•

•

•

•

Bíonn imní ar thuistímar bhíonn siad ag fiafraí an rachaidhsiad i ngleic leis an

gcóras(Tuis, Páiste a d’athraigh)

Bhí mé ag ceistiú an mhúinteora…. an

mbeadh sé in ann? Agus tá sé seo i mo

chloigeann le fada an lá.

(Tuist, Scoil A)

An bhfuil sí faoi mhíbhuntáiste?

(Tuis, Scoil D)

Is dócha gur mhothaigh mé

ciontach ar dtús gur chuir mé chuig

Gaelscoil é agus tharla sé seo.

(Tuis, Scoil B)

(Andrews, 2020)

Dúirt sí é a fháil amach as sin! Faigh

díolúine dó ón nGaeilge. (Tuis, Scoil B)

They were like, what are you thinking of?

Why? He's already got educational disabilities!

(Parent 2 ASD, School C)

Dúirt sí linn díriú ar theanga

amháin nó ar Bhéarla amháin.

(Tuis, Scoil D)

An Dátheangachas & an Léitheoireacht

• Traschur scileanna

• D’fhéadfadh go mbeadh éifeacht dhearfach ag nochtadh luath dátheangach ar fhoghlaim na léitheoireachta sa dara teanga.

• Tá sé níos éasca foghlaim an léitheoireacht i dteanga le hortagrafaíocht theimhneach fhóneolaíoch (Béarla) má fhoghlaimíonn tú conas léitheoireacht i dteanga atá trédhearcach ó thaobh na foghraíochta de ar dtús (e.g. Gaeilge/Spáinnis).

(Cummins, 2012; Hoeft et al., 2007; Kroll & Bialystok, 2013; Kovelman et al., 2008; Kovelman et al., 2016; Lallier et al., 2014)

Teanga Fuaimeanna Líon bealaí chun

fuaimeanna a litriú

Iodáilis 33 25

Spáinnis 35 38

Fraincis 32 350+

Béarla 44 1,100+

Dátheangachas & Disléicse

• Mic léinn a bhfuil disléicse orthu atá ag foghlaim léitheoireachta i dteanga atá níos trédhearcaí ó thaobh na litríochta (Iodáilis) -scileanna níos fearr acu sa Bhéarla ná piaraí aonteangacha a bhfuil disléicse orthu (Siegel, 2016).

• Is breá le roinnt leanaí dátheangacha a bhfuil disléicse orthuléitheoireacht a dhéanamh ina dara teanga!! (Miller-Guron, & Lundberg, 2000).

• Scileanna litearthachta teanga-shonracha sa dá theanga.

• Easnaimh léitheoireachta den chineál céanna sa dá theanga(Geva et al., 2000; Klein & Doctor, 2003).

• Deacrachtaí –scríbhneoireacht/litriú (Hellen & Kaasa, 2005; Palladino et al., 2013, 2016).

• Buntáistí a bhaineann le luath-idirghabhálacha i dteanga amháinfiú mura bhfuil siad líofa go hiomlán sa teanga seo (Geva et al., 2000).

Leitheadúlacht i nGaelcoileanna (lasmuigh den Ghaeltacht)(Nic Aindriú, Ó Duibhir, & Travers, 2020)

Ní dhéantar imscrúdú archomhghalracht sa staidéar

seo - áfach, léiríonn an taighde go bhfuil ráta ard

comh-ghalántachta ag disléicse le: dyscalculia, dysgraphia, dyspraxia

(DCD), ADD / ADHD, lagúteanga ar leith.

Comparáid idir leitheadúlacht i

nGaelscoileanna agus i ngach cinéal bunscoile (DAI,

10%)

0

3.0

7

10

.78

22

.34

30

.17

34

.45

35

.61

28

.05

D I SL ÉI CSE ( N =201)

N.Shóis N.Shins Rang 1 Rang 2 Rang 3 Rang 4 Rang 5 Rang 6

Dátheangachas*ní bheadh sé seo amhlaidh dá

mbeadh díolúine á lorg acu

Traschur scileanna/

Athrá

Féinmheas, Féiniúlacht phearsanta

& Bród

Sealbhú an 3ú teanga

An bhfuil buntáistí ann do leanaí a bhfuil disléicse orthu atá ag foghlaim trí Ghaeilge?

Buntáistí acadúladon Iar-

Bhunscoil

Cultúrna Scoile

Amach anseo…..

• Taighde

• Gairmithe Seachtracha atá ag obair trí mheán na Ghaeilge -tuairimí

• Acmhainní – TFC

• Imní na dTuismitheoirí

• Rannpháirtíocht Tuismitheoirí –Gaeilge

• Measúnú trí Ghaeilge

• Forbairt ghairmiúil leanúnach

• Tá Idirghabhálacha sa teanga baile an-tábhachtach (traschurscileanna).

