NGHIÊN CỨU QUẢN LÝ CHẤT LƯỢNG NƯỚC SÔNG CẦU TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH THÁI NGUYÊN

8/20/2019 NGHIÊN CỨU QUẢN LÝ CHẤT LƯỢNG NƯỚC SÔNG CẦU TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH THÁI NGUYÊN

1/113

1

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI

TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC TỰ NHIÊN

Vũ Thị Hồng Nghĩa

NGHIÊN CỨU QUẢN LÝ CHẤT LƯỢNG NƯỚC SÔNG CẦU TRÊN

ĐỊA BÀN TỈNH THÁI NGUYÊN

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC

Hà Nội - 2011


2/113

2

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI

TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC TỰ NHIÊN

Vũ Thị Hồng Nghĩa

NGHIÊN CỨU QUẢN LÝ CHẤT LƯỢNG NƯỚC SÔNG CẦU TRÊN

ĐỊA BÀN TỈNH THÁI NGUYÊN

Chuyên ngành: Khoa học môi trường

Mã số: 60 85 02

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC

NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC

GS.TSKH ĐẶNG TRUNG THUẬN

Hà Nội - 2011


3/113

3

MỤC LỤC

LỜI CẢM ƠN………………………………………………………………………. 5

CHỮ VIẾT TẮT TRONG LUẬN VĂN…………………………………………... 6DANH MỤC CÁC BẢNG…………………………………………………………. 7

DANH MỤC CÁC HÌNH VẼ……………………………………………………... 8

MỞ ĐẦU……………………………………………………………………………. 11

CHƢƠNG 1. TỔNG QUAN ĐIỀU KIỆN TỰ NHIÊN - KINH TẾ XÃ HỘI….. 11

1.1. Điều kiện tự nhiên........................................................................................... 11

1.1.1. Vị trí địa lý................................................................................................. 11

1.1.2. Đặc điểm địa hình………………………………………………………

. 11

1.1.3. Đặc điểm địa chất ..................................................................................... 16

1.1.4. Đặc điểm thổ nhưỡng ................................................................................ 16

1.1.5. Đặc điểm khí hậu....................................................................................... 17

1.1.6. Hệ thống thủy văn..................................................................................... 18

1.1.7. Tài nguyên nước....................................................................................... 19

1.1.8. Tài nguyên khoáng sản..............................................................................

21

1.1.9. Tài nguyên đất ........................................................................................... 22

1.1.10. T ài nguyên r ừng và thảm thực vật, động vật ............................................ 23

1.1.11. Tài nguyên du lịch................................................................................... 24

1.2. Đặc điểm kinh tế - xã hội................................................................................ 25

1.2.1. Tăng trưởng kinh tế .................................................................................. 25

1.2.2. Dân số, lao động và giải quyết việc làm………………………………... 25

1.2.3. Đời sống các tầng lớp dân cư và công tác xoá đói giảm nghèo…………. 26

CHƢƠNG 2. ĐỐI TƢỢNG, NỘI DUNG VÀ PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 28

2.1. Đối tƣợng nghiên cứu..................................................................................... 28

2.2. Phạm vi nghiên cứu........................................................................................ 28

2.3. Nội dung nghiên cứu...................................................................................... 28

2.4. Các tiếp cận trong nghiên cứu....................................................................... 28


4/113

4

2.5. Phƣơng pháp nghiên cứu............................................................................... 31

CHƢƠNG 3. ĐÁNH GIÁ CHẤT LƢỢNG NƢỚC SÔNG CẦU TRÊN ĐỊABÀN TỈNH THÁI NGUYÊN VÀ ĐỀ XUẤT GIẢI PHÁP QUẢN LÝ………….

35

3.1. Hiện trạng chất lƣợng nƣớc sông Cầu trên địa bàn tỉnh .......................... 353.1.1. Chất lượng nước dòng chính sông Cầu………………………………… 35

3.1.2. Chất lượng nước của các phụ lưu cấp 1 đổ vào dòng chính sông Cầu… 60

. 3.2. Đánh giá mức độ ô nhiễm dòng chính sông Cầu………………………… 64

3.2.1. Phương pháp đánh giá ô nhiễm theo chỉ số WQI ..................................... 64

3.2.2. Phân đoạn sông Cầu theo mức độ ô nhiễm............................................... 66

3.3. Các nguồn gây ô nhiễm nƣớc sông Cầu…………………………………… 68

3.3.1. Các nguồn tác động do yếu tố tự nhiên..................................................... 683.3.2. Các nguồn gây ô nhiễm do phát triển kinh tế xã hội…………………… 68

3.4. Đánh giá các thiệt hại do ô nhiễm môi trƣờng nƣớc sông Cầu trên địabàn tỉnh Thái Nguyên……………………………………………………………

77

3.4.1. Đối với sức khoẻ cộng đồng ……………………………………………. 77

3.4.2. Ảnh hưởng đến nguồn nước cấp………………………………………... 77

3.4.3. Ảnh hưởng tới hệ sinh thái…………………………………………….. 78

3.5. Đánh giá ngƣỡng chịu tải của sông Cầu trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên 78

3.5.1. Tính toán tải lượng ô nhiễm tối đa……………………………………... 78

3.5.2. Tính toán khả năng tiếp nhận tải lượng ô nhiễm..................................... 803.5.3. Phân đoạn và đánh giá khả năng tiếp nhận nước thải của sông Cầuđoạn chảy qua tỉnh Thái Nguyên……………………………………………....

82

3.6. Đề xuất giải pháp quản lý môi trƣờng nƣớc sông Cầu .............................. 86

3.6.1. Quy hoạch phát triển KT - XH tỉnh Thái Nguyên đến năm 2020……….. 86

3.6.2. Phân tích các áp lực lên môi trường nước sôn g....................................... 87

3.6.3. Đánh giá sơ bộ các giải pháp kiểm soát ô nhiễm và quản lý môi trường

nước sông Cầu…………………………………………………………………

. 89

3.6.4. Các thách thức và yêu cầu đặt ra đối với quản lý môi trường nước sôngCầu………………………………………………………………………… ......

89

3.6.5. Đề xuất giải pháp quản lý môi trường nước sông Cầu giai đoạn2011-2020………………………………………………………………… .......

91

KẾT LUẬN……………………………………………………………………… 96

TÀI LIỆU THAM KHẢO………………………………………………………. 97

PHỤ LỤC………………………………………………………………………...


5/113

6

CHỮ VIẾT TẮT TRONG LUẬN VĂN

CCN: Cụm công nghiệp

KCN: Khu công nghiệp

KT-XH: Kinh tế xã hội

GDP: Thu nhập bình quân đầu người trên một năm.

MK: Mùa khô

MM: Mùa mưa

QCVN: Quy chuẩn Kỹ thuật Quốc gia về chất lượng nước mặt QCVN

08:2008/BTNMT

WQI: Chỉ số chất lượng nước


6/113

7

DANH MỤC CÁC BẢNG

Trang

Bảng 2.1 Danh mục các điểm lấy mẫu 31

Bảng 2.2 Phương pháp phân tích mẫu 33

Bảng 3.1 Kết quả phân tích nước của các phụ lưu cấp 1 đổ vào sông Cầu

năm 2011 61

Bảng 3.2 Chỉ số WQI sông Cầu mùa khô năm 2010, 2011 tính theo các

chỉ số hữu cơ 65

Bảng 3.3 Chỉ số WQI sông Cầu mùa khô năm 2010, 2011 tính theo các

chỉ số kim loại 65

Bảng 3.4 Phân loại chất lượng nước theo WQI 66

Bảng 3.5 Chất lượng nước tại các điểm quan trắc sông Cầu mùa khô năm

2011 66

Bảng 3.6 Các loại hình, ngành nghề đặc trưng gây ô nhiễm môi trường

nước sông Cầu 68

Bảng 3.7 Giá trị các thông số môi trường trong nước thải của khu gang

thép năm 2008 71

Bảng 3.8 Giá trị các thông số môi trường trong nước thải của xí nghiệp

luyện kim màu 1 và 2 năm 2008 72

Bảng 3.9 Ô nhiễm môi trường và các bệnh liên quan 77

Bảng 3.10 Kết quả tính toán khả năng tiếp nhận nước thải của sông Cầu

đoạn 1 (kg/giờ) 84

Bảng 3.11Kết quả tính toán khả năng tiếp nhận nước thải của sông Cầu


Bảng 3.12 Kết quả tính toán khả năng tiếp nhận nước thải của sông Cầu



7/113

8

DANH MỤC CÁC HÌNH VẼ

Trang

Hình 1.1 Bản đồ hành chính tỉnh Thái Nguyên 15

Hình 3.1 Hàm lượng TSS mùa khô năm 2006 - 2009 (mg/l) 36

Hình 3.2 Hàm lượng TSS mùa khô năm 2010- 2011 (mg/l) 36

Hình 3.3 Hàm lượng TSS mùa mưa năm 2006 -2009 (mg/l) 37

Hình 3.4 Hàm lượng TSS mùa mưa năm 2010-2011 (mg/l) 37

Hình 3.5 Hàm lượng TSS trung bình năm 2006-2009 (mg/l) 38

Hình 3.6 Hàm lượng TSS trung bình năm 2010-2011 (mg/l) 38

Hình 3.7 Hàm lượng BOD5 mùa khô năm 2006 -2009 (mg/l) 39

Hình 3.8 Hàm lượng BOD5 mùa khô năm 2010-2011(mg/l) 39

Hình 3.9 Hàm lượng BOD5 mùa mưa năm 2006-2009 (mg/l) 40

Hình 3.10 Hàm lượng BOD5 mùa mưa năm 2010-2011 (mg/l) 40

Hình 3.11 Hàm lượng BOD5 trung bình năm 2006-2009 (mg/l) 40

Hình 3.12 Hàm lượng BOD5 trung bình năm 2010-2011 (mg/l) 41

Hình 3.13 Hàm lượng COD mùa khô năm 2006 -2009 (mg/l) 41

Hình 3.14 Hàm lượng COD mùa khô năm 2010-2011(mg/l) 42

Hình 3.15 Hàm lượng COD mùa mưa năm 2006 -2009 (mg/l) 42

Hình 3.16 Hàm lượng COD mùa mưa năm 2010-2011 (mg/l) 42

Hình 3.17 Hàm lượng COD trung bình năm 2006 -2009 (mg/l) 43

Hình 3.18 Hàm lượng COD trung bình năm 2010-2011(mg/l) 43

Hình 3.19 H àm lượng NH4- tính theo N mùa khô năm 2006 -2009 (mg/l) 44

Hình 3.20 Hàm lượng NH4- tính theo N mùa khô năm 2010-2011 (mg/l) 44


8/113


9/113

10

Hình 3.43 Hàm lượng Fe mùa khô năm 2006 -2009 (mg/l) 53

Hình 3.44 Hàm lượng Fe mùa khô năm 2009-2011 (mg/l) 54

Hình 3.45 Hàm lượng Fe mùa mưa năm 2006 -2009 (mg/l) 54

Hình 3.46 Hàm lượng Fe mùa mưa năm 2009-2011(mg/l) 55

Hình 3.47 Hàm lượng Fe trung bình năm 2006 -2009 (mg/l) 55

Hình 3.48 Hàm lượng Fe trung bình năm 2009-2011 (mg/l) 55

Hình 3.49 Hàm lượng Coliform mùa khô năm 2006 -2009 (MPN/100ml) 56

Hình 3.50 Hàm lượng Coliform mùa khô năm 2010-2011 (MPN/100ml) 56

Hình 3.51 Hàm lượng Coliform mùa mưa năm 2006 -2009 (MPN/100ml) 57

Hình 3.52 Hàm lượng Coliform mùa mưa năm 2010-2011 (MPN/100ml) 57

H ình 3.53 Hàm lượng Coliform trung bình năm 2006 -2009 (MPN/100ml) 58

Hình 3.54 Hàm lượng Coliform trung bình năm 2010-2011 (MPN/100ml) 58

Hình 3.55 Bản đồ hiện trạng ô nhiễm BOD5, COD trên sông Cầu 59

Hình 3.56 Hàm lượng BOD5 tại các điểm quan trắc nước sông đổ vào sông Cầu (mg/l)

