NDRYSHIMET DHE PLOTËSIMET E PROGRAMEVE STUDIMORE · Kultura tradicionale e folklorit ballkanik 6 V 30 15 180 20-30 Lëndë zgjedhore: 6 V 30 15 180 20-30 Gjithsej 30 150 75 900 LËNDËT

NDRYSHIMET DHE PLOTËSIMET E PROGRAMEVE STUDIMORE

365

F A K U L T E T I I

GJUHËVE, KULTURAVE DHE KOMUNIKIMIT

PROGRAMI STUDIMOR PËR STUDIME PASUNIVERSITARE (Master of Arts)

TITULLI I PROGRAMIT:

GJUHË DHE LETËRSI SHQIPTARE 1. LETËRSI SHQIPTARE 2. GJUHË SHQIPE


366

H Y R J E

Ndjekja e tendencave më të reja në arsimin e lartë vetvetiu kërkon modifikime dhe programe dinamike, të cilat ofrohen nga ana e një institucioni.

Një nga prioritetet e Fakultetit të gjuhëve , kulturës dhe komunikimeve është përfshirja në ato zhvillime dhe realizimi i programeve sa më të mira, të cilat do t’u ofrohen gjeneratave të ardhshme me qëllim të përgatitjes së tyre për të hyrë në ujërat e botës shkencore. Vendi ynë tanimë disa vite po përgatitet për të hyrë në familjen e madhe evropiane, ku vlerat e përbashkëta çmohen lartë. Qëllimi parësor i këtij programi është t’u mundësojë studentëve në studimet pasuniversitare formim profesional në fushën e gjuhës dhe letërsisë shqiptare. Çdo vend që ka hyrë në UE ose tenton për të hyrë, duhet të bëjë ndryshime në shumë fusha, ndërsa është e pashmangshme edhe fusha e hulumtimeve shkencore.

Ekzistimi i një programi do të bazohet në hulumtimet shkencore nga sfera e letërsisë dhe gjuhës që është dizajnuar në atë mënyrë që studentët e studimeve pasuniversitare të fitojnë njohuri analitike dhe sintetike, shkathtësi dhe kompetenca. Të jesh punonjës shkencor është një sfidë e madhe.

Evropa kërkon nga Maqedonia të jetë e gatshme dhe të përgatis kuadro të cilët do të

mund të barazohen me kolegët e tyre që vijnë nga UE, si dhe të ballafaqohen me sfidat që janë vënë para vendit tonë.

UEJL në Tetovë i ka të gjitha mundësitë, kurse Fakulteti i GJUHËVE,

KULTURAVE DHE KOMUNIKIMIT ka kushte dhe kuadër për t’u mundësuar studentëve në studimet pasuniversitare përgatitje të mirë, të cilët në të ardhmen do të jenë profesionist të mirë në sferën e gjuhës dhe të letërsisë.


367

PROGRAMI STUDIMOR PËR STUDIME PASUNIVERSITARE

GJUHË DHE LETËRSI SHQIPTARE

1. LETËRSI SHQIPTARE 2. GJUHË SHQIPE

Programi studimor përfshin studimet pasuniversitare në katër semestra. Pas mbarimit të këtij cikli studentët marrin diplomë të magjistraturës.

Fakulteti i gjuhëve, kulturave dhe komunikimit

1. Institucioni/organi për dhënien titullit Universiteti i EJL 2. Institucioni arsimor Universiteti i EJL 3. Vendi i mbajtjes së mësimit Kampusi i UEJL (Tetovë) 4. Program i akredituar nga: Bordi i akreditimit

5. Grada finale shkencore M.A. 6. Programi Programi studimor për studime

pasuniversitare për Gjuhë dhe letërsi shqiptare

7. Data e përpunimit/revizionit Shtator 2007 8. Grupi i studentëve Gjenerata e vitit akademik 2008/2009 9. Qëllimet mësimore të programit Programi studimor për studime pasuniversitare për Gjuhë dhe letërsi shqiptare

Qëllimi i këtij programi është të përgatisë profesionistë për njohjen e gjuhës dhe letërsisë shqiptare, të cilët njëkohësisht do të mund t’u përgjigjen sfidave të shekullit 21. Përveç njohjes së këtyre dy sferave, studentët e ardhshëm të studimeve pasuniversitare do të kenë njohuri edhe nga sfera e studimeve të theksuara, duke filluar nga hulumtimet empirike, shkenca, gjuha dhe letërsia. Duke i njohur këto nocione dhe, duke pasur njohuri të përgjithshme nga kjo lëmi, krijohet një përparësi dhe mundësi për gjeneratat e ardhshme. Qëllimi i UEJL është që gjeneratave të ardhshme t’u ofrohen më shumë shanse që do t’u mundësojnë të përgatiten sa më mirë, që të mund të barazohen me kolegët e tyre të UE.

10. Njohuritë e fituara Mësimi u mundëson studentëve zhvillimin dhe prezantimin e njohurive, kualitetin dhe format tjera në sferat si më poshtë:


368

Njohuritë e fituara Ligjëratat/mësimi, metodat dhe strategjitë e vlerësimit të cilat përdoren për arritjen dhe prezentimin e rezultateve

А. Njohuritë e fituar nga: 1. Programi i studimeve pasuniversitare nga fusha e gjuhës dhe letërsisë janë dy aspekte – ai intelektual dhe teknik; 2. Njohja solide nga sfera e gjuhës, përkatësisht letërsisë; 3. Rezultatet e fituara na bazë të kryerjes me sukses të programit; 4. Aftësimi dhe të qenurit kompetent në njërën prej këtyre dy fushave, të cilat janë të nevojshme për shtetin dhe shoqërinë në përgjithësi; 5. Përgatitja për angazhim aktiv në aktivitetet udhëheqëse shkencoro-hulumutuese; 6. Me njohuritë e fituara shkencore dhe profesionale, janë të gatshëm të punësohen në institucione të ndryshme arsimore.

