Embed Size (px)
Citation preview
1
Emri:
Nga:
Deri në:
Banka e ShqipëriSë
NdërtoNi të ardhmeN - PlaNifikoNi të ardhurat tuaja
2
Përmbajtja
i. “Libri i qeverisjes së shtëpisë sime” 3
ii. Llogaria rrjedhëse – çelësi për të hyrë në botën e financës 26
iii. Si t’i investoni paratë? 32
iV. Të financoni në mënyrën e duhur - më shumë mundësi nëpërmjet kredisë! 37
iV. Fjalor 45
3
i. “libri i qeverisjes së shtëPisë sime”
kërkesat dhe nevojat: Si t’i administrojmë ato?
Keni nevojë të blini diçka të cilën nuk mund ta financoni momentalisht? Ndiheni të pasigurtë kur mendoni për synimet tuaja financiare? Dëshironi të keni një të ardhme financiare të suksesshme? Në qoftë se po, atëherë kjo është broshura për të cilën keni nevojë. Përse? Sepse përpara se të filloni realizimin e këtyre qëllimeve, duhet të mbani parasysh mundësinë dhe mënyrën e arritjes së tyre. Për këtë, së pari duhet të keni një pasqyrë të plotë të veprimeve tuaja financiare.
“Ndërtoni të ardhmen – Planifikoni të ardhurat tuaja” synon t’ju orientojë në gjetjen e rrugës më të mirë për të arritur objektivat tuaj financiarë. Nga njëra anë, ky botim është një udhëzues i thjeshtë që ju shërben në veprimet e vogla të jetës tuaj të përditshme. Por, nga ana tjetër, ai ofron shumë më tepër se kaq; kryesisht informacion të rëndësishëm, i cili mund t’ju ndihmojë të administroni të ardhurat tuaja dhe të përfitoni sa më shumë nga shërbimet bankare.
Pjesa e parë, “Libri i qeverisjes së shtëpisë time”, ju ndihmon në planifikimin dhe miradministrimin e buxhetit tuaj personal apo familjar, si dhe në krijmin e një pasqyre të qartë për shpenzimin e të ardhurave tuaja. Pasi të keni identifikuar se për çfarë i shpenzoni paratë, atëherë mund të mendoni mënyrën më të drejtë për t’i përdorur ato.
Në një ekonomi të tregut të lirë, kërkesa dhe oferta përcaktojnë çmimin. Nëse përballeni me një numër të madh ofertash, keni mundësi të bëni
4
zgjedhjen e duhur në blerjen e një produkti, i cili në varësi të kërkesave, të mundësive dhe të preferencave, duhet të ketë një çmim të arsyeshëm, një nivel të caktuar cilësie apo një markë të caktuar. Jeni ju ata që vendosni se sa do të shpenzoni dhe për çfarë do t’i shpenzoni paratë tuaja.
Megjithatë, shpeshherë na ndodh të kemi kërkesa në “konkurrencë” me njëra-tjetrën. Me fjalë të tjera, është e pamundur të kemi gjithçka në të njëjtën kohë. Në këtë këndvështrim, kjo broshurë mund të jetë një mbështetje në procesin e vendimmarrjes, duke ju ndihmuar
të përcaktoni përparësitë tuaja.
Formulimi i objektivave – përcaktimi i përparësive
Të gjithë keni në pronësi sende të ndryshme ose pasuri të mëdha apo të vogla, por ndodh të dëshironi
gjëra të reja, të ndryshme nga të parat. Në disa raste, këto janë gjëra të vogla dhe në raste të tjera, më të mëdha. Mund të dëshironi të keni diçka menjëherë, por
ndodh edhe t’ju duhet të prisni për ta pasur atë. Për të përcaktuar nëse këto dëshira janë
të realizueshme, fillimisht ato duhen shkruar e renditur në letër, duke përcaktuar edhe afatet
kohore për realizimin e tyre. Këto dëshira mund të shndërrohen fare mirë në objektivat tuaj financiarë.
Shikoni shembullin që vijon në tabelën 1:
Tabelë 1. Objektivat financiarëÇfarë dua Periudha (muaj) Çmimi (lekë)Makinë e përdorur 24 480,000Televizor 12 60,000Rinovim shtëpie 18 60,000Pushime 6 120,000Totali 720,000 - kursimet ekzistuese 540,000= Objektivat financiarë 24 180,000
5
Në këtë shembull, objektivat financiarë kapin shifrën prej 720,000 lekësh, por duke zbritur nga kjo shifër kursimet e deritanishme, prej 540,000 lekësh, arrini në përfundimin se për një periudhë 24-mujore nevojiten ende edhe 180,000 lekë për t’i realizuar të gjithë objektivat. Kjo do të thotë se duhet të kurseni mesatarisht 7,500 lekë çdo muaj deri në fund të periudhës (180,000 lekë/24 muaj).
Tani është radha juaj të plotësoni tabelën e mëposhtme, sipas modelit, për të përcaktuar objektivat tuaj financiarë.
Objektivat e mi financiarë
Tabelë 1-a. Objektivat financiarëÇfarë dua Periudha (muaj) Çmimi (lekë)
Totali - kursimet ekzistuese= Objektivat financiarë
Objektivat financiarë : Nr. i muajve = Kursimi mujor për përmbushjen e objektivave : =
Kështu keni llogaritur shumën e kursimit mujor që ju duhet për plotësimin e objektivave financiarë. Në faqet në vijim do të mësoni se duke zbritur nga të ardhurat, këtë shumë bashkë me shpenzimet e përditshme, do të llogarisni nëse objektivat tuaj financiarë janë realistë. Nëse jo, duhet t’i rishihni objektivat tuaj dhe, aty ku ju duket e arsyeshme, të vendosni përparësi të reja.
Mbi llogaritjen sistematike të buxhetit do të mësoni më shumë në faqet në vijim.
6
Si të kontrollojmë shpenzimet – “Libri i qeverisjes së shtëpisë sime”
Mbajtja e një “Libri të qeverisjes së shtëpisë” nuk kërkon shumë kohë e mund. Pasi të keni përcaktuar objektivat tuaj financiarë, do t’ju duhen vetëm pak minuta çdo ditë për të hedhur në letër shpenzimet tuaja. E rëndësishme është që t’i përmbaheni këtij regjimi dhe, herë pas here, të gjeni kohën për të parë me kujdes se si po i
shpenzoni të ardhurat.
Mbi të gjitha, nuk është e rëndësishme vetëm të dini se ku shkojnë të ardhurat tuaja, por edhe se si t’i shfrytëzoni ato sa më mirë.
hapi 1: identifikimi i burimit të të ardhurave
Për përgatitjen e “Librit të qeverisjes së shtëpisë sime”, fillimisht duhet të identifikoni të ardhurat vetjake dhe/ose ato të familjes suaj. Kjo nuk nënkupton
vetëm pagat apo shpërblimet e ndryshme që merrni nga punëdhënësi, por edhe të ardhurat nga qiratë, ndihmat financiare nga të afërmit, ndihmën sociale, të ardhurat nga emigracioni dhe, në rast se keni kursime në banka, edhe të ardhurat nga interesat e tyre.
Kështu, do të zbuloni se të ardhurat tuaja mund të ndryshojnë nga një muaj në tjetrin. Këto ndryshime do të ndikojnë
në shpenzimet për përdorim të përditshëm.
Shembull:
Tabelë 2. Burimi i të ardhuraveTë ardhurat Dhjetor Janar Shkurt Mars Prill Maj Paga, Albani 45,000 45,000 45,000 45,000 45,000 45,000Paga, Jona 35,000 35,000 35,000 35,000 35,000 35,000Shpërblimi i pushimeve, Albani 25,000Shpërblimi i Vitit të Ri, Albani 40,000Shpërblimi i Vitit të Ri, Jona 35,000Totali 155,000 80,000 80,000 105,000 80,000 80,000
7
Përdorni tabelën 5, në faqen 9 për të dhënat tuaja.
hapi 2: renditja e shpenzimeve fikse
Shpenzimet mund të ndahen në shpenzime fikse dhe të ndryshueshme. Shpenzimet fikse janë shpenzime të domosdoshme, të cilat kanë një ndikim të përhershëm në buxhetin mujor dhe nuk mund të shmangen, pasi janë thelbësore për jetën e përditshme. Ato zakonisht përfshijnë: qiranë e shtëpisë, detyrimet mujore të energjisë elektrike ose të telefonit, sigurimet shëndetësore dhe shoqërore, këstet e kredive, abonime të ndryshme etj. Për verifikimin e shpenzimeve fikse, përdorni tabelën 3.