62

Hình 3.57 Hàm lượng COD tại các điểm quan trắc nước sông đổ vào sông Cầu (mg/l)

62

Hình 3.58 Sơ đồ phân đoạn sông Cầu dựa trên chỉ số WQI hữu cơ 67

Hình 3.59 Bản đồ phân bố các khu công nghiệp- tổ hợp công ngiệp trênđịa bàn tỉnh Thái Nguyên

70

Hình 3.60Sơ đồ lưu lượng Sông Cầu và các nguồn thải đổ vào sông Cầu

(tháng 2, giá trị trung bình 1998-2007)83


10/113

11

MỞ ĐẦU

Thái Nguyên là một tỉnh trong vùng trung du miền núi đông bắc- Bắc bộ

Phía bắc giáp Bắc Kạn, phía nam giáp thành phố Hà Nội, phía đông giáp các tỉnh

Lạng Sơn, Bắc Giang, phía tây giáp các tỉnh Tuyên Quang, Vĩnh Phúc. Vị trí của

Thái Nguyên đối với vùng này ngày càng quan trọng hơn do góp phần ngày càng

lớn vào phát triển công nghiệp và dịch vụ của toàn vùng. Việc đẩy mạnh quá trình

công nghiệp hóa, hiện đại hóa của Thái Nguyên sẽ làm tăng năng lực sản xuất công

nghiệp và dịch vụ của tỉnh, thúc đẩy sự phát triển công nghiệp của cả vùng và nâng

cao vai trò của tỉnh trong việc thúc đẩy giao lưu kinh tế, thương mại trong vùng vàvới các địa phương khác. Trong 10 năm gần đây, kinh tế Thái Nguyên đạt tốc độ

phát triển cao (GDP tăng 8-14%/năm), đặc biệt là các ngành công nghiệp, dịch vụ

có tốc độ tăng trưởng nhanh. Theo quy hoạch phát triển từ nay đến 2020 tốc độ tăng

trưởng GDP của Thái Nguyên đến 12-15%/năm, cao hơn mức tăng trung bình của

cả nước (8-9%/năm).

Thái Nguyên là tỉnh có khu gang thép đầu tiên của cả nước và là địa phương

có nhiều cơ sở công nghiệp quan trọng. Ở thành phố Thái Nguyên có 2 cụm công

nghiệp chính : Cụm công nghiệp phía nam là lớn nhất, gồm khu công nghiệp gang

thép Thái Nguyên với hơn 20 xí nghiệp thành viên và các cơ sở công nghiệp hỗ trợ;

cụm công nghiệp phía bắc gồm các cơ sở sản xuất giấy, gạch ngói, khai thác than,

nhà máy nhiệt điện. Tuy nhiên cùng với quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa,

những áp lực từ các hoạt động KT- XH đến môi trường, trong đó có môi trường

nước mặt ngày càng lớn, gây ảnh hưởng không nhỏ đến sức khỏe người dân và các

hệ sinh thái tự nhiên, cũng như tác động đến năng suất, chất lượng của các sản

phẩm ngành nông- lâm nghiệp- thủy sản.

Trên lãnh thổ Thái Nguyên có dòng sông chính là sông Cầu và sông Công là

phụ lưu cấp I lớn nhất của sông Cầu. Hệ thống sông Cầu- sông Công có diện tích

lưu vực bao trùm cả lãnh thổ Thái Nguyên, lại là hệ thống liên tỉnh, có ý nghĩa rất

quan trọng về nguồn nước và chất lượng nước đối với các tỉnh ở hạ du. Việc quản lý


11/113

12

theo lưu vực là phương thức quản lý tốt nhất nhằm giải quyết tốt những vấn đề về

môi trường nước và các mối liên quan giữa các phần: thượng lưu, trung lưu và hạ

lưu của một dòng sông theo hướng phát triển bền vững chung cho cả lưu vực. Do

đó, đề tài : “Nghiên cứu quản lý chất lượng nước sông Cầu trên địa bàn tỉnh Thái

Nguyên” được lựa chọn và thực hiện.


12/113

13

CHƢƠNG 1: TỔNG QUAN ĐIỀU KIỆN TỰ NHIÊN - KINH TẾ XÃ HỘI

TỈNH THÁI NGUYÊN

1.1. Điều kiện tự nhiên

1.1.1. Vị trí địa lý

Thái Nguyên là tỉnh nằm ở vùng Trung du miền núi Bắc Bộ, có diện tích tự

nhiên 3.541,1km2, chiếm 1,08% diện tích cả nước. Có tọa độ địa lý: 20020’ vĩ độ

Bắc và 105025’ kinh độ Đông.

- Phía bắc giáp tỉnh Bắc K ạn,

- Phía tây giáp tỉnh Vĩnh Phúc, Tuyên Quang,

- Phía đông giáp tỉnh Lạng Sơn, Bắc Giang,- Phía nam giáp thủ đô Hà Nội.

Tỉnh Thái Nguyên hiện nay có 01 thành phố là Thái Nguyên, 01 thị xã Sông

Công, 7 huyện là Phú Bình, Phổ Yên, Đồng Hỷ, Phú Lương, Võ Nhai, Định Hoá và

Đại Từ, (Hình 1.1). Các huyện, thành phố, thị xã được chia thành 180 xã, phường

và thị trấn, trong đó có 14 xã vùng cao, 106 xã vùng núi cao, còn lại là các xã trung

du, đồng bằng [6].

1.1.2. Đặc điểm địa hình

Thái Nguyên là tỉnh miền núi, độ cao trung bình 200 – 300m so với mực

nước biển. Bề mặt địa hình trên địa phận Thái Nguyên thay đổi trong một khoảng

lớn, từ điểm thấp nhất 20m tại xã Lương Phú huyện Phú Bình đến điểm cao nhất

1.592m trên đỉnh dãy núi Tam Đảo. Phía tây nam Thái Nguyên có dãy núi Tam Đảo

án ngữ, kéo dài theo hướng tây bắc- đông nam. Phía đông bắc và tây bắc có các dãy

núi hình cánh cung Ngân Sơn, Bắc Sơn bao quanh. Nhìn chung, bề mặt địa hình

thấp dần từ tây sang đông và từ bắc xuống nam, trong đó hướng bắc - nam là chủ

đạo, dẫn đến hệ quả là hai dòng sông chính là sông Cầu và sông Công có hướng

dòng chảy chung là bắc-tây bắc nam- đông nam [12].

Trên địa phận tỉnh Thái Nguyên hiện diện nhiều kiểu địa hình, nhưng có thể

gộp chúng thành các dạng sau :


13/113

14

- Dạng địa hình gò đồi gồm các đồi xen kẽ những khu đất bằng, nhỏ hẹp,

phân bố chủ yếu ở phần phía nam của tỉnh, trên địa bàn các huyện Phú Bình, Phổ

Yên ...

- Dạng địa hình đồi gồm chủ yếu là những đồi bóc mòn dạng bát úp, độ cao

100-200m, độ dốc sườn 15- 20 độ, xen các thung lũng nhỏ. Điển hình của dạng địa

hình này là khu vực sông Công, thành phố Thái Nguyên.

- Dạng địa hình đồi - núi thấp gồm chủ yếu là các đồi xen kẽ một số đỉnh và

dãy núi thấp, độ cao trung bình 200-400m, thường thấy trên địa phận các huyện Đại

Từ, Phú Lương, Đồng Hỷ...

- Dạng địa hình núi thấp- trung bình, gồm chủ yếu là các núi có độ cao dưới1000m, phân bố ở vùng cao, đồng thời là ranh giới tự nhiên của tỉnh phía tây bắc,

bắc, và đông bắc, giáp với các tỉnh Tuyên Quang, Bắc K ạn, Lạng Sơn.

- Dạng địa hình núi đá vôi - một dạng địa hình đặc biệt do hoạt động castơ

tạo nên, rất đặc trưng ở Thái Nguyên tại các huyện Võ Nhai, Đồng Hỷ...

- Dạng thung lũng giữa núi. Đó có thể là thung lũng castơ, hoặc hình thành

theo các đứt gãy kiến tạo địa chất như dọc theo quốc lộ 1B, từ Thái Nguyên đi Lạng

Sơn.

Nhìn chung các dạng địa hình này phân bố kế tiếp nhau theo chiều từ vùng

thấp phía nam tỉnh lên vùng cao phía bắc tỉnh, tạo thành các bậc địa hình đặc trưng :

gò đồi đồi đồi- núi thấp núi thấp - trung bình, biểu thị cho sự phân hoá về

địa hình của tỉnh Thái Nguyên.


14/113

15

Hình 1.1. Bản đồ hành chính tỉnh Thái Nguyên


15/113

16

1.1.3. Đặc điểm địa chất

Cấu trúc địa chất lãnh thổ Thái Nguyên khá phức tạp, gồm nhiều hệ tầng,

phức hệ địa chất với các loại đá khác nhau: đá macma xâm nhập (gabro Núi Chúa,

granit Núi Pháo, Đá Liền, đá phun trào ryolit Tam Đảo...); các đá trầm tích lục

nguyên và trầm tích chứa than (hệ tầng Phú Ngữ, hệ tầng Hà Cối...), đặc biệt phổ

biến đá vôi (hệ tầng Bắc Sơn, Đồng Đăng...), liên quan với các hệ tầng và phức hệ

địa chất nói trên là các dạng khoáng sản nhiên liệu, kim loại, phi kim loại.

Trên bình đồ cấu trúc nhận thấy các hệ tầng, phức hệ địa chất kéo dài dạng

tuyến, hình cánh cung, nhưng ở nhiều nơi chúng phân bố mang tính quy luật rõ rệt:

Dãy núi Tam Đảo cấu thành từ đá phun trào ryolit chạy dài theo phương tây bắc -đông nam, tạo thành ranh giới tự nhiên phía tây của tỉnh. Ở phía tây bắc (huyện

Định Hóa) phổ biến các loại đá trầm tích phiến sét, sét silic, cát bột kết..., phía đông

bắc của tỉnh (khu vực Đồng Hỷ, Võ Nhai) các dãy núi hình cánh cung cấu thành

chủ yếu từ đá vôi, đây cũng là nơi có nhiều mỏ kim loại. Đá vôi vừa là vật liệu xây

dựng, vừa là nguyên liệu cho ngành công nghiệp xi măng có nhiều ở núi Voi, La

Giang, La Hiên... Phần trung tâm tỉnh, hơi lệch về phía nam, là dải trầm tích

Mezozoi chứa than đá chạy theo phương tây bắc - đông nam với các mỏ than: Núi

Hồng, Phấn Mễ, Làng Cẩm, Quán Triều... [13]

1.1.4. Đặc điểm thổ nhưỡng

Trên địa bàn Thái Nguyên có nhiều loại đất khác nhau, nhưng có thể gộp lại

thành 5 nhóm chính : đất xám laterit, đất xám có tầng loang lổ, đất phù sa chua, đất

nâu đỏ và núi đá [13].

Nhóm đất xám laterit chiếm phần lớn (khoảng 80%) diện tích tự nhiên

(DTTN) của tỉnh, phân bố ở khắp nơi, từ vùng gò đồi thấp đến vùng núi thấp - trung

bình. Loại đất này nghèo dinh dưỡng, nhưng sử dụng được cho canh tác cây công

nghiệp và cả hoa màu, lúa.

Các nhóm đất khác thường phân bố tập trung ở một số vùng, tuỳ thuộc vào

nguồn gốc phát sinh và mức cao địa hình, trong đó :


16/113

17

- Đất phù sa chua có diện tích dưới 2% DTTN, tập trung chủ yếu ven sông

Cầu và các phụ lưu chính của chúng. Đây là loại đất khá phổ biến ở vùng gò đồi

Phú Bình, thị xã Sông Công, thích hợp cho lúa và hoa màu.

- Đất xám có tầng loang lổ chiếm khoảng 6% DTTN, tập trung nhiều ở các

vùng gò đồi thấp phía nam của tỉnh, điển hình là ở Phổ Yên, Phú Bình. Đất này

thích hợp cho canh tác lúa, hoa màu, cây ăn quả.

- Đất nâu đỏ chiếm khoảng 6% DTTN, tập trung ở những vùng thuộc bậc địa

hình đồi - núi thấp của các huyện Võ Nhai, Đại Từ, Phú Lương, Định Hoá. Nhóm

đất này thích hợp cho cây lâm nghiệp, cây ăn quả và cây công nghiệp.

- Núi đá chiếm diện tích khoảng 8% DTTN, chủ yếu là các vùng núi đá vôithuộc huyện Đồng Hỷ, Võ Nhai ở phía đông bắc, và một phần thuộc huyện Định

Hoá ở phía tây bắc tỉnh Thái Nguyên.

1.1.5. Đặc điểm khí hậu

Thái Nguyên nằm trong vùng khí hậu nhiệt đới gió mùa, với 2 mùa rõ rệt,

mùa nóng (mưa nhiều) từ tháng 5 đến tháng 10 và mùa lạnh (mưa ít) từ tháng 11

đến tháng 4 năm sau.

Tuy nằm ở vùng đông bắc, nhưng do có các dãy núi cao ở phía bắc và đông

bắc che chắn gió mùa đông bắc trong mùa lạnh nên Thái Nguyên ít chịu ảnh hưởng

lớn của gió mùa đông bắc so với các tỉnh khác thuộc vùng núi đông bắc. Mặt khác,

do sự chi phối của địa hình nên trong mùa đông khí hậu của Thái Nguyên được chia

thành 3 tiểu vùng rõ rệt:

- Tiểu vùng lạnh nhất là phía bắc huyện Võ Nhai,

- Tiểu vùng lạnh vừa là các huyện Định Hoá, Phú Lương và nam Võ Nhai,

- Tiểu vùng lạnh ít là vùng thấp thuộc về các huyện Đồng Hỷ, Đại Từ, thành

phố Thái Nguyên, thị xã Sông Công, huyện Phú Bình và huyện Phổ Yên.

a. Về chế độ nhiệt:

Nhìn chung nhiệt độ bình quân năm không có sự khác biệt nhiều giữa các

khu vực trong tỉnh. Nhiệt độ trung bình năm ở phía Bắc và phía Nam tỉnh chỉ chênh

lệch nhau khoảng 0,5- 1,00C. Nhiệt độ trung bình tháng ở Thái Nguyên dao động


17/113

18

trong khoảng 15,20C (tháng 1) đến 28,90C (tháng 6). Vào mùa đông, nhiệt độ thấp

nhất tuyệt đối chênh nhau khá nhiều, biên độ nhiệt khá cao từ 7,0 - 7,30C.

b. Về chế độ mưa:

Mưa ở Thái Nguyên thường tập trung từ tháng 5 đến tháng 10. Lượng mưa

trung bình của Thái Nguyên là 1.500- 2.500mm/năm, nhưng lại khác nhau ở từng

khu vực. Mưa nhiều nhất ở huyện Đại Từ và thành phố Thái Nguyên; mưa ít nhất ở

huyện Võ Nhai và Phú Lương.

c. Về bốc hơi:

Lượng bốc hơi trung bình năm (thời kỳ 2005- 2008) trong khoảng 1.092 -

1.255mm và cũng có sự khác nhau giữa các khu vực, nhưng nhìn chung lượng bốchơi ở khu vực phía nam lớn hơn khu vực phía bắc của tỉnh. Thường từ tháng 11 đến

tháng 3 năm sau, ở tất cả các khu vực lượng bốc hơi lớn hơn lượng mưa, gây nên

tình trạng thiếu nước nghiêm trọng.

1.1.6. Hệ thống thủy văn

Cấu trúc độc đáo của địa hình đã chi phối mạng lưới thuỷ văn của Thái

Nguyên. Trên địa bàn tỉnh này có sông chính là sông Cầu và các phụ lưu cấp I là:

Nghinh Tường, sông Đu, sông Công, sông Linh Nham, trong đó sông Công là phụ

lưu cấp I lớn nhất bên hữu ngạn, nhập vào sông Cầu tại Thuận Thành, huyện Phổ

Yên.

Sông Cầu là sông liên tỉnh, bắt nguồn từ Chợ Đồn, tỉnh Bắc K ạn, có diện tích

bồn lưu vực lớn, mật độ sông suối dày, lưu lượng dòng chảy lớn, với tổng lượng

nước lớn (4,5 tỷ m3).

a. Chế độ thủy văn mùa lũ

Mùa lũ trên các sông ở Thái Nguyên bắt đầu tương đối đồng nhất về thời

gian xuất hiện, từ đầu tháng 5 đến cuối tháng 10, đầu tháng 11, thời gian xuất hiện

lũ nhiều vào các tháng 6, 7, 8 và 9. Số trận lũ trung bình một năm từ 1,5- 2,0 trận,

năm nhiều có tới 4 trận lũ xuất hiện. Thời gian duy trì mực nước lũ ở cấp báo động

3 trung bình 25- 34 ngày, cấp báo động 2 là 30- 35 ngày đối với sông Cầu.


18/113

19

Lượng nước trên các sông trong mùa lũ thường chiếm khoảng trên 75%

lượng mưa cả năm, phân phối dòng chảy lũ của các tháng không đều. Lũ lớn trên

sông Cầu thường xuất hiện vào giữa mùa lũ và ba tháng có lượng dòng chảy lớn

nhất là các tháng 6, 7, 8. Lưu lượng dòng chảy tháng lớn nhất trên sông Cầu là vào

tháng 8 với 138m3/s tại thác Bưởi.

b. Chế độ thủy văn mùa cạn

Mùa cạn trên các sông ở Thái Nguyên thường từ đầu tháng 11 đến cuối tháng

4 năm sau. Chế độ thủy văn trên các sông suối của Thái Nguyên trong mùa cạn có

quan hệ mật thiết với dòng chảy năm, lượng mưa năm và các điều kiện khác của lưu

vực như diện tích hứng nước, thổ nhưỡng, thảm thực vật. Những yếu tố này có tácdụng điều tiết dòng chảy mùa cạn nhanh hay chậm. Ở Thái Nguyên có một số khu

vực đá vôi, làm phức tạp thêm quá trình hình thành nước sông trong mùa cạn.

Lượng nước sông mùa cạn chiếm không quá ¼ tổng lượng nước cả năm, do

vậy có tháng không đáp ứng được nhu cầu nước cho sản xuất và sinh hoạt, đồng

thời cũng làm gia tăng nồng độ chất ô nhiễm ở một số đoạn của sông Cầu.

1.1.7. Tài nguyên nước

a. Tài nguyên nước mặt

Nguồn nước mặt của Thái Nguyên chủ yếu do sông Cầu và các phụ lưu của

nó cung cấp.

- Sông Cầu nằm trong hệ thống sông Thái Bình có diện tích lưu vực 6.030

km2 bắt nguồn từ Chợ Đồn (Bắc Kạn) chảy theo hướng bắc - đông nam. Tổng lượng

nước sông Cầu khoảng 4,5 tỷ m3. Hệ thống thuỷ nông đã xây dựng trên sông này

này có khả năng tưới cho 24 nghìn ha lúa hai vụ của huyện Phú Bình và các huyệnHiệp Hoà, Tân Yên của tỉnh Bắc Giang.

- Sông Công là phụ lưu lớn có diện tích lưu vực 951 km2 bắt nguồn từ vùng

núi Ba Lá huyện Định Hoá chạy dọc theo chân núi Tam Đảo, nằm trong vùng mưa

lớn nhất của tỉnh Thái Nguyên. Dòng sông đã được ngăn lại ở Đại Từ tạo thành hồ

Núi Cốc có mặt nước rộng khoảng 25 km2 với sức chứa lên tới 175 triệu m3 nước.

Hồ này có thể chủ động điều hoà dòng chảy, chủ động tưới tiêu cho 12 nghìn ha lúa


19/113

20

hai vụ, màu, cây công nghiệp và cung cấp nước sinh hoạt cho thành phố Thái

Nguyên và thị xã Sông Công.

Ngoài ra, tỉnh Thái Nguyên còn nhiều sông nhỏ khác đổ vào hệ thống sông

Kỳ Cùng và hệ thống sông Lô. Theo đánh giá của các cơ quan chức năng thì trên

các sông nhánh thuộc địa bàn tỉnh Thái Nguyên có tiềm năng thuỷ điện kết hợp với

thuỷ lợi quy mô nhỏ.

b. Tài nguyên nước ngầm

Theo các tài liệu khảo sát địa chất thủy văn và tìm kiếm thăm dò trên địa

phận tỉnh Thái Nguyên, nước dưới đất tồn tại dưới dạng lỗ hổng các trầm tích Đệ

Tứ (Q) và phức hệ chứa nước khe nứt. Nước lỗ hổng: phân bố ven sông Cầu, sông Công, chủ yếu phần nam của tỉnh

gồm huyện Phổ Yên và Phú Bình. Phần trên chủ yếu là các thành phần hạt mịn, khả

năng chứa nước kém, bề dầy 4 5 m, ở ven các sông nhỏ 15 20 m. Phần dưới là

cát, cuội, sỏi khả năng chứa nước tốt hơn, bề dầy 4 5 m có khi 10 15 m. Ven các

sông, tầng nước này có quan hệ thuỷ lực với nước sông.

Nước khe nứt thuộc loại trung tính có thể dùng làm nguồn cấp nước cho dân

sinh, cho công nghiệp. Nhưng hàm lượng sắt cao, cần phải được xử lý.

- Huyện Đại Từ trầm tích Đệ Tứ 8 - 9,5 m, trong đó chiều dày lớp cuội cát

chứa nước 4,9 - 7,3 m. Nguồn gốc chủ yếu là lũ tích, tàn tích của các trầm tích T3n-r vl,

độ chọn lọc kém, lượng cát, sét trong lớp cuội, sạn khá cao làm hạn chế khả năng

chứa nước của phức hệ, tầng chứa nước nằm nông, phương thức khai thác tốt nhất

là đào giếng; ở những vị trí thuận lợi lưu lượng một giếng khoảng 100m3/ngày.

- Dải Phú Bình - Phổ Yên - Thái Nguyên là khoảnh trầm tích Đệ Tứ rộngnhất, được xếp vào dạng bồi tích trước núi , có mức độ chứa nước tốt.

Nước khe nứt và khe nứt castơ: Chiếm 70% diện tích toàn tỉnh.

Các thành tạo cacbonat có mức độ chứa nước tốt, độ cứng cao, nhiều mạch

lộ có lưu lượng rất lớn như Hồ Mắt Rồng lưu lượng vài trăm l/s.

Nước khe nứt đều nhạt, thuộc loại nước trung tính có thể làm nguồn cấp

nước.


20/113

21

Điều kiện ở Thái Nguyên tương đối thuận lợi cho khai thác nước ngầm, nhìn

chung nước ngầm chất lượng tốt, có trữ lượng khá lớn, khoảng 3 tỷ m 3, đảm bảo

phục vụ cho yêu cầu sinh hoạt của nhân dân.

1.1.8 . Tài nguyên khoáng sản

Thái Nguyên nằm trong vùng sinh khoáng đông bắc Việt Nam. Hiện đã phát

hiện 177 điểm quặng và mỏ khoáng sản với hơn 30 loại hình khoáng sản khác nhau ,

phân bố tập trung ở các huyện Đại Từ, Phú Lương, Đồng Hỷ, Võ Nhai… Tài

nguyên khoáng sản của tỉnh Thái Nguyên có thể chia thành bốn nhóm:

Nhóm nguyên liệu cháy gồm than đá và than mỡ với tổng trữ lượng gần 100

triệu tấn (hiện còn lại khoảng 68 triệu tấn), chất lượng tương đối tốt. Các mỏ có trữlượng lớn là Khánh Hòa (46 triệu tấn), Núi Hồng (15,1 triệu tấn); hai mỏ Làng Cẩm

và Âm Hồn mỗi mỏ có trữ lượng trên 3,5 triệu tấn than mỡ. Thái Nguyên được đánh

giá là tỉnh có trữ lượng than lớn thứ hai trong cả nước (riêng trữ lượng than mỡ

trong ngành luyện kim đứng đầu trong cả nước), đủ đáp ứng các nhu cầu về luyện

kim, sản xuất nhiệt điện và các nhu cầu khác không chỉ đối với riêng tỉnh.

Nhóm khoáng sản kim loại gồm cả kim loại đen như sắt, mangan, titan và

kim loại mầu như chì, kẽm, đồng, niken, nhôm, thiếc, vonfram, antimon, thuỷ ngân,

vàng. Khoáng sản kim loại là một trong những ưu thế của Thái Nguyên không chỉ

so với các tỉnh trong vùng, mà còn có ý nghĩa đối với cả nước.

- Quặng sắt: trữ lượng khoảng gần 34,6 triệu tấn với hàm lượng Fe 58,8 -

61,8%, được xếp vào loại chất lượng tốt.

- Quặng titan gốc: Là mỏ duy nhất ở Việt Nam được phát hiện tính đến thời

điểm hiện nay với trữ lượng trên 1 triệu tấn

- Quặng mangan - sắt có hàm lượng Mn+Fe khoảng 40-60%, trữ lượng thăm

dò khoảng 5 triệu tấn.

- Quặng thiếc, vonfram: Đây là các loại khoáng sản có tiềm năng ở Thái

Nguyên, tổng trữ lượng SnO2 còn lại của cả ba mỏ chính là 16.648 tấn. Quặng

vonfram - đa kim có trữ lượng trên 100 triệu tấn, thuộc loại mỏ lớn của thế giới.

Riêng mỏ vonfram ở khu vực Đá Liền được đánh giá là mỏ có quy mô lớn với trữ


21/113

22

lượng khoảng 227.584 tấn.

- Chì, kẽm: Tổng trữ lượng chì, kẽm còn lại ước khoảng 27,2 triệu tấn, hàm

lượng chì kẽm trong quặng đạt từ 8% đến 30%.

Ngoài ra, trên địa bàn tỉnh ở nhiều nơi còn tìm thấy vàng, bạc, đồng, niken,

thuỷ ngân, trữ lượng các loại này tuy không lớn , nhưng có ý nghĩa về mặt kinh tế.

Nhóm khoáng sản phi kim loại gồm pyrit, barit, phốt-pho-rít, graphit, trong

đó đáng chú ý nhất là phốt-pho-rít với tổng trữ lượng khoảng 89.500 tấn.

Khoáng sản vật liệu xây dựng : Thái Nguyên có nhiều khoáng sản vật liệu

xây dựng như đá xây dựng, đất sét, đá vụn, cát sỏi, trong đó sét xi măng có trữ

lượng khoảng 84,6 triệu tấn. Sét ở đây có hàm lượng các chất dao động như SiO2 từ51,9 đến 65,9%, Al2O3 khoảng từ 7-8%, Fe2O3 khoảng 7-8%. Ngoài ra, Thái

Nguyên còn có sét làm gạch ngói, cát sỏi dùng cho xây dựng. Đáng chú ý nhất trong

nhóm khoáng sản phi kim loại của tỉnh là đá carbonat bao gồm đá vôi xây dựng có

trữ lượng xấp xỉ 100 tỷ m3, đá vôi xi măng ở Núi Voi, La Giang, La Hiên có trữ

lượng 194,7 triệu tấn.

Nhìn chung, tài nguyên khoáng sản của Thái Nguyên rất phong phú về chủng

loại, trong đó có nhiều loại có ý nghĩa trong phạm vi cả nước như quặng sắt, than

(đặc biệt là than mỡ). Đây là một lợi thế lớn của tỉnh trong việc phát triển các ngành

công nghiệp như luyện kim, khai khoáng, sản xuất xi măng, vật liệu xây dựng...

1.1.9 . Tài nguyên đất

Tổng diện tích đất tự nhiên của tỉnh là 354.110 ha, trong đó:

- Đất núi chiếm 43,83% diện tích tự nhiên, có độ cao trên 200m, hình thành

do sự phong hoá trên các đá macma, đá biến chất và đá trầm tích. Đất núi thích hợp

cho việc phát triển lâm nghiệp, trồng rừng đầu nguồn, rừng phòng hộ, rừng kinh

doanh, nhưng cũng thích hợp để trồng các cây đặc sản, cây ăn quả.

- Đất đồi chiếm 24,57% diện tích tự nhiên, chủ yếu hình thành trên cát kết,

bột kết, phiến sét và một phần phù sa. Đây là vùng đất xen kẽ giữa nông và lâm

nghiệp. Đất đồi phân bố ở một số vùng như Đại Từ, Phú Lương… với độ cao từ 50

đến 200m, có độ dốc từ 5 đến 20 độ, rất phù hợp đối với cây công nghiệp, đặc biệt


22/113

23

là cây chè và cây ăn quả lâu năm.

- Đất ruộng chiếm 12,11% diện tích đất tự nhiên. Tuy phần lớn diện tích có

độ phì thấp, song các cây lương thực như lúa, ngô, cây mầu như khoai, lạc đỗ đủ

đảm bảo cung cấp lương thực trong nội tỉnh.

- Đất chưa sử dụng hiện còn khoảng 49.050 ha (chiếm 13,85% diện tích tự

nhiên), phần lớn trong số này có khả năng sử dụng cho mục đích nông, lâm nghiệp.

Mặc dù là một tỉnh trung du miền núi, nhưng địa hình tỉnh Thái Nguyên

không phức tạp lắm so với các tỉnh trung du, miền núi khác. Đây cũng là một thuận

lợi của tỉnh trong việc canh tác nông, lâm nghiệp, phát triển KT- XH nói chung mà

nhiều tỉnh trung du miền núi khác không có. 1.1.10. T ài nguy ên r ừng và thảm thực vật, động vật

Thái Nguyên có trên 165,13 nghìn ha đất lâm nghiệp (chiếm khoảng

46,6 % diện tích tự nhiên của tỉnh), trong đó diện tích đất rừng tự nhiên khoảng

104,8 nghìn ha, rừng tr ồng có trên 60 nghìn ha. Trong tổng diện tích r ừng, rừng

phòng hộ có gần 55,6 nghìn ha, rừng đặc dụng 28,1 nghìn ha và r ừng kinh tế 81,4

nghìn ha. Tổng diện tích đất chưa sử dụng có 49.049 ha (phần lớn là diện tích rừng

tự nhiên đã bị tàn phá), trong số này có trên 39 nghìn ha có k hả năng phục vụ mục

đích lâm nghiệ p.

Từ những tài liệu lịch sử và các dấu tích còn lại, có thể thấy phần lớn diện

tích đồi núi của Thái Nguyên tr ước đây là những thảm r ừng dầy. Sau những năm

chiến tranh và do khai thác sử dụng không hợp lý, lớp phủ thực vật của Thái

Nguyên đã suy giảm cả về diện tích và sinh khối. Điều này gây ảnh hưở ng xấu

đến tài nguyên sinh vật, suy thoái môi trườ ng và tác động tiêu cực đến khả năng

phát triển KT- XH của tỉnh. Trong vòng 10 năm nay với hiệu quả của các chươ ng

trình phục hồi rừng, diện tích r ừng ở Thái Nguyên tăng đáng k ể so với các năm

1980. Tuy nhiên phần lớn thực vật ở rừng mớ i tr ồng là các loại cây keo, bạch đàn,

thông ít có giá trị về đa dạng sinh học.

Thảm thực vật của Thái Nguyên hiện nay được chia thành ba kiểu chính:

- Kiểu rừng rậm thường xanh nhiệt đới cây lá rộng trên đất hình thành từ đá


23/113

24

vôi và các trạng thái thứ sinh thay thế: Kiểu này phân bố chính ở các hệ tầng đá vôi

thuộc hai huyện Võ Nhai và Định Hoá, những năm gần đây do khai thác không hợp

lý, kiểu thảm thực vật này bị suy thoái.

- Kiểu rừng rậm thường xanh nhiệt đới trên đất hình thành từ các loại đá

gốc khác nhau và trạng thái thứ sinh thay thế: Kiểu rừng này chủ yếu ở vùng đồi

núi phía tây của tỉnh, một phần ở phía bắc và đông bắc, đôi khi xen kẽ với kiểu rừng

trên đất hình thành từ đá vôi. Ở đây còn thấy một số loài cây lá rộng, cây gỗ với

thành phần ưu thế: dẻ gai, chò, trường, ngát, trám trắng, sao, gội, long não, dẻ, sa

mu. Các loại tre nứa thường là mai, vầu, giang và các cây gỗ nhỏ, cỏ mọc xen.

- Thảm cây trồng: Diện tích cây lâu năm và cây nông nghiệp chiếm gần 1/3diện tích toàn tỉnh. Diện tích này phân bố chủ yếu ở vùng đồng bằng phía nam và

vùng trung tâm của tỉnh. Cây lương thực, thực phẩm có lúa, sắn, ngô, khoai, đỗ

tương, lạc, rau xanh. Cây lâu năm chủ yếu là chè. Cây ăn quả chủ yếu có vải, nhãn,

hồng.

Về tính đa dạng sinh học có thể thấy Thái Nguyên khá đa dạng về các loài

động thực vật, đặc biệt có nhiều loại cây dược liệu quý có thể phát triển ở quy mô

sản xuất hàng hoá.

Tr ước đây, theo thống kê Thái Nguyên có tới 71 họ với 522 loài thực vật

hoang dã, nhiều loại cây gỗ quý như: đinh, lim, sến, táu, chò chỉ, lát... và nhiều cây

thuốc quý như sa nhân, ba kích, hà thủ ô... Tuy nhiên, đến nay một số loài hầu như

đã tuyệt chủng.

Về hệ động vật, trước đây Thái Nguyên có rất nhiều loài thú, chim, bò sát,...

nhưng do săn bắn bừa bãi, môi trường sống bị huỷ hoại nên nhiều loài ở tình trạng

bị đe doạ, khan hiếm và tuyệt chủng.

1.1.11 . Tài nguyên du lịch

Thái Nguyên có nhiều danh lam thắng cảnh tự nhiên và nhân tạo như hồ Núi

Cốc, hang Phượng Hoàng, núi Văn, núi Võ; các bảo tàng văn hoá, lịch sử và các di

tích kiến trúc nghệ thuật đình, đền, chùa, hang động như đình Phươ ng Độ, hang

Thần Sa, đền thờ Đội Cấn, ATK Việt Bắc (khu ATK đã được Chính phủ đặt kế


24/113

25

hoạch quy hoạch thành khu du lịch lịch sử quốc gia).

Nhìn chung, tỉnh có nhiều điều kiện thuận lợi để phát triển du lịch sinh thái

gắn với cảnh quan thiên nhiên và văn hoá dân gian và du lịch gắn với văn hoá, lịch

sử: Thái Nguyên nằm sát Hà Nội nên có nhiều cơ hội nằm trong các tuyến, tour du

lịch quốc gia.

1.2. Đặc điểm kinh tế- xã hội

1.2.1. Tăng trưởng kinh tế

Mặc dù gặp nhiều khó khăn và thách thức, nhưng trong những năm qua nền

kinh tế của tỉnh vẫn phát triển với tốc độ tăng trưởng khá, ổn định và tương đối

đồng đều giữa các khu vực. Tổng sản phẩm trong tỉnh năm 2009 (theo giá so sánh 1994) đạt 5.732,2 tỷ

đồng, tăng 9% so với năm 2007, tốc độ tăng trưởng của khu vực công nghiệp và xây

dựng nhanh và cao hơn mức bình quân chung, khu vực nông, lâm nghiệp và thuỷ

sản có mức tăng chậm hơn, nên cơ cấu kinh tế có sự chuyển dịch theo hướng tăng

nhanh tỷ trọng công nghiệp và xây dựng và giảm dần nông, lâm nghiệp và thuỷ sản.

Tỷ trọng công nghiệp và xây dựng tăng từ 39,78% năm 2008 lên 40,42% năm 2009,

tỷ trọng nông, lâm nghiệp và thuỷ sản giảm từ 23,98% năm 2008 xuống còn

22,85% năm 2009. Khu vực dịch vụ có tốc độ tăng trưởng tương đương với tốc độ

tăng trưởng chung, tỷ trọng khu vực này tăng từ 36,24% năm 2008 lên 36,74% năm

2009.

Năm 2009 GDP bình quân đầu người đạt 14,6 triệu đồng, tăng 2,5 triệu

đồng/người so với năm 2008, tuy nhiên vẫn thấp hơn trung bình cả nước là 19,1

triệu đồng.

1.2.2. Dân số, lao động và giải quyết việc làm

Tổng dân số tỉnh Thái Nguyên là 1.124.786 người (theo Tổng điều tra dân số

ngày 01 tháng 04 năm 2009), chiếm 1,34% dân số cả nước. Trong đó dân số nam là

559.153 người (chiếm 49,71%); dân số nữ là 565.633 người (chiếm 50,29%). So

với cả nước, dân số tỉnh Thái Nguyên đứng thứ 33 và đứng thứ 3 các tỉnh trong

vùng trung du và miền núi phía Bắc (sau tỉnh Bắc Giang và tỉnh Phú Thọ). Tỷ lệ


25/113

26

tăng dân số bình quân năm trong thời kỳ giữa 2 cuộc tổng điều tra năm 1999 và

2009 là 0,73%/năm, thấp hơn mức tăng bình quân 1,7%/năm của giai đoạn 1989 -

1999 và thấp hơn mức tăng bình quân chung của cả nước (cả nước giai đoạn 1999 -

2009 tăng bình quân 1,2%/năm). Dân số thành thị của tỉnh Thái Nguyên tại thời

điểm tổng điều tra 2009 là 288 nghìn người, chiếm 25,62% dân số (năm 1999 dân

số khu vực thành thị là 228 nghìn người, chiếm 21,81% dân số) và là tỉnh có tỷ lệ

dân số thành thị cao thứ 22 so với cả nước và đứng đầu trong số các tỉnh trung du và

miền núi phía Bắc.

Hiện nay trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên có khoảng trên 600 nghìn người

trong độ tuổi lao động đang tham gia các hoạt động kinh tế thường xuyên, trong đó,khoảng 21,5% là thuộc khu vực thành thị. Về chất lượng lao động, tỷ lệ lao động

của tỉnh đã qua đào tạo khá cao, khoảng trên 27%, bình quân mỗi năm có 12 nghìn

lao động được giải quyết việc làm. Số lao động thất nghiệp ở thành thị đã giảm từ

5,57% năm 2005 xuống còn 4,91% năm 2007. Tuy nhiên với quy mô dân số như

hiện nay, mỗi năm có khoảng gần 20 nghìn người bước vào độ tuổi lao động, cộng

với khoảng gần 8 nghìn lao động thất nghiệp ở thành thị thì nhu cầu phải giải quyết

việc làm mỗi năm khoảng gần 30 nghìn người. Mặt khác, để giảm dần lao động

thuộc khu vực nông thôn xuống còn 55% vào năm 2010 thì mỗi năm có khoảng 25

nghìn lao động nông nghiệp phải chuyển đổi sang các ngành nghề khác. Như vậy số

người trong tuổi lao động ngày càng tăng, mỗi năm phải tạo thêm khoảng trên 50

nghìn chỗ làm việc, đây là yêu cầu hết sức khó khăn trong những năm tới đối với

tỉnh Thái Nguyên.

1.2.3. Đời sống các tầng lớp dân cư và công tác xoá đói giảm nghèo

Công tác xóa đói giảm nghèo, bảo trợ xã hội, chăm sóc sức khoẻ sinh sản, kế

hoạch hoá gia đình và các chính sách với người có công, gia đình chính sách tiếp

tục được tập trung quan tâm, thực hiện thường xuyên, đúng quy định. Các chương

trình đầu tư xây dựng cơ sở hạ tầng KT- XH cho các vùng khó khăn và các chính

sách trợ giúp trực tiếp về sản xuất và đời sống cho dân tộc thiểu số, người nghèo


26/113

27

được đẩy mạnh, tổ chức thực hiện các nội dung của Chương trình 135, Chương

trình 134 kịp thời và hiệu quả.

Theo kết quả điều tra năm 2006, trên địa bàn tỉnh có gần 62 nghìn hộ nghèo,

chiếm 23,74% số hộ trong tỉnh. Đến hết năm 2007 trên địa bàn tỉnh còn gần 55

nghìn hộ, chiếm 20,69%. Theo kết quả điều tra mức sống hộ gia đình năm 2005, thu

nhập bình quân một người một tháng trên địa bàn tỉnh đạt 396,8 nghìn đồng, trong

đó, khu vực thành thị đạt 636,2 nghìn đồng, khu vực nông thôn đạt 334,4 nghìn

đồng. Đến năm 2006, thu nhập bình quân đầu người một tháng đạt 555,0 nghìn

đồng, trong đó, khu vực thành thị đạt 858,4 nghìn đồng, khu vực nông thôn đạt

459,4 nghìn đồng.Mặc dù trong những năm qua đời sống của nhân dân được cải thiện, thu nhập

được nâng cao, nhưng so với bình quân chung cả nước vẫn còn chênh lệch khá xa.

Hiện nay thu nhập bình quân đầu người của tỉnh chỉ bằng 77% của cả nước.


27/113

28

CHƢƠNG 2: ĐỐI TƢỢNG, NỘI DUNG VÀ PHƢƠNG PHÁP

NGHIÊN CỨU

2.1. Đối tƣợng nghiên cứu

Nghiên cứu chất lượng nước dòng chính sông Cầu đoạn chảy qua tỉnh Thái

Nguyên cho mục đích quản lý.

2.2. Phạm vi nghiên cứu

Trong khuôn khổ luận văn này, phạm vi nghiên cứu được giới hạn là đoạn

dòng chính sông Cầu chảy qua địa phận tỉnh Thái Nguyên. Điểm bắt đầu khảo sát là

Chợ Mới - nơi dòng chính sông Cầu từ tỉnh Bắc Kạn đổ vào tỉnh Thái Nguyên vàkết thúc tại điểm khảo sát Cầu Vát, huyện Hiệp Hòa, tỉnh Bắc Giang - nơi dòng

chính sông Cầu ra khỏi địa bàn tỉnh Thái Nguyên, chảy về phía hạ du.

