxe,nhưngnóbịkẹtcứng.Tôicốđẩycánhcửacònlạivàbịvăngrakhỏixengaykhihainhânviênbảovệ lạigầnđể trợgiúp.Tôivội liếcnhìn lạiphíasauxemmộthàngdàinhữngchiếcô tônốiđuôinhauvào tòanhà tổhợpcủaGoogle.Tôicắmmặtchạymộtmạchđếntòanhàsố42.PhíatrênquầylễtâncómộttấmbảngcủaGoogleghilựachọntốcđộxửlýcácyêucầutìmkiếmcủakháchhàng:máycắtcỏ,tennis,Bush,hậumôn,thịtnướngOmaha.Tôivớmộtcốcnướchoaquảmiễnphíđặttrongchiếctủlạnhgầncửaravàovàquăngmìnhxuốngchiếcghếsôphamàu tíađể lấy lại sức.Cuốicùng, tôiđượcchỉtớimộtphònghọpnhỏ,khôngcócửasổ,sơnmàuxámnhạt,vừađủ rộngđểkêmột chiếcbàn trònvàhai chiếcghế.Có lẽ tôi sẽphảingồitrongphòngnàycảngàyhômnay.Tôixáchcặpđivàogócphòngvàngồiđợi.

Buổiphỏngvấnbắtđầutừ10giờsáng,liêntụctớitận5giờ30phútchiềumớikếtthúcbảycuộcphỏngvấnliêntiếp,vớimộtgiờnghỉăntrưa.Cuộcphỏngvấnđầutiênbắtđầubằngnhữngcâuhỏithườnggặp.Tạisaobạnlạichọn Google? Tại sao bạn lại học ở HBS? Tại sao bạn lại thích làmmarketing?Vâng,tạisaophảilàmarketing?

RấtnhiềusinhviênHBSđãbiếtvịtríhọmuốntheođuổi.HồimớivàoHBS,tôichẳnghềbiếtvịtrítrongdoanhnghiệplàgì,nóichiđếnbiếtđượcvịtrínàophùhợpnhấtvớimình.Tôicónêntrởthànhnhânviênquảnlýtàichính

không,tôithíchhợplàmởvịtríquảnlýmarketing,hayquảnlýsảnphẩm,chiếnlược?Tôikhôngbiếtphảibắtđầutừđâu.TrongcácbuổithảoluậnvềnhữngbộghếsôphacủahãngSpangler,tôiđượcbiếtcácgiámđốcsảnxuấttạicáccông tychuyênvềcôngnghệphảibiếtnói ítnhấthai,hoặcba thứtiếng.Họcầnphảigiao tiếpvàhiểuđượcnhữngýnghĩ,nguyệnvọngcủacáckỹsưphầnmềm.Họcònphảinóichuyệnđểhiểurõnhucầucủakháchhàng. Tóm lại, họ phải nói chuyện làm ăn và kiếm tiền từ sản phẩm củamình.Tháchthứcduynhấtcủanghềnàylàgiaotiếp.Bạnphảicókhảnăngthuyếtphụccáckỹsư,nhữngngườivốndĩluônbịámảnhbởichủnghĩacầutoàn,rằngđôikhi,họphảibiếtthayđổisảnphẩm,khôngphảivìyêucầukỹthuậtmàdokháchhàngmuốnvậy.Đồngthời,bạncònphảigiúpnângcaotrìnhđộcủakháchhàngvàpháttriểnmộtmôhìnhkinhdoanh.

VớinhữngcôngtynhưGoogle,córấtnhiềuMBAsánglángphụtráchquảnlýsảnphẩmlàmviệchăngsay.Mộtsốngườiphảiquảnlýtoànbộsảnphẩm,như ở dịch vụ email củaGmail, hayAdWord dịch vụ quảng cáo cho cácdoanhnghiệp.Nhưnghầuhếtmọingườiđềulàmviệcchocácnhómquảnlýsảnphẩmvớinhiệmvụquảnlýtừngchitiếtnhỏcủasảnphẩmvàtraođổivớinhauqua email.Tiếp theo làquản lýmarketing sảnphẩm.VớinhữngcôngtynhưP&Gchuyênsảnxuấthànghóathôngdụngnhưkemđánhrănghaygiấyvệ sinh,marketing làvua.Bạnkhông thểkhácbiệthóa sảnphẩmgiấyvệsinhcủamìnhsovớiđối thủnếuchỉdựa trênchứcnăngsửdụngcủasảnphẩm.Bạnphảivậndụngtớithươnghiệuvàcáchtiếpthịsảnphẩm đó. Phần lớn các vị lãnh đạo cao cấp tại P&G đều thăng tiếnthôngquahoạtđộngtiếpthịvàbánhàng,vàđóchínhlàyếutốquyếtđịnhthànhcôngcủadoanhnghiệp.NhưngởGoogle,marketingluônbịcoilàhạsách.Hệtnhưlúcđượctuyểndụng,nhânviênmarketingphảilàmviệcvấtvảlắmđểkhôngbịsathải,luôncốthuthậplờinhậnxétvàýkiếncủakháchhàng về việc giới thiệu các sản phẩmmới.Nhưng phòng này vẫn luôn bịlãngquênvàthiếunhânlực.Ởbầuthìtròn,ởốngthìdài.Đólàchuyệnrất

dễ hiểu.Google đã phát triển thànhmột công ty trị giá hàng tỷ đô-lamàkhông cần phải tiêu tốnmột đồng quảng cáo. Tính ưu việt của sản phẩmcôngcụtìmkiếmđãnóilêntấtcả.Thànhcôngnàylàmộtthànhtíchkỳdiệucủakhoahọcmáy tính, xâydựngđượcmột sảnphẩm tuyệt vờimànhiềungườicóthểcùngsửdụngmộtlúc,khôngcầntớithứquảngcáongớngẩnchuyênthổiphồngsựviệc.Họlànhữngngườicựckỳthựctế,chỉyêunhữngthứcóhiệuquả,cămghétnhữngthứvôtácdụng,khôngchịudựavàonhữngtấmbiểnquảngcáothươnghiệucủahãngquầnlótkhiếnhọtrởnênhấpdẫnhơntrướcnữgiới.

Vấnđề là chínhvì thànhcôngquá lớncủaGooglekhiếnhọ trở thànhđốitượngcủasựđốkỵvàcạnhtranhkhôngngừng,nêncôngtynàycũngphảitìm đếnmarketing. Nó không thể tiếp tục ẩnmình trongMountain Viewkiếmhàngtỷđô-lavàphớtlờcảthếgiới.KhipháttriểntạiTrungQuốc,cácdữliệucánhânvàcácngànhkhácnhautừxuấtbảnsáchtớiviễnthôngđềuđượclưutrữtạiMỹđãgâynghingờvàtạoranhiềuđốithủcạnhtranh.Mộtnữsinh trongkhối tôiđã từchốimộtvị trímarketing tạiGooglevìcônóirằngcôsẽphảiđứngbênkiahàngràochỉđểchờnhữngngườikhác trongcôngtyquăngsangbênmìnhmộtgóisảnphẩmmớikhichúngđãsẵnsàngpháthành.MarketingsẽkhôngbaogiờtácđộngtớiphươngthứcpháttriểnsảnphẩmcủaGoogle.Phòngmarketingchỉcó tácdụngbảovệphòngchếtạonhữngkẻkỳdịkhônghợpthờikhỏiphảiđốidiệnvớithếgiớinày.Theonhữnggìtôiđượcbiết,nếulàquảnlýmarketingtạiGoogle,bạnsẽđượctrảlương, được sở hữumột số lượng cổ phiếu có giá trị nhất định và bị cácchuyên viênmáy tính phớt lờ. Thậm chí còn tệ hơn nữa. Tôi đã nói vớingườiphỏngvấnrằngGoogleđanggặpphảirấtnhiềuvấnđềnghiêmtrọngliênquanđếnhìnhảnhcôngtycầnđượcgiảiquyếtngaylậptức,giốngnhưMicrosofttrongquákhứvậy,vàđólàlýdocôngtycầntớimộtchuyêngiagiao tiếp như tôi giúp tháo ngòi quả bom. Tôi nói rằngmình vốn làmộtkháchhàngtrungthànhcủaGooglevàtôitinrằngnútbấmTìmkiếmsáchlà

ýtưởngkháhấpdẫn.Trongmỗilầnphỏngvấn,chúngtôiđềuđưaranhữngmụctiêuthậtlớn,thậttáobạo.Vậy,nếubạnthíchchiasẻhìnhảnh,cóviệcnàobạnchưa thể làmvàbạncómuốnmình làmđượchaykhông?Bạnsẽgiớithiệutínhnăngmớinhưthếnào?Bạnsẽgiớithiệucho10triệungườisửdụng tínhnăngnày trongsáu tuầnbằngcáchnào?Bạnsẽ thuyếtphụccácnhàxuấtbảnsửdụngGooglenhưmộtkênhtruyềnthôngđểhấpdẫncácnhàquảngcáobằngcáchnào?Bạnsẽlàmgì?Bạnsẽtổchứcloạisựkiệnnào?BạnsẽmờicácgiámđốcnhàxuấtbảntớithunglũngSilicon,rồilàmgìtiếptheo?Làphóngviên,bạnmuốnviếtgìvềGoogle?Khôngcôngkhaimứcgiảmdoanhsốquảngcáovớicácđốitácxuấtbảncóphảilàhànhđộngxấuxakhông?GiốngnhưhọctạiHBS,lúcnàocũngphảikiêntrìtìmkiếmcâutrảlờivàkếhoạchhànhđộngcùngvớisựphântích.

Cácphỏngvấnviênđềurấtdễmến.Trongsốđócómộtphụnữkhoảng20tuổi,đãlàmquảnlýcôngtytừrấtlâutrướcđợtpháthànhcổphiếulầnđầu.Tôichorằngcôphảikiếmđượcnhiềutiềnvìcôkhôngmấyquantâmxemmarketingsảnphẩmcótácdụnghaykhông.Mộtngườiđànôngkhoảng30tuổichạyxộcvàophòngkhimồhôivẫnchảyròngròngvàuốngnướcừngực.Anhnàyluônlàmviệcchophòngbánhàngvànóichuyệnrấtnhanhvớigiọngđầyvẻlolắng.Anhđềnghịtôigiảithíchvềmạnglướihiệuứngcủacông việc kinh doanh củaGoogle, tại sao có thêm nhiều người tiêu dùngnghĩa là có thêm nhiều nhà quảng cáo, có thêm nhiều nhà quảng cáo cónghĩalàcóthêmnhiềungườitiêudùng,vàcứvậy,lợinhuậnkhôngthểtínhxuể và vô số thị phần còn bỏ ngỏ. Còn cómột phụ nữ chịu trách nhiệmmarketingchonútbấmTìmkiếmsáchtrongsuốtnhữngthángqua,khicácnhàxuấtbảnvàtácgiảsáchlêntiếngphảnđối.

Giữa các cuộc phỏng vấn, tôi đi loanh quanh khu vực để đồ ăn, nhét đầybụngkẹodẻovàbánhquyxoắnnhúngkemmiễnphí,thêmmộtcốccàphêespresso.Đếncuốingày,hơi thở của tôi chắcphảibốcmùinhưđám ruột

thốicủaquỷSatăng.

NhiềungườiđãnóirằngởGoogleluôncókhôngkhílàmviệcsôinổidođợtpháthànhcổphiếulầnđầuđãkhiếnmọingườitrởnêncựckỳgiàucó.Tôicũng có cảmgiácnhưvậy.Ngoại trừ anh chàngbánhàng, tôi chẳngdámtrôngđợicònđượcgặpaikháccóvẻngoàihấpdẫn.CóthểđâylàmộtđặcđiểmcủaCalifornia.Cólẽcáckỹsưthiếtkếphầnmềmquáthôngminhđếnmứcnhữngngườicònlạitrongcôngtychỉcònbiếtbámlấyhọ.Hoặccũngcóthểtôichỉbịsốcvìthậtsựlàhọchẳngcóvẻgìđộcáccả.

Tôihòamìnhvàoánhchiều tàđangnhạtdần,đầuócvẫncòn lẫn lộnvớitừngmảnhkiến thứccôngnghệ.ChiếcLimousinemàu trắngvẫnđangđợitôidướiphố,vớimộtvếtxướcởthânxe.Tàixếbắtđầuchoxechạyvàobãiđỗxe,nhưngtôivẫyanhlại,chạyngangquađảogiaothôngnơichúngtôiđãbịmắckẹtvàobuổisáng.Tôikéomạnhcửavàquăngngườivàoghếsau,haitaygiơlênphíatrướcgiốngnhưmộtsiêunhânđangbay,hyvọngkhôngbịainhìnthấy.Tốimuộnhômđó,chuyếnbaycủatôibịhoãnlại.Tôiphảingồitrongphòngchờtừ11giờđêmđến1giờsánghômsaudướibứcpanorộngkhoảng5mquảngcáomộthộpđêm.

Batuầnsau,khoảnggiữathángba,tôilạinhậnđượctintứctừGoogle.Họrất thích tôi,nhưngvẫnmuốnhỏi liệu tôi có thể thamgiaphỏngvấnđiệnthoạilầnnữakhông.Tôinhậnlờiphỏngvấn.TôinhậncuộcgọiphỏngvấnkhiđangngồitronglớphọctạiHBSvàmảimiếtnhìnraphíanhàkhochạydàisautrường.Bầutrờiđầynhữngđámmâyvỡvụnvànhữngtiachớpphíaxaxa.Một lằn chớp lóe sáng rồi phụt tắt, để tôi lạimộtmìnhnói chuyệntrongbóng tối.Tương lai của tôinằm trong tayngườiđangnóiđiện thoạicáchtôi3.000dặmvớigiọngnóiđiềmtĩnh,thânthiện.Kếtthúccuộcphỏngvấn,ngườiđónóirằngtôisẽnhậnđượcthôngbáotrongmộttuầnhoặc10ngàytới.

Haituầnsau,tôigửiemailtớingườiphụtráchtuyểndụngnhưngkhônghềnhậnđượcchútthôngtinnào.Batuầnsau,tôigọiđiệnthoại.Chẳngcógì.Tôiđãgọiđiệnthêmhailầnnữa.Vẫnchẳngcógì.Tôigửiemailtớicảbốnvịgiámđốcphụtráchtuyểndụngmàtôiđãgặp.Cuốicùng,mộtthángsaucuộcphỏngvấncuốicùng,bathángsaukhinộpđơnxinviệc,tôinhậnđượcmộtcuộcgọi.Mọivịtríđềuđãcóngười,nhưngtôivẫnđượcđưavàodanhsáchchờ.Họhỏiliệutôicómuốnlàmviệctạivịtríquảnlýsảnphẩmchophòngcácgiảiphápcôngnghệhaykhông?CómuốnlàmviệctạiMountainViewhaykhông?

Vớilòngtựtrọngbịtổnthương,tôitớigặpmộtsinhviênHBSđãtốtnghiệpđanglàmviệctạiGooglehỏixemtôinênlàmgì.Côliềnsắpxếpchotôimộtcuộcphỏngvấnkhác,lầnnàylàởNewYork,vớivịtríbánhàng.Côbảo:“Côngviệcởphòngbánhàngđấy”.Đâychínhlànơithulạitiền.Vàthếlàtôi lại tớiManhattanđểphỏngvấnlầnthứ11,12,13và14.Ởđócũngcónhữngchiếcđènrạnhìnhdungnhamnúilửa,phònggiảitrí,bànbilắcvàtủlạnhchứađầynướchoaquả.ỞđócũngcónhữngngườicóđẳngcấpkhácnhaunhưởthunglũngSilicon,họđangđứngnóichuyệntrêncầuthangbằngsắt,ởđócũngcócảnhữngphòng làmviệcnhỏsátváchnhau.Nhưng lầnnày, tôiđãcảmthấynônnaongaytừgiâyphútđặtchânđếnđây.Tôibiếtmìnhđãđếnnhầmchỗ.

“Cóhàng tỷ người aoướcđược làmviệc tại đây, nhưng chỉ cóvài ngườitrongsốđóvượtquađượcnhữngyêucầukhắtkhecủachúngtôi”,mộtquảnlýbánhànggiảithíchchotôi.“Điềugìkhiếnbạnnghĩrằngbạncóthểđápứng được những yêu cầu đó?” Những người phỏng vấn tôi đều làm việctrongphòngbánhàngtừkhimớivàonghề.Khitôihỏimộtngườixemanhtađãtiếntớivịtríhiệntạibằngcáchnào,anhtavẽmộtbiểuđồnhonhỏ,liệtkêcáccôngviệcrồinốichúnglạibằngnhữngmũitênvàôvuông.“Tôiđãcốnghiến tận tụychophòngbánhàng”, trôngmặtanhrấthãmtàikhiđọc

lướtquahồsơcủatôi.“Bạnđãlàmviệcnhưvậybaogiờchưa?”Khitrảlờicâuhỏi, tôicóthểcảmnhậnthấykhảnăngtôicóthểlàmviệctạimộtnơinhưGoogleđangdầnsụpđổ,bịhiệnthựcpháhủyhoàntoàn.KhảnăngtôiđượcphụtráchvịtríbánhàngtạimộtcôngtygiảiphápcôngnghệcònkhóhơnviệcchinhphụcđỉnhEigertrêndãyAlps,vốnnổitiếngvìcórấtnhiềuvậnđộngviênleonúithiệtmạng.

Tốihômđó,khivềđếnnhàtạiBoston,tôiquyếtđịnhsẽbỏcuộctrướckhibịtống rakhỏicửa.TôigửiemailchoGooglenói rằngsaubốn thángphỏngvấn,tôikhôngcònmuốntiếptụctheođuổinữa.Họnóirằnghọrấttiếcvàtôicó thểquay lạibấtcứ lúcnào.Nhưng tôimuốnnhanhchóng tốngkhứcôngtynàykhỏicuộcđờimình.Tôimuốncạosạchlớpmặtnạvìhọtôiđãđeochomìnhtrongsuốtnhữngthángqua.TôigỡbỏtoànbộcáctínhnăngcủaGoogletrênmáytínhvàthayvàođóbằngcôngcụtìmkiếmcủaYahoo!Tôithẳngtayquăngvàothùngrácmộttậpdàynhữngghichépvàbàiviếtvềcôngtymàtôiđãthuthậpđược.CôngcuộctìmkiếmviệclàmtạiHBScủatôiđãkếtthúcnhưvậyđấy.Tôiđãchơitrònàythậtdởtệ.Margretlạigầntôivớimộtchaibia.

Nànghỏi:“Anhthấysao?”

“Tuyệtvời!”

Chương14.“NGẮMNHÌNCÁCCONTÔIKHÔNLỚN”

Mộtcuộcsốngkhôngcótháchthứcthìkhôngđángsống.

―Socrates,năm339TCN

Sốngmộtcuộcsốngcóquánhiềutháchthứcthậtkinhkhủng.

―YvonChouinard,nhàsánglậpcủaPatagonia,

CâulạcbộmôitrườngkinhdoanhcủaHBSnăm2006

TrongbãiđậuxecủacâulạcbộphốMoritzTobogganởThụySĩ,quêhươngcủatuyếnđườngđuatrượttuyếtCrestaRun,chỉcómộtđiểmđỗxeduynhấtnhậnđặt trước.Đó làđiểmđỗxedànhchomộtvậnđộngviên trượt tuyếtngườiĐứchuyền thoại,huấn luyệnviên trượt tuyết.HBScũnggiốngnhưcâulạcbộtrênphốMoritz,nhưngởđócómộtchuyêngiathậtsựtàigiỏi.Chuyêngiađóthườnghànhđộngmaulẹtrongmọiviệc.Dùchânbênphảihơicànhắc,ôngvẫnđilạirấtnhanhnhẹn,lệchsangmộtbênvìchiếccặpdacũmèmmàunâunhạt.Cácgiáosưkhácthườngnhẹnhànglẻnvàophònghọc, treoáokhoácvàomộtxóxỉnhnàođó,vàchờđợi sinhviênvào lớp.Còn vị chuyên gia nọ thường cómột nhóm trợ lý đi kèm, họ thường vàophònghọctrướckhiôngđến,giốngnhưđộitiềntrạmcủatổngthống.MộtngườitrợlýcủaôngđặthailonCocadànhchongườiănkiênglênbàn,đólàkhẩuphầncaffeincốđịnhchohaigiờtớicủaông.Ôngcầnthứđónhưmộtcầuthủbóngchàycầnthuốckíchthíchđểgiữchomìnhtỉnhtáotrongsuốtthờigiandàinóngnựctrênsânđấu.Trangphụccủaôngngàynàocũngnhư

ngàynào,thườnglàáolencộctaymàuxanhcóđínhbiểutrưngcủamộttổchứcnàođó,quầnmàukhói,càvạtlụa,vàđôikhikhoácthêmcom-lêkhicóđoàn nguyên thủ quốc gia đến thăm. Mái tóc một thời vàng hoe nay đãchuyểnsangmàutrắngđượcrẽlệchsangbêntrán,máitócđiểmbạccủamộtnhàchínhtrịlỗilạc.Đôimắtmàuxanhxámẩnsaucặpkínhgọngsừngsángbóng.

“VậyđiềugìđãdẫnđếnthànhcôngcủangànhviễnthôngPhầnLan?”

Ôngđiđilạilạitronglớphọc,haicánhtayvunglênnhưcốixaygió,quầnbámđầybụiphấn.Ôngđãhỏiđihỏi lạicâunày tới lần thứ tưnhưngvẫnchưahàilòngvớicáccâutrảlời.

“Điều gì giúp đất nước nhỏ bé thuộc xứ xở Scandinavi chiếm thế thượngphongtronglĩnhvựcnày?”

MichealPortertừnglàcầuthủbóngrổ,vìvậybạncóthểdễdànghìnhdungrahìnhảnhcủaôngtrongbộtrangphụclỗi thời,vớiánhmắtsắclẹm,tráibóngnảylênnảyxuốngnhịpnhàngdướitayông,ôngdichuyểnmaulẹtrênmặtsânbóngNewJersey,thựchiệnđộngtácvớimáitócvàngrốibù,quaylưng vào hậu vệ rồi vụt gậy đập quả bóng bay qua đầu đối thủ theomộtđường conghoànhảo.Saukhi tốt nghiệp cấp III, ông theohọcmột trongnhữngngôitrườngtưcổnhấtcủaMỹ,trườngPrinceton.Tạiđây,ôngđượccửđithiđấugiảigolfcủaHiệphộiThểthaocáctrườngcaođẳngtoànnướcMỹvà tốtnghiệpcửnhânchuyênngànhkhônggianvũ trụvàcơkhínăm1969.Sauđó,ôngtiếptụcchơigolfvànghiêncứukinhdoanhtạiHBS,rồitốtnghiệpthạcsĩnăm1971vàtiếnsĩnăm1973.Hiệnônglàmộttrong17giáosưcủađạihọcHarvard,chứcdanhhọcthuậtcaonhấthiệnnaytronghệthốnggiáodụccủaMỹ,và làmột tronghaigiáosưduynhất tạiHBS.(Vịgiáo sư còn lại làRobertMerton,một chuyêngia tài chính từngđoạt giải

Nobelvàonăm1997vớicôngtrìnhnghiêncứuvềviệcđịnhgiáquyềnchọncổphiếu).TạpchíTimescủaLondonxếpM.Porterlàbộócquảntrịcóảnhhưởngnhấtcủathếgiới.Tiểusửcủaôngdàyđặcnhữngdanhhiệu,từdanhhiệuCôngdâncaoquýcủaxứCatalonia,TâyBanNhalàCreudeSt.JordiđếnHuân chương công trạng José Dolores Estrada của nước Cộng hòaNicaragua,đó là cònchưakểđếnmột lôhọcvị tiến sĩdanhdựvànhữngdanh hiệu học thuật khác. Thứ duy nhất Porter còn thiếu là giải thưởngNobel,vànếukhôngcógì thayđổi,ôngsẽđược trao tặng trong tương laikhôngxa.

Porterkhởinghiệpbằngnhữngnghiêncứuvềcácdoanhnghiệpvàphươngcáchcạnhtranhcủachúng.Ýtưởngcủaônglàcơsởchomônchiếnlược.Hiệnnay,ôngđangcốnghiếnsứclựcchokhắpcácquốcgiavàvùngmiềntrên thếgiới.Ôngđanghỗ trợchínhphủLibiphát triểnmột chương trìnhphụchồikinhtếquốcgia,trongkhichoxuấtbảncuốnsáchnóivềviệccảitổhệthốngytếcủaMỹ.Nhữnglúcrảnhrỗi,ônglạiđảmnhiệmmộtcươngvịtrongHộiđồngGiámđốccôngtyvàlàcốvấnchiếnlượccaocấpchođộibóngrổchuyênnghiệpRedSoxcủaBoston.Ông luônkhiếnnhữngngườixungquanhcócảmtưởngrằngchẳngcóvấnđềgì làkhôngthểgiảiquyếtđượcbằngnhững“mócleonúi”,“dâythừng”và“cuốcchim”tưduyphântíchcủaông.Đólạimộtlốitưduytíchcựckỳdiệuvềthếgiới,vàđóchínhxáclànhữngđiềutôicầnvàothờiđiểmnày.