Shembull:
Tabelë 3. Shpenzimet fikseShpenzime fikse Janar Shkurt Mars Prill Maj QershorQira 15,000 15,000 15,000 15,000 15,000 15,000TV kabllor 1,500 1,500 1,500 1,500 1,500 1,500Pajtim telefoni 240 240 240 240 240 240Taksë makine 18,000Sigurim makine 12,000Sigurime shëndetësore 3,500 3,500 3,500 3,500 3,500 3,500Këst kredie 12,500 12,500 12,500 12,500 12,500 12,500Totali i shpenzimeve fikse 32,740 50,740 44,740 32,740 32,740 32,740
A i keni shkruar të gjitha të ardhurat dhe shpenzimet fikse? Nëse keni një llogari rrjedhëse, pasqyra e llogarisë do t’ju ndihmojë të mbani shënim të gjitha pagesat e këtij lloji, pasi këto të ardhura dhe shpenzime, shpeshherë bëhen me anë të transfertave bankare. Gjendja e llogarisë bankare mund të merret përmes shërbimit e-banking, e-mailit apo e printuar në çdo degë të bankës suaj.
hapi 3: Llogaritja e buxhetit mujor për shpenzimet e ndryshueshme
Një formulë e thjeshtë është:
8
Të ardhurat mujore - shpenzimet fikse mujore = buxheti mujor për shpenzimet e ndryshueshmeSi buxhet mujor për shpenzimet e ndryshueshme mund të konsiderohet shuma e lekëve që ju
përdorni krahas shpenzimeve fikse, për të plotësuar nevojat e përditshme. Këto shpenzime mund të shkojnë për ushqime, veshmbathje apo edhe argëtime të ndryshme, si një kafe me miqtë, bileta kinemaje, një
drekë etj. Shuma që mbulon këto shpenzime mund të vendoset në faqen 9 të parashikimeve vjetore.
Shpenzimet e ndryshueshme janë të një natyre tjetër nga ato fikse dhe kjo bën që shuma e tyre të ndryshojë nga muaji në muaj. Për të krijuar një ide të përgjithshme mbi shumën e
këtyre shpenzimeve, ju mund të caktoni një shifër mesatare, e cila herë do të tejkalohet e herë të tjera
jo.
Shembull:Tabelë 4. Buxheti mujor për shpenzimet e ndryshueshme
Muajt Janar Shkurt Mars Prill Maj QershorBuxheti për shpenzimet e ndryshueshme 31.250 32.700 34.050 31.550 36.420 40.250
9
para
shiki
met v
jetor
e
Tabe
lë 5.
Të ar
dhur
at e m
ia vje
tore
Të a
rdhu
rat
Jana
rSh
kurt
Mar
sPr
illM
ajQ
ersh
orKo
rrik
Gus
htSh
tato
rTe
tor
Nën
tor
Dhj
etor
Tota
liPa
ga _
____
___
Paga
___
____
_Sh
përb
lime
Të tj
era
Tota
li i t
ë ar
dhur
ave
Tabe
lë 6.
Shpe
nzim
et fik
se vj
etore
Shpe
nzim
et fi
kse
Jana
rSh
kurt
Mar
sPr
illM
ajQ
ersh
orKo
rrik
Gus
htSh
tato
rTe
tor
Nën
tor
Dhj
etor
Tota
liQ
iraja
TV k
abllo
rKu
rsim
e pë
r pus
him
e
Tota
li i s
hpen
zim
eve
fikse
Buxh
eti p
ër s
hpen
zim
et e
ndr
yshu
eshm
e- s
hpen
zim
et e
ndr
yshu
eshm
e=
bila
nci
10
hapi 4: Shënoni shpenzimet e ndryshueshme!
Tashmë keni arritur të mësoni të përdorni “Librin e qeverisjes së shtëpisë”. Mbetet
vetëm të gjeni mënyrën e regjistrimit të shpenzimeve tuaja të ndryshueshme. Sa më
mirë të jetë ndërtuar sistemi, aq më i thjeshtë do të jetë identifikimi i sjelljes suaj si konsumator.
Për rrjedhojë, do ta keni më të lehtë të filloni ta ndryshoni atë kur të jetë e nevojshme.
Shembulli i mëposhtëm paraqet një skemë që mund të përdoret për këtë qëllim. Këtu duhet të bëhet dallimi midis kategorive të ndryshme
të shpenzimeve: shpenzime banese, ushqime, veshje, komunikim, argëtim, edukim, transport, detyrime
familjare etj. Sigurisht që jeni të lirë të përcaktoni edhe kategori të tjera
shpenzimesh dhe, në varësi të situatës, mund t’i shtoni apo t’i pakësoni ato.
Vendosini kategoritë tuaja sipas shembullit në tabelën 7 në faqen 11.
11
Tabe
lë 7.
Shpe
nzim
et e m
ia të
ndry
shue
shme
për n
jë mu
ajD
itaSh
penz
ime
Fatu
ra d
he ta
ksa
Ush
qim
eVe
shje
Mirë
mba
jtje
Shën
deti
Tran
spor
t Ed
ukim
A
rgët
imTë
tjer
a Sh
penz
imi d
itor
1Su
perm
arke
t23
00c
2300
2Fa
tura
e te
l.13
00c
1300
3U
shqi
me,
este
tika
2000
kd60
0c
2600
4Bi
leta
aut
ob.
60c
605
Fusta
ne23
00kd
2300
6Ka
sapi
30
00c
3000
7Ila
çe
1000
e10
008
Naf
të
6000
c60
009
Kafe
30
0c
300
10Pl
azh
3000
c30
0011
Libra
50
0c
500
12Fa
turë
uji
550
t55
013
Kops
hti f
ëm.
2500
t25
0014
Inte
rnet
15
00t
1500
15Ta
ksi
300
c30
016
Det
ergj
entë
500
kd50
017
Hid
raul
iku
3000
c30
0018
Sham
po30
0c
300
19Pa
strim
kim
ik50
0c
500
20Fr
uta-
perim
e10
00c
1000
21Fa
turë
KES
H-i
4500
t45
0022
Vesh
je fë
mijë
sh15
00kd
1500
23G
az10
00c
1000
24A
naliz
a gj
aku
700
c70
025
Pale
stër
3500
c35
0026
Kine
ma
600
c60
027
Ëmbë
lsira
1000
c10
0028
Teat
ër30
0c
300
29Ka
rtë c
elul
ari (
2)20
00c
2000
30Re
stora
nt15
00c
1500
31Ba
r30
0c
300
Tota
l83
5096
0038
0055
0017
0063
6030
0042
0069
0049
410
Buxh
eti m
ujor
i sh
penz
imev
e të
ndr
yshu
eshm
e të
një
fam
iljej
e =
5000
0 Le
kë
- Shp
enzi
met
e n
drys
hues
hme
muj
ore
4941
0 le
këBi
lanc
i = 5
90 le
kë
c- P
ara
cash
kd- K
artë
deb
itit-
Tran
sfertë
ban
kare
e- K
artë
klie
nti (
kartë
anë
tarë
simi n
ë dy
qane
apo
qen
dra
tregt
are)
.
12
Tani mund të filloni. Keni marrë të gjitha masat përgatitore dhe mund t’i dokumentoni shpenzimet tuaja të ndryshueshme, sipas datës dhe kategorisë. Në pjesën vertikale nga ana e majtë e tabelës janë shënuar ditët e muajit dhe, përbri tyre,
rreshta të posaçëm për shpenzimet e ndryshueshme që mund të bëni në çdo datë të muajit. Në tabelën ilustruese mund të vëreni se në datën 5, konsumatori ka kryer shpenzime prej 2300 lekësh, të cilat i ka shënuar si “fustane”.
Pjesa horizontale e tabelës shërben si një kategorizim i përgjithshëm i
shpenzimeve të ndryshueshme më të zakonshme. Nëse vëreni se shpenzimet tuaja të
ndryshueshme janë më të larmishme nga ky kategorizim, kolona e emërtuar “Të tjera” ju jep mundësinë të regjistroni të gjitha shpenzimet mujore. Sipas shembullit, në tabelë është shënuar se në datën 13 janë shpenzuar 2500 lekë për kopshtin e fëmijës, shpenzim i cili është kategorizuar në kolonën e emërtuar “Edukim”.
Vëmë re se përbri shumës prej 2500 lekësh, është shënuar nga konsumatori dhe shkronja t.
Kjo shkronjë pasqyron mënyrën e kryerjes së pagesës që, në rastin konkret, është bërë me anën e një transferte bankare. Legjenda në
fund të tabelës ju njeh me llojet e ndryshme të pagesave dhe simbolin përkatës.
Në anën poshtë në të djathtë, mund të llogarisni bilancin mujor, duke hequr shpenzimet e ndryshueshme aktuale
13
nga buxheti mujor për shpenzimet e ndryshueshme. Nëse rezultati është pozitiv, atëherë buxheti juaj për muajin në vijim do të rritet automatikisht. Këtë rezultat mujor mund ta shënoni gjithashtu dhe në bilancin total, në parashikimin vjetor (faqe 9). Në këtë mënyrë, mund të bëni një parashikim të mirë për të gjithë vitin.
Tabelat në vijim janë ideuar për t’u përdorur nga ju gjatë 12 muajve të vitit, sipas shembullit të tabelës 7, në faqen 11.
14
Jana
rD
itaSh
penz
ime
Fatu
ra d
he ta
ksa
Ush
qim
eVe
shje
Mirë
mba
jtje
Shën
deti
Tran
spor
t Ed
ukim
A
rgët
imTë
tjer
a Sh
penz
imi d
itor
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 Tota
l
Buxh
eti m
ujor
i sh
penz
imev
e të
ndr
yshu
eshm
e të
një
fam
iljej
e - S
hpen
zim
et e
ndr
yshu
eshm
e m
ujor
eBi
lanc
i = _
____
____
___
c- P
ara
cash
kd- K
artë
deb
itit-
Tran
sfertë
ban
kare
e- K
artë
klie
nti (
kartë
anë
tarë
simi n
ë dy
qane
apo
qen
dra
tregt
are)
.
15
Shku
rtD
itaSh
penz
ime
Fatu
ra d
he ta
ksa
Ush
qim
eVe
shje
Mirë
mba
jtje
Shën
deti
Tran
spor
t Ed
ukim
A
rgët
imTë
tjer
a Sh
penz
imi d
itor
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 Tota
l
Buxh
eti m
ujor
i sh
penz
imev
e të
ndr
yshu
eshm
e të
një
fam
iljej
e - S
hpen
zim
et e
ndr
yshu
eshm
e m
ujor
eBi
lanc
i = _
____
____
___
c- P
ara
cash
kd- K
artë
deb
itit-
Tran
sfertë
ban
kare
e- K
artë
klie
nti (
kartë
anë
tarë
simi n
ë dy
qane
apo
qen
dra
tregt
are)
.
16
Mars
Dita
Shpe
nzim
e Fa
tura
dhe
taks
aU
shqi
me
Vesh
jeM
irëm
bajtj
eSh
ënde
ti Tr
ansp
ort
Eduk
im
Arg
ëtim
Të tj
era
Shpe
nzim
i dito
r 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 To
tal
Buxh
eti m
ujor
i sh
penz
imev
e të
ndr
yshu
eshm
e të
një
fam
iljej
e - S
hpen
zim
et e
ndr
yshu
eshm
e m
ujor
eBi
lanc
i = _
____
____
___
c- P
ara
cash
kd- K
artë
deb
itit-
Tran
sfertë
ban
kare
e- K
artë
klie
nti (
kartë
anë
tarë
simi n
ë dy
qane
apo
qen
dra
tregt
are)
.
17
prill
Dita
Shpe
nzim
e Fa
tura
dhe
taks
aU
shqi
me
Vesh
jeM
irëm
bajtj
eSh
ënde
ti Tr
ansp
ort
Eduk
im
Arg
ëtim
Të tj
era
Shpe
nzim
i dito
r 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 To
tal
Buxh
eti m
ujor
i sh
penz
imev
e të
ndr
yshu
eshm
e të
një
fam
iljej
e - S
hpen
zim
et e
ndr
yshu
eshm
e m
ujor
eBi
lanc
i = _
____
____
___
c- P
ara
cash
kd- K
artë
deb
itit-
Tran
sfertë
ban
kare
e- K
artë
klie
nti (
kartë
anë
tarë
simi n
ë dy
qane
apo
qen
dra
tregt
are)
.
18
Maj
Dita
Shpe
nzim
e Fa
tura
dhe
taks
aU
shqi
me
Vesh
jeM
irëm
bajtj
eSh
ënde
ti Tr
ansp
ort
Eduk
im
Arg
ëtim
Të tj
era
Shpe
nzim
i dito
r 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 To
tal
Buxh
eti m
ujor
i sh
penz
imev
e të
ndr
yshu
eshm
e të
një
fam
iljej
e - S
hpen
zim
et e
ndr
yshu
eshm
e m
ujor
eBi
lanc
i = _
____
____
___
c- P
ara
cash
kd- K
artë
deb
itit-
Tran
sfertë
ban
kare
e- K
artë
klie
nti (
kartë
anë
tarë
simi n
ë dy
qane
apo
qen
dra
tregt
are)
.
19
qersh
orD
itaSh
penz
ime
Fatu
ra d
he ta
ksa
Ush
qim
eVe
shje
Mirë
mba
jtje
Shën
deti
Tran
spor
t Ed
ukim
A
rgët
imTë
tjer
a Sh
penz
imi d
itor
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 Tota
l
Buxh
eti m
ujor
i sh
penz
imev
e të
ndr
yshu
eshm
e të
një
fam
iljej
e - S
hpen
zim
et e
ndr
yshu
eshm
e m
ujor
eBi
lanc
i = _
____
____
___
c- P
ara
cash
kd- K
artë
deb
itit-
Tran
sfertë
ban
kare
e- K
artë
klie
nti (
kartë
anë
tarë
simi n
ë dy
qane
apo
qen
dra
tregt
are)
.
20
korri
kD
itaSh
penz
ime
Fatu
ra d
he ta
ksa
Ush
qim
eVe
shje
Mirë
mba
jtje
Shën
deti
Tran
spor
t Ed
ukim
A
rgët
imTë
tjer
a Sh
penz
imi d
itor
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 Tota
l
Buxh
eti m
ujor
i sh
penz
imev
e të
ndr
yshu
eshm
e të
një
fam
iljej
e - S
hpen
zim
et e
ndr
yshu
eshm
e m
ujor
eBi
lanc
i = _
____
____
___
c- P
ara
cash
kd- K
artë
deb
itit-
Tran
sfertë
ban
kare
e- K
artë
klie
nti (
kartë
anë
tarë
simi n
ë dy
qane
apo
qen
dra
tregt
are)
.
21
Gush
tD
itaSh
penz
ime
Fatu
ra d
he ta
ksa
Ush
qim
eVe
shje
Mirë
mba
jtje
Shën
deti
Tran
spor
t Ed
ukim
A
rgët
imTë
tjer
a Sh
penz
imi d
itor
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 Tota
l
Buxh
eti m
ujor
i sh
penz
imev
e të
ndr
yshu
eshm
e të
një
fam
iljej
e - S
hpen
zim
et e
ndr
yshu
eshm
e m
ujor
eBi
lanc
i = _
____
____
___
c- P
ara
cash
kd- K
artë
deb
itit-
Tran
sfertë
ban
kare
e- K
artë
klie
nti (
kartë
anë
tarë
simi n
ë dy
qane
apo
qen
dra
tregt
are)
.
22
Shtat
orD
itaSh
penz
ime
Fatu
ra d
he ta
ksa
Ush
qim
eVe
shje
Mirë
mba
jtje
Shën
deti
Tran
spor
t Ed
ukim
A
rgët
imTë
tjer
a Sh
penz
imi d
itor
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 Tota
l
Buxh
eti m
ujor
i sh
penz
imev
e të
ndr
yshu
eshm
e të
një
fam
iljej
e - S
hpen
zim
et e
ndr
yshu
eshm
e m
ujor
eBi
lanc
i = _
____
____
___
c- P
ara
cash
kd- K
artë
deb
itit-
Tran
sfertë
ban
kare
e- K
artë
klie
nti (
kartë
anë
tarë
simi n
ë dy
qane
apo
qen
dra
tregt
are)
.
23
Tetor
Dita
Shpe
nzim
e Fa
tura
dhe
taks
aU
shqi
me
Vesh
jeM
irëm
bajtj
eSh
ënde
ti Tr
ansp
ort
Eduk
im
Arg
ëtim
Të tj
era
Shpe
nzim
i dito
r 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 To
tal
Buxh
eti m
ujor
i sh
penz
imev
e të
ndr
yshu
eshm
e të
një
fam
iljej
e - S
hpen
zim
et e
ndr
yshu
eshm
e m
ujor
eBi
lanc
i = _
____
____
___
c- P
ara
cash
kd- K
artë
deb
itit-
Tran
sfertë
ban
kare
e- K
artë
klie
nti (
kartë
anë
tarë
simi n
ë dy
qane
apo
qen
dra
tregt
are)
.
24
nënto
rD
itaSh
penz
ime
Fatu
ra d
he ta
ksa
Ush
qim
eVe
shje
Mirë
mba
jtje
Shën
deti
Tran
spor
t Ed
ukim
A
rgët
imTë
tjer
a Sh
penz
imi d
itor
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 Tota
l
Buxh
eti m
ujor
i sh
penz
imev
e të
ndr
yshu
eshm
e të
një
fam
iljej
e - S
hpen
zim
et e
ndr
yshu
eshm
e m
ujor
eBi
lanc
i = _
____
____
___
c- P
ara
cash
kd- K
artë
deb
itit-
Tran
sfertë
ban
kare
e- K
artë
klie
nti (
kartë
anë
tarë
simi n
ë dy
qane
apo
qen
dra
tregt
are)
.
25
Dhjet
orD
itaSh
penz
ime
Fatu
ra d
he ta
ksa
Ush
qim
eVe
shje
Mirë
mba
jtje
Shën
deti
Tran
spor
t Ed
ukim
A
rgët
imTë
tjer
a Sh
penz
imi d
itor
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 Tota
l
Buxh
eti m
ujor
i sh
penz
imev
e të
ndr
yshu
eshm
e të
një
fam
iljej
e - S
hpen
zim
et e
ndr
yshu
eshm
e m
ujor
eBi
lanc
i = _
____
____
___
c- P
ara
cash
kd- K
artë
deb
itit-
Tran
sfertë
ban
kare
e- K
artë
klie
nti (
kartë
anë
tarë
simi n
ë dy
qane
apo
qen
dra
tregt
are)
.
26
ii. llogaria rrjedhëse – çelësi Për të hyrë Në botëN e fiNaNcës
Transaksionet e biznesit të ditëve të sotme, do të ishin të pamundura pa llogarinë rrjedhëse. Kjo vlen si për kompanitë, ashtu edhe për individët. Llogaritë bankare përbëjnë shtratin për transaksionet e pagesave dhe në të njëjtën kohë janë çelësi për të hyrë në botën e shërbimeve
financiare.
Të gjitha bankat tregtare që ndodhen në Shqipëri ofrojnë llogari rrjedhëse. Këto llogari kanë shumë përparësi kundrejt kryerjes së pagesave me para në dorë:
• Ndryshengaparatëcash, në një llogari rrjedhëse paratë janë të sigurta ndaj vjedhjes. Ato
nuk mund të humbasin, nuk mund të digjen nga zjarri dhe nuk mund të dëmtohen nga përdorimi.• Paratëqëijanëbesuarnjëbankejanëtësigurtaedhe në qoftë se ky institucion financiar gjendet në vështirësi. Agjencia e Sigurimit të Depozitave është institucioni përgjegjës për këtë. • Pagesat e kryera përmes llogarisë rrjedhësejanë shumë më komode se sa ato me para në dorë – veçanërisht kur bëhet fjalë për distanca të largëta apo
shuma të mëdha. • Nëse paguani sistematikisht nëpërmjet
llogarisë rrjedhëse, bankat ju ofrojnë shërbimin e kryerjes së pagesave periodike dhe të debitimit direkt.
• Me llogarinë rrjedhëse, shumë bankaofrojnë edhe produktin overdraft, i cili ju ndihmon
të plotësoni nevojat për shpenzime konsumatore. Ky shërbim është një lloj huaje, që banka ua jep klientëve, me komisione dhe interesa, në varësi të shumës së
27
tërhequr dhe të kohës kur e ktheni atë. Në dallim nga kreditë e zakonshme, nuk është e nevojshme të shlyhet me këste fikse mujore. Megjithëse kushton, ky shërbim ju krijon mundësinë të kapërceni vështirësitë financiare afatshkurtra.
Nëse jeni të interesuar të hapni një llogari bankare, së pari duhet të njiheni me të gjitha ofertat në treg. Plotësimi i tabelës së mëposhtme ju ndihmon të zgjidhni bankën e duhur.
Tabelë 8. informacion rreth ofertave të tregut për llogaritë bankareÇfarë më duhet të di? Ofertë 1 Ofertë 2 Ofertë 3Sa kushton hapja e një llogarie bankare?*Sa kushton kryerja e një transferte parash?**Sa kushton përdorimi i bankomateve (ATM)?***Mund të kryesh veprime bankare nëpërmjet internetit?Cili është orari zyrtar i punës në bankë?
A mund të hysh lehtë në ambientet e bankës?
A ka banka një rrjet të gjerë gjeografik bankomatësh (ATM)?
Sa ndryshojnë komisionet nga njëra bankë në tjetrën?
A e ofron banka gjendjen e llogarisë? (disa banka ua dërgojnë klientëve të tyre gjendjen e llogarisë në mënyrë elektronike, ndërsa për disa të duhet ta kërkosh vetë atë.)
* Kosto fikse. **,*** Si përqindje ndaj transaksioneve bankare.
kartat bankare
Karta e debitit - çelësi i llogarisë rrjedhëse!
Në përgjithësi, llogaria rrjedhëse shoqërohet me një kartë bankare, të quajtur kartë debiti. Ajo ka kodin e saj numerik konfidencial të identifikimit personal (PIN), falë të cilit llogarinë tuaj nuk mund ta përdorë asnjë njeri i paautorizuar. PIN-i duhet të mbahet gjithmonë sekret. Asnjëherë mos mbani PIN-in e shkruar dhe kartën në të njëjtin vend.
28
Nëse i mbani të dyja në portofol, kujtdo që mund t’i bjerë në dorë mund të hyjë lehtësisht në llogarinë tuaj. Zgjidhja më e mirë do të ishte memorizimi i PIN-it.
Me një kartë debiti dhe PIN-in e saj, ju mund të tërhiqni para cash, bilancin e llogarisë nga bankomati (ATM) dhe në disa raste, edhe pasqyrën e lëvizjeve në llogarinë tuaj. Me këtë kartë, ju mund të kryeni edhe pagesa online.
Edhe kartat e kreditit janë një mjet pagese pa para në dorë, me përdorim të gjerë. Si rregull, ju mund të paguani me kartën tuaj të kreditit deri në një
shumë të caktuar, të cilat do t’ju mbahen nga llogaria rrjedhëse një herë në muaj. Pra,
ndryshe nga karta e debitit, kjo kartë ju lejon të bëni shpenzime më të mëdha nga gjendja aktuale e llogarisë suaj, mjafton që në datën e caktuar ta plotësoni këtë shumë në llogari. Nuk duhet harruar që kjo kartë është një produkt kredie, dhe si e tillë shoqërohet me interesa. Për t’u pajisur me një kartë krediti, duhet t’i paguani bankës edhe një komision vjetor. Për çdo blerje me kartë krediti, kostot e
transaksioneve paguhen nga ju. Kartat e kreditit janë praktike veçanërisht për njerëzit që udhëtojnë shpesh jashtë vendit dhe preferojnë të mos
mbajnë para cash me vete apo për shumë të tjerë që preferojnë të kryejnë blerje nëpërmjet
internetit.
keni humbur kartën?
Nëse keni humbur kartën e debitit apo atë të kreditit, duhet ta bllokoni menjëherë. Kjo është e vetmja rrugë
që ju mbron nga dëmet financiare që mund të pësoni. Si
29
rregull, kartën mund ta bllokoni me anë të telefonit, çka nënkupton që numrin e bankës duhet ta regjistroni në aparatin tuaj celular.
Shënoni më poshtë numrat e bankës:Bllokimi i kartës së debitit Telefon:Bllokimi i kartës së kreditit Telefon:
Llogaritë dhe paratë në dorë
Llogaria bankare ju mundëson të racionalizoni proceset tuaja të pagesave. Përpiquni t’i përmbaheni parimit të të mosmbajturit më shumë para cash nga sa ju nevojiten. Shuma ndryshon nga njëri person tek tjetri. Megjithatë, si rregull bazë, nuk duhet të mbani në portofol asnjëherë më shumë para nga sa ju nevojiten për të shpenzuar gjatë një jave. Nëse merrni një shumë të madhe parash në dorë si për shembull, pagën mujore apo një dhuratë në para, vendosini ato menjëherë në llogarinë tuaj, ku do të jenë të sigurta.
Nëse ju duhen para, mund t’i merrni nga banka juaj gjatë orarit zyrtar, t’i tërhiqni nga bankomatet (ATM) apo të paguani me karta bankare. Si rregull, banka juaj jua mundëson këto shërbime falas.
Një tjetër alternativë është tërheqja e parave cash nga bankomatet e bankave të tjera.
Por, bëni kujdes!!!
Ky shërbim praktik dhe komod që ju ofrohet nga një bankë, e cila nuk është e juaja, shoqërohet me një çmim. Komisioni për tërheqjen e parave nga ATM-ja e një banke
30
ku nuk jeni klient, mund të jetë fiks ose një përqindje e shumës së tërhequr. Informacioni mbi komisione të tilla gjendet i afishuar në ATM.
pagesat pa para në dorë – të besueshme, të shpejta dhe të sigurta!
Pagesat tuaja mund të jenë të ndryshme si përsa i përket natyrës, ashtu edhe qëllimit. Nëse kryeni pagesa të rregullta në një shumë të njëjtë (për shembull qiratë mujore), ne ju
këshillojmë të përdorni urdhrin për pagesa periodike. Kështu, ju i kërkoni bankës që, në intervale të
rregullta kohore, gjatë një periudhe të caktuar (për shembull gjatë një viti) të kryejë pagesa fikse mujore nga llogaria juaj (le të themi çdo fillim muaji), duke i transferuar ato në llogarinë e ofruesit të shërbimit. Kjo do të thotë që nuk keni pse lodheni më për të kryer pagesa, pasi është
banka që i kryen ato për ju. Ju mund ta ndryshoni apo ta shfuqizoni këtë shërbim në çdo kohë.