2.3. Nội dung nghiên cứu

Khảo sát, điều tra hiện trạng môi trường nước sông Cầu trên địa bàn tỉnh

Thái Nguyên

- Nghiên cứu đánh giá hiện trạng chất lượng môi trường nước sông Cầu, từ

đó xây dựng bản đồ ô nhiễm nước mặt sông Cầu;

- Khảo sát, điều tra các nguồn thải vào sông Cầu;

- Đánh giá hiện trạng quản lý môi trường nước sông Cầu.

Đánh giá ngưỡng chịu tải và dự báo chất lượng môi trường nước sông Cầu

trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên đến năm 2020

- Đánh giá ngưỡng chịu tải của sông;

- Dự báo các nguồn thải vào sông Cầu đến năm 2020.

Đề xuất các giải pháp quản lý môi trường nước sông Cầu trên địa bàn tỉnh

Thái Nguyên

2.4. Các cách tiếp cận trong nghiên cứu

Trong luận văn này sử dụng ba cách tiếp cận nghiên cứu quản lý tài nguyên

nước sông Cầu:


28/113

29

Quản lý nước theo lưu vực sông

Như chúng ta đã biết, nước là tài nguyên đặc biệt quan trọng, quyết định sự

tồn tại, phát triển bền vững của đất nước. Xã hội càng phát triển thì nhu cầu về nước

càng tăng, trong khi nguồn nước ngày càng bị ô nhiễm, suy thoái, có nơi cạn kiệt.

Điều đó đặt ra yêu cầu phải bảo vệ tài nguyên nước, sử dụng phải đa mục tiêu, tiết

kiệm, hiệu quả. Để đạt được các yêu cầu đó cần phải quản lý tài nguyên nước theo

hướng tổng hợp bền vững trên từng lưu vực sông.

Nước vận động theo lưu vực sông, không theo địa giới hành chính. Mọi hoạt

động khai thác, sử dụng tài nguyên nước cũng như các tác động của nó đều diễn ra

trên quy mô lưu vực. Vì vậy, về mặt khoa học cũng như thực tiễn, cần phải quản lýtài nguyên nước theo lưu vực sông.

Cách tiếp cận quản lý tài nguyên nước trên cơ sở quy hoạch lưu vực sông đã

được khẳng định là phương pháp quản lý tài nguyên nước có hiệu quả hiện nay trên

thế giới. Tại nghị định số 120/2008/ NĐ - CP ngày 01 tháng 12 năm 2008 của

Chính Phủ về quản lý lưu vực sông nhấn mạnh rằng, tài nguyên nước trong lưu vực

sông phải được quản lý thống nhất, không chia cắt giữa các lớp hành chính, giữa

thượng nguồn và hạ nguồn. Việc khai thác, sử dụng tài nguyên nước, xả nước thải

trên lưu vực sông phải thực hiện nghĩa vụ tài chính theo quy định của pháp luật. Kết

hợp chặt chẽ giữa khai thác, sử dụng, phát triển tài nguyên nước với việc bảo vệ

môi trường, khai thác các nguồn tài nguyên thiên nhiên khác trong lưu vực.

Quản lý nước theo hướng phát triển bền vững

Phát triển bền vững được định nghĩa la ̀ sư ̣ phát triển nhằm đáp ứng các

nhu cầu hiê ṇ ta ̣i ma ̀

không la ̀

m tô ̉n ha ̣i đến kha ̉

năng đa ́

p ư ́

ng nhu cầu cu ̉

a ca ́

c

thế hê ̣ tương lai (Báo cáo Brundtland của Ủy ban Môi trường và Phát triển Thế giới

năm 1987) [15]

Phát triển bền vững ngày càng trở thành định hướng của sự phát triển

trong mọi lĩnh vực, dựa trên ba trụ cột cơ bản: Kinh tế phát triển, đảm bảo an

sinh xã hội và môi trường được bảo vệ.


29/113

30

Phát triển KT- XH dù ở hình thức hay quy mô nào cũng luôn gắn liền với

việc khai thác, sử dụng các nguồn tài nguyên thiên nhiên và phát sinh nhiều

chất thải có khả năng gây ô nhiễm, suy thoái môi trường, trong đó nước là một

dạng tài nguyên cực kỳ quan trọng không thể thiếu trong mọi hoạt động sống và

phát triển. Sự gia tăng dân số, quá trình đô thị hóa, cộng với sự hình thành ngày

càng nhiều khu công nghiệp, cụm công nghiệp tập trung, các cơ sở sản xuất

công nghiệp, nông nghiệp, nuôi trồng thủy sản, các dịch vụ du lịch,....là những

chiều hướng tất yếu sẽ diễn ra trên các lưu vực nói chung và đặc biệt đối với lưu

vực sông Cầu trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên nói riêng, nơi nằm trong vùng kinh

tế trọng điểm trung du miền núi Bắc bộ; kèm theo đó là sự gia tăng nhu cầukhai thác sử dụng tài nguyên nước mặt sông Cầu cho các mục đích phát triển,

cũng như sự gia tăng về lượng chất thải ô nhiễm vào nguồn nước, đe dọa trực

tiếp đến tính bền vững của sự khai thác, sử dụng và bảo vệ tài nguyên nước

sông Cầu trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên.

Do đó việc nghiên cứu, đánh giá đầy đủ hiện trạng tài nguyên nước mặt

sông Cầu trên cơ sở phân tích một cách tổng hợp các yếu tố liên quan nhằm đề

xuất các phương án phát triển bền vững của lưu vực sông Cầu trên địa bàn tỉnh

cũng là một trong những vấn đề cấp thiết cho việc quản lý và sử dụng tài

nguyên nước trong lưu vực.

P hân tích hệ thống theo mô hình DPSIR

Áp dụng mô hình DPSIR, trong đó D (Driving force- động lực), P ( Pressure-

Áp lực), S ( State- hiện trạng), I (Impact- tác động), R ( Respond- phản hồi) [16].

Phân tích các nguyên nhân, tác động ảnh hưởng của các hoạt động phát triển kinh

tế, các chiến lược, chính sách cũng như các quy hoạch tới các thành phần môi

trường và tới cuộc sống của con người và đề xuất các phản hồi. Phân tích các hoạt

động trong một mô hình khép kín là cơ sở khoa học cho việc đưa ra các giải pháp và

tiến hành phân tích chính các giải pháp đó nhằm lựa chọn các giải pháp tối ưu cho

quản lý chất lượng nước dòng chính sông Cầu.


30/113

31

2.5. Phƣơng pháp nghiên cứu

Phương pháp thu thập, kế thừa những kết quả nghiên cứu trước

Phương pháp này được thực hiện trên cơ sở kế thừa và tổng hợp các nguồn

tài liệu, tư liệu, số liệu thông tin có liên quan một cách có chọn lọc, từ đó, đánh giá

chúng theo yêu cầu và mục đích nghiên cứu.

Trong luận văn này, học viên đã thu thập được một số tài liệu như:

- Số liệu quan trắc hiện trạng môi trường nước mặt sông Cầu trên địa bàn

tỉnh Thái Nguyên, Bắc Kạn, Bắc Giang các năm 2005, 2006, 2007, 2008, 2009 ,

2010 của các Trung tâm Quan trắc môi trường tỉnh.

- Số liệu quan trắc hiện trạng môi trường nước mặt của các phụ lưu cấp I củasông Cầu trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên: Nghinh Tường, sông Đu, Sông Linh

Nham, sông Công các năm 2005, 2006, 2007, 2008, 2009, 2010 của Trung tâm

Quan trắc môi trường tỉnh Thái Nguyên.

Điều tra, khảo sát thực địa, lấy mẫu bổ sung

Ngoài những số liệu đã thu thập được, học viên đã lấy mẫu bổ sung 2 đợt:

mùa khô vào tháng 4/2011 và mùa mưa vào tháng 8/2011.

Bảng 2.1: Danh mục các điểm lấy mẫu

STT Địa điểm Thuộc sông

Tỉnh Bắc Kạn

1 Xã Quảng Chủ- Huyện Chợ Mới Sông Cầu

Tỉnh Thái Nguyên

2 Xã Văn Lăng- Huyện Đồng Hỷ Sông Cầu

3 Xã Thần Sa- Huyện Võ Nhai Sông Nghinh

Tường

4 Xã Hòa Bình- Huyện Đồng Hỷ Sông Cầu

5 Thị trấn Giang Tiên- Huyện Phú Lương Sông Đu


31/113

32

STT Địa điểm Thuộc sông

6 Xã Sơn Cẩm- Huyện Phú Lương Sông Cầu

7 Sau nhà máy giấy Hoàng Văn Thụ- PhườngQuan Triều- Thành phố Thái Nguyên Sông Cầu

8 Xã Linh Sơn- Huyện Đồng Hỷ Suối Linh Nham

9Cầu Gia Bảy- Phường Trưng Vương- Thành phốThái Nguyên

Sông Cầu

10Đập Thác Huống- xã Huống Thượng- HuyệnĐồng Hỷ

Sông Cầu

11Cầu Trà Vườn- Phường Hương Sơn- Thành phốThái Nguyên Sông Cầu

12 Cầu Mây- Xã Úc Sơn- Huyện Phú Bình Sông Cầu

13 Xã Tân Phú- Huyện Phổ Yên Sông Cầu

14 Cầu Đa Phúc- Xã Thuận Thành- Huyện Phổ Yên Sông Công

Tỉnh Bắc Giang

15 Cầu Vát- Xã Hợp Thịnh- Huyện Hiệp Hòa Sông Cầu

Các mẫu trên được phân tích theo 10 chỉ tiêu bao gồm: pH, hàm lượng chất

rắn lơ lửng TSS, BOD5, COD, NH4, Coliform, Fe, As, Pb, Zn.

Phương pháp lấy mẫu:

Việc lấy mẫu được tiến hành theo tiêu chuẩn Việt Nam TCVN 5996-1995.

Ứng với mỗi chỉ tiêu phân tích, mẫu được chứa vào chai tương ứng và bảo quản

theo hướng dẫn. Tất cả các chai, can nhựa đều được rửa sạch, tráng nước cất trướckhi sử dụng, tiếp tục tráng lại 2-3 lần bằng loại nước lấy làm mẫu phân tích, rồi

dùng lấy mẫu nước. Mẫu được mã hoá và đánh số ngay tại hiện trường trước khi

đưa về phòng phân tích. Quá trình vận chuyển về phòng thí nghiệm, mẫu được giữ

lạnh bằng thùng bảo ôn và phân tích ngay những chỉ tiêu dễ thay đổi.