LớphọccủaPorter là lớpduynhất tạiHBSmàbạnphảiviếtđơnxinhọc.Mộtsốngườicằnnhằnvànói rằnghọsẽkhôngbaogiờchịu“hônnhẫn”,rằng Porter hệt như đứcGiáo hoàng và họ chỉ như những kẻ tội đồ đangkhẩnkhoảnvanxin.Vớitôithìđiềuđóchẳngcóvấnđềgì.Trongláđơnxinhọc, tôiđãviết rằng tôi rấtmuốnhọccáchứngdụngnhữngkiến thức thuđượctừHBSđểgiảiquyếtnhữngvấnđềlớnhơnnhữngvấnđềthườnggặpởcáccôngty.TôilớnlêntrênđấtAnh,đượcchứngkiếnnhữngảnhhưởng

lớn laocủachínhsáchkinh tếđã thiết lậpnênLiênminhchâuÂuvàgópphầnchấmdứtcuộcnộichiếnBắcIreland,tôicũngđãchứngkiếnhệthốngchínhsáchkinhtếmụcruỗngpháhủyđấtnướcMiếnĐiện,quêhươngcủamẹtôi.Tôimuốnkhámphálĩnhvựckinhdoanhnhiềuhơnnữavớitưcáchlàmộtđộng lựccho tiếnbộxãhội.Khoảngmộtnửasốđơnxinhọcđượcchấpnhận,vàtôirấtvuivìlàmộttrongsốđó.

Mônkinhtếvĩmôvềnănglựccạnhtranhnghecóvẻkhôngmấyhấpdẫnnhưngthậtsựlạirấtthúvị.Nộidungmônhọcbànvềmộtvấnđềkhálớn,kháxươngxẩu làphải làmgìđể thúcđẩykinh tếphát triểnởcáccấpđịaphương,khuvực,quốcgiavàthậmchílàcấpchâulục.Mônhọcđềcậpcáchthứckếthợpdoanhnghiệpvớichínhphủ, trườnghọcvớicuộcđời,nhữngngườilàmđườngvớibấtkỳmộtcánhânnàokhác,mộtcáchtoàndiệntrongmộtxãhộiđểđưahọ cùngbước lênmộtnấc thangkinh tế.PhươngphápphântíchcủaPorterxuấtpháttừthứmàônggọilàmôhìnhkimcương.Đólàphươngphápđánhgiáchấtlượngmôitrườngkinhdoanhmộtnướcbằngcáchđặttấtcảnhữngnhântốcóthểtácđộngtớimôitrườngkinhdoanhvàobốnđỉnhcủahìnhthoi,rồiphântíchxemliệunhữngnhântốnàycóthểhỗtrợhaykìmhãmnhaunhư thếnào trongviệc tạo ramộtmôi trườngkinhdoanhthuậnlợi.Phươngphápnàychophépbạnnhìnnhậnxahơngiớihạncủanhữnglợithếtựnhiêncủabấtkỳmộtnềnkinhtếnàovídụnềnkinhtếcótrữlượngdầumỏlớnvàhiểuđượcnhữngnhântốtạonênnănglựccạnhtranhbềnvững.Hãychọnramộtđấtnước,mộtkhuvựchaymộtthànhphốvàquansátcuộcđuagiữacáccôngty,nhucầungườitiêudùng,thịtrườnglaođộngchấtlượngcaohaythịtrườngvốncósẵnkhông,vàmạnglướihỗtrợcácngànhkinhtế.Mỗigóccủaviênkimcươngcóthểchưađượchoàntất,cầnphảitìmhiểuthêm,nhưngtrênhết,môhìnhnàygiúpbạnnhìnthấunhữngnguồnlựctiềmtàngtạonênlợithếcanhtranh.Portertinrằngđơnvịcơbảnđểtưduyvềnănglựccạnhtranhkhôngphảilàcáccôngtyhayngànhđơnlẻmàlà“tậphợp”nhữngngành,nhữngcôngtyđó.Vídụ,đểhiểuđược

thànhcôngcủaphốWall,khôngthểchỉdựavàosốítcáctàinăngmớinổihayvàivịgiámđốctrongngànhngânhàng,haycơcấutổchứccủamộtvàicôngty.Bạnphảithấyđượcmốiquanhệmậtthiếtgiữarấtnhiềucôngtyvàcácnhàtưbảntàichính,cảnhữngtrườngđạihọcdanhtiếngtrongvàngoàithànhphốNewYorknơichoralònhữnghọcviêntàinăng,mộtđộingũluậtsưhàngđầuvềdoanhnghiệp,hệthốngtòaán,vàkhuônkhổpháplý,tỷgiángoạitệ,CụcDựtrữLiênbang,vàmộtloạtdoanhnghiệpvàtrụsởcáctậpđoànkháctại thànhphốnày.TấtcảnhữngyếutốtrênđãtạonênmộtphốWallngàynay.Đólàsứcmạnhcủamộttậphợpcácnhântố,khôngphảicủatừngcôngtyhaytừngngànhriênglẻ,đómớilàthứlàmnênvấnđề,vànhàhoạchđịnhchiếnlượcmuốnthúcđẩytiếnbộkinhtếcầnphảibiếtcáchtácđộng,pháttriểntừngnhântốtrongtổngthểđó.

ĐiểmcốtlõitrongtưduycủaPorterlàniềmtinchorằngcạnhtranhlàđộnglựcthúcđẩytăngtrưởngnăngsuấtvàmỗimộtdoanhnghiệp,mỗimộtthànhphố,haymỗimộtquốcgiaphảibiết tìmra lợi thếcạnhtranhcủamìnhvàpháthuy.Nhưngôngcònpháttriểnphươngphápnàylênmộttầmcaomới,đậmtínhnhânvănhơn.Nhữngtìnhhuốngnghiêncứubaogồmnhữngvídụvề Phần Lan, Rwuanda thuộc Trung Đông châu Phi, và cả những khu ổchuộtcủathànhphốSt.Louis.Porterluônsẵnsànggiảiquyếtmọivấnđềdùkhókhănđếnđâu.Ôngkhônggiốngnhưnhữngvịgiáosưđạihọckhác,luôncốmởrộngkhoảngcáchgiữachiphívàkhảnăngsẵnsàngchitrả.ÔngchỉchọnlọcnhữnggìtinhtúynhấtởHBSvàápdụngvàonhữnglĩnhvựcđóinhânlựctrìnhđộcao.Vídụ,trườnghợpnướcCộnghòaRwuandalàmộtđấtnước sau thảmhọa diệt chủnggiữa thập niên 1990phải xây dựng lại nềnkinh tế từ con số không.Nhưng đến cuối buổi học, sau khi xem băng vềTổngthốngPaulKagamecủanướcnày,ngườitừngđếnnóichuyệnvớicácsinh viên khóa trước, chúng tôi đã vạch ra một chiến lược chi tiết giúpRwuandaxâydựng lại lợi thế cạnh tranh thôngquagiáodụckhoahọcvàxuấtkhẩuhàngcôngnghiệpnhẹ,nhữngmặthàngcóthểđượcvậnchuyển

bằngđườnghàngkhôngquabiêngiớiquốcgiathayvìphảiđibằngđườngbộrồichuyểnsangđườngthủy.Liệuchiếnlượcnàycókhảthihaykhông?Dùsao,đómớichỉlàbướckhởiđầumàthôi.

Lớphọc của giáo sưPorter có 40 sinh viênHBSvà 40 sinh viên khác từtrườngĐạihọcKennedycủachínhphủ.Trongkhiđámsinhviêncaohọcungdungvàolớptrongnhữngchiếcáophôngsaukhibăngquahànhlangnốiliềncáctòanhàtrongtrường,thìđámsinhviêntrườngKennedylạichạyhộc tốcvào lớp trongkhiủngngậpđầy tuyết,mặtvẫncònvươngmùigióthổivềtừdòngsôngCharles.Sựkhácbiệtgiữasinhviêntrườngkinhdoanhvớisinhviêntrườngcôngcũngthểhiệnrấtrõtrongcáchhọctrênlớp.SinhviênHBSphátbiểuvớigiọngkháhốnghách,chỉtậptrungphântíchnhữngdữliệusẵncótrongkhisinhviêntrườngKennedythườngtậptrungtrảlờinhữngcâuhỏicủagiáosưPortervàđưaranhữngnhậnxétchungchungnhư“đóchính làvấnđềkhidoanhnghiệpvàchínhphủcùnghợp tác”.NhưngmụctiêucủaPorterlàtổnghòavănhóavàphươngpháphọctậpcủacảhaitrườngbằng cáchbuộc chúng tôi phải suynghĩ vềnhững conđườnggiúpphụchồinềnkinh tếEstoniahaymởrộng thị trườngkinhdoanhmáygiặtkhắpchâuMỹLatinh.Trongvídụvềngànhkinhdoanhmáygiặt,chúngtôiđãthảoluận,trướcsựcạnhtranhcủahàngchâuÁcólợithếchiphíthấpliệucónêntiếptụcduytrìpháttriểnngànhnàyhaykhông.Tôigiơtayvàđượcmờitrảlời.Tôinóichủdoanhnghiệpđónênsớmtừbỏngànhnày.Bởianhtakhôngcólợithếcạnhtranh.Đólàmộtcâutrảlờiđúngtrongtrườngkinhdoanh.NhưngPorterlạinhìnchằmchằmvàotôi,khoanhtayvànhìnquanhlớphọc. “Ai nghĩ chủdoanhnghiệp đó nên tiếp tục bán hàng?”Một sinhviêntrườngKennedygiơtayvànóirằngchủdoanhnghiệpđónêntiếptụccốgắngvànếuMỹLatinhchưatừngcómộtngànhchếtạothiếtbịgiadụngcủariêngmình,thìhọphảibiếtkiênnhẫn,khôngnêntừbỏcơhộicủamình.ĐóchínhlàđiềuPortermuốnnghechứkhôngphảilàcâutrảlờiphiếndiện,đậmchấtlýthuyếtcủatôi.Tôichỉnghĩđếnnănglựccạnhtranhcủadoanh

nghiệpmàkhôngnghĩđếnyếutốconngười,đấtnướcvàkhuvựctácđộngđếnviệckinhdoanhcủadoanhnghiệpđó.Lẽratôiphảisớmbiếtđiềunày.Tôi đã bao giờ xây dựngmột nhàmáy sản xuất máy giặt tại Costa Ricachưa?Tôiđãtừngbấtchấptấtcảbỏra20nămđểxâydựngnhàmáy,thuênhâncông,pháttriểnmộtdâychuyềnsảnxuấtvàmộtchiếnlượcthịtrườngchưa?Chưabaogiờ.Nhưngtôivẫnvôtưkhuyênchủdoanhnghiệpđónênbánlạicôngtythayvìtiếptụcpháttriểnđểrồicảanhtavàđấtnướccủaanhtasẽtựhào.ĐóchínhlàlýdotạisaongườitakhôngcóthiệncảmvớicácsinhviênHBS.Tậptrungquánhiềuvàochiphívàlợinhuậnmàchẳngthèmquantâmđếntìnhngười.

Tôi có cơ hội gặpmặtmột ký giả xuất sắc đang làm nghiên cứu sinh tạitrườngKennedy.Chúngtôinóichuyệnvềtươnglaicủangànhxuấtbảnbáochí.Vịkýgiảđónói rằngchủbáosẽphảichấpnhậnmứcdoanh thu thấphơnnhiềusovớitrướcđây.Thayvì15-20%,họphảilàmquenvớimứclợinhuậnthấphơntrướctừ8-10%.Chừngấyđãđủchưa?Tưduylogickinhtếcủaanhbịchiphốibởiướcmuốnlàbáochísẽtiếptụctồntạivàkhôngbịhủyhoại trướcsựrađờiồạtcủacáctrangquảngcáotrênInternet.Nếulàtrước khi đếnHarvard, có lẽ tôi đã đồng ý với anh về nhận định đó. Tấtnhiên,đóchínhlàcâutrảlời.Cáctờbáosẽvẫntồntạinhưngsẽkiếmđượcíthơn.Giảiphápnàythậthoànhảo!Nhưngđóchỉlàmộtphảnứngcảmtính.Phảnứnglýtrílạihoàntoànkhác.Khianhnói,tôiđãnghĩrằng:“Giánhưanhhiểuđược…”.Lợinhuậnbiênkhôngchỉgiảmđichút ít rồiổnđịnhởmứcthấphơnngaysauđó.Chúngsẽgiảmvàtiếptụcgiảmchotớikhicáctờbáohoàntoànsụpđổ.Trườngkinhdoanhđãdạychotôicáchtưduycácvấnđềtheohướngcólợinhất,thườnglàđúng,nhưnglạichẳngmấydễchịu.TôitừnghỏigiámđốcmộtquỹđầutưmạohiểmtạiNewYorkvềtínhrủirocủaviệcbántíndụngchonhữngngườikhôngcókhảnăng.Tôinóihọsẽbịphásản.Họsẽmấtnhàcửavàcủacải.Họnênkiểmtramứcđộrủironàyởđâu?Aicóthểgiáodụcmọingườivềtráchnhiệmkhiđivay?Điềugìsẽxảyra

đốivớinhữngcôngtytàichínhkhicácconnợkhôngchịutrảnợ?Vịgiámđốcquỹđầu tưmạohiểmnọnhìn tôinhư thể tôi làmộtkẻđiênkhùngvànói:“Chỉvìtiềnlãimàthôi”.Ýcủaônglàquathờigian,cácconnợsẽhọcđượcmộtbàihọc.Nhữngcông tychovaybịphásảncó thểđượccácnhàđầutưmualạivớigiárẻvàtiếptụchoạtđộngtrởlại.Bánhxekinhtếvẫnsẽquay,dùcóbaonhiêucuộcđờibịnghiềnnátdướiđó.Sựthậtđóchẳngdễchịuchútnào.TronglớphọccủathầyPorter, tôinhậnraphảnứngcủatôitrướcvấnđềcủadoanhnghiệpkinhdoanhthiếtbịgiadụngđóđãkhiếntôicócáinhìnquábiquan.Dùmộtphântíchcóđúngđắnvềmặtlýthuyếtđếnđâu,thìnócũngquánặngtínhlýtrí.Đạtđượcsựcânbằnggiữalýtrívàtìnhcảmsẽmãilàmộttháchthứclớn.

***

JackWelch, cựu Chủ tịch tập đoànGeneral Electric, đã đến thăm trườngHarvardtrongnămthứhaiđểgiớithiệumộtcuốnsáchcủaông.ÔngđãtớikhánphòngBurdenđôngnghẹtngườiđểthựchiệncuộcphỏngvấnvớigiáosưRakeshKhurana,từnglêntiếngchỉtríchsựsùngbáinhữngvịgiámđốcnổitiếngmàWelchlàmộtvídụđiểnhình.Khuranabắtđầubằngmộtcâuhỏi:“Doanhnghiệplàmộtthểchếquantrọngvớimỗingườitrongchúngta,chưakểđếncácnhàlãnhđạo?”Welchcắtlời:“Không,thểchếquantrọngnhất.Mọithứđềuxoayquanhnó.Chínhphủkhôngtạoranguồnthu.Chínhphủphụthuộcvàonguồnthuếtừdoanhnghiệpvàngườidânlàmviệctrongcácdoanhnghiệp.Đừngbaogiờquênđiềuđó”.Việcmộtdoanhnhân,đặcbiệtlàmộtdoanhnhânđượcđóntiếpnồnghậunhấttrong30nămqua,phátbiểunhưvậykhiếntôivôcùngngạcnhiên.LiệuJackWelchcóthậtsựtinrằngthươngmạivẫncóthểhoạtđộngtốtmàkhôngcầntớimộtchínhphủmạnh?Chẳngphải chínhphủvàdoanhnghiệpđềuphụ thuộc lẫnnhauư?Thếcònvai tròcủacácnhómnhân tốkhác?Phảichăngquanđiểmtựyêubản thân củaWelch chính là tiêu biểu cho đội ngũ doanh nhânưu tú của

Mỹ?Thếcònquanđiểmcủanhữngsinhviênlàmviệcchochínhphủsaukhitiếp thu nền giáo dục củaHarvard là gì?Hay cả hai đều sai?Cónghĩa làchínhphủcũngnênđượcvậnhànhnhưmộtdoanhnghiệp,vớihiệuquảvàtráchnhiệmlớnhơn.Sẽlàcườngđiệunếunóidoanhnghiệplàthểchếquantrọngnhất.Quanđiểmnàycóthểchâmngòichomộtcuộchỗnchiến.Nhữngngườicùngkhổsẽ trừngphạtsựngạomạncủaWelchbằngcách tấncôngnhàriêngvàcáccâulạcbộthểthaongoàitrờicủaông.Tôipháthiệnra,mônhọccủathầyPortercóthểbổtrợhiệuquảchoquanđiểmcủaWelch.Nóchothấydoanhnghiệpkhôngphảilàđộnglựcduynhấtcủamộtxãhộivàchúngtahoàntoàncóthểchuyểnsangmộtlĩnhvựckhác,cómộttấmbằngthạcsĩ,biếnnănglựccạnhtranhthànhniềmtin,màkhôngphảilàkẻnhẫntâmđộcác.

Đammêchiếnlượckhiếntôiphảitiếptụctheohọchaimônhọcliênquannữatrongsuốtkỳcuối.MộtlàmônhọcđượcsinhviênyêuthíchnhấttrongChương trình tự chọn, môn chiến lược cạnh tranh nâng cao với thầy JanRivkin,mộtngườinhỏnhắn,giọngnóisangsảngngữđiệuNamCarolina,mái tócmàuxámbóngmượt.ThầyRivkin trônggiốngnhưmộtnhàkhoahọc chế tạo tên lửa của NASA hồi những năm 1950 haymột thành viêntrong ê kíp của Bộ trưởngQuốc phòngMcNamara trong thập niên 1960.Chiếcáosơmivàbộcom-lêđượclàcựckỳcẩnthận.Trướckhigiảngbài,ôngđặt lên bànmìnhba chai nước táo ép để giữ cho tinh thần luôn sảngkhoái.Nhữngghi chúđượcmãhóabằngmàu sắccủađượcông trìnhbàycựckỳtỉmỉtrướclúcđámsinhviênchúngtôibướcvàolớp.Bảnlýlịchcủaônggồmhàngloạtnhữngloạihọcbổngvàgiải thưởng,ôngcũngliêntiếpđược bầu chọn là giảng viên xuất sắc nhất. Ông luôn mang đến lớp họcnhữngxúccảmmãnhliệtvàbầunhiệthuyếtkhiếnbạnphảiđáplạibằngviệcchuẩnbịvàsuynghĩnghiêmtúcvềbàihọctrướckhiđếnlớp.

Quanđiểmcủaôngkhilênlớplàbiếtcácnguyêntắccủachiếnlượclàmột

chuyện,nhưngcókhảnăngápdụngchúngkhônglại làchuyệnkhác.Mônhọccủaôngđòihỏibạnphảiđưaraquyếtđịnhnhằmtheođuổinhữngmụctiêuchiến lược.PeterDrucker,một chuyêngiaquản trịđángkính,đãviếtrằng:“Nhữngnhàlãnhđạođưaranhữngquyếtđịnhhiệuquảluônbiếtrằngquyếtđịnhkhôngbắtnguồntừcácsốliệuthựctế.Mộtquyếtđịnhluônbắtđầutừcácýkiến”.Ýkiếntạoratiêuchíthamkhảochocácsốliệuthựctế.Nhưngmột ý kiến duy nhất thôi chưa đủ. “Một quyết định không có lựachọnthaythếgiốngnhưvánbàimayrủicủamộtconbạctuyệtvọng,dùcótínhtoánkỹlưỡng,cẩnthậnđếnđâu”.MụcđíchmônhọccủathầyRivkinlàhọccáchcânnhắcthấuđáocácchọnlựavàkếtquảđikèmvớinhiềuýkiếnkhácnhaurồisauđómớiđưaraquyếtđịnh.Ôngchochúngtôixemmộttấmbảnđồbachiềutrônggiốngmộtdãynúi,vớinhữngđỉnhnúinhấpnhô,lồilõm,nhiềukíchcỡkhácnhau.Ôngnói,mỗiđiểmtrênbảnđồtượngtrưngchokếtquảcủamộtnhómcáclựachọnchiếnlượccụthể.Lõmlàkhôngtốt.Đỉnhnhọnlàtốt.Nhưngkhôngphảitấtcảcácđỉnhnhọnđềucóđộcaobằngnhau.Bạncóthểleolênmộtngọnnúi,tứclàđưaramộtsốquyếtđịnhnhấtđịnh, và leo lên đỉnh núi chỉ để nhìn thấy một đỉnh núi khác ở phía xa.Nhưngđểleolênđượcđỉnhnúicaohơn,bạnphảileoxuốngvàbắtđầulạitừđầu.Điềunàyhoàntoàntráingượcvớinhữngkiếnthứccủamônchiếnlược trong năm đầu. Chiến lược không phải chỉ làmột thứ. Nó bao gồmnhiềuthứ,cụthểlàcáchchúngkếthợpvớinhau.Khibạnđưaramộtnhómlựachọnchiếnlược,bạnđangleolênđỉnhnúimàbạnhyvọnglàcaonhất.Nhưng biết bằng cách nào?Bạn không thể, nhưngRivkin hy vọng có thểtruyềnlạichochúngtôimộtphươngphápphỏngđoánhiệuquảhơn.

Bướcđầutiênlàđàosâunghiêncứunhữngvấnđềnhưchiphívàmứcđộsẵnlòngtrảtiền.Bằngcáchtínhđếnnhữngyếutốtrên,bạncóthểkhámpháranhữngnguồnlựctạonênlợithếcạnhtranhcủamộtdoanhnghiệp.Chúngtôiphântíchcấutrúcchiphícủacácdoanhnghiệpsảnxuấtbia,kimkhívàxemáy.Mục tiêucủachúng tôi luôn làchianhỏdoanhnghiệp thành từng

phầnriêngbiệt,theonhữngbộphận,chứcnăngkếtoán,sảnxuất,tàichính,marketing, đàmphán, quy tắcứngxử trong cơ quan, lãnh đạo sau đó xácđịnhmốiliênhệgiữacácyếutốnày.Cáchkếthợpchúngmớiquantrọng.Bướctiếptheolàpháttriểnnhữnglựachọntổnghợpkhácnhauchocôngty.Nếuchúngtathayđổiyếutốsảnxuất,thìđiềuđóảnhhưởnggìđếnvănhóacủacôngty?ChúngtôinghiêncứucôngtycôngnghệLycostrongquátrìnhđangsápnhậpvớimộtcôngtynhỏhơnởmộtvùngkhác.Liệucôngtyđócóbuộcmọinhânviênphảichuyểnđếntrụsởcôngtyhaykhông?Haynóchophépnhânviêntiếptụcduytrìvănhóavànguyêntắclàmviệccủahọ?Giảipháp thay thế làgì?Khi tiếp tụcphát triểnnhững lựa chọn tổnghợpnày,chúngtôiliệtkênhữngẩnsố,xâydựngnhữngmôhìnhvàcácphươngphápkiểmđịnhgiảthuyếtmàchúngtôicầnđểđưaramộtquyếtđịnhcụthể.ThầyRivkin luôn nhắc nhở chúng tôi là phải “nghe theo sựmách bảo của contim”.Phươngphápcủaôngluônchútrọngđếnbảnnăng.Mộtkhicontimđãchobạnmộthướngđi,hãyđisâunghiêncứuvấnđề.

ChúngtôiđượcnghiêncứucáccôngtynhưtậpđoànbánlẻhàngđầuSearscủaMỹvànhàsảnxuấtvàcungứngmáytínhhàngđầutrênthếgiớiIBMvìnhữngcôngtynàyđãbiếttậndụngthếmạnhcủamìnhđểthíchứngvớithịtrường,tứclàápdụngnhữngmôhìnhkinhdoanhđượctổchứctốt.Chúngtôiđượcquansátnhữngngàyđầukhihọđangcốgắnglồngghépchiếnlượcđóvàomộtkhâukinhdoanhcủamìnhnhưkhâubánhànghaychiếnlượcgiácả.Nhưngchỉđếnkhiphảiđốimặtvớikhủnghoảng,vớinguycơbịphásảnđang rình rập, họmới thựchiệnnhững thayđổi sâu sắcvà toàndiện, bóctách,tháorờitừnghoạtđộngkinhdoanhvàlắpráplạichophùhợpvớicácmụctiêuchiếnlượcmới.Chínhvàonhữngthờiđiểmnhưthế,nhàchiếnlượccóvaitròcựckỳtolớn.

Rivkinnóirằngđểsớmtạoraảnhhưởngchochiếnlượccủacôngty,chúngtôicầnhiểurõmọihoạtđộngcủanhânviên,đặcbiệtlànhữngngườichèo

láicôngtyhaynhữngngườiphảiđốimặtvớisựthayđổihàngngày.Chúngtôinêntìmkiếmnhữngcôngtykhuyếnkhíchpháttriểnnhữngýtưởngmớivàluônbêncạnhnhữngngườichủ.Ôngnói,đểtrởthànhmộtchiếnlượcgiavĩđạiđòihỏiở chúng tôimột trí tuệkhôngngừngđượcmàigiũavàmộtnănglựcthậtsự.Bạncầnphải thấuhiểudoanhnghiệptừtrênxuốngdưới,nhưngcũngphảisẵnsàngphátannóvàbắtđầulạitừđầu,lắngnghenhữngýkiếnphảnđốiquanđiểmcủabạnvàkhôngngừngđiềuchỉnhcáchnhìncủabảnthân.Ôngmuốnnóivớichúngtôirằngchodùchúngtacócảmthấyantoànthếnào,chúngtacũngphảiluôntỉnhtáotrướcmọibấttrắc.