Tabelë 9. Urdhri për pagesa periodike (Upp) dhe Urdhri i debitimit direkt (UDD)
Përfituesi UPP/UDD UPP e kufizuar deri në datën
Shuma e UPP
Data e debitimit të UPP
Nëse duhet t’i bëni pagesa një individi të caktuar në intervale të rregullta kohore, por me shuma
të ndryshme (p.sh. faturat e energjisë elektrike, ujit, telefonisë celulare etj.), atëherë mënyra më e mirë për ta bërë këtë është nëpërmjet urdhrit të debitimit direkt. Kjo realizohet në këtë mënyrë: ju autorizoni bankën të shlyejë faturat e ardhura në emrin tuaj, duke pakësuar llogarinë tuaj me shumën përkatëse.
31
Gjithsesi, mënyra më e zakonshme e kryerjes së pagesave pa para në dorë, është ajo e transfertave bankare. Në këtë mënyrë, ju i kërkoni bankës që të transferojë një shumë të vetme nga llogaria juaj tek ajo e përfituesit. Ky shërbim mund të kryhet duke u paraqitur në sportelet e bankës ose përmes bankingut në distancë (home banking, e-banking, mobile banking).
Pavarësisht nga mënyra e pagesës që zgjidhni, duhet të siguroheni që paratë tuaja do të shkojnë aty ku duhet, shpejt dhe në mënyrë të sigurt.
planifikimi i pagesave me transaksione
Të ardhurat mund të vijnë nga burime të ndryshme, p.sh.: punëdhënësi, institucione zyrtare, remitanca, qiradhënie etj. Kërkoni prej tyre që t’i transferojnë pagesat në llogarinë tuaj bankare. Përdorni tabelën më poshtë:
Tabelë 10. nga cili burim më vijnë paratë?Burimi i të ardhurave Data e derdhjes Periodiciteti
Llogaria rrjedhëse – më shumë se një mënyrë pagese
Llogaria rrjedhëse, para së gjithash, ofron një mjet komod për të organizuar transaksionet e pagesave dhe për të ruajtur paratë. Por, duke qenë një çelës për të hyrë në botën e shërbimeve financiare, ajo ofron më tepër se kaq. Falë saj, mund të përdorni produkte të ndryshme financiare, duke filluar nga llogaritë e thjeshta të kursimeve dhe deri tek llojet e financimeve dhe kreditimit.
32
iii. si t’i iNvestoNi Paratë?A ju ka ndihmuar “Libri i qeverisjes së shtëpisë” për
zvogëlimin e shpenzimeve tuaja dhe për të kursyer çdo muaj nëpërmjet një vetadministrimi efikas? Ne kemi besim
se ju ia keni arritur qëllimit. Urime! Urime, sepse tani ju shpenzoni më pak se sa
fitoni dhe kështu keni vënë diçka mënjanë! Por a i përmbushin kursimet e grumbulluara,
aspiratat tuaja financiare? Për t’iu përgjigjur kësaj pyetjeje, shihni edhe një herë objektivat
tuaj financiarë (faqe 5).
Mos i mbani paratë në shtëpi!
Sa më gjatë t’i mbash në shtëpi paratë e kursyera për çdo muaj, aq më vështirë është t’i ruash ato. Nga
ana tjetër, me kalimin e kohës, ato e humbasin vlerën e tyre. Kjo ndodh për shkak të inflacionit, i cili gërryen fuqinë blerëse të parasë. Një normë inflacioni prej 2% për shembull, do të ishte mëse e mjaftueshme që një shumë të tashme prej 1000 lekësh, brenda dhjetë vjetësh ta shndërronte në 820 lekë dhe mbas 30 vjetësh, në 550 lekë. Ndërsa një normë inflacioni prej 4%, pas 10 vitesh do ta shndërronte të njëjtën shumë në 675 lekë dhe pas 30 vitesh, në 308 lekë.
Por përse atëherë të mos e vini paranë në shërbimin tuaj? Paratë e kursyera ose të investuara do t’ju sigurojnë të ardhura shtesë që, në rastet ideale, do të ishin më të larta se sa norma standarde e inflacionit. Paraja e investuar mirë ju jep siguri. Dhe për më tepër, ajo mund të shtohet vetë pa as më të voglën ndërhyrje nga ana juaj.
33
Rruga e zgjedhur për të kursyer apo investuar përcakton edhe kohën se sa shpejt do të rritet vlera e parave në depozitën tuaj dhe përfitimet nga investimet e kryera financiare. Por, mbani parasysh se sa më të mëdha të jenë përfitimet nga një investim, aq më të mëdha do të jenë rreziqet e tij!
Depozita – një rrugë e sigurt për shtimin e parave tuaja
Mënyra më e thjeshtë dhe më e sigurt për të kursyer, është të hapni një llogari kursimesh në bankë.
Nëse mendoni të investoni një shumë fikse, atëherë duhet të pyesni veten se për sa kohë do të dëshironit t’i depozitoni/investoni paratë. Paratë që mund t’ju nevojiten në një të ardhme të afërt, duhet të investohen në mënyrë të tillë që të mund t’i tërhiqni lehtësisht. Kjo varet nga nevoja që keni për këto para, brenda një periudhe të caktuar kohore. Në mënyrë që të përfitoni sa më shumë interesa, duhet t’i depozitoni paratë për një kohë të gjatë në bankë. Nëse investoni për një periudhë më afatgjatë, norma e interesit do të jetë më e pëlqyeshme.
Nëse buxheti juaj personal prodhon kursime mujore, atëherë duhet të ndërtoni një skemë konkrete të përdorimit të tyre. Para së gjithash, duhet t’i keni të qarta qëllimet e përdorimit të kursimeve tuaja. Me fjalë të tjera, sa para do t’ju duhen dhe kur?
Edhe në këtë rast, formula është e thjeshtë: “koha është flori”. Kështu, nëse kurseni 1.000 lekë në muaj për 10 vjet, do të përfitoni më shumë para se po të kishit kursyer dyfishin e shumës në muaj (2.000 lekë) për 5 vjet.
34
Shembull:
Tabelë 11. Si shtohet sasia e kursyer prej 1.000 lekësh në kohë
Koha/VitetNjë përfitim mesatar prej:
2 % 3 % 4 % 5%2 24,510 24,760 25,020 25,2904 50,010 51,050 52,120 53,2105 63,150 64,800 66,500 68,25010 132,920 140,040 147,640 155,76015 210,010 227,400 246,640 267,94020 295,180 328,850 367,450 411,760
Në të shumtën e rasteve, kursimet e buxhetit tuaj personal do të jenë të ndryshme në periudha
të ndryshme. Me raste, ato edhe mund të mungojnë krejtësisht. Kjo e bën përkohësisht të pamundur kursimin. Formula magjike është që të autorizoni bankën që çdo muaj, të kalojë automatikisht tepricat e llogarisë
rrjedhëse në depozitën tuaj të kursimeve. Në intervaleve të caktuara kohe – le të themi një
ditë përpara derdhjes së pagës në llogarinë tuaj – ju autorizoni bankën që shumën e mbetur në llogarinë rrjedhëse, ta transferojë në llogarinë e kursimeve, prej të cilës përfitoni interesa.
krahasoni ofertat e kursimit
Pavarësisht mënyrës së kursimit, përpiquni që gjithmonë të njiheni me ofertat e ndryshme të bankave tregtare
apo institucioneve të tjera financiare, në mënyrë që të bëni zgjedhjen e duhur. Mënyra më e mirë për të krahasuar termat dhe kushtet e produkteve të ndryshme të kursimit, është shqyrtimi i vëmendshëm i normave të interesit.
Nëse doni që kapitali juaj të rritet, norma vjetore e interesit duhet të jetë më e madhe se përqindja
vjetore e inflacionit.
35
Tabelë 12. krahasoni ofertat e ndryshme
Produktet e kursimit Shuma e kursyer Afati Oferta 1
________Oferta 2________
Oferta 3________
Pagesë e vetmeKësteTransferimi automatik i gjendjes
Pasi të jeni informuar për ofertat e kursimit në treg, do ta keni më të lehtë të llogarisni me sa do të shtohen kursimet tuaja për një periudhë të caktuar kohe.
Tregohuni të kujdesshëm me ofertat private
Për t’u siguruar që po investoni në një institucion financiar të sigurt, vizitoni faqen e internetit të Bankës së Shqipërisë, ku pasqyrohet lista e plotë e subjekteve të licencuara. Bankat tregtare që operojnë në Shqipëri janë institucione profesionale, të cilat mbikëqyren në mënyrë të rregullt nga Banka e Shqipërisë.
“Modeli Tarracë” – kursim strategjik
Kursimet përbëjnë diçka personale. Qëllimet dhe mundësitë e njerëzve për të kursyer ndryshojnë aq shumë, sa është e pamundur të gjesh një zgjidhje të përshtatshme për të gjithë. Megjithatë, ekzistojnë disa parime bazë, të cilat ia vlen të ndiqen.
Një mënyrë praktike që ju ndihmon të administroni kursimet në varësi të gjendjes suaj është “Modeli tarracë”.Ai përbëhet nga katër faza: kryeni pagesa të përditshme të kujdesshme; krijoni një rezervë likuiditeti; kurseni për nevoja afatmesme; planifikoni shpenzimet dhe kyeni investime afatgjata për të rritur kapitalin të qetë në pleqëri.
36
Për fazën e parë, ju duhet të keni një shumë të ardhurash mujore në llogarinë tuaj rrjedhëse për të mbuluar shpenzimet e një muaji. Kontrolloni nëse kjo shumë është e mjaftueshme apo nëse ju nevojiten më shumë para për periudhën afatshkurtër.
Faza e dytë konsiston në hapjen e një depozite rezervë, e cila shërben si fond sigurie për të mbuluar shpenzimet e paparashikuara apo urgjente, pa prekur kursimet. Në rastin më të mirë, kjo është e barabartë me pagat e 3 deri 6 muajve. Depozita përdoret për shpenzime të paparashikuara, si
mjekime të papritura, rindërtim urgjente apo aksidente. Mënyra më e mirë e investimit është hapja e një llogarie pa afat apo llogarie kursimi me periudha të shkurtra maturimi.
Faza e tretë përfshin investimet afatmesme për shpenzimet e planifikuara nga 2 deri në 5
vitet e ardhshme, si blerja e një makine apo pajisjeje elektroshtëpiake etj. Shuma e parave që duhet kursyer nuk duhet të kalojë koston e një makine të re apo e një investimi të madh. Në këtë rast, produkti më i mirë i kursimit është hapja e një depozite kursimi me periudhë të gjatë maturimi.
Ju mund të përdorni çdo fond të tepërt për fazën e katërt, më saktësisht për planet dhe nevojat afatgjata, gjatë moshës së pleqërisë. Mënyra më e mirë e investimit për këtë fazë, është investimi në fonde pensioni apo prona të patundshme.
Mbani parasysh që produkti i zgjedhur të përmbushë objektivat personalë!
Banka e Shqipërisë ju uron sukses në përpjekjet tuaja për administrimin e të ardhurave!
37
iv. të fiNaNcoNi Në mëNyrëN e duhur - më shumë muNdësi NëPërmjet kredisë!Në jetë asgjë nuk është falas - secili prej nesh përballet me situata kur shpenzimet ose kostoja e nevojave është më e lartë se paratë në dispozicion. Po në këto raste? Cila është mënyra më e mirë për të realizuar dëshirat apo për të plotësuar të gjitha nevojat tuaja? A do të ishte e arsyeshme të merrnit një kredi? Përgjigjja e kësaj pyetjeje është e thjeshtë: Nëse kushtet e kredisë përshtaten me gjendjen tuaj financiare, atëherë po. Kështu, kredia është zgjedhja e duhur në rastet kur ajo nuk ua rëndon buxhetin dhe jeni të sigurt se mund ta shlyeni atë në kohë. Për shembull, nëse kredia ju nevojitet për të rindërtuar shtëpinë dhe pasi e keni marrë, zbuloni se nuk jeni në gjendje të shlyeni të gjitha këstet mujore, ju do ta humbisnit shtëpinë e vendosur si garanci për kredinë. Prandaj, përpara se të merrni një kredi, duhet të analizoni mirë gjendjen tuaj financiare; të njiheni me të gjitha ofertat e tregut dhe me kushtet specifike të tyre.
Nëse i mbani gjithmonë parasysh këshillat e mësipërme, atëherë nuk do të bini asnjëherë në “grackën e borxhit”.
Një sipërmarrje e vogël dhe një familje kanë shumë ngjashmëri, në nevojën për të kryer investime bazë. Për shembull, blerja e një shtëpie në rastin e familjes apo blerja e një mjedisi për zhvillimin e sipërmarrjes, janë investime për zgjerim. Por, ndodh që një sipërmarrës apo individ të konsumojë një produkt ose shërbim thjesht për të plotësuar dëshirat personale. Megjithëse të dyja palët kanë përkatësisht një familje apo një biznes për të drejtuar, ata mund t’ia lejojnë vetes këto kënaqësi, nëse kanë një plan të detajuar buxheti dhe e ndjekin atë hap pas hapi.
38
- Hapësira informuese -
Kreditë për individin, që përdoren më shpesh në Shqipëri, janë përgjithësisht kredia
hipotekare (për pasuri të paluajtshme) dhe ajo konsumatore. Huamarrësi përfton menjëherë të gjithë shumën e kredisë, të cilën më pas ia shlyen bankës me këste mujore. Zakonisht, afati i shlyerjes për kreditë konsumatore, arrin deri në 7 vjet dhe përftimi i kredisë nuk kërkon kolateral. Ndërsa për kredinë
hipotekare, arrin deri në 30 vjet dhe banka kërkon sigurimin e saj me kolateral. Norma
e pandryshueshme e interesit për kreditë konsumatore përbën një avantazh të këtyre kredive kundrejt atyre hipotekare. Nga ana tjetër, këto të fundit duke qenë të mbuluara
me kolateral, kanë norma interesi më të ulëta.
hapi 1: Vlerësoni nevojën reale për kredi - llogarisni këstin maksimal mujor
Siç u tha edhe më sipër, para se të përcaktoni nevojat tuaja financiare, duhet të kontrolloni më parë gjendjen financiare. Nëse keni kursime të
përdorshme në periudhën afatshkurtër, siç mund të jetë një shpërblim nga punëdhënësi apo një
dhuratë, përdorini ato për financimin e blerjes. Është gjithmonë më mirë të konsumoni kursimet tuaja sesa të merrni kredi.
Përdorni tabelën 1-a “Objektivat financiarë” në faqen 5, për të përcaktuar se sa para ju
nevojiten dhe kur. Shkruajini këto shuma në tabelën e mëposhtme.
39
Tabelë 13. nevojat financiareBlerje … … …Shuma e nevojshme Lek Lek- Paratë në dispozicion Lek Lek= Shuma e nevojshme e kredisë Lek Lek
Është mirë ta llogarisni shumën maksimale që jeni në gjendje të paguani çdo muaj, për të përcaktuar nëse mund ta përballoni kredinë apo duhet të zgjidhni një tjetër, me kushte më të përshtatshme. “Libri i qeverisjes së shtëpisë” ju vjen në ndihmë për përcaktimin e kësaj shume.
Tabelë 14. kësti maksimal mujorTë ardhura mujore Lek- shpenzime fikse Lek- shpenzime të ndryshueshme Lek=shuma maksimale e këstit mujor të kredisë Lek
Shuma maksimale e këstit mujor të kredisë, në disa raste mund të jetë tepër e lartë për t’u përballuar. Nëse keni të ardhura fikse, të cilat përfshijnë dhe llogari kursimi me periudha afatshkurtra maturimi, ato mund të shërbejnë për të paguar kredinë. Por, bëni kujdes - nuk është e këshillueshme të përdorni gjithë paratë që keni në dispozicion për shlyerjen e kredisë. Gjithmonë duhet të keni një “mburojë financiare”, e cila ju “shpëton” në raste urgjence, si për shembull në raste aksidentesh. Kështu, nuk do të gjendeni të papërgatitur në situata të paparashikuara.
kujdes në zgjedhjen e monedhës së kredisë!
Në vlerësimin e mundësisë për të marrë një kredi, duhet të mbani parasysh që monedha e kredisë të përputhet me atë të të ardhurave tuaja. Kështu, nëse të ardhurat tuaja janë në Lek, është mirë që edhe kredia të merret po në Lek. Në këtë mënyrë do të shmangni rrezikun që mund të vijë nga ndryshimet në kursin e këmbimit.
40
hapi 2: përcaktoni kostot – krahasoni ofertat e kredive
Edhe kreditë kanë një çmim - kjo është norma e interesit. Vlera e normave të interesit, si dhe komisionet e shërbimeve, janë të ndryshme për banka të ndryshme. Në mënyrë që klientët të jenë në gjendje të krahasojnë ofertat e kredive, bankat janë të detyruara t’ju njohin me normën efektive të interesit (NEI) në informacionin
parakontraktor. Kjo normë është totali i kostos së kredisë për klientin, e shprehur si përqindje vjetore e vlerës së kredisë së dhënë, llogaritur
sipas një formule të caktuar. Një tjetër koncept që duhet të njihni është kostoja totale e kredisë për klientin - tërësia e të gjitha shpenzimeve, duke përfshirë dhe interesat, komisionet dhe çdo lloj tjetër shpenzimi që klienti paguan në lidhje me marrëveshjen
e kredisë sipas kushteve të saj (shpenzimet për shërbimet ndihmëse për marrëveshjen e kredisë,
në veçanti primet e sigurimit, përfshihen nëse shërbimi është i detyrueshëm për të përfituar kredinë ose normën e interesit të aplikuar).
Kostoja e kredisë ndikohet edhe nga periudha e shlyerjes së saj. Megjithëse kreditë me kohëzgjatje më të madhe mund të kenë këste mujore më të vogla, kostoja totale e kredisë rritet. Kjo rritje ilustrohet në shembullin e
mëposhtëm:
Tabelë 15. kostoja e kredisë në varësi të kohëzgjatjes
Shuma e kredisë Norma e interesit
Kohëzgjatja e kredisë
Kësti mujor i kredisë*
Kostoja totale e kredisë**
30,000 lek 7 % 2 vjet 1,340 lek 2,166 lek30,000 lek 7 % 6 vjet 508 lek 6,603 lek
* Kësti mujor i kredisë = principal + interes. ** Kostoja totale e kredisë = shuma e pagesave mujore - shuma e kredisë.
Kur përcaktoni kohëzgjatjen e kredisë tuaj duhet të mbani parasysh se ajo nuk duhet të tejkalojë “jetën” e produkt që doni të blini. Për shembull, një makinë e përdorur, e
41
cila pritet “të jetojë” për vetëm 4-5 vjet, nuk duhet financuar me një kredi që zgjat më shumë se vetë “jeta” e makinës.
Përpara se të zgjidhni, duhet të përcaktoni kredinë më të përshtatshme për ju dhe të informoheni për ofertat e bankave të ndryshme:
Tabelë 16. Ofertat e kredive të bankave të ndryshme
Shuma (Lek) Emri i bankës Kohëzgjatja e kredisë (m/v)
Kësti mujor i kredisë Kostoja totale
hapi 3: Shkoni të përgatitur në intervistën e kredisë
Nëse banka do t’ju japë apo jo një kredi, kjo varet nga JU. Ju duhet t’i provoni bankës që jeni në gjendje ta paguani atë, së bashku me gjithë interesat dhe komisionet, gjatë periudhës së caktuar kohore. Zakonisht, aftësia e çdonjërit për të marrë dhe kthyer një kredi, njihet si “besueshmëria e huamarrësit”, e cila përcaktohet në bazë të tre kritereve, të njohura ndryshe si tre “K”-të.
Për të vlerësuar aftësinë tuaj paguese, banka do të verifikojë Raportin e Kredimarrësit, i cili është një dokument i gjeneruar nga Regjistri i Kredive, me informacion mbi historinë kreditore të çdo kredimarrësi. Gjithashtu, ajo mund të kontrollojë mjetet tuaja financiare, të cilat mund t’i përdorni apo shisni, për të shlyer kredinë në rast paaftësie për të paguar, si shtëpinë, prona të tjera të patundshme apo depozita bankare. Çdo mjet apo kapital që ju përdorni “për të siguruar” kredinë, njihet si “kolateral”. Kolaterali është garancia që banka ju
42
kërkon për të marrë një kredi. Ai shërben si masë kompensuese në rast se kredia nuk shlyhet. Kolaterali përfaqëson “K-në” e parë të “Besueshmërisë së huamarrësit”.
Kur shuma e kredisë së kërkuar është e madhe, institucionet financiare kërkojnë
që një person i tretë të shërbejë si dorëzanës (garant) apo sigurues. Personi garant garanton me fondet ose pronën e tij dhe merr përsipër detyrimet tuaja
në rast se ju nuk jeni më i aftë financiarisht për të kryer shlyerjen e tyre të rregullt. Të bëhesh garant
për një person tjetër, është një vendim tepër i rëndësishëm që duhet analizuar mirë.
Ju duhet të pyesni bankën paraprakisht për dokumentet që mund t’ju nevojiten për
intervistën e kredisë. Gjatë kësaj të fundit, ju duhet të jeni të përgatitur t’i paraqisni bankës të
gjithë dokumentacionin e nevojshëm. Nuk është çudi që gjatë një interviste kredie të përballeni me pyetje të tilla si: sa kohë keni në punën aktuale; sa kohë keni që jetoni në adresën aktuale; a keni marrë borxh më parë dhe sa i rregullt keni qenë me pagesat e kësteve; apo edhe nëse jeni i martuar. Të gjitha këto pyetje, analisti i kredisë i bën për të zbuluar se çfarë lloj huamarrësi jeni.
Një përgatitje e mirë ju jep mundësinë të paraqiteni përpara analistit të kredisë si një person i
përgjegjshëm dhe i besueshëm. Mos u frikësoni! Nëse nuk jeni të martuar apo nuk keni punuar dhe jetuar në të njëjtin vend gjatë
dhjetë viteve të fundit, nuk do të thotë se nuk keni shanse të merrni një kredi.
Karakteristika të tilla thjesht paraqesin disa pikë plus për ju, në sy të analistit të kredisë.
Karakteri i huamarrësit përfaqëson dhe “K-në” e dytë të “Besueshmërisë së huamarrësit”.
43
Kapaciteti juaj për të përfituar hua është një pikë tjetër që analizon huadhënësi. Kështu, ju duhet të keni të ardhura të mjaftueshme për të përballuar këstet mujore të kredisë. Huadhënësi krahason mjetet dhe të ardhurat tuaja financiare me koston e përgjithshme të kredisë, në mënyrë që të përcaktojë kapacitetin tuaj për të shlyer borxhin.
Kur aplikoni për kredi, banka kërkon të ardhurat e familjes tuaj. Kapaciteti për të marrë një kredi dhe për ta shlyer në kohë atë, përfaqëson edhe “K-në” e tretë.
Mos merrni kredi nga kredidhënës të dyshimtë!
Nëse ju nevojitet një kredi, duhet të drejtoheni pranë njërës prej bankave tregtare ose pranë institucioneve financiare kredidhënëse të licencuara nga Banka e Shqipërisë.
Në qoftë se ju vendosni të nënshkruani një kontratë huaje me një bankë, duhet të bëni kujdes që ajo të përmbushë disa standarde: banka duhet të llogarisë dhe të bëjë pjesë të kontratës të gjitha kostot shtesë të huadhënies (kostot administrative, komisionet për ndërmjetësit etj.), duke bërë të mundur kështu publikimin e normës efektive të interesit (NEI), të shprehur si përqindje vjetore, si dhe koston totale të kredisë për klientin. Ato duhet të përfshijnë gjithashtu: afatin e huasë, shumën e kësteve mujore, interesat mbi pagesat e vonuara dhe penalitetet për shlyerje të parakohshme.
Kujdes! Përpara se të nënshkruani çdo kontratë me institucionet financiare, lexoni me vëmendje kushtet dhe kriteret e përcaktuara në të!
44
Banka e Shqipërisë shpreson që ju t’i miradministroni të ardhurat tuaja!!
-- Hapësira informuese -
Jeni në gjendje të vështirë financiare?
Nëse ndodheni në vështirësi financiare, pavarësisht të gjitha masave mbrojtëse
paraprake, dhe nuk mund të shlyeni kredinë sipas kontratës, ju duhet të kontaktoni me
bankën tuaj, për të kërkuar një ristrukturim të kredisë. Në shumicën e rasteve, gjendet një zgjidhje e pranueshme për të dyja palët. Për shembull, një nga mundësitë e zgjidhjes,në rastet kur vështirësitë tuaja financiare janë të përkohshme, është që të mos i paguani këstet mujore të kredisë për një periudhë
të caktuar kohe. Në rastet kur gjendja juaj financiare është përgjithësisht shumë e
rënduar, ekziston mundësia e shtyrjes së kohëzgjatjes së kredisë, si dhe e uljes së vlerës së kësteve të saj. Gjithsesi, masat lehtësuese merren vetëm pas një analize të detajuar dhe
profesionale të situatës suaj financiare.
Nëse arrini të ndiqni rregullat e parashtruara në këtë kapitull, atëherë keni arritur të
përmbushni një kusht të rëndësishëm për financimin e sigurt të blerjeve tuaja dhe jeni në gjendje të përdorni paratë me zgjuarsi.
45
iv. fjalor
aTM - (Automated Teller Machine) ose Bankomat. Pajisje elektro-mekanike që mundëson zotëruesit e një karte bankare që të kryejë veprime për tërheqjen apo depozitimin e parave, pagesa për shërbime apo transferim fondesh ndërmjet llogarive, nxjerrje llogarie etj.
Cash - Para në dorë.
Depozitë me afat - Depozitë kursimi me afat të caktuar maturimi, prej të cilës depozituesi përfiton interes. Ndryshe nga depozita pa afat, klienti nuk mund të tërheqë lirisht paratë e vendosura në depozita me afat, pa humbur të paktën një pjesë të interesit. Sa më i gjatë afati i maturimit, aq më e lartë edhe norma e interesit të përfituar nga depozituesi.