Ligjëratat/mësimi Ligjëratat tradicionale dhe interaktive; seminaret e udhëhequra nga mentorët; hulumtime të pavarura; puna ekipore; mendimi kritik; cilësitë e liderit; Bartja e njohurive në praktikë në institucione të ndryshme. Vlerësimi Në kuadër të programit të lëndëve, vlerësimi realizohet përmes këtyre komponentëve:

• Pjesëmarrja në ligjërata; • Konsultimet; • Realizimi me sukses i ushtrimeve; • Suksesi në punën praktike; • Punimet e seminarit; • Provimi përfundimtar; • Puna ekipore ; • Projektet realizuara etj.


369

B. Shkathtësitë dhe karakteristikat tjera Aftësitë për bartjen e shkathtësive

intelektuale Pas përfundimit me sukses të programit,

studentët mund:

Ligjëratat/mësimi

1. T’i zbatojnë njohuritë e fituara gjatë studimeve të magjistraturës, t’i analizojnë çështjet komplekse nga sfera e studimeve të gjuhës dhe kulturës;

2. T’i njohin dhe përcaktojnë problemet dhe çështjet sipas rëndësisë së tyre;

3. T’i grumbullojnë dhe t’i sintetizojnë të dhënat nga literatura profesionale;

4. T’i njohin alternativat e tyre për problemet e veçanta, duke bërë një zgjidhje praktike midis tyre.

5. T’i reflektojnë në mënyrë konstruktive proceset e mësimit.

6.

Këto diskutime zhvillohen kryesisht përmes diskutimeve dhe argumentimeve të punimeve të seminarit, prezantimeve dhe debateve për lëndë të caktuara. Vlerësimi Provimet me shkrim, esetë, vlerësimi i preazntimeve nëpër lëndë, punimet e seminarit, puna individuale dhe në grupe.


370

C. Zbatimi i shkathtësive speciale: Ligjëratat/mësimi Zbatimi dhe zgjidhja e rastit juridik. Pas përfundimit me sukses të programit, studentët do të mund: а)T’i njohin problemet nga fusha e gjuhës, letërsisë, kulturës, civilizimit, historisë dhe metodologjisë, të cilat janë rezultat i kompleksitetit dhe zbatueshmërisë së punës në sferat e ndryshme, posaçërisht në atë arsimore;

b) T’i bëjnë analizat e përgjithshme dhe të veçanta në sferën e GJUHËVE, KULTURAVE DHE KOMUNIKIMIT; c) T’i elaborojnë nga aspekti shkencor dhe praktik dallimet dhe nevojat e jetës dhe të shkencës.

- Aftësimi për zgjidhjen e problemeve bëhet përmes përgatitjes dhe pjesëmarrjes në: - seminare, analiza të problemeve të gjuhës dhe letërsisë, si dhe në punën praktike ku studentët për së afërmi ballafaqohen me dimensione të shumta të problemeve. Kjo metodë mundëson ndërlidhjen e teorisë me praktikën, që është kusht i domosdoshëm për një karrierë të suksesshme në institucionet e sistemit arsimor dhe në organizatat tjera. Vlerësimi Bëhet përmes provimit përfundimtar, kolokuiumeve, përmes prezantimeve të punimeve të seminarit , si dhe sipas punës së tezës së magjistraturës dhe prezantimit publik pas mbarimit të punës ekipore dhe individuale


371

Burimet, hulumtimet, dhe vlerësimi Pas përfundimit me sukses të programit, studentët do të mund:

а) Të punojnë në mënyrë individuale dhe në grupe në hulumtimin e formave përkatëse të nevojave dhe shkathtësive në arsim;

b) T’i elaborojnë nga aspekti shkencor dhe praktik dallimet dhe nevojat e botës shkencore; c) Që në mënyrë aktive të marrin pjesë në ndërtimin e sferës së arsimit, kulturës dhe komunikimit publik; ç) Të informohen dhe të kontribuojnë në elaboratet shkencore dhe profesionale nga sfera e gjuhës, përkatësisht letërsisë.

Ligjëratat/mësimi Ushtrimet praktike, prezantimet individuale dhe në grupe për lëndët e të dyja sferave, posaçërisht për lëndët obliguese të gjuhësisë, letërsisë, civilizimit, metodologjisë së shqipes etj., duke i kushtuar vëmendje të posaçme hulumtimit të tendencave të ndryshëm në UE, SHBA dhe në Maqedoni. Vlerësimi Bëhet në bazë të vlerësimit të problemeve jetësore, kulturës, komunikimit të prezantimeve individuale dhe në grupe, të punimeve të seminarit etj.


372

Ç. Shkathtësitë kryesore: Komunikimi dhe shkrimi Pas përfundimit me sukses të programit, studentët do të aftësohen për:

а) Studime shkencore, komunikim profesional, etikë publike, mendim kritik; b) Të angazhohen në mënyrë efikase dhe konstruktive për t’u dëshmuar në diskutimet për çështjet komplekse të hulumtimit; c) Prezantimet e qarta dhe koherente për ndonjë temë ose detyrë të caktuar, duke e përdorur në mënyrë të drejtë literaturën; ç) Leximin e materies komplekse,e cila është ose nuk është e lidhur me letërsinë dhe gjuhën; d) Ta përdor terminologjinë e vërtetë për temën e dhënë qoftë nga letërsia, qoftë nga gjuha.

Ligjëratat/mësimi Punimet e seminarit, prezantimet në orë, debatet e zhvilluara në orë. Gjatë tri semestrave duhet të arrihet niveli i studiuesit akademik. Vlerësimi Vlerësimi i punimeve të seminarit, prezantimeve në orë, puna praktike e realizuar, përmes provimeve me shkrim dhe me gojë e posaçërisht përmes punimeve të seminarit.


373

11. Struktura e programit studimor, kushtet e studimit, niveli, moduli, kreditë Mësimi zhvillohet në mënyrë të rregullt (full-time) dhe me korrespondencë (part-time). Programi studimor zgjat dy vjet (katër semestra) për studime pasuniversitare, përkatësisht 120 SETK-kredi. Studentët ndjekin mësimin në lëndë obliguese dhe lëndë zgjedhore. Lëndët përfshijnë kreditë, të cilat përafërsisht korrespondojnë me 25-30 orë ligjërata. Në çdo semestër duhet të fitohen nga 30 kredi. Informacione më të hollësishme për politikën e kredive mund të merren në katalogun e Universitetit të EJL. Lëndët ndahen në njësi semestrale. Studentët duhet t’i kalojnë të gjitha lëndët me sukses, sipas programit të zhvilluar studimor, obligues të poshtëshënuar. Lëndët ndahen në njësi semestrale. Pjesëmarrja në ligjërata është e obligueshme dhe paraqet kushte parësore për ta kaluar lëndën me sukses. Çdo lëndë duhet të kryhet duke i plotësuar kërkesat e paraqitura në programin (silabusin) e lëndës. Në semestrin e fundit, të katërtin, studentët do të fitojnë njohuri dhe shkathtësi praktike përmes punimeve të seminarit, të cilat janë kusht për marrjen e diplomës sa magjistraturës. PROGRAMI PASUNIVERSITAR PËR LETËRSINË SHQIPTARE

Semestri 1 Kreditë

Dimëror/

Orët teorike

Orët prakti

Gjithsej Orët

Madhësia e grupeve


374

Semestri 2 Kreditë

Dimëror/ Veror

Orët teorike

Orët praktike

Gjithsej Orët studimore

Madhësia e grupeve

Letërsia shqiptare e pjesës së parë të shekullit XX 6 V 30 15 180 20-30

Teoritë dhe metodat letrare 6 V 30 15 180 20-30 Letërsia bashkëkohore shqiptare -poezia 6 V 30 15 180 20-30

Kultura tradicionale e folklorit ballkanik 6 V 30 15 180 20-30

Lëndë zgjedhore: 6 V 30 15 180 20-30 Gjithsej 30 150 75 900 LËNDËT ZGJEDHORE:

Veror

ke studimore

Romantizmi në letërsinë shqiptare 6 D 30 15 180 20-30

Teoritë letrare 6 D 30 15 180 20-30 Problematika dhe studimi i letërsisë gojore 6 D 30 15 180 20-30

Kritika letrare 6 D 30 15 180 20-30 Metodologjia e punës shkencore 6 D 30 15 180 20-30 Gjithsej 30 150 75 900


375

Semestri 3 Kreditë

Dimëror/ Veror

Orët teorike

Orët praktike


Madhësia e grupeve

Kritika letrare bashkëkohore 6 D 30 15 180 20-30 Civilizimi shqiptar 6 D 30 15 180 20-30 Letërsia bashkëkohore shqiptare - proza 6 D 30 15 180 20-30

Publicistika shqiptare 6 D 30 15 180 20-30 Lëndët zgjedhore: 6 D 30 15 180 20-30 Gjithsej 30 150 75 900 *** Lëndët zgjedhore 1: 1. Analiza e tekstit letrar 2. Sistemi i zhanreve në letërsinë shqiptare 3. Lirika e pastër shqiptare 4. Interteksti dhe memoria letrare

Semestri 4 Kreditë

Dimëror/ Veror

Orët teorike

Orët praktike


Madhësia e grupeve

Punimi i magjistraturës 30 V 900 Gjithsej 30 0 0 900 ** Fakulteti mban të drejtën e ndryshimit dhe plotësimit të listës së lëndëve zgjedhore, varësisht nga nevojat, kërkesat e studentëve dhe mbulesa kadrovike e lëndëve.


376

PROGRAMI PASUNIVERSIATR PËR GJUHË SHQIPE

** Lëndët zgjedhore: 1. Historia e gjuhës 2. Psikolinguistika

Semestri 2 Kreditë

Dimëror/ Veror

Orët teorike

Orët praktike


Madhësia e grupeve

Morfologji 6 V 30 15 180 20-30 Leksikologji 6 V 30 15 180 20-30 Linguistika II 6 V 30 15 180 20-30 Gjuha në kontakt 6 V 30 15 180 20-30 Lëndë zgjedhore: 6 V 30 15 180 20-30 Gjithsej 30 150 75 900 ** Lëndët zgjedhore: 1. Etnolinguistikë 2. Semiotikë dhe semiologji sociale

Semestri 3 Kreditë

Dimëror/ Vero

Orët teorike

Orët praktike


Madhësia e grupeve

Semestri 1 Kreditë

Dimëror/ Veror

Orët teorike

Orët praktike


Madhësia e grupeve

Fonologjia dhe fonetika teorike 6 D 30 15 180 20-30 Dialektologji – mikrosistemi në kontakt 6 D 30 15 180 20-30

Linguistika I 6 D 30 15 180 20-30 Metodologjia dhe teknika e punimit shkencor 6 D 30 15 180 20-30

Lëndë zgjedhore: 6 D 30 15 180 20-30 Gjithsej 30 150 75 900


377

r Sintaksa 6 З 30 15 180 20-30 Sociolinguistika 6 З 30 15 180 20-30 Linguistika ballkanike 6 З 30 15 180 20-30 Linguistika kompjuterike 6 З 30 15 180 20-30 Lëndë zgjedhore: 6 З 30 15 180 20-30 Gjithsej 30 З 150 75 900 *** Lëndët zgjedhore 1: 1. Onomastika 2. Linguistika kontrstive 3. Gjuha dhe gjinia 4. Pragmalinguistika 5. Linguistika antropoligjike

