Ndebele Tax Justice Manual- edited.doc

  • Upload
    zimcodd

  • View
    500

  • Download
    1

Embed Size (px)

Citation preview

  • 7/25/2019 Ndebele Tax Justice Manual- edited.doc

    1/42

    UGWALO OLUFUNDISA NGOKUQAKATHEKA KOKULUNGAKOMTHELO

    Okumunyethweyo

    1.0 Isiqokoqela sendaba IZIMCODD yini Iminyaka elitshumi eyokuthuthukisa umnotho olungileyo /okhululekileyo ezimbabwe

    Ukuqala ukubhadala umthelo ngokusemthethweni Ukwethula ukulunga komthelo kuqamula amaketani okubayiziheheli lobugqili bezikwelede

    !.0 Ukuzwisisa ukuthi kungani umthelo ulungile

    Uku"hasisa umthelo lokuthi kungani umthelo ulungile

    #ingazikhathazelani ngomthelo ezimbabwe$ %ungani umthelo uqakathekile

    Izizwe zilahlekelwa n&ani yinzuzo yomthelo

    '.0 Ukuthelisa( ingqubekela hambili lamalungelo oluntu

    Ing"azelo

    Ukuhlelwa kutsha kwentengo yezinto ezikhanya zizimbi kuzulu

    lokukhuthaza ubuhle kuzulu

    Ukuthelisa labaswelayo) indaba yobulili

    1.0. ISINGENISO

    Okumye!n n"e#IM$ODD

    IZIMCODD yinhlanganiso eyasungulwa ngo*hlolan&a ngo!000 ilenhloso

    yokukhuthaza amahlabezulu ukuthi ahatheke ekubun&weni

    kwemithetho ebabusayo ukuze imithetho ibe ngeyabo. Inhlanganiso

    yeZIMCODD ibona ubugqili obubangelwa yizikwelede ezinengi

    ezibhekane lezwe leZimbabwe( ukungathengiselane okulingeneyo

    okwenzakala hakathi kwamazwe omhlaba lokuswelakala kombuso

    osekela amalungelo abantu n&engembangela yokungahlaliseki koluntu /

    1

  • 7/25/2019 Ndebele Tax Justice Manual- edited.doc

    2/42

    kwabantu kunye lomnotho we Zimbabwe( lomhlaba wonke &ikelele.

    IZIMCODD iyethula inhlelo eziqondiswe)

    +ku,undiseni amahlabezulu

    Ukunikeza amathuba oku-o-isana kulabo abahathekayo

    kunhlelo ezitshiyeneyo

    Ukuhatheka ekubumbeni imithetho yenhlalo kanye lomnotho

    wabantu( lombuso kusukela eziqintini( ezigabeni kanye lomhlaba

    wonke &ikelele

    Isigodlo seZIMCODD sise aae besokusiba lamanye amawosi

    koulawayo leMutae ukuze abone ngokuqhutshwa komsebenzi

    enhlangothini zombili zelizwe ezithi iningizimi lenyakatho. *gahansi

    kwenhlelo zokuthuthukisa imilo yabantu emahandleni( iZIMCODDisebenza labalimi botshinda e2okwe leChe"he"he ukuze ban"edise

    abalimi ukuthi balwisane lobuqili kwezokuthengiselana.

    Um%ono wethu

    3ikuletha intuthuko ebantwini( kunhlalo yabo( kwezomnotho( lombuso

    oqondileyo kusetshenziswa inhlanganiso yabantu elokukhaliha

    okukhulu.

    I&'()o &ethu

    Ukunikeza abantu beZimbabwe ulwazi lamandla okuqeda inhluho

    lobugqili bomnotho(ukuthengiselana okungalingananga lobugqili

    kwezomthelo( lokubumba inhlelo kanye lokukhuthaza abantu ukuthi

    bengabambeleli ezindleleni okwakuqhutshwa ngazo izinto kudala 4neo5

    libeal.6

    Inh!o)o yethu

    Ukuhakamisa ulwazi lwamalunga +ZIMCODD mayelana

    lokuhlaziya umnotho kanye lokukhuthaza ukuhatheka kwalabo

    abakhangelelwa hansi.

    2

  • 7/25/2019 Ndebele Tax Justice Manual- edited.doc

    3/42

    Uku"ubungula kanye lokukhuthaza ukumela uzulu kwezolwazi

    mayelana lezikwelede( ukuthengisa lentuthuko engaheliyo.

    Ukubumba inhlelo kwezomnotho lokuhlalisana

    ezingasetshenziswa.

    Ukubumba ukumanyana kwesizwe lokukhokhela ekusungulweni

    kwenhlanganiso ezenhlalakahle lokubuswa kwelizwe.

    IZIMCODD ililunga le7ubilee #outh 2lobal netwok( #outhen 8,i"a

    9eole #olidaity *etwok le8:;OD8D kulezinsuku isebenzelana

    lenhlanganiso yeZimbabwe #o"ial :oum 4Z#:6.

    1.1. IMIN*AKA ELITSHUMI E*OKUTHUTHUKISA UMNOTHO

    OLUNGILE*O + OKHULULEKILE*O E#IM,A,WE%usukisela ekubun&weni kwayo iZIMCODD isisebenze lamalunga ayo

    kwezokuletha umnotho okhululekileyo okuyinsika yalinhlanganiso

    ngahansi kohlelo lweC9+D 4the Ci

  • 7/25/2019 Ndebele Tax Justice Manual- edited.doc

    4/42

    kwenhlanganiso ehilayo ekhangela ngenhlalo lomnotho olungile

    sokwethulwa ngeminyaka edlulileyo kugoqela okulandelayo kodwa

    ayisikho konke lokhu)

    *gomnyaka ka!00' iZIMCODD yethula amagwaliba amathathu

    amayelana ngoku,undisa lokuqeqetshisa izizalwane ngokuzwisisa

    izikwelede kusukela kwabaswelayo labakhangelelwa hansi. =okhu

    kwakuhlanganisela)

    4i6 Ukuzwisisa isikwelede.4ii6 Ukuthi isikwelede silethani enhlalweni yabantu.4iii6 Ukusungula inhlanganiso emela amalungelo abantu

    kwezomnotho.

    Inkulungwane ezimbalwa zaqeqetsha ngesikhathi sonaleso labantu

    basebenanzelela ukuthi isikwelede selizwe yiso esikhokhelayo ukuba

    babeyizigqili( yikho bakhalela amalungelo abo kwezomnotho

    lokusungulwa kwemithetho esekela abantu abahansi kulokuthi

    kukhangelwe indaba ezibanzi ezomnotho welizwe lonke( ikakhulu

    okwenziwayo okokug-ila kwezonombolo kulokukhangela indaba

    yokuthuthukiswa kwabantu.

    *gomnyaka ka!010 iZIMCODD yethula igwaliba lesibile olumayelana

    ngokun"edisa abantu ukubana bazwisise isikwelede selizwe

    okuhlanganisela intuthuko yelizwe lomhlaba wonke &ikelele

    kwezomnotho. Imikiswano mayelana loku

  • 7/25/2019 Ndebele Tax Justice Manual- edited.doc

    5/42

    ezilethwa zing"itshi ezoku

  • 7/25/2019 Ndebele Tax Justice Manual- edited.doc

    6/42

    kung-o-o ezimayelana lomnotho welizwe yabuya yaha ezinye indlela

    ezokukhangela uhluho olubangelwa yikukhangeli umnotho 4obanzi >

    ilizwe lonke6okungelani lokuthuthikisa abantu. IZIMCODD ikulethe

    sobala ukubana ukuba yizigqili ngokweyama en"edweni kulethwa

    ezweni kuleziboho ezingalungelanga ilizwe okutshiya abantu

    sebe"wile kakhulu hakathi kodubo.

    Umhathintambo wogatsha lwezemali lenotho yelizwe waletha imibono

    emine eyokwehlisa izikwelede.Indlela zakhona zigoqela ezilandelayo.

    4i6 Umnotho owenziwa elizweni.4ii6 Ukuguqula izikwelede zomnotho.4iii6 Ukulandela izinqumo zokuguqula umnotho ezabun&wa e9ais.4i

  • 7/25/2019 Ndebele Tax Justice Manual- edited.doc

    7/42

    yokuthuthukisa ilizwe( indlela le i

    ikhohaethi ta-( lo ngumthetho obhadalwa ngamankamani( 9ay 8s

    3ou +an 4983+6 okungumthethe obhadalwa yizisebenzi ezihola imali

    ehezulu( kube lomthetho we+-"ise and Duty @a- > ongumthelo

    obhadalwa ngabantu abathenga izinto ngahandle kwelizwe( kube le

    9esumti umthelo obhadalwa ngosomabhizimusi

    abasakhulayo. %ungalandelwa indlela lezi kuzayenza wonke umuntu

    ahatheke ekubhadaleni imithelo leyo ikakhulu amakhamani

    amakhulu atholakala emazweni amanengi abizwa ngokuthi

    ngamaMultinational Comanies. =okhu kungahathisa ilizwe ukubana

    likhululeke ebugqilini bokweyama kun"edo lwangahandle kwelizwe.

    IZIMCODD yiyo ekhokhelayo eku,undiseni uzulu ngobubi bezikwelede

    lemumela yobugqili lokumela ukubana izikwelede lezi zihlolisiswe

    kakhulu. %odwa ukumela uku"itshwa kwezikwelede kutshengisele

    ukuthi ayisiyo ndlela esemthethweni n&alo kunzima. IZIMCODD

    izaqhubeka hambili ngemizamo yayo yokukhulumisana labantu

    lokubumba imithetho mayelana ngokulunga komthelo okuletha

    ingqubekela hambili kulokug-ila ezikweledeni okuletha ukuthi seyame

    kakhulu kun"edo olu

  • 7/25/2019 Ndebele Tax Justice Manual- edited.doc

    8/42

    -.0. UKU#WISISA UKUTHI KUNGANI UMTHELO ULUNGILE

    -.1. Uku/h)') umthe!o !okuth' kun"n' umthe!o u!un"'!e

    +zinye inhlanganiso zihlala zikhankasela indlela ezilungileyo

    zokuqhutshwa komthelo( lokuqakatheka komthelo ekuletheni

    ingqubekela hambili lenhlalakahle okuqakathekiswa loba yilabo

    abazithi baying"itshi ngamalungelo abantu okugoqela abenyakatho

    labeningizimu. %wabanengi indaba yomthelo yinsindabahenduli

    okumele itshiyelwe izing"itshi. Indaba yomthelo ingakhanya inzima

    kodwa yindaba eqakatheke kakhulu okungamelanga

    ihongukhangelwa n&e.Indlela eziqondileyo n&alo ezi,aneleyo

    ezokubutha imali yomthelo kumele zisetshenziswe ukuze isizwe

    sin"edakale. 3isikhathi esiqakathekileyo esingasetshenziswa ukwabela

    inotho kuzulu ukuze kuqondiswe ubuyanga lokungalingane

    emhakathini. IZIMCODD ikubeka sobala ukubana ukuhatheka

    kakhulu enhlangothini zonke( kungaba yizakhamizi( kwezemilakahle(

    kwezem,undo loba ababona ngamalungelo ezisebenzi lababona

    ngamalungelo abomama.

    Im'/'o kokhokhe!yo

    Uzulu ubona indaba ezimayelana ngomthelo zi,una ulwazi oluhezulu

    okudala ukubana bangabi lendaba lawo ngakho kuqakathekile uku

  • 7/25/2019 Ndebele Tax Justice Manual- edited.doc

    9/42

    1. ?eza imi"abango ngokomthelo elizweni. 3ihi imihlobo yomthelo

    oyaziyo( yihi oyibhadalayo wena siqu sakho$ ?eza imibono

    yakho / nika ing"azelo yomthelo$!. Unga

  • 7/25/2019 Ndebele Tax Justice Manual- edited.doc

    10/42

    I&e!u!eko kokhokhe! uh!e!o + ')'3un4o

    7ulisa ingqondo labahathekayo ba

  • 7/25/2019 Ndebele Tax Justice Manual- edited.doc

    11/42

    I&e!u!eko kokhokhe!yo

    %hathesi abahathekayo sebelokwamukela okuthize ngokomthelo

    lendingeko yokulunga komthelo ekuletheni intuthuko. a

  • 7/25/2019 Ndebele Tax Justice Manual- edited.doc

    12/42

    ezibaliswe hezulu ngeyinye indlela yokuqondisa ubuyanga

    lokungalingani kwamathuba n&engoba abayanga bezenelisa ukuyama

    kuhela en"edweni olu

  • 7/25/2019 Ndebele Tax Justice Manual- edited.doc

    13/42

    eqakathekileyo ehlanganisa ukwakhiwa kwelizwe lombuso kazulu

    okhululikileyo. %ulokunye ukuhenywa okwenziwayo emazweni alikhulu

    eliletshumi lantathu 411'6 kusukela ngomnyaka ka1B1 kusiya

    koka1BB. Ukuhenya lokhu kwa

  • 7/25/2019 Ndebele Tax Justice Manual- edited.doc

    14/42

    Uhulumende oyame emalini yomthelo udinga umnotho ohilileyo

    ukuze abuthelele( lokhu kugoqela izizalwane lamankamani

    athuthukileyo okuzabangela ukuthi uhulumende abelesiso

    sokukhangela indingeko zabo.

    Ukuze kubuthelelwe imithelo okulengqubekela hambili(

    ohulumende badinga indlela ezinhle ezi"a"ileyo ezilobukhokheli

    obuqotho. %ungasenani( n-a uhulumende enga

  • 7/25/2019 Ndebele Tax Justice Manual- edited.doc

    15/42

    9e:;'/'n"+ukuh!e!w kut)h kwenten"o ye&'nto e&'khny

    &'&'m%' ku&u!u !okukhuth& u%uh!e ku&u!u

    Imithelo ingasetshenziswa ukwenza kweneliseke ukubona ukuthi

    intengo lenzuzo etholakala ngokulungiswa lokusetshenziswa kwezinye

    izinto/imahla ku

  • 7/25/2019 Ndebele Tax Justice Manual- edited.doc

    16/42

    ?eza sobala ukuthi inzuzo etholakala ekuqoqeni imithelo yehlisa

    ukweyama kakhulu en"edweni olu

  • 7/25/2019 Ndebele Tax Justice Manual- edited.doc

    17/42

    Izahluko ezidlulileyo zi

  • 7/25/2019 Ndebele Tax Justice Manual- edited.doc

    18/42

    amakhamani lawa ayake a"atshe lokubhaldala imithelo. Ukunga"a"i

    kwenzuzo ezitholwa ngamkhamani amakhulu kubangele ukuthi

    amakhamani lawa kube lula ukubana bahle inzuzo yawo emazweni

    asenyakatho.

    Isigaba lesi sizahlola lokudonsela mu

  • 7/25/2019 Ndebele Tax Justice Manual- edited.doc

    19/42

    umthelo. Olunye udubo ludalwa yikuthi abantu labosomabhizimuzi

    aban"ane basebenzisa imali kulokuthi basebenzise amabhanga

    ekubhadaleni( okubangela ukuthi kubenzima ukulandela imumela

    yabo.

    *gasikhathi sinye kumele abantu labosomabhizimusi abasakhulayo

    bakhuthazwe ukuthi babhalise amakhamani abo( lokubhadala

    umthelo. Okungabakhuthaza yikuthi banikwe isiqiniseko soku

  • 7/25/2019 Ndebele Tax Justice Manual- edited.doc

    20/42

    =okhu kudala ukubana uzulu angabi ledlabuzane lokubhadala umthelo

    ngoba ebona abanothileyo bebalekela umlandu wokuhlawula imithelo.

    Ukun"ene! kwe&om%u)o !o%u8'!' kun"t)h &oku%uthe!e!w

    komthe!o

    *&engezinye ingatsha ezinengi n&e( ugatsha olubona ngezemithelo lalo

    luhlangana lendubo ezin&engokungenela kwababusayo( ubuqili

    lokungahathwa kuhle komsebenzi( isiboneloK ezweni le Indonesia

    esinye isihathamandla sezomthelo esasesileminyaka emithathu

    kuhela emsebenzini satholakala silenqwabanqwaba zezimali ezidlula

    ; 100 billion 4G10 million6 yena ehola G00 ngenyanga.

    #okuhlolisiswa i"ala leli isihathamandla lesi sa

  • 7/25/2019 Ndebele Tax Justice Manual- edited.doc

    21/42

    angahandle ukuthi bathuthukise umnotho wabo ngokunikeza imithelo

    ehansi n&engendlela yokukhuthaza amazwe lawo ukuthi asebenzele

    emazweni abo( kwezinye izikhathi bethembisa ukug"ina imhlo

    yenzuzo yabo 4nan"ial se"e"y6. Inhlanganiso ezigoqela iIM: Lold

    ank( ;egional De

  • 7/25/2019 Ndebele Tax Justice Manual- edited.doc

    22/42

    ngamaM*C# ngoba betshayanisa ohulumende amakhanda ukubana

    bathole imithelo ehansi. 8bantukazana yibo abalahlekelwayo kakhulu

    ngen-a yabohulumende abalahlekelwa yizimali zomthelo. =aho

    okungqikilana khona inkunzi ezimbili utshani yibo obuthwala nzima.

    In4wo e&'khethek'!eyo &oku8hu% m%h'&'mu)' =S:e/'!

    E/onom'/ #one)?

    Im'/'o kokhokhe!yo

    uza abahethekayo umbuzo mayelana ngama+-ot 9o"essing

    Zones. =okhu kuzayendlalela ukubana abahathekayo bazwisise

    ubudlelwano obukhona hakathi kwezonmotho n&alo baqathanise

    okwenzakala eZimbabwe lasemhlabeni wonke.

    Ohulumende ba&ayele ukunika amakhe,u kwezomthelo 4ta- beaks6

    ngoku,aka indawo ezikhethekileyo 4#+Zs6. Indawo lezi ziyabe

    zilemithetho yemithelo enga,ani laleyo etholakala kwezinye indawo

    elizweni.Igama leli 4#+Z6 liqukethe okunengi okugoqela ama,ee tade

    zones( ama+-ot 9o"essing Zones( lama:ee Zones okwaziwa

    ngokuthi ngamaMaquilas kumbe Maquiladoas.

    Indawo lezi ezibikwe hezulu zilembali embi enhlanganisela

    ukuhathwa kubi kwezisebenzi lokususwa kwabantu emhlabathini

    wabo. *&engomzamo wezizalwane ukuqondisa ukungalingani lokhu(

    izizalwane zi"ina zikhankasela ukulunga komthelo endabeni zazo.

    Amkhe3u+ ukun"%h4!w komthe!o enh!n"oth'n' !okwem%

    +sinye isigaba laho amazwe enyakatho alahlekelwa khona kakhulu

    kusenhlangothini lokwemba lakwezemigodi.Ukwemba kwaziwa kakhulu

    ngokuletha ukubhidlizwa kwendawo lendawo ehlala abantu( n&alo

    amakhamani okwemba lawa aziwa kakhulu ngokwehluleka ukudala

    ubudlelwano hakathi kwalaho abasebenzela khona lokuthuthukisa

    22

  • 7/25/2019 Ndebele Tax Justice Manual- edited.doc

    23/42

    umnotho welizwe okungakhuthaza ukukhula kwamakhamani

    azimeleyo lokuletha ingqubekela hambili.%anye lokuletha imisebenzi

    emitsha. =okhu kubangelwa yikuthi amakhamani ahandle abuya

    lemitshina( imali( ing"itshi kanye lobukhokheli.*gem

  • 7/25/2019 Ndebele Tax Justice Manual- edited.doc

    24/42

    Imali etholakala emithelweni leyi yi 1/' yemali etholwa nguhulumende

    kwamanye amazwe iyabe ihezulu kakhulu.

    Uma kukhangelwe eminyakeni edlulileyo ngen-a yezi-wayiso lezimiso

    ezibekwe yiLold ank leIM: amazwe amanengi ayehlise imithelo

    yawo osokudale ukubana bathole inzuzo en"ane kakhulu emalini

    ezitholakala ngokuthelisa. *amhlan&e izi

  • 7/25/2019 Ndebele Tax Justice Manual- edited.doc

    25/42

    Inhlanganiso yeIM: lamanye amaqembu kuzi

  • 7/25/2019 Ndebele Tax Justice Manual- edited.doc

    26/42

    ukuze aqile ekubhadalweni komthelo. Izimiso zokuthengiselana

    emhlabeni zidinga ukubana amakhamani a,ake intengo ezintweni

    abazilungisayo leminye imisebenzi yabo kungani akulabudlelwano

    hakathi kwawo( n&alo ku,ane lalokho okwenzakalayo n-a

    bethengiselana n&e( kodwa kunzima ukubeka intengo emahleni ethile.

    *gen-a yalokhu ikhamani ingenelisa ukuthengisa ezinye izinto

    ezenziwa ngenye ikhamana yayo hakathi kwamaM*C

    ngokusebenzisa intengo ezihezulu kumbe hansi kakhulu.

    8makhamani lawa anikeza inzuzo kwezinye ingatsha zawo ngenhloso

    yokuthi ebhadale umthelo ohansi.

    *-a lokhu kungenzakala abakhankasela ukulunga komthelo bakubiza

    bethi yi@ans,e misi"ing. *&alo ngoku,anayo uma kusenziwa

    ngamakhamana atshiyeneyo kubizwa kuthiwe yi,alse in

  • 7/25/2019 Ndebele Tax Justice Manual- edited.doc

    27/42

    Uku!h!eke!w okun"%n"e!w y'T;4e M'):;'/'n"

    Inhlanganiso yeChistian 8id i"abangela ukulahlekelwa kwamazwe

    asenyakatho ngen-a ye@ade misi"ing kuka kuG1H0 billion amadola

    eMelika. Izibonelo ezilandelayo zi

  • 7/25/2019 Ndebele Tax Justice Manual- edited.doc

    28/42

    Uku%'k kwe&we !'nye n"!'nye

    %uqakathekile ukubana amakhamani asebenzele eg"ekeni kuwonke

    amazwe laho asebenzela khona. Ukubika kwezwe linye ngalinye

    yisikhali esingasetshenziswa ukubana amaM*C asebenzele eg"ekeni

    n&engoba si

  • 7/25/2019 Ndebele Tax Justice Manual- edited.doc

    29/42

    In4wo e&'(h!ke!eyo =E&'%'&w kuth'w n"m T H@en)?

    %ubikwa ukuthi kulendawo ezihlakeleyo ezingamatshumi amahlanu

    kusiya kwezingamatshumi ayisikhombisa emhlabeni ezi

  • 7/25/2019 Ndebele Tax Justice Manual- edited.doc

    30/42

    *&engokwenziwe kulesi sahluko umthetho ngokwezomthelo

    ulemumela enkulu n&alo uqakathekile kakhulu kunhlelo zama C#Os

    kusukela ekukhululeni imali eyenhlelo zenguquko kusiya ekun"ihiseni

    ibanga elihakathi kwabanothileyo labayanga. +mazweni amanengi

    indaba ezimayelana lokomthelo zihethwe ngosomabhizimusi lalabo

    abanothileyo kuhela.Indingeko zabo zitshiyene kakhulu

    lezomhakathi ikanti izinqumo ngokwezemali yizo eziqakatheke

    kakhulu / yizo ezimqoka. %uqakathekile ukuthi uzulu ahe umbono

    wakhe mayelana ngezomthelo ukuze kube lombono obanzi mayelana

    ngomthelo( kumbe kulethe inkuthazo kumithelo leyi lemumela

    engaba khona kuzulu wonke.

    A/t'on :"e

    Ikhasi leli linika okhokhelayo labahathekayo ithuba lokwabelana

    ulwazi abalutholileyo ngesikhathi sokuqeqetshiswa n&alo bethule

    okungenziwa ngalokho abakuhlolisise emu

  • 7/25/2019 Ndebele Tax Justice Manual- edited.doc

    31/42

    %hankasela ukuthi izikwelede zimbi lokubana ukubuthelela

    umnotho hakathi ezweni kuyindlela eqondileyo.

    Lothini hatshi kubugwelegwele. 8basebenzela ugatsha lwe

    ZIM;8 lokuqoqwa kwemithelo kumele ba

  • 7/25/2019 Ndebele Tax Justice Manual- edited.doc

    32/42

    oluntu ikakhulu uma sikhangele ezenhlalakahle lomnotho kanye

    lamalungelo ezem ithi yona ingqubekela hambili yikuhila imilo

    ende elemilakahle( ukuba lolwazi( ukunyelela ukuthola izinto

    ezi,unakalayo ekuhileni komuntu lokuhatheka ezintweni

    ezenzakalayo esigabeni.

    Indlela yesithathu eyokutshengisa intuthuko yabantu ithi yona abantu

    bakhululwe ezintweni ezingumgoqo yokuthi bathuthukise imilo yabo

    lezigaba abahlala kuzo. *gakhoke ingqubekela hambili yikunikeza

    abantu amandla okutsho ukuthi benelise ukuzenzela bona ngokwabo

    behumisela indingeko zabo lokuthola ama"ebo okuqeda indubo

    ababhekane lazo.

    Am!un"e!o kwe&omnotho !en4!o

    8malungelo oluntu athathwa n&engem,anelo yawonke umuntu

    ngesizatho sokuthi ungumuntu. 8malungelo oluntu ahiwe wonke

    umuntu emhlabeni okutsho ukubana umuntu anga,aka uhulumende

    lomhakathi umlandu. 8malungelo lawo ag-ile esimisweni sokuthi

    bonke abantu bayalingana n&alo balelungelo abangeke balithathelwa

    oku

  • 7/25/2019 Ndebele Tax Justice Manual- edited.doc

    33/42

    8malungelo agoqela ezomnotho( inhlalakahle lamalungelo abona

    ngamasiko 4+#C;6 ag-ile ku 4UD;6 lawo. 8malungelo la a

  • 7/25/2019 Ndebele Tax Justice Manual- edited.doc

    34/42

    welizwe kumele sidlule edale lehalamende( n&alo asingeke saba

    ngumthetho welizwe ngahandle sesi,akwe saba ngumthetho

    yihalamende. Udubo lolu solwengezelelwe yikwehulwa

    kwamalungelo yizingatsha zikahulumende( ukuswelakala kwemali

    lokuswelakala kwengwabingwabi kwababusayo.

    Im'h!o%o ym!un"e!o o!untu

    8malungelo oluntu a,akwe ezigabeni ezintathu ezibalisa isizukulwane

    sakuqala( sesibili lesesithathu. 8malungelo esizukulwane sakuqala

    agoqela amalungelo kwezombangazwe wona akhulula umuntu munye

    ngamunye. In&ongo emqoka ngamalungelo ezombusaswe yiku

  • 7/25/2019 Ndebele Tax Justice Manual- edited.doc

    35/42

    zisa okulilungelo lazo ngalokho okusizungezileyo uma kukhangelwa

    ezem

  • 7/25/2019 Ndebele Tax Justice Manual- edited.doc

    36/42

    izinqumo ezihathelane lengqubekela hambili lelungelo lokuhambisa

    emthethweni uma amalungelo abo enyathezelwe kumbe n-a

    amalungelo abo engag"waliswanga n&engezizukulwane kumbe

    n&engabantu ababhadala umthelo.Ingatsha ezi-egayo ezokuqoqa

    umthelo( ukulahlekelwa yimali ngendlela ezingalunganga

    zokuthengiselana( ukusebenza kwamakhamani ayembayo labantu

    ababasekela ngemali kungaba lemumela enganqabela imumela

    enhle endabeni yamalungelo abantu mayelana ngenhlalo lezomnotho

    lamalungelo alokho okusizingezileyo kuqhubekelise hambili

    ukungathuthuki kwelizwe.

    *&engoba kulom"abango o&wayekileyo ongaqondanga othi amalungelo

    ombusazwe aqakatheke kakhulu ukwedlula amalungelo esizukulwane

    sesibili.%uqakathekile ukuthi sinanzelele ukubana amalungelo

    amayelana ngalokho okusizungezileyo( ezomnotho( inhlalakahle

    lezamasiko amqoka ekuthuthukiseni( eku

  • 7/25/2019 Ndebele Tax Justice Manual- edited.doc

    37/42

    4emhakathini6 ngoba a&onge ukulungisela amaqembu lezigaba

    elizweni. =okhu oku

  • 7/25/2019 Ndebele Tax Justice Manual- edited.doc

    38/42

    indlela esetshenziswayo ukobona ukuthi amazwe ayahumelelisa

    inhlelo zamalungelo oluntu.

    *gesikhathi kukhuthazwa labo ababethe bazahathisa ngezimali ukuze

    amaMD2s aqhubekele hambili ekhankasa kuqakathekile ukuthi

    sinanzelele ukuthi ukuzuzakala kwamalungelo lawa lokuqhubekela

    hambili enanzwa ku,una ukuthi aqoqe inotho ngokuthelisa.

    +kuhlaziyeni okwenziwa yi@7* kusobala ukuthi kulobudlelwano

    obukhulu hakathi kwemithelo eqoqiweyo lemumelelo uma

    kukhangelwe amaMD2.

    Imali ebuthelelwayo elizweni ingabumba Isihala semali

    esizasetshenziswa kunhlelo zengqubekela hambili( esikhathini

    esilandelayo. 8makhamani azimeleyo ezizalwane bengahathisa

    ngokubhadala imithelo( kodwa ohulumende abanengi enyakatho yase

    8,i"a okugoqela iZimbabwe bayekethisa kakhulu indlela le

    yokubuthelela imithelo ag-ila ekubeni ngosikhangezile ngokweyama

    kun"edo olu

  • 7/25/2019 Ndebele Tax Justice Manual- edited.doc

    39/42

    Im'/'o kokhokhe!yo

    Uhlangothi olubona ngezokwemba luke lwahlolisisa ezigabeni

    ezidlulileyo kukhangelwa ukuthi amazwe alahlekelwa n&ani yizimali

    zomthelo. %hathesi g"izelela ukubana ukungakhokhelwa kuhle

    kwamakhamani amakhulu ngokuswelakala kwemithetho

    kungaazamisa n&ani imizamo yengqubela hambili elizweni.

    8bahathekayo ababelane lokho abahlangana lakho ezigabeni zabo

    zelizwe laho okulamakhamani ayemba / emba khona.

    Inengi labantu enyakatho yase8,i"a leyame kulokhu abakutholayo

    em

  • 7/25/2019 Ndebele Tax Justice Manual- edited.doc

    40/42

    Okumg"eke kungaba yikuthi umthelo o,anayo ungaba lemumela

    enga,ananiyo ebantwini besi,azana labesilisa kudalwa yikutshiyana

    kwezikhundla zabo emilweni kanye lemisebenzi abayenzayo

    kwezomnotho.

    I)'%one!o

    Umthelo ohezulu kulabo abasebenza isikhathi esitshane

    ulakho ukun"indezela abesi,azana kulabesilisa ngoba omama

    yibo aba&ayele ukusebenza imