nh gi¸ s¬ bé c¸c t¸c ®éng vµ ®Ò xuÊt vÒ gi¸m s¸t m«i trêng · MiÒn nói ViÖt Nam Thuþ §iÓn (MRDP) mµ hiÖn nay ®ang tiÕn hµnh ë 5 tØnh miÒn nói phÝa

Bé N«ng NghiÖp vµ Ph¸t triÓn N«ng th«n

Ch¬ng tr×nh Ph¸t triÓn N«ng th«n MiÒn nói ViÖt Nam - Thôy §iÓn 1996-2001

§¸nh gi¸ s¬ bé çc t¸c ®éng vµ

®Ò xuÊt vÒ gi¸m s¸t m«i trêng

Maria Berlekom

Cè vÊn m«i trêng

1998

C¬ quan hîp t¸c ph¸t triÓn quèc tÕ thôy ®iÓn

Ch¬ng tr×nh Ph¸t triÓn N«ng th«n MiÒn nói ViÖt Nam - Thôy §iÓn (MRDP)

Bé N«ng nghiÖp vµ Ph¸t triÓn N«ng th«n

Sè 2 Ngäc Hµ, Hµ Néi

MôC LôC

1. Tãm t¾t 7

2. C¬ së 11

2.1. Nghiªn cøu 11

2.2. Ch¬ng tr×nh 12

2.3. Çc chÝnh s¸ch, ch¬ng tr×nh vµ thÓ chÕ 15

2.4. Ph¹m vi 16

2.4.1. §Æc ®iÓm ®Þa h×nh 16

2.4.2. D©n sè, c¬ së h¹ tÇng, y tÕ vµ gi¸o dôc 17

2.4.3. HÖ thèng s¶n xuÊt hé gia ®×nh, chiÕn lîc ph¸t triÓn ®êi sèng vµ thay ®æi kinh tÕ x· héi 17

2.4.4. Tãm t¾t çc xu híng ph¸t triÓn quan träng 19

Page 1 of 35

ViÕt t¾t

3. Nh÷ng vÊn ®Ò m«i trêng ë vïng nói phÝa b¾c 19

4. Ph©n tÝch chiÕn lîc m«i trêng (SEA) cña MRDP 21

4.1. X¸c ®Þnh ¶nh hëng 23

4.1.1. Lùa chän chiÕn lîc vµ ph¬ng ¸n 23

4.1.2. Ma trËn ¶nh hëng 25

4.1.3. Hai vÝ dô 28

4.1.4. NhËn xÐt vµ kÕt qu¶: liªn kÕt çc ho¹t ®éng víi çc ¶nh hëng 31

4.2. KiÕn nghÞ 33

5. §Ò xuÊt vÒ gi¸m s¸t vµ ®¸nh gi¸ t¸c ®éng m«i trêng ®èi víi çc ho¹t ®éng MRDP 35

5.1. §¸nh gi¸ çc m« h×nh kü thuËt vÒ c¶i t¹o sö dông ®Êt 36

5.2. Çc ph¬ng ph¸p ®Þnh lîng vÒ thay ®æi th¶m thùc vËt 37

5.3. Gi¸m s¸t th«n b¶n sö dông ph¬ng ph¸p PRA 38

5.4. Çc ho¹t ®éng ph¸p triÓn kh¸c trong khu vùc 39

5.5. Çc nghiªn cøu kh¸c 39

6. Híng dÉn vÒ m«i trêng 41

7. Phô lôc 43

7.1. Tµi liÖu tham kh¶o 43

7.2. Bèn b¶ng ma trËn 44

CRES Trung t©m nghiªn cøu tµi nguyªn vµ m«i trêng

EIA §¸nh gi¸ ¶nh hëng m«i trêng

EWC Trung t©m §«ng - T©y

GEF C¬ së m«i trêng toµn cÇu

HYV Gièng cao s¶n

IIED ViÖn m«i trêng vµ ph¸t triÓn quèc tÕ

IUCN Uû ban b¶o tån thÕ giíi

JFM Liªn kÕt qu¶n lý rõng

LA Giao ®Êt

LUP Quy ho¹ch sö dông ®Êt

MARD Bé N«ng nghiÖp vµ Ph¸t triÓn N«ng th«n

M&E Gi¸m s¸t vµ ®¸nh gi¸

MILS HÖ thèng th«ng tin qu¶n lý vµ ®¸nh gi¸

MRDP Ch¬ng tr×nh ph¸t triÓn n«ng th«n miÒn nói

Page 2 of 35

1. Tãm t¾t

B¸o ço nµy nªu ra çc nhËn ®Þnh qua viÖc §¸nh gi¸ T¸c ®éng M«i trêng (EIA) cña ch¬ng tr×nh Ph¸t triÓn N«ng th«n MiÒn nói ViÖt Nam Thuþ §iÓn (MRDP) mµ hiÖn nay ®ang tiÕn hµnh ë 5 tØnh miÒn nói phÝa B¾c. Nh÷ng ¶nh hëng vÒ mÆt m«i trêng cña ch¬ng tr×nh ®îc ph©n tÝch vµ mét sè ho¹t ®éng gi¸m s¸t m«i trêng còng ®· ®îc ®Ò xuÊt trong b¸o ço nµy.

Nghiªn cøu bao gåm:

1. KÕt qu¶ ho¹t ®éng cña MRDP ®ãng vai trß gi¸n tiÕp 2. KÕt qu¶ ®îc luü tÝch ë møc ®é cao 3. KÕt qu¶ cña çc nh©n tè ngoµi sù kiÓm so¸t cña MRDP rÊt quan träng. 4. Quan hÖ qua l¹i gi÷a nh÷ng t¸c ®éng cña MRDP vµ víi çc nh©n tè bªn ngoµi rÊt phøc t¹p. 5. ChÞu ¶nh hëng x· héi hãa cao, phô thuéc vµo hÖ thèng sö dông ®Êt ®Þa ph¬ng vµ çc ®iÒu kiÖn kinh tÕ x· héi. 6. Cung cÊp tÝn dông, vµ çc nç lùc phôc håi rõng, c©y ¨n qu¶, tËp huÊn vµ giao ®Êt lµ çc ho¹t ®éng cña MRDP ®·

gãp phÇn lµm thay ®æi m«i trêng vµ sö dông ®Êt.

B¶ng 1. Tãm t¾t mèi quan hÖ quan träng nhÊt gi÷a nh÷ng t¸c ®éng cña ch¬ng tr×nh víi ¶nh hëng tÝch cùc vµ tiªu cùc ®Õn m«i trêng.

Çc ¶nh hëng tÝch cùc ®Õn m«i trêng gåm:

1. N©ng cao sù ®a d¹ng qu¶n lý ®Êt ®ai 2. N©ng cao s¶n xuÊt vµ ®Çu t tiÒm n¨ng vµo viÖc b¶o tån ®Êt vµ níc trªn ®Êt canh t¸c. 3. Cã thÓ gãp phÇn tÝch cùc vµo viÖc phôc håi rõng vµ thay ®æi chÝnh vÒ c¶nh quan ®Êt ®ai khi ®åi nói ®îc trång

c©y hay rõng ®îc t¸i sinh. 4. Gi¶m ®é röa tr«i vµ t¨ng kh¶ n¨ng gi÷ níc nÕu khu vùc ®ã ®îc qu¶n lý tèt ®Æc biÖt lµ çc vên hé vµ vên rõng. 5. T¸i sinh tù nhiªn/ trång c©y lµm giÇu rõng mang l¹i nhiÒu lîi Ých cho rõng phßng hé ®Çu nguån.

Çc ¶nh hëng tiªu cùc ®Õn m«i trêng cã thÓ lµ:

NTFP L©m s¶n ngoµi gç

PAG Nhãm t vÊn thêng xuyªn

PRA §¸nh gi¸ n«ng th«n cã ngêi d©n tham gia

SAGU Khoa Nh©n v¨n x· héi häc, Trêng §H Gothenburg

SALT Kü thuËt canh t¸c ®Êt dèc

SEA §¸nh gi¸ ¶nh hëng chiÕn lîc

SEI ViÖn m«i trêng Stockholm

SIA §¸nh gi¸ ¶nh hëng x· héi

Sida C¬ quan ph¸t triÓn quèc tÕ Thuþ §iÓn

ToR §Ò c¬ng tham chiÕu

VAC HÖ thèng canh t¸c Vên - Ao - Chuång

VMG Nhãm qu¶n lý th«n b¶n

VND §ång ViÖt Nam (tiÒn ViÖt nam)

WRI ViÖn nguån lùc thÕ giíi

Page 3 of 35

1. Gia t¨ng sö dông níc, lµm gi¶m nguån níc (do më réng ®µo ao ç, tíi cho mïa vô, do sö dông nhiÒu gièng cao s¶n) 2. BÖnh ç lan truyÒn theo hÖ thèng níc (do t¨ng diÖn tÝch ao ç). 3. BÖnh gia sóc vµ çc vÊn ®Ò vÖ sinh vµ søc khoÎ con ngêi (do t¨ng sè lîng vËt nu«i) 4. Gi¶m nguån níc vµ t¨ng møc ®é xãi mßn (trång rõng kh«ng hîp lý). 5. Suy gi¶m sù ®a d¹ng vÒ loµi (c©y trång & vËt nu«i) 6. G©y « nhiªm m«i trêng níc do viÖc gia t¨ng sö dông ph©n bãn vµ thuèc trõ s©u. 7. Gi¶m diÖn tÝch ch¨n th¶ ®Æc biÖt lµ çc khu ch¨n th¶ céng ®ång.

Çc ho¹t ®éng cña MRDP cã c¶ mÆt t¸c ®éng tÝch cùc vµ tiªu cùc ®Õn m«i trêng. Çc t¸c ®éng tiªu cùc tiÒm tµng khã cã thÓ ®¸nh gi¸ ®óng mùc ®îc. §Ó tèi u ho¸ çc t¸c ®éng tÝch cùc vµ tr¸nh (hoÆc gi¶m thiÓu) çc ¶nh hëng tiÒm tµng, nghiªn cøu nµy kiÕn nghÞ r»ng khi ch¬ng tr×nh tiÕn hµnh lµm kÕ ho¹ch (ë tÊt c¶ çc cÊp) cÇn ph¶i lu ý ®Õn vÊn ®Ò ¶nh hëng m«i trêng trong hoµn c¶nh cô thÓ cña ®Þa ph¬ng. Nh÷ng khÝa c¹nh hoÆc ®Çu vµo quan träng gåm:

1. Vai trß cña tæ chøc c¬ së (chÝnh thøc vµ kh«ng chÝnh thøc) trong viÖc qu¶n lý tµi nguyªn thiªn nhiªn chung (n-íc, rõng vµ thùc vËt) cÇn ph¶i ®îc quan t©m ®óng mùc.

2. Mét sè ho¹t ®éng gi¸m s¸t m«i trêng cÇn ph¶i ®îc tiÕn hµnh vµo n¨m 1998-1999. 3. Gi¸m s¸t m«i trêng cÇn ph¶i liªn hÖ chÆt chÏ víi gi¸m s¸t kinh tÕ - x· héi (trong çc th«n) 4. CÇn ph¶i x©y dùng híng dÉn m«i trêng cho mét sè néi dung cña ch¬ng tr×nh

Mét sè gîi ý cô thÓ h¬n vÒ gi¸m s¸t m«i trêng lµ:

1. §¸nh gi¸ çc m« h×nh kü thuËt vÒ c¶i tiÕn çch sö dông ®Êt 2. §¸nh gi¸ ®Þnh lîng thay ®æi vÒ th¶m thùc vËt 3. Nghiªn cøu s©u (ph¬ng ph¸p PRA) vµ c¶i tiÕn gi¸m s¸t th«n b¶n theo hÖ thèng MILS, träng t©m vµo çc thay ®æi

nguån níc, ch¨n nu«i, quan c¶nh vµ l©m s¶n ngoµi gç. 4. Pháng vÊn ë cÊp huyÖn vµ tØnh vÒ çc ho¹t ®éng ph¸t triÓn kh¸c (ë çc x· cña ch¬ng tr×nh MRDP).

Liªn hÖ víi çc nghiªn cøu kh¸c (hoÆc liªn hÖ trùc tiÕp víi çc ho¹t ®éng cña ch¬ng tr×nh hoÆc ë vïng dù ¸n).

Nh÷ng ho¹t ®éng ®ã sÏ gióp ph©n tÝch cã hiÖu qu¶ nh÷ng t¸c ®éng thùc tÕ ®Õn m«i trêng cña MRDP vµo cuèi n¨m 1999 víi nh÷ng yÕu tè gîi ý ë trªn. Lu ý r»ng sù kÕt hîp vµ ph©n tÝch kÕt qu¶ vµ nhËn ®Þnh tõ çc nh©n tè kh¸c nhau lµ rÊt qua träng. Thêi gian biÓu dù kiÕn cho çc ho¹t ®éng ®îc ®Ýnh kÌm theo b¸o ço nµy (Phô lôc V).

B¶ng 1. Tãm t¾t nh÷ng t¸c ®éng chÝnh ®Õn m«i trêng

T¸c ®éng cña ch¬ng tr×nh Nh÷ng ¶nh hëng chÝnh ®Õn m«i trêng

TÝn dông

3/4 (74%) tÝn dông ®îc sö dông ®Çu t cho ch¨n nu«i chñ yÕu lµ ç, gia sóc vµ gia cÇm

23 % ®îc ®Çu t vµo çc ho¹t ®éng n«ng nghiÖp chñ yÕu lµ s¶n xuÊt g¹o (mua gièng vµ ph©n bãn).

TÝch cùc

Lµm t¨ng sù ®a d¹ng trong qu¶n lý ®Êt ®ai N©ng cao s¶n xuÊt vµ ®Çu t tiÒm n¨ng vµo viÖc b¶o tån ®Êt vµ nguån níc.

Tiªu cùc

Gia t¨ng sö dông níc, lµm gi¶m nguån níc (do më réng ®µo ao ç, t-íi cho mïa vô, do sö dông nhiÒu gièng cao s¶n) BÖnh ç lan truyÒn theo hÖ thèng níc (do t¨ng diÖn tÝch ao ç). BÖnh gia sóc vµ çc vÊn ®Ò vÖ sinh vµ søc khoÎ con ngêi (do t¨ng sè lîng vËt nu«i) G©y « nhiªm m«i trêng níc do viÖc gia t¨ng sö dông ph©n bãn vµ thuèc trõ s©u.

C©y ¨n qu¶, hÖ thèng vên rõng vµ vên hé vµ t¸i sinh rõng ®Çu nguån

Hç trî ngêi d©n thiÕt kÕ vµ qu¶n lý vên c©y ¨n

TÝch cùc:

Cã thÓ gãp phÇn tÝch cùc vµo viÖc phôc håi rõng - vµ thay ®æi chÝnh vÒ c¶nh quan ®Êt ®ai khi ®åi nói ®îc trång c©y hay rõng ®îc

Page 4 of 35

2. C¬ së

2.1. Nghiªn cøu

Ch¬ng tr×nh ph¸t triÓn miÒn nói ViÖt Nam - Thuþ §iÓn (MRDP) lµ ch¬ng tr×nh ph¸t triÓn n«ng th«n ®îc SIDA hç trî cã trô së t¹i Bé N«ng nghiÖp vµ Ph¸t triÓn N«ng th«n. Ch¬ng tr×nh ho¹t ®éng t¹i 5 tØnh vïng nói phÝa B¾c ViÖt Nam giai ®o¹n 1996-2000.

T¹i héi nghÞ kiÓm ®iÓm ch¬ng tr×nh hµng n¨m th¸ng 5/1998 gi÷a Bé NN & PTNT vµ SIDA, SIDA nhÊt trÝ r»ng cÇn ph¶i tiÕn hµnh nghiªn cøu ®¸nh gi¸ ¶nh hëng m«i trêng ®Ó t¹o kh¶ n¨ng cho ch¬ng tr×nh tr×nh diÔn nh÷ng kÕt qu¶ m«i trêng ®· ®¹t ®îc (trÝch lêi t¸c gi¶) kÞp thêi b¸o ço t¹i héi nghÞ kiÓm ®iÓm gi÷a kú th¸ng 4/1999. §ång thêi héi nghÞ nµy còng nhÊt trÝ r»ng MRDP cÇn ph¶i tiÕp tôc çc nç lùc x©y dùng mét hÖ thèng gi¸m s¸t ¶nh hëng m«i trêng ®¬n gi¶n vµ hiÖu qu¶, coi ®©y lµ mét phÇn cña hÖ thèng MILS (trÝch biªn b¶n tho¶ thuËn cña Héi nghÞ kiÓm ®iÓm hµng n¨m, th¸ng 5/1998).

B¸o ço nµy chøa ®ùng çc nhËn ®Þnh tõ 3 tuÇn lµm viÖc nghiªn cøu vÒ çch thøc triÓn khai c«ng viÖc gi¸m s¸t vµ ®¸nh gi¸ ¶nh hëng m«i trêng cña MRDP. Phô lôc I lµ ®Ò c¬ng t vÊn nghiªn cøu. Träng t©m nghiªn cøu cña nghiªn cøu nµy lµ ®a ra khu«n khæ ®Ó ph©n tÝch nh÷ng ¶nh hëng cã thÓ ®Õn m«i trêng cña MRDP. Dùa trªn nh÷ng gîi ý ph©n tÝch vÒ gi¸m s¸t m«i trêng ®· ®îc thùc hiÖn.

B¸o ço nµy bao gåm 5 phÇn:

qu¶, vên hé vµ vên rõng - kÓ c¶ x©y dùng vµ b¶o vÖ rõng vµ vên c©y ¨n qu¶ (tËp huÊn, híng dÉn kü thuËt

Cung øng c©y con l©m nghiÖp (vên ¬m trong hoÆc ngoµi th«n)

Çc m« h×nh tr×nh diÔn th«n b¶n

TÝn dông dµnh cho trång c©y ¨n qu¶

t¸i sinh. Gi¶m ®é röa tr«i vµ t¨ng kh¶ n¨ng gi÷ níc nÕu khu vùc ®ã ®îc qu¶n lý tèt ®Æc biÖt lµ çc vên hé vµ vên rõng. T¸i sinh tù nhiªn/ trång c©y lµm giÇu rõng mang l¹i nhiÒu lîi Ých cho rõng phßng hé ®Çu nguån

Tiªu cùc:

Phôc håi rõng còng cã thÓ cã nh÷ng ¶nh hëng tiªu cùc lµ dÉn ®Õn:

Lµm gi¶m nguån níc vµ t¨ng møc ®é xãi mßn (do gi÷ níc kÐm - trõ khi bÒ mÆt ®îc duy tr× vµ t¨ng sù bay h¬i)

Gi¶m diÖn tÝch ch¨n th¶ ®Æc biÖt lµ çc khu ch¨n th¶ céng ®ång

Suy gi¶m sù ®a d¹ng vÒ loµi (c©y trång & vËt nu«i)

Giao ®Êt vµ quy ho¹ch sö dông ®Êt

B¶o ®¶m an to¸n sö dông ®Êt gãp phÇn t¨ng ®Çu t vµo:

§Êt

Lao ®éng

VËt t ®Çu vµo

TÝch cùc:

T¨ng sù ®a d¹ng qu¶n lý c¶nh quan

N©ng cao n¨ng suÊt vµ tiÒm n¨ng ®Çu t vµo gi÷ ®Êt vµ nguån níc.

Tiªu cùc

Lµm t¨ng viÖc sö dông níc (Tíi tiªu, nu«i ç)

Suy gi¶m sù ®a d¹ng vÒ loµi (c©y trång & vËt nu«i)

G©y « nhiªm m«i trêng níc do viÖc gia t¨ng sö dông ph©n bãn vµ thuèc trõ s©u.

Page 5 of 35

1. Çc th«ng tin c¬ b¶n, gåm m« t¶ Ch¬ng tr×nh MRDP, vµ çc xu híng ph¸t triÓn cña vïng dù ¸n. 2. §¸nh gi¸ tãm lîc mét sè vÊn ®Ò cã liªn quan ®Õn m«i trêng nãi chung ë miÒn nói phÝa B¾c. 3. Ph©n tÝch nh÷ng t¸c ®éng tiÒm tµng ®Õn m«i trêng cña MRDP 4. Nh÷ng gîi ý vÒ qu¸ tr×nh gi¸m s¸t vµ ®¸nh gi¸ m«i trêng cña MRDP 5. Nh÷ng gîi ý liªn quan ®Õn viÖc x©y dùng híng dÉn m«i trêng

Çc nhËn ®Þnh dùa trªn:

� §¸nh gi¸ th«ng tin thø cÊp (xem phô lôc II). � Pháng vÊn çn bé dù ¸n vµ ®¹i diÖn tõ çc tæ chøc kh¸c (xem phô lôc III) � §i hiÖn trêng tíi ba tØnh trong th¸ng 9/1998 (phô lôc III)

2.2. Ch¬ng tr×nh

Ch¬ng tr×nh MRDP ho¹t ®éng ë n¨m tØnh (Lµo Cai, Hµ Giang, Yªn B¸i, Tuyªn Quang vµ VÜnh Phó) tõ vïng trung du ®Õn vïng nói cao ë miÒn B¾c ViÖt nam( Xem S¬ ®å 1). Ch¬ng tr×nh tiÕn hµnh trong tæng sè 260 th«n b¶n cña 18 huyÖn. Hµng n¨m më thªm ra çc th«n míi ®ång thêi rót dÇn hç trî cho mét sè ho¹t ®éng ë çc th«n vïng thÊp vµ trung du.

S¬ ®å 1. B¶n ® å vïng Ch¬ng tr× nh MRDP

Page 6 of 35

Ch¬ng tr×nh bao gåm 5 dù ¸n tØnh, ®îc dù ¸n trung ¬ng hç trî ®ång thêi x©y dùng n¨ng lùc cho MARD trong viÖc x©y dùng chiÕn lîc vµ chÝnh s¸ch. ChiÕn lîc chÝnh cña ch¬ng tr×nh ®îc tãm t¾t trong b¶ng

B¶ng 1. ChiÕn lîc chÝnh cña ch¬ng tr×nh

1. Ph¸t triÓn thÓ chÕ ë çc cÊp (tõ th«n b¶n ®Õn trung ¬ng), nh»m c¶i tiÕn çc c¬ cÊu hç trî theo yªu cÇu.

2. X©y dùng vµ thö nghiÖm çc ph¬ng ph¸p vµ hÖ thèng sö dông ®Êt bÒn v÷ng vµ cã hiÖu qu¶

3. X©y dùng çc chÝnh s¸ch, chiÕn lîc vµ híng dÉn phôc vô ph¸t triÓn vïng cao vµ miÒn nói bÒn v÷ng.

Nh÷ng néi dung chÝnh cña ch¬ng tr×nh lµ:

1. Quy hoach sö dông ®Êt, giao ®Êt vµ qu¶n lý rõng

2. KhuyÕn n«ng vµ Nghiªn cøu øng dông

3. Nghiªn cøu chiÕn lîc

4. Tµi chÝnh n«ng th«n (tÝn dông tiÕt kiÖm)

5. Th«ng tin thÞ trêng vµ ph¸t triÓn kinh doanh

C©n b»ng giíi

Ph¸t triÓn nguån nh©n lùc vµ tæ chøc

Th«ng tin trong vµ ngoµi ch¬ng tr×nh

Trªn thùc tÕ çc néi dung cña ch¬ng tr×nh bao gåm mét lo¹t çc vÊn ®Ò kh¸c nhau. VÝ dô khuyÕn n«ng bao gåm çc ho¹t ®éng nh cung øng gièng cao s¶n, vµ ph©n bãn, x©y dùng m« h×nh tr×nh diÔn, tiÕn hµnh lµm PRA vµ khuyÕn khÝch çc nhãm qu¶n lý th«n b¶n.

Tõ 1998 trë ®i, ch¬ng tr×nh ®· quan t©m nhiÒu h¬n ®Õn kh©u chÕ biÕn vµ thÞ trêng còng nh tËp trung nhiÒu h¬n lªn vïng cao. Liªn kÕt qu¶n lý rõng (JFM) vµ tiÒm n¨ng çc l©m s¶n ngoµi gç (NTFP) sÏ lµ nh÷ng néi dung trë nªn quan träng h¬n.

Gi¸m s¸t ch¬ng tr×nh sö dông hÖ thèng gi¸m s¸t ®· ®îc x©y dùng riªng cho ch¬ng tr×nh MRDP, hÖ thèng nµy ®îc gäi lµ hÖ thèng th«ng tin qu¶n lý vµ ®¸nh gi¸ (MILS). MILS gåm 4 phÇn liªn kÕt chÆt chÏ víi nhau bao gåm:

1. Gi¸m s¸t tµi chÝnh, 2. B¸o ço kÕt qu¶ ho¹t ®éng, 3. G¸m s¸t th«n b¶n cã ngêi d©n tham gia, 4. Gi¸m s¸t kü thuËt

ViÖc thu thËp sè liÖu vµ ph©n tÝch sè liÖu kinh tÕ x· héi vµ thay ®æi sö dông ®Êt th«ng qua gi¸m s¸t th«n b¶n cã sù tham gia cña ngêi d©n (PRA vßng 1, 2, 3,4) ®îc coi lµ mét phÇn trong chu kú lËp kÕ ho¹ch hµng n¨m. ViÖc gi¸m s¸t kü thuËt bao gåm çc héi th¶o vÒ kü thuËt vµ chÝnh s¸ch, çc nghiªn cøu chuyªn ®Ò vµ gÇn ®©y lµ nh÷ng nghiªn cøu c¬ b¶n vÒ kinh tÕ x· héi cña Khoa Nh©n sinh x· héi häc, trêng ®¹i häc Gothenburg (SAGU).

Ch¬ng tr×nh ®ang hy väng1 cã nh÷ng ¶nh hëng tÝch cùc ®Õn m«i trêng - nhê cã sù chó ý ®Õn tÝnh bÒn v÷ng vµ hÖ thèng sö dông ®Êt ®· ®îc c¶i tiÕn - th«ng qua çc ho¹t ®éng nh trång c©y b¶o vÖ ®Êt vµ c¶i tiÕn qu¶n lý ®Êt ®ai. Tríc ®©y cha cã nghiªn cøu ph©n tÝch nµo vÒ ¶nh hëng tiÒm n¨ng ®Õn m«i trêng cña MRDP mét çch cã hÖ thèng vµ trong giai ®o¹n hiÖn nay vÉn cha tiÕn hµnh ho¹t ®éng gi¸m s¸t m«i trêng cô thÓ nµo. Tuy nhiªn, mét sè tæ chøc ®· cã nhiÒu ®Ò xuÊt vÒ gi¸m s¸t m«i trêng. Nhng kh«ng cã ®Ò xuÊt nµo ®îc thùc thi v× chóng qu¸ n«ng c¹n, hoÆc qu¸ toµn diÖn, hoÆc qu¸ ®¾t,

Page 7 of 35

hoÆc qu¸ mÊt thêi gian (theo nhËn xÐt cña SIDA vµ Bé NN&PTNT)

2.3. Çc chÝnh s¸ch, ch¬ng tr×nh vµ thÓ chÕ

Tõ gi÷a nh÷ng n¨m 1980 ë ViÖt nam ®· cã nh÷ng thay ®æi ®¸ng kÓ vÒ khu«n khæ n«ng nghiÖp vµ sö dông ®Êt. Trong vïng Ch¬ng tr×nh ®· cã nh÷ng ®· cã nh÷ng xu híng ph¸t triÓn quan träng, nh÷ng chÝnh s¸ch, th«ng t vµ ch¬ng tr×nh míi cña Nhµ níc t¸c ®éng ®Õn viÖc sö dông ®Êt vµ sö dông tµi nguyªn thiªn nhiªn bao gåm:

Gi¶m vai trß cña çc hîp t¸c x· n«ng nghiÖp vµo nh÷ng n¨m 80

Giao ®Êt, hÇu hÕt ®Êt n«ng nghiÖp ®· ®îc giao cho çc hé ç thÓ.

§Êt rõng còng ®îc giao cho hÇu hÕt çc vïng trung du vµ vïng thÊp (çc vïng dù ¸n MRDP) nhng giao cho çc vïng nói cao ®ùoc Ýt h¬n.

Ng¨n cÊm hiÖn tîng du canh vµ chÝnh s¸ch khuyÕn khÝch ®Þnh canh ®Þnh c.

Hç trî s¶n xuÊt n«ng nghiÖp cêng ®é cao th«ng qua viÖc cung cÊp gièng cao s¶n, ph©n bãn vµ thuèc trõ s©u.

Nç lùc phôc håi rõng2 vµ ch¬ng tr×nh trång rõng bao gåm cã ch¬ng tr×nh 327/556 vµ míi ®©y lµ ch¬ng tr×nh 5 triÖu ha rõng3.

Çc tæ chøc ®Þa ph¬ng (çc tæ chøc céng ®ång) vÝ dô nh nhãm qu¶n lý th«n b¶n cã quan hÖ chÆt chÏ víi chÝnh quyÒn ®Þa ph¬ng.

KhuyÕn n«ng vµ khuyÕn l©m ®· ®îc kÕt hîp tõ n¨m 1993. C¬ cÊu khuyÕn n«ng ®· ®îc thiÕt lËp ë cÊp tØnh vµ huyÖn nhng rÊt kh¸c nhau vÒ quy m« còng nh chÊt lîng ë çc cÊp c¬ së. Vai trß cña dÞch vô khuyÕn n«ng mét phÇn lµ cung øng vËt t chiÕn lîc vµ vèn (gièng cao s¶n, giao kho¸n qu¶n lý rõng) cho ngêi d©n.

Do ®ã mét hé trung b×nh ë cÊp th«n b¶n cã thÓ chÞu ¶nh hëng cña nhiÒu tæ chøc vµ nh©n tè kh¸c nhau. Xem s¬ ®å 2

S¬ ®å 2. Nh÷ng nh©n tè ¶nh hëng ë cÊp th«n b¶n (trÝch tõ MARD, 1998, "Héi th¶o quèc gia vÒ khuyÕn n«ng l©m, th¸ng 11/1997"

2.4. Ph¹m vi

5 tØnh cña ch¬ng tr×nh MRDP chñ yÕu n»m ë khu vùc miÒn nói cao phÝa B¾c ViÖt Nam nhng còng bao gåm nh÷ng khu vùc n»m ë miÒn trung du nh Phó Thä, Tuyªn Quang. §iÒu kiÖn ë çc vïng miÒn nói cao ®· ®îc nªu chi tiÕt trong mét vµi b¸o ço, sau ®©y lµ tãm t¾t s¬ bé trÝch tõ mét sè Ên phÈm4 nh»m lµm s¸ng tá mét sè ®Æc tÝnh quan träng.

2.4.1. §Æc ®iÓm ®Þa h×nh

Kho¶ng 2/3 diÖn tÝch trong vïng cao h¬n 200m so víi mÆt níc biÓn hoÆc cã thÓ cao h¬n, kho¶ng 15% cao h¬n 1.000m. Trõ çc thung lòng vµ çc lu vùc s«ng, ®Þa h×nh rÊt dèc víi çc d·y nói ®¸ granit thoai tho¶i ®Õn çc ®Ønh nói ®¸ v«i dèc ®øng. H¬n 50% diÖn tÝch cã ®é dèc h¬n 20 ®é. Do vËy ®Êt b»ng ®Ó trång lóa g¹o rÊt hiÕm.

Cã çc lo¹i ®Êt kh¸c nhau mµ chñ yÕu lµ ®Êt c»n cçi. Nh÷ng diÖn tÝch ®Êt nµy thêng chÞu ¶nh hëng s©u s¾c cña thêi tiÕt, b¹c mµu vµ thêng hay bÞ xãi mßn v× thiÕu th¶m thùc vËt che phñ. HiÖn tîng ®Êt lë x¶y ra thêng xuyªn.

Ma theo mïa, vµ ph©n bæ kh«ng ®Òu theo thêi gian vµ theo ®Þa ®iÓm. Lîng ma hµng n¨m cã thÓ cao (1200-2000mm) nhng thêng t¹o thµnh mét sè trËn ma nh trót níc cã thÓ ph¸ hñy ®êng x¸, ®ång ruéng vµ tµi s¶n cña ngêi d©n.

2.4.2. D©n sè, c¬ së h¹ tÇng, y tÕ vµ gi¸o dôc

Sù ®a d¹ng v¨n ho¸ trong vïng rÊt cao, cã 31 trong sè 54 nhãm d©n téc ®îc chÝnh thøc c«ng nhËn. Çc nhãm d©n téc

Page 8 of 35

thiÓu sè kh¸c nhau nãi çc ng«n ng÷ hoµn toµn kh¸c nhau vµ thêng lµ thÊy hä sèng cïng nhau trong cïng mét lµng vµ tÝnh thuÇn nhÊt chñ yÕu cã thÓ thÊy ®îc ë cÊp b¶n.

MËt ®é d©n sè t¨ng gÊp ba lÇn tõ 1960 ®Õn 1989 do d©n sè ngµy cµng t¨ng cña ngêi d©n b¶n xø vµ sè lîng ngêi Kinh chuyÓn lªn tõ vïng ®ång b»ng. MËt ®é d©n sè trung b×nh ë vïng cao lµ kho¶ng 60 ngêi/km5.

Giao th«ng ®i l¹i rÊt khã kh¨n vµ nhiÒu vïng chØ cã thÓ ®i ®Õn ®ù¬c vµo mïa kh« (®Æc biÖt lµ çc vïng cao), mét sè th«n b¶n chØ cã thÓ ®i bé

Tr×nh ®é gi¸o dôc kh«ng ®ång ®Òu víi tû lÖ ngêi Kinh ë vïng trung du biÕt ch÷ tõ 80-90% vµ tû lÖ biÕt ch÷ thÊp h¬n ë ngêi d©n téc thiÓu sè ë vïng nói cao xa x«i hÎo l¸nh (vÝ dô tû lÖ biÕt ch÷ ë ngêi H'M«ng tõ 5-10%).

Y tÕ c«ng céng vµ ®iÒu kiÖn vÖ sinh n«ng th«n ®· ®îc c¶i thiÖn trong 25 n¨m qua, còng gièng nh gi¸o dôc, ngêi d©n ë vïng trung du cã xu híng ®îc hëng çc chÕ ®é y tÕ tèt h¬n so víi ngêi d©n sèng ë vïng nói cao. KÓ tõ 1989 ViÖt Nam ®· s¶n xuÊt ®ñ l¬ng thùc cho nhu cÇu toµn d©n (vµ ®· trë thµnh níc xuÊt khÈu lín). Tuy nhiªn, t×nh tr¹ng thiÕu l¬ng thùc vÉn x¶y ra 3-4 th¸ng trong n¨m ë çc vïng nói cao nÕu cha ®Õn møc chÕt ®ãi th× Ýt ra còng lµ t×nh tr¹ng suy dinh dìng nghiªm träng.

2.4.3. HÖ thèng s¶n xuÊt hé gia ®×nh, chiÕn lîc ph¸t triÓn ®êi sèng vµ thay ®æi kinh tÕ x· héi

Theo CRES (1997) ®èi víi ngêi d©n sèng ë vïng nói cao phÝa B¾c cã ba nguån l¬ng thùc vµ thu nhËp chÝnh lµ tõ: n«ng nghiÖp, l©m s¶n, ch¨n nu«i.

Sù ®a d¹ng cña hÖ thèng qu¶n lý ®Êt ®ai lµ rÊt lín, hÖ thèng s¶n xuÊt hé gia ®×nh thêng cã nhiÒu yÕu tè. Çc yÕu tè ®iÓn h×nh cña mét trang tr¹i vïng cao ®îc minh ho¹ trong biÓu 3 vµ 4 vµ mét biÓu ®å minh ho¹ sù t¸c ®éng qua l¹i gi÷a çc hîp phÇn kh¸c nhau trong biÓu 5.

Nãi chung, ngêi d©n sèng ë çc vïng thÊp cña dù ¸n (vïng cã ®é dèc thÊp hoÆc trung b×nh) cã ®iÒu kiÖn thuËn lîi h¬n vÒ ®êng x¸ vµ thÞ trêng, hä ®îc tiÕp cËn víi nÒn kinh tÕ thÞ trêng vµ cã thÆng d trong s¶n xuÊt lóa g¹o vµ b¸n ®îc nhiÒu h¬n so víi ®ång bµo d©n téc sèng ë vïng cao. §ång bµo d©n téc sèng ë vïng cao phô thuéc chñ yÕu vµo n«ng nghiÖp6 vµ l©m s¶n víi çch thøc ®èt n¬ng lµm rÉy (du canh) lµ mét trong nh÷ng lo¹i h×nh canh t¸c n«ng nghiÖp. ë vïng cao l©m s¶n ngoµi gç (cñi, tre, nÊm, c©y thuèc) ®ãng vai trß quan träng t¹o nguån l¬ng thùc vµ thu nhËp cho ngêi d©n. Giao dÞch biªn mËu (chÝnh ng¹ch vµ tiÓu ng¹ch) víi Trung Quèc vÝ dô nh c©y thuèc lµ mét nguån hµng giao dÞch kh¸ quan träng. §iÒu kiÖn ch¨n nu«i gia sóc rÊt thuËn lîi vµ lµ mét phÇn quan träng trong nhiÒu hÖ thèng sö dông ®Êt.

Møc t¨ng trëng kinh tÕ cao ë ViÖt Nam ®· ®îc ph¶n ¸nh trong vïng dù ¸n. Theo kh¶o s¸t çc hé gia ®×nh ë 5 tØnh miÒn nói phÝa B¾c (CRES, 1997), ngêi d©n nãi chung ®· nhËn ®Þnh r»ng cuéc sèng cña hä ®· kh¸ h¬n so víi 5 n¨m tríc, h¬n n÷a hä cho r»ng ®iÒu kiÖn kinh tÕ x· héi sÏ cßn ®îc tiÕp tôc c¶i thiÖn. Qua pháng vÊn ngêi d©n thÊy r»ng viÖc tiÕp cËn víi ®ång vèn lµ nh©n tè chÝnh dÉn ®Õn çc thay ®æi kÕt hîp víi nguån lao ®éng dåi dµo (do vai trß cña çc hîp t¸c x· n«ng nghiÖp bÞ gi¶m ®i) vµ ngêi d©n ®îc ®¶m b¶o vÒ quyÒn sö dông ®Êt ®ai.

Sè liÖu vÒ gi¸m s¸t th«n b¶n cã ngêi d©n tham gia (trÝch tõ b¸o ço ®¸nh gi¸ th«n b¶n cña MRDP, 1998) cho thÊy r»ng tû lÖ hé nghÌo ®· gi¶m ®¸ng kÓ tõ 1992 ®Õn 19967, trong khi sè hé gia ®×nh cã d l¬ng thùc, thu nhËp vµ cã vèn ®Ó ®Çu t t¨ng lªn. B¸o ço nµy còng chØ ra r»ng ch¨n nu«i (gia sóc, gia cÇm, ç, lîn) lµ mét chiÕn lîc chÝnh cña çc hé gia ®×nh trong viÖc tÝch luü tµi s¶n vµ do ®ã t¹o ra ®iÓm khëi ®Çu cho nÒn kinh tÕ tiÒn tÖ.

KÕt qu¶ cña chiÕn lîc ph¸t triÓn ®êi sèng theo ®Þnh híng thÞ trêng, chÕ biÕn vµ thu nhËp tõ çc ho¹t ®éng phi n«ng nghiÖp ®ang ngµy cµng ®ãng mét vai trß quan träng trong kinh tÕ hé, ®Æc biÖt lµ ë vïng thÊp vµ trung du. §ång thêi cã nh÷ng biÓu hiÖn ngµy cµng t¨ng vÒ sù ph©n biÖt ngêi giµu vµ ngêi nghÌo c¶ trªn ph¹m vi lín (céng ®ång d©n téc thiÓu sè vïng cao so víi nhãm d©n téc vïng thÊp) vµ trong ph¹m vi th«n b¶n8.

2.4.4. Tãm t¾t çc xu híng ph¸t triÓn quan träng.

Tãm l¹i, ch¬ng tr×nh cã nh÷ng ®Æc thï sau:

Page 9 of 35

1. Cã sù ®a d¹ng vµ kh¸c biÖt lín (vÒ v¨n ho¸, ®Þa h×nh vµ sinh th¸i n«ng nghiÖp) 2. Çc thÓ chÕ vµ tæ chøc bªn ngoµi th«n cã vai trß ngµy cµng cao (chÝnh s¸ch cña trung ¬ng, çc c¬ quan cña

ChÝnh phñ vµ søc m¹nh thÞ trêng), 3. NhËp c (cña ngêi Kinh) tõ vïng thÊp vµ gia t¨ng d©n sè, 4. Sö dông çc nguån lùc cêng ®é cao vµ ¸p lùc ngµy cµng gia t¨ng lªn tµi nguyªn thiªn nhiªn (®Êt, níc, rõng), 5. T¨ng s¶n xuÊt n«ng nghiÖp, t¨ng s¶n lîng vµ ph¸t triÓn kinh tÕ, 6. Kh¸c biÖt kh¸ lín (víi møc ®é t¨ng trëng kinh tÕ cao h¬n ë çc vïng phÝa Nam, vïng thµnh thÞ vµ ®ång b»ng ®·

dÉn ®Õn t×nh tr¹ng tôt hËu vÒ kinh tÕ ë miÒn nói phÝa B¾c) vµ 7. Cã ®Æc ®iÓm thay ®æi nhanh chãng hÖ thèng sö dông ®Êt ®ai vµ ®iÒu kiÖn kinh tÕ x· héi.

S¬ ®å 3. Mét hÖ thèng s¶n xuÊt hé tiªu biÓu (trÝch tõ CRES, 1997) S¬ ®å 4. Çc nh©n tè trong hÖ thèng canh t¸c liªn quan ®Õn ®Þa h×nh (trÝch tõ MRDP, 1998, "B¸o ço tãm t¾t ®¸nh gi¸ gi¸m s¸t th«n b¶n") S¬ ®å 5. BiÓu ®å hÖ thèng s¶n xuÊt ë vïng cao (trÝch tõ CRES, 1998)

3. Nh÷ng vÊn ®Ò m«i trêng ë vïng nói phÝa b¾c

Cã rÊt nhiÒu b¸o ço nãi vÒ suy gi¶m nhanh cña hÖ sinh th¸i vïng cao ë miÒn B¾c ViÖt Nam. Ph¸ rõng lµ nguyªn nh©n chÝnh cña sù suy gi¶m nµy vµ cô thÓ lµ sù suy gi¶m ®é che phñ. Trong khi nhiÒu b¸o ço cho r»ng ph¸ rõng lµ mét vÊn ®Ò chÝnh nhng l¹i l¹i cha nªu ®îc tû lÖ ph¸ rõng vµ hiÖn tr¹ng rõng mét phÇn lµ do cã sù nhÇm lÉn trong hÖ thèng ph©n lo¹i mµ kh«ng nªu lªn chÝnh x¸c hiÖn tr¹ng thùc tÕ cña rõng. Theo mét b¸o ço (Poffenberger, 1998) cho biÕt ®é che phñ rõng cña miÒn b¾c ViÖt Nam kho¶ng 10-25% so víi 50-95% n¨m 19439. HÇu hÕt diÖn tÝch rõng cßn l¹i còng ®· bÞ khai th¸c kiÖt quÖ ®Æc biÖt lµ nh÷ng loµi quý hiÕm.

Cã rÊt nhiÒu nguyªn nh©n dÉn ®Õn sù suy tho¸i nµy mµ ®iÓn h×nh lµ viÖc më réng ®Êt n«ng nghiÖp do d©n sè gia t¨ng, ngoµi ra cßn do khai th¸c gç bÊt hîp ph¸p10, nh÷ng nh©n tè trùc tiÕp hoÆc gi¸n tiÕp cña chiÕn tranh ®Ó l¹i vµ h×nh thøc du canh11. Nh÷ng nh©n tè trùc tiÕp vµ gi¸n tiÕp ¶nh hëng ®Õn sù suy tho¸i ®îc tãm t¾t trong b¶ng 2.

B¶ng 2. Nh÷ng ¶nh hëng m«i trêng do suy tho¸i rõng

1. HËu qu¶ trùc tiÕp do suy tho¸i rõng bao gåm:

L©m s¶n bao gåm c¶ çc lo¹i gç quý vµ l©m s¶n ngoµi gç (vÝ dô c©y m©y, nÊm, vµ cñ qu¶ d¹i, cñi vµ c©y thuèc) ®· trë nªn khan hiÕm h¬n vµ/hoÆc ph¶i ®i xa h¬n míi kiÕm ®îc.

Theo KÕ ho¹ch hµnh ®éng ®a d¹ng sinh häc ë ViÖt nam (1994), tµn ph¸ rõng ®îc coi lµ mét trong nh÷ng nguy c¬ ¶nh h-ëng m¹nh nhÊt ®Õn chim thó hoang d· vµ ®a d¹ng sinh häc.

2. HËu qu¶ gi¸n tiÕp do suy tho¸i rõng gåm:

ViÖc mÊt ®i th¶m thùc vËt dÉn ®Õn sù xãi mßn ®Êt ngµy cµng gia t¨ng c¶ líp ®Êt mÆt vµ lë ®Êt.

§ång thêi, çc dßng ch¶y bÞ båi l¾ng, ¶nh hëng chÊt lîng cña níc ®Õn cuéc sèng vµ c«ng suÊt cña çc ®Ëp thuû ®iÖn vµ hÖ thèng tíi tiªu, vµ ¶nh hëng ®Õn nguån níc ngät vµ nu«i trång thuû s¶n.

Cuèi cïng, çc chøc n¨ng ®iÒu hoµ nguån níc gi¶m ®i, ®iÒu nµy dÉn ®Õn hiÖn tîng ngËp óng hoÆc thiÕu níc vµo mïa kh«. L-u ý r»ng, thËm chÝ nÕu th¶m rõng cã lµm gi¶m ®i sù thay ®æi vÒ nguån níc th× viÖc phôc håi rõng còng cã thÓ dÉn ®Õn sù suy gi¶m tæng thÓ cña nguån níc (do cã sù bay h¬i vµ thÈm thÊu).

ViÖc t¨ng cêng ®é trong çc hÖ thèng s¶n xuÊt n«ng nghiÖp (nh ViÖt Nam hiÖn t¹i lµ níc s¶n xuÊt lóa g¹o lín) còng lµ mét nh©n tè ¶nh hëng ®Õn m«i trêng nh t¨ng cêng s¶n xuÊt n«ng nghiÖp cã sù kÕt hîp vÒ viÖc ®¶m b¶o quyÒn sö dông ®Êt12 cho ngêi d©n vµ tiÕp cËn ngµy cµng dÔ ®èi víi çc vËt t n«ng nghiÖp nh ph©n bãn, gièng cao s¶n. KÕ ho¹ch Hµnh ®éng ®a d¹ng sinh häc cña ViÖt Nam (1994) cho thÊy r»ng vËt t n«ng nghiÖp g©y ra mèi ®e do¹ lín ®èi víi çc gièng c©y trång truyÒn thèng v× nh÷ng môc ®Ých tríc m¾t mµ ngêi ta cã thÓ l·ng quªn nh÷ng gièng c©y nµy ®Ó ®¸p øng nhu cÇu cña thÞ trêng hiÖn t¹i. H¬n n÷a cêng ®é s¶n xuÊt n«ng nghiÖp gia t¨ng phô thuéc vµo cêng ®é sö dông níc (chñ yÕu

Page 10 of 35

qua hÖ thèng thuû lîi) do vËy ¸p lùc gia t¨ng lªn çc nguån níc còng nh lµm gia t¨ng nguy c¬ vÒ kiÒm ho¸.

Nh÷ng thay ®æi ë vïng cao cã liªn hÖ chÆt chÏ ®Õn xu híng ë cÊp khu vùc, quèc gia vµ quèc tÕ võa trùc tiÕp th«ng qua sù di c tõ çc vïng thÊp vµ trung du lªn vïng cao vµ võa gi¸n tiÕp th«ng qua ®éng lùc cña thÞ trêng vµ çc chÕ tµi cña trung -¬ng. §ång thêi ngêi d©n ë çc vïng thÊp vµ trung du (vµ ë c¶ níc) phô thuéc nhiÒu vµo çc çch thøc qu¶n lý nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn ë vïng cao. Bao gåm cã çc vÝ dô sau:

L©m s¶n chñ yÕu lµ gç. §Æc biÖt trong chiÕn tranh vµ sau chiÕn tranh t¸i thiÕt çc tµi nguyªn rõng ®îc xem nh lµ vÊn ®Ò sèng cßn trong thóc ®Èy ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ quèc d©n.

N¨ng lîng tõ çc nhµ m¸y thuû ®iÖn, miÒn B¾c ViÖt Nam ®ãng gãp h¬n 50% n¨ng lîng thuû ®iÖn (mét phÇn ®îc khai th¸c tõ thuû ®iÖn Hoµ B×nh)

Çc dÞch vô sinh th¸i bao gåm cã viÖc ®iÒu tiÕt nguån ch¶y, ph©n t¸ch carbon ®Ó duy tr× nguån níc s¹ch vµ nu«i trång thuû s¶n, ®ång thêi duy tr× ®îc sù ®a d¹ng sinh th¸i vµ çc nguån gen.

Mét sè nghiªn cøu (IIED, WRI, CRES) ®· chØ ra r»ng trong khi nh÷ng lîi Ých trªn t¹o ra bëi vïng cao chñ yÕu phôc vô cho ngêi d©n vïng thÊp th× chi phÝ x· héi vµ m«i trêng cho viÖc khai th¸c çc nguån nµy l¹i do çc céng ®ång vïng cao chÞu.

4. Ph©n tÝch chiÕn lîc m«i trêng (SEA) cña MRDP

Ch¬ng nµy gåm çc ph©n tÝch vÒ nh÷ng ¶nh hëng m«i trêng tõ çc ho¹t ®éng cña MRDP. VÒ c¬ b¶n ®¸nh gi¸ ¶nh hëng chiÕn lîc m«i trêng ®· ®îc triÓn khai (kh«ng ph¶i dù ¸n t¸c ®éng m«i trêng, xem b¶ng 3) - nh»m nç lùc hoµ nhËp çc ho¹t ®éng cña ch¬ng tr×nh víi khÝa c¹nh m«i trêng.

Nh÷ng ph©n tÝch nµy c¬ b¶n dùa trªn ®¸nh gi¸ s¬ bé vµ bao gåm çc gîi ý gi¸m s¸t & ®¸nh gi¸ vµ x¸c ®Þnh ¶nh hëng m«i trêng . Do b¶n chÊt vµ thêi gian cã h¹n cña chiÕn lîc vµ §¸nh gi¸ ¶nh hëng m«i trêng nªn cha cã tÝnh to¸n ®Õn sè liÖu thu tõ hiÖn trêng.

B¶ng 3. EIA cña dù ¸n so víi EIA chiÕn lîc (SEA)

§¸nh gi¸ ¶nh hëng m«i trêng (EIA) ®îc tiÕn hµnh phæ biÕn nhÊt ë cÊp dù ¸n, ®èi víi nh÷ng t¸c ®éng cô thÓ sÏ ®îc tiÕn hµnh t¹i ®Þa bµn cô thÓ. Mét EIA ®iÓn h×nh thêng ®îc tiÕn hµnh cho çc c«ng tr×nh x©y dùng (®êng x¸, cÇu cèng, ®Ëp níc vv) vµ çc h·ng c«ng nghiÖp (nhµ m¸y ph©n bãn, nhµ m¸y giÊy, nhµ m¸y « t«).

V× MRDP ho¹t ®éng ë nhiÒu vïng kh¸c nhau vµ víi nhiÒu lo¹i h×nh ho¹t ®éng tr¶i réng tõ n¬i nµy ®Õn n¬i kh¸c, ®ång thêi do thêi gian kh«ng cho phÐp ®Ó cã thÓ tiÕn hµnh ®¸nh gi¸ ¶nh hëng m«i trêng cô thÓ cho tõng trêng hîp. Thay v× ®ã cÇn ph¶i ph©n tÝch vµ hiÓu râ vÒ çc xu híng, qu¸ tr×nh triÓn khai vµ nh÷ng ngô ý cã thÓ. Do ®ã EIA cÇn cã chiÕn lîc vÝ dô nh §¸nh gi¸ ChiÕn lîc M«i trêng (SEA).

Trong mét §¸nh gi¸ ChiÕn lîc M«i trêng th× cÇn ph©n tÝch nh÷ng néi dung tæng qu¸t cña mét kÕ ho¹ch, ch¬ng tr×nh hay chÝnh s¸ch. VÝ dô mét SEA cã thÓ ®îc t¹o ra dùa trªn mét chÝnh s¸ch (nh n¨ng lîng, giao th«ng) hay dùa trªn c¬ së khu vùc (vÝ dô nh ch¬ng tr×nh ph¸t triÓn n«ng th«n khu vùc nh ch¬ng tr×nh MRDP). Thay v× xem xÐt çc ph¬ng ¸n lËp kÕ ho¹ch cô thÓ, SEA tËp trung vµo ph©n tÝch nh÷ng viÔn c¶nh réng lín h¬n.

TiÕn hµnh ph©n tÝch nh÷ng ¶nh hëng m«i trêng cña MRDP theo ®Þnh híng sau:

� Trªn c¬ së gi¶ ®Þnh viÖc sö dông ®Êt nªn xu híng vµ çc nh©n tè kh¸c cã thay ®æi th× cÇn ph¶i xem xÐt kü h¬n vÒ çc ®iÒu kiÖn trong vïng dù ¸n. §©y sÏ lµ çc th«ng tin c¬ b¶n.

� Nghiªn cøu ®îc triÓn khai ë mét ch¬ng tr×nh ®ang cã çc ho¹t ®éng kh¸c nhau vÒ thêi gian vµ ®Þa ®iÓm. Çc ho¹t ®éng vµ träng t©m tríc ®©y hiÖn nay vµ trong t¬ng lai cña ch¬ng tr×nh cÇn ph¶i ®îc xem xÐt. §Ó thu hÑp ph¹m vi nghiªn cøu, çc ph©n tÝch c¬ b¶n sÏ tËp trung vµo giai ®o¹n hiÖn t¹i cña ch¬ng tr×nh.

Page 11 of 35

� SEA tËp trung chñ yÕu vµo nh÷ng t¸c ®éng m«i trêng. Nh÷ng t¸c ®éng kinh tÕ x· héi kh«ng ®îc ph©n tÝch cô thÓ vÝ dô nh kh«ng ph©n tÝch nh÷ng t¸c ®éng vÒ mÆt x· héi (SIA) víi lý do lµ tr¸nh sù trïng lÆp kh«ng cÇn thiÕt víi nh÷ng nghiªn cøu c¬ b¶n cña SAGU. Tuy nhiªn, viÖc hiÓu râ çc mèi liªn kÕt vµ sù t¸c ®éng qua l¹i gi÷a çc ®iÒu kiÖn kinh tÕ x· héi vµ thay ®æi sö dông ®Êt còng nh xu híng m«i trêng lµ tèi cÇn thiÕt. ¸p dông viÔn c¶nh mong muèn cña nh÷ng ngêi quan t©m ®Ó cã ®îc mét viÔn c¶nh tæng thÓ vÒ m«i trêng vµ t¸c ®éng cña m«i trêng (bao gåm th«n b¶n/x·, çn bé khuyÕn n«ng çc cÊp, çc nhãm cè vÊn, Bé NN & PTNT vµ SIDA).

� SEA kh«ng bao gåm nh÷ng ¶nh hëng m«i trêng cã liªn quan ®Õn çc nguån lùc ®îc ch¬ng tr×nh sö dông nh ®i l¹i (« nhiÔm tõ xe dù ¸n, ®i l¹i b»ng ®êng hµng kh«ng quèc tÕ...) v× nh÷ng vÊn ®Ò nµy ®îc coi lµ ngo¹i lÖ.

4.1. X¸c ®Þnh ¶nh hëng

X¸c ®Þnh ¶nh hëng ®îc tiÕn hµnh theo 4 bíc. Bíc thø nhÊt lµ ch¬ng tr×nh MRDP ®a ra çc gi¶ ®Þnh vµ lùa chän chiÕn lîc. Thø hai lµ ph©n tÝch çc ho¹t ®éng vµ néi dung cña MRDP cã liªn quan ®Õn çc th«ng sè m«i trêng kh¸c nhau. Thø ba lµ ®a ra hai vÝ dô vÒ çc ho¹t ®éng cña ch¬ng tr×nh cã kh¶ n¨ng ¶nh hëng m«i trêng ®Õn cÊp th«n b¶n. Cuèi cïng lµ ph¶i ®a ra çc kÕt luËn.

4.1.1. Lùa chän chiÕn lîc vµ ph¬ng ¸n

Trong qu¸ tr×nh lËp kÕ ho¹ch cho giai ®o¹n hiÖn t¹i, vµ th«ng qua qu¸ tr×nh lËp kÕ ho¹ch hµng n¨m, ch¬ng tr×nh ®· ®a ra nhiÒu quyÕt ®Þnh vµ nhiÒu sù lùa chän cho chiÕn lîc cã ¶nh hëng trùc tiÕp vµ gi¸n tiÕp ®Õn çc ho¹t ®éng. Do ®ã tríc khi tiÕn hµnh ph©n tÝch chi tiÕt h¬n vÒ ¶nh hëng cña m«i trêng th× cÇn ph¶i xem xÐt ®Æt ch¬ng tr×nh vµo mét hoµn c¶nh cô thÓ nh»m hiÓu râ çc gi¶ ®Þnh ®»ng sau nh÷ng g× ch¬ng tr×nh ®ang lµm (hoÆc kh«ng lµm) ë çc cÊp kh¸c nhau vµ nh÷ng ngô ý m«i trêng cña nh÷ng lùa chän nµy. B¶ng 4 lµ phÇn tãm t¾t çc lùa chän chiÕn lîc vµ b¶ng 2 tr×nh bµy çc ph¬ng ¸n vµ çc gîi ý.

Tríc tiªn, MRDP gi¶ ®Þnh r»ng ba nh©n tè nµy rÊt quan träng ®Ó ®¹t ®îc nh÷ng thay ®æi tÝch cùc ë çc th«n dù ¸n. Nh©n tè ®Çu tiªn lµ xem xÐt kh¶ n¨ng tiÕp cËn thÞ trêng vµ sù ®a d¹ng vÒ kinh tÕ v× ®©y lµ nh÷ng yÕu tè chñ yÕu cho viÖc ph¸t triÓn kinh tÕ trong vïng. §iÒu nµy ®îc ph¶n ¸nh vµo trong "träng t©m chÝnh" bæ sung cho ba môc tiªu vµ bæ sung vµo néi dung ho¹t ®éng tÝn dông vµ ph¸t triÓn kinh doanh cña ch¬ng tr×nh. Nh©n tè thø hai lµ ®¶m b¶o quyÒn sö dông ®Êt cho ngêi d©n13 ®Þa ph¬ng vÝ dô lµ ch¬ng tr×nh hç trî giao ®Êt - quy ho¹ch sö dông ®Êt vµ liªn kÕt qu¶n lý rõng. Thø ba lµ ph¸t triÓn tæ chøc c¬ së liªn quan ®Õn kh¶ n¨ng cña çc nhãm/th«n trong viÖc tù tæ chøc vµ qu¶n lý, ®©y còng lµ nÒn t¶ng cho sù ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi.

Hç trî thµnh lËp çc nhãm qu¶n lý th«n b¶n, nhãm tÝn dông tiÕt kiÖm lµ nh÷ng ho¹t ®éng mµ MRDP ®ang tiÕn hµnh trong vïng nµy.

Mét trong nh÷ng ph¬ng ¸n lùa chän quan träng nhÊt lµ tËp trung vµo viÖc x©y dùng n¨ng lùc vÝ dô tËp huÊn vµ ph¸t triÓn tæ chøc, ph¸t triÓn ph¬ng ph¸p, chÝnh s¸ch vµ x©y dùng híng dÉn. Ph¬ng ¸n lùa chän nµy rÊt râ rµng v× theo çch thøc nµy mµ ch¬ng tr×nh ®· h×nh thµnh ®îc çc kÕt qu¶ cuèi cïng vµ çc chiÕn lîc chÝnh.

C«ng viÖc cña dù ¸n Bé vµ cña nhãm cè vÊn còng ®îc x¸c ®Þnh râ rµng vµ cã liªn quan ®Õn nh÷ng môc tiªu nµy. §Æc biÖt nh÷ng khÝa c¹nh quan träng trong hoµn c¶nh nµy lµ cÇn ph¶i (a) tËp trung m¹nh vµo ph¸t triÓn tæ chøc c¬ së (xem phÝa trªn) vµ (b) lµ thóc ®Èy c¬ cÊu hç trî theo yªu cÇu vµ ®Þnh híng linh ho¹t, n¨ng ®éng trong c«ng t¸c cña çn bé khuyÕn n«ng. VÝ dô vÒ phÇn nµy bao gåm cã PRA, qu¸ tr×nh s¸ng t¹o cña th«n, giao ®Êt/ quy ho¹ch sö dông ®Êt vµ c«ng viÖc míi ®©y lµ liªn kÕt qu¶n lý rõng.

Tuy nhiªn, râ rµng lµ trong ph¹m vi 5 dù ¸n tØnh, viÖc triÓn khai çc ho¹t ®éng ë quy m« réng ®îc u tiªn chø kh«ng ph¶i lµ viÖc ph¸t triÓn çc ph¬ng ph¸p hoÆc chÝnh s¸ch. §©y lµ sù ph¶n ¸nh b¶n chÊt vai trß cña çn bé tØnh vµ huyÖn. Tuy nhiªn ®iÒu nµy cã nghÜa lµ MRDP th«ng qua çc dù ¸n tØnh ®· ®ãng gãp ®¸ng kÓ vµo viÖc tuyªn truyÒn th«ng tin vµ hç trî tµi chÝnh cho nhiÒu ho¹t ®éng cña Bé NN&PTNT, nh: ch¬ng tr×nh 327, cung øng gièng cao s¶n, c¶i tiÕn ch¨n nu«i, ph©n bãn vv…)

Mét sù lùa chän chiÕn lîc kh¸c cã liªn quan ®Õn ph¸t triÓn ph¬ng ph¸p vµ tæ chøc lµ lµm viÖc víi n¨m dù ¸n tØnh (ph¹m vi ®Þa lý kh¸ réng), thay v× tËp trung vµo çc nguån lùc ë çc vïng nhá h¬n.

Page 12 of 35

B¶ng 4. Sù lùa chän chiÕn lîc quan träng cña MRDP:

Coi sù ®a d¹ng cña nÒn kinh tÕ nh lµ mét vÊn ®Ò mÊu chèt cho sù ph¸t triÓn vïng cao phÝa B¾c.

T¨ng cêng "®¶m b¶o quyÒn sö dông ®Êt" cho nh÷ng ngêi d©n sö dông ®Êt ë ®Þa ph¬ng.

Hç trî ph¸t triÓn tæ chøc cÊp c¬ së (th«n).

TËp trung vµo ph¸t triÓn tæ chøc trong Bé NN&PTNT bao gåm cã ph¸t triÓn nguån nh©n lùc vµ tËp huÊn, ph¸t triÓn ph¬ng ph¸p luËn vµ chÝnh s¸ch (xem phÇn 1.2, çc chiÕn lîc chÝnh) vµ hç trî ph¸t triÓn dÞch vô khuyÕn n«ng ®¸p øng nhu cÇu.

§ång thêi hç trî tµi chÝnh cho viÖc triÓn khai çc ho¹t ®éng ë çc tØnh (vÝ dô nh cung øng vËt t s¶n xuÊt) bao gåm cã hç trî cho nhiÒu ho¹t ®éng cña Bé NN&PTNT

Ph¹m vi ®Þa lý dµn tr¶i trong 5 tØnh

DÇn chuyÓn lªn çc vïng nói cao

B¶ng 2. Ph¬ng ¸n

Cuèi cïng cÇn lu ý r»ng MRDP dÇn chuyÓn träng t©m lªn vïng cao xa x«i hÎo l¸nh n¬i çc ®iÒu kiÖn m«i trêng (nguån n-íc, nhiÖt ®é, ®é dèc vµ chÊt ®Êt) phôc vô cho s¶n xuÊt l¬ng thùc Ýt thuËn lîi h¬n so víi çc vïng trung du vµ vïng thÊp. Vïng cao thêng kÐm vÒ c¬ së h¹ tÇng vµ çch xa thÞ trêng, tr×nh ®é gi¸o dôc thÊp h¬n.

Ph¬ng ¸n HÖ qu¶

1. Kh«ng cã MRDP Phôc håi rõng trong vïng dù ¸n ®îc tiÕn hµnh rÊt chËm Ýt vèn (kh«ng cã tÝn dông) vµ ch¨n nu«i t¨ng chËm (ao ç, gia cÇm vµ gia sóc) h¬n lµ çc vïng dù ¸n.

Kh«ng cã kh¶ n¨ng hç trî ph¸t triÓn chÝnh s¸ch cã liªn quan ®Õn giao ®Êt, qu¶n lý rõng...

2. ChØ tËp trung vµo triÓn khai

Cã thÓ cã nh÷ng ¶nh hëng vµ t¸c ®éng trùc tiÕp h¬n trong vïng dù ¸n

Nh÷ng ¶nh hëng cña çc m« h×nh sö dông ®Êt cã thÓ trë nªn râ rµng h¬n Ýt cã kh¶ n¨ng ®ãng gãp x©y dùng chÝnh s¸ch

3. ChØ tËp trung ph¸t triÓn ph¬ng ph¸p vµ chÝnh s¸ch

Gi¶m kh¶ n¨ng kiÓm nghiÖm hiÖn trêng ë quy m« réng

Gi¶m kh¶ n¨ng hç trî cho ph¸t triÓn tæ chøc x©y dùng n¨ng lùc cÊp Bé

4. ChØ tËp trung vµo c¶i tiÕn sö dông ®Êt (hiÖn tr-êng vµ cÊp chÝnh s¸ch)

Nguån tµi chÝnh Ýt (kh«ng cã ch¬ng tr×nh vïng dù ¸n

5. N©ng cao träng t©m lªn vïng cao

TiÕp cËn çc th«n dù ¸n khã kh¨n h¬n Çc vïng nµy Ýt cã u thÕ h¬n (vÒ tr×nh ®é n¨ng lùc, ®Æc ®iÓm ®Êt ®ai)

Néi dung kü thuËt vÒ khuyÕn n«ng (liªn quan ®Êt) cÇn ph¶i phï hîp víi ®iÒu kiÖn vïng cao

6. Nh÷ng tæ chøc thùc thi kh¸c

Gi¶m viÖc tiÕp cËn víi çn bé khuyÕn

NN&PTNT vµ c¬ cÊu hç trî

Gi¶m kh¶ n¨ng t¬ng hç víi Bé NN&PTN chÝnh s¸ch

T¨ng cêng kh¶ n¨ng t¬ng hç víi çc Bé

Page 13 of 35

Gîi ý vÒ m«i trêng cho çc sù lùa chän chiÕn lîc c¬ b¶n lµ gi¸n tiÕp vµ t¬ng ®èi kh¸c nhau tuú thuéc vµo çc ®iÒu kiÖn cña ®Þa ph¬ng. Sù dµi tr¶i ph¹m vi ®Þa lý vµ träng t©m vµo qu¸ tr×nh ph¸t triÓn tæ chøc, ph¬ng ph¸p vµ chÝnh s¸ch, dÉn ®Õn sù liªn kÕt láng lÎo gi÷a ho¹t ®éng cña ch¬ng tr×nh so víi çc dù ¸n triÓn khai ë ph¹m vi nhá h¬n vµ tËp trung vµo triÓn khai çc ho¹t ®éng hiÖn trêng trùc tiÕp. DÞch chuyÓn dÇn dÇn lªn vïng cao sÏ ®Æt ra yªu cÇu míi cho dÞch vô khuyÕn n«ng (khã tiÕp cËn h¬n, ®iÒu kiÖn m«i trêng kinh tÕ x· héi phøc t¹p h¬n...) sÏ ®Æt ra nh÷ng th¸ch thøc míi cho çc néi dung cña ph¬ng ph¸p khuyÕn n«ng vµ çch thøc ®¹t ®îc môc tiªu.

4.1.2. Ma trËn ¶nh hëng

B¶ng ma trËn ¶nh hëng ®· ®îc thiÕt kÕ nh»m phôc vô cho viÖc ph©n tÝch c¬ b¶n chi tiÕt nh÷ng t¸c ®éng m«i trêng cña MRDP (xem phô lôc IV). B¶ng ma trËn nµy gåm çc th«ng sè m«i trêng trªn mét trôc vµ çc môc ho¹t ®éng cña ch¬ng tr×nh trªn trôc kh¸c. Kh«ng cÇn thiÕt ph¶i x¸c ®Þnh cô thÓ nh÷ng môc nµy v× nh÷ng lý do sau ®©y:

Ph©n tÝch lµ b¶n chÊt cña chiÕn lîc

Sù ®a d¹ng cña çc ho¹t ®éng dù ¸n

Ph¹m vi lín (260 th«n b¶n)

Sù phøc t¹p cña ®iÒu kiÖn kinh tÕ x· héi

Do cã sù kh¸c biÖt vÒ ®êi sèng nªn nh÷ng ho¹t ®éng nµy cã nh÷ng t¸c ®éng kh¸c nhau ë çc ®Þa ph¬ng kh¸c nhau.

Do vËy, çc th«ng sè m«i trêng cña ch¬ng tr×nh ®· ®îc lu gi÷ kh¸ nhiÒu. Môc ®Ých cña ma trËn lµ chØ ra nh÷ng ¶nh h-ëng vµ/hoÆc xu híng (chø kh«ng ph¶i xÕp lo¹i cêng ®é cña chóng) vµ theo çch nµy cã thÓ lµm s¸ng tá nh÷ng vÊn ®Ò m«i trêng nµo ®Æc biÖt quan träng. Nh÷ng ¶nh hëng (trùc tiÕp tõ çc ho¹t ®éng) vµ gi¸n tiÕp (tõ mét chuçi hµnh ®éng ®· ®îc triÓn khai ) cÇn ®îc xem xÐt.

4.1.2.1. Çc th«ng sè m«i trêng

S¸u vÊn ®Ò m«i trêng chÝnh hay nh÷ng th«ng sè tæng hîp ®· ®îc x¸c ®Þnh14 ®ã lµ ®a d¹ng, ®Êt, níc, kh¶ n¨ng s¶n xuÊt, sö dông nguån lùc vµ y tÕ (Xem b¶ng 5)

B¶ng 5. Çc th«ng sè vÒ m«i trêng

1. §a d¹ng:

- §a d¹ng gen (gièng)

- §a d¹ng loµi

- §a d¹ng vÒ quan c¶nh vµ m«i trêng sèng

- Sù chuyÓn ®æi tõ m«i trêng tù nhiªn sang sù suy tho¸i hoÆc ®ùoc qu¶n lý.

- DÞch vô sinh th¸i (vÝ dô nh thô phÊn, qu¶n lý dÞch h¹i, çc t¸c nh©n g©y « nhiÔm )

2. §Êt:

- xãi mßn / l¾ng ®äng bïn

- ph× nhiªu

- kiÒm ho¸

Page 14 of 35

- « nhiÔm

3. Níc:

- khèi lîng vµ nguån níc

- dßng chÈy

- chÊt lîng

4. Kh¶ n¨ng s¶n xuÊt

- S¶n xuÊt ph©n xanh vi sinh

- S¶n lîng

5. Sö dông çc nguån lùc

- Phô thuéc vµo vËt t bªn ngoµi

- Dinh dìng vµ tuÇn hoµn cña níc

- N¨ng lîng vµ lao ®éng

6. Y tÕ:

- Søc khoÎ ngêi d©n

- BÖnh tËt cña gia sóc gia cÇm/ ç

4.1.2.2. Çc lo¹i h×nh ho¹t ®éng cña ch¬ng tr×nh

Çc néi dung cña ch¬ng tr×nh (xem môc 2.2) cã b¶n chÊt kh¸c nhau - mét sè néi dung dùa vµo vÊn ®Ò nh tÝn dông tiÕt kiÖm, çc néi dung kh¸c xuyªn suèt ch¬ng tr×nh nh c©n b»ng giíi. Mét sè néi dung cã chång chÐo lªn nhau ë mét chõng mùc nµo ®ã, vµ nhiÒu néi dung ho¹t ®éng cã ho¹t ®éng tËp huÊn. hÇu hÕt çc néi dung ®Òu kÕt hîp gi÷a vÊn ®Ò kü thuËt (nh tÝn dông, hay m« h×nh c¶i t¹o sö dông ®Êt) vµ hç trî ph¸t triÓn tæ chøc c¬ së còng nh çc qu¸ tr×nh (gåm nhãm tÝn dông tiÕt kiÖm, nhãm qu¶n lý th«n b¶n, PRA). Nãi tãm l¹i, thùc tiÔn ®· kÕt hîp tÊt c¶ çc ho¹t ®éng lµm c¬ së ®Çu vµo cho ph¸t triÓn chÝnh s¸ch.

Do vËy, thay v× xem xÐt çc néi dung cã kh¶ n¨ng ¶nh hëng ®Õn m«i trêng th× nghiªn cøu nµy cè g¾ng ph©n tÝch ¶nh hëng cña çc lo¹i h×nh ho¹t ®éng kh¸c nhau. Cã bèn lo¹i h×nh ho¹t ®éng ®îc x¸c ®Þnh (Xem biÓu 6): VËt t ®Çu vµo, m« h×nh sö dông ®Êt, çc tæ chøc cÊp c¬ së vµ qu¸ tr×nh, vµ ph¸t triÓn tæ chøc vµ thÓ chÕ trong c¬ cÊu hç trî (chñ yÕu lµ cÊp Bé).

B¶ng 6. Ph©n lo¹i çc ho¹t ®éng cña ch¬ng tr×nh

1. VËt t ®Çu vµo:

- gièng cao s¶n, ph©n bãn

- c©y con

- tÝn dông

2. M« h×nh sö dông ®Êt:

Page 15 of 35

- th©m canh t¨ng vô (m« h×nh lóa, ng«)

- m« h×nh SALT vµ b¶o vÖ ®Êt

- vên hé

- vên rõng

- phôc håi rõng ®Çu nguån

3. Çc tæ chøc cÊp c¬ së vµ çc qu¸ tr×nh:

- PRA, Qu¸ tr×nh s¸ng t¹o

- JFM

- LA/LUP

- Nhãm tÝn dông tiÕt kiÖm15

- Nhãm qu¶n lý th«n b¶n/ Quü ph¸t triÓn th«n b¶n

- TËp huÊn cÊp th«n

4. X©y dùng n¨ng lùc cÊp Bé:

- kü n¨ng vµ nhËn thøc

- th«ng tin

- khu«n khæ lµm viÖc

- thay ®æi chÝnh s¸ch

Hai lo¹i h×nh ho¹t ®éng ®Çu (vËt t vµ kü thuËt) lµ nh÷ng nh©n tè ¶nh hëng trùc tiÕp trong vïng dù ¸n vµ cÇn gi¶i thÝch thªm vÒ lý do cÇn cã. Hai lo¹i h×nh cuèi (tæ chøc c¬ së & qu¸ tr×nh vµ ph¸t triÓn n¨ng lùc ë Bé NN&PTNT) cã thÓ Ýt ¶nh hëng h¬n16. Ch¬ng tr×nh MRDP nhÊn m¹nh nhiÒu vµo çc vÊn ®Ò trong môc tiªu vµ kÕt qu¶ cuèi cïng cña ch¬ng tr×nh, vµ kÕt qu¶ lµ ®· sö dông nhiÒu nguån lùc vµo çc vÊn ®Ò ®ã do vËy cÇn ph¶i tÝnh to¸n ®Õn viÖc ph©n tÝch ®Çy ®ñ ch¬ng tr×nh MRDP.

4.1.3. Hai vÝ dô

§Ó minh ho¹ cho sù t¬ng quan gi÷a çc ho¹t ®éng kh¸c nhau cña ch¬ng tr×nh, vµ kh¶ n¨ng ¶nh hëng cña chóng ®Õn sö dông ®Êt (vµ m«i trêng), trong biÓu 7 vµ 8 thÓ hiÖn hai trêng hîp vÝ dô. VÝ dô thø nhÊt minh ho¹ mèi liªn kÕt gi÷a tÝn dông, ch¨n nu«i vµ sö dông ®Êt. VÝ dô thø hai ®Ò cËp ®Õn vÊn ®Ò quyÒn sö dông ®Êt l©m nghiÖp, sö dông ®Êt vµ phôc håi rõng ®Çu nguån.

BiÓu 7. TÝn dông, ch¨n nu«i vµ sö dông ®Êt

KÕt qu¶ vµ ph©n tÝch tõ gi¸m s¸t MILS th«n b¶n17 cho thÊy r»ng:

� Khi çc hé gia ®×nh cã mét chót vèn (vay tÝn dông hoÆc cã thªm thu nhËp tõ b¸n s¶n phÈm) chñ yÕu hä sÏ ®Çu t vµo ch¨n nu«i ç hoÆc lîn.

� Ch¨n nu«i gia sóc nhá (lîn vµ dª) chñ yÕu ®Ó t¹o vèn cho ®Çu t lín h¬n (tr©u, bß) � Xu híng ®a d¹ng ho¸ vµ t¨ng cêng ®é s¶n xuÊt ch¨n n«i ngµy cµng t¨ng.

Page 16 of 35

� Do ®Êt ®· ®îc giao nªn çc khu ch¨n th¶ ®· gi¶m xuèng

Dùa trªn nh÷ng kÕt luËn trªn cã thÓ ®a ra çc kÕt luËn vÒ m«i trêng vµ sö dông ®Êt nh sau:

� SÏ cã nh÷ng ¸p lùc thay ®æi m« h×nh ch¨n th¶, thËm chÝ diÖn tÝch ch¨n th¶ sÏ kh«ng cßn n÷a. Gia sóc (lîn, dª, tr©u bß) sÏ ®îc nu«i gÇn víi ngêi h¬n.

� T¨ng sè lîng ç nu«i vµ diÖn tÝch ao ç cã thÓ dÉn ®Õn c¹nh tranh vÒ nguån níc ngµy cµng gia t¨ng (víi çc hé cã kh¶ n¨ng tiÕp cËn çc nguån níc vµ kh¶ n¨ng ®Çu t) vµ lµm t¨ng kh¶ n¨ng g©y dÞch bÖnh cho ç (th«ng qua tíi tiªu/hÖ thèng truyÒn dÉn níc cho ao ç).

� Nu«i ç vµ cã thÓ lµ nh÷ng h×nh thøc míi ®· gãp phÇn lµm t¨ng tÝnh phøc t¹p trong hÖ thèng canh t¸c vµ ®a d¹ng vÒ c¶nh quan. TuÇn hoµn dinh dìng trong ph¹m vi çc hÖ thèng canh t¸c ®Æc biÖt gi÷a vên nhµ, vên rõng vµ ao ç cã thÓ hiÖu qu¶ h¬n.

� Lµm t¨ng sè lîng lîn,ç vµ gia sóc trong th«n cã thÓ dÉn ®Õn hiÖn tîng vÒ nguy c¬ nhiÔm bÈn nguån níc, vµ do vËy g©y ¶nh hëng ®Õn søc khoÎ cña con ngêi.

BiÓu 8. Ph©n ®Þnh gianh giíi ®Êt, kho¸n b¶o vÖ vµ trång c©y, phôc håi rõng ®Çu nguån

Çc nghiªn cøu vÒ giao ®Êt vµ qu¶n lý rõng18 cho thÊy r»ng hiÖn t¹i diÖn tÝch rõng cã thÓ ®îc qu¶n lý bëi nhiÒu h×nh thøc kh¸c nhau, hai h×nh thøc chÝnh ®ã lµ giao ®Êt rõng cho çc hé ç thÓ vµ kho¸n qu¶n lý gi÷a çc L©m trêng quèc doanh víi çc hé gia ®×nh ç thÓ.

Giao ®Êt rõng cho çc hé:

DiÖn tÝch ®Êt rõng trong vïng dù ¸n. (1995) ®· ®îc giao cho çc hé ë vïng cao lµ43%, vµ vïng thÊp vµ vïng trung du lµ 84%.

Nh÷ng diÖn tÝch rõng nµy thêng ®ãng vai trß rÊt quan träng trong kinh tÕ hé (cung cÊp cá cho gia sóc, chÊt ®èt vµ l¬ng thùc) còng nh ®Ó gi÷ níc.

Mét tû lÖ nhá ®Êt rõng ®îc giao trùc tiÕp cho çc hé. Nh÷ng diÖn tÝch vên rõng nµy lµ mét phÇn trong hÖ thèng s¶n xuÊt hé gia ®×nh (xem biÓu 3-5)

Tuy nhiªn ë nhiÒu vïng, ®Êt l©m nghiÖp ®îc giao çch xa khu d©n c mµ tríc ®©y ®îc sö dông ®Ó canh t¸c n¬ng rÉy (chñ yÕu lµ du canh) vµ bao gåm çc khu rõng bÞ suy tho¸i vµ ®Êt trèng.

Lu ý mét ®iÓm r»ng viÖc giao ®Êt gi÷a çc hé gia ®×nh ë mét vµi n¬i kh«ng ®ång ®Òu. Nh÷ng ngêi d©n cã nhiÒu nguån lùc h¬n th× ®îc nhËn ®Êt l©m nghiÖp cã chÊt lîng h¬n (diÖn tÝch lín, cã nhiÒu rõng, gÇn khu d©n c) vµ tiÕp cËn víi kiÕn thøc vµ/hoÆc ®îc hç trî vÒ qu¶n lý, vµ nhËn ®îc nhiÒu lîi nhuËn h¬n. Çc hé cã Ýt kh¶ n¨ng lao ®éng (vµo thêi ®iÓm giao ®Êt) kh«ng ®îc giao ®Êt l©m nghiÖp hoÆc ®îc giao mét diÖn tÝch rÊt nhá vµ tiÕp tôc phô thuéc vµo çc nguån tµi nguyªn rõng th«ng thêng. Çc diÖn tÝch rõng th«ng thêng ®îc giao cho çc hé ç thÓ, tiÕp cËn víi nguån lùc nµy ®èi víi mét sè Ýt hé gia ®×nh cßn h¹n chÕ. Thªm vµo ®ã, nh÷ng vïng bÞ thiÕu l¬ng thùc, çc hé cã thÓ tõ chèi nhËn ®Êt l©m nghiÖp, v× hä muèn tiÕp tôc sö dông ®Êt cho môc ®Ých du canh.

Kho¸n gi÷a l©m trêng quèc doanh víi çc hé gia ®×nh ®Ó b¶o vÖ rõng tù nhiªn hay phôc håi rõng ®Çu nguån xung yÕu:

� Kho¸n thêng cã thêi h¹n ng¾n (chñ yÕu tõ 1-3 n¨m), vµ çc hé gia ®×nh nhËn tiÒn phÝ qu¶n lý rõng (hiÖn t¹i lµ 50.000®/ha vµ ë mét sè vïng kh¸c cßn thÊp h¬n)

� Nh÷ng hîp ®ång kho¸n nµy hÇu hÕt kh«ng khuyÕn khÝch ngêi d©n ®Çu t vµ b¶o vÖ l©u dµi, mµ khuyÕn khÝch ngêi d©n phô thuéc vµo sù bao cÊp cña Nhµ níc vµ kh«ng b¶o ®¶m cho viÖc sö dông nguån tµi nguyªn rõng bÒn v÷ng vµ l©u dµi.

� Ng©n s¸ch cho viÖc trång c©y trªn çc diÖn tÝch ®Êt trèng t¹o ®éng lùc cho viÖc trång c©y trªn çc diÖn tÝch ®Êt sö dông cho çc môc ®Ých kh¸c nh ch¨n th¶ gia sóc. ë nhiÒu vïng diÖn tÝch ch¨n th¶ gia sóc tù do ®· gi¶m ®i (xem biÓu 7).

� Phôc håi rõng vµ t¸i sinh rõng lµ tèi cÇn thiÕt vµ dùa trªn h×nh thøc trång c©y chñ yÕu lµ çc loµi b¶n ®Þa.

Nh÷ng gîi ý liªn quan ®Õn sö dông ®Êt vµ m«i trêng:

Page 17 of 35

Ph©n ®Þnh gianh giíi ®Êt rõng - kÕt hîp víi khuyÕn n«ng vµ cung cÊp nguån c©y con gièng - ®· gãp phÇn n©ng cao qu¶n lý ®Æc biÖt lµ vên rõng (diÖn tÝch gÇn khu d©n c) ®· dÉn ®Õn tÝnh ®a d¹ng ngµy cµng t¨ng (cña çc loµi vµ c¶nh quan ë çc møc ®é kh¸c nhau), gi¶m kh¶ n¨ng gi÷ níc vµ n©ng cao s¶n xuÊt.

TËp trung vµo trång çc gièng c©y con nh mét h×nh thøc t¸i sinh rõng (thay v× t¸i sinh rõng tù nhiªn) kh«ng ph¶i lµ ®iÒu tèi u cho viÖc sö dông rõng bÒn v÷ng, duy tr× tÝnh ®a d¹ng hay b¶o vÖ rõng ®Çu nguån. Bao cÊp cña Nhµ níc cho viÖc trång c©y còng kh«ng khuyÕn khÝch ph¸t triÓn çc h×nh thøc t¸i sinh rõng kh¸c bao gåm cã t¸i sinh rõng tù nhiªn mµ trong nhiÒu trêng hîp t¸i sinh tù nhiªn hîp lý h¬n xÐt trªn khÝa c¹nh m«i trêng vµ s¶n xuÊt19. Bao cÊp cho viÖc trång c©y vµ qu¶n lý cã thÓ cã hiÖu qu¶ vÒ l©u vÒ dµi. NÕu xo¸ bá bao cÊp vµ kh«ng cã çc ph¬ng ph¸p kh¸c th× viÖc sö dông rõng sÏ kh«ng bÒn v÷ng.

T¸i sinh rõng trªn çc ®Êt trèng mµ ®ang ®îc sö dông cho môc ®Ých ch¨n th¶ cã thÓ lµm gi¶m diÖn tÝch ®ång cá (xem biÓu 7).

4.1.4. NhËn xÐt vµ kÕt qu¶: liªn kÕt çc ho¹t ®éng víi çc ¶nh hëng

Dùa trªn nh÷ng miªu t¶ ë phÇn c¬ së, ma trËn ¶nh hëng (phô lôc IV) vµ hai vÝ dô cã thÓ ®a ra mét sè kÕt luËn. Nh÷ng kÕt luËn chung ®îc tãm t¾t trong biÓu 9 vµ hÇu hÕt nh÷ng t¸c ®éng m«i trêng quan träng ®îc nªu trong biÓu 10. Nh÷ng mèi liªn kÕt râ rµng gi÷a çc ho¹t ®éng cña MRDP vµ nh÷ng t¸c ®éng m«i trêng ®îc tãm t¾t trong b¶ng 1 (trang 3).

Râ rµng r»ng nh÷ng t¸c ®éng m«i trêng cña MRDP chñ yÕu lµ gi¸n tiÕp.Träng t©m tríc ®©y cña ch¬ng tr×nh chñ yÕu lµ trång c©y ®· gãp phÇn lµm giam t¨ng ®é che phñ rõng trong çc vïng dù ¸n20. Dùa trªn b¸o ço21 cña ch¬ng tr×nh cã thÓ gi¶ ®Þnh r»ng çc ho¹t ®éng nh tÝn dông, giíi thiÖu/ tuyªn truyÒn c©y ¨n qu¶ vµ giao ®Êt ®· gãp phÇn lµm thay ®æi sö dông ®Êt trong çc vïng dù ¸n mµ nÕu kh«ng cã dù ¸n sÏ kh«ng diÔn ra thay ®æi nhanh chãng nh vËy. Nh÷ng ¶nh hëng m«i trêng cña viÖc hç trî tæ chøc c¬ së, khuyÕn n«ng vµ giíi thiÖu çc m« h×nh sö dông ®Êt míi, ph¸t triÓn n¨ng lùc ë cÊp Bé (t¨ng cêng chÝnh s¸ch cho c¬ cÊu hç trî cÊp Bé) lµ cha râ rµng.

BiÓu 9. KÕt luËn chung

T¸c ®éng chñ yÕu lµ gi¸n tiÕp.

T¸c ®éng ®îc luü tÝch víi cêng ®é cao.

¶nh hëng cña çc nh©n tè bªn ngoµi ph¹m vi kiÓm so¸t cña MRDP lµ rÊt quan träng.

Mèi quan hÖ t¸c ®éng qua l¹i gi÷a çc ho¹t ®éng cña MRDP vµ gi÷a çc nh©n tè bªn ngoµi kh¸c nhau rÊt phøc t¹p.

¶nh hëng cã tÝnh ®Þa ph¬ng cao vµ phô thuéc vµo hÖ thèng sö dông ®Êt vµ ®iÒu kiÖn kinh tÕ x· héi.

TÝn dông, nç lùc t¸i sinh rõng, trång c©y ¨n qu¶ vµ cã thÓ giao ®Êt lµ nh÷ng ho¹t ®éng cña MRDP mµ râ rµng lµ ®· ®ãng gãp vµ viÖc sö dông ®Êt vµ thay ®æi cña m«i trêng.

RÊt khã ph©n t¸ch riªng nh÷ng ¶nh hëng cña tõng ho¹t ®éng. Çc h×nh thøc ho¹t ®éng kh¸c nhau t¨ng cêng (hoÆc t¬ng t¸c) víi nh÷ng ho¹t ®éng kh¸c vµ rÊt khã x¸c ®Þnh ¶nh hëng cña mét ho¹t ®éng nµy cã liªn quan ®Õn ho¹t ®éng kh¸c. TÇm quan träng cña çc yÕu tè bªn ngoµi rÊt lín (vÝ dô nh chÝnh s¸ch, sù can thiÖp cña nhµ níc, nh÷ng ch¬ng tr×nh kh¸c vµ tæ chøc c¬ së...) vµ sù t¬ng t¸c gi÷a çc ho¹t ®éng kh¸c nhau (ë çc cÊp kh¸c nhau) cña MRDP vµ víi çc h×nh thøc cña çc nh©n tè bªn ngoµi còng trë nªn rÊt phøc t¹p.

Çc t¸c ®éng vÒ m«i trêng cô thÓ phô thuéc vµo hÖ thèng sö dông ®Êt ®Þa ph¬ng vµ ®iÒu kiÖn kinh tÕ x· héi.

Níc, cã thÓ lµ vÊn ®Ò m«i trêng chÝnh liªn quan ®Õn c«ng viÖc cña MRDP. Vai trß cña rõng trong b¶o vÖ rõng ®Çu nguån vµ nh÷ng ¶nh hëng tiªu cùc cña hiÖn tîng ph¸ rõng ®îc coi nh lµ mét vÊn ®Ò chÝnh trong nhiÒu cuéc th¶o luËn vÒ m«i trêng trong vïng (xem môc 3 phÝa trªn).

Ho¹t ®éng cña MRDP ¶nh hëng ®Õn nguån níc c¶ vÒ chÊt lîng vµ khèi lîng. Ch¬ng tr×nh MRDP hç trî t¸i sinh rõng vµ trång c©y nh»m c¶i thiÖn qu¶n lý nguån níc th«ng qua viÖc b¶o vÖ rõng ®Çu nguån. ViÖc nµy cã thÓ dùa trªn gi¶ ®Þnh

Page 18 of 35

r»ng t¸i sinh rõng lu«n lµ ph¬ng ph¸p tèi u cho qu¶n lý rõng ®Çu nguån. Gi¶ ®Þnh lµ mét vÊn ®Ò v× mét sè lý do sau:

� T¸i sinh rõng cã thÓ dÉn ®Õn viÖc gi¶m nguån níc (tõ viÖc bay h¬i vµ thÈm thÊu)

� Níc trªn bÒ mÆt bÞ röa tr«i cã thÓ t¨ng nhanh nÕu ®Êt bÞ tr¬ träi hay th¶m thùc vËt trªn bÒ mÆt bÞ mÊt ®i (mµ cã thÓ x¶y ra ë çc rõng trång ®éc canh nh trång c©y b¹ch ®µn...).

� Th¶m thùc vËt vµ líp ®Êt mÆt ë rõng trång lu«n bÞ t¸c ®éng sau khi tiÕn hµnh khai th¸c tr¾ng do vËy ®· dÉn ®Õn møc ®é xãi mßn vµ röa tr«i nhanh.

Mét sè ho¹t ®éng cña MRDP cã thÓ gi¸n tiÕp ¶nh hëng ®Õn nguån níc. §ã lµ nh÷ng ho¹t ®éng hç trî s¶n xuÊt n«ng nghiÖp th«ng qua viÖc cung øng gièng cao s¶n vµ tÝn dông phôc vô cho viÖc ch¨n nu«i thuû s¶n vµ gia sóc gia cÇm cã sö dông nhiÒu níc. Nguån níc gi¶m vµ ¸p lùc sö dông nguån níc gia t¨ng cã thÓ dÉn ®Õn nh÷ng tranh chÊp gi÷a nh÷ng ngêi dïng. T¨ng sè gia sóc trong th«n cã thÓ ¶nh hëng ®Õn søc khoÎ cña ngêi d©n. Mét sè nh©n tè sÏ ¶nh hëng ®Õn chÊt lîng ®Êt. Sù phøc t¹p vµ ®a d¹ng ngµy cµng t¨ng cña vên hé vµ vên rõng cã thÓ gãp phÇn vµo viÖc c¶i tiÕn chÊt h÷u c¬ vµ t×nh tr¹ng dinh dìng cho ®Êt trong nh÷ng hÖ thèng nµy. T¨ng cêng ch¨n nu«i kÕt hîp víi gi¶m diÖn tÝch ch¨n th¶ cã thÓ lµm mÊt ®i nh÷ng diÖn tÝch ch¨n th¶ vµ do ®ã nguån ph©n chuång sö dông cho vên hé còng t¨ng. Dinh dìng vµ tuÇn hoµn níc trong nh÷ng hÖ thèng nµy cã thÓ trë nªn hiÖu qu¶ h¬n.

Thùc vËt vµ c¶nh quan còng thay ®æi. ChiÕn dÞch phôc håi rõng ®¹i trµ trong ®ã MRDP (lµ mét trong nhiÒu ®¬n vÞ thùc hiÖn) theo b¸o ço ®· gãp phÇn lµm t¨ng th¶m rõng. LiÖu nh÷ng diÖn tÝch rõng nµy cã hiÖu qu¶ ®èi víi viÖc b¶o vÖ rõng ®Çu nguån hay kh«ng lµ mét vÊn ®Ò n÷a. Kh«ng nghi ngê g×, nh÷ng diÖn tÝch rõng nµy Ýt ®a d¹ng h¬n so víi çc diÖn tÝch rõng tù nhiªn ban ®Çu, thËm chÝ c¶ khi nh÷ng loµi b¶n ®Þa ®îc trång.

Nguån l©m s¶n ngoµi gç còng lµ mét vÊn ®Ò quan träng. Do sù suy gi¶m vÒ rõng tù nhiªn do ®ã l©m s¶n ngoµi gç còng bÞ suy gi¶m. Lu ý r»ng, t¸i sinh rõng th«ng qua viÖc trång rõng (thËm chÝ çc c©y b¶n ®Þa ®îc trång) cã xu híng phï hîp víi mét sè Ýt loµi mµ Ýt ®a d¹ng h¬n m«i trêng sèng tù nhiªn ban ®Çu. Nªn tËp trung h¬n n÷a vµo t¸i sinh tù nhiªn kÕt hîp víi viÖc tuyªn truyÒn tÝch cùc cña çc l©m s¶n ngoµi gç cã gi¸ trÞ.

B¶ng 10. Tãm t¾t nh÷ng ¶nh hëng m«i trêng quan träng cña MRDP

Níc (liªn quan ®Õn b¶o vÖ rõng/rõng ®Çu nguån, tíi tiªu/n«ng nghiÖp, ch¨n nu«i/ao ç, níc sinh ho¹t/y tÕ vµ kh¶ n¨ng tæ chøc qu¶n lý cña ®Þa ph¬ng vµ nh÷ng tranh chÊp nguån níc vµ sö dông níc)

§Êt (liªn quan ®Õn hÖ thèng canh t¸c, qu¶n lý ®Çu nguån vµ ch¨n nu«i, ch¨n th¶ vµ giao ®Êt)

Thùc vËt vµ c¶nh quan (liªn quan ®Õn hÖ thèng canh t¸c, ho¹t ®éng t¸i sinh rõng, ¸p lùc lªn rõng tù nhiªn vµ ®a d¹ng sinh häc)

§a d¹ng sinh häc (liªn quan tíi l©m s¶n ngoµi gç, ®a d¹ng c¶nh quan, ®a d¹ng vÒ gen).

4.2. KiÕn nghÞ

X¸c ®Þnh ¶nh hëng cuèi cïng lµ c¬ së ®Ó ®a ra nh÷ng nhËn ®Þnh chung sau:

Vai trß cña tæ chøc c¬ së (chÝnh thøc vµ kh«ng chÝnh thøc) trong viÖc qu¶n lý tµi nguyªn thiªn nhiªn (níc, rõng) cÇn ph¶i ®îc quan t©m ®óng møc.

Gi¸m s¸t m«i trêng cÇn ph¶i liªn hÖ chÆt chÏ víi viÖc gi¸m s¸t kinh tÕ x· héi.

Nghiªn cøu m«i trêng ®Þnh lîng cã thÓ ®îc triÓn khai liªn quan ®Õn thay ®æi vÜ m« th¶m thùc vËt vµ c¶nh quan.

X©y dùng híng dÉn m«i trêng cho mét sè néi dung ho¹t ®éng (xem môc 6.)

Hai vÝ dô trong biÓu 7 vµ 8 (vµ th¶o luËn vÒ sù lùa chän chiÕn lîc) cho thÊy r»ng vai trß cña tæ chøc c¬ së (chÝnh thøc vµ phi chÝnh thøc) trong viÖc qu¶n lý çc nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn lµ nh÷ng vÊn ®Ò quan träng. Nh÷ng vÊn ®Ò nµy

Page 19 of 35

bao gåm cã viÖc chia xÎ lîi Ých tõ rõng ®îc ®Þa ph¬ng qu¶n lý (Liªn kÕt qu¶n lý rõng) vµ c©n b»ng nh÷ng lîi Ých m©u thuÉn gi÷a nh÷ng ngêi sö dông níc. Mét vÝ dô hay lµ ch¬ng tr×nh quan t©m ®Õn liªn kÕt qu¶n lý rõng. CÇn ph¶i xem xÐt c«ng nhËn c¬ cÊu tæ chøc c¬ së (vÝ dô nh çc nhãm së thÝch, nhãm gia ®×nh) khi gîi ý ph©n chia tr¸ch nhiÖm vµ quyÒn h¹n (vµ çc hîp ®ång giao kho¸n) ®Ó ®¶m b¶o qu¶n lý cã hiÖu qu¶ vµ bÒn v÷ng çc nguån tµi nguyªn rõng.

Vai trß vµ tiÒm n¨ng cña çc nhãm sö dông nguån níc tõ tríc tíi nay cã thÓ bÞ sao nh·ng. HiÖn tîng cã nh÷ng xung ®ét trong vµ ngoµi th«n lµ do cã sù sö dông nguån níc ®Ó tíi tiªu vµ ®Çu t vµo ao ç ë mét vµi vïng lµm gi¶m khèi lîng níc th× vÊn ®Ò sö dông vµ qu¶n lý níc trë nªn ®¸ng quan t©m h¬n.

Hai vÝ dô vµ ma trËn ¶nh hëng còng minh ho¹ nh÷ng liªn kÕt quan träng gi÷a çc chiÕn lîc ph¸t triÓn ®êi sèng kinh tÕ x· héi n¨ng ®éng, çc h×nh thøc sö dông ®Êt vµ ¶nh hëng m«i trêng. KÕt qu¶ lµ viÖc gi¸m s¸t kinh tÕ x· héi cÇn ph¶i ®îc liªn hÖ ch¨t chÏ víi nhau vµ nªn ®îc triÓn khai trªn cïng mét ®Þa bµn th«n b¶n.

Khã kh¨n trong viÖc liªn kÕt chÆt chÏ çc ho¹t ®éng cña MRDP víi nh÷ng ¶nh hëng m«i trêng ë hÇu hÕt mäi trêng hîp (xem b¶ng 9) ®· lµm cho viÖc nµy trë nªn kh«ng mÊy hiÖu qu¶ kinh tÕ xÐt vÒ thêi gian vµ nguån lùc so víi viÖc gi¸m s¸t truyÒn thèng çc thay ®æi m«i trêng (lÊy mÉu ®Êt, ph¬ng ph¸p x¸c ®Þnh ®é röa tr«i, ph©n bè loµi vµ ®a d¹ng loµi). LÜnh vùc duy nhÊt mµ cã thÓ ph©n tÝch ®Þnh lîng hiÖn nµy lµ lÜnh vùc vÒ sù thay ®æi ë quy m« réng lín th¶m thùc vËt, c¶nh quan vµ ®Æc biÖt lµ tµn ph¸ rõng vµ xu híng phôc håi rõng (xem môc 5.3).

5. §Ò xuÊt vÒ gi¸m s¸t vµ ®¸nh gi¸ t¸c ®éng m«i trêng ®èi víi çc ho¹t ®éng MRDP

Trong phÇn nµy ®· ®Ò xuÊt mét sè çc ho¹t ®éng theo dâi vµ gi¸m s¸t m«i trêng. Gîi ý mét sè vÊn ®Ò cÇn thiÕt ph¶i c©n nh¾c nh sau:

Môc ®Ých lµ gîi ý mét sè ho¹t ®éng ®¸nh gi¸ vµ gi¸m s¸t m«i trêng nh»m gãp phÇn c¬ b¶n trong viÖc häc hái (n©ng cao kiÕn thøc) vµ c¶i tiÕn ch¬ng tr×nh.

CÇn ph¶i tËp trung vµo çc vÊn ®Ò mµ çc vÊn ®Ò ®ã cã kh¶ n¨ng chÞu t¸c ®éng m¹nh bëi çc ho¹t ®éng cña ch¬ng tr×nh MRDP. Gi¸m s¸t çc thay ®æi vÒ m«i trêng nãi chung (vd: çc thay ®æi cã thÓ liªn quan ®Õn çc yÕu tè bªn ngoµi cña MRDP) kh«ng cÇn ph¶i c©n nh¾c.

Çc ho¹t ®éng ®Ò xuÊt cÇn ph¶i thùc tiÕn vÒ mÆt sö dông nguån lùc (tiÒn vµ çn bé cña MRDP).

Do thiÕt chÕ cña MRDP nªn cÇn ph¶i ¸p dông ph¬ng ph¸p ®¸nh gi¸ vµ gi¸m s¸t ®Çu cuèi, tËp trung vµo xu híng vµ tiÕn tr×nh h¬n lµ ph¬ng ph¸p ®¸nh gi¸ dùa vµo môc tiªu (xem b¶ng 11)

ViÔn c¶nh cña ngêi quan t©m ®îc gi¶ ®Þnh b»ng çch xem xÐt viÖc ph©n tÝch tû lÖ, tiªu chÝ, kinh nghiÖm vµ quan ®iÓm cña çc nhãm kh¸c nhau - vµ so s¸nh çc viÔn c¶nh kh¸c nhau. Bao gåm ph¬ng ph¸p ®Þnh lîng, quan ®iÓm vµ kinh nghiÖm tõ çc çn bé kh¸c nhau (çn bé khuyÕn n«ng, quan ®iÓm ngêi d©n) kÕt hîp víi çc nguån th«ng tin / b¸o ço thø cÊp.

BiÓu 11. Ph¬ng ph¸p §Çu - cuèi so víi ®¸nh gi¸ dùa vµo môc tiªu

§¸nh gi¸ dùa vµo môc tiªu xem xÐt liÖu dù ¸n ®· ®¹t ®îc môc tiªu ban ®Çu hay cha. Ph¬ng ph¸p nµy thêng sö dông çc tiªu thøc ®Ó x¸c ®Þnh kÕt qu¶.

§¸nh gi¸ ®Çu - cuèi cã ph¹m vi réng lín h¬n, nã xem xÐt nh÷ng ¶nh hëng trong viÔn c¶nh réng h¬n (vµ kh«ng nhÊt thiÕt ph¶i g¾n víi çc môc tiªu ®· x¸c ®Þnh). KiÓu ®¸nh gi¸ nµy thêng ®îc coi nh lµ ®¸nh gi¸ tiÕn ®é vµ thêng sö dông nhÒu nhËn thøc vµ kiÕn thøc cña ngêi d©n h¬n. §iÒu nµy cã nghÜa lµ sö dông sè liÖu ®Þnh lîng khã h¬n nhiÒu, nhng víi sù hiÓu biÕt s©u s¾c vÒ xu híng vµ tiÕn tr×nh th× ®iÒu nµy cã thÓ ®¹t ®îc vµ rÊt cã Ých cho viÖc häc hái còng nh c¶i tiÕn dù ¸n.

Çc môc tiªu cña MRDP kh«ng nh÷ng cã liªn quan ®Õn: "n¨ng lùc - ph¸t triÓn" (gièng nh kÕt qu¶ cuèi cïng cña ch¬ng tr×nh) mµ cßn liªn quan ®Õn ®Çu ra / môc tiªu (chñ yÕu ®îc h×nh thµnh trong qu¸ tr×nh lËp kÕ ho¹ch cña çc tØnh). Do ®ã rÊt khã cã thÓ thiÕt kÕ mét ph¬ng ph¸p ®¸nh gi¸ dùa trªn môc tiªu nh trong trêng hîp cña MRDP, v× cã rÊt Ýt çc môc tiªu cô thÓ vµ râ rµng vÒ m«i trêng.

Page 20 of 35

Nãi tãm l¹i, dùa trªn kÕt luËn ph©n tÝch m«i trêng cña çc nghiªn cøu ®· nªu ra ®îc nhiÒu gîi ý vµ hµnh ®éng (xem B¶ng 12). Çc kÕt qu¶ vµ nhËn ®Þnh tõ çc nghiªn cøu ®ã cã thÓ kÕt hîp lµm c¬ së cho viÖc ph©n tÝch s©u vµo cuèi n¨m 2000 khi tiÕn hµnh ®¸nh gi¸ ¶nh hëng m«i trêng qua çc ho¹t ®éng cña MRDP. Thêi gian biÓu dù kiÕn cho çc ho¹t ®éng gi¸m s¸t ®îc nªu trong Phô lôc V.

B¶ng 12. Çc gîi ý vÒ gi¸m s¸t vµ ®¸nh gi¸ m«i trêng:

§¸nh gi¸ çc m« h×nh kü thuËt vÒ c¶i tiÕn sö dông ®Êt.

Ph¬ng ph¸p ®Þnh lîng vÒ thay ®æi th¶m thùc vËt.

Nghiªn cøu s©u cÊp th«n b¶n (ph¬ng ph¸p PRA) vµ c¶i tiÕn ph¬ng ph¸p gi¸m s¸t th«n b¶n trong hÖ thèng MILS, chó ý ®Õn çc thay ®æi vÒ nguån níc, ch¨n nu«i, c¶nh quan vµ l©m s¶n ngoµi gç.

Pháng vÊn çn bé ë cÊp huyÖn vµ cÊp tØnh vÒ çc ho¹t ®éng ph¸t triÓn kh¸c (t¹i çc x· cña MRDP).

LiÖn hÖ víi çc nghiªn cøu kh¸c ®· triÓn khai (trong vïng dù ¸n hoÆc cã liªn quan trùc tiÕp ®Õn MRDP).

5.1. §¸nh gi¸ çc m« h×nh kü thuËt vÒ c¶i t¹o sö dông ®Êt

Ch¬ng tr×nh MRDP ®· sö dông nhiÒu thêi gian vµ nguån lùc vµo viÖc nghiªn cøu/ thö nghiÖm, tr×nh diÔn vµ tuyªn truyÒn nhiÒu lo¹i m« h×nh c¶i t¹o sö dông ®Êt. Theo b¸o ço cña ®oµn PAG II, cã h¬n 250 m« h×nh ®· ®îc liÖt kª. Çc m« h×nh ®ã gåm çc lo¹i hç trî vËt t ®¬n gi¶n (nh: gièng ng«, lóa cao s¶n, gièng vÞt, lîn míi vv.), vµ çc hÖ thèng sö dông ®Êt phøc t¹p (nh vên hé, b¶o vÖ rõng, SALT vv.).

Møc ®é lan réng vµ lµm theo çc m« h×nh lµ çc tiªu thøc h÷u Ých vÒ t¸c ®éng tÝch cùc ®Õn m«i trêng cña MRDP nÕu:

NhiÒu m« h×nh thùc tÕ gãp phÇn c¶i thiÖn ®îc ®iÒu kiÖn m«i trêng, vµ. ViÖc lan réng / lµm theo m« h×nh lµ do cã sù t¸c ®éng cña MRDP.

Nh÷ng ¶nh hëng vÒ mÆt m«i trêng cÇn ph¶i ®îc ®¸nh gi¸ ®èi víi çc m« h×nh sö dông ®Êt vµ kü thuËt. Tuy nhiªn, ®èi víi MRDP th× kh«ng cÇn ph¶i tiÕn hµnh ®¸nh gi¸ khoa häc22, do vËy viÖc ®¸nh gi¸ cÇn dùa trªn kinh nghiÖm cña çn bé huyÖn vµ tØnh vµ nhËn thøc cña ngêi d©n. Cã thÓ thu nhËn ®îc nh÷ng quan ®iÓm vµ kinh nghiÖm cña nh÷ng ngêi sö dông ®Êt th«ng qua lµm PRA cÊp th«n (xem díi).

Nh÷ng kinh nghiÖm cña çn bé kü thuËt thu ®îc th«ng qua çc héi th¶o (®îc tæ chøc riªng hoÆc kÕt hîp víi héi th¶o kh¸c), dùa trªn nh÷ng ®¸nh gi¸ tæng thÓ tõ "B¸o ço tãm t¾t gi¸m s¸t vµ ®¸nh gi¸ th«n b¶n" (1998). Çc th«ng sè vÒ m«i trêng (®· ®îc sö dông trong ma trËn trong hÖ thèng b¸o ço gi¸m s¸t th«n b¶n). Thay thÕ vµo ®ã, mét trong nh÷ng ®iÓm chÝnh cña çc bµi tËp lµ yªu cÇu mäi ngêi chØ ra nh÷ng khÝa c¹nh vÒ m«i trêng cô thÓ mµ hä cho lµ quan träng.

VÒ viÖc lan réng vµ ¸p dông çc m« h×nh kh¸c nhau, cã thÓ t×m thÊy trong çc b¸o ço cña ch¬ng tr×nh mét sè th«ng tin mang tÝnh chÊt ®Þnh lîng. Th«ng tin ®Þnh tÝnh cã thÓ thu nhËn ®îc tõ PRA th«n b¶n (tõ ngêi d©n) vµ tõ çn bé kü thuËt khi ®¸nh gi¸ çc m« h×nh.

5.2. Çc ph¬ng ph¸p ®Þnh lîng vÒ thay ®æi th¶m thùc vËt

Ph©n tÝch m«i trêng ®a ra kÕt luËn r»ng chØ cã nghiªn cøu ®Þnh lîng, sö dông çc d÷ liÖu cã s½n ®Ó cã thÓ ®îc sö dông lµ çc xu híng ph©n tÝch vµ çc thay ®æi vÒ th¶m thùc vËt ®ã lµ ¶nh vÖ tinh.

§· cã mét vµi nghiªn cøu23 chØ ra r»ng t×nh tr¹ng ph¸ rõng tríc ®©y cña ViÖt Nam ®· bÞ ng¨n chÆn vµ møc ®é che phñ cña rõng hiÖn nay ë nhiÒu khu vùc ®ang gia t¨ng.

Lý do tiÕn hµnh ph©n tÝch th¶m thùc vËt vµ th¶m rõng cña ch¬ng tr×nh MRDP lµ mét träng t©m chÝnh (mang tÝnh lÞch sö) cña ch¬ng tr×nh vÒ l©m nghiÖp vµ trång c©y (phôc håi, t¸i sinh vµ gi¶m ¸p lùc lªn çc diÖn tÝch rõng tù nhiªn

Page 21 of 35

cßn l¹i). Do vËy mét lý do rÊt thó vÞ ë ®©y lµ ®Ó xem liÖu cã sù kh¸c biÖt ®¸ng kÓ nµo kh«ng gi÷a vïng dù ¸n vµ vïng ngoµi dù ¸n, vµ liÖu MRDP tríc ®©y vµ hiÖn nay cã thÓ kh¼ng ®Þnh ®îc sù kh¸c biÖt nµy.

Xin lu ý r»ng b¾t ®Çu tõ giai ®o¹n khëi ®Çu cña MRDP (th¸ng 7/1996) cho ®Õn thêi ®iÓm nµy ®ã lµ thêi gian qu¸ ng¾n ®Ó cã thÓ hy väng cã ®îc nh÷ng thay ®æi ®¸ng kÓ. Do ®ã cÇn ph¶i cã nhiÒu thêi gian h¬n ®Ó kiÓm nghiÖm. Xin gîi ý r»ng lÊy thêi ®iÓm 1991 lµ thêi ®iÓm tham kh¶o tõ pha ®Çu cña ch¬ng tr×nh (FCP, 1991-1996). CÇn ph¶i thu thËp çc th«ng tin tõ 1985/1986 nh»m x¸c ®Þnh çc xu híng trong thêi gian tríc khi dù ¸n b¾t ®Çu.

Ph©n tÝch bao chïm çc vÊn ®Ò sau:

Møc ®é vµ lo¹i th¶m thùc vËt ë çc thêi ®iÓm kh¸c nhau

Xu híng chuyÓn ®æi, ®Ó ph©n tÝch tû lÖ thay ®æi, sö dông ph¬ng ph¸p PRA do FAO x©y dùng trong néi dung §¸nh gi¸ nguån tµi nguyªn rõng.

Cã nhiÒu xu híng t¶n m¹n vÒ rõng tù nhiªn

Xin gîi ý r»ng nªn sö dông ¶nh vÖ tinh Landsat vµ SPOT (phô thuéc vµo chi phÝ vµ nguån cung cÊp). 10-15% çc x· trong ch¬ng tr×nh vµ sè lîng t¬ng tù ngoµi vïng ch¬ng tr×nh cÇn thu thËp çc kÕt qu¶ thèng kª cã gi¸ trÞ. CÇn thiÕt ph¶i cã çc th«ng tin ph©n tÝch mÆt ®Êt liªn quan ®Õn ph©n lo¹i ®Êt (lo¹i thùc vËt).

5.3. Gi¸m s¸t th«n b¶n sö dông ph¬ng ph¸p PRA

Ph¬ng ph¸p quan träng vµ hiÖn thùc nhÊt trong viÖc c¶i tiÕn gi¸m s¸t m«i trêng cña MRDP lµ th«ng qua viªc t¨ng cêng çc vÊn ®Ò m«i trêng trong gi¸m s¸t m«i trêng cÊp th«n c¶u hÖ th«ngs MILS. B¶n híng dÉn gi¸m s¸t m«i trêng th«n b¶n hiÖn t¹i ®· ®Ò cËp ®Õn vÊn ®Ò m«i trêng vµ nh÷ng thay ®æi trong sö dông ®Êt, ®ång thêi çc vÊn ®Ò nµy sÏ ®îc ®a vµo gi¸m s¸t th«n b¶n cã ngêi d©n tham gia (çc chu kú PRA). Tuy nhiªn, cha cã çc gîi ý vÒ çch thøc tiÕn hµnh nh thÕ nµo, vµ cha cã b¸o ço nµo cô thÓ vÒ "th«ng tin m«i trêng" qua qu¸ tr×nh gi¸m s¸t th«n b¶n. HiÖn nay cã nhiÒu th«ng tin vÒ thay ®æi sö dông ®Êt th«ng qua çc nghiªn cøu kh¸c (xem b¶ng 7 vµ 8 ë trªn)

CÇn ph¶i tiÕn hµnh lµm PRA s©u s¾c t¹i th«n b¶n, tËp trung vµo thay ®æi sö dông ®Êt /c¶nh quan vµ vÊn ®Ò m«i trêng. Cã thÓ ®ång thêi ph©n tÝch çc m« h×nh (sö dông ®Êt) kh¸c nhau cña MRDP vÒ tÝnh phï hîp vµ kh¶ n¨ng lan réng. Çc nghiªn cøu sÏ nªu râ çc vÊn ®Ò vÒ m«i trêng mµ cã thÓ quan träng ®èi víi cÊp th«n b¶n, ®ång thêi çc nghiªn cøu ®ã sÏ lµ c¬ héi thö nghiÖm víi çc céng cô PRA (ma trËn/xÕp lo¹i, s¬ ®å, biÓu ®å, b¶n ®å v.v…) khi th¶o luËn vÊn ®Ò m«i trêng vµ sÏ lµ c¬ së ®Ó hoµ nhËp çc khÝa c¹nh m«i trêng vµo çc chu kú PRA trong gi¸m s¸t MILS th«n b¶n.

Nh mét ®iÒu hiÓn nhiªn cho viÖc ph©n tÝch m«i trêng r»ng çc t¸c ®éng cña MRDP lµ kh¸ kh¸c nhau ë ®Þa ph¬ng nµy so víi ®Þa ph¬ng kh¸c (c¶ lo¹i h×nh lÉn møc ®é). Ngoµi ra cßn cã nhiÒu nh©n tè kh¸c ¶nh hëng ®Õn m«i trêng. Do vËy kh«ng thÓ ¸p dông çc tiªu thøc nhanh gän, dÔ sö dông hoÆc thèng nhÊt cho toµn vïng. Bé tiªu thøc thèng nhÊt thùc sù kh«ng phï hîp víi ph¬ng ph¸p PRA trong gi¸m s¸t th«n b¶n.

Dùa trªn çc ph©n tÝch m«i trêng (bao gåm th¶o luËn víi ngêi d©n cÊp th«n vµ x·) ®· x¸c ®Þnh ®îc çc chñ ®Ò, çc vÊn ®Ò vÒ m«i trêng:

Níc Thay ®æi sö dông ®Êt/ c¶nh quan

Ch¨n nu«i (c©y thøc ¨n gia sóc, søc kháe con ngêi) L©m s¶n ngoµi gç

Nªn kÕt hîp gi¸m s¸t ®¸nh gi¸ m«i trêng cÊp th«n b¶n víi gi¸m s¸t ¶nh hëng kinh tÕ x· héi, v× çc lý do sau ®©y:

Quan hÖ qua l¹i gi÷a thay ®æi sö dông ®Êt, xu híng m«i trêng vµ ®éng lùc kinh tÕ x· héi.

Çc th«ng tin vÒ thay ®æi sö dông ®Êt vµ ®êi sèng lµ träng t©m cña c«ng t¸c gi¸m s¸t kinh tÕ x· héi vµ m«i trêng

Page 22 of 35

KÕt hîp c¶ hai sÏ hiÖu qu¶ h¬n (thêi gian vµ nguån lùc) vµ th«ng tin thu ®îc sÏ phï hîp h¬n.

5.4. Çc ho¹t ®éng ph¸p triÓn kh¸c trong khu vùc

Ch¬ng tr×nh MRDP nh ®· nªu ë trªn chØ lµ mét trong nh÷ng nh©n tè dÉn ®Õn çc thay ®æi trong vïng dù ¸n. Çc ho¹t ®éng kh¸c vd: x©y dùng ®êng, khai kho¸ng, khai th¸c gç - còng cã thÓ dÉn ®Õn nh÷ng thay ®æi vÒ sö dông ®Êt vµ m«i tr-êng.

Do vËy nªn tiÕn hµnh çc cuéc pháng vÊn víi çc bé huyÖn (cã thÓ lµ çn bé tØnh) nh÷ng ngêi liªn quan ®Õn kÕ ho¹ch ph¸t triÓn chung, vd: cã thÓ lµ çc ®¹i diÖn cña UBND tØnh.

5.5. Çc nghiªn cøu kh¸c

Cã nhiÒu nghiªn cøu kh¸c ®· ®îc lËp kÕ ho¹ch hoÆc tiÕn hµnh cã liªn quan gi¸n tiÕp hay trùc tiÕp ®Õn vÊn ®Ò sö dông ®Êt ë miÒn nói phÝa B¾c ViÖt nam. Mét sè nghiªn cøu sÏ ®îc hîp t¸c tiÕn hµnh víi MRDP, çc nghiªn cøu kh¸c tiÕn hanh ®éc lËp.

VÝ dô:

Nghiªn cøu c¬ b¶n vÒ kinh tÕ- x· héi, Khoa nh©n sinh x· héi häc trêng §H Gothenburg, phèi hîp víi MRDP.

Nghiªn cøu/ ph©n tÝch vÊn ®Ò ®a d¹ng sinh häc liªn quan ®Õn MRDP (mét phÇn c«ng viÖc néi bé cña SIDA phôc vô cho ch¬ng tr×nh ®Þnh híng ®a d¹ng sinh häc cña SIDA)

Çc nghiªn cøu ®îc dù ¸n IFAD Hµ Giang gîi ý vµ tiÕn hµnh (vÒ l©m s¶n ngoµi gç vµ ®a d¹ng sinh häc)

Dù ¸n CRES-EWC vÒ theo dâi çc xu híng ph¸t triÓn khu vùc miÒn nói phÝa b¾c ViÖt Nam

Nghiªn cøu cña IIED: §êi sèng bÒn v÷ng ë vïng cao ViÖt nam.

Nghiªn cøu cña REPSI (WRI/SEI) vÒ nh÷ng yªu cÇu chÝnh s¸ch vÒ rõng phßng hé ®Çu nguån ë §«ng Nam Ch©u ¸.

Çc nhËn ®Þnh vµ b¸o ço tõ nh÷ng nghiªn cøu trªn (nÕu ®· hoµn thµnh) ®· cung cÊp th«ng tin ®Çu vµo cho viÖc ph©n tÝch vµ tæng hîp b¸o ço m«i trêng nµy hoµn thµnh vµo cuèi n¨m 1999.

6. Híng dÉn vÒ m«i trêng

Nh÷ng nghiªn cøu trªn ®Æc biÖt lµ ®¸nh gi¸ m« h×nh kü thuËt çc çc nghiªn cøu th«n b¶n sö dông kÕt hîp çc khÝa c¹nh m«i trêng trong çc chu kú PRA víi hy väng gãp phÇn n©ng cao sù nhËn thøc vÒ m«i trêng cho çc çn bé kü thuËt vµ khuyÕn n«ng (ë tÊt c¶ çc cÊp) trong tr¬ng tr×nh MRDP.

CÇn ph¶i c©n nh¾c nhiÒu h¬n ®Õn vÊn ®Ò m«i trêng khi x©y dùng çc híng ®Én cho mét sè néi dung ho¹t ®éng. ChiÕn lîc hiÖn t¹i cña MRDP lµ tËp trung hç trî çc ho¹t ®éng kinh tÕ ®a d¹ng, vµ do vËy néi dung ho¹t ®éng ph¸t triÓn kinh doanh sÏ ®îc thóc ®Èy m¹nh. T¹i çc líp tËp huÊn vÒ thÞ trêng vµ kinh doanh còng ®· kÕt hîp ®a yÕu tè m«i trêng vµo. §Õn lóc cÇn ph¶i ®a ra çc híng dÉn cô thÓ h¬n vÒ vÊn ®Ò m«i trêng khi tiÕn hµnh çc ho¹t ®éng hç trî. V× cã nhiÒu dù ¸n lín vµ nhá tµi trî th«ng qua néi dung nµy do vËy mçi ho¹t ®éng cÇn ph¶i ®îc rµ so¸t th«ng qua thñ tôc vÒ §¸nh gi¸ m«i trêng ®¬n gi¶n.

Híng dÉn ®¸nh gi¸ m«i trêng sÏ ®îc x©y dùng cho néi dung th«ng tin thÞ trêng vµ ph¸t triÓn kinh doanh, bao gåm çc híng dÉn ®¬n gi¶n trong viÖc rµ so¸t çc ®Ò xuÊt trªn quan ®iÓm m«i trêng

Mét sè lÜnh vùc kh¸c cã thÓ c©n nh¾c ®Õn vÊn ®Ò m«i trêng lµ çc m« h×nh kü thuËt. CÇn ph¶i cã híng dÉn dùa trªn çc nhËn ®Þnh th«ng qua ®Ò xuÊt héi th¶o / ®¸nh gi¸ çc m« h×nh kü thuËt (xem 5.1).

Page 23 of 35

7. Phô lôc

7.1. Tµi liÖu tham kh¶o

Bhargava, S.K., 1998, VÊn ®Ò chÝnh s¸ch víi ph¸t triÓn ngµnh l©m nghiÖp cña ViÖt Nam (tµi liÖu tõ DiÔn ®µn quèc gia vÒ l©m nghiÖp ViÖt Nam, th¸ng 6- 1998)

CRES, 1997, "Xu híng ph¸t triÓn ë miÒn nói phÝa B¾c ViÖt Nam tËp 1 vµ 2" Nhµ XB ChÝnh trÞ quèc gia

Donovan, D, (ed), 1998), .VÊn ®Ò chÝnh s¸ch trong biªn mËu l©m s¶n ë miÒn b¾c ViÖt nam, Lµo vµ tØnh V©n Nam., tËp 1, Trung t©m §«ng T©y

ESSA Technologies/Care Vietnam, 1997, .X¸c ®Þnh ¶nh híng m«i trêng cho ch¬ng tr×nh Ph¸t triÓn N«ng th«n MiÒn nói ViÖt Nam. Thuþ §iÓn 1996-2000, B¸o ço giai ®o¹n I: Ch¬ng tr×nh gi¸m s¸t ¶nh hëng m«i trêng (EEMP).

Fagerstrum, 1995, "§¸nh gi¸ ¶nh hëng cña viÖc gia ®Êt trong vïng ch¬ng tr×nh hîp t¸c l©m nghiÖp ViÖt Nam - Thuþ §iÓn"

ChÝnh phñ Níc Céng Hoµ X· Héi Chñ NghÜa ViÖt Nam & dù ¸n GEF VIE/91/G31, 1994, "KÕ ho¹ch hµnh ®éng ®a d¹ng sinh häc cho ViÖt Nam"

Hobley, Sharma & Bergman, b¶n th¶o th¸ng 5 1998, "Tõ b¶o vÖ, ®Õn b¶o vÖ th«ng qua s¶n xuÊt: mét qu¸ tr×nh lËp kÕ ho¹ch qu¶n lý rõng ë Hµ Giang vµ Yªn B¸i", MRDP

IUCN, 1997, "§¸nh gi¸ thùc vÒ ph¸t triÓn bÒn v÷ng hÖ sinh th¸i vµ chÊt lîng cuéc sèng"

IUCN, 1998, "CÈm nang ®¸nh gi¸ vÒ ®a d¹ng sinh häc", B¶n thö nghiÖm

Jamieson, N.L., Lª Träng Cóc, Rambo, A., T., 1998, "Nh÷ng khã kh¨n trong ph¸t triÓn miÒn nói ë ViÖt Nam"

Manintveld, K., Mulila-Mitti, J., & Almekinders, C., 1999 "S¶n xuÊt mïa vô vµ ®a d¹ng sinh th¸i n«ng nghiÖp . nghiªn cøu chuyªn ®Ò vÒ dù ¸n c©y l¬ng thùc vµ h¹t gièng ë Zambia", chuyªn ®Ò phôc vô cho c«ng t¸c ®a d¹ng sinh häc cña SIDA.

MARD, 1996, V¨n kiÖn ch¬ng tr×nh (b¶n chÝnh thøc) Ch¬ng tr×nh Ph¸t triÓn N«ng th«n MiÒn nói ViÖt Nam . Thuþ §iÓn (MRDP)

MARD, 1998, "Héi th¶o khuyÕn n«ng l©m quèc gia", Th¸ng 11- 1997, Nhµ XB n«ng nghiÖp

MARD-Sida, 1998, "Biªn b¶n tho¶ thuËn tõ héi nghÞ kiÓm ®iÓm hµng n¨m gi÷a SIDA vµ MARD liªn quan ®Õn MRDP. 14-15 /05, 1998"

MARD, 1998, "Tãm t¾t kÕ ho¹ch thùc hiÖn ch¬ng tr×nh 5 tr ha rõng 1998-2010" (b¶n th¶o dÞch)

Morrison, E. & Dubois, O., 1998, "Cuéc sèng æn ®Þnh ë vïng nói ViÖt Nam: giao ®Êt vµ hµnh ®éng", IIED

MRDP, 1996, "Danh s¸ch çc kÕt qu¶ cuèi cïng vµ çc tiªu thøc chØ thÞ cña ch¬ng tr×nh", MILS

MRDP, 1997, "Gi¸m s¸t cã ngêi d©n tham gia cÊp th«n b¶n", HÖ thèng th«ng tin qu¶n lý vµ ®¸nh gi¸ (MILS)

MRDP, 1997, B¸o ço tiÕn ®é hµng n¨m th¸ng 7-12/ 1996

MRDP, 1998, B¸o ço tiÕn ®é hµng n¨m 1997

Page 24 of 35

MRDP, 1998, .B¸o ço gi¸m s¸t vµ ®¸nh gi¸ th«n b¶n.

Poffenberger, M, 1998, "Qu¶n lý rõng ë vïng cao ViÖt Nam", M¹ng líi l©m nghiÖp Ch©u ¸

Ratner, B., 1998, b¶n th¶o "Phª b×nh: nh÷ng khã kh¨n vÒ chÝnh s¸ch b¶o vÖ vµ rõng ®Çu nguån ë vïng nói trung du §«ng Nam Ch©u ¸", 1998

Sida, 1998, "B¸o ço ®¸nh gi¸ cña nhãm cè vÊn thêng xuyªn cho Sida (PAG II)."

Sida, 1998, "Sida vµ Héi nghÞ ®a d¹ng sinh häc"

Woodhill & Robins, 1998, "Gi¸m s¸t cã ngêi d©n tham gia vÒ c¶nh quan vµ lu vùc"

7.2. Bèn b¶ng ma trËn

§a d¹ng §Êt Níc Kh¶ n¨ng s¶n xuÊt

Sö dông nguån lùc

Y tÕ NhËn xÐt

1. VËt t

a) Gièng lai (c©y trång vµ vËt nu«i)

* Gi¶m sè gièng ®Þa ph-¬ng (chñ yÕu lµ ng« vµ lóa), dÉn ®Õn gi¶m nguån gen

* Nhu cÇu vÒ dinh dìng ngµy cµng cao v× dinh dìng ngµy cµng gi¶m

* T¨ng sö dông trùc tiÕp níc v× mét sè gièng dïng nhiÒu níc.

* T¨ng s¶n l-îng do çc gièng míi

* T¨ng sö dông ph©n bãn vµ thuèc trõ s©u

Gi¶m sù ®a dang nguån gen cã thÓ ¶nh hëng ®Õn m«i trêng do ¸p dông gièng cao s¶n. MRDP chØ lµ mét trong nhiÒu nh©n tè ¶nh hëng Nhng ch-a ph¶i lµ nh©n tè chÝnh !!

Trùc tiÕp * Khi t¨ng vô th× nhu cÇu vÒ níc còng t¨ng

Gi¸n tiÕp * T¨ng nguån tiÒn (do s¶n l-îng cao h¬n) cã thÓ dïng ®Çu t vµo ®Êt mµ cã thÓ t¨ng sù ®a d¹ng vÒ c¶nh quan (vd: vên rõng, vên hé, ao ç)

* S¶n l¬ng t¨ng cã thÓ lµm gi¶m nhu cÇu khai hoang ®Êt n«ng nghiÖp (vd:

* Cã thÓ dÉn ®Õn viÖc më réng diÖn tÝch lóa ®îc tíi tiªu - ®Êt cã thÓ ®îc b¶o vÖ tèt h¬n nÕu diÖn tÝch më réng ®ã ®îc tíi tiªu

* ViÖc qu¶n lý vên rõng vµ vên hé tèt h¬n gióp æn ®Þnh vÒ ®Êt

* Gia t¨ng sö

* T¨ng sö dông vµ c¹nh tranh vÒ nguån níc (cho ch¨n nu«i vµ cho tíi tiªu):

- Gi¶m nguån níc

- Møc níc giÕng gi¶m

* T¨ng sö dông ph©n bãn vµ thuèc trõ

* T¨ng s¶n xuÊt ph©n xanh vµ s¶n l-îng tõ çc hîp phÇn kh¸c cña hÖ thèng canh t¸c, nÕu ®îc ®Çu t vµo ®Êt (xem phÇn ®a d¹ng)

* T¨ng yªu cÇu vÒ lao ®éng biÖt lµ trång thªm mïa vô vµo hÖ thèng canh t¸c hµng n¨m.

* t¨ng s¶n l-îng vµ ®a d¹ng trong hÖ thèng s¶n xuÊt cã thÓ c¶i tiÕn sö dông calo vµ ®iÒu kiÖn dinh dìng

Nh÷ng ¶nh hëng quan träng lµ:

- Sù linh ho¹t vµ ®a d¹ng gia t¨ng trong hÖ thèng canh t¸c

- KhuyÕn khÝch t¨ng sö

Page 25 of 35

gi¶m hiÖn tîng du canh), cã thÓ gi¶m ¸p lùc vÒ b¶o vÖ rõng tù nhiªn.

dông ph©n bãn cã thÓ sau nµy lµm mÊt sù c©n b»ng vÒ chÊt nÕu kh«ng sö dông hîp lý

s©u cã thÓ lµm t¨ng ho¸ chÊt trong níc vµ dinh dìng

dông ®Êt

- Xu híng phô thuéc vµo vËt t bªn ngoµi (gièng cao s¶n, ph©n bãn, thuèc trõ s©u).

MRDP kh«ng ph¶i lµ nh©n tè t¸c ®éng quan träng nhÊt



Y tÕ NhËn xÐt

2. M« h×nh (kü thuËt)

a) Vên hé vµ vên rõng

* T¨ng sù ®a d¹ng vÒ c¶nh quan ®îc qu¶n lý

* Gi¶m xãi mßn ®Êt (nÕu ®îc qu¶n lý tèt)

* N©ng cao kh¶ n¨ng gi÷ níc

* S¶n xuÊt vµ s¶n lîng t¨ng

* Dinh dìng vµ tuÇn hoµn níc cã hiÖu qu¶ h¬n

* C¶i tiÕn ®iÒu kiÖn dinh dìng

* Vên hé vµ vên rõng ®îc qu¶n lý tèt sÏ mang l¹i lîi Ých lín vÒ m«i trêng

¶nh hëng ®Õn m«i trêng.

* Phï hîp víi hÖ thèng ®Þa ph-¬ng vµ thay ®æi kü thuËt lµ rÊt quan träng vd:cÇn ph¶i c©n nh¾c çc l©m s¶n ngoµi gç (vÒ thÞ trêng tiÒm n¨ng, gi¸ trÞ an ninh l-¬ng thùc)

Trùc tiÕp * §a d¹ng loµi t¨ng do nguån gièng cã s½n vµ ph¬ng ph¸p t¸i sinh

* Kh¶ n¨ng t¨ng trång c©y vµ qu¶n lý l©m s¶n ngoµi gç

(nÕu ®îc qu¶n lý tèt)

* CÇn nhiÒu lao ®éng h¬n

Page 26 of 35

* Do nhiÒu yÕu tè kh¸c ngoµi MRDP

Gi¸n tiÕp * Kh¶ n¨ng gi¶m ¸p lùc lªn diÖn tÝch rõng tù nhiªn cßn l¹i (gç lµ l©m s¶n ngoµi gç) (nÕu ®îc qu¶n lý tèt vµ ®a d¹ng)

* Kh¶ n¨ng ®Çu t t¨ng cã thÓ ®Çu t vµo ao ç, do dã t¨ng sù dông níc

* Kh¶ n¨ng ®Çu t t¨ng cã thÓ ®Çu t vµo ruéng (gièng cao s¶n, ph©n bãn)

* Xem phÇn gi¸n tiÕp cña tÝn dông (kh¶ n¨ng t¨ng ®Çu t cã thÓ cã çc ¶nh hëng t-¬ng tù nh tÝn dông)

Xem phÇn trªn

b) SALT/ b¶o vÖ ®Êt

* Cã thÓ gãp phÇn vµo ®a d¹ng ho¸ qu¶n lý c¶nh quan

* Gi¶m xãi mßn ®Êt

* T¨ng kh¶ n¨ng gi÷ níc

* S¶n xuÊt vµ s¶n lîng tiÒm n¨ng t¨ng (kh«ng râ rµng nh gièng cao s¶n vµ thuû lîi)

* Yªu cÇu lín vÒ lao ®éng

* Xem phÇn ¶nh hëng cña vên rõng vµ v-ên hé

* hÖ thèng ®îc qu¶n lý phï hîp sÏ cã çc t¸c ®éng tÝch cùc vÒ m«i tr-êng

* Quan hÖ chi phÝ - lîi Ých (yªu cÇu thªm lao ®éng do t¨ng s¶n xuÊt) phô thuéc vµo ®iÒu kiÖn kinh tÕ x· héi).