Semestri 4 Kreditë

Dimëror/ Veror

Orët teorike

Orët praktike


Madhësia e grupeve

Punimi i magjistraturës 30 V 900 Gjithsej 30 0 0 900 ** Fakulteti mban të drejtën e ndryshimit dhe plotësimit të listës së lëndëve zgjedhore, varësisht nga nevojat, kërkesat e studentëve dhe mbulesa kadrovike e lëndëve


378

PËRSHKRIMI I LËNDËVE 1. LETËRSIA SHIPTARE SEMESTRI 1

1. Romantizmi në letësrsinë shqiptare: Romantizmi si një ndër lëvizjet më të fuqishme të artit, posaçërisht artit letrar. Ndikimi i ilumunizmit dhe romantizmit evropian në letërsinë shqiptare. Aspiratat shekullore për liri. Nevojat e themelimit të institucioneve kombëtare shkollore, formimi i një alfabeti për tërë gjuhën shqipe, përgatitja dhe botimi i teksteve shkollore, zhvillimi i letërsisë ndaras nga dogmat religjioze. Si bazohet kjo krijimtari në shtresat popullore, ndikimi i ndjenjave patriotike, idetë demokratike dhe porosia humane. Ngjallja e vetëdijes kombëtare dhe emancipimi kulturor i shoqërisë shqiptare.

Bazat përmes së cilës zhvillohet lëvizja gjithkombëtare, e njohur si rilindje. Përmasat e kësaj klëvizjeje në vitet e fundit të shekullit XIX. Përfaqësuesit e ideve ilumuniste, demokratike në shoqërinë shqiptare dhe pranimi i romantizmit evropian.

Përfaqësuesit kryesor të romantizmit në letësrisnë shqiptare, të cilët, njëkohësisht janë edhe bartës të ideve ilumuniste: Naum Veqilharxhi, Konstantin Kristoforidhi, Jeronim De Rada, Gavril Dara i Riu, Zef Serembe, Naim Frashëri, Filip Shiroka, Luigj Gurakuqi etj.

Karakteristikat themelore të romantizmit dhe realizmit shqiptar, tendencat pozitive të romantikëve dhe realistëve, kërkesat e tyre në letërsi, gjendja socioalo-politike dhe letrare, motivet dominuese dhe subjekti në veprat e tyre, ideja universale, filozofia jetësore, optimizimi jetësor, temat dhe ngjarjet historike, kontributi i tyre për grumbullimin e pasurisë popullore, situata gjuhësore etj.

2. Teoritë letrare: Studentët do të njihen me nocionet e posaçme nga teoria e

letërsisië dhe me disa probleme themelore të studimit shkencor të letërsisë. Sqarohet prejardhja, funksioni dhe qëllimi i nocioneve të posaçme, të cilat më së shpeshti hasen në teorinë e letërsisië, të shpiejnë në qëllimet dhe metodat e studimit të letërsisië dhe mundësojnë orientimin në drejtime të ndryshme të zhvillimit të sotëm të shkencës së letërsisië. Hyrja shërben si kuptim, përkatësisht si një zhvillim i organizuar shekencor i teorisë së letërsisë gjatë krahasimit. Kjo lëndë është menduar si ligjërata të sistematizuara, të cilat shërbejnë si bazë, ku mund të plotësohet studimi bashkëkohor shkencor i letësrsisë, që është e natyrshme për zhvillimin e shkencës së letërsisë në dekadat e fundit. 3. Problematika e studimit të letërsisë gojore shqiptare: Kjo materie është mjaft e pasur dhe është përqendruar në letërsinë popullore, përmes të cilës potencohen vlerat e larta të kulturës shpirtërore, të trashëguara nga gjeniu i popullit, vlera të cilat dëshmojnë për


379

bukurinë përkatëse me dellin poetik të krijuesit anonim, për aftësitë krijuese, të cilat e prezantojnë qartë dhe bukur të kaluarën historike të popullit. Përmban në vete një kualitet të lartë shkencor, me një literaturë të pasur të shkencëtarëve eminent të folklorit, me vlera të larta të zbuluara në krijimtarinë gojore. Përmes kësaj lënde studentët duhet të njihen mundësisht sa më mirë me traditën e pasur popullore, e cila e shpreh shumë bukur jetën, vlerat e frymës popullore në të kaluarën, kur përmes fjalës së shkruar, gjeniu ynë popullor, ka plotësuar një mungesë të fjalës së shkruar të kulturës sonë shpirtërore gjatë shekujve. 4. Lëndët zgjedhore: а) Kritika letrare: Qëllimi i kësaj lënde është t’i njohë studentët me studimet themelore letrare – si të lexohet, si të mësohet letërsia në aspektin kritik dhe në atë informativ. Studentët e mësojnë raportin midis letërsisë, historisë dhe politikës; nevojat dhe problemet e përcaktimeve gjenerike, poetikën, stilistikën dhe modelet narrative. Mendimi kritik, gjithashtu, është shumë i rëndësishëm edhe si teori kritike. Analizat tekstuale, gjithashtu janë të rëndësishme. I përfshinë sferat e letërsisë dhe teorisë letrare me shembuj nga fusha e letërsisë dhe nga të gjitha zhanret tjera. Analiza e teksteve letrare. Shkrimi i eseve, komentimi për njësi të ndryshme mësimore, të shkruarit e esesë dhe krijimet e ndryshme të shkurtra letrare.

b) Etno-sociolinguistika: Kjo lëndë përfshinë pjesën teorike dhe pjesën praktike. Në pjesën teorike të etno-sociolinguistikës, studentët do të njihen me konceptet themelore, të cilat kanë të bëjnë me marrëdhëniet e gjuhës dhe shoqërisë, përkatësisht mënyrën se si e shfrytëzojmë gjuhën në kontekste të ndryshme gjuhësore, si dhe për shkaqet themelore të varianteve gjuhësore, funksioni i gjuhës në shoqëri; marrëdhëniet midis gjuhës dhe kulturës, stratifikimi horizontal dhe vertikal i gjuhës; diferencimi; politika gjuhësore; normimi i gjuhës standarde e kështu me radhë. Në pjesën praktike, përveç pjesëmarrjes së detyrueshme në diskutime gjatë orëve të mësimit, nga studentët pritet që gjatë vitit akademik të përgatisin një portfolio të tyre sociolinguistike, punim seminari në bazë të studimeve që do të bëhen nga sociolinguistika ( me zgjedhjen e studentit dhe në bashkëpunim me arsimtarin), i cili duhet të prezantohet në orë dhe të komentohet në mënyrë kritike. Temat sociolinguistike ndërlidhen edhe me disiplinat thera, posaçërisht me psikolinguistikën dhe pragmalinguistikën.

5. Metodologjia dhe teknikat e punës shkencore:


380

Me programin e ri, metodologjia e gjuhës shqipe është paraparë të realizohet me studentët e studimeve pasuniversitare.

Materiali i këtij programi është vëllimor dhe ka të bëjë me format dhe metodat më të reja të metodologjisë bashkëkohore të studimit të gjuhës dhe letërsisë shqiptare. Në esencë, këtu janë përfshirë metodat, format, teknikat, organizimi i punimit indicidual i punimit kërkimor-shencor me karakteristikat specifike. SEMESTRI 2

1. Letërsia shqiptare e pjesës së parë të shekullit 20: Karakteristikat themelore të romantizmit dhe realizmit shqiptar, tendencat pozitive të romantikëve dhe realistëve, kërkesat e tyre në letërsi, gjendja socioalo-politike dhe letrare, motivet dominuese dhe subjekti në veprat e tyre, ideja universale, filozofia jetësore, optimizimi jetësor, temat dhe ngjarjet historike, kontributi i tyre për grumbullimin e pasurisë popullore, situata gjuhësore etj.

2. Teoritë dhe metodat:

Studentët do të njihen me nocionet e posaçme nga teoria e letërsisië dhe me disa probleme themelore të studimit shkencor të letërsisë. Sqarohet prejardhja, funksioni dhe qëllimi i nocioneve të posaçme, të cilat më së shpeshti hasen në teorinë e letërsisië, të shpiejnë në qëllimet dhe metodat e studimit të letërsisië dhe mundësojnë orientimin në drejtime të ndryshme të zhvillimit të sotëm të shkencës së letërsisië. Hyrja shërben si kuptim, përkatësisht si një zhvillim i organizuar shekencor i teorisë së letërsisë gjatë krahasimit. Kjo lëndë është menduar si ligjëratë e sistematizuar, e cila shërben si bazë, ku mund të plotësohet studimi bashkëkohor shkencor i letërsisë, që është e natyrshme për zhvillimin e shkencës së letërsisë në dekadat e fundit. 3. Letërsia bashkëkohore shqiptare – poezia: Kapitujt e zgjedhur nga letërsia e përgjithshme, kanë për qëllim që studentët të pajisen me njohuri të përgjithshme të letërsisë botërore dhe për përfaqësuesit më të rëndësishëm të fazave të ndryshme letrare ose të formacioneve të ndryshme stilistikore.

Duke pasur parasysh madhësinë e kësaj lënde, kemi bërë përpjekje ta përfshijmë atë që është më e rëndësishme, përkatësisht autorët, të cilët kanë lënë gjurmë të pashlyeshme në zhvillimin e mendimit letrar.


381

Është paraparë që në ligjëratat e para të jepen informacione për veprat më të vjetra të civilizimit njerëzor. Pastaj jepet një pasqyrë e shkurtër e letërsisë së vjetër antike greke dhe përfaqësuesit e saj, vazhdon me letërsinë e vjetër romake dhe katër fazat e zhvillimit të saj.

Një ligjëratë e posaçme i kushtohet Biblës, si burim inspirimi i letërsisë botërore, për të vazhduar me vështrimin e letërsisë mesjetare.

Vëmendje e veçantë i kushtohet letërsisë së humanizmit dhe renesancës. Në një kapitull të veçantë është përfshirë letërsia e klasicizmit me të gjithë përfaqësuesit e saj kryesor, pastaj romantizmi në letërsi dhe përfaqësuesit më të rëndësishëm të tij.

Një cikël i ligjëratave i kushtohet realizmit në letërsi, duke filluar nga letërsia ruse dhe përfaqësuesit e saj më të rëndësishëm. Nga letërsia franceze, trajtohet letërsia moderne (pasqyrë e shkurtër e simbolizmit dhe surealizmit francez). Programi rrumbullakohet me një pasqyrë të përgjithshme të letërsisë gjermane përmes përfaqësuesve të saj të rëndësishëm. 4. Metodologjia dhe teknikat e punës shkencore:


Materiali i këtij programi është vëllimor dhe ka të bëjë me format dhe metodat më të reja të metodologjisë bashkëkohore të studimit të gjuhës shqipe. Në esencë, këtu janë përfshirë metodat, format, teknikat, organizimi i punimit individual të punimit kërkimor-shencor me karakteristikat specifike.

5. Kultura tradicionale dhe folklori ballkanik: Kjo materie është mjaft e pasur dhe është përqendruar në letërsinë popullore, përmes së cilës potencohen vlerat e larta të kulturës shpirtërore, të trashëguara nga gjeniu i popullit, vlera të cilat dëshmojnë për bukurinë përkatëse me dellin poetik të krijuesit anonim, për aftësitë krijuese, të cilat e prezantojnë qartë dhe bukur të kaluarën historike të popullit. Përmban në vete një kualitet të lartë shkencor, me një literaturë të pasur të shkencëtarëve eminent të folklorit, me vlera të larta të zbuluara në krijimtarinë gojore. Përmes kësaj lënde studentët duhet të njihen mundësisht sa më mirë me traditën e pasur popullore, e cila e shpreh shumë bukur jetën, vlerat e frymës popullore në të kaluarën, kur përmes fjalës së shkruar, gjeniu ynë popullor, ka plotësuar një mungesë të fjalës së shkruar të kulturës sonë shpirtërore gjatë shekujve.