+ Đối với các chỉ tiêu phân tích BOD5, COD: Mẫu lấy vào bình không được

nạp đầy, mà cần để một khoảng không khí sau khi nút chai. Điều đó cũng để dễ lắc


32/113

33

trước khi phân tích và tránh đưa chất ô nhiễm vào mẫu. Mẫu được đựng trong chai

0,5l, được bọc kín bằng nylon đen, bảo quản lạnh bằng nước đá trong thùng xốp.

+ Đối với chỉ tiêu Coliform: lấy vào chai thủy tinh tối màu, bảo quản lạnh

bằng nước đá trong thùng xốp và phải phân tích trong vòng 24h.

+ Đối với các chỉ tiêu kim loai Fe, As, Pb, Zn, Hg, mẫu được đựng trong

chai nhựa 0,5l và được axit hóa bằng axít HCl nồng độ 1:1

Phương pháp phân tích xác định các thông số chất lượng nước mặt thực hiện

theo hướng dẫn của các tiêu chuẩn quốc gia hoặc tiêu chuẩn phân tích tương ứng

của các tổ chức quốc tế.

Bảng 2.2: Phương pháp phân tích mẫu STT Chỉ tiêu Phương pháp phân tích Tiêu chuẩn

1 pH Máy đo TCVN 6492-1999 (Iso 10523:1994)

2 TSSPhương pháp trọng

lượng TCVN 6625-2000 (ISO 11923-1997)

3 NH4+ So màu TCVN 5988-1995 (ISO 5664-1984)

4 BOD5 Cấy và pha loãng TCVN 6001-1995 (ISO 5815-1989)

5 COD Đun hồi lưu kín, so màu TCVN 6491-1999 (ISO 6060-1989)

6 Fe So màu TCVN 6177:1996 (Iso 6332:1988E)

7Các nguyên

tố vi lượng

Đo bằng máy quang phổ

hấp thụ nguyên tử

(AAF)

APHA 3500

8 Coliform Phân tích sinh học TCVN 6187-1-1996 (ISO 9308-1-

1990)

Phương pháp xử lý số liệu

- Xử lý thống kê số liệu phân tích

Từ các số liệu thu thập được, cũng như số liệu phân tích năm 2011, học viên

đã tiến hành tổng hợp, vẽ đồ thị và loại các sai số thô trong quá trình phân tích.

- Xác định mức độ ô nhiễm


33/113

34

Do nước sông Cầu trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên được sử dụng vào nhiều

mục đích khác nhau như sử dụng cấp nước sinh hoạt sau xử lý phù hợp (khu vực

Văn Lăng- Huyện Đồng Hỷ), hoặc dùng tưới tiêu, thủy lợi, nên trong khuôn khổ

luận văn này đã dùng Quy chuẩn Kỹ thuật Quốc gia về chất lượng nước mặt

(QCVN 08:2008/BTNMT cột A2 và B1) để đánh giá chất lượng nước sông Cầu

trong những năm gần đây.

- Tính toán ngưỡng chịu tải, khả năng tiếp nhận chất thải

Trong luận này, việc tính toán ngưỡng chịu của sông Cầu trên địa bàn tỉnh

Thái Nguyên được thực hiện theo thông tư số: 02/2009/TT-BTNMT của Bộ Tài

nguyên và Môi trường.- Phương pháp dự báo chất lượng môi trường nước

Căn cứ vào Quy hoạch phát triển kinh tế xã hội tỉnh Thái Nguyên đến năm

2020 của Ủy ban nhân dân tỉnh Thái Nguyên, trong đó có phát triển đô thị, công

nghiệp, gia tăng dân số... tiến hành dự báo ảnh hưởng từ sự phát triển đó đến chất

lượng môi trường nước sông Cầu.

- Phương pháp bản đồ

Nghiên cứu quản lý chất lượng nước không thể thiếu phương pháp bản đồ,

nó được sử dụng nhiều để phục vụ thiết lập các bản đồ về chất lượng nước, hiện

trạng ô nhiễm, và các bản đồ dự báo chất lượng môi trường nước ứng với các

phương án được xây dựng.

Trên cơ sở các số liệu phân tích tại các điểm quan trắc, đã sử dụng phần

mềm Mapinfo để thành lập:

+ Bản đồ về hiện trạng môi trường nước sông Cầu trên địa bàn tỉnh Thái

Nguyên, thể hiện được các vị trí ô nhiễm trên từng đoạn sông.

+ Sơ đồ phân đoạn ô nhiễm sông Cầu

.


34/113

35

CHƢƠNG 3: ĐÁNH GIÁ CHẤT LƢỢNG NƢỚC SÔNG CẦU TRÊN ĐỊA

BÀN TỈNH THÁI NGUYÊN VÀ ĐỀ XUẤT CÁC GIẢI PHÁP QUẢN LÝ

3.1. Hiện trạng chất lƣợng nƣớc sông Cầu trên địa bàn Thái Nguyên

Chất lượng nước sông Cầu được đánh giá từ kết quả khảo sát, phân tích năm

2011 với 11 mẫu nước lấy dọc sông và 4 mẫu ở các phụ lưu cấp 1 của sông, vào 2

thời điểm mùa khô (MK) tháng 4/2011và mùa mưa (MM) tháng 8/2011, kết hợp với

số liệu quan trắc nhiều năm của Trung tâm Quan trắc và Công nghệ môi trường tỉnh

Thái Nguyên. Các mẫu được phân tích theo 10 chỉ tiêu gồm: pH, hàm lượng chất

rắn lơ lửng TSS, BOD5, COD, NH4, Coliform, Fe, As, Pb, Zn tại Phòng hóa phân

tích- Liên đoàn Quy hoạch và Điều tra tài nguyên nước.

K hái niệm năm thủy văn được dùng khi đánh giá về chất lượng nước của

từng mùa khô, mưa và trung bình các năm. Năm thủy văn gồm 12 tháng, chia thành

2 mùa : mùa nước kiệt và mùa nước lũ. Ở miền Bắc Việt Nam nói chung và tỉnh

Thái Nguyên nói riêng, năm thủy văn bắt đầu từ tháng 11 năm trước đến hết tháng

10 năm sau; trong đó, mùa nước kiệt từ tháng 11 đến hết tháng 4 năm sau, và mùa

nước lũ từ tháng 5 đến tháng 10.Qua các kết quả phân tích mẫu nước, có thế đánh giá chất lượng nước sông

Cầu từ năm 2006 đến nay theo Quy chuẩn Kỹ thuật Quốc gia về chất lượng nước

mặt QCVN 08: 2008/BTNMT (QCVN) như sau:

3.1.1. Chất lượng nước dòng chính sông Cầu

Độ pH: Độ pH của nước ở các điểm quan trắc dọc sông Cầu dao động

trong khoảng 6,4 (Văn Lăng- MK2007) đến 8,1 (Hoà Bình - MK2006). Năm 2011,

pH dao động trong khoảng từ 6,9 đến 7,4 đạt tiêu chuẩn cho phép đối với nguồn

nước loại A (giới hạn 6-8,5);

Chất rắn lơ lửng (TSS): Hàm lượng chất rắn lơ lửng trung bình nhiều

năm dao động trong khoảng 3,4mg/l (Hòa Bình- MK2007) đến 90,2 mg/l (Hòa

Bình- MM2008). Về mùa khô, tại nhiều vị trí đã vượt QCVN cột A2 (30mg/l). Có

thể thấy hàm lượng TSS thường đạt giá trị cao tại Sơn Cẩm, Hoàng Văn Thụ và Cầu


35/113

36

Trà Vườn. Năm 2011, tại 3 vị trí này hàm lượng TSS vượt quá QCVN cột A2, và

đạt giá trị cao nhất là 52mg/l tại Hoàng Văn Thụ. Các vị trí còn lại, hàm lượng TSS

đều nằm trong giới hạn cho phép A2. Nhìn chung, hàm lượng TSS vào mùa khô

năm 2011 thường có xu hướng tăng hơn những năm trước (hình 3.1, 3.2). Theo số

liệu phân tích năm 2011 và số liệu thu thập năm 2010 có thể thấy hàm lượng TSS

của sông Cầu trước khi đổ vào địa bàn tỉnh Thái Nguyên (Chợ Mới) và sau khi ra

khỏi địa bàn Thái Nguyên (Cầu Vát) đều đạt QCVN cột A2.

Hình 3.1. Hàm lượng TSS mùa khô năm 2006- 2009 (mg/l)

Hình 3.2. Hàm lượng TSS mùa khô năm 2010- 2011 (mg/l)


36/113

37

Về mùa mưa, hàm lượng TSS có xu hướng cao hơn so với mùa khô, có thể là

do nước lũ đổ về kèm theo nhiều chất rắn lơ lửng. Hàm lượng TSS cao nhất đạt

90,17mg/l tại Hòa Bình năm 2008, vượt quá QCVN cột B1 (50mg/l) là 1,8 lần.

Ngoài ra, tại nhiều vị trí như Hòa Bình (MM2010), Sơn Cẩm (MM2008), Cầu Gia

Bảy (MM2008), Hoàng Văn Thụ (MM2011), hàm lượng TSS cũng vượt quá

QCVN cột B1. Các vị trí còn lại, nói chung hàm lượng TSS thấp hơn tiêu chuẩn A2

(hình 3.3, 3.4)

Hình 3.3. Hàm lượng TSS mùa mưa năm 2006-2009 (mg/l)

Hình 3.4. Hàm lượng TSS mùa mưa năm 2010-2011 (mg/l)


37/113

38

Trên hình 3.5, 3.6 nhận thấy hàm lượng TSS trung bình nhiều năm tại nhiều

vị trí đã vượt quá QCVN cột A2, thậm chí tại Hoàng Văn Thụ năm 2011 đã vượt

QCVN cột B1. Hàm lượng TSS cao nhất thường ở Hòa Bình, Sơn Cẩm và Hoàng

Văn Thụ. Tại các vị trí Chợ Mới, Văn Lăng, Đập Thác Huống, Cầu Mây, Tân Phú,

Cầu Vát hàm lượng TSS thường có xu hướng thấp hơn.

Hình 3.5. Hàm lượng TSS trung bình năm 2006-2009 (mg/l)

Hình 3.6 . Hàm lượng TSS trung bình năm 2010-2011 (mg/l)

Nhu cầu oxy sinh hóa BOD5: Về mùa khô, tại nhiều vị trí như Sơn Cẩm,

Hoàng Văn Thụ, Cầu Gia Bảy,… hàm lượng BOD5 đã vượt quá QCVN cột A2

(6mg/l). Tuy nhiên, ngoại trừ điểm Cầu Gia Bảy (MK2006), các điểm quan trắc

khác đều đạt tiêu chuẩn B1. (hình 3.7, 3.8).