Depozitë pa afat - Depozitë kursimi pa afat maturimi, prej të cilës depozituesi mund të përfitojë interes. Si dhe në rastin e llogarive rrjedhëse, paratë mund të tërhiqen në çdo kohë.
karta e debitit - Mjet pagese që mundëson përdorimin e fondeve të depozituara në llogarinë rrjedhëse me të cilën është e lidhur karta. Ajo mund të përdoret për të tërhequr para nga llogaria bankare nëpërmjet bankomateve (ATM), për të marrë informacion mbi gjendjen e llogarisë, për të kryer pagesa nëpërmjet terminaleve të pikave të shitjes (POS) apo nëpërmjet internetit. Veprimet e kryera me kartë debiti regjistrohen automatikisht në llogari, për këtë arsye është e rëndësishme që llogaria të ketë fonde të mjaftueshme për të mundësuar pagesën.
karta e kreditit - Mjet pagese që mundëson përdorimin e fondeve të vëna në dispozicion nga emetuesi (lëshuesi) i kartës, nëpërmjet një linje krediti (llogari kredie). Karta e kreditit mund të përdoret për të tërhequr para, për të blerë përmes internetit, si dhe për të kryer pagesa nga fondi që banka ka vënë në dispozicionin tuaj, gjithmonë brenda një kufiri të paracaktuar. Shuma e përdorur duhet të shlyhet e plotë, në fund të periudhës, ose mund të shlyhet pjesërisht dhe e shtyrë në kohë, sipas kushteve të përcaktuara në kontratë, së bashku me interesat e caktuara në kontratë.
kolateral - (ndryshe: kryegjë ose principal) Pasuri e cila përdoret për të siguruar huanë. Në rastin e kredive hipotekare, si kolateral mund të shërbejë një apartament, truall apo ndërtesë. Në këtë mënyrë, banka është e siguruar në rast se huamarrësi nuk arrin të shlyejë detyrimet e kredisë.
46
kostoja e transaksioneve - Kostot e hasura gjatë blerjes dhe shitjes së mjeteve si për shembull, komisionet.
kostoja totale e kredisë për klientin - Tërësia e të gjitha shpenzimeve, përfshirë dhe interesat, komisionet dhe çdo lloj tjetër shpenzimi që klienti paguan në lidhje me marrëveshjen e kredisë, sipas kushteve të saj (shpenzimet për shërbimet ndihmëse për marrëveshjen e kredisë, në veçanti primet e sigurimit, përfshihen nëse shërbimi është i detyrueshëm për të përfituar kredinë ose normën e interesit të aplikuar).
kredi - Marrëdhënia juridike e detyrimit për të lëvruar një shumë monetare në këmbim të së drejtës së ripagimit të shumës dhe të
interesit ose komisioneve të tjera bankare mbi këtë shumë.
Likuiditet - Aftësia e një mjeti për t’u kthyer lehtësisht në para cash, pa pësuar asnjë ulje në vlerë.
Llogari rrjedhëse - Llogari bankare tepër likuide nga e cila, përgjithësisht, nuk përfitohet interes. Klienti mund të shtojë dhe të pakësojë gjendjen e llogarisë, për të përfituar dhe kryer pagesa në çdo kohë. Transaksionet
regjistrohen në mënyrë të vazhdueshme dhe kronologjike, kështu bilanci i llogarisë është gjithmonë i përditësuar.
norma e interesit - Çmimi që paguhet apo përftohet në këmbim të një shume të marrë (kredi) apo të dhënë (depozitë) parash, për një periudhë kohe të caktuar. Kështu, norma e interesit është kosto oportune e mospasjes gjendje të një kapitali për atë periudhë kohe. Ajo shprehet si përqindje mbi principalin për një periudhë kohe të caktuar, zakonisht njëvjeçare. Përgjithësisht, në zhargonin bankar përdoret termi i shkurtër “interes” sa herë që flasim për normën e interesit.
norma efektive e interesit - (shkurt: NEI) është totali i kostos së kredisë për klientin, e shprehur si përqindje vjetore e vlerës së kredisë. Kostoja e kredisë, në këtë rast, nënkupton të gjitha pagesat që kryen klienti
deri në shlyerjen e plotë të saj. Përjashtuar principalin (kryegjënë) e kredisë, në të përfshihen të gjitha shumat e interesit, shpenzimet,
komisionet dhe tarifat në lidhje me marrëveshjen e kredisë.
normë fikse e interesit për kreditë - Norma e interesit, për të cilën banka dhe kredimarrësi bien dakord në marrëveshjen e kredisë, që të jetë një përqindje fikse e pandryshuar
për gjithë kohëzgjatjen e marrëveshjes së kredisë ose disa përqindje fikse të pandryshuara për periudha të pjesshme.
normë e ndryshueshme e interesit për kreditë - Norma e interesit, për të cilën banka dhe kredimarrësi bien dakord në momentin e nënshkrimit/lidhjes së marrëveshjes/kontratës së kredisë, e cila llogaritet mbi bazën e një indeksi orientues dhe një marzhi fiks.
47
Overdraft - Produkt kredie i ofruar nga institucione financiare. Nënkupton një paradhënie bankare mbi pagën, të miratuar më parë për ju, që ju mundëson të tërhiqni paraprakisht një shumë të caktuar, që nuk e keni gjendje në llogarinë tuaj rrjedhëse.
raporti i kredimarrësit - Dokumenti i gjeneruar nga Regjistri i Kredive mbi historinë kreditore të çdo kredimarrësi. Informacioni përfshin shumën e kredisë, shlyerjet e saj, shumat e vonuara, garancitë e vëna për të, të dhëna për kreditë në të cilat kredimarrësi shfaqet si person i lidhur, si dhe klasifikimin e kredisë. Nëpërmjet këtij raporti identifikohen edhe kreditë për të cilat është lëshuar një urdhër ekzekutimi, kreditë e ristruktururara si dhe kreditë e shitura.
regjistri i kredive - Baza e të dhënave, e krijuar me qëllim të trajtimit të informacionit të raportuar nga bankat dhe institucionet financiare jobanka, mbi kreditë e dhëna prej tyre. Regjistri ndihmon subjektet raportuese, gjatë procesit të analizimit dhe vendimmarrjes së kredisë, me informacion mbështetës për historikun e kredimarrësit.
Terminali pOS - (Point Of Sale) është pajisja që bën të mundur kryerjen e një pagese nëpërmjet kartave bankare në një pikë shitjeje, për shembull në një dyqan apo restorant.
Transfertë bankare - Operacioni përmes të cilit, klienti i një banke udhëzon bankën të dërgojë një shumë të caktuar parash nga llogaria e tij bankare, në llogarinë bankare të një personi apo biznesi përfitues. Transfertat mund të kryhen brenda të njëjtës banke dhe nga një bankë në një tjetër, brenda ose jashtë vendit.
Urdhër për pagesa periodike (Upp) - Shërbim i ofruar nga banka për shlyerjen e detyrimeve periodike. Pagesa periodike është një mënyrë e përshtatshme për të paguar një detyrim mujor me një shumë fikse, si qiraja, kësti i kredisë, pagesa e shkollës apo mirëmbajtja e pallatit. Përmes tij, ju autorizoni bankën që në një datë të caktuar, në mënyrë periodike (p.sh. në datën 5 të çdo muaji) të transferojë një shumë të paracaktuar nga llogaria juaj në atë të përfituesit.
Urdhër debitimi direkt (UDD) - Shërbim i ofruar nga banka për shlyerjen e pagesave periodike jofikse, p.sh. faturat e energjisë elektrike, ujit, telefonisë celulare etj. Përmes tij, ju autorizoni bankën të shlyejë faturat e ardhura në bankë në emrin tuaj, duke pakësuar llogarinë tuaj me shumën përkatëse.
48
kjo broshurë u hartua nga Banka e Shqipërisë, në bashkëpunim me:
Fondacionin e Bankave të kursimeve për Bashkëpunim ndërkombëtar (Sparkassenstiftung für internationale kooperation) dhe Shërbimin për
këshillimin e klientit (Beratungsdienst Geld und haushalt der Sparkassen-Finanzgruppe) dhe me
mbështetjen eagjencisë Gjermane për Bashkëpunim
Teknik (Deutsche Gesellschaft für Technische Zusammenarbeit (GTZ).
Këtë publikim mund ta gjeni edhe në formë elektronike në adresën:
www.bankofalbania.org
Në qoftë se dëshironi të keni kopje të shkruara të tij mund t’i kërkoni në adresën:
Banka e Shqipërisë, Sheshi “Skënderbej” Nr.1, Tiranë, Shqipëri
Tel.: + 355 4 2419301/2/3; + 355 4 2419401/2/3Faks: + 355 4 2419408
ose duke dërguar një e-mail në adresën:
Tirazhi: 1000 kopjeShtypur nga Shtypshkronja AdelCo sh.p.k.
(Botim i dytë)