* Ph¬ng ph¸p b¶o vÖ ®Êt phï hîp víi ®iÒu kiÖn cña m«i ®Þa ph¬ng.

Trùc tiÕp * Cã thÓ ¶nh hëng tÝch cùc hoÆc tiªu cùc ®Õn ®a d¹ng loµi phô thuéc vµo çc loµi khuyÕn khÝch trång

* Sö dông níc vµ dinh dìng hiÖu qu¶ h¬n

Gi¸n tiÕp * Cã thÓ gi¶m ¸p lùc lªn rõng tù nhiªn do gi¶m khai hoang ®Êt rõng lµm n«ng nghiÖp

* Xem phÇn trªn

* Xem phÇn trªn

* Xem phÇn trªn

* Xem phÇn trªn

* Xem phÇn trªn

* Xem nhËn xÐt phÇn trªn

* MRDP chØ lµ mét nh©n tè

c) Phôc håi rõng ®Çu nguån

* SÏ phô thuéc vµo kü thuËt t¸i sinh rõng

* Phô thuéc vµo líp phñ bÒ mÆt - nÕu ®îc qu¶n lý duy tr× sÏ gi¶m ®ù¬c xãi mßn

* Kh¶ n¨ng gi÷ níc t¨ng cã duy tr× ®îc ®é che phñ

* TiÒm n¨ng t¨ng s¶n xuÊt:

* C¶i tiÕn dinh dìng vµ tuÇn hoµn níc

* MRDP chØ lµ mét nh©n tè

Page 27 of 35

* Ph¬ng ph¸p liªn kÕt qu¶n lý rõng ®ang ®îc th¶o luËn cô thÓ cho vïng nói

Trùc tiÕp - T¸i sinh tù nhiÖn thêng phï hîp h¬n vµ duy tr× ®îc sù ®a d¹ng

- Trång c©y lµm giÇu rõng lµ yÕu tè quan träng

- CÇn ph¶i loµi b¶n ®Þa

- CÇn ph¶i chó ý ®Õn çc l©m s¶n ngoµi gç

* Rñi ro vÒ b·o lôt sÏ gi¶m

* Phôc håi r÷ng sÏ lµm gi¶m nguån n-íc (do bay h¬i vµ thÈm thÊu), so víi diÖn tÝch chØ cã cá.

- Gç

- L©m s¶n ngoµi gç

* Rõng trång ®ßi hái ph¶i cã nhiÒu lao ®éng h¬n so víi t¸i sinh tù nhiªn

* TiÕp cËn víi tµi nguyªn rõng lµ rÊt quan träng ®èi víi ngêi d©n sèng gÇn kÒ

* CÇn ph¶i phï hîp víi ®iÒu kiÖn ®Þa ph-¬ng, c¶ vÒ çc giao kÌo vµ çc ph-¬ng ¸n qu¶n lý kü thuËt

Gi¸n tiÕp * Sù ®a d¹ng cña rõng tù nhiªn ®ùoc duy tr× nÕu ®-îc qu¶n lý bÒn v÷ng

* Xem phÇn trªn

* Xem phÇn trªn

* Xem phÇn trªn

* Xem phÇn trªn

* Xem ¶nh h-ëng cña vên rõng vµ vên hé

Xem nhËn xÐt phÇn trªn



Y tÕ NhËn xÐt

3. Ph¬ng ph¸p

a) PRA/VCP

Trùc tiÕp Kh«ng cã th«ng tin

Kh«ng cã th«ng tin





* TÊt c¶ çc ¶nh h-ëng gi¸n tiÕp

Gi¸n tiÕp * MRDP kh«ng ph¶i lµ ch-¬ng tr×nh duy nhÊt sö dông PRA

* Çc ¶nh hëng m«i trêng phô thuéc vµo tÝnh linh ho¹t cña

Page 28 of 35

qu¸ tr×nh sö dông vµ kh¶ n¨ng thÝch nghi víi ®iÒu kiÖn ®Þa ph¬ng

* Vai trß cña çc tæ chøc c¬ së rÊt quan träng ®Æc biÖt lµ trong sö dông vµ qu¶n lý tµi nguyªn chung cña céng ®ång (níc, rõng)

b) LA/LUP







* tÊt c¶ ¶nh hëng gi¸n tiÕp

* MRDP kh«ng ph¶i lµ nh©n tè duy nhÊt

Gi¸n tiÕp * T¨ng møc ®é ®¶m b¶o vÒ sö dông ®Êt gãp phÇn t¨ng ®Çu t cho ®Êt

vd: vên hé, vên rõng, do ®ã t¨ng sù ®a d¹ng vÒ qu¶n lý ®Êt ®ai

* T¨ng sù quan t©m chó ý ®Õn qu¶n lý ®Êt vµ b¶o vÖ ®Êt do cã ®ùoc b¶o ®¶m quyÒn sö dông

* t¨ng ®Çu t vµo ao ç vµ thuû lîi do cã ®îc b¶o ®¶m quyÒn sö dông

* T¨ng s¶n lîng (do t¨ng ®Çu t vµo lao ®éng vµo ®Êt)

* T¨ng ®Çu t nguån lùc (lao ®éng, vËt t, níc)

* Çc tiÕn ®iÒu kiÖn dinh dìng vµ y tÕ do t¨ng s¶n xuÊt

* Çc ¶nh hëng vÒ m«i trêng sÏ kh¸c nhau trong çc ®iÒu kiÖn kinh tÕ x· héi vµ hÖ thèng sö dông ®Êt ®Þa ph¬ng

* Khi ®Êt ®îc giao cho çc hé gia ®×nh, ®iÒu quan träng lµ kh«ng nªn xem nhÑ viÖc qu¶n lý nguån tµi nguyªn chung cña céng ®ång (níc, rõng vµ khu ch¨n th¶)

c) VMG/ nhãm tÝn dông

Page 29 of 35







* TÊt c¶ ¶nh hëng gi¸n tiÕp

Gi¸n tiÕp * Xem nhËn xÐt vÒ PRA

* Çc nhãm së thÝch kh¸c nhau (nh nhãm sö dông nguån níc) cÇn ph¶i ®ù¬c t¨ng cêng ®Æc biÖt lµ ®¶m b¶o cho viÖc qu¶n lý bÒn v÷ng nguån tµi nguyªn chung mét çch c«ng b»ng

d) JFM







* TÊt c¶ ¶nh hëng gi¸n tiÕp

Gi¸n tiÕp * Nh÷ng ¶nh hëng sÏ phô thuéc vµo tæ chøc/ giao kÌo cña ®Þa ph¬ng, vµ çch thøc qu¶n lý rõng bÒn v÷ng (xem nhËn xÐt vÒ phôc håi rõng ®Çu nguån)



Y tÕ NhËn xÐt

4. Ph¸t triÓn n¨ng lùc

a) Kü n¨ng vµ kinh nghiÖm (tËp huÊn)







* TÊt c¶ çc t¸c ®éng lµ gi¸n tiÕp

Gi¸n tiÕp * Cã nhiÒu nh©n tè

Page 30 of 35

kh¸c

* Gåm tËp huÊn cho çn bé khuyÕn n«ng vµ ngêi d©n

* ¶nh h-ëng m«i trêng cã thÓ tÝch cùc nÕu:

- VÊn ®Ò ¶nh hëng ®Õn m«i trêng ®îc ®a vµo çc ®ît tËp huÊn

- Quan t©m ®Õn vai trß cña tæ chøc c¬ së trong qu¶n lý nguån tµi nguyªn chung

- ThÝch øng víi ®iÒu kiÖn hiÖn t¹i cña ®Þa ph¬ng

b) khu«n khæ khuyÕn khÝch








Gi¸n tiÕp * Cã nhiÒu nh©n tè kh¸c

* CÇn ph¶i quan t©m ®Õn çc thay ®æi vÒ chÝnh s¸ch vµ ®µo t¹o.

Çc

Page 31 of 35

Chó thÝch

1Xem biªn b¶n - quyÕt ®Þnh cña SIDA vÒ hç trî cho MRDP

2§· triÓn khai tõ 1976

chÝnh s¸ch thay ®æi cña nhµ níc sÏ linh ho¹t, ®¸p øng nhu cÇu ®Þa ph-¬ng sÏ kÐm phï hîp nÕu vd: L©m trêng, HuyÖn v.v… tiÕp tôc ®îc nhËn vèn cã liªn quan ®Õn môc tiªu ®Ò ra (trång c©y), cung øng vËt t ®Çu vµo v.v…

c) Çc ho¹t ®«ng th«ng tin








Gi¸n tiÕp * xem nhËn xÐt phÇn tËp huÊn

d) Thay ®æi chÝnh s¸ch








Gi¸n tiÕp * §ãng vai trß quan träng trong viÖc ¶nh hëng ®Õn khu«n khæ hµnh ®éng.

Page 32 of 35

3Môc tiªu cña ch¬ng tr×nh 5 triÖu ha rõng lµ:

- t¨ng ®é che phñ rõng, b¶o vÖ m«i trêng vµ s¶n xuÊ t gç

- t¨ng vïng nguyªn liÖu phôc vô tiªu dïng trong níc vµ xuÊt khÈu

- t¹o c«ng ¨n viÖc lµm cho ngêi d©n ®Þa ph¬ng

Ngêi d©n ®Þa ph¬ng ®îc coi lµ ®éng lùc chÝnh, th«ng qua viÖc khÝch lÖ trång c©y con vµ b¶o vÖ rõng

4Th«ng tin ®îc trÝch dÉn tõ çc b¸o ço sau:

CRES 1997 "Çc xu híng ph¸t triÓn cña vïng nói phÝa B¾c ViÖt Nam"

Morrison, E. & Dubois, O., 1998, Cuéc sèng æn ®Þnh ë vïng nói ViÖtnam: giao ®Êt vµ hµnh ®éng., IIED

ChÝnh phñ níc CHXH CN ViÖt nam & dù ¸n GEF VIE/91/G31, 1994, KÕ ho¹ch hµnh ®éng ®a d¹ng sinh häc cho ViÖt Nam"

Jamieson, N.L., Lª Träng Cóc, Rambo, A., T., 1998, .Nh÷ng khã kh¨n trong ph¸t triÓn miÒn nói ë ViÖt Nam Poffenberger, 1998, .Qu¶n lý rõng ë vïng cao ViÖt Nam"

Ratner, B., 1998, b¶n th¶o .Nh÷ng khã kh¨n vÒ chÝnh s¸ch b¶o vÖ vµ rõng ®Çu nguån ë vïng nói trung du §«ng Nam Ch©u ¸., 1998

5Tû lÖ trung b×nh trªn toµn quèc gia lµ kho¶ng 220 ngêi/1km2

6Tõ khi viÖc trång cÊy thuèc phiÖn mét nguån thu chñ yÕu cña ngêi H.m«ng bÞ cÊm

7Sè lîng ngêi nghÌo ( Lo¹i III vµ IV) çc hé gia ®×nh gi¶m h¬n 50% ë 10 trong 44 th«n ®îc kh¶o s¸t. Trong 28 th«n b¶n n÷a sè lîng hé nghÌo gi¶m tõ 10 ®Õn 50%.

8B¸o ço th«n b¶n cña MRDP gîi ý r»ng nh÷ng lo¹i hé nghÌo nhÊt (Lo¹i IV) ë çc th«n vïng thÊp cã thÓ bÞ h¹n chÕ tiÕp cËn nguån lùc mµ hä thiÕu ®Ó c¶i thiÖn ®iÒu kiÖn.

9Thèng kª chÝnh thøc (Bhargava) tõ n¨m 1990 - 1995 cho biÕt tû lÖ t¸i sinh rõng hµng n¨m th«ng quan trång rõng cao h¬n so víi diÖn tÝch rõng tù nhiªm hµng n¨m mÊt ®i.

10Mét sè tØnh cã lÖnh cÊm khai th¸c çc khu rõng cã tr÷ lîng díi 40m3/ha, vµ nghiªm cÊm khai th¸c rõng tù nhiªn, mÆc dï vËy khai th¸c tr¸i phÐp vÉn cßn phæ biÕn, vµ cã liªn quan ®Õn nhiÒu ®¬n vÞ.

11Tríc ®©y cho r»ng tÊt c¶ çc lo¹i h×nh du canh ®Òu lµ ph¸ h¹i nhng mét sè nghiªn cøu gÇn ®©y cho thÊy r»ng mét sè hÖ thèng canh t¸c du canh cã thÓ æn ®Þnh díi mét sè ®iÒu kiÖn cô thÓ.

12Giao ®Êt cho çc hé gia ®×nh ç thÓ , vµ gi¶m vai trß cña çc hîp t¸c x· n«ng nghiÖp tõ gi÷a nh÷ng n¨m 1980

13Lu ý r»ng viÖc ® ¶m b¶o quyÒn sö dông ®Êt kh«ng cã nghÜa lµ sö h÷u ç nh©n. MRDP mong muèn khuyÕn khÝch sö dông hÖ thèng quyÒn sö dông ®Êt ®Þa ph¬ng, bao gåm cho çc nhãm / çc th«n qu¶n lý çc khu rõng.

14Nh÷ng th«ng sè nµy ®îc x¸c ®Þnh dùa trªn mét sè Ên phÈm bao gåm:

Abbott, J. & Guijt, I. 1998, Thay ®æi quan ®iÓm vÒ ph¬ng ph¸p cã sù tham gia cña ngêi d©n ®Ó gi¸m s¸t m«i trêng., IIED

Page 33 of 35

1. AsDB, 1996, §¸nh gi¸ kinh tÕ cña çc t¸c ®éng m«i trêng: Héi th¶o.

2. Dixon, Kunte, Pagiola, 1996, Tiªu thøc chØ thÞ vÒ m«i trêng., World Bank

3. DPCSD, V¨n phßng liªn hiÖp quèc vÒ ph¸t triÓn bÔn v÷ng vµ hîp t¸c chÝnh s¸ch , 1996, .Tiªu thøc vÒ ph¸t triÓn bÒn v÷ng, khu«n khæ vµ ph¬ng ph¸p luËn.

4. Guijt, I. 1998, Gi¸m s¸t víi sù tham gia cña ngêi d©n vµ ®¸nh gi¸ t¸c ®éng cña çc triÓn khai n«ng nghiÖp bÒn v÷ng.

5. IUCN, 1997, §¸nh gi¸ thùc hiÖn vÒ ph¸t triÓn bÒn v÷ng hÖ sinh th¸i vµ chÊt lîng cuéc sèng"

6. OECD, 1994a, Tiªu thøc vÒ m«i trêng, OECD Core Set.

7. OECD, 1994 b, Çc tiªu thøc hoµ nhËp çc vÊn ®Ò m«i trêng vµ çc chÝnh s¸ch l©m nghiÖp".

8. OECD, 1997, Çc tiªu thøc m«i trêng trong n«ng nghiÖp"

9. SADC, 1997, Híng dÉn gi¸m s¸t m«i trêng cho viÖc ph©n ®Þnh ®Êt ®ai, kü thuËt vµ ph¬ng ph¸p gi¸m s¸t sãi mßn ®Êt.

10. SADC, 1997, .Híng ®Én gi¸m s¸t thùc vËt.

11. Woodhill & Robins, 1998, §¸nh gi¸ cã sù tham gia cña ngêi d©n vÒ c¶nh quan vµ lu vùc.

15Lu ý r»ng th«ng tin thÞ trêng vµ ph¸t triÓn kinh doanh cha ®îc ®a vµo mét çch cô thÓ, hoÆc hç trî vËt t ®Çu vµo, hay hç trî cho çc tæ chøc ®Þa ph¬ng. Víi çc lý do v× a) néi dung nµy kh¸ míi, b) xÐt vÒ mÆt tµi chÝnh th× nã chØ ®ãng vai trß nhá trong ch¬ng tr×nh, c) ®· ®îc ®a ra th¶o luËn vÒ chiÕn lîc lùa chän vµ hç trî ph¸t triÓn kinh tÕ thÞ trêng, vµ d) nhiÒu ho¹t ®éng nªn ®ùoc hç trî v× ¶nh hëng tèt ®Õn m«i trêng. Xem phÇn kiÕn nghÞ ë môc 5, liªn quan ®Õn híng dÉn m«i tr-êng vµ rµ so¸t ®Ò xuÊt kinh doanh ..

16Hai lo¹i ®Çu ®îc çc dù ¸n tØnh chó träng ®Õn rÊt nhiÒu, vµ hai lo¹i sau chñ yÕu cã liªn quan ®Õn dù ¸n Bé.

17Th«ng tin trÝch tõ: MRDP, 1998, B¸o ço gi¸m s¸t vµ ®¸nh gi¸ th«n b¶n.

18Hobley, Sharma & Bergman, b¶n th¶o th¸ng 5 1998, Tõ b¶o vÖ ®Õn b¶o vÖ th«ng qua s¶n xuÊt: mét qu¸ tr×nh lËp kÕ ho¹ch qu¶n lý rõng ë Hµ Giang vµ Yªn B¸i., MRDP

Fagerstrum, 1995, §¸nh gi¸ ¶nh hëng cña viÖc gia ®Êt trong vïng ch¬ng tr×nh hîp t¸c l©m nghiÖp ViÖt Nam Thuþ §iÓn

19Hobley et al (1998) m« t¶ çc thuËn lîi cña t¸i sinh tù nhiªn so víi rõng trång lµ:

� Kh¶ n¨ng sinh chåi m¹nh (tõ çc chåi, h¹t vµ gieo th¼ng) � MËt ®é dÇy hiÖu qu¶ h¬n träng viÖc h¹n chÕ röa tr«i vµ æn ®Þnh ®Êt. vd:b¶o vÖ rõng ®Çu nguån tèt h¬n � HiÖu qu¶ kinh tÕ cao h¬n, tû lÖ thµnh c«ng cao, Ýt rñi ro � §a d¹ng sinh häc cao h¬n, phï hîp víi ®iÒu kiÖn ®Þa ph¬ng � Linh ho¹t h¬n vµ sö dông ®a d¹ng, gåm cñi tõ tØaa tha /khai th¸c lu©n canh, gç, l©m s¶n ngoµi gç (c©y thuèc, m©y tre, nÊm)

20Tuy nhiªn, viÖc cung øng sè lo¹i c©y con ¨n qu¶ vµ l©m nghiÖp cã h¹n nªn cã thÓ dÉn ®Õn kh«ng ®ång nhÊt khi trång trät.

21Nh çc b¸o ço hµng n¨m, vµ .B¸o ço tãm t¾t gi¸m s¸t vµ ®¸nh gi¸ th«n b¶n, 1998.

22V× hai lý do 1) Nghiªn cøu nhiÒu m« h×nh do nhiÒu tæ chøc trong níc vµ quèc tÕ tiÕn hµnh. 2) Cã nhiÒu m« h×nh ®ùoc thiÕt kÕ nhiÒu çch thøc kh¸c nhau (vµ träng ®iÒu kiÖ tù nhiªn) ë çc th«n MRDP kh¸c nhau, vµ kh«ng thÓ kh¸i qu¸t ho¸ khi gi¸m s¸t mét vµi ®Þa bµn.

Page 34 of 35

23CRES, 1997, Çc xu híng ph¸t triÓm cña khu vùc miÒn nói phÝa B¾c ViÖt Nam

Poffenberger, M, 1998, .Qu¶n lý rõng ë vïng cao ViÖt nam"

Page 35 of 35

Documents

nh gi¸ s¬ bé c¸c t¸c ®éng vµ ®Ò xuÊt vÒ gi¸m s¸t m«i trêng · MiÒn nói ViÖt Nam Thuþ §iÓn (MRDP) mµ hiÖn nay ®ang tiÕn hµnh ë 5 tØnh miÒn nói phÝa