• Tabhair an deis dóibh léitheoireacht a dhéanamh sa dá theanga.• Coiméad doiciméadú i scríbhinn ar inniúlacht an mhic léinn i T1

agus T2.• Déan measúnú i T1 agus T2 ag baint úsáide as an measúnú

céanna m.sh mata.• Smaoinigh ar chineálacha éagsúla measúnaithe neamhfhoirmiúla

agus foirmiúla (e.g. scéalta, measúnú dinimiciúil).

Ag cabhrú le daltaí a bhfuil disléicse orthu

• Bí páirteach i saol na scoile – pleanáil/Gaeilge• Straitéisí freagartha bunaithe ar fhianaise fiú más trí Bhéarla iad• Beidh deacrachtaí acu sa dá theanga agus glacfaidh sé am agus

iarracht foghlaim conas léitheoireacht sa dá theanga.• Úsáid ICT nuair is féidir, m.sh. closleabhair, cur i láthair ar

PowerPoint, físeáin.• Is féidir le mic léinn an fhoghlaim a thaispeáint i go leor formáidí

éagsúla, m.sh. taifead fuaime, físeán a thaifeadadh, Marla a úsáid chun radharc a dhéanamh as scéal.

Ag cabhrú le daltaí a bhfuil disléicse orthu

Tagairtí• Andrews, S. (2020). The additional supports required by pupils with special educational needs in Irish-medium schools. Available from: http://doras.dcu.ie/24100/

• Bonifacci, P., Canducci, E., Gravagna, G., & Palladino, P. (2017). English as a foreign language in bilingual Language‐minority children, children with dyslexia and monolingual typical readers. Dyslexia, 23(2), 181-206. doi:10.1002/dys.1553

• Bonifacci, P., & Tobia, V. (2016). Crossing barriers: Profiles of reading and comprehension skills in early and late bilinguals, poor comprehenders, reading impaired, and typically developing children. Learning and Individual Differences, 47, 17-26.

• Cummins, J. (2012). The intersection of cognitive and sociocultural factors in the development of reading comprehension among immigrant students. Reading and Writing, 25(8), 1973-1990.

• Geva, E., Yaghoub-Zadeh, Z., & Schuster, B. (2000). Understanding individual differences in word recognition skills of ESL children. Annals of dyslexia, 50(1), 121-154.

• Helland, T., & Kaasa, R. (2005). Dyslexia in English as a second language. Dyslexia, 11(1), 41-60. doi:10.1002/dys.286

• Ho, C. S. H., & Fong, K. M. (2005). Do Chinese dyslexic children have difficulties learning English as a second language? Journal of psycholinguistic research, 34(6), 603-618.

• Klein, D., & Doctor, E. A. L (2003). Patterns of developmental dyslexia in bilinguals. Goulandris, Nata (Ed), Dyslexia in different languages: Cross-linguistic comparisons. (pp. 112-136). Philadelphia, PA, US: Whurr Publishers, ix, 308 pp.

• Kovelman, L., Baker, S. A., & Petitto, L. A. (2008). Age of bilingual language exposure as a new window into bilingual reading development. Bilingualism: Language & Cognition, 11(2), 203–223.

• Kovelman, L., Bisconti, S. & Hoeft, F. (2016). Literacy & Dyslexia Revealed through Bilingual Brain Development. Retrieved from: https://dyslexiaida.org/literacy-dyslexia-revealed-through-bilingual-brain-development/

• Kroll, J. F., & Bialystok, E. (2013). Understanding the consequences of bilingualism for language processing and cognition. Journal of Cognitive Psychology, 25(5), 497-514.

• Lallier, M., Valdois, S., Lassus-Sangosse, D., Prado, C., & Kandel, S. (2014). Impact of orthographic transparency on typical and atypical reading development: Evidence in French-Spanish bilingual children. Research in Developmental Disabilities, 35(5), 1177-1190. doi:10.1016/j.ridd.2014.01.021

• Miller-Guron, L., & Lundberg, I. (2000). Dyslexia and second language reading: A second bite at the apple? Reading and Writing, 12(1-2), 41-61.

• Nic Aindriú, S., Ó Duibhir, P., & Travers, J. (2020). The prevalence and types of special educational needs in Irish immersion primary schools in the Republic of Ireland, European Journal of Special Needs Education, DOI: 10.1080/08856257.2020.1732109

• Siegel, L.S. (in press). Bilingualism and Dyslexia. In G. Reid & L. Peer (Eds.) Multilingualism, Literacy, and Dyslexia. Routledge.