38/113

39

Hình 3.7 . Hàm lượng BOD5 mùa khô năm 2006-2009 (mg/l)

Hình 3.8. Hàm lượng BOD5 mùa khô năm 2010-2011(mg/l)

Về mùa mưa, hàm lượng BOD5 có xu hướng tăng cao hơn mùa khô. Tại 2 vị

trí Cầu Gia Bảy (MM2007) và Đập Thác Huống (MM2006), hàm lượng BOD5

vượt ngưỡng cho phép, số còn lại đạt QCVN cột B1. So với QCVN cột A2, hàm

lượng BOD5 tại nhiều nơi vượt mức cho phép. Các năm 2010, 2011, hàm lượng

BOD5 dao động không nhiều, nằm trong khoảng 2,5 đến 8,2 mg/l. Nhận thấy không

có dấu hiệu ô nhiễm tại 2 vị trí Chợ Mới và Cầu Vát (hình 3.9, 3.10).


39/113

40

Hình 3.9. Hàm lượng BOD5 mùa mưa năm 2006-2009 (mg/l)

Hình 3.10. Hàm lượng BOD5 mùa mưa năm 2010-2011 (mg/l)

Xét trung bình nhiều năm, hàm lượng BOD5 trên sông Cầu đoạn chảy qua

tỉnh Thái Nguyên dao động không đáng kể, nhìn chung tại nhiều vị trí đã vượt

QCVN cột A2 nhưng đều đạt QCVN cột B1 (hình 3.11, 3.12).

Hình 3.11. Hàm lượng BOD5 trung bình năm 2006-2009 (mg/l)


40/113

41

Hình 3.12. Hàm lượng BOD5 trung bình năm 2010-2011 (mg/l)

Nhu cầu oxy hóa học COD: Vào mùa khô, những năm gần đây tại VănLăng, Hòa Bình, Tân Phú giá trị COD đều nhỏ hơn 15mg/l, đạt tiêu chuẩn đối với

nguồn nước loại A2. Các vị trí còn lại, vượt ngưỡng cho phép A2 nhưng đều đạt

QCVN cột B1, ngoại trừ vị trí Cầu Gia Bảy (MK2006) hàm lượng COD đạt 31mg/l

xấp xỉ ngưỡng cho phép B1. Năm 2011, hàm lượng COD có xu hướng tăng cao tại

Hoàng Văn Thụ và Cầu Trà Vườn và đạt giá trị cao nhất tại Hoàng Văn Thụ là

22mg/l gấp 1,5 lần QCVN cột A2 (hình 3.13, 3.14).

Hình 3.13. Hàm lượng COD mùa khô năm 2006-2009 (mg/l)


41/113

42

Hình 3.14. Hàm lượng COD mùa khô năm 2010-2011(mg/l)

Vào mùa mưa, hàm lượng COD đều đạt QCVN cột B1, ngoại trừ điểm Cầu

Gia Bảy ( MM2007) đạt 35,83mg/l. Tại nhiều vị trí như Sơn Cẩm, Cầu Gia Bảy,…,

hàm lượng COD đã vượt ngưỡng A2. Theo kết quả phân tích năm 2011, hàm lượng

COD thay đổi không nhiều so với trung bình mùa mưa nhiều năm, dao động trong

khoảng 7,9mg/l đến 18,75mg/l.

Hình 3.15. Hàm lượng COD mùa mưa năm 2006-2009 (mg/l)

Hình 3.16 . Hàm lượng COD mùa mưa năm 2010-2011 (mg/l)


42/113

43

Nhìn chung, hàm lượng trung bình COD tại sông Cầu trên địa bàn tỉnh Thái

Nguyên những năm gần đây tại một số vị trí đã vượt QCVN cột A2 nhưng vẫn đạt

QCVN cột B1.Tại vị trí Văn Lăng, Hòa Bình, Tân Phú ít bị ô nhiễm hơn so với các

vị trí còn lại. Hai điểm Chợ Mới và Cầu Vát hàm lượng COD cũng đều nằm trong

QCVN cột A2 (hình 3.17, 3.18)

Hình 3.17 . Hàm lượng COD trung bình năm 2006-2009 (mg/l)

Hình 3.18. Hàm lượng COD trung bình năm 2010-2011(mg/l)

Chỉ tiêu NH4+: Nồng độ NH4+ trong các mẫu nước dao động trong

khoảng 0,02-0,27mg/l. Vào mùa khô, hàm lượng NH4+

tại một vài vị trí vượtQCVN cột A2 (0,2mg/l) như Cầu Gia Bảy (MK2009), Đập Thác Huống (MK2006,

MK2010), Cầu Trà Vườn (MK2011), Cầu Mây (MK2009). Riêng tại Cầu Vát, so

với các vị trí còn lại, hàm lượng NH4+ đạt giá trị cao nhất, MK2010 đạt 0,37mg/l

gấp 1,9 lần QCVN cột A2. Các vị trí còn lại đều đạt QCVN cột A2. (hình 3.19,

3.20)


43/113

44

Hình 3.19. Hàm lượng NH4- tính theo N mùa khô năm 2006-2009 (mg/l)

Hình 3.20. Hàm lượng NH4- tính theo N mùa khô năm 2010-2011 (mg/l)

Vào mùa mưa, hàm lượng NH4+ nói chung ít biến động hơn. Hàm lượng cao

tại vị trí Hòa Bình (MM2008) đạt 0,27mg/l, Cầu Trà Vườn (MM2011) đạt

0,25mg/l, vượt quá QCVN cột A2. Các vị trí còn lại đều đạt QCVN A2. Cũng như

mùa khô, tại vị trí Cầu Vát- Bắc Giang, hàm lượng NH4+ tăng cao hơn các vị trí còn

lại (hình 3.21, 3.22).


44/113

45

Hình 3.21. Hàm lượng NH4-tính theo N mùa mưa năm 2006-2009 (mg/l)

Hình 3.22. Hàm lượng NH4-tính theo N mùa mưa năm 2010-2011 (mg/l)

Nhìn chung, hàm lượng NH4+ trung bình năm dọc dòng chính sông Cầu trên

địa bàn Thái Nguyên ở mức rất thấp. Tất cả các vị trí khảo sát đều đạt QCVN cột

B1. Phần lớn các mẫu nước cũng đạt QCVN cột A2, chỉ có vài vị trí vượt ngưỡng

cho phép QCVN cột A2 (hình 3.23, 3,24).


45/113

46

Hình 3.23. Hàm lượng NH4-tính theo N trung bình năm 2006 -2009 (mg/l)

Hình 3.24. Hàm lượng NH4-tính theo N trung bình năm 2010-2011 (mg/l)

Nguyên tố kim loại:

+ Nguyên tố As: Vào mùa khô, hàm lượng As tại tất cả các vị trí đều thấp và

đạt tiêu chuẩn A2 (0,02mg/l). Tuy nhiên, có thể thấy hàm lượng As vào mùa khô

thường cao hơn tại vị trí Hoàng Văn Thụ, Cầu Gia Bảy, Cầu Trà Vườn. Năm 2011,

hàm lượng As biến đổi không đáng kể, dao động trong khoảng 0,002-0,005mg/l.


46/113

47

Hình 3.25. Hàm lượng As mùa khô năm 2006-2009 (mg/l)

Hình 3.26 . Hàm lượng As mùa khô năm 2010-2011 (mg/l)

Vào mùa mưa, tại nhiều vị trí hàm lượng As tăng lên rõ rệt, tuy nhiên vẫn

nằm trong ngưỡng cho phép QCVN cột A2. Năm 2011, hàm lượng As đã tăng lên

đáng kể trong đoạn song Cầu Gia Bảy đến Cầu Trà Vườn (hình 3.27, 3.28).

Hình 3.27 . Hàm lượng As mùa mưa năm 2006-2009 (mg/l)


47/113

48

Hình 3.28. Hàm lượng As mùa mưa năm 2010-2011 (mg/l)

Nhìn chung, qua số liệu phân tích của những năm gần đây, nhận thấy chưa códấu hiệu ô nhiễm kim loại As trên sông Cầu. Hàm lượng As trung bình nhiều năm

đều thấp hơn nhiều so với ngưỡng cho phép QCVN cột A2 (hình 3.29, 3.30).

Hình 3.29. Hàm lượng As trung bình năm 2006-2009 (mg/l)

Hình 3.30. Hàm lượng As trung bình năm 2010-2011 (mg/l)


48/113

49

+ Nguyên tố Pb. Vào mùa khô năm 2010, 2011 nhận thấy có dấu hiệu ô

nhiễm Pb tại vị trí Hoàng Văn Thụ với hàm lượng vượt ngưỡng cho phép của

QCVN cột B1 2,4 lần (MK2011).

Hình 3.31. Hàm lượng Pb mùa khô năm 2006 -2009 (mg/l)

Hình 3.32. Hàm lượng Pb mùa khô năm 2010-2011 (mg/l)

Vào mùa mưa, hàm lượng Pb ở tất cả các vị trí đều đạt QCVN cột B1 và về

cơ bản cũng đạt QCVN cột A2. Tuy nhiên, tại vài vị trí như Hòa Bình (MM2008),

Hoàng Văn Thụ (MM2010, MM2011),… hàm lượng Pb đã vượt quá ngưỡng cho

phép của QCVN cột A2, trong đó giá trị đột biến thể hiện tại điểm quan trắc Hoàng

Văn Thụ.


49/113

50

Hình 3.33. Hàm lượng Pb mùa mưa năm 2006 -2009 (mg/l)

Hình 3.34. Hàm lượng Pb mùa mưa năm 2010-2011 (mg/l)

Xét hàm lượng Pb trung bình năm, cho thấy có dấu hiệu ô nhiễm ở một vài

vị trí. Năm 2011, trên đồ thị (hình 3.35, 3.36), nhận thấy tại Sơn Cẩm, Cầu Trà

Vườn, Hoàng Văn Thụ hàm lượng Pb vượt ngưỡng cho phép đối với QCVN cột A2.

Riêng tại Hoàng Văn Thụ cũng vượt cả ngưỡng cho phép của QCVN cột B1.

Hình 3.35. Hàm lượng Pb trung bình năm 2006 -2009 (mg/l)


50/113

51

Hình 3.36 . Hàm lượng Pb trung bình năm 2010-2011 (mg/l)

+ Nguyên tố Zn: Hàm lượng Zn trong nước sông Cầu mùa khô và mùa mưa

nhiều năm gần đây đều rất thấp, chưa thấy dấu hiệu ô nhiễm. Hàm lượng Zn thấp

hơn nhiều so với QCVN cột A2, tuy nhiên trên đồ thị cũng nhận thấy hàm lượng Zn

thường cao hơn tại các vị trí Đập Thác Huống, Cầu Trà Vườn.

Hình 3.37 . Hàm lượng Zn mùa khô năm 2006 -2009 (mg/l)

Hình 3.38. Hàm lượng Zn mùa khô năm 2010-2011 (mg/l)

8/20/2019 NGHIÊN CỨU QUẢN LÝ CHẤT LƯỢNG NƯỚC SÔNG CẦU TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH

Documents

NGHIÊN CỨU QUẢN LÝ CHẤT LƯỢNG NƯỚC SÔNG CẦU TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH THÁI NGUYÊN