***

TôicũngđãđượcnghelờikhuyênnàytrongmộtbuổinóichuyệncủaDanGilbert,nhàsánglậptậpđoàntàichínhquốctếQuickenLoans.TôiđilangthangquahộitrườngAldrich,ngồivàohàngghếcuốimộtlớphọcthưathớt.Gilbertđãthànhlậpcôngtythếchấpđầutiênởtuổi23khiđangtheohọcnămđầutrườngluật.Haimươinămsau,ôngvànhữngngườibạncủamìnhđãmualạiđộibóngrổCavalierscủathịtrấnCleveland,quêhươngông.ĐộibóngrổtừvịtrícuốibảnggiảinhànghềNBAđãtrởthànhmộtđộibóngcólốichơiquyếnrũdướisựdẫndắtcủanhạctrưởnglàhuấnluyệnviênLebronJames.Gilbertgiàucóhơnnhiềuôngchủnhàbăngkhác,nhữngngườitừngđếndiễnthuyếttạiHBSvớiđoànhộtốngvàxeLimousineđắttiền,nhưngôngchỉđộimộtchiếcmũdệttừlôngcừu,vậnbộquầnáoka-kivàtrôngôngrấtxuềxòa.Ônglàmộtdiễngiảrấtcóduyên.

“Cómộtthựctếlàtriếthọcảnhhưởngđếnchúngtôitừrấtsớm”,ôngnóivềcôngtycủamình.“Tấtcảđềubắtđầuvàkếtthúcbằngvănhóa,môitrườngvàtriếtlý.Đólàtấtcảnhữnggìvềchúngtôivànhữngđiềuchúngtôilàm”.Tháchthứclớnnhấtcủaônglà“phảikhiếnchomọingườichúý.Điềunàyquyếtđịnhtới70%chiếnthắng”.Ôngnhắclạinhữngđiềutôiđãđượcnghe

vềchukỳvòngvốnđầutưmạohiểmkhiBovàtôithửlàmdựánkinhdoanhchươngtrìnhâmnhạckỹthuậtsố.Hầuhếtmọiýtưởngđềutốt.Mọithứđềuđãđược thực thi, luôn tỉnh táovà tập trung. “Ngoại trừnhữngcông ty cógiấyphépđộcquyềnnhãnhiệu,hàngnghìn,hàngnghìncôngtycònlạiđềuchỉ là những thứ vặt vãnh”. Đây cũng chính là lời khuyên của giáo sưZeyneptrongmônquảnlýcôngnghệvàhoạtđộngvàgiáosưPodolnytrongmônkỹnănglãnhđạovàpháttriển.Quátrìnhđiềuhànhcũngnảysinhrấtnhiềuvấnđề.Trênthựctế,quytrìnhquyếtđịnhkếtquả.HãngToyotavậnhành suôn sẻ vìmỗi nhânviên đều chú tâmvàoquá trình làmviệc và cóquyềnvà tráchnhiệmhoàn thiệnquá trìnhđó, thậmchí còncó thểngừngquátrìnhnếupháthiệnsaisót.Gilbertnói:“Bạnchẳngthểlàmđượcgìquantrọnghơnngoàiviệcxâydựngvănhóacôngtyđểmọingườicóthểnhìnvàovàcóquyềntạorathayđổi”.ĐóchínhlànộidungchủyếucủamônhọccủathầyRivkin: luôntỉnhtáođểlựachọnmộtcáchlàmtốthơn,khôngngừngcảitiến.VídụmàGilbertđưaraminhhọachokhảnăngcải tiếnvôtậnlànghệthuậtkhắcbíngô.TronglễhộiHalloween,hầuhếtmọingườilàmrỗngquảbíngôbằngcáchkhoétmộtlỗtrênđầurồimoiruộtra.MộtnhânviêncủaGilbertđãnghĩramộtcáchlàmkhác.Tạisaokhôngkhoétlỗdướiđáyquảbí?Sẽdễmoiruộthơnmàviệcthắpnếncũngdễdànghơn.Hơnnữa,bạncóthểmangtheoquảbíngôbằngcáchcầmchiếccuốngvẫncòndínhởđầuquảbí.Aicóthểnghĩrằngcómộtcáchlàmmớihayhơnnhiềusaubaonhiêunămlàmtheokiểutruyềnthốngchứ?

Gilbert nói, thứ chúng ta nên ghi nhớ khi rờiHBS không phải là chi phítrungbìnhcủađồngvốnhaybốnnhântốPtrongmarketingmàlàviệctrảlờiđiệnthoạivàemailkịpthời,đúnghạn.Điềuđósẽgiúpchúngtachiếnthắngđối thủđến99,9%.Ôngnói, sửdụngchứcnăng trả lời tựđộngcủaemailchẳngkhácgìcoithườngkháchhàng.Ôngminhhọaảnhhưởngtaihạicủamột người hay than vãn như sau: “Giả sử tôi cómột bát kemvàmột bátphân,nếu tôichỉ lấymộtđầu tămphânnhúngvàobátkem,bạncóănbát

kemđókhông?”Ôngnói,tiềnbạcvànhữngconsốchỉlàthứyếumàthôi.Chúngkhôngphảilàthứquyếtđịnh.SaunhiềuthángđánhvậtvớiExcelvàquansátcáccựunhânviênngânhàngmúataytrênbànphímmáytính,lờinóicủaGilbertnhưcốcnướcmátgiúptôitỉnhtáo.Chúngcắtnghĩanhữngđiềuluônkhiếntôithấykhốnkhổvớimôntàichính:thựctế,mọimôhìnhchúngtaxâydựngdườngnhưđềubắtnguồntừnhữnggiảđịnhchủyếuliênquantớiquákhứvàthuhẹpbảnchấtcủamọilĩnhvựckinhdoanhcũngnhưcủachínhngườiđiềuhànhhoạtđộngkinhdoanhđó.Chúngtôiđượcnhấnmạnhrằngtàichínhthựcchấtlàtoànbộnhữnggiảđịnhbạnđưaravềtươnglai,nhưngđếnkhithậtsựbắttayvàolàmviệc,chúngtôiđềudànhnhiềuthờigianđểxửlýcácchitiếtcủanhữngmôhìnhnàychứkhôngphảilàcảithiệnchấtlượngcủanhữnggiảđịnhđó.Cácmôhìnhcócảmgiácthậthơn.Bạncóthểđiềnvàocácmôhình,côngthứcđómộtbộsốvànhậnđượckếtquảmới.Còn giả định thì sao? Nói chung, lúc nào bạn cũng có thể tranh luận vềchúng.Bất cứ ai cũng có thể đưa ra giả định vềmột điều gì đó.Bạnxâydựngmộtdịchvụtưvấnđộcquyềnquanhcácgiảđịnhbằngcáchnào?Phépmàunằmởđâu?Gilbertnóirằngbáocáotàichínhlà“mộtbàitậpyêucầuđếntrítưởngtượng”,trongkhingânsáchchỉlà“mộtmớgiấytờlýthuyết.Chúngtakhôngđượcởtrongphònghọpbangiámđốcđểnhìnnhữngbiểuđồphântíchcáckhoảnchitiêuchonămtàikhóa2008và2009”.Bạnphảithônghiểunhư“ngườitrongcuộc”mớiđược.

Ôngnóitiếprằngbạncóthểbiếtđượcbấtkỳđiềugìvềtìnhtrạnghoạtđộngcủamộtcôngtytừthôngtinquantrọngnhấtlàdoanhthu.Mọisángtạo,đổimớivàquytrìnhhoạtđộngcủacôngtyđềunằmtrongthôngtinquantrọngđó.Doanhthulàbằngchứngthểhiệnkhảnănggiànhlấykháchhàng,yếutốquyếtđịnhthànhcông,quantrọnghơncảnănglựctiếtkiệmtừngđồngchiphí.ÔngkhuyênchúngtôinênđọccuốnOneSmartCookie(Chiếcbánhquythôngminh),nóivềcuộcđời củaDebbiFields,người sáng lậphãngbánhngọtnổitiếngMrs.Fieldscookies.Bàcóniềmđammênấunướngmãnhliệt.

Bàchẳngbiếtgìvềtàichínhhaykinhdoanh.Thànhcôngchỉđếnvớinhữngaithậtsựmongmuốnbiếnmộtýtưởngthànhhiệnthực.

***

Bàihọccuốicùnglàchiếnlượcvượtrakhỏithịtrường,dogiáosưdạymônchiếnlượcFelixOberholzer-Geephụtrách.Khôngnhưnhiềugiáosưkhác,dườngnhư,thầyFelixkhôngcoithếgiớinàylàmộtvấnđềlớnkhitìmkiếmcácgiảipháp,màlàmộtmớhỗnđộnthúvịđểbạnđắmmình,thưởngthức,và nếumaymắn, bạn có thể sẽ hiểu được thế giới đó.Môn học của ôngkhôngliênquantớinhữnghoạtđộngtrongnộitạithịtrường,màgiúplýgiảinhữngvấnđềlẩnkhuấtbênngoàithịtrườngnhư:nhữngluậtgiahaimang,cácchínhtrịgiavụlợi,cácthịtrưởngchuyênđấutranhvớithamnhũngvàcácnhàđầutư,nhữngngườiluônbiếttậndụngyếutốsắctộccủamình,cáctậpđoàndocác tổ chứcphi chínhphủquản lývàgiớibáochí cuồngdại,thiếuthôngtin.Đólànhữngvấnđềvôcùnghấpdẫn,mộtthếgiớikhácxavới nhữngbuổi thảo luận lý thuyết suông trongmônkỹnăng lãnhđạovàpháttriển,mônlãnhđạovàtráchnhiệmcủadoanhnghiệp.

MộttrongnhữngsởthíchcủagiáosưFelixkhigiảngdạylàchỉracáchmộtnghiên cứu chuyên sâu về kinh tế có thể gợimởmột sự thật ẩn giấu bêntrong.Vídụ,đểtìmranhữngcôngtynàophụthuộcnhiềunhấtvàochếđộthời Tổng thống Suharto của Indonesia, thay vì chỉ dựa vào những câuchuyệnđồnđại trênđườngphốhaynhữngbảnbáocáocôngkhai,ông lạinghiên cứu sự biến động giá cổ phiếu của các công ty niêm yết trên thịtrườngchứngkhoánnướcnàyvàongàycựuTổngthốngSuhartonhậpviện.Thậtmay cho thầy Felix là Tổng thống Suharto thường xuyên phải nhậpviện.Trongkhitấtcảchỉsốđềugiảmxuốngmộtmứcnhấtđịnh,cổphiếucủamộtsốcôngtylạicómứcgiảmmạnhhơnsovớicáccôngtykhác.Ôngkếtluận,nhữngcôngtynàycómốiliênhệchặtchẽvớiTổngthốngSuharto.

ThầyFelixkhuyếnkhíchmộtcáchnhìnnhậnkhácbiệtvềcáccơhộikinhdoanh.Chúngtôiđãnghiêncứumộtcôngtydượcphẩmgầnnhưphásảnvìcôngtyđãđệđơnxincấpbằngsángchếcholoạithuốcquantrọngnhấtnênđãphải theohầumộtvụkiệnkhiếnnókhốnđốn trongnhiềunămsauđó.Thậtquángâythơkhichorằngbằngsángchếlàphươngtiệnbảovệtàisảntrí tuệtốtnhất.Vídụ,côngthứccủahãngnướcngọtCoca-Colachưatừngđược cấpbằng sáng chế, nênvẫn có thểđệđơnxin cấpbằng, nhưngđơngiảnlànóluônđượcgiữkín.Đôikhisựkínđáovàtínhbảomậtlàphươngphápbảovệhiệuquảhơnluậtpháp.

Chúngtôixemxétcáchthứcmộtsốcôngtylợidụngluậtpháp,bằngcáchhợptácvớicácluậtsưhoặclôikéocáccửtri,trongkhisốkháclạikịchliệtphảnđốihànhđộngnày.Thôngthường,tấtcảcáccôngtyđềucoiphòngbanđiềuhànhvàgiảiquyếtcácvấnđềpháplýlàcôngcụquantrọng,nhưngtrênthựctế,cácbộphậnnàycó thểsửdụngđểphụcvụchocáckếtquảchiếnlược.Chúngtôicũngnghiêncứutácđộngcủaáplựcxãhộiđốivớicáccôngty,cáchcácnhómchiếndịchhoạtđộngđểtạodựngthươnghiệuchochínhcôngtymàvẫnphùhợpvớicácmụctiêulớnnhất,nhữngvấnđềtếnhịnhất.Vídụ,cácnhómhoạtđộngmôi trườngkhôngphải lúcnàocũng tập trungvàonhữngđốitượngtrựctiếpviphạmmàthườngnhắmtớinhữngđốitượngcó thểgâyảnhhưởngnhiềunhấtvàkhiếnhọđượcchúýnhiềunhất.Cáccông tybiếtsảnsinhvàhợp tácvớicácnhómchiếndịchnày thườngpháttriểnnhanhhơnnhữngcôngtykhôngcókhảnăngđó.

Thờigiannửasaumônhọc,chúngtôiphảiviếtmộtbàiluận.Tôitừngviếtbabàiluậntrongnămthứhai, tấtcảđềuvềcáccôngtytruyềnthông.Bâygiờ,tôimuốntìmkiếmmộtchủđềcóliênquantớixungđộtgiữagiớikinhdoanhmà tôiđãkhámphá ra tạiHBSvớigiớingoạiđạomà tôi từngbiếttrướcđó.Tháng6năm2003,khicònlàmbáotôiđi lấytinvềcácvụbiểutìnhchống lạiHộinghịThượngđỉnhG8 tạiEvian,Algeria.Trongkhicác

đồngnghiệplàcácchínhtrịgiađượcngồitrongkhutổhợpbểbơiđãđượcchuyểnthànhtrungtâmbáochícógắnmáyđiềuhòamátrượi, tôi lêbướcquanhsânbaygầnđó,chậtcứngnhữngngườiphảnđốichủnghĩa tưbản,chủtrươngvôchínhphủ,nhữngngườinhànrỗi,thíchngồilêđôimách.Khitôi đi quadãy lềuvànhững chiếcxe tải hiệuVolkswagen củađámngườicắmtrại,nghệsĩtunghứngđầutócbờmxờmvàđámbếptrưởngkhôngmặctạpdề,ngườiámmùicủamónthịtbăm,tôichợtthấybiếtơnvìhọđãởđó.Nềndân chủ cần họ. Phải chăng thứmàmọi người phản đối là nhữngkẻkhoáclênmìnhtrangphụcđạilễ,nhữngkẻđụckhoétthếgiớiđểthỏamãnnhucầucánhân?Ởhọtỏaramùithốinát.Vàtôitựnguyềnrủabảnthânvìđã làmviệc chomột tờ báobảo thủ củaAnh.Rồi tôi lại cười nhạo chínhnhữngcâuhỏicủamìnhtrongmộttúplềudướicáinóngoiả.Tôitinrằng,rấtnhiềungườitrongsốhọđãtừngtấncôngcảnhsáthoặcthậmchíđãđậpphámộtsốcửahàngvàbịquykếtlànhữngkẻgâyrối.Nhưngtôivẫnnghĩtốtvềhọ.Cáclựclượngcủachủnghĩatưbảncầnbịdọanạtthườngxuyên.Cònaikháccóthểkhiếnhọphảiluôntrungthực?Chắcchắnđókhôngphảilànhữngngườitiêudùng/nhữngcửtringhèokhổ,nhữngngườichỉbiếtphụctùngvàkhôngcótiếngnóivìthânphậncủamình.MỗikhitôibàytỏnhữngcảmxúcnàyvớiđámbạnởLondon,họđềucườitôi.“Ồ,Philip,cậuđúnglàngườihùng.Conngườicủatầnglớplaođộng”.Nhưngtạisaotôilạikhôngphảilàmộtngườihoàinghichủnghĩatưbản?Tạisaochỉcóthểởmộtbên,hoặcbênnày,hoặcbênkia?

MộtbuổisángchủnhậtkhiHộinghịThượngđỉnhdiễnra,tôiđicùngđoànbiểu tình từGenevađếnbiêngiớinướcPháp,nơihẹngặpmộtnhómdiễuhànhkháctừPhápsang.Đólàmộtngàynắngchóichangvàmọingườiđềuđi khụng khiệng theo điệu nhảy của thổ dân Jamaica,miệng hô to nhữngkhẩu hiệu. Trong số 25.000 người diễu hành có người Zapatista đến từMexico,cóngườitheochủnghĩaMao-ítđếntừItalia,nhữnggiáoviêncấpbacủaPháp,nhữngngườidânPalestinetheochủnghĩadântộcvàmộtnhân

viênngânhàngđầutư24tuổiđếntừLondon.Anhnóirằnganhđếnđóđể“đấutranhchốnglạinhữngtháicựccủachủnghĩatưbản,chốnglạiviệcápdụngsailầmchủnghĩatưbản”,đặcbiệtlàsựquảnlýsailầmcủaQuỹTiềntệQuốctếvàNgânhàngThếgiớiđốivớinhữngnướcnghèo.MộtnhómlớnnhữngngườiđồnghươngAnhdotờSocalistWorker(Côngnhânxãhộichủnghĩa)tổchức,tỏravôcùnggiậndữvềcuộcchiếntạiIraq.MộtnhânviênbệnhviệntừOxfordnóirằnganhtađếnđóđểdiễuhànhvì“hòabìnhtrênthếgiớivàngănchặnsựtưhữuhóamọithứ”.MộtcậubéngườiBỉvớichiếcmặtnạbằngcaosuhìnhTổngthốngPhápJacquesChiracchobiếtcậuđếnđóđểtổchứcănmừngvì“nhữngloạicầnsahảohạngđếntừAfghanistan”kểtừkhiMỹphátđộngcuộcchiếntạinướcnày.KhôngkhíđámđôngnhanhchóngthayđổikhicótinvềnhómAuto-GnomesđếntừZurich.ĐólàmộtnhómngườibấtmãntheochủnghĩavôchínhphủcủaThụySĩ.Họđậptanmọi thứ trên đường đến một trạm ga và đánh cắp hàng chục chai nướckhoáng.ĐólàkiểubạolựcThụySĩ.

Dođó,saubakỳnghiêncứucầnmẫnvềconđườngcủachủnghĩatưbản,tôibị môn học của thầy Felix thuyết phục rằng tôi thật sự cần đếnmột liềuthuốctìnhtrạngvôchínhphủmớimẻ.TôiđãnhậnthấyđiềuđótrongmộtngôilàngnhỏtạibangMainephíabắcnướcAnh.Ngôilàngnhỏđếnmứctôiđãláixevụtquahailần.

NgôinhàcủaArthurHarveyrấtọpẹp,cólướithépmỏngbaoquanh.NgôinhànằmvềphíatâybắccáchthànhphốPortlandhaigiờôtôchạy,ẩnmìnhtrong rừng cây của vùng nông thôn bangMaine. Hai chiếc Volvo cũ vớinhữngkhúcgỗcộtchặtvàonócxeđậusátcửatrướcnhà.Lớpsơntườngvàkhungcửa tróc lở,một lancanbằnggỗ lung laydẫn lênnhữngbậc thangbằngđá thô tới lốivào.Tấmpinmặt trời trênmáicungcấpđiệnchomáytínhxách tayvàđiện thoại.Ánhsángđến từnhữngngọnđèndầu,hơiấmđếntừlòsưởiđốtcủi.Cáchduynhấtđểcónướcnóngtắmlàđunbằngbếp

lò,hếtxoongnàyđếnxoongkhác.

Harveysốngcùngvớivợvànuôimộtchúmèo.Ôngcóbộrâutrắngvàdày,cái đầuhói, đeo cặpkínhbuộcdâyvàogọng.Nếu có thêmmột chiếcđaiquấnquanhbụng,người tasẽnhầmtưởngông làônggià tuyết.Vài thángmỗinăm,ôngtrồngviệtquất trêncánhđồngcódiện tích tới25mẫuAnh.Đâylàphầnđấtôngphảitranhđấugiankhổtrongsuốt30nămmớicó.Khikhôngbậnbịucôngviệcđồngán,ôngsẽđếnthămcáctrangtrạikhácvớitưcáchlàthanhtraviêncủamộtcơquanchứngnhận.

Làchamẹcủahaiđứa trẻ,Margretvà tôi lànhữngngười tiêudùngnhiệtthànhcủacácloạisữavàrauquả.Nhưngkiếnthứccủatôivềchấthữucơcònrấtmơhồ.Càngtìmhiểu,tôicàngthấyvấnđềnàychủyếuphụthuộcvào ý định của các nhà sản xuất thực phẩm.Nếu bạn có thể thuyết phụcngười tiêudùng trảnhiều tiềnhơnđểmuanhững loại thựcphẩmcódòngchữ“thựcphẩmhữucơ”,tạisaobạnbậntâmđếnnhữngchitiếtnhỏnhặt?TôinhậnthấyArthurHarveylàmộtngườikhángoancố.Khôngnắmchắcluậtpháp,ngoàinhữngkiếnthứcđượcđàotạokhicònlàthànhviêncủahộiđồngthịtrấn,ôngđãtừngkhởikiệnBộNôngnghiệpMỹvìđãviphạmphápluậtvàlàmsaiquytắccủaBộluậtSảnxuấtThựcphẩmHữucơnăm1990.Trướcđó,ôngtừngthắngkiệnvàilần,tuykếtquảcácvụkiệnsaunàyđềubịquốchộiđảongượcdoáplựctừphíacáccôngtythựcphẩmlớn.Nhưngsựđấutranhcủaôngđãtruyềncảmhứngchotôi.

Harvey đã thách thức cả giới lãnh đạo. Ông sinh ra tại thành phốHackensack,bangNewJersey,nơimẹôngtừnglàmviệctrongmộttổchứcnôngnghiệpvàbốông,mộtnhàtoánhọc,chuyênđịnhgiácácloạitàisảnviphạm luật thuếchomộtcông tybấtđộngsản.Ôngbịdọakhôngđược tốtnghiệp phổ thôngvì đã từ chối ký vào bản tuyên thệ trung thànhvới luậtphápvàhiếnphápHoaKỳ.“Tôicóthểủnghộhiếnpháp”,ôngnói,“nhưng

chắcchắnkhôngthểủnghộmọiđiềukhoảnluật.Họnói tôi thuakémcáchọcsinhkháctronglớp.Màtôilạichẳngmấytrungthànhvớilớphọccủamình”.Nhưngcuốicùngnhàtrườngvẫnphảicấpbằngtốtnghiệpchoông.

“Khi tôihỏimẹ tại sao tôinênhọcđạihọc,bàđưa ranhững lýdokhôngthuyếtphụclắm”,ôngnói,dođóôngđếnMichiganlàmviệcchocáctrangtrạivàsauđóthamgiaphongtràohòabình.ỞMichigan,mộtngườiđànôngvừatừẤnĐộtrởvềchoôngmượncuốnsáchcủaGandhi,nhàcáchmạngdântộcẤnĐộ.Ngaylậptức,nhữnglậpluậncủaGandhivềủnghộtựchủvà chống lại tiêu dùng thái quá đã thuyết phục ông.Cuối thập niên 1950,Harvey bị bỏ tù năm tháng tại thành phố Sandstone, bangMinnesota, docùngvớimộtnhómngườihoạtđộngxãhộivìhòabìnhxâmnhậptráiphépmộtcăncứtênlửatạibangNebraska.“Nhàtùlàmthuichộtconngười.Tôiđãởđócùngmộttrongnhữngngườibạnthânthiếtnhất.Chúngtôiđãchơitròsắpchữvàdànhnhiềuthờigiantrongthưviện”.Thờigianlàmthủthưcủaôngkếtthúckhiôngtừchốibiênsoạndanhmụcnhữngcuốnsáchmàmỗitùnhânmượnchonhữngngườicaingục.Saukhimãnhạntù,ôngđếnNewHampshirevàtátúctrongmộtkhunôngtrạinuôigàđổnátvàcốgắngsốngkhôngphụthuộcquánhiềuvàođất.ÔngmuamộtchiếcmáyinđểintờTheGreenleaf (Láxanh),mộtbản tin thưdoôngviếtvềhòabìnhvà tinhthầntựcường.Ông,mộtngườiđãtừngchốngđốichếđộquândịch,từngởtù,khátkhaomộtcuộcsốnggầngũivớithiênnhiênnhanhchóngtạorasứchútđốivớigiớitrẻ.

Năm 1975, Harvey chịu trách nhiệm quản lý bốn đội thu hoạch gồm 55ngườilàmviệctrongcácvườntáoởbangNewEngland.Ôngđặtranhữngquyđịnhkhắtkhechonhómnhânviêncủamình,nhưkhông rượu,khôngthuốcphiện,không tìnhdục trướchônnhân.“Đóthậtsự lànhữngquy tắccứngrắnđốivớimộtsốngười”,ôngthừanhận,“nhưngtôichorằngđólàcách hành xử đúng đắn.Tác hại của rượu và thuốc phiện đã quá rõ ràng.

Chúngrấtcóhạichoconngười.Cònvềtìnhdục,theotôi,việcnuôidạyconvàmốiquanhệgiữamộtngườiđànôngvớimộtngườiphụnữlàđiềucơbảnnhấtvớimỗiconngười”.Năm1976,Harveycướimộtngườithuộcđộigiámsát và họ đếnMaine, kiếm đượcmột ngôi nhà “gần nhưmiễn phí” và đitrồng cây việt quất thuê cho điền chủ địa phương. Cùng thời điểm đó,Harveyđãcóđượcthứmàônggọilà“mộtsốtrảinghiệmkhaisáng”.Trongmộttrangtrại,ôngthấycónhữngcâyviệtquấtbịphủmộtlớpbụitrắng.Hóara chủ trang trại đã phun thuốc hóa họcDDTđể tiêu diệt chim trên cánhđồngcủamình.“Điềuđókhiếntôiphảisuynghĩ.Hồiđó,tôikhôngphảilàngườiphảnđốithuốctrừsâu.Nhưngtôinhậnthấynhữngcâyviệtquấtdạikhôngyếuđếnvậyvàkhôngcầnphảisửdụngnhữngloạihóachấtđắttiền.”

Mỗikhithanhtrachínhphủđếnthămnhữngtrangtrạiviệtquất,họđềunóivới ông rằng để bán được những cây việt quất theo đúng luật thì chúngkhôngđượccóquánămconsâutrong¼ga-lôngquả.Ôngngạcnhiêntrướcquyđịnhđóvàquyếtđịnhtìmhiểu.ÔngđếnthưviệnthànhphốPortlandvàtracứu“câyviệtquất”trongcuốnsáchcủaBộNôngnghiệpMỹvềcácquyđịnh liênquanđến loàicâynày,nhưngkhông tìm thấygì.Dođó,ônggọiđiệnchoBộNôngnghiệpMỹvàhỏivềquytắcnămconsâu.Sauhàngthángtrời gửi đơn xin phúc đáp, ông được thông báo rằng thanh tra chính phủđượcphépraquyếtđịnhvềsốlượngsâucóthểchấpnhậnđượcngaytạihiệntrường.Nhưngtạisaotấtcảhọlạicùngquyếtđịnhchọnconsốnăm?Ôngkhông nhận được câu trả lời thỏa đáng và đi đến kết luận rằng thanh trachínhphủcốtìnhkhiếnnôngdânsợhãi,buộchọphảimuanhữngloạihóachấtđắt tiềnvàkhôngcần thiết.HarveynghingờBộNôngnghiệpMỹđãnhúngtayvàovụnày.ÔngnỗlựcsuốtđờiđểlàmtrongsạchhóaBộNôngnghiệpMỹ.

Trongsuốtmùađông,Harveytiếptụccôngviệcbảovệcáctiêuchuẩnhữucơ.Khitôiđếnthămông,ôngđangtổchứcmộtmạnglướisinhviênởcác

bangviếtthưchocácnghịsĩđềnghịhọbảovệcáctiêuchuẩnhữucơ.Vớichiếc máy tính chạy bằng năng lượng mặt trời, ông truy cập trangAmazon.comđểtìmkiếmnhữngcuốnsáchphổbiếnnhấtvềsảnxuấtthựcphẩmhữucơ.Sauđó,ôngđặtmuasáchtrựctiếptừcácnhàxuấtbảnvàraobán.Khisáchđượcgửiđến,ônggửichúngđicùngvớimộtláthưgiảithíchnhữngnỗlựccủamìnhvàđềnghịđượcgiúpđỡ.

Ôngđãrấtthấtvọngvớikếtquảcuốicùngtrongchiếndịchchốnglạichínhphủbằngluậtphápcủamình.“Rấtnhiềungườibạncủatôilàthanhtranhậnthứcđượcnhữngkẽhởtrongquyđịnhvềthựcphẩmhữucơnhưnghọvẫntiếptụclàmvàbiệnminhrằngnhữngquyđịnhnàyđangđượcsửađổivàrồisẽđạtđượctínhtoànvẹn.Điềunàychỉđúngởmộtmứcđộnàođó.Nhưngđịavịthốngtrịcủacácnhàsảnxuấtởcấpđộlậppháplàmphứctạphóamọivấnđề.Hainămtớisẽchochúngtabiếtliệuchúngtacóthểhoàntấtviệcdỡbỏtiêuchuẩnnàyhaykhông.”

Harvey,nhưtôicảmnhận,làhiệnthânchomộtđiềugìđókhôngcóởHBS:mộtphongcáchkhôngthểquảnlý,khôngthểnắmbắt,khôngthểloạibỏhayhàohiệptrượngnghĩađếnkhôngthểmuachuộc.ÔngkhôngsửdụngnhữngcâunóicủaGandhi,nhưGompersvẫnnói,đểtângbốctầnglớpdoanhnhân.ÔngsốngvớinhữngđiềuGandhi răndạy.Ôngkhông tìmkiếm lợinhuậnhaylợithếcạnhtranh,nhưngôngđangcốgắngtháchthứccảnhữngdoanhnghiệpsởhữuhàngtriệuđô-lavàcảchínhquyềnMỹ.Ônghoàntoànkhácxa với những công thức thành công của HBS mà người ta có thể tưởngtượng,vàđóchínhlàlýdokhiếntôichọnông.

***

Tìmkiếm công thức thành công làmột trong những chủ đề củamôn họcnhữngdịchvụchuyênnghiệp.GiáosưAshishNandalàngườiẤnĐộ,hăng

háiđếnkỳlạ,tiếngnóioangoangkhắpphòng,điqualạigiữacácdãybàn,vàngồithịchxuốngbàn,thúcgiụcchúngtôicânnhắcnhữngẩnýcủaviệcsápnhậpcáccôngtykếtoánhoặcthếtiếnthoáilưỡngnanvềmặtđạođứcmàcácnhàtưvấnquảnlýphảiđốimặt.Vớihầuhếtsinhviêntronglớp,đólà những thứ khiến họ kinh ngạc. Những vấn đề như vậy xuất hiện ngaytrong tương lai gần của họ.Tôi đã đăngký thamdựmônhọc này vìmọingườinhậnxét lànórấthayvà tôicảmthấymìnhđãdànhquánhiều thờigianchovấnđềtàichínhvàchiếnlượcdoanhnghiệp.Tôimuốnthửsứcvớimộtcáigìđóđậmchấtnhânvănhơn.Mônhọcnàychắcchắnsẽđápứngmongmỏiđó,nhưngkhôngtheocáchmàtôihìnhdung.

Đầukỳhọc,chúngtôiđãđượchọcphươngtrình

Thayđổi=f(dxmxp)+E

Cónghĩa làmứcđộ thayđổimàbạncó thể tácđộng tớimột công tyhaycuộcđờimìnhlàmộthàmsốphụthuộcvàomứcđộhàilònghiệntạicủabạn(d),môhìnhmớiđượcápdụng (m)vàquá trìnhápdụngmôhìnhđó (p).Cộngvớisaisố(E),hoặctấtcảnhữngdữkiệnliênquan.Theotôi,côngthứcnàykhônghữuíchlắm.Nóchỉlàmphứctạphóavấnđề.Nógiảithíchmộtvấnđềquáhiểnnhiênrằngbạnsẽchỉcóthểthayđổiđượcmộtthứnếubạncảmthấykhônghàilòngvềnó,vàcàngkhônghàilòngthìbạncàngmuốnthayđổivàlàmphứctạpvấnđềđểcácnghiêncứusinhquảntrịkinhdoanhcóthểtínhphídịchvụdođãgiớithiệucôngthứcnàytrongmộtbàithuyếttrìnhtưvấn.Việclượnghóanàychẳngcótácdụnggì.

GiáosưNandalàmộtngườicựckỳthôngminh,đượcnhiềusinhviênyêumến, từng tốtnghiệpmột trongnhững trườngđạihọc tốtnhấtcủaẤnĐộ.Khimớivàonghề,ôngđãchọnnghiêncứuchuyênsâuvềhoạtđộngcủacáccông tycungứngdịchvụchuyênnghiệp.Ông lànhânvật cóuy tín trong

hoạtđộngchothuêdịchvụtạicáccôngtytưvấn,tuyểndụngnhânviêntạicácngânhàngđầutưvàchiếnlượctăngtrưởngchocáccôngtyluật.Tronglớphọc củaông, chúng tôi đượcnghiên cứuvai trò của cácnhânviênkếtoánvàtưvấnviêntrướcsựsụpđổlớnnhấttronglịchsửnướcMỹcủatậpđoànEnronvànguyênnhânkhiếnhọđingược lại những tiêu chuẩnnghềnghiệpđểtốngtiềnbằngphítưvấn.ChúngtôiđượchọcmọikiếnthứcvềcôngtytưvấnquảnlýMcKinsey.ChúngtôiđượcnghiêncứutìnhhuốnggiảđịnhmộtMBA trở thànhmột nhà đầu tư thành công trong lĩnh vực ngânhàngchỉđểđượclàmviệcmiệtmàihànggiờđồnghồvàxadầnconcái.Hầuhếtsinhviêntronglớpđềuđăngkýlàmviệctronglĩnhvựctàichínhvàtưvấn,bởivậy,đốivớihọ,lớphọcnàylàmộtbàitậpgiúphọthấyhàilòngvớiquyếtđịnhcủamình.Mộtlầnnữa,nhữngkhácbiệtvềquốcgialạixuấthiệnrõràngmộtcáchmùquáng.ĐámsinhviênngườiMỹtỏracamchịusốphậnphảilàmviệctriềnmiênhànggiờvàcôngviệccựcnhọc.Hyvọngduynhấtcủahọlàtìmramộtngườithầythôngtháicóthểgiúphọvượtquađịangục.ĐámsinhviênđếntừchâuÂuvàMỹLatinhcảmthấyrằngítnhấtthìnhữngcôngviệcnàycũngchỉlàtạmthờivàhọsẽnhanhchóngtrởlạivớinềnvănminh.Trongmộttiếthọc,đốitácquantrọngcủamộtcôngtykếtoánMỹ,đãsápnhậpvớiđối thủcạnhtranhlàmộtcôngtycủaPháp,giải thíchnhữngkhókhănkhiđàmphánvớicácđối tácchâuÂu.“Giốngnhưsựkhácbiệtgiữamônbóngđávàbóngbầudụcvậy.Trongmônbóngbầudục,bạncầmquảbóngchạytrênsân,chuyềntừcầuthủnàysangcầuthủkhácchođếnkhibạnghiđượcbànthắng.Còntrongmônbóngđá,bạnchuyềnđichuyềnlạichođếnkhipháthiệnramộtkhoảngtrốngrồisútbóng”.Rõràng,ôngrấthàilòngvớisựsosánhcủamình.Nhưngngaylậptức,Xavier,ngườiPhápvàlàmộttrongnhữngsinhviênlớntuổilớpgiơtayphátbiểu.

Anhnói:“Vâng,ngàinóiđólàđiểmkhácbiệtgiữacácmônthểthao,nhưngmộttrậnđấubóngbầudụckéodài từbađếnbốntiếngđồnghồ, trongkhimộttrậnbóngđáchỉcó90phút”.ĐámsinhviênngườichâuÂucườirộlên

trongkhivịchuyêngiatưvấnnọvôcùngbựctức.

Mỗikhimờidiễngiả,thầyNandachuẩnbịcảbữasángđểchúngtôicócơhộitròchuyệnthânmậtvớivịdiễngiảđó.Vàomộtbuổisángâmu,tôiđượcngồi cùng chuyêngia tư vấn quản trị SherifMityas.Anh lớn lên tại bangWisconsin,làcontraicủanhữngngườinhậpcưgốcAiCập,cảbốmẹđềulànhàkhoahọc.Mityasđượcđàotạođểtrởthànhmộtkỹsưvũtrụnhưnganhđãsớmnhậnrarằngchỉbiếtvềmáymócđơnthuầnkhôngthểđưaanhtiếnlênvịtríđầungành.Anhcầnthêmkiếnthứckinhdoanh.Dođó,anhđãghidanh học tại Kellogg, một trường kinh doanh của Đại học Northwestern,thànhphốEvanston,bangIllinois.Tốtnghiệpnăm1994,anhquyếtđịnhtrởthànhtưvấnviênvàhiệnvẫnđangđảmnhiệmcôngviệcnày,đồngthờitrởthànhmộttrongsốnhữngchuyêngiađầungành.Mityaskểlạicâuchuyệnlykỳvềcôngviệccủaanhkhiđithựctếtạimộtcôngty,tìmramộtvấnđềvàđềxuấtgiảipháp.Anhrấtthíchkhiđượcchuyểntừngànhnàysangngànhkhác, từ vấn đề này sang vấn đề khác, và không bao giờ phải dành hàngtháng trời để nghiền ngẫm cùngmột vấn đề. Nhưng sau đó anh nhắc tớinhữngquảcầutuyết.

Mộtsốngườihỏivìsaoanhcóthểlàmtốtnhấtcôngviệctưvấnvớimứcđộdi chuyển thường xuyên như vậy. Anh duy trì nhuệ khí bằng cách nào?Trong tiết học trước,mộtngườiphụnữ tốt nghiệpHBSnămngoáivà trởthànhmộttưvấnviênđãnóivớichúngtôirằngcóhaiđiềuquantrọngnhấtđốivớimộtchuyêngiatưvấnmớivàonghềlàmộtchiếcva-lichắcchắnvàmộtchiếcmáygiặtkhôbềnbỉ.Viễncảnhcôngviệcnàychẳngcógì tươiđẹp.Mityas nói rằng anh sẽ giữ vững tinh thần cho nhóm củamình bằngcáchthườngxuyênchohọnghỉlàmcatốivàdẫnhọtớimộtnhàhàngngon.Đểhạnchếmệtmỏitrongcôngviệc,anhcóthểđếnmộtcửahàngbáchhóamuachúthoaquảtươi,haybấtkỳthứgìgiúpgắnkếtanhvớithếgiớibênngoàiphònghọp.Vàmỗikhiđếnmộtnơimới,anhlạimuachocongáimột

quảcầutuyết.Bâygiờ,congáianhđãcómộtbộsưutập.Ngaylậptức,tôinghĩtớicontraimìnhvànảyraýtưởngtrởvềnhàvàotốithứnămtrongbộcom-lênhàunát,mởchiếcva-livàđưachoconmộtquảcầutuyếtcóinhìnhthànhphốWoonsocket.Mityas dườngnhư rất hạnh phúc với số phận củamình.Côngviệc của anhcũnggặpphảinhữngkhókhăn,nhưnganh luônhoànthànhxuấtsắcmọiviệc.Anhyêuquýđồngnghiệp.Anhmanglạimộtcuộcsốngthoảimáichogiađình.Tạisaotôilạithấyhứngthúvớiviệctặngquảcầutuyếtchocontraitôi?

MộtvịdiễngiảkhácđếnlớpchúngtôilàmộtsinhviêntốtnghiệpHBSnăm2005vàđang làmviệc cho tậpđoàn tài chínhMorganStanley.TrướckhihọctạiHBS,anhđãthamgiaquânđộivàtựđặtquyếttâmrằng:trườnghợpxấunhấtcũngsẽchỉlàmviệcchomộtngânhàngđầutư,cònthuậnlợihơncóthểlàmộtcôngviệclươngcaothúvịnàođó.Anhnóirằngtrongnămhọcđầutiên,anhđãtừnghọc127tiếngmộttuần.Rồiđếnmộtlúcanhchợtnhậnramìnhchỉđủthờigiannhìnthấyconvàosángsớmvàlúcđêmkhuyakhichúngđãcuộntrongchănấm.Anhnói:“Tôithấycácconmìnhlớnlêntừngngày”.CuộcđờicủaanhlàthựctếcuộcsốngcủahầuhếtcácsinhviênHBS.Bằngcấpđãgiúphọkiếmđượcviệc làm tốtđồng thờicướpđicuộcsốngriêngtưcủahọ.Niềmanủichínhlànhữngtrảinghiệmvàtiềnbạchọtíchlũyđượcsẽgiúphọcócuộcsốngdưdật.Nhưngchẳngcómộtthờigianbiểucốđịnhnàobuộcbạnphảitrìhoãnniềmsungsướngcủabảnthânvàsốngcuộcsốngmàbạnmongmuốn.Liệubạncòncóthểđượcthăngchức,tănglương,haythưởngnữakhông?Lúcnàolàthíchhợp?

***

ThầyNanda và tôi lạimâu thuẫn với nhau trongmột phương trình khác.Càngngày,tôicàngchánghétmônhọcvìnónhưmộtmônhọctrịliệuchonhữngcốvấnviêntươnglai.Làmthếnàotôicóthểtìmđượcmộtngườithầy

thôngthái?Tôiphảilàmgìđểlấylạithăngbằngtrongcôngviệc?Làmsaotôibiếtchắcrằngmìnhsẽkhôngbịđuổiviệcsauhainăm?Rõrànghầuhếtnhữngngườilựachọntheođuổinghềtưvấnquyếtđịnhlàmvậyvìhọvẫnchưabiếtmìnhmuốnlàmgì.Dùkhốilượngcôngviệctươngđốilớn,nhưngnghề tưvấnvẫn sẽ tạođiềukiện chohọ có thời gian cânnhắcnhững lựachọn.

Mộtngàynọ,chúngtôiphảivậtlộnvớinhữngyêucầutuyểndụngcủamộtcôngtytưvấn.Cóhaihạngnhânviêntưvấn:cộngtácvàđốitác.Nhânviêncộng tácđảmnhiệmnhữngphầnviệcxươngxẩunhất, trongkhi cácnhânviênđốitácchỉphảitưvấn,quảnlýkháchhànghiệntạivàtìmkiếmkháchhàngtiềmnăng.Hầuhếtcáccôngtyđềusửdụngbàikiểmtranănglựcvàkếtquảsẽquyếtđịnhhoặclàbạnđượcthăngchứchoặcbịsathải.Phươngphápnàytạoramộtcấutrúchìnhthápbaogồmnhữngnhânviêncộngtácluônởdướichânthápvànhữngtưvấnviênđốitácluônởcáctầngtrêncủatháp.Một trongnhững thách thức lớnnhất củanhữngcông tynày làphảiluôncóđủngườiđảmnhiệmcôngviệc.Nếucóquánhiều,côngtysẽphảichiphíquácao,cònnhânviêncảmthấychánnản.Nếucóquáít,côngviệcsẽrấtnặngnềvàcôngtykhócóthểtăngtrưởng.Bạnđãlàmgìtrongthờibuổibùngnổhaykhủnghoảngkinhtế?Bạncóthuênhiềunhânviêntrongthờiđiểmkinhtếbùngnổdùbiếtrằngsẽphảisathảihọkhisuythoái?Haycốgắngduytrìmộtmôhìnhtuyểndụngnhỏgiọt,đểlỡmấtcơhộikhikinhtếpháttriểntrởlại?

ThầyNandađãứngdụngtrườnghợpcủabảnthânvàovấnđềnàyvàtìmracôngthức:G=Rp–δp+σλ.Thầyviếtnắnnótcôngthứcnàylênbảng.Từchỗngồicủatôiởhàngghếcuốilớp,tôinheomắtnhìndãycôngthức.Glàtốcđộtăngtrưởngcủacôngty.Rplàtỷlệtuyểndụngnhânviêntưvấncộngtácvàδplàtỷlệhaomònnhânviêntưvấncộngtác.Dấuδ(sigma)làphânsốthểhiệntỷlệtưvấnviêncộngtáctrởthànhđốitácvàλ(lambda)làtỷlệ

giữanhânviêntưvấncộngtácvớinhânviênđốitác.Côngthứcnàytựanhưcách nói cầu kỳ rằng năng lực phát triển của bạn được quyết định bởi sốlượngnhânviêncộngtácvàtưvấnviênđốitácgiúpbạnđảmđươngcôngviệc.

“Vẻmặtđócủacậulàsao?”,thầyNandahỏi,giậmmạnhchânbướcvềphíatôi.

“Emđangcốgắnghiểuphươngtrìnhcủathầy”,tôinói.

“Nóixemnócóýnghĩagì”.

Tôigiảithíchquamộtsốcụmtừ,hiểnnhiênlàđểlàmvừalòngthầyNanda.Nhưngrõràngkhuônmặttôivẫncóvẻgìđótứccười.

“Thếcậuthắcmắcgìvềphươngtrìnhnày”,tiếngthầysangsảng.

“Emkhôngthấyphươngtrìnhnàycó…”–Tôilướtnhanhtrongđầuđểtìmramộttừthậtđúng–“ýnghĩa.Emkhôngchorằngphươngtrìnhnàycóýnghĩa.”

“Cậuthấynóvônghĩaởđiểmnào?”

“Dườngnhưvấnđềđãquárõràng.GiốngnhưviệctanóirằngkhiGeneralElectricsảnxuấtbóngđèn,côngtynàycầncóđủnguyênvậtliệuvànănglựcsảnxuất”.

“Ồ,vậythìcólẽchúngtanêntìmmộtngườichorằngphươngtrìnhnàycónghĩa”,thầyNandavừanóivừanhìntôikhinhbỉvàquaylưngđi.

Mộtsinhviênngồiởphíabênkiahàngghếvớitôi từnglàmviệcchoLựclượngBiệtkíchcủaAfghanistantrướckhivàohọctạiHBS,radấuđồngývới tôi và thì thầm: “Đúng làmột trò đùa”.Nhưng trong lớp chẳng thiếunhữngcánhtaygiơlênphátbiểuvàbuổithảoluậnnhanhchóngtrởlạisôinổi.Đươngnhiên,thầyNandađãchotôiđiểmsốthấpnhất,điểmba.

Chương15.TỐTNGHIỆP

Mọingườithườnglấylàmthíchthúkhiđượcnhậnlươnghưuvàtiềntrợcấpvìnhữngđónggópvàcốnghiếntronglaođộngcủamình.Nhưngchẳngaibuồntínhđếngiátrịcủathờigian:conngườithườngphungphírấtnhiều

thờigiannhưthểhọchẳngmấtmátchútgì.

SENECA,trongcuốnĐờingườithậtngắn

Kếtthúckỳhọc,khốiAtụhọplạitrongtiếthọccuối.ThầyFelixphụtráchlớphọchômđóvàchúngtôiđượcyêucầuphảiđọcmộtbàiviếtcủachuyêngiaquảntrịngườiMỹPeterDruckervớitựađề“Tựquảnlýbảnthân”.Nộidungcủabàiviếtchủyếuxoayquanhnhữngvấnđềcủanềnkinhtếtrithức,chúng ta phải làmgì để quản lý sự nghiệp, sự giáo dục và phát triển củachínhmình.Chúng taphảibiết thừanhậnđiểmyếucủabản thân,biết tậptrungvàpháttriểnsứcmạnhcủachínhmình.Bêncạnhsựnghiệp,chúngtacũngnêntậptrungvàonhữnglĩnhvựckhácđểcómộtcuộcsốngýnghĩakhisựnghiệpđangnởrộ.Ýtưởngcủabàiviếtnàyđãlýgiảiđượcphầnlớnýnghĩacủamụctiêuphát triểncánhân luônđượcđềcao tạiHBS,mụctiêu“biến”chúngtôithànhnhữngnhàlãnhđạo.Nhữngsinhviêntốtnghiệpcáckhóa trước có thể xin làm việc chomột công ty lớn và dành toàn bộ sựnghiệpchonó.Cònchúngtôisẽphảitựlochobảnthân,coimìnhnhưmộtdạngtàisảncánhân,dichuyểntừcôngtynàytớicôngtykhác,từnơinàytớinơikhác,tựchịutráchnhiệmvềbảnthân.

Tuynhiên,câuhỏigây tranhcãigaygắtnhất lại liênquan tớimộtchủđềkhác.Câuhỏiđãđượcmộtsinhviênsẽ trở lạibán tráiphiếu tạiphốWallđưara:“Làmsaochúngtacóthểbiếtđượcbaonhiêulàđủ?”Tiêuchuẩnđểđượccoi làgiàucókhi tôicònhọc tạiHBSlàphảicómộtchiếcmáybay

phảnlực.Giámáybaycóthểlêntới100triệuđôla/chiếc,vàchiếcmáybaysẽgiúpbạnbướclênhàngngũnhữngngườigiàucó.Lisa,mộtphụnữHồigiáo,nóirằnggiàucóthậtsựbắtnguồntừsựcânbằngcuộcsống,côngviệcvàmộtgiađìnhhạnhphúc.Nhiềungườikhôngđồng tìnhvớiýkiến trên.TheomộtphụnữsắplàmviệcchomộtquỹđầutưmạohiểmtạiNewYork,sốngthoảimáimàkhôngphảilàmviệclàquáđủ,côdựđịnhthựchiệnthànhcôngmụctiêunàytrướctuổinghỉhưu.Câuhỏinàychứađựngtrongnónỗisợhãimàbấtkỳbàitậptìnhhuốnghaybuổithảoluậnnàocũngkhôngthểgiải đáp. Thế giới này vẫn còn vô vàn những điều con người chưa biết.Nhưngchắc chắn, chúng tađãđược trangbị tốt hơnkhiphải đốimặtvớinhữngẩnsốbíhiểmđó,tựtìmranhữnglựachọntốtnhất.Tuynhiên,nhữngcâuhỏi liênquanđếnsự tồnvongcủa loàingườivẫnchưađượcgiảiđáp.Chúngta làai?Vàtạisaochúngta làmvậyvớicuộcsốngcủamình?Baonhiêulàđủ?

Nhìnchung,cuộchọpkhốihômđódiễnrakhásuônsẻ.Khácvớinămnhất,mọingườiđềuđãcónhómcủamình.Nhưnggiờđây,đámsinhviênchúngtôinhìnnhậnnhaubằngđúngconngườithậtcủamình:mộtnhómngườitìnhcờđếnvớinhautrongmộtthínghiệmgiáodụcvàgiờlạibịnémtrởlạithếgiớinhưnhữngmảnhđơnlẻ.Tươnglaisắpphảiđilàmtrởlạiđènặngkhôngkhílớphọc.Cácnhânviênngânhàngvàchuyêngiatưvấnsắpphảiđilàmtrởlạisaukỳnghỉhainăm.Nhữngngườimuốnđổinghềlongạivềnhữngđổithaysắpsửadiễnra.Sauhainămnhìnnhậnthếgiớidướiconmắtcủagiới lãnhđạo, nhữngnhà tài phiệt,CEO,hầuhết đámsinhviên chúng tôiđềuphảiquaylạithựctếkhắcnghiệt,nơimộtkỹnănglãnhđạovàpháttriểnhaycáckhuônkhổchiếnlượcsẽpháthuytácdụng.BongbóngdanhtiếngcủaHBSđãbảovệchúng tôi.Trongsuốthainămqua,chúng tôiđãđượckhoảnđãinhưnhữngsinhviêncựckỳcótriểnvọng.Đãđếnlúcchúngtôiphảithểhiệnkhảnăngcủamình.

Những tuần cuối cùng tại trường là thời gian kinh khủng nhất. Tôi giànhđượcdanhhiệulàngườiduynhấttrongkhốikhôngnhậnđượcbấtkỳláthưmời làmviệcnào.Nhữngsinhviêncòn lạicủa lớpđềuchuyển tới làmtạiGoogle và Yahoo!, các tập đoàn tài chính Merrill Lynch và LehmanBrothers, các công ty tư vấn như McKinsey, Bain và Boston ConsultingGroupcủaMỹ.AnnettetiếptụctừchốisựcámdỗcủađồngtiềnquanhphốWallđểtậptrungvàongànhcôngnghiệpthờitrang.Mộtvàisinhviêntìmđíchđến tạiTrungQuốcvàẤnĐộnhưngđiềuđángngạcnhiên là,họ lạiquyếtđịnhtớihaiquốcgianàymặcdùvẫnthanvãnvềchúngtrongsuốthainămqua.CácnhânviênngânhàngtừngtuyênbốsẽkhôngbaogiờtrởlạiphốWallnhưnggiờlạiquayvềđó,vìhọkhôngthểcưỡnglạisứchấpdẫncủasốtiềnlươngkhổnglồ.MộtnữsinhquyếtđịnhtrởlạilàmviệcchomộtcôngtyđầutưvốntưnhânởbờbiểnphíaTâynướcMỹdùcôthườngxuyênchêbaimôi trường làmviệc tồi tệởđó.Nhưng côđãkết luận rằnghiếmngười có năng lực nhạy bén tài chính như cô, và trong 10 năm nữa, khikhoảng30 tuổi,côsẽcóđủsố tiềncần thiếtđểcó thể làmmọiđiềumìnhthích.Giađìnhcôkhônggiàucó,vàcôhoàntoàncócơhộikiếmđượcnhiềutiền.Tuynhiên,dùtừnggiờ,từngngàykhốnkhổquađi,côvẫnkhôngchịutừbỏcơhộiđó.JustinquyếtđịnhởlạiHarvardthêmmộtthờigiannữavàsẽtrởlạilàmviệcchongânhàngđầutưnơianhđãlàmtrongsuốtmùahè.Chỉhainămthôi,anhnói.Sauđó,mọiđảolộnbắtnguồntừHBSsẽhoàntoànbiếnmất.Anhsẽlạicóthểlàmnhữngđiềumìnhmuốn.Giớikinhdoanhvàchínhphủsẽphảicoi trọnganhsauhainămlàmviệc tạiphốWall.BođãmuamộtcănnhàtạithànhphốKansas,nơianhsẽlàmviệcchomộtquỹtừthiệncósứmệnhnghiêncứuvàphát triển tinh thầnkinhdoanh thôngquacácchươngtrìnhgiáodụcvànghiêncứuchuyênngành.Côngviệccủaanhbaogồmviệcnghiêncứuphươngphápgiảngdạynghệthuậtkinhdoanhtạicác trường đại học và cách thức hợp tác giữa các nhà nghiên cứu và giớidoanhnhân trongviệcđưacácý tưởng từphòng thínghiệmra thị trường.Đâylàchỗlàmlýtưởngchomộtngườimuốnkhởinghiệptìmkiếmcơhội.

Cedric đã chấpnhận làmviệc chomột tổ chức phi lợi nhuậngiúp đỡ cácdoanhnghiệpnhỏtạicác thị trườngmớinổi,nhưnganhcũngdựđịnhlàmviệcchomộtngânhàngsẽđưaanhtớichâuPhi.

Dịchvụgiớithiệuviệclàmtiếptụcđưarathôngbáo:“95%sinhviênniênkhóa2006đãchấpnhận lờimời làmviệc!”Một tuầnsauđó:“97,6%sinhviênniênkhóa2006đãnhậnviệc!”Tôilà thànhviênthuộcnhómthiểusốnhanhchónggiảmbớtđó.Tôimuốnnóirằngmìnhkhôngsao.Rằngtôivẫnmuốngiữvữnglậptrường.Rằngtôiđãrấtchúýtừnglờinóicủacácdiễngiả:hãylàmnhữngviệcbạnyêuthích.Đừngtừbỏ.Phảibiếtliềulĩnh,bởicuộcsốngsaunàysẽcònkhókhănhơnthế.Giađìnhquantrọnghơncôngviệc.Đừnghysinhtấtcảchỉvìtiền.Nếubạnyêuthíchcôngviệccủamình,tiềnsẽtựđộngchảyvàotúibạn.Nhưngkhôngphảivậy.Tôiđãvôcùnglosợ.Càngđếnnhữngngàycuốicùngcủahọckỳ,tôicàngthấymìnhnhưkẻsắptớisố.

Longạilớnnhấtcủatôichínhlàtôiđãlãngphíkinhnghiệmcủamình.Cònbằngchứngnàolớnhơnviệctôisắptrởthànhkẻthấtnghiệp?Tôibiếtmọingườisẽchẳngtrôngđợigìởtôi.“CậuđếnhọcởHBSmàchẳngthểtìmnổimộtcôngviệcư?”Lúcnày,lớphọccũngđượcphâncấprõrệt.Tốpđầulànhữngsinhviênsaukhiratrườngsẽlàmchocáccôngtyvốntưnhânvàquỹđầu tư phòng vệ rủi ro với mức lương hàng trăm nghìn đô-la một năm.Ngườitagọihọlà“nhữngchúngựanòi”.Tốphailànhữngsinhviênsẽlàmviệc,thườnglàtheonhóm,chocácngânhàngđầutưvàcôngtytưvấncónhiệm vụ trao đổi các loại chứng từ với các đối tác. 5% lớp học, tức làkhoảng45 sinhviên, sẽ làmviệc chocông ty tưvấnMcKinsey.Trong sốnhữngsinhviênyêuthíchcôngnghệ,mộtvàingườiđãmaymắntìmđượcviệclàmtạicáccôngtyđầutưmạohiểmhàngđầuởthunglũngSiliconvàBoston. Bảy sinh viên khác đầu quân cho Google, chín người làm choMicrosoft.Nhưvậy,cáccôngtytàichính,tưvấnvàcôngnghệđãtuyểnđến

69%sinhviêncủalớp.Đứngcuốidanhsáchlànhữngsinhviênchưacóviệchoặcchưanhậnđượcbấtcứlờimờilàmviệcnào,trongđócótôi.

Sinhviênquốc tếđược chia làmhai loại, nhữngngườivềnướcvànhữngngườimuốn sống thêmvàinăm tạiMỹ.Trướckhivềnước, sinhviênMỹLatinhthườngmuốnđượcchứngnhậntrongbảnlýlịchđãlàmviệcchomộtcôngtyhàngđầucủaMỹ.VàinămlàmviệcchonhữngngânhàngnổitiếngnhưCitibankhayGoldmanSachskhông chỉ giúphọ trang trải nợnầnmàcòn có thêm chút danh tiếng. Hầu hết đám sinh viên người châuÂu đềumuốnbăngquaĐạiTâyDương,rấtnhiềungườitrongsốđómuốnlàmviệctạiLondon.MộtxuhướngmớixuấthiệntrongđámsinhviênngườiẤnĐộlàtrởvềquêhương.MộttrongsốnhữngsinhviêntàichínhthôngminhnhấtkhóađãquyếtđịnhtừbỏmộtvịtrítạiquỹđầutưmạohiểmcóvốnnộibộhàngđầucủangânhàngGoldmanSachs,NewYorkđểmởmộtquỹđầutưvốntưnhântạiẤnĐộ.ĐámsinhviênTrungQuốccũnglàmđiềutươngtự.CơhộichonhữngsinhviêntốtnghiệpHBStạiTrungQuốclớnhơnnhiềusovớiviệcphảibươnchảitrênđườngphốNewYork.

Mỗikhicảmthấy lo lắng, tôi lạinóichuyệnvớiMargret.Nàngliềnanủi,độngviênrằngtôikhônghềlãngphíthờigian.Tôiđãhọchànhchămchỉ.Đọckỹtừngbàitậptìnhhuống.Luônchuẩnbịbàivởchuđáo.Thamdựđầyđủcácbuổinóichuyện.Dànhthờigianchocácbuổihọpnhóm.Thửthànhlậpmộtdoanhnghiệp.Điphỏngvấn.Tôichỉchưatìmrađiềumìnhnênlàm.Nhưngvàituầntrôiqua,vợtôithừanhậnlàbắtđầucảmthấylolắng.Chúngtôicóhaicậucontrai,nêncầncóthunhập.Đôilúc,dườngnhưkhôngkhíquá căng thẳng, buộc tôi phải đưa ra quyết định. Nợ nần chồng chất trởthànhgánhnặngvớitôi.TôiđãchỉtiêuchínhxácsốtiềnmàtrườngHarvardđãthôngbáovềchiphíhọctập,baogồmtiềnhọcvàchiphíchỗở,bảohiểmsứckhỏe, các chi phí sinhhoạt chobản thânvàgia đình.Tổng chi phí là175.000đô-la.Phần lớnsố tiềnđều làvaymượn,vàkhoảnnợđầu tiênsẽ

phảihoàntrảtrongsáuthángsaukhiratrường.Max,mộtdoanhnhânngườiĐức,khuyêntôikhôngnênquálolắng:“Sẽcósựlinhđộngmà,anhcóthểxingiahạnnợvàgiảmnợ.”Nhưng tôi chẳngcảm thấyyên tâmhơnchútnào.

Buổitối,saukhihọcmôntựquảnlýbảnthân,tôiđếnnhàBoăntối.Khitôitới nơi, Bo đang bận khui vại bia Budweiser và chuẩn bị món gà bỏ lò.“Chúngtasẽuốngbiavớigà”,cậunói,“ngonlắmđấy!”Khitôinóivềnỗiloâucủamình,cậuấythảmìnhxuốngchiếcghếtựarồivòvòđầuhaichúchónhỏ.

“PDBizzle”, cậu ấy gọi tôi bằng biệt danhmà cậu đặt cho tôi. “Đừng coinhữngcôcậusinhviênnàylàđồngtranglứavớimình.Họlànhữngkẻlậpdị.Hầuhếthọđềumuốntrởthànhchủnhàbăngvàtưvấnviên.Họchẳnggiốngaitrênthếgiớinày.Tôibiếtrấtrõđiềuđó,vìvậyhãynghetôi:cậusẽthấychánngánnếuphảilàmviệccùnghọ.Cậusẽthấychánngánnếuphảilàmviệcchomộtcôngtylớn.Cóthểcậunghĩsẽyêuthíchnhữngthứđóvìcậuđãrấtthíchvàimônhọcởtrườngnày.Nhưngthựctếkhôngphảivậy.Kinhdoanhvàtrườngkinhdoanhlàhaithứhoàntoànkhácnhau.”

Thếnhưng,phảicốgắnglắmtôimớithôisosánhmìnhvớicácbạnhọctạiHBS.Mọicôngtyđềuthíchcácứngviêncó“hainămkinhnghiệmtưvấnhaylàmviệctạingânhàngđầutư”.Nhưngtôivẫnnộpđơnxinviệcđểrồivỡmộngkhibịtừchối.TôitừngnghĩrằngtấmbằngMBAsẽlàmộtminhchứnghùnghồnchoniềmđammêkinhdoanhvànhữngnănglựccơbảncủatôi.Nhưng với các công ty lớn có rất nhiều ứng viên đã tốt nghiệpHBS,bằngtốtnghiệpthôichưađủ.Bạnphảicóquanhệlâudàivớinhữngcôngtynày.Mỗikhi tôihỏixinsựgiúpđỡhaylờikhuyêntừcácbậctiềnbốicủaHarvard,họđềutỏraquantâmvàgiúpđỡrấttậntình.Họđềugiớithiệuchotôinhữngngườicó tiếng tăm,bàycáchđểđượcnhậnvàocáccôngtyhay

gợiýcácnguồnhỗtrợtàichính.Rấtnhiềungườikhuyêntôiđừngchấpnhậnlàmnhữngcôngviệcmàmìnhghétngaykhimớiratrường.Vấnđềlớnnhấtcủatôilàtôithậtsựkhôngbiếtmìnhmuốnlàmgì,vàtôibắtđầuthấychánnản.

Tôi nhận ramình đang bị giằng co giữa hai thái cực.Một bên là JosephGalli,vàmộtbênlàAliceTrillin.Gallitớithămtrườngvàomộtbuổichiềumùađônguámtrongnămthứhai,vàithángsaukhibịcáchchứcGiámđốcKinhdoanh tậpđoànNewellRubbermaidnổi tiếngcủaMỹ.Ôngđượcbổnhiệmvịtrínàykhimới42tuổi,sauthànhcôngtạicôngtysảnsuấtthiếtbịđiện và đồ gia dụngBlack&Ducker.Nhưng ông chỉ ở vị trí đó trong bốnnămdokhôngthểgiúpcôngtypháttriển.ÔngcảmthấymìnhbịtrừngphạtsauthấtbạitạiNewell,nhưngvẫnduytrìniềmsaymêcôngviệc.“Tôiđượclợivìđượcnghỉtớibốntháng”,ôngnóivớigiọngđầyvẻhàohứng.“Trongsuốtbốnthángđó,tôiđượcgầngũigiađình,đượcthưgiãn,đượcđọcnhữngcuốnsáchtừngrấtmuốnđọc”.Tôiphânvântựhỏi,ôngmấtbốnthángchỉđểlàmngầnấyviệcthôisao.Ôngnóitiếp:“BạnkhôngthểvừalàmộtCEOgiỏimà lại vẫn có thời giandành chogia đình, chơi bài poker ba tốimỗituần,thamgiacâulạcbộgolf,tớibãibiểnMyrtleởNamCarolinacùngvớicáccon,vuichơitạicácquánrượu.Bạnphảitừbỏvàithứtrongđó”.Ôngnóiđãkhônghềbiết tới sự tồn tại củacôcongáichỉvìquábận rộn.Khingheôngnóinhữngđiềuđó,tôitựhỏiôngsẽnóigìnếuôngthànhcôngtạiNewell.Nếusựnghiệpcủaôngvẫntiếptụcđilên,liệuôngcónóivềquanhệcủamìnhvớicongáikhông?Tôicảmthấy,Gallicũnggiốngvàidoanhnhân từng khoe khoang về việc tới tham dự trận đấu bóng của con nhưnhữngôngbốbàmẹtốt,đềucó lựachọncủamình:côngviệcsốmột,giađìnhsốhai.

Mộtcậubạntrongkhốitôiđãtìmđượcviệclàmtạimộtngânhàngđầutưdanhtiếng.Cậukểlạicuộcđốithoạikỳlạvớilãnhđạongânhàngkhinóivề

trường.Khi vịCEOnọ còn đang nhìn chằm chằmvào chân của cậu, cậubuộcphảimởlờitrước.“Ôngcóhốihậnkhitrởthànhmộtchuyêngiangânhàngkhông?”,cậuhỏi.“Mệtmỏilắm”,vịCEOđáplạimàkhôngbuồnnhìnlên.“Tôihiếmkhiđượcnóichuyệnvớicontrai”.Bạntôiđãmiễncưỡngduytrìcuộcnóichuyện.Nhưngcuốicùngcậuvẫnđượcnhận.

Alice Trillin là vợ của nhà vănMỹ nổi tiếng Calvin Trillin. Bàmất năm2005,vàCalvinđãviếtcuốnhồikýtuyệtvờiTheNewYorker(NgườiNewYork)màtôiđãđọctrongnhữngngàycuốicùngởHarvard.Ôngviết,Alicekhácứngnhắctrongchuyệndạycon.Dùconcáicólàtâmđiểmcuộcsốngcủabạnhaykhông,mọithứcũngchỉlànguỵbiện.Nhữngcâuvănđónhưsétđánhngangtaitôi.ĐólàsựthậtmàtôiđãbiếttrướckhitớiHBSnhưngrồi lại lãngquên.Trongcuộcsống,bạnkhôngthể tập trungvàoquánhiềuthứ.Mọithứsẽrốitunglên.Chẳngcógìlàcânbằng,chẳngcócáiđượccáimất.Chỉcónhữnglựachọncơbảntrongcuộcsống.Bạnbuộcphảilựachọn.

Mộtbuổi tối,mộtngườibạnmời tôiđiuống tại câu lạcbộRacquet,NewYork.Anhnày tốtnghiệp trườngkinhdoanhGeorgetown, tựmởmộtquỹđầu tư phòng vệ rủi ro và đã phải đóng cửa chỉ sau hai năm hoạt động.Chúngtôingồitrênbancông,nhìnngắmnhữngtòacaoốctrênđạilộParkAvenuetrongánhđènvàcuộcsốngbanđêm.“Tôisẽnóichoanhbiếtvấnđềcủaanhlàgì”,anhdứdứđiếuthuốcvềphíatôivànói.“Vấnđềcủaanhchínhlà:anhmuốnkiếmtiềnnênanhđãtớiHBSđểtìmkiếmcơhội.Nhưnganhkhôngthểdậptắtýnghĩthườngtrựctrongđầurằng:kiếmtiềnlàcáchngungốcnhấtđểđượcsống.Đâychínhlàvấnđềcủaanh,tôicũngtừngtrảiquanỗikhổtươngtự.”

MùahètrướctạiLondon,trongmộtbữatối,vàingườibạnđãcôngkíchtôidồndập,chorằngtôiđangbánmìnhchỉđểkiếmđượcmộtcôngviệclươngcao.Theohọ,tôihoàntoàncóđủđiềukiệnđểđượcsốngmộtcuộcsốngmơ

ước,tạisaotôilạikhôngbiếtnắmlấycơhộiđó?Tạisaotôiphảitìmkiếmnhữngthứkhôngthuộcvềmình?

***

Saukhicáclớphọckếtthúcđểchuẩnbịcholễtốtnghiệp,chúngtôiđượcnghỉmộttháng.TôiquaylạiAnhmộttuần,chúngtôicũngởNewYorkvàingày.Mộtngàynọ,khingồitrênxebuýttớiđạilộLexingtontronggiờăntrưa,nhìn sangbên trái, tôi thấymộtngườiđànôngnhỏ thó trong tấmáokhoácbằngdalạcđàdàitớiđùitrênvỉahè.Cáchônglêtừngbướckhiếntôitưởngôngcóvấnđềgì.Cáiđầulớncạonhẵnnhụivàbộmặtnhănnhóvớicáimôitrềxuống.Ôngmặcmộtchiếcquầnbòcóvẻđắttiền,đigiàydađenmõmnhọn,nhữngloạitrangphụcchỉdànhchothanhniên.Cáchđóvàibướclàmộtngườiđànôngtolớn,vậnmộtchiếcáomưadàimàuđen,taycầmbộđàmmộtvệsĩ.

Tayvệsĩđảomắtnhìnkhắpkhuphốđôngnghẹtngười.Phảimấtvàigiâysau tôimớinhận rangườiđànông trongchiếcáokhoácda lạcđà.Tôiđãkhôngthểtinvàomắtmình.Tạisaongaygiữabanngày,nhàđầutưtỷphúRonPerelman,ngườisởhữu tớibảy, támhoặcchín tỷđô-la, lạiđứng trênmộtgócphố?Chẳngphảinhữngngườicỡnhưôngtacònđangmảithâutómcáccôngty?

LầnđầutiêntôibiếtđếncáitênRonRerelmanlàtrongmộtấnbảncủatạpchíVanityFairhồinăm1995.BứcảnhchụpôngkhiđangngồitrongchiếcPorschegầncănbiệt thựởHamptons,TâyNamVirginia.Khiđó,đầuôngvẫncònlúnphúnvàisợitócnhưđámđịaymọctrêncáiđầugiảohoạt,ôngvừa thoát khỏi cuộc hôn nhân thứ hai để chuẩn bị cho đám cưới lần ba.Trongảnh,trôngôngcóvẻrấtmãnnguyệnvớicuộcsốnghiệntại,tựanhưchẳngbiếthaychẳngthèmbậntâmxemnhữngngườikhácnghĩgìvềlãogià

nhỏbé,béophệvớinhữngchiếcxePorsches,nhữngcôvợtócvànghoevàhàngtỷđô-latrongnhàbăng.

Trongsuốtthậpniên1980,khiPerelmankiếmđượcrấtnhiềutiền,ôngbịcoilàquânphiếnloạn,kẻsátnhânnắmgiữgiớikinhdoanhnướcMỹ.Ôngtìmkiếmvàmualạicáccôngtybịđánhgiáthấpdocácmónnợkhổnglồ,sauđóbán lẻcổphầncủacáccông tynàyđểkiếm lời.Ông thườngvay tiềncủangânhàngđầutưDrexelBurnhamLambert,doMichaelMilken,ngườisaunàybịtốnggiamdobuônbáncổphiếubấthợppháp,nắmgiữ.Domứcđộan toàn thấp,cáckhoảnnợ thườngđượcvayvới lãi suất tươngđốicaovàđượcgọilà“thuốcphiện”.Nhưngthuậtngữthuốcphiệnchẳngcónghĩalýgìvớitôi.Rủirocủamộtkhoảnnợbắtnguồntừkhảnăngthanhtoánkhoảnnó.Bạnhoàntoàncóthểđánhgiákhảnăngthanhtoándựatrênsốtàisảnthếchấpchokhoảnvayvàdòngtiềnkhoảnnợđótạora.Ngoàira,bạncũngcóthểđánhgiákhảnăngthanhtoándựatrênđặcđiểmcủangườivay.

Thôngthườngcácngânhàngdựatrênchỉsốtínnhiệmcủamỗicánhânđểphânloạingườivay.Nhưngmộtchuyêngiachovaysànhsỏilạinhìnnhậnvấnđềsâusắchơnthế.Độngcơcủangườiđólàgì?Ngườiđómuốnthànhcôngtớimứcnào?Nếutôilàngườichovay.ThìngườinhưRonPerelman,mộtngườiđầynhiệthuyếtvàthamvọng,luônbiếtxoayxởtrongmọitìnhhuốngbấttrắc,vớiđammêquyềnlực,khátkhaokhôngthểdậptắttrướcxehơi và phụ nữ, tôi chắc chắn sẽ cho vay, cho vaymãi, và không bao giờmuốngọikhoảnvaycủamìnhlà“thuốcphiện”cả.Tôisẵnsàngchấpnhậncơhộichomộtngườicóquyếttâmkiếmtiềnvay.

Dẫusao,thờigianvàcácsựkiệnđãchứngminhtínhđúngđắntrongphươngphápcủaPerelman.Ngàynay,ônglạiđượctrọngvọngnhưmộtthiêntàiđầutưtưnhân,thậmchítrongtươnglaicòncóthểđượcmờilàmbộtrưởngtàichính.HậuduệcủaPerelmanvàMilkenchínhlànhữngngườitạonênxuthế

tàichínhchủđạohiệnnay.Tỷsuấtđònbẩytừngđượccoilàtừngữbẩnthỉunayđãbiếnthànhngạnngữ.CáccôngtynhưtậpđoàncổphầnđầutưMỹBlackstoneđãtìmcáchđivaylãisuấtthấpđểmualạivàtáitổchứccáccôngtybịđánhgiáthấpđểthuvềlợinhuậnkhổnglồmàkhôngbịnhữngkẻdướithờiPerelmanchỉtrích.Quáivậttrongquákhứđãtrởthànhngườihùngsánglập.

VậylàRonđangđứngtrênphố,mộttayđúttúiáonắmchắcmộtthứgìđó.Tôinhìnchằmchằmhồilâukhixebuýtdừnglạiđónkhách.

Mãingoài30tuổi,sựnghiệpcủaPerelmanmớibắtđầukhởisắc,điềunàymanglạichotôichúthyvọng.Nhưvậylàtôivẫncònthờigian.Nhưngkhisựnghiệpđãlên,khôngaicóthểcảnbướcông.Ôngđãtrởthànhtriệuphúvàotuổi36,vàtrởthànhtỷphúkhônglâusauđó.Tuynhiên,đờisốnghônnhântanvỡvớibốncuộclydị.KhinhậnraPerelman,phảnứngđầutiêncủatôilàcảmgiácsungsướngđếntêngười.Trôngôngthậtbìnhthường!Trôngmớiđángthương,quỷquyệtlàmsaotrongbuổisánguámtrênđườngphốManhattannày.Tôichẳngbaogiờmongđợiđượctrôngthấyvẻhạnhphúctrênkhuônmặtmộtnhàtriệuphúcả.

Nhưngngaylậptức,tôitựhỏi,vấnđềcủatôilàgì?Perelmanđãtừnglàmgìtôi?Nhưthểtôichưatừngmuốngiàucónhưconngườinàyvậy.Vậytạisaomỗilầntrôngthấyaiđócóthậtnhiềutiền,hànhđộngbảnnăngđầutiênxuấthiệntrongtôilạilàýnghĩ:“đươngnhiênrồi,hẳnlàôngấyphảikhốnkhổlắm”,rồicốlầntìmtừngbằngchứngvụnvặtnhấtcóthểđểchứngminhchogiảthiếtcủamình.Ôngmuốnđitiểusao,Perelman?Haha!Cóvôkhốitỷphúkháccũnghệtnhưông.Còntôithìngồiđâytrongchiếcxebuýtấmápnàyvớimộtcuốnsáchtrongtúi,hạnhphúcvìsắpsửađượctrởthànhthạcsĩthấtnghiệpduynhấtcủatrườngHarvard.Hãychotôimộttỷđô-lavàtôibiếtmìnhsẽphảilàmgìvớisốtiềnđó.Trảtiềnchovệsĩchỉđểđưatôiđibộdọc

trênđạilộLexingtonsẽkhôngphảilàưutiênhàngđầucủatôi.Ônglàmộtkẻthấtbại,Perelmanạ.Tiếptụcđi,cứđếmtiếpđốngtiềnvànhữngbàvợtócvàngcủaôngđi.Chẳngthayđổiđượcgìđâu.Ôngvẫnchỉlàmộtônggiàmậpúmặcáokhoácchậtvớicáinhìnđầyvẻloâutrênmộtgócphố.

Nhưngtạisao,cóvôkhốinơitrêntráiđấtnàynhưngtôilạichọntớihọctạiHBS,mộtthểchếcónhiệmvụgiảngdạychoconngườitabiếtcáchcópnhặttừngđồnghàođểbiếnchúngthànhnhữngnguồnlựckhổnglồ?Tạisaocảmxúcnàylạitrỗidậytrongtôimỗikhiđượcgặpmộtngườicựckỳgiàucó?Nếutôingưỡngmộhọđếnvậy,tạisaotôikhôngcốganhđuavớihọmàlạithấy thươnghại trướcsựbấthạnhcủahọ.Do tôiđốkỵchăng?Hayvì tôiđangphảinếmtrảicảmgiácđứacontinhthầnlệchlạctrongnhậnthứcmáchbảotôirằngvìmìnhthiếukhảnăng,phẩmchấtvàlòngnhiệthuyếtnêntôisẽchẳngbaogiờ trởnêngiàu cónhưvậyđâu?Hồimới 20 tuổi, tôi đãhìnhdungmìnhnhưhuântướcJimmyGoldsmith,mộtnhàtàichínhhàngđầucủachâuÂu.Giờtôiđã33,chẳngcònlàconngười13nămtrướcnữa,vớichútíthyvọngbiếnthamvọngđóthànhhiệnthực,nhưngchúthyvọngđólạiđangteotópdầnsaumỗingàytrôiqua.

TôinhớlạimộtbuổisángởđạisảnhAldrich,khitôivàCedricđanggiếtthờigiantronggiờnghỉgiữatiếthọcbằngcáchbànvềnềnchínhtrịPhápdướithờiTổngthốngJacquesChirac,mộtchínhtrịgiabảothủ,cậubảoôngnàytừngbịđồnđạilàđãnhờđếnsựgiúpđỡcủacácthầytuHồigiáoTâyPhi.NgườitanóinhữngôngthầytuHồigiáonàycóthểgiúpmộtngườiđạtđượcquyền lực vĩ đại nhưng phải đổi lấy bằng một sự hy sinh cực kỳ khủngkhiếp.Năm1988, sau khiChirac thất bại trong cuộc tranh cử tổng thống,theo lời đồn, ông cho triệumột thầy tu tớiParis.Tên thầy tunóinếuôngmuốncóchiếcghếtổngthống,ôngcầnphảihysinhmộttrongsốnhữngđứacongáicủamình.Ngaysauđó,đứacongáinhỏcủaChiraclàbéLaurencebắtđầumắcphảichứngbiếngăn,từđócôbéchẳngbaogiờcóthểhồiphục

lạinhưtrước.CedrickhẳngđịnhvớitôirằngtạiTâyPhi,nhữngcâuchuyệnkỳdịkiểunàyđềucóthật.

Câu chuyện khiến tôi giật mình tưởng thầy phù thủy Faust của Đức hồikhoảngthếkỷXVđãhồisinh.Nếubạnsẵnsàngđánhđổilinhhồn,hoặcconcái,quỷdữsẽchobạnbấtcứthứgì.Cólẽmộtngàynàođó,sẽcómộtnhàkinhtếhọclàmviệcđó.Baonhiêungườilàmgiàuhaytrởnêncóquyềnlựcbằngchínhđôitaymìnhđãphảichịuđựngnhữngmấtmátnày?Vàliệuhọcóphảichịuđựngnhiềuhơnbìnhthườngkhông?NhưngkhinhìnvàotrườnghợpcủaPerelman,tôilạinghĩvềthầyphùthủyFausttheocáchkhác.Thayvìlàmộtcâuchuyệncổtíchgiáodụcđạođức,cólẽcâuchuyệnchỉphảnánhcáchnhữngconngườikémmaymắnhơnanủibản thân.Chẳngai có thểvừagiàulạivừahạnhphúc.Chỉcóthểcómộttronghaithứmàthôi.Phảilànhưvậy.Đúngkhông?

***

Lễtốtnghiệpthấtbạithảmhại.Trờiđãbắtđầuđổmưamộtvàingàytrướcđóvàchẳngcóvẻgìsẽtạnh.BakerLawntậphợpmọingườicùngnhauvượtquabãotápđểxếpmộthàngghếgấpmàuđỏtrướcsânkhấukhôngcónổilấymộtbóngngườiđượcchebằngvảibạtlõngbõngnước.BốmẹvàdìtôiđãliềulĩnhláixetừWashington,nhưngkhitớinơi,họchỉmuốnchứngkiếncảnh tôinhậnbằng tốtnghiệp rồi tới thăm lũ trẻnhà tôingay lập tức.HọkhôngmấyhứngthúvớiNgàytựutrườngcũngnhưtrướcngàylễtốtnghiệp,khimột sinhviênvàmộtvịkháchđượcmời lên trìnhbàycảm tưởngcủamình.Vìvậy,tôitớiđómộtmình.KhánphòngBurdenkhiđóđãđôngnghịt,nêntôilêbướcsangđạisảnhAldrichnơiđámđôngướtnhưchuộtlộtxemdiễngiảquamànhình.Diễngiảđầutiên làP.J.Kim,mộtsinhviênđượcchọntừmộtđốngđơntựứngcửgửitớilãnhđạokhoanhờtàihùngbiện.P.Jlàmột người nhập cư gốcÁ có gia đình sống tại phía Nam bang Texas.

Giốngnhưtôi,côngcuộctìmviệccủacậuấycũngkhôngmấysuônsẻnhưnhữngngườikhác,nhưngcậuấyvẫnhyvọng.Cậunói:“Khôngkiếmđượcviệc trong kỳ cuối tại HBS giống như tham dựmột buổi dạ tiệc khimọingườiđãcóđôicócặpcònbạnđangđứngmộtmìnhtronggócănkhoaitâyrán.”

Cậunóicậuđãđivậnđộnghỏixinýkiếnbạnbètronglớphọcvàđiđếnbakếtluận.Justinđãtừngchỉchotôithấy,tạiHBSbạncóthểlýgiảiýnghĩacuộcsống,vũtrụvàmọithứbằngnhữngđoạnvăndàidòng,vàsẽchẳngcóaithèmđểýtớibạnđâu.Nhưngnếubạncóhẳnmộtdanhsáchthìmọingườiđềusẵnsàngchuẩnbịghichépýkiếncủabạn.DanhsáchcủaP.Jgồm:

1. Khinhìnlại,nhữngđiềutolớnsẽtrởnênnhỏbévàđiềunhỏbésẽtrởnêntolớnhơn.

2. Sosánhsẽgiếtchếthạnhphúc.

3. Chúngtalàtấtcảnhữnggìchúngtacó.Chẳngaicứurỗichúngtađâu.

Tôiđặcbiệtthíchkếtluậnthứhai.Sosánhbảnthânvớibạnbèhaynhữngngườiđồngtranglứachỉkhiếnbạnbấthạnhmàthôi,bởitrongmộtsốlĩnhvựccủacuộcsống,luôncóngườitàigiỏihơnbạn.Đóchínhlàđiềubấthạnhcủa đường cong giới hạn. Tôi đã từng làmmọi việc rất tốt trước khi tớiHarvard.Tôicũngtừnglãnhđạo,từngcóchútđịavị.NhưngtạiHBS,dùrấtchịukhóhọckinhdoanhvàtìmhiểubảnthân, tôiđãtựđánhbạibảnthânmìnhkhisosánhbảnthânvớingườikhác.

DiễngiảthứhailàHankPaulson,mộtcựusinhviêncủatrường,ngườigầnđâyđãrờivịtríCEOcủangânhàngGoldmanSachsđểtrởthànhbộtrưởng

tàichính.Ônglàmộtngườikỳquặcvớiđôivaivạmvỡvàcáiđầutrọclốc.Ông nói bằngmột thứ giọng rắn rỏi, cổ họng ông rung liên hồi hàng giờkhôngnghỉquáttháocácluậtsưtrongcácphònghộithảongộtngạt.Theoông, ngàynay, thếgiới cóvôvàn các cơhội kinh tế, nhiềuhơn rất nhiềunhữnggìôngtừngchứngkiếntrướcđó.Nhưngthếgiớicũngcónhiềubấtổnhơntrước.Kẻthắngcuộcsẽlànhữngkẻ“bánrẻbạnbè”.Ôngđưarabốnlờikhuyên:

1. Cưỡnglạinhữnghammuốntầmthường,trướcmắt.

2. Thành thựcvớibản thân,phảibiết côngviệcnào làphùhợpvớimình.

3. Gìngiữlabànđạođức

4. Duytrìcânbằnggiữasựnghiệpvớicuộcsống.

Ông kêu gọi chúng tôi không nên trở thành những “cỗmáy chỉ biết làmviệc”,khuyênchúng tôinênbiếthọchỏivà tỏasángmỗikhi thờicơđến.“Thứduynhấtbạnkhôngthểkhônglàmlàhọc.”Vềluậnđiểmthứhai,ôngnói, ngày nay những người ông gặp dường như đều tin rằng họ có năngkhiếubẩmsinhđểđầutưhoặckinhdoanhbằngtiềncủangườikhác.Khôngphảiaicũnghợpvớicáinghềnày,còncóvôvànngànhnghềkhácđểtheođuổi.Ôngnói,hạnhphúcthậtsựtrongcôngviệcsẽxuấthiệnkhibạngiỏilàmnhữngviệckhó.

Vềlabànđạođức,ôngnóibạncầnphảilàmviệcđúngvàkhiếnmọingườibiếtbạnđanglàmviệcđúng.Ôngcảnhbáochúngtôitrướclốitưduytheođámđôngvàáplựctừphíabạnbèsẽbuộcngườitốtphảilàmviệcxấu.Ôngnói,ngườixấulàmviệcxấuvàngườitốtlàmviệctốtlàchuyệnkhádễhiểu.

Nhưng quan trọng hơn, ta phải hiểu tại sao người tốt lại làm việc xấu đểtránhđiềutươngtựxảyđếnvớibảnthânchúngta.

Vềvấnđềcânbằng,ôngnóikhicònlàmộtnhânviênngânhàngtrẻtuổiởChicago,ôngđãdànhquánhiềuthờigianđểlàmviệcởvănphòngtrongkhiconôngcònnhỏ.Cuốicùng,vợyêucầuôngphảivềnhàchoconngủ.Ôngbắtchuyến tàumuộnvàobuổichiều trởvềnhà lúcsáugiờđểđọcchuyệnchochúng.Nhưngdođãquáquenvớitốcđộgấpgápcủacôngviệcnênôngđọcliếnláucáccâuchuyệnnhưđọcchỉsốchứngkhoán.Vợnhắcôngđọcchậmlại,nhưngcongáiôngbảoôngkhôngnênnghetheomẹchúng.Côbéthíchôngđọcnhanh.Paulsonnói,khôngmộtcôngtynàocóthểgiúpchúngtacânbằng.Chúngtaphảihọccáchnóikhông,sắpxếpkếhoạchđểdànhthờigianchogiađình,bạnbè,vàcácmụctiêucánhân.

Sánghômsau,từtờmờsáng,lễtraobằngtốtnghiệpđãbắtđầu.Tôicũngđịnh tới thamdự,nhưnglúcđó trờivẫncònmưavà tôi tỉnhdậy,cầnchútthờigianyêntĩnhmộtmình.Dùtôiđãlàmđượcrấtnhiềuviệc,họcđượcrấtnhiềuđiều,quenđượcrấtnhiềubạnmới,nhưngcảmgiácbấttrắcvềtươnglaivẫnluônkhiếntôithấythấtvọng.Tôibiếtđiềunàythậtnựccười.HọctạiHBSkhôngphảiđểkiếmviệcmàđểxâydựngnềntảngchomộtcuộcsốngthú vị hơn.Các số liệu thống kê cho thấy cómột lượng lớn sinh viên tốtnghiệpHarvardbỏcôngviệcđầutiênhọnhậnsaukhiratrườngtrongnămđầutiên.Môitrườnghọctậpvàlàmviệcnhưđiênnhưdạivàgiớihạnchậthẹpcủamộtngôitrườngkinhdoanhbuộcconngườitaphảiđưaracácquyếtđịnhsai lầm,để rồihọnhanhchóngsửasaikhiquay trở lại thếgiới thực.Nhưngviệcnàychẳngcóíchgì.Tôinghĩ,tớithờiđiểmnàytrongđời,tôiđãcóthêmnhiềucâutrảlờivàcứthếtiếptụcbuôngtrôi,chịuđựng,tôitựhỏiliệutôicólàmnhiềungườiphảithấtvọngkhông.

***

Sángsớmhômđó,khicácthànhviênkháctronglớphọcchuẩnbịtớiquảngtrườngHarvard,tôimặcquầnáochoAugievàhaichúngtôiláixetớiNorthEndcủaBoston.ChúngtôithườngtớiđâyvàocácbuổisángthứbảyđểănmónbánhnướngkiểuÝkhiMargretvàHugocònđangngủ.ChúngtôingồivàochiếcbànquenthuộctạiquáncàphêCaffedelloSport,phíadướimộtchiếctivikhổnglồchiếucáctrậnbóngđáItalia.TôiđọcbáotrongkhiAugienhaingấunghiếnmiếngbánhnướng.Sauđóchúngtôiđibộtronglànmưabụi tớikhumuasắmphốPaulRevere,điquabứctượnganhhùngRevere,một người thợvàngdũng cảmdámchốngquânxâm lượcAnhhồi thếkỷXVIII,vàmộthàngcây.Đốngtườnggạchđỏcònẩmướt,khôngkhínặngnềtĩnhlặng.Chúngtôilànhữngngườiduynhấtởđó.ChúngtôiđidọctheođàiphunnướcdướinhàthờOldNorthvàngồilạiđó.TrongkhiAugienghịchchiếcxeđồchơi,tôilạigầnbứctườngđọcbiatưởngniệmnhữngcôngdânnổitiếngcủaNorthEnd.TrênđócóghitêncủaRevere.“PaulRevere(1735-1818).Mộtnhàáiquốc.Một thợthủcônglão luyện.Mộtcôngdângươngmẫu.SinhthànhtạiphốHanover.SốngtạiphốNorth.LàmchuôngđúctrênphốFosster đã qua đời tại phốCharter.”Ông đã sốngmột cuộc đời hạnhphúc,mộtcuộcđờiđãtrởthànhnútthắtkếtnốicácconphốnhỏ.Tôiđọcđiđọclạitấmbiatưởngniệm.Chínhviệclàmgiảnđơnđóđãgiúptôilấylạitinh thần.Ôngkhôngđiđâuxađểkiếm tìmvậnmaycủamình.ĐiềunàykhiếntôinhớđếnlờikhuyêncủaLassitecốtìmlấymộtbộtộcnhữngngườicùngchungthếgiớivớimìnhvàbámlấyhọ.NhữngngườidânNorthEndtrongCáchmạngMỹchắcchắnđã làmvậy.TôinghĩvềnhữngngườibạnReveređã từngcó,nhữngngườiđồngchí thânnhaunhư ruột thịt.Rồi tôinghĩvềđámbạncùnglớpmìnhđangbiếnmấtvàotậncùngthếgiớiđểtìmkiếmcơhội,lolắngvềcôngviệcvàcuộcsống,vàtôicảmthấymìnhkhôngnênlàmộtngườitrongsốhọ.Khôngnênràngbuộcbảnthânlàmnhữngđiềumìnhbiếtmìnhsẽkhông thích.Saukhiđi thơ thẩnhồi lâu, tôi thèmđượcsốngcuộcđờiđượcghitrêntấmbiatưởngniệmđóquá.Tôinhậnranếutiếptụctìmkiếm,vớinhữngnềntảngkiếnthứcgiáodụctôiđãcó,đâylàđiều

hoàntoànnằmtrongtầmtaycủatôi.

Chương16.NHÀMÁYCHONHỮNGNGƯỜIBẤTHẠNH

“Anhcóbiếtlợinhuậnkinhdoanhbỏngngôlàbaonhiêukhông?”Mộtnămsaukhitốtnghiệp,OleggọichotôitừthànhphốSt.Petersburg,nơicậuđangđiềuhànhmộttổhợprạpchiếuphimchomộtcôngtyvốntưnhân.“2.000%.Anhcó tinnổikhông?2.000%!Anhcho rằngquản lý rạp chiếuphimchỉliênquantớingànhđiệnảnh,nhưngthựcraanhđangkinhdoanhbỏngngô.”

Olegchobiết,cậuvừanóichuyệnvớimộtngườibạnhọc,giađìnhanhnàyhiện đang sở hữu các rạp chiếu phim ở TrungĐông.Mỗi bộ phim chiếuthànhhaiphần,cógiờnghỉgiữamỗiphần,vìvậy,khángiảcóthểtranhthủgiờnghỉđểđimuabỏngngô,đồuống.Vìvậy,tôiđangcốgắngthựchiệnđiềuđóởđây.NhưngvấnđềlàởNga,nếuanhbậtđèngiữalúcchiếuphim,mọingườisẽlaóvànémmọithứvìhọnghĩmáychiếubịhỏng.”Olegnóivới giọng sôi nổi.Cậuvàvợ cậu rất hạnhphúckhi được trở lạiNga, cậucũngrấtyêuthíchcôngviệcnày.TôihỏicậunhớgìvềHBS.

“Tôinhớnógiốngnhưmộttrạihuấnluyệndãman.Trườngquácứngnhắckhigiaomộtđốngbàitậpquátải.Tôinhớtrướckhiđếnđótôiđãnghĩ,họchànhchỉnhẹnhàngnhưđidạotrongcôngviênthôi.Nhưngrồitôinhậnramìnhđãsailầm.Nhưngsauđóvàhiệnnay,hầunhưngàynàotôicũngtảicácbàitậptìnhhuốngmàtrườngđưarađểđọc.TôithấyrấtvuikhiđượcnóichuyệnvớiaiđótừnghọcởHBS.Tôiđánhgiárấtcaonhữngsinhviêntừnghọcởđó.Nhìnchungtôirấtvuikhiđượcgặpngườiđãtốtnghiệptạitrường,bởivậytôiluônnghĩhọđãlàmrấttốt.”

Cậunóirằngđiềuquantrọngnhấtmàcậuhọcđượctừtrườngchínhlà“đừng

baogiờcoimìnhlàkẻthôngminhnhấttrongphòng.Tôiđãrấtngạcnhiêntrướcnhữngýkiếnquýbáutrongcácbuổithảoluận.”Khôngphảimọilờibìnhluậnđềusángsuốt,nhưngcũngcókhánhiềulờinhậnxétquýbáu.ĐólàđiểmkhiếnOlegbấtngờ.“Tôikhôngbaogiờđưaraquyếtđịnhmàkhôngthamkhảoýkiếnngườikhác.Mặcdùmọingườicóthểgâyphiềnphứcchobạnnhưngbạnvẫnnênbiếtlắngnghe.TôilàmộtngườikhábiếtđiềutrướckhitớiHBS,nhưnggiờđâytôichỉluônđưaracáccâuhỏi,chẳngbaogiờđưaralờituyênbố.”

Đã trở thành chủdoanhnghiệp, cậu luôn suynghĩ kỹ lạimọi bài tập tìnhhuống. “Xem xét nhiều tình huống kinh doanh khác nhau rất có ích. LàCEO, tôibiếtđiềunày là tấtyếuvớibấtkỳaiđãphảiđảmnhậncươngvịlãnhđạotrongnhữngbài tập tìnhhuốngđó.Chúngtôiquansátcácdoanhnghiệp từ bên trong công ty, vì vậy, kinh doanhkhông cònquá khó khănnữa.Bạnchỉcầntìmracáchlàmđúng.Bứcmànbíẩnđãđượcgỡbỏ.Bạncóthểlựachọncácmôhìnhtừsáchgiáokhoa,nhưngvẫnphảiquansátmọitìnhhuốngvàlắngngheýkiếncủangườikhác,đólàviệccầnlàm.”

Ngaysaukhi trở lạinướcNga,Olegphụ tráchmộtcôngviêngiải trínhỏ.Cậupháthiệnra,mộttròchơigặpphảivấnđềvềcấutrúc.Bấtchấpáplựctàichính,cậuvẫnralệnhhủytròchơiđó.“Tôiđãnghĩrấtnhiềuvềvấnđềđó.Tôiralệnhhủytròchơiđó.Tôinói,tôisẽkhôngchophépmởtròchơinàychotớikhiđảmbảoantoànchongườichơi.”Trongđầuanhcònxuấthiệnmột bài tập tình huống khác, đó là vụ giới thiệu chiếc xeMercedesBenzloạiAmàchúngtôiđượchọcvớigiáosưFelixtrongmônchiếnlượcvượtrakhỏithịtrường.HãngMercedesđãđầutưhàngtỷđô-lavàoloạixecỡnhỏchỉđểpháthiệnratrướckhiđưaloạixenàyvàothịtrường,côngtyđãthấtbạitrongmộtcuộcthínghiệmmứcđộantoàn.Banlãnhđạocôngtyphảiđưaraquyếtđịnh.“Anhcónhớngườiđànôngđãđưaraquyếtđịnhkhókhănvàphảitheođếncùngdùbịchỉtrích?Tôirấtthíchtìnhhuốngnày.”

PhảivàithángsauOlegmớinhậnđượclờimờilàmviệc.Ngaysaukhitốtnghiệp,cậulàmtưvấntạiLondon.“Nếubạnkhôngchắcmìnhmuốnlàmgì,hoặcbạncầnthêmchútthờigianđểcânnhắcmộtvàilựachọn,nghềtưvấnluônmởcửachàođónbạn.Tôilàmcôngviệcđónămtháng,vàdùchỉlàmtrong khoảng thời gian ngắn, tôi đã nhận được rất nhiều cuộc gọi từ cácchuyên gia tuyển dụng nhân sự cấp cao.Với những người sợ phải đưa raquyếtđịnh,nghềtưvấnlàmộtmảnhđấtantoàn.”