• Sousa, D. A. (2005) How the Brain Learns to Read. California: Corwin Press

• Mortimore, T., Hansen, L., Hutchings, M., Northcote, A., Fernando, J., Horobin, L., Saunders, K., & Everatt, J. (2012). Dyslexia and Multilingualism: Identifying and supporting bilingual learners who might be at risk of developing SpLD/dyslexia. Research Report for British Dyslexia Association.

http://doras.dcu.ie/24100/https://dyslexiaida.org/literacy-dyslexia-revealed-through-bilingual-brain-development/

Téigh chuig… https://www.cogg.ie/taighde/

https://www.cogg.ie/taighde/

An Disléicse

deacrachtaí a bhaineann le bunscileanna a fhoghlaim i

léitheoireacht, le scríbhneoireacht, le litriú

deacrachtaí le próiseáil eolais fóneolaíochta, cuimhne, rud

a dhéanamh gan smaoineamh

bearna idir cumas agus gnóthachtáil

Tuigtear anois gurb í páirtíocht an

tuismitheora i léitheoireacht an pháiste an

fachtóir is tábhachtaí i bhforbairt teanga agus

luathlitearthachta

Na Luathbhlianta

Comhthéacs Gaeltachta

Cúlra Sochtheangeolaíochta

Polasaí Oideachais Gaeltachta

Tumoideachas

Cur Chuige Scoile

ÁiseannaMeasúnaithe

Mar a Déarfá, Breacadh

(A. M. L.) ÁisMheasúnaithe saLuathlitearthacht, Clay, M., & Nig Uidhir, G., (2006)

TástálachaCaighdeánacha

Deacrachtaí a Aithint

Breathnadóireacht

an Tuismitheora

an Mhúinteora

Tionchar ar an nGasúr

Diagnóis

An ContanamTacaíochta

Idirghabháil

Plean Tacaíochta Aonair: Tuismitheoir, Múinteoir Ranga,

Múinteoir Tacaíochta Foghlama

Stráitéisí sa Rang: Léitheoireacht, Litriú

Ról na Teicneolaíochta “An Scéalaí”, Abair.ie

Straitéisí sa Bhaile

1. Má tá disléicse ag páiste ar chóir dóibh a bheith i

nGaelscoil nó i scoil Ghaeltachta? Aon chomhairle faoi

oiriúint an chórais do pháiste le disléicse orthu, nuair

nach í an Ghaeilge an chéad teanga sa bhaile? An

mbeidís níos fearr as a bheith i scoil lán-Bhéarla?

(Anna)

2. Mhol síceolaí dom nach mbeadh scoil lán-Ghaeilge

oiriúnach do mo pháiste. An bhfuil aon chomhairle

agat? (Bernie)

3. Béarla atá againn den chuid is mó aige baile. Nuair a

rachaidh mo pháiste (aois 7) in aois, leathnóidh a

fhoclóir Béarla mar sin atá á labhairt aige. Táim cinnte

nach leathnóidh a fhoclóir Ghaelainne ar an luas

céanna. Tiocfaidh sé ar an-chuid focal sa léitheoireacht

nach n-aithneoidh sé ar an gcéad dul síos agus ansan

nach mbeidh sé in ann a léamh. Nach bhfuil sé sin an-

deacair air? Conas gur féidir liom tabhairt faoi sin nuair

nach bhfuil fonn air Gaelainn a labhairt aige baile.

(Mícheál S.)

4. Aon bhfuil aon chásanna ann nach molfar do pháiste

dul ar aghaidh chuig iar-bhunscoil lán-Ghaeilge nó

Ghaeltachta? (Sinéad)

5. Tá mo ghasúr i rang a 3 agus beidh sí ag dul go

Gaelcholáiste. An bhuairt atá orm ná an mbeidh sí in

ann don tríú teanga. An bhfuil moladh agaibh faoi na

hábhair is fearr a phiocadh sa mheánscoil ?

6. Ar chóir dúinn ár bpáiste a chur chuig iar-bhunscoil

Bhéarla? Tá cónaí orainn sa nGaeltacht ach ní

labhraíonn ceachtar againn Gaeilge. Tá imní orm nach

mbeidh mé in ann tacú léi. Tá Gaeilge labhartha an-

mhaith aici ach bíonn sí ag streachailt leis an

léitheoireacht agus an scríbhneoireacht.

7. Cé na measúnunaithe atá ar fáil le disléicse a

chinntiú? An bhfuil aois áirithe gur chóir an measúnú a

dhéanamh orthu? Mar shampla bhfuil páistí sna

naíonáin ró - óg? (Sinéad)

http://www.gaeloideachas.ie/http://www.gaeloideachas.ie/SPECIAL-EDUCATION/