Neolitikoa Grezian eta Balkanetan

Bibliografia HALSTEAD, P. 2011 Farming, material culture and ideology:

repackaging the Neolithic of Greece (and Europe). In A.

Hadjikoumis, E. Robinson, & S. Viner (Eds.), The Dynamics of

Neolithisation in Europe. Stuides in Honour of Andrew Sherratt

(pp. 131–151). Oxford: Oxbow Books.

MAZURIÉ DE KEROUALIN, K. 2007 El origen del Neolítico en

Europa. Ariel, Barcelona.

PERLÈS, C. 2001. The early Neolithic in Greece: the first farming

communities in Europe. Cambridge University Press, Cambridge.

Transizioa Europan

Kontuan izateko faktoreak:

• Aniztasun geografikoa (egokitutako eskualdeetan Neolitikoa lehenago).

• Etxekotze gunekin hurbiltasuna: Anatolia / Ekialde Hurbila.

• Biztanleri mesolitikoa. Ehiztari-biltzaileak (zenbat / nolakoak…). Substratu ekonomikoa, historikoa, soziala (jenderik gabeko eskualdeak vs. Ehiztari biltzaile konplexuak)

EUROPAKO NEOLITIZAZIO FASE NAGUSIAK

Lehen Neolito Aroa: Hedapen azkarra lehentasunezko eskualdeetan. (Mediterraneoan, Erdialdeko Europan)

Azken Neolito Aroa (c K.a. 4000tik):

Lehentasunezko eskualdetan neolitizazioa finkatzen da (ekoizpen ekonomia, hazkunde demografikoa).

Bigarren mailako eskualdetara zabaltzen da (Alpetan, Eskandinabia, Bretaina Handia eta Irlanda…)

Lehen Neolito Aroa (c. K.a. 6500-4000)

Kultur tradizio desberdinak. Tradizionalki sailkatzeko zeramika erabili da:

3 Lehentasunezko eskualdeak (aurrendariak)

• Pintatutako zeramika: Grezia eta y Balkanak. Gero erdialdeko Italiara hedatu zen.

• Inprimatutako zeramika: Mediterraneoko eskualdetan: Adriatikotik Iberiar Penintsularaino eta iparraldeko Afrikaraino. Iberiar Penintsulan: Portugalen eta kostalde atlantikoetan ere (Kardiala).

• Bandetako zeramika (LBK, Danubioko Neolitikoa): Erdialdeko Europan zabaldu zen Hungriatik Paris eta Iparraldeko Frantziaraino.

PINTATURIK

LBK, bandetako zeramika

KARDIALA

Nola gertatzen da

Neolitikoaren

hedapena Europan?

PROPOSATUTAKO EREDU BATZUK:

• “Aurreratze olatua” / “Wave of advance ”

(Ammerman eta Cavalli-Sforza)

• Eskuragarritasun eredua / Availability

(M. Zvelebil)

• Sareen eredua (J. Vicent eta beste batzuk)

Elipse gorriak: Kolonoen enklabeak

Puntu gorriak: Kolonoen lurraldeak

Puntu berdeak: Elementu neolitikoak onartzen dituzten ehiztari-biltzaileak

Puntu urdinak: Kolono eta indigenoen arteko integrazioa

Zeder, M. A. 2008, Domestication and early agriculture in the Mediterranean

Basin: Origins, diffusion, and impact. PNAS 105, n 33 11597–11604.

Indigenak: Ehiztari-biltzaileak

Balkanak: Lepenski Vir

C 100 etxolak (2.5 ha.) / Etxola: 5-30 m2

3 okupazio mailak:

I eta II. Mailak: Azken Mesolitikoa, ehztari-biltzaileak.

III. Maila: Neolitikoa (BP 7500tik)

Ziprerako nabigazioa

Distantzia kontinentetik (gaur): 70 -90 km Anatoliatik.

100 km Siriako Latakia-tik

170 km: batezbestekoa Erdi-Levanteko

kostaldetik.

Nabigazio egunak: 2-9 egunak

(20 km/eguna kanoa txiki baten

40–50 km/eguna itsasontzi luze baten)

Haize alde eta distantzia txikiarekin: egun bat.

Zipre: PPNB aztarnategiak BC 8500 - 7000

Aztarnategiak: Shillourokambos eta

Kissonerga-Mylouthkia

c. BC cal 8500an: Irlatarrek ezaugarri kulturala amankomunak zituzten

kontinentearekin. (Levanteko iparraldearekin): trebetasuna teknologia

nabiformearekin ijelkiak egiteko.

Pretigio item-ak? (Byblos puntak). Eskasak dira (prestigio / erabilpena

baino).

Suharria: kalitatezkoak, aukeratuta.

Obsidiana: Anatoliatik inportaturik.

Shillourokambos: BC 8500-7000

Zipre: PPNB Shillourokambos: K.a. 8500-7000

Tringham, R. 2000. en Price,

T.D. Europe’s First Farmers.

Cambridge University Press.

Pág.: 24.

Franchti Kobazuloa

Franchthi kobazuloa:

Mesolitiko-Neolitiko trantsizioa

• Kontinentean Neolito Aroko aztarnarik zaharrenak Grezian eta Balkanetan daude.

• Zergatik Franchthi inportantea da? Trantsizioa eta argitaratutako analisi bioarkeologikoak (Arqueobotánica: Hansen, 1991; fauna: Payne, 1985; Halstead, 1996).

Whittle, A. 1999. Europe in

the Neolithic. Cambridge

University Press, p. 41.

BP 9.000 – 7.900 BP (J. Hansen-en arabera): Franchthiko Mesolito

Aroko bizilagunek hainbat basa-baliabideak ustiatzen dituzte:

• Basa leguminosoak: dilistak (Lens sp.)

• Basa zerealak: oloa (Avena sp.) eta basa garagarra (Hordeum spontaneum).

• Fruituak: almendra/amanda, pistatxo, basamadaria. Basalandareak.

• Ugaztun ungulatu ehiza: oreina eta basurdea batez ere (lehen zaldiak eta ahuntzak).

• Cal BC VIII. milurtekoan Melos-eko obsidiana daukate. Melos uhartea 130 km-tara dago Egeon.

• Tunido handiak ere agertzen dira: itsas zabaleko arrantza.

BP 9.000 – 7.900 BP (Hansen): Franchthiko Mesolito

Aroko bizilagunek hainbat basa-baliabideak ustiatzen

dituzte:

Ehorzketak eta errausketak ere aurkitu dira.

Nahiko hondaturik geroko jarduerengatik.

K.a. 6500-5000 / BP 7.900 – 6.900: Garrantzizko

aldaketa kobazuloan. “Zeramikarik gabeko Neolitikoa”

Lehenengo aldiz:

• Etxekotutako animaliak: ardia (Ovis aries) eta ahuntza (Capra hircus), txerria.

• Etxekotutako zerealak: ezkandia (Triticum dicoccum).

2 lerrotako garagarra (H. distichum).

• Leguminoso handiak (ziur aski etxekoturik, laborantzak).

Basa landareen haziak desagertzen dira (oloa, garagarra eta leguminoso txikiak).

Jarraipena (Mesolitiko - zeramikarik gabeko

Neolitikoan):

• Harri tresnerian

• Moluskoen ustiapenean.

K.a. 6500-5000 / 7.900 – 6.900 BP: Garrantzizko

aldaketa kobazuloan. “Zeramikarik gabeko Neolitikoa”

• Nekazaritza: Koban haziak eskasak dira. Zeramika ere gutxi da.

• Abeltzaintza: arkeozoologoak esaten du kobazuloa korta / ukuilua zela.

• Harri tresneria: Aire zabaleko aztarnategietan agertzen diren materialak kobazuloan ez daude (igitaiak adibidez).

• Aire zabaleko aztarnategi garaikidekoak dira. Zeramikadunak eta etxekotutako elementu askorekin.

• Agian Franchthi kobazuloa leku-satelitea zen, abere-leku bat.

Kobazuloak eta aire zabaleko aztarnategiak

BP 6.900 – 5.000: Neolitiko zeramikoa

• Maila zeramikadunak: elementu berriak gehitzen

dira: bobidoak (Bos sp.: etxekoturik?) eta beste

laborantza (Triticum monococcum).

• Aztarnategia handitzen da, hedatzen da

kanpoko zonetan.

• Harri tresneria aldatzen da. Tesaliako aire

zabaleko aztarnategien antzekoa da.

• Franchthi-ko Mesolitikoan baliabide asko erabiltzen zituzten komunitateak bizi ziren. Bazegoen denbora eta energia Melos-era joateko ala horko obsidiana lortzeko trukearen bidez.

• Hala ere, Neolito Aroan aldaketa handia gertatu zen ekonomian eta kultur sinboloetan.

• Bertoko ehiztari-biltzaileen jokabide nagusia Neolitikoa onartzeko? Haiek zonalde handien zehar kontaktuak garatu zituzten, sareak bildu zituzten Neolitizazioa baino lehen.

BP 6.900 – 5.000: Neolitiko zeramikoa

• P. Halstead-ek proposatu zuen Franchthin neolitizaioa poliki gertatu zela, aldizkako, mende batzuetan zehar.

• Neolitoaren hasieran: ardiak eta ahuntzak. Txerria eta behia azken zeramikarik gabeko neolitikoan. Baina ezin da esan lehenego Sus eta Bos etxekoturik dauden.

• Laborantzak: ardiak / ahuntzak agertu eta gero?

Harri tresneria (sukarri eta

obsidiana)

Argissa-ko zeramika aurreko

Neolitikoa.

(Perlès, 2001, The Early

Neolithic in Greece.

Cambridge University Press).

Aurreadaptaziorik? • Franchthi: ehiztari-biltzaileen aurreadaptazioa

etxekotutako laboreak onartzeko. Mesolito Aroko mailetan basa Avena (oloa) aztarnak oso ugariak dira. Gero, Neolito Aroan oloa desagertu zen, agian etxekotutako laboreak heldu zirelako.

• Mesolito Aroko jendearen elikaduran jadanik zerealak (basa-zerealak) oso inportanteak ziren Karbohidratoak lortzeko. Agian aurreadaptaturik zeuden etxekotutakoak onartzeko eskuragarri egon zirenean.

• Basa zerealak eta etxekotutako zerealen arteko desberdintasunak gogoratu. Lanaren antolaketa guztiz desberdina da.

Badago etxekotzerik Franchthi-n? • Txerria eta behia bertokoak izan ahal ziren baina ahuntza eta ardia

(gehien agertzen den animalia) derrigorrez ekialdekoak.

• Triticum dicoccum, zerealik garrantzitsuena Greziako Neolito Aroan, eta gari askeek (T. aestivum) ez dauzkate basa-agriotiporik Grezian.

• Dilista (Lens culinaris) bertokoa izan ahal da. Egindako analisi genetikoek Asiakoak direla adierazi dute (Zohary, 1996). Hala ere, ikasketa hauek egungo populazioekin egin dira eta iraganean desberdinak egon ahal ziren.

• Gaurko datuen arabera esan ahal da Greziako etxekotutako elementurik nagusienak kanpotarrak direla. Asiakoak.

• BAINA: Biztanleri neolitikoek antzekoak ziren elikagaiak erabiltzen zituzten (“aurreadaptazioa”), lortzeko baliabideak guztiz desberdinak erabiliz.

Inmigranteak (Kolonizazioa)

vs. Biztanleri indigenoa • Greziako ehiztari-biltzaileak talde txikiak eta mugikorrak izan ahal ziren,

handiak ziren sareen barruan. Mendebaldeko Anatoliarekin kontaktuan.

• Kronologia Anatoliakoarekin alderatuta (Çatal Hüyük, Haçilar): antzekoa.

• Melos irlako obsidiana: Neolito Aroko aurreko interakzioak Egeon.

• Arazoa ikerketa arkeologikoarako: Aztarnategi mesolitiko gutxi, Tesalian adibidez. Eta Tesalian gero aztarnategi mesolitiko asko aurkituko dira. Mendebaldeko Anatolian ere erdiko aztarnategi gutxi daude hedapena ulertzeko.

• Hau, kanpoko espezieen agerpenarekin batera erabili da kolonizazioa proposatzeko.

• BAINA: gogoratu Franchthi-ren jarraipenak.

• Laburpena: irekita dagoen gaia. Dudarik gabe sustrato indigena badago.

NEOLITO AROKO HERRIAK

GREZIAN ETA BALKANETAN

Sesklo tell Erdi Neolitikoa

Datak…

cal. BC c. 6500-tik aurrera Grezian

Aztarnategiak

Franchthi

Knossos

Sesklo

Achilleion

Soufli Magoula

Argissa

Gedhiki

cal BC c. 6000: Bulgarian (Anatolia-tik)

cal BC c. 6000-5500: Rumania eta Hungria, Körös-Starčevo

Mas d’Is (cal BC c. 5500)

Tesalia

Herriak

• Geldikortasuna: lehen Neolitotik (eta agian lehenago: Lepenski Vir).

• Hasiera-hasieratik nekazaritza eta abeltzaintzako ekonomia (mendebaldeko Asiako eta Anatoliako eraginez).

• Kokaleku tipikoena Greziako Neolitikoan: herrixka handiak (tell motatakoak, Grezian magoula-k) Tesalia-ko lautadan (Sesklo, Argissa, Achilleion).

• Batezbesteko hedadura: 1.5-2 Ha.

• Biztanleria: 50-300 biztanle

• Herrixken arteko distantzia: 2-4 km lurralde emankorretan.

“tell” motatako

herrixkak Inguruko estrukturak:

inguraturik: hormak,

oholesiak, hobiak,

lubakiak (fosak).

Helburua: defendatzeko

ala mugatzeko.

Eraikin bereziak?

• Dimini:

Harresi zentrokideak: biltegiratutako ondasunak babesteko / indarkeriaren adierazlea / Greziako akropolien aurrekaria.

• Herri txikiak:

Herrixka txikiak badaude: Nea Nikomedia (tell txikia). Erabilpen laburra.

• Kobazuloen erabilpena ere jarraitzen du (Franchthi): erabilpen osagarria?.

Geldikortasuna: herriak

• Tell: Hainbat okupazio eta uzte faseak bereziten dira. Batzuk txikiak dira. Beste tell batzuk Brontze Aroa-raino okupatzen dira, altueraz 12 m lortuz.

• Sorrera geruzak/estratuak lehen Neolito Aroakoak dira.

• Kokapena: Oso ondo aukeraturik.

Laborantzarako lur onetan. Hungrian: aztarnategiak ibai arroetan ilaran, ibaietako zabaltzetan.

• Lehenengo fasean: lur emankorrenetan, urarekin (ibai lautadetan, ibai baileretan…). Gero, lehorreko lurretan ere kokatu ziren.

Etxeak

Hainbat eraikin teknikak:

• Harrizko basamentua eta adobezko

hormak barruko egurrezko

zatitzeekin (Sesklo, Achilleion,

Knossos).

• Egurrezko egiturarekin eta

adobezko hormak (Nea Nikomedia,

Karanovo)

Oinplanoa/Planta:

angeluzuzenakoak, zelula batzuekin

(multizelularra edo zelulaniztuna).

Neurriak:

aldagarriak: 11 x 7 m Nea Nikomedia-n

/ 8 x 5 m Karanovo-n.

Perlès, C. 2001.The Early Neolithic in

Greece. Cambridge University Press,

p. 189-190.

Bilbadura

zarpiaturik

(enfoscado)

Perlès, C. 2001.The Early

Neolithic in Greece. Cambridge

University Press, p. 192.

Etxeak • Sarrera bat eta buztinezko labea albo

batean edo atzealdean.

• Estalkia: 2 eta 4 isurialdeko teilatua (Otzaki Magoula-ko maketak)

Herriak

• Habitaren antolaketa herrietan: sakabanaturik, ez da erregularra. Etxeek metroak dituzte haien artean.

• Batzuetan erdiko gunetan labeak eta hobiak (siloak, zabortegiak). Amankomuneko egiturak?

• Aztarnategi batzuetan: etxeak lerrotan kokatzen dira, kale txikiekin (Otzaki, Karanovo).

Otzaki Magoula

• Oinarrizko zelula: etxekoa (Familia?).

• Lankidetasuna: Basoa soiltzeko, laborantzak, uzta, abeltzaintza, animalien-hilketa...

• Bizitza eta ekonomiari lotuta dauden jarduerak herritik hurbil egin ahal ziren = Areagotzea.

• Siloak: biltegiratzea.

Nea Nikomedeia

Greziako lehen Neolito Aroko herriak

• Zeramika aurreko Neolitikoa? (Franchthi).

• Tesalia-ko lehen Neolito Aroa (proto-Sesklo) Aztarnategiak: Argissa Magoula, Soufli Magoula, Sesklo, Ghediki, Achileion, Otzaki Magoula (herri txikiak nekazariak eta abeltzainak, planta karratuko etxeak).

• Mazedoniako lehen Neolito Aroa: Nea Nikomedeia tell-a (lehen Neolito Aroko 4 mailak). Angeluzuzenezko etxeak. Eraikin handi bat idolo askorekin (kultozko lekua?).

Tell Nea Nikomedeia, Macedonia

• Hobeto ezagutzen dugun aztarnategia da (Sesklo kultura). Serbian eta Mazedonian ere.

• Sesklo: erabilpen luzea (lehen Neolito Aroa - Brontze Aroa).

• Etxe karratuak.

• Adobezko hormak harrizko basamentuen gainean.

• 2 isurialdeko teilatuak.

• Paraleloa den jarrera.

• 2 solairuko etxeak bazeuden.

• Megaron (kultu/gurtzarako?).

Greziako erdi Neolito Aroko

Herriak: Sesklo

Erdi Neolito Aroa

Sesklo

Akropoliseko etxea

Zeramika denda?

Akropoliseko megarona

Harresia

Erdi Neolito Aroa

Sesklo

Greziako herriak

Azken Neolito Aroa: “Dimini Kultura”.

• ”Dimini kultura”: Mazedonia-n, Albania-n, Dalmazia-n...

• Dimini aztarnategia: 5 mailak (Erdi eta azken Neolitikoak baina ezagunena azken Neolitikoa da, prototipoa).

• Megaron handi bat patio batekin ondoan, etxeak inguraturik.

• 7 harresi zentrokideak etxeen artean.

• Kanpoko harresi bat.

• Kanpoan: beste herri nekazariak eta abeltzainak.

• Esanahi eztabaidaturik.

• Lehen Neolitikoan: antza, ez daude eraikin berezirik (desberdintasunik ez?).

• Azken Neolitikoan: Dimini–n Megaron antzeko eraikinak agertzen dira.

• Megaron: angeluzuzena, 2-3 gelak, sarrerako atondoa/ataria, zutabeekin (geroko eraikinen aurrekaria).

• Ondoan, txikiagoak diren eraikinak = konplexua den herri antolaketa (etxebizitzak, biltegiak...).

• Sistema ekonomiko klaseduna. Lehen giza hierarkizazioa?

Eraikin bereziak?

Azken Neolitikoa: Dimini Tesalia–n

Azken Neolitikoa: Dimini Tesalia–n

Balkanetako faseak eta herriskak

Balkanetan ere “fase” edo “kultura” batzuk

zehaztu dira. Tipikoak diren aztarnategien

izenak izaten dituzte :

• Lehen Neolito Aroa: Kultura nagusia

Starčevo da (Serbia, Bulgaria, Rumania,

Hungría eta iparraldean Ukraniaraino).

Kultur ezaugarri amankomunak ditu

Greziako eta Mazedoniako Sesklo-arekin.

• Erdi Neolitikoa: Apurketa Kanpoko eraginez?. “Vinca kultura”: Vinca tell (Belgrado, Serbia), estratigrafia handiko tell-a (Erdi Neolito Arotik-Brontze Aroraino).

Bulgaria-n: “Karanovo III Kultura”

• Azken Neolito Aroa: Karanovo, Vinca eta Cucuteni (Rumania-n). Herri gehiago eta handiagoak. Azkenean lehenengo kobre metalgintza agertu zen.

Balkanetako faseak eta herriskak

Grezia - Balkanak

Balkanetako eta Greziako talde neolitiko

guztiek ezaugarri asko dituzte

amankomun: kultura materiala +

merkataritzaren frogak.

Ziur aski beste ezaugarri kulturalak eta

ideologikoak konpartitzen zituzten.

Cucuteni, Moldova, Rumania

Polyanitsa,

Bulgaria

Greziako nekazari eta abeltzain ustiapenak

(P. Halstead eta G. Jones-en arabera)

Ustiapen nekazariak txikiak izan zirela pentsatzen dute (ez gaur egungo Mediterraneoko ustiapen estentsiboak bezala):

Deforestazioa (polenaren arabera): bakarrik azken Brontze Arotik aurrera.

Eskuz (edo tresneri sinplearekin) landutako ustiapenak

Golderik ez: animali trakzioaren lehenengo frogak K.a. IV-III. Milurtekoak dira, Europako beste herrialdetan bezala (idiak uztarriarekin eta aztarna

arkeozoologikoak).

Ereintza: zulatzeko makilak.

Lurraren emankortasuna: teknikak

Laborantzen errotazioa:

Zerealak / Leguminosak

Leguminosoek nitrogenoa fixatzen dute, lurraren emankortasuna birsortuz.

Lugorririk?

Gorotza eta jorraketa

Abeltzaintza Ardia: ugaritasun absolutua lehen Neolito Aroan (nahiz eta landare

paisaia basokoa izan: bobidoak eta txerriak teorian hobeto egokitzen dira)

=

Abereak inguru irekiekin kudeatzen dira soroen emankortasuna mantentzeko?

Neolito Aroan: etxekotutako animalien tamainua txikitzen da

=

Animaliak isolaturik zeuden basatiekin ez gurutzatzeko

=

Animaliak herrien ondoan mantentzen ziren (eta EZ baso ondoko abeltzain estentsiboa)

Bizibide oinarriak Nekazaritza (zerealak eta leguminosoak) abeltzaintza baino

gehiago.

• Herriak nekazaritzarako lur emankorretan kokatzen ziren.

• Herri tipiko bat (50-300 pertsonak) handiegia da bizibidea abeltzaintzan oinarritzeko baldin eta esnea erabiltzen ez badute

intentsiboki

Ardien hiltzeko eredua:

Haragia erabiltzen dute, esnerik ez.

Pentsatzen dute herri hauek zerealak eta leguminosoak biltegiratzen dituztela. Haiek dira oinarriak.

Abeltzaintza osagarria da.

Greziako Neolito Aroko nekazaritza

• Triticum monococcum

• Triticum dicoccum

• Triticum aestivum/durum

• Hordeum vulgare var. nudum (2 eta 6 lerroak, jantziak eta askeak)

• Lens culinaris

• Pisum sativum

• Lathyrus sativus

• Vicia ervilia

Zergatik aniztasuna?

Uzta txarrak mugatzeko estrategia

Laborantzek tolerantziak eta eskakizun desberdinak dituzte

Gari jantziak (Triticum dicoccum, ezkandia) vs. Gari askeak

(T. aestivum/durum)

Triticum dicoccum (ezkandia):

• Aspaldiko espezieak.

Eskakizun gutxi...

T. dicoccum

Leguminosoak / Lekadunak

Barazkiak

ABELTZAINTZAREN GARRANTZIA Uzta txarra bada

• Komunitate handientzat basoko produktuak ez dira nahiko; izan ere, datu arkeobotanikoen arabera gutxi erabiltzen ziren (pikuak, mahatsak, olibak, pistatxoak, gereziak…)

• Abeltzaintza, ostean, inportantea izan ahal da elikaduran. Izan ere, ardien enfasia ulergarria da:

Ardiek koipea oso ondo metatzen dute.

Artaldeak haragirako kudeatzen dira.

Energia gehigarria krisialdietan.

• Abeltzaintza: oso inportantea lurralde marjinaletan (Greziako hego-ekialdea eta Zikladetan, oso lehorrak).

MATERIAL KULTURA

Ekialde Hurbilean eta Europan elementu

amankomunak badaude.

Zeramika • Kronologia: Europan badaude noizbehinkako Neolito aurreko

“zeramikak”. Adibidez Goi Paleolitikoan Dolní Vestonice (zeramika figura txikiak). Buztin erretako elementuak.

• Grezian zeramika lehen Neolitikoan agertzen da c BC 6500. Anatoliako datuekin alderaturik antzekoa.

Zeramika aurreko faserik?

• Agian. Franchthi adibidea. BAINA ia aztarnategi guztietan (zeramika aurreko faseak bereiztu direnenan) zati batzuk aurkitu dira. Eztabaidatu da:

a) Intrusioak diren, ala

b) Lehenengo fase zeramiko bat dagoen baina; zeramika oraindik eskasa izango zen –agian oso baloraturik-.

Zeramika

Garapena:

Lehenengo ontziak: txikiak. Apainketa / dekorazio gutxi.

Grezia-ko lehenengo adibideak: forma soilak, sinpleak, oboideak, teknologia sinplearekin eginda,

kolorebakarrak/monokromoak, apainketa gabekoak, tenperatura baxuak erreketan.

“Esperimentazio” faserik? Zeramika teknologia ez zuten oraindik ondo menperatzen?

Lehenengo fase hauetan agian zeramika okasio berezietan erabiliko zen: zeremonietan, errituetan, jaietan,

medikuntzarako, narkotikoak…

Zeramika • K.a. 6000-tik aurrera teknologia konplexuagoa.

• Ore/pasta desberdinak funtzioaren arabera.

• Forma handiagoak eta konplexuagoak (karenadun sinpleak, udare-formakoak / piriformeak, plater oinarridunak eta plater lepodunak).

• Hobeto kontrolatzen zen erreketa-tenperatura (> 800º).

Middle Neolithic pottery with painted

decoration. Theocharis, D.R.,

Neolithiki Hellas, National Bank of

Greece,

Athens 1973, pl. VI.

Early and Middle Neolithic pottery

with painted decoration.

Theocharis, D.R., Neolithiki Hellas,

National Bank of Greece,

Athens 1973, pl. IV

Zeramika pintaturik

• Apainketa: gehiago eta mota desberdinak. Azal-tratamendua/amaiera: pintura eta ebakidurak ontzi osoa estaliz.

• Motibo / Gai geometrikoak.

• Eskualdeko estiloak: Tesalian adibidez motibo geometrikoak gorri-marroi atzealde zuri batekin. Honekin batera pintaturik ez dauden ontziak ere badaude.

• Artisaurik? > espezializazioa.

Zeramika

Zeramika Pintaturik: marroia ala

gorria.

Gaiak: ontziaren hormetan zuzenean ala atzealde zuri gainean :

1. Gai geometrikoak (bandak/ilarak, sigi-sagak, erronboak, triangeluak).

2. Gero eta barrokoagoa: kurbak.

Zeramika

• Grezian eta Balkanetan: honekin batera zeramika monokromoa ere badago. Horma lauak edo erliebekin.

• Barbotina ere tipikoa da azalean (bustita dagoen buztinezko estaldura).

Harri tresneria

Franchthi: Mesolito Arotik badago sustratozko osagaiak (karrakagailuak, hozkak, dentikulaturik), lepodunak eta geometrikoekin batera (trapezioak…).

• Lehen Neolito Aroa: geometrikoak + presiozko ukiera (kalitatezko suharrizko eta obsidianazko ijelkiak)

• + igitai elementuak ijelkiak zatituz.