382

***6. Lëndët zgjedhore: а) Analiza e tekstit letrar b) Publicistika shqiptare SEMESTRI 3 1. Kritika bashkëkohore letrare: Studentët do të njihen me nocionet e posaçme nga teoria e letërsisië dhe me disa probleme themelore të studimit shkencor të letërsisë. Sqarohet prejardhja, funksioni dhe qëllimi i nocioneve të posaçme, të cilat më së shpeshti hasen në teorinë e letërsisië, të shpiejnë në qëllimet dhe metodat e studimit të letërsisië dhe mundësojnë orientimin në drejtime të ndryshme të zhvillimit të sotëm të shkencës së letërsisië. Hyrja shërben si kuptim, përkatësisht si një zhvillim i organizuar shekencor i teorisë së letërsisë gjatë krahasimit. Kjo lëndë është menduar si ligjëratë e sistematizuar, e cila shërben si bazë, ku mund të plotësohet studimi bashkëkohor shkencor i letësrsisë, që është e natyrshme për zhvillimin e shkencës së letërsisë në dekadat e fundit. 2. Civilizimi shqiptar: Kjo materie është mjaft e pasur dhe është përqendruar në letërsinë popullore, përmes së cilës potencohen vlerat e larta të kulturës shpirtërore, të trashëguara nga gjeniu i popullit, vlera të cilat dëshmojnë për bukurinë përkatëse me dellin poetik të krijuesit anonim, për aftësitë krijuese, të cilat e prezantojnë qartë dhe bukur të kaluarën historike të popullit. Përmban në vete një kualitet të lartë shkencor, me një literaturë të pasur të shkencëtarëve eminent të folklorit, me vlera të larta të zbuluara në krijimtarinë gojore. Përmes kësaj lënde studentët duhet të njihen mundësisht sa më mirë me traditën e pasur popullore, e cila e shpreh shumë bukur jetën, vlerat e frymës popullore në të kaluarën, kur përmes fjalës së shkruar, gjeniu ynë popullor, ka plotësuar një mungesë të fjalës së shkruar të kulturës sonë shpirtërore gjatë shekujve. 3. Letërsia bashkëkohore shqiptare - proza: Moderna në letërsinë shqiptare. Kulti i të bukurës në art dhe fillimi i epokës së re dhe kulminacioni i vlerave artistike letrare. Caktimi dhe nominimi e koncepteve stilistike. Hyrja në historinë, teorinë dhe kompozicionin e romanit në kontekst të formave të epikës, lirikës dhe dramës. Hyrje në teorinë bashkëkohore të narracionit. Analizat dhe interpretimet e romaneve të zgjedhura të romansierëve ë shekullit 20. Letërsia bashkëkohore shqiptare, risitë gjuhësore, stilistike, dhe figurative. Letërsia bashkëkohore shqiptare që krijohet në Shqipëri, Kosovë, Maqedoni dhe në diasporë. Në këtë semestër do të përpunohet proza dhe drama shqiptare.


383

*** Lëndët zgjedhore: 1. Sistemet e zhanreve në letërsinë shqiptare 2. Lirika e pastër shqiptare 3. Interteksti dhe memoria letrare SEMESTRI 4 Punimi i magjistraturës: II. GJUHË SHQIPE SEMESTRI 1 1. Fonologjia dhe fonetika teorike:

Kjo lëndë është paraparë për studentët e vitit të parë, të cilët studiojnë në grupin

Gjuhë dhe letërsi shqiptare. Lënda në tërësi realizohet në dy semestra. Në semestrin e parë përfshihet një pjesë e

materialit, ku studentët mësojnë për historinë e komponenteve fonologjike, fonemat, formimi i tyre dhe mënyra e ndarjes në grupe dhe nëngrupe. Në këtë pjesë përfshihet 50% e materialit.

Në semestrin e dytë, studentët në esencë e mësojnë rolin e elementeve fonologjike, dallimin midis gjuhës së vjetër shqipe dhe gjuhës së sotme standarde. Këtu, më së shumti i jepet hapësirë fenomeneve fonologjike, siç janë: asimilimi, disimilimi, afereza, epenteza, proteza, epiteza etj.

Në esencë, me disa tema u kushtohet dallimeve dhe modifikimit të bashkëtingëlloreve dhe zanoreve të gjuhës së sotme shqipe. 2. Dialektologjia – mikrosistemi në kontakt:

Njohja me dialektet dhe veçoritë karakteristike të dialekteve të shqipes në të gjitha rajonet ku jetojnë shqiptarët, duke e përfshirë edhe diasporën shqiptare. Do të njihen me studime më të imta të dialekteve, si fonetike, morfologjike, sintaksore, si dhe studme frazeologjike, duke i shqyrtuar sipas dialekteve, nëndialekteve dhe të folmeve. Temat kryesore që do të trajtohen janë: zhvillimi historik i dialekteve, klasifikimi i dialekteve dhe


384

nëndialekteve në të gjitha trojet shqiptare, ndërrimet dialektore nga aspekti fonetik, morfologjik, sintaksor leksikor dhe frazeologjik; transkripcioni dialektologjik, shenjat për shkrimin e fonemave; përshkrimi sinkronik i të folmeve të të dy dialekteve; formacionet shoqërore të cilat ndikojnë në ndarjen e gjuhës, marrëdhëniet e dialekteve me gjuhën standarde, analiza kontrastive midis të folmeve dhe gjuhës letrare etj. Kjo disiplinë shkencore nuk mund të mendohet pa studimin dhe krahasimin e vijave gjuhësore në nivel të studimeve të linguistkës ballkanike.

3. Linguistika 1

Fitimi i njohurive themelore për çështjet e përgjithshme të gjuhës, natyrës, funksionit, sistemit, krijimit, lidhjes reciproke të sistemit gjuhësor dhe përdorimi i gjuhës. Do të përfshihen këto tema:

- Kuptimi i gjuhës në historinë e linguistikës; - veçoritë strukturore, biologjike dhe pragmatike të gjuhës; - gjuha dhe kultura; - gjuha dhe shoqëria; - variantet gjuhësore; -Gjuha dhe të menduarit; - relativizmi gjuhësor; - Prejardhja e gjuhës; - Linguistikë evolutive.

4. Metodologjia dhe teknikat e punës shkencore:


Materiali i këtij programi është vëllimor dhe ka të bëjë me format dhe metodat më të reja të metodologjisë bashkëkohore të studimit të gjuhës shqipe. Në esencë, këtu janë përfshirë metodat, format, teknikat, organizimi i punimit indicidual i punimit kërkimor-shencor me karakteristikat specifike. **Lëndët zgjedhore: а) Histioria e gjuhës b) Psikoloinguistika * Psikolinguistika:


385

Kjo lëndë përfshinë njohuri themeore të kësaj fushe, e cila studentët do t’i shpie në fushën e psikolinguistikës. Kjo do të kishte krijuar bazë për njohje të hollësishme me parimet e psikolonguistikës zhvillimore. Termat kryesore do të jenë: - pëcaktimi i fushës së psikolinguistkës, fushat e ndryshme dhe të ngjashme dhe ncionet themelore; - zhvillimit historik i psikolingustikës dhe vendi i saj në praktikën e logopedisë; - metodat themelore dhe të psikolinguistikës; - Faktorët themelorë për përvetësimin e gjuhës (trashëgimore, rrethi, mësimi, aftësitë, komunikimi); - Zhvillimi atëror i gjuhës; - Komunikimi dhe roli i tij në komunikimin e ndërsjell: gjuha dhe të folurit; Elementet themelore gjuhësore në psikolonguistikë: fonologjia, morfologjia, leksika dhe sintaksa; - Llojet e dygjuhësisë, dygjuhësia dhe arsimi. SEMESTRI 2

1. Morfologjia Morfologjia është paraparë të realizohet me studentët e vitit të dytë të grupit të

Gjuhës dhe Letërsisë Shqiptare. Tërë materiali i kësaj lënde është planifikuar të realizohet në dy semestra.

Në semestrin e parë do të mësohet për morfologjinë, pastaj emrin, përemrin dhe përfundon me numërorin dhe thyesat. Këtu, d.m.th. mësohen të gjitha pjesët e ndryshueshme të ligjëratës. Në semestrin e dytë do të realizohet materiali që i përfshinë pjesët e pandryshueshme të ligjëratës, siç janë: ndajfoljet parafjalët, lidhëzat, pasthirrmat dhe pjesëzat. Me përfundimin e kësaj pjese të materialit, studentët duhet të kenë koncept të qartë për të gjitha fjalët.

2. leksikologjia

Njohja me lëndën, njohuritë themelore të leksikologjisë si disiplinë e gjuhësisë, leksemat si njësi më të vogla të saj dhe organizimi i sistemit leksikor në gjuhën shqipe.

Mësimi teorik: definicioni, historia e leksikologjisë si shkencë. Leksikologjia si shkencë interdisiplinare. Degët e leksikologjisë – disciplinat e pavarura në përbërjen e leksikologjisë. Lënda e leksikologjisë. Nocioni dhe definicioni i leksikonit dhe leksema. Organizimi i sistemit leksikor: polisemia – transformimet sistemore semantike në leksikon,


386

homonimet (sinonimet dhe antonimet – marrëdhëniet leksikore paradigmatike). Marrëdhëniet leksikore të sintagmës. Leksema – njësia themelore e sistemit leksikor. Marrëdhëniet e leksemës dhe fjalisë, klasifikimi i leksemës sipas kritereve të ndryshme. Leksema si shenjë. Rëndësia leksikore (komponentat e rëndësisë leksikore, modelet e rëndësisë leksikore: teoria e shenjave semantike; teoria e prototipeve semantike); mësimi praktik: analiza e leksemës si njësi leksikore në tekstet e të gjitha llojeve.

3. Linguistika 2:

Fitimi i njohurive themelore për çështjet e përgjithshme të gjuhës, natyrës, funksionit, sistemit, krijimit, lidhjes reciproke të sistemit gjuhësor dhe përdorimi i gjuhës. Do të përfshihen këto tema: - Çështje të përgjithshme të semiotikës; - Gjuha dhe shenjat gjuhësore; - Shenjat joverbale; - Gjuha dhe komunikimi; - Gjuha dhe të folurit; - Drejtimet e linguistikës; - Rezultatet e reja të studimit të përdorimit të gjuhës; - Analiza e diskursit etj. 4. Gjuha në kontakt

Historia e linguistikës në kontakt.. Nocionet: përzierja e gjuhëve (gjuhët e përziera), huazimet gjuhësore, kontaktet gjuhësore. Krijuesit e teorisë moderne të gjuhëve në kontakt. Kontaktet gjuhësore: kontaktet e drejtpërdrejta dhe indirekte. Funksioni i gjuhëve kontaktuese në mjedisin ku realizohen. Huazimet gjuhësore, gjuha dhënëse, gjuha marrëse. Huazimet direkte dhe indirekte. Procesi i përshtatjes: përshtatja parësore dhe dytësore. Përshtatja fonetiko-fonologjike; Përshtatja morfologjike; përshtatja sintaksore. Interferencat. Tipet gjuhësore interferuese: interferenca ndërgjuhësore, interferencat dytësore dhe parësore; interferencat e dukshme dhe të padukshme, interferencat plotësuese në bazë të nivelit gjuhësor. Bilinguizmi dhe zhvillimi kognitiv. Bilinguizmi dhe diglosia. Studimi kontrastiv i gjuhës:krijimi, zhvillimi, nocionet themelore, qëllimet, metodat dhe teknikat. Fusha e studimeve kontrastive: Analiza kontrastive ndaj nivelit gjuhësor , teoria e përkthimit, analiza e gabimeve; Roli i analizës kontrastive në studimin e gjuhës në kontakt. ***Lëndët zgjedhore: а) Etnolinguistika б) Semiotika dhe semiologjia sociale


387

*Semiotika dhe semiologjia sociale: Përdorimi i termeve të rëndësishme të semiologjisë; thellimi i njohurive bazike në sferën e semiotikës dhe leksikut të gjuhës shqipe; Përdorimi i fjalive, definicioni i fjalës, fjalor, gjuha dhe ndarja sociale e gjuhës.

Në pjesën teorike shtrohen këto pyetje: Ç’është semiologjia dhe cilat janë interesat e saj? Fjalët e huazuara dhe klasifikimi i tyre; Rëndësia e leksikut të gjuhës shqipe, fjala si njësi leksikore: Marrëdhëniet e semiologjisë me disiplinat tjera.; Rëndësia leksikore: rëndësia dhe njohuritë, ndryshimet leksikore. Detyrat dhe historia e semiologjisë; definicioni i aktit të të folurit dhe përpunimi i tij në hollësi, formimi i fjalëve; niveli diakronik i gjuhës, neologjizmat dhe rëndësia e tyre. SEMESTRI 3

1. Sintaksa:

Hyrja në sintaksën e fjalisë vështrim i përgjithshëm. Tipologjia e fjalive, struktura e fjalisë, sintagma. Karakteristikat sintaksore të fjalisë, përbërja e brendshme e fjalisë, operacionet e mundshme, përmes të cilave bëhet analiza e fjalisë. Karakteristikat modale të fjalisë, definicioni i fjalisë, tipologjia e fjalisë sipas kategorive, fjalitë e varura, fjalitë kryesore etj. Në program janë paraparë edhe fjalia e thjeshtë dhe fjalia e zgjeruar dhe karakteristikat e saj.

2. Sociolinguistika

Lënda e sociolinguistikës përfshin pjesën praktike dhe teorike. Në pjesën teorike të sociolinguistikës, studentët do të njihen me konceptet themelore që kanë të bëjnë me marrëdhëniet gjuhësore me shoqërinë, përkatësisht me mënyrën në të cilën e shfrytëzojmë gjuhën në kontekste të ndryshme shoqërore, si dhe shkaqet themelore të varianteve gjuhësore; Funksioni i gjuhës në shoqëri, marrëdhëniet midis gjuhës dhe kulturës; Stratifikimi horizontal dhe vertikal i gjuhës; diferencimi; politika gjuhësore; normimi i gjuhës standarde e kështu me radhë. Në pjesën praktike, përveç pjesëmarrjes së detyrueshme në diskutime gjatë orëve të mësimit, nga studentët pritet që gjatë vitit akademik të përgatisin një portfolio të tyre sociolinguistike, punim seminari në bazë të studimeve që do të bëhen nga sociolinguistika ( me zgjedhjen e studentit dhe në bashkëpunim me arsimtarin), i cili duhet të prezantohet në orë dhe të komentohet në


388

mënyrë kritike. Temat sociolinguistike ndërlidhen edhe me disiplinat tjera, posaçërisht me psikolinguistikën dhe pragmalinguistikën.

3. Linguistika ballkanike Njohja me karakteristikat themelore linguistike dhe kulturologjike të lidhjes

gjuhësore ballkanike në diakroni dhe në sinkroni. Linguistika ballkanike dhe ndryshimet bashkëkohore sociolinguistike. Karakteristikat gjuhësore ballkanike. Ballkanizmat në të dy dialektet. Ballkanizmat në gjuhën standarde shqipe.

4. Lingustika kompjuterike:

Linguistika kompjuterike është disiplinë midis linguistikës dhe shkencës

kompjuterike, e cila merret me aspektet kompjuterike të shkathtësive gjuhësore të njeriut. U takon shkencave kognitive dhe përputhet me fushën e inteligjencës afektive, degë e shkencës kompjuterike. Linguistika kompjuterike ka komponenta aplikative dhe teorike.

Linguistika kompjuterike është degë shkencore e cila merret me anën logjike dhe statistike të gjuhës së informatikës. Degët e linguistikës kompjuterike: analiza, studimet të cilat merren me linguistikën gjuhësore janë: fjalët e mësuara me ndihmën e kompjuterit, definimi i fjalëve të caktuara, përkthimi i fjalëve me ndihmën e kompjuterit dhe studimi i dallimeve midis gjuhëve formale, si p.sh. gjuha latine dhe gjuha e folur, p.sh. gjuha angleze. ***Lëndët zgjedhore: 1. Linguistikë kontrastive 2. Onomastika *Onomastika:

Onomastika është degë e veçantë e gjuhësisë e cila merret me studimin e emrave të përveçëm, përkatësisht studion rëndësinë dhe historinë e emrave të njerëzve, (antroponimet) dhe emrat vendeve (toponimet).

Në studimin e saj onomastika shfrytëzohet me etimologjinë, dialektologjinë, historinë, etnologjinë, mitologjinë. etj.

Antroponimet janë emra të njerëzve. I studion një degë e veçantë e cila quhet antroponomastikë.


389

Toponimet janë emra të vendeve. Toponimet i studion toponomastika. 1. Gjuha dhe gjinia 2. Pragmalinguistika 3. Linguistika antropologjike SEMESTRI 4 Punimi i magjistraturës:

Documents

NDRYSHIMET DHE PLOTËSIMET E PROGRAMEVE STUDIMORE · Kultura tradicionale e folklorit ballkanik 6 V 30 15 180 20-30 Lëndë zgjedhore: 6 V 30 15 180 20-30 Gjithsej 30 150 75 900 LËNDËT