***

TôigặpCedrictrongbữatrưatạimộtquánmỳgầnvănphònglàmviệccủacậutạiManhattan.Cedricđãđượclàmcôngviệcanhhằngmơướctạimộtngânhàngđầutư,vàsẽsớmbaytớichâuPhi.Thoátkhỏiconphốlạnhlẽo,lúcvừabướcvàoquán,chúngtôiđượcbaophủbằngmộtbầukhôngkhíấmáp.Chúng tôichọnmộtchiếcbànnhỏcạnhcửasổcóhàng tre rì rào.LầncuốicùngchúngtôigặpnhaulàkhixemtrậnbánkếtbóngđáWorldCup,PhápgặpBrazil, trongmộtcănphòngcủa trườnggiữađốnghộpcác-tông.Chúng tôi nói chuyện về mọi người trong lớp và mối quan hệ giữa mọingười.Mộtsốngườiđã từbỏcôngviệchọđãchọnkhimới ra trường, sốkhác cũng đang cân nhắc thôi việc. Tôi hỏiCedric tại sao ban đầu họ lạinhậnnhữngcôngviệcnày?

“HBS làmột nhàmáy dành cho những con người bất hạnh. Sinh viên ratrườngcóquánhiềulựachọn,nhưngchẳngmấyngườihạnhphúcvìđiềuđó.Nóchỉkhiếnhọphấnkhích.Rồisauđó,họđưaranhữngquyếtđịnhsailầm.Nhưng”, cậu nói thêm, “họ hầu hết đều là những con người tài giỏi, xuấtthântừnhữnggiađìnhtửtếvớinhữnggiátrịtốtđẹp.Tôikhônghiểuđiềugìđangdiễnra.Tôichorằnghọquátuyệtvọng.”

***

TôigọichoNate,mộtthànhviêncủakhốiA,sốngcùngtòanhàvớitôitrongnămhọcthứhai.NatehiệnđanglàmviệcchomộtcôngtykinhdoanhcôngnghệsinhhọcởTâyBắcTháiBìnhDương.Anhđãvàocôngtykhigiácổphiếuhơn70đô-lavàgiờchỉcònkhoảng7đô-la.Dùđãchứngkiếnnhữngđợtsathảiliêntụcvàkinhdoanhđixuống,anhvẫntỏralạcquanvàvuivẻ.“Mọiviệcngàycàngkhókhăn,nhưngtôiđãhọchỏiđượcrấtnhiều.”ĐiềuquantrọngnhấtanhđãhọcđượctạiHBSchínhlàsựtựtin.”Trongcácbuổihội thảo, tôi sẽ tìmđếncácCEOvàhỏi chuyện.HBSđãcho tôiniềm tinrằngtôicóquyềnởmọinơi.Trongcáccuộchọp,tôithườngđứnglênphátbiểuvàtranhluậnvớimộtCEO.Tôithậtsựcảmnhậnđượcsựtựtintrongmình.

Khinhìnlại,điềuNatethíchnhấtchínhlà“trảinghiệmhọctậptinhtúytạiHarvard.Tôichỉthíchcáicảmgiácthứcdậymỗisáng,biếtrằngmìnhđangởHarvard, thấymọingườiđangchèo thuyền trênsông,ngắmnhữngbôngtuyếtđầutiêncủamùađông”.ĐãtừngchịuđựngchứngngộchữsaukhitốtnghiệptrườngStandford,Natetựhứasẽkhôngđểmìnhbịrơivàohoàncảnhtương tự tạiHarvard.Nhưnganhđã thấtbạikhipháthiện rachứngcuồngloạn khác, một nhóm tâm lý chỉ chăm chăm tập trung vào lợi nhuận tàichính.“Giốngnhưkhichơimônkhúccôncầutrênbăng,mẹochơilàphảitrượtbăngtớichỗquảbóngsẽlăntới,khôngphảichỗbóngđangnằm.Tôinghĩ,tạiHBS,mọingườiđềuđangtrượttớichỗcóquảbóng,haychínhlàtiềnbạcđólàcáccôngtyđầutưvốntưnhân,cácquỹphòngvệrủiro,bấtđộng sản –mà không nghĩ xem quả bóng đó đang lăn về đâu. Rất nhiềungườiyêuthíchsốtiềnhọkiếmđượchơnlàcuộcsốnghaytươnglai.

“Nhưngkhitôinghĩlạitừngbàitậptìnhhuốngđượcnghiêncứuvànhânvậtchínhtrongnhữngbàitậpđóxuấthiệntrướclớp,dườngnhưtấtcảcácdiễngiảđềunóirằng“Tôilàmộtngườichồng/vợtồi”hoặc“Tôilàmộtôngbố/bàmẹ không tốt”.Chẳng ai nói: “Gia đình tôi rất hạnh phúc”. Tôi nhớ từng

nghebáocáovềtìnhhìnhcáccựusinhviêntạiHBS.Mộtngườinóichồngcôbịtaibiếnmạchmáunão,ngườikháckểcongáimìnhkhôngnhớtêncha.VàsauđócóvịtổnggiámđốcngânhàngGoldmanSachsđãđếndiễnthuyếttrướclớpvềnghệthuậtlãnhđạovàcácgiátrị,vàtôichỉnhớhìnhảnhnãonềtrênkhuônmặtôngkhinóimìnhđãcóbốnvợ.Nhưngkhiđãchứngkiếncáchbạncùnghọclựachọnnghềnghiệp,bạncóthểhiểurồiđâyhọcũngsẽlàmnhữngviệccácdiễngiảđã làm.Chúng tôikhôngmuốnnghevềcuộcsốngcủahọ.Bạncóthểđánhgiáđượcailàngườigiàunhấtthếgiới,nhưngbạnchẳngthểcânđongxemailàngườichồngtốtnhất.

“TôiđãrấtngạcnhiênbiếtrằngđểđưarađượcnhữnglựachọnđúngđắnkhitốtnghiệpHBSđòihỏiphải thậtsựdũngcảm,đạođứcvữngvàng,bởicóđầyrẫynhữnglựcđẩyxungquanhbuộcbạnphảitheođuổithànhcôngchỉbằngmộtconđườngnhấtđịnh.”

***

TôigặpAnnettevàcùnguốngnướctạicôngviênTrungtâm,gầnvănphòngcủa cô ở Midtown. Vẫn làm việc cho một công ty thời trang sau khi ratrường,vẫnnghĩvềđốngtiềnởphốWallmàcôđãtừbỏđểtheođuổicôngviệcnày,nhưngluônhạnhphúcvìquyếtđịnhcủamình.Côvẫnđanghọctiếplêncaovàsẽcónhiềucơhộimới.HàngngàycôvậndụngnhữngkiếnthứcđãhọcđượctừHBStrongtínhtoángiáthànhđơnhànghaypháttriểnmộtdựántàichính.

“Saumộtnăm làmcôngviệcnày, tôi nghĩmìnhđã có thểmởmộtdoanhnghiệp.Tôicó thể tưvấnchocácnhãnhiệukhác.Tôicó thểmua lạimộtcông ty.Tôicảm thấymìnhcó thểquản lýngườikhác theocách tôi chưatừng có cơ hội thực hiện tại phốWall. Nhưng khi nhìn vào đứa em trai,thằngbéthậtsựrấtmuốntheođuổisựnghiệpâmnhạc,vàliêntụcnóivới

tôi rằngnósẽ thànhcông, tôinghĩ rằngsovớinhữngkiến thức tôiđãhọcđượcởHarvard,nócònphùhợplàmmộtdoanhnhânhơntôi.Bạnphảilàngườimuốn trốn tránh rủi romới thíchhợp tớihọc tạiHBS.Nhữngcôngviệcliênquantớigiaotiếpvàđilạinhiềuđềudànhchonhữngngườimuốngiảmthiểurủirotrongcuộcsốngkhitheođuổicáccơhộicủamình.”

Luis,mộtsinhviênngườiArgentinagốcPháp,đãtrởlạiMadrid,quêhươngcủavợvàhiệnđanghợptácvớimộtnhómcácnhàđầutưchuyêntìmkiếmvàmualạicáccôngtylàmănthualỗ.Anhđượclàmviệctrongmôitrườngphùhợpnêncảmthấyrấthạnhphúc.Anhnóirằngmọiáccảmanhtừngcóvềtrườngđãnhanhchóngtanbiến.Anhđãrấtyêuthíchcáccácbuổithảoluậnvàluônnhớvềchúngmỗingày.

“Tôi đã học đượcmột kiểu tư duy hoàn toàn khác.Cách tôi giải thích vàphântíchluậnđềcủatôitrởnênrấtlogic.Hồimớiđầu,khichúngtachỉcó30giâyđểtrìnhbàyvềmộtluậnđiểmtrướclớp,bạnchẳngthểlàmđượcgì.Cuốicùng,bạnhọcđượccáchtrìnhbàyvấnđềnhanhgọnvàcáchuốnbatấclưỡitrướckhimởlời.Nhưnggiờbạnbèyêucầutôitừbỏlốiănnóiđó,bởitôiluônnói“cóhaihoặcbacáchnhìnnhậnvấnđềnày”,dùchỉlàchúngtôiđangquyếtđịnhđiăntốiởđâu.Đólàlốitưduycócấutrúc.Tuynhiêncólẽlàhơicứngnhắc.”

***

Hasantrởthànhchủnhàbăng,hiệnđangsốngvàlàmviệctạiTrungĐông.Cậuđãrấtghétkhốichúngtôi,thấyởđó,mọithứlúcnàocũnglặpđilặplạivàgòbó.Cậumongđượcchuyểnsanglớpkháctừnămthứnhất.Nhưngcậulạirấtyêuthíchnhữngbàitậpnghiêncứuởđây.“Mônchiếnlượcthậtsựrấtthúvị.Nóthayđổihoàntoàncáchtưduyvàphântíchcủatôi.Tôiđãbiếtdựavàophântíchcácchitiếtđểđưaraquyếtđịnhvĩmô.Trướcđó,tôivẫn

chorằngcácquyếtđịnhvĩmôcầntớisựphântíchvĩmô.Ởđây,tôikhámphárabạncầnđisâuvàochitiếttớimứcnàođểcóthểđưaracácquyếtđịnhvĩmô.Bạnphảisuynghĩvềmọiviệctừtrênxuốngdưới.”

“Kinhdoanhlàmộttrảinghiệmthayđổiđờitôi.Nógiúpxoadịucácnỗilosợcủatôivềkinhdoanhvàgiúptôihiểurằngkinhdoanhkhôngphảilàchấpnhậnrủiromàlàquảnlýrủiro.Nógiúptôihiểurằngmọithứđềulàcóthể.Tôiđượchọcvềsứcmạnhcủatỷsuấtđònbẩy,cáchhuyđộngvốn,vàcấutrúctàichính.Nómởracánhcửacủavôsốnhữngkhảnăng.”Anhnói,cáchthứctạolậpthếgiới“cầnsốtựđộngthayđổilàmộtquátrìnhđắtgiá”.HBScómộtcáchthứchiệuquảđể“táitrangbị”vàthayđổisựnghiệp.

AnhchorằngHBSquáthiểncậntrongquanđiểmcủamình.“HBSlàmộtthểchếbảothủởbờbiểnphíađông.Nókhôngthậtsựlàmộtngôi trườngquốctế.Vídụ,bạnphảitìmkiếmcáckhóahọcquốctếtrongcộngđồngcácquốcgiachâuÂu,vàkhiđãtớiđó,bạnnhậnrarằngmọisinhviênkhácđềulàsinhviênquốc tế!Chủnghĩaquốc tếchỉ làmột thứmốtnhất thời.NếuGoldmanSachshaycáccôngtylớncủaMỹkhôngđổxôđếnTrungQuốc,trườngsẽchẳngquantâmtớinướcnày.”Theoanh,quanđiểmcủatrườngvềđạođức“vôcùngkhắtkhe.NóbuộcmọingườiphảibámvàotưduynướcMỹtrongmọitìnhhuống.HasanngưỡngmộcáchngườiMỹlàmkinhdoanhvìthànhcôngquárõràngcủađấtnướcnày,nhưnganhcũngphảnđốiýthứcápđặtmôhìnhkinhdoanhnàyvàocácnềnvănhóavànhữngđấtnướckhácnhau.

Cuốicùng,anhđãchọnTrungĐôngthayvìCalifornia,nơianhđãlàmviệctrướckhitốtnghiệp,đểđượcởgầngiađìnhvàvìởđây,tấmbằngMBAcógiáhơn.CáccôngtyMỹcoi tấmbằngMBAnhưmộtchiếcphễulọc,mộttiêuchuẩnđểtrởthànhnhàquảnlýcaocấp.Bằngcấpđãtrởthànhmộtmónhàng. Trên bình diện quốc tế, bằngMBA của HBS còn hiếm hơn nhiều.

Mạng lưới sinhviênquốc tếđã tốtnghiệpcóxuhướngnhỏhơnvàmạnhhơn, đặc biệt tại Bắc Mỹ, châu Phi, Trung Đông và châu Á. Có nhữngngành,nhưkinhdoanhdầumỏtạiArapSaudi,vẫnchưabịcácMBAxâmchiếm.NhữngngườinhưHasanđangdầnthayđổithựctếnày.

***

Số liệu thốngkênghềnghiệpcủa lớpchúng tôichỉ ra rằng42%sinhviênchuyểnsangngànhdịchvụtàichính,từđầutưngânhàngtớiđầutưtưnhân,đầu tưmạohiểmvàngânhàng thươngmại.Sauđó làmứcgiảmđộtngộtnhữngngườilàmviệctronglĩnhvựccôngnghệvàtruyềnthông,với6%sinhviên.Dượcphẩm,hàngtiêudùng,kinhdoanhbánlẻvàcácngànhchếtạokhácthuhútdưới5%sinhviên.Côngviệctạicáctổchứcphilợinhuậnvàchính phủ chiếm dưới 3% sinh viên,một nửa trong số họ đều nằm trongchươngtrìnhcủaHarvardđưasinhviênvàolàmviệcchocáctổchứcphilợinhuậnvàchínhphủtrợlươngchohọ.80%sinhviêntronglớpnhậnviệctạiMỹ.Mức lương trungbìnhcủa lớp tôi trongnămđầu làmviệc là138.125đô-la. Ray Soifer, một cựu sinh viên đã tốt nghiệp khóa 1965 và là mộtchuyêngiaphântíchngânhàngvẫnluônthuthậpthôngtinvềmốiliênhệgiữađiềukiệncủathịtrườngcổphiếuMỹvàphầntrămsinhviêntốtnghiệpMBAchọnnghềthuộckhốitàichính.10%haythấphơnbáohiệuxuhướngmuavàocổphiếuvềdàihạn.30%hoặccaohơnbáohiệuxuhướngbánracổphiếuvềdàihạn.Lựachọncủalớphọcnăm2006chobạnbiếtrồiđâycácthịtrườngsẽđổvỡhết.

***

NhữngthángđầucủatôisaukhirờiHarvardthậtkhókhăn.TôitrởlạiNewYorkđểđượcởgầnbạnbè,giađìnhvàtìmkiếmcôngviệc.MộtngườibạncũcủaMargretbảotôirằngtrongkhichờđợi,tôicóthểlàmnhữngđiềumà

mình thích.Vì vậy, hàng ngày, tôi bắt xe điện ngầm tới thư viện đại họcColumbiangồiviếttiểuthuyếtvàbáo.Sauđó,tôiquyếtđịnhpháttriểnmộtkếhoạchkinhdoanhđãxâydựngtừkhicònhọcởHarvard.ĐólàýtưởngcủaMargret,vềmộtcôngtygiặtlàcaocấp.Nàngđãthuyếtphụctôitrongmấythángtrời.Giờđâytôiđãcóthờigianrảnhrỗi.Tôixácđịnhnhucầucủakháchhàngvàthiếtlậpquymôthịtrườngtiềmnăng.Tôidòxétđốithủ,liênhệvàxinđượctớithamquancáccôngtygiặtlà.TôibaytớithànhphốKansascùngvớiBokhighéthămđấtnướccủanhữngtiệmgiặtlàcaocấp.Tôighichépchitiếthoạtđộngcủacôngty,quytrìnhgiặtlàquầnáo,vấnđềsửdụngnhâncông,cáchthứctiếnhànhcácnhiệmvụchuyênmônnhưsửachữahoặclàmsạchvếtbẩn.Đóđềulànhữngkiếnthứctrongmônquảnlýquytrìnhsảnxuấtvàcôngnghê.ChủsởhữumộttiệmgiặtlàtạiCaliforniađưa cho tôi xem các cuốn sáchmà ông cất giữ rất cẩn thận. Tôimảimênghiên cứu, vội vã viết nguệchngoạc các con số có thể sử dụng sau này.Ôngchủgiảithíchbíquyếtduytrìmứcgiáthấpvàlợinhuậncaosovớiđốithủ,mọiviệcông làm– từnhữngchiếcxe tảiđượcsửdụng ra sao,chínhsách phát hành cổ phiếu cho nhân viên, cho tới mối quan hệ lâu dài vớikháchhàng–đãgiúpmởrộngkhoảngcáchgiữachiphívàmứcgiákháchhàngsẵnsàngtrảchodịchvụcủaông.Khônggiốngnhữngđiềuchúngtôiđãđượchọctrongmônchiếnlược,chínhcáchkếthợpmọithứmớigiúpbạncóđượclợithếcạnhtranh.Chuyếnnghiêncứunàyđãđưatôitrởlạivớinhữngngàylàmbáo,nhữngcâuhỏicònthắcmắc,nhữngvấnđềyêuthíchbỗngtrởnênquá rộng lớn.Tôiphát hiện ranhữngchi tiết vụnvặt trong côngviệckinhdoanhnàythậthấpdẫn,vàthậttuyệtvờikhiđượcnóichuyệnvớichủdoanh nghiệp và thấy khuôn mặt họ rạng ngời khi mô tả quy trình kinhdoanh,niềmvuicủahọkhitạoraviệclàm,sựmãnnguyệnkhilắpđặtmộtthiếtbịnhỏgiúpcảithiệntốcđộvậnhànhmáymóc.Tôihỏihọnhữngcâuhỏivề tỷ lệđầuvào,vàhọngạcnhiênvìcóngườiquan tâmchi tiếtcôngviệccủahọ.

Saukhixemxétcẩnthậncôngviệckinhdoanh,Margretvàtôichorằngkếhoạchnàysẽmanglạihiệuquả.Nhưngnóđòihỏimộtngườitrongchúngtôiphải làmviệc toàn thời gianvà sẽ không có thunhập trong ít nhất vài batháng.Điều tôihọchỏiđượckhinghiêncứunhiềudoanhnhân lànếubạnmuốnmởmộtcôngty,tronggiaiđoạnkhởiđầu,bạnnênchuẩnbịtinhthầncốnghiếnhếtmìnhdùnhận lại chẳngđượcbaonhiêu.Tôi cũngbiết rằngchodùcóbấtcứđiềugìxảyravớicôngviệckinhdoanh,tôicũngmuốncóđủtiềnmặtđểchitiêutrongvòngmộtnămtới.Chúngtôikhôngđủnguồnlực,dođóchúngtôiquyếtđịnhchờtớikhiđứaconútđimẫugiáo.Nhưngbàitậptìmkiếmvàvậndụngcơhộivàokếhoạchđãgợilạitrongtôiniềmvuikhiđượcsuynghĩvềnhữngtháchthứctrongkinhdoanh.

TôiđãđượccảnhbáorằnglàmộtsinhviênmớitốtnghiệpHarvard,tôisẽgặprấtnhiềulờiđềnghịkỳlạ.Vàthựctế,tôiđãgặpnhữnglờiđềnghịnhưthế:bạnbèmuốnbạnlậpgiúpkếhoạchkinhdoanh,cáccôngtynhỏmuốnnhậnđượclờikhuyênchiếnlược.Tôiđãnhậnđượcbaláthưđềnghị.TôiđãdànhbathángtưvấnchomộtcôngtytruyềnthôngcủaAnhđangmuốnđưadịchvụcủahọvàoMỹ.Họcósảnphẩmtốt,nhưngnộibộcôngtycósựchiarẽgiữanhữngngườimuốnpháttriểncôngtythậtnhanhrồibánđivàngườisánglậpmuốntiếntừngbướcchậmmàchắc.Thamvọngcủamỗibênđượcthể hiện rõ, khiến tôi nghĩ tới môn lãnh đạo và trách nhiệm của doanhnghiệp, tầm quan trọng của việc hài hòa lợi ích và tầm nhìn trong bất kỳnhiệmvụnào.Tôi sửdụngExcel hàngngàyđể tổ chứcphân loại dữ liệumáytínhđãbịchấtchồngtrongnhữngđốnghồsơchưađượcphânloại.Tôilụctìmnhữngghichúcủamônmarketingtrongkinhdoanhđểtìmgiảiphápgiúpcôngty“vượtquavựcthẳm,”cốxácđịnhnhữngngườicóảnhhưởng,cótầmnhìn,cóthểlùa“đànlinhdương”chạyvềphíachúngtôi.

Khidựánkếtthúc,tôinhậnđượclờimờilàmviệctừmộtcôngtysảnxuấtphimmàtôiđãviếtmộtbàiluậnvềhọtrongmônhọccủagiáosưLassiter

hồinămhọcthứhai.Bàiluậnliênquanđếnviệcphânphốiphimvàtácđộngcủacôngnghệmới.Côngtymuốntôihuyđộngnguồntàitrợchoviệcsảnxuấtmộtbộphimtưliệuvàphânphốimộtbộphimkhác.Tôiphảitìmhiểumọithứ,từsảnxuấtDVDtớimarketingvàbánhàng.KhitôikểchuyệnchoôngngoạiởWashington,D.C,ôngcườiphálên.“ConđanghoạtđôngtrongngànhkinhdoanhphimgiốngnhưDawMaMa”,ôngnhắctớicụbàđángkínhngườiMiếnĐiệncủatôi,ngườiđãmangphimMỹtớiThủđôRangooncủaMalaysia.Tôiđãchọnđitheoconđườngkinhdoanh,conđườngmàchỉcómộtngườiduynhấttronggiađìnhtừngtrảiqua,mộtcâuchuyệnđãđượckểtrongmọicuộcvui–vìsaoDawMaMatrởthànhgóaphụởtuổi35vớichínđứaconđãthànhlậpmộtcôngtyphânphốiphimđểnuôisốngcảgiađình.Giờđây,đãhơn40nămkểtừhồimẹtôixembộphimBen-HurkểvềmộtvịhoàngtửngườiDoTháitạirạpchiếuphimPalladiumcủagiađìnhởRangoon,trongconmắtcủaôngtôi,chắtcủaDawMaMađãnốinghiệpgiađình.

***

NhìnlạiHBS,tôithấyhạnhphúckhiđượchọcởđó.Kinhdoanhkhôngcònlàmộtthếgiớiđóngvớitôi.Tôicóthươnghiệutrongbộhồsơxinviệcvàđượcquenbiếtvớirấtnhiềusinhviêncũcủatrường.Tôiđãhọcđượcngônngữkinhdoanh,cácphươngpháptưduy.Tôibiếtđếnquảnlýrủirovàlậpkế hoạch chiến lược, phòng vệ rủi ro, đa dạng hóa hạngmục đầu tư, lợinhuận trên tài sản, bán hàng và đầu tư.Tôi biết các khái niệmnhững lựachọntốtnhấtchothỏathuậnđàmphán(BATNA),phạmvinhấttrí(ZOPA)vàvaitròcủaviệcđiềuhòacácthứtựưutiên.Nếumộtchủnhàbăngnóivề“bips trênđườngcong”, tôihiểu rằnganh tađangsosánh lãi suấtvayvớiđườngsuấtlợitứctráiphiếukhobạc.Tôihiểuđượctầmquantrọngcủaquátrìnhtrongmọilĩnhvựckinhdoanh,khôngchỉthuđượcmứcdoanhthuhợplýmàcònlàmđúngcáchđểluôngiatăngdoanhthu.Cácdoanhnghiệpcần

pháttriểncácquytrìnhchuẩn,nhưcáchcầuthủnémbóngvàorổhayngườichơigolfluyệntậpđểthựchiệnđượcmộtđộngtácchuẩnxácnhiềulần.Lầnđầutiêntrongđời,tôihiểucáchđồngvốnđượcphânbổ,dùđólàviệcmộtcông tyxâydựngnhàmáyhaycácnhà tưbảnđầu tưchocácdựánquantrọngtiếptheo.Điềunàygiúptôilấylạisinhlực,tôihiểurằngluôncósẵntiềnchonhữngýtưởnghay,tôinêntìmkiếmnhữngđồngtiềnnàyởđâuvàkhinào.

Tôicũngbịthuyếtphụcrằngnênđưaraquyếtđịnhcónhiềulựachọnkhácnhau.Mỗimộtbàitậptìnhhuốngmàchúngtôinghiêncứuluônđòihỏiphảitìmranhiềulựachọnkhácnhaurồiđiđếnmộtquyếtđịnh.Bạntinvàosựmáchbảocủacontimvàsauđóbạnpháttriểncáckhảnăng,đàosâutớimứccóthể,tựhỏiđiềugìcầnphảixảyra,bạncầnbằngchứngnàođểlàmviệcxhoặcy,vàchỉkhiđóbạnmớiquyếtđịnhmộtchuỗihànhđộng.Tôiđãrấtngạcnhiêntrướcmộtsốbàitậptìnhhuống.Trongmônchiếnlược,chúngtôiđượcquansátmộthãngchuyênsảnxuấtsảnphẩmvòitắmcủaAnhvớitêngọiAqualisaQuartz,đangcốgắnglựachọnkênhtiếpthịtốtnhấtchodòngsảnphẩmvòihoasenmới.Tôichưatừngnghĩđếnviệcnếubạnhoạtđộngtrongngànhkinhdoanhvòihoasen,ngườimàbạnphảithuyếtphụckhôngphảilàngườisửdụngsảnphẩmmàchínhlàthợsửađườngốngnước.Quatình huống trên, tôi biết được kênh bán hàng tốt nhất không nhất thiết làkênhdễnhìn thấynhất.Tôiđãbiếtcoiquản lýnhưmộtmônkhoahọcvàquantâmđếnnhữngtháchthứccóthểtácđộngtớimộttổchức.LớphọccủagiáosưPorterchỉchotôibiếtrằngcáckỹthuậtphântíchkinhdoanhcóthểđượcứngdụngtrongvôvànhoàncảnhkhácnhau.Vàđươngnhiên,bạncầnđếnsựtựtin.CácsinhviêntốtnghiệpHarvardđềunhắcđếnđiềunày.Bạnphảithậtsựtựtin.

NhưngHBScũngmanglạinhiềutháchthứclớn.Tôikhôngnghĩrằngmìnhsẽbịxôđẩythôbạođếnvậy.TrướckhiđếnHarvard,tôivẫnluônđánhgiá

thấpsứcmạnhcủachủnghĩatưbảncóthểreorắcsựbấtổn,thậmchíngaycảgiữanhữngngườicókỹnănglàmviệc.Tạisaobạnbècùnglớpphảinỗlựcduytrìcôngviệcdùchúngluônkhiếnhọcảmthấykhốnkhổ?Lýdolớnnhất làvấnđề tiềnbạc.Nhữngconđườngmòn sẽdẫnhọđến thànhcôngtrongcuộcsốngvànếuhọcóthểchịuđựngđauđớn,họsẽthấyhạnhphúckhithànhcông.Hạnhphúcdùmuộnmàngcònhơnkhông.Tôiđãrấtngạcnhiênkhi thấymìnhdễdàngbịquanniệmnàyhấpdẫn.Cảmnhậncủa tôikhihọctạiHBSgiốngnhưbơiquamộtconsônglớn.Từbờbênnày,tôitựtinvào sứcmạnhcủamìnhvà thấy rõđíchđếnquanhững luồngnướcvôhình.Nhưngđểsangđượcbờbênkia làmộtcuộcchiến thật sự.Khisangđếnbờbênkia,tôithấysungsướng,mãnnguyện,thởhổnhểnvàphunnướcphì phì. Chỉ khi đã lấy lại được nhịp thở bình thường và nhìn lại chặngđườngđãqua, tôimới nhận ra nhiềuđiều.Cụm từThạc sĩQuản trịKinhdoanhkhôngthểbaohàmhếtnhữngđiềutôiđãhọc.

Tuynhiên,nếu tôi trở thành trưởngkhoa trongmộtngày, tôi sẽ thựchiệnnhữngthayđổisauchoHBS.Trướctiên,tôisẽkhôngđểgiáoviênkhôngcókinh nghiệm kinh doanh dạy kinh doanh. Các nhà phê bình đã cáo buộcphươngphápdạyhọclànặngvềlýthuyết,sáchvởhơnlàchútrọngcáckỹnăngkinhdoanhthựctế.Hoặc,nhưnhậnxétcủamộtngườibạncùnglớp,chúngtôihọcđểtrởthànhngườidựtiệchơnlàđầubếp,luônsẵnsàngphêbìnhmàchẳngcầmnổicondaochặtxương.Nhưng theokinhnghiệmcủatôi, phương pháp giảng dạy bằng bài tập tình huống, các chuyến thămthườngxuyêncủacácdoanhnhân tới trường,nhữngcơhộiđượcviếtbáotrongnămthứhaivềnhữngngànhnghềđóđãtạorasựcânbằnghoànhảogiữa tínhhọc thuật và thực tế.Tôi thấy cácmôn tài chính, chiến lược, kếtoánvàcácquytrìnhbằnglýthuyếtkháhữuích.Vídụ,cáchgiảngdạyvềquảnlýchuỗicungứngcủathầyZeynepTonzrấthay.Nhưngđểcânbằng,tôivẫnthíchcácgiáosưcókinhnghiệmhơnnhưgiáosưOberholzer-Gee,Riedl,Porter,Lissiter.

Thayđổithứhailàmộtcuộcđạituphươngphápgiảngdạymôntàichính.ChủnhàbăngvànhàquảnlýquỹphòngvệrủirothườngphànnànkhithuêcácMBAtốtnghiệpHBSvìhọluônnghĩrằngmìnhthôngminhnhưngthựctếkhôngphảivậy.CácsinhviêntốtnghiệpđạihọcWhartonhayTuckluôncốgắngnângcaokiếnthứcchuyênmôn.Vớinhữngsinhviêncókhaokhátđó,tôisẽgiớithiệuchohọcáckhóahọchoàntoànmangtínhchuyênmônvàbốtrícácnhàkhoahọctàibabồidưỡngchohọ,trongkhivẫncungcấpchonhững người mới tập tễnh vào nghề như tôi những khóa đào tạo thôngthường.

Tiếptheo,tôisẽloạibỏhệthốngđiểmsố.HBScóvẻcoiđiểmsốnhưmộtcông cụ buộc sinh viên phải tập trung học hành. Nếu sinh viên là nhữngngườinghiêmtúchọchànhhơnlàthíchxâydựngquanhệ,thìđiểmsốhoàntoànvônghĩa.Cần tạo ramộtmôi trường lànhmạnhhơn,giảiphóngmọingườikhỏiáplựcđiểmsốnặngnề.

Thứtư,tôisẽđưabàitậptìnhhuốngvàotừngmônhọctheomộttỷlệphùhợpcáccơhộithựctậpkinhdoanh.TôisẽlàmtheolờicủaJackWelchchorằngdoanhnghiệpquantrọnghơnchínhphủvàyêucầucácgiáosưvàsinhviênthảoluậnvềvấnđềnày.SứmệnhcủaHBS,đàotạoranhữngnhàlãnhđạo, những người có khả năng thay đổi thế giới, cho rằng lãnh đạo kinhdoanhlàthứmàthếgiớicần.Sauhainămhọctạiđây,tôivẫnchưatinđiềunày.Xãhộidânchủcóxuhướngphânbổcácnguồnlựcvàodoanhnghiệpvàchínhphủdựavàoviệchọtinthểchếnàosẽhoạtđộngcóhiệuquảhơn.Đơngiảnnhất,doanhnghiệpvẫnđượccoilàhoạtđộngcóhiệuquảhơn,cònchínhphủđượccoilàcôngbằnghơn.Cửtrivàngườitiêudùngliêntụcđiềuchỉnhthướcđonày,hômnayhọthíchhiệuquả,hômsauhọlạithíchsựcôngbằng.Nhưng ởHarvard, ai cũng tin rằng nếumọi việc đều do các doanhdoanhnghiệp và giới doanhnhânquản lý, thế giới này sẽ trở nên tốt đẹphơn.Nhiệmvụcủacácdoanhnhânkhôngchỉ làquảnlýdoanhnghiệpmà

cònquảnlýcácthểchếphilợinhuậnvàvănhóakhác,tứclàlãnhđạomọikhuvựccủaxãhội.TỷphútruyềnthôngMichaelBloombergthườngđượcnhắcđếnvớitưcáchmộtcựusinhviênHBSđãchuyểnđổithànhcôngtừtàinăng lãnh đạo kinh doanh sang chính trị ở tòa thị chính thành phố NewYork.Tuynhiên,TổngthốngGeorgeW.Bushlạihầunhưkhôngđượcnhắcđến.Khihỏicácgiáosưvàbạnhọcvềđiềunày,tôivẫnchưanhậnđượccâutrảlờithỏađáng.Mộtsốngườinóirằngđơngiảnvìlýdochínhtrị.Harvardvốncótruyềnthốngdânchủ.Ngườikhácnóihãynhìnvàolýlịchcủaôngta.Nhưng tôivẫnnghĩ,ông là tổng thống trong thờichiến,vàôngđãviếtnhững điều tốt đẹp về trường trong cuốn tự truyện, nói rằngHBS làmột“khóađàotạohướngnghiệpvềchủnghĩatưbản”.Trongmộtthểchếtuyênbốmụctiêu“đàotạolãnhđạogiúpthayđổithếgiới”,vìsaomộtvịlãnhđạonhưBush lạihiếmkhiđượcnhắcđến?Tôinghĩ rằngnhữngkhókhăncủatrườngvớiBushkhông liênquangì tớivấnđềchính trịhay lý lịchcủacánhânông.Cóchăngchỉ làvìông làsinhviên tốtnghiệpHarvardđầu tiênvàoNhàtrắng,nhưngchưatừnglàmộtvịdoanhnhânđíchthực.Dùthôngquatruyềnthốnggiađình,ôngcóthểđãtừngkinhdoanhkhilàmộttrongnhữngcổđôngcủađộibóngchàyRangerscủabangTexas.Nhưngxuấtpháttừ cácmối quanhệ tronggia đình, chỉ khi làmmột chính trị gia ôngmớiđượcchọn làmcôngviệcquyền lựcnhất trên thếgiới.Tôi tin rằng trườngHarvard sẽ thích hơn nhiều nếu tổng thống đầu tiên là một người nhưBloomberghoặcMittRomney ,nhữngngườicó thành tíchcao trongkinhdoanh,tàisảncánhânkhổnglồ,bướcvàovănphòngtổngthốngvànói“Tôisẽquảnlýđấtnướcnàynhưquảnlýmộtdoanhnghiệp”.ĐóchínhlàsựsùngbáiphươngphápcủaHBS,chiếnthắngtronglãnhđạokinhdoanh.Thayvàođó,thànhcôngcủaBushkhôngđếntừHBS.Ôngấythuyếtphụccửtritheocách trường chẳng mấy quan tâm. Tuy nhiên, một số đặc tính của dânHarvardvẫnkhônghềbiếnmấtởông.Ôngnhậnthứcvaitròcủaônglàđưara các quyết định.Ông là “người chuyên đưa ra quyết định”. Làmột nhàtổngquảnlý,ôngtậptrungvàochiếnlược,cácmụctiêulớntrongnhiệmkỳ

tổngthống,đểnhữngchitiếtvụnvặnchiếnthuậtchongườikháclo.Nhưngông không thuộc tầng lớp các doanh nhân. Ông không phải là người củaHBS.

TôivẫnthườngnghĩvềchuyếnthămcủatỷphúWarrenBuffetttớitrường,khihếtsinhviênnàytớisinhviênkhácthinhauđứnglênhỏiôngcáchôngsẽgiảiquyếtvấnđềtạiIraqhoặcvấnđềtráiđấtđangnónglên.Chúngtôiđềubiết rằng trên thếgiớinàycòncónhữngvấnđề lớnhơnnhiềugiá cổphiếu tại công ty Berkshire Hathaway của ông, và chúng tôi mong mỏiBuffettquantâmtớinhữngvấnđềđó.Ýtưởngquyêngóptàisảncánhântrịgiáhàngtỷđô-lacủaBillGatesđểgiảiquyếtcácvấnđềytếkhiếnđámsinhviênchúngtôithấythíchthúhơnlàtriểnvọngápdụngnhữngđiềuchúngtôiđãđượchọctạiHarvardđểpháttriểnvắc-xinphòngAIDS.Điềunàycóthểđược thấy rất rõ trong khóa học cuối cùng khi tôi dự một buổi hội thảoDoanhnghiệpXãhộicủa trường.Trongbuổi thội thảocósựgópmặtcủanhữngngườinôngdân trồngcàphêvàcácbácsĩ thuộcTổchứcYtếThếgiớiWHO, tổnggiámđốccủahãnggiàyTimberlandvàgiámđốccủacáccôngtydượcphẩm–khôngchỉcóđámsinhviênlớptôi.Thayvàođó,khángiả chủ yếu đến từ các lớp khác của trường, từ trường luật, Học việnKennedy,vàcáctrườngđạihọccủaCambridge.Cuốingàyhômđó,tôitìnhcờgặpJustin.

“Anhcónghĩsaunhữngbuổinóichuyệntrênlớp,đángraphảicónhiềusinhviêntronglớpchúngtatớiđâykhông?”,tôinói.

“Nếuanhmuốnthayđổi thếgiớinày, lênmáybaytớiSudanấy”,cậuđápgọnlọn.“HBSchỉbàn tớichuyệnkiếmtiền thôi.Chỉcóvàingườicựckỳxuất sắc trong lớp chúng tamới làm được việc tốt này, còn hầu hết mọingười trong chúng ta đều giống như những người buôn bán bình thườngkhácmàthôi.Chúngtabànvềtráchnhiệmxãhộibởinókhiếnchúngtathấy

thoảimáihơn.CóbaonhiêusinhviêntronglớpviếttrongđơnxinviệcrằnghọmuốncómộttấmbằngMBAđểđượclàmtàichínhvimôtạiUgandavàgiờhọlạiđangđầuquânchongànhngânhàngởđó?”

Điềunàykhiếntôimuốnđưarathayđổithứnăm,vàcólẽlàthayđổiquantrọngnhấtkhiđượclàmtrưởngkhoacủaHBS.Tôisẽthayđổituyênngônsứmệnhcủatrường.Harvardchẳngcầnphảihứahẹnsẽ“đàotạoranhữngnhàlãnhđạothayđổithếgiới”.Cónghĩalà,cácdoanhnghiệp,vớicácưutiênvàcách thứcđưa raquyếtđịnh,cóquyềnápđặtýchícủanóvào thếgiớinày.Nhưngcácdoanhnghiệpcũngcầnphảinhận thứcđượcgiớihạncủamình,vànếu trườngHarvard có thể cởimởhơn trongquanniệmcủamình, giới kinhdoanh cũng sẽ lắngnghe.TrườngHarvard chỉ cầnhứa sẽđàotạochosinhviêncácquátrìnhlàmviệcvàkỹnăngquảnlýkinhdoanh.Đây sẽ là một mục tiêu cao quý, phù hợp, giúp trường và các sinh củaHarvardkhôngcònbị coi lànhữngkẻmắcchứnghoang tưởng tựđại.Vểphần những sinh viên đã tốt nghiệp từHarvard, thay đổi này có thể giúpmang lạinhữngniềmhứngkhởimới tronghọ.Chúng tôicó thểchấmdứtquanniệmsai lầmchorằngmỗingườichúng tôi làmộtđạidiệncho từngsảnphẩmhoànmỹcủaHarvard.HBScóthểngừngnóinó“biếnđổi”sinhviên,nhưthểtrườngsẽảnhhưởngtớicảcuộcđờihọ.

Harvarddạysinhviênrằngcuộcsốngtuyệtdiệunhấtlàcuộcsốngđượcchialàmhainửa.Mộtnửađểtíchtụcácnguồnlực,nửakiadùngđểgiảiphóngchúng,hayđểcốnghiến.”Nửađầucuộcsốngcóthểđòihỏibạnphảithamlamvànỗlực–làmmộtdoanhnhâníchkỷkiểuHBS.Trongnửasaucuộcđời,bạncóthểlàmviệcthiện,trởthànhmộtchínhtrịgiatàiba,đưatêntuổimìnhkhắclênbiađávàphátbiểuvềtầmquantrọngcủanhântừvàsẻchia.AndrewCarnegie,ôngtrùmngànhcôngnghiệpthépcủaMỹvàcũnglàmộtnhà hảo tâmvĩ đại đã trình bày quan điểmnày trong cuốnTheGospel ofWealth (Phúcâmvề sựgiàucó).Ôngviết: “Nhiệmvụcủangườigiàu” là

phảisốngkhiêmtốn,chỉđápứng“nhucầuchínhđángcủahọhàngconcái”vàcốnghiếntoànbộsốtiềncònlại“đểtạorakếtquảtốtnhấtchocộngđồng– những người giàu có nhờ đó sẽ trở thành người duy nhất được nhữngngườinghèokhótincẩn,hiếntặngmưulược,kinhnghiệmvàkhảnăngchonhà lãnhđạo–giúphọ làmnhữngviệc tốthơnviệchọ tự làmnhiều.”Dùchính ông đã viết những câu này, nhưngCarnegie vẫn ngày càng bóc lộtcôngnhânbằngnhữngđồnglươngítỏivàđiềukiệnlàmviệctồitệnhất.GiảđịnhcủaCarnegiechorằng“ngườigiàu”trởthànhngườiđángtincậyhơnbấtkỳmộtchínhphủtựdobầucửhaymộtcánhânnàocũngtươngtựnhưsứmệnhmà trườngHBSđãđề ra.Đâychỉ làsựbaobiệnvềđạođứcchoviệccủacảichỉđượctậptrungvàotaycủamộtsốítngười.Khôngmaythay,tôikhôngnghĩrằngquanniệmnàysẽtạonênmộtxãhộituyệtvời.Xãhộinàytônsùngnhữngcánhânchiếmlĩnhhầuhếtmọinguồnlựccủaxãhội,dùlà tiền bạc hay sứcmạnh, bằng bất kể thủ đoạn nào, và loại bỏ những cánhâncònlại.Xãhộinàytậptrungquánhiềuvàonhữngthứcóthểđođếmđược, tổng lượng nguồn lực có thể định lượng được thay vì quan tâm tớinhững thứ không thể cân đong được, vô vàn những hy sinh,mấtmát củahàngnghìnngườiđangphảichịuđựngđểsốítđócóngàyvinhquang.HankPaulsonđãkhôngtrungthựckhinóirằngmỗicánhâncóthểtựdolựachọnthời gian giành cho gia đình, dù ông đã từng đảm nhận chức CEO củaGoldmanSachsvốnnổitiếngvìluônbuộcnhânviênphảilàmviệcliêntụcnhiềugiờkhôngnghỉ.NhữngMBAquảnlýcáccôngtylớnnàykhôngchỉphảichịutráchnhiệmvớilờilãicủacôngty,màcònphảiquantâmtớicảlợitứcchocáccổđông.Họtạoranhữngsắctháivănhóaảnhhưởngtớitừngcánhân.Việcthiếutôntrọngtớithờigianvàcuộcsốngcánhâncóthểdẫntớinhữnghệquả taihại.Thếgiớikhôngchỉđơngiản làmộtcỗmáychocácMBAđánhbóng tên tuổicánhân.Đócũngkhôngphải làsàndiễnchohọphôtrươngnhữngquyếtđịnhtáobạohaykỹnănglãnhđạocủahọ.

Ngàynaykinhdoanhđòihỏinhiềuhơnthế.Nóđòihỏiphảiđượccôngnhận

nhưmộtlựclượngmạnhmẽhơnbấtkỳmộtchínhphủ,mộtquốcgia,haymộtxãhộinào,và làmột lực lượngmạnhnhất.VànhiệmvụcủaHBS làphảiđàotạoracácnhàlãnhđạochocácdoanhnghiệpnày.Nhưngvìchínhphủcácnướcvàcácchínhtrịgiakhôngbịràngbuộcbởiyêucầuphảigiànhđượcquyền lựcvàsửdụngnhữngquyền lựcđó,nêncácdoanhnghiệpvàcácdoanhnhânsẽluônphảiđốimặtvớicâuhỏihócbúa:họsẽtồntạitrongthị trườngtưbảnbằngcáchnàokhivẫnlàmviệctốt.TạiHBS,bạnsẽhỏivặnlạimộtcâurấtMỹlà:Bạnsẽlàmgìđểkhiếnnhữngngườicóquyềnlựcnhất,giàucónhấtvàthànhcôngnhất,vẫncònlàngườitốtcóđạođức?Làngườitiêudùng,côngdân,haythậmchínhữngnhânviêntươnglaicủahọ,chúngtacóquyềnvừaphêphánđộngcơchạytheolợinhuậnẩndướilớpvỏlòngtrungthànhvớitổquốctronglờinóicủalãnhđạocácdoanhnghiệp,bàiphátbiểuvềtínhbềnvữngvà“giúpngườikhácchínhlàgiúpmình”,đồngthờichúngtacóthểantâmrằngnhữngcontàutưbảnkhổnglồđóđangdầnchuyểnhướngsanglàmnhữngđiềuvĩđạihơnnhiều.

MộttrongnhữngcựusinhviênnổitiếngnhấtcủachươngtrìnhđàotạoMBAtạiHBSlàRobertMcNamara,BộtrưởngbộuốcphòngMỹtrongsuốtcuộcchiến tranhViệtNam,và làmột thànhviêncủa lớphọcnăm1939.TrongcuốnInRetrospect(Trởlạiquákhứ),phảnánhlạicuộcchiếntranh,ôngđãviếtrằngkhicònhọctạitrường,ôngđãpháttriểnmột“phươngpháptổchứccáchoạtđộngnhânđạo.”Cóbabước:“Xácđịnhmục tiêu rõ ràng…pháttriểnkếhoạchthựchiệnmụctiêu,vàgiámsáttheohệthốngquátrìnhthựchiện kế hoạch.” Đây vẫn chính là bản chất của phương pháp của trườngHarvard:chiếnlược,kếhoạchvàđánhgiá.Đươngnhiên,phươngphápcủaMcNamaranghe cóvẻkinhkhủngkhi được ápdụngđểđếm số tử thi tạiViệtNam.KhiđượchỏivềMcNamara,mộtsĩquanchếđộViệtNamcộnghòađã trả lời: “Ôi,mộtnhà thốngkêhọc.Bộ trưởngquốcphòngcủacácngàithíchmônthốngkê.NhữngngườiViệtNamchúngtôicóthểchoôngấythứôngấycần.Nếubạnmuốnnhữngconsốđótănglên,nhữngconsốđó

sẽtănglên.Nếubạnmuốnnhữngconsốđógiảmxuống,nhữngconsốđósẽgiảmxuống.”CâunóinàyvẫnthườngxuyênxuấthiệntrongtâmtrítôikhicònhọctạiHarvard,bấtcứkhinàotôicảmthấytínhtoáncủamìnhđangđisaiđường.Ôi,mộtnhàthốngkêhọc.

NhàbáoDavidHalberstamđãviếtrằngMcNamarakhôngtinnhữngngườikhôngcùngnóithứngônngữthốngkêvàsốliệuphứctạpcủaông.Nếucóngười nói “có cảmgiáckhôngổn”hoặc “cóvẻ sai”,McNamaravẫn luônkiênđịnhvớinhữngdữkiệnthựctếhơnlàcảmgiác.Vấnđềchếtngườilà,trongtrườnghợpcủaViệtNam,sốliệuôngnhậnđượclạikhôngchínhxác,vàônglại tinvàoảotưởngvềthựctếđượctạoratừcácsốliệusainhữngconsố tròntrịa, lạnhlùng,kháchquan–hơnlà thựctếhỗnloạnđượccácnhàbáovàbinhsĩtậnmắtchứngkiếnbáocáovề.Saunày,khiđượcphỏngvấnvềsựmâuthuẫngiữahaitháicực,ôngvừanổitiếnglàmộtnhàlãnhđạocaoquý,khiêmtốn,cốnghiếnhếtmìnhchođấtnướclạivừanổitiếnglàmộtôngsếplạnhlùng,độcđoán,chỉtuântheosốliệu,ôngnói,“chẳngcómâuthuẫnnàogiữatráitimmềmvàcáiđầucứng.”

Khibạnquansátcáchthứccácdoanhnghiệphoạtđộngngàynay,thậtkhócóthểcảmnhậnrằngMcNamarađãsailầm.Khibạnđượcthấytỷlệphânbổ lợi nhuận tài chính trongmộthệ thốngdo cácMBAphát triển, bạn sẽthấychẳngcógì làmềmmại trongđó.Đócóphảichỉ làminhhoạvềchủnghĩatưbảntrongthựctiễnkhông?Hayxãhộiđãphânbổquánhiềuquyềnlựcvàotaymộtgiaicấpduynhấtchỉyêuquýbảnthân,gồmnhữngngườichuyêntạoracácbảngtínhvàchuyênsửdụngtrìnhchiếuPowerPoint?ĐiềuthúvịbạnđọcđượcvềHBStrongnhiềunămquachínhlànhữngcâuhỏinàyvẫn luôn đau đáu trong tâm trí những người đã từng học qua trường này.Làm sao tôi có thể thành công về tài chínhmà không đánhmất linh hồnmình?Làmsaocóthểlàmviệctạimộtcôngtymàkhôngtrởthànhcáixáckhônghồn?Bạnhiểurằngđâyđềulànhữngcâuhỏivôcùngquantrọng,bởi

cáccôngtyđãphảitranhcãirấtnhiềuvềchúng,họgiảvờlàđãtìmrađápántrảlời,nhưngthựctếlàkhông.Nếucáclớphọckinhdoanhvàquảntrịkinhdoanhvẫnchưagiảiquyếtđượcnhữngvấnđềnày,hoặcítnhấthiểurõhơnvềnhữngvấnđềcáccôngtynàytạora,cáccôngtynàyhẳnnêntừbỏtuyênbốrằnghọlãnhđạoxãhội.Vàkhicáclớpsinhviêntiếptheođếnhọctại trườngHarvard, chínhMcNamara chứkhôngphải làCoburgvànhữngnôngnôcủaông,sẽ trở thànhnhữngbài tập tìnhhuốngđầutiêncầnđượcnghiêncứu.

Ebookmiễnphítại:www.Sachvui.Com