Leunketa

• Lehen Neolito Arotik: aizkorak, zeioak/azuelas, errotak eta morteiruak (Mesolito Arotik Lepenski Vir-en).

Hezur tresneria eta

apainketa

elementuak

Tresna asko:

espatulak, puntak,

goilarak, amuak

(amuak Lepenski

Vir-en ere)

Perlès, C. 2001. Early Neolithic in

Greece. Cambridge University Press.

Lepoko aleak:

Material askotarikoak

(buztinezkoak, harrizkoak,

maskorrezkoak)

Eta erlazionatutako tresneria:

zulagailuak…

Spondylus maskorrak

(S. gaederopus): merkataritza?

8 zm bibalbio. Protuberantziak.

Egeo-koa.

• Balkanetara eta Erdialdeko

Europaraino (LBK) heltzen

zen Rhin-go arroaraino.

• Trukatzen da landugabe eta

landuta, transformaturik

(lepokoaren aleak,

besokoak).

• Prestigiozko elementua.

Hileta

usadioak

• Gogoratu Lepenski Vir: Etxe azpiko

ehorzketak Mesolito Aroan: lehen

mailako hilobiak, jarrera

desberdinak eta batzuetan bigarren

mailako ehorzketak (Ekialde

Hurbileko eraginez?).

• Lehen Neolitikoa: Normalean

herrian, etxe azpian edo

ingurunean.

• Azken Neolitikoan eta

Kalkolitikoa: Nekropoliak herritik

kanpo (Behe Danubio-n eta Dimini

fasean)

• Giza desberdintasunik? Neolito Aroan hatuak eskasak dira, ez dago desberdintasun sozialaren frogarik.

• Ekoizpen ekonomiak badauka produkzioa handitzeko ahalmena, desberdintasunak sortzeko.

• Hala ere, ehorzketetan eta etxeetan desberdintasunik ez dira argi ikusten.

Hileta

usadioak

• Arruntak Greziako eta

Balkanetako Neolito Aroan

(Ekialde Hurbilean ere) =

hedapen eskualde zabala.

• Zoomorfoak eta

antropomorfoak, batez ere

emakumezkoak.

• Horrez gain: mahaiak eta

etxeen maketak, santutegiak…

• Irudi antropomorfiko txikiak:

ugariak. Achilleion-en: ia 200,

gehienak zatiturik eta gero eta

ugariagoak.

Sinesmenak: Harrizko

eta buztinezko figurak

Achilleion IV,

Tesalia, Grecia

(BC 6500-5600)

Emakumezko irudiak:

• Txikiak. Jarrera: zutik, jesarrita edo belaunaka.

• Aurpegi azpegiak sinplifikaturik (maskarak).

• Gorputzaren ezaugarri batzuk (ankak, ezaugarri sexualak) gehiegizkoak (ekialdeko ama-jainkosa tipoarena).

• Interpretazioa: ez dira jostailuak. Gurtza edo errituzko objektuak.

• “Irudikari mitikoa” amankomunak diren sinesmen erlijiosoak edo espiritualak.

• Zatikatutako mundua?: giza/animalia, giza/jangoikoarena, basati/etxekoturik.

• Emakumeen ugalketan enfasirik?

Samovodyane, Bulgaria

Sinesmenak: Harrizko eta buztinezko figurak

• Kokapena: etxeetan. Nea Nikomedeia-n handiagoa den eraikin baten.

• Hedapena: sinesmen batasuna edo batasun espirituala lehen komunitate neolitikoen artean.

• Sinesmen eta espiritu-tradizio komuna.

• Munduko ikuspuntu bakar bat ezatea inportantea izan ahal da bizimodu berriak onartzeko eta arrakastatsuak izateko.

Sinesmenak: Harrizko eta buztinezko figurak

Neolito Aroko aztarnategiak. Whittle, A. en

Cunliffe, B. 1998. Prehistoria de Europa

Oxford. Crítica. Barcelona, p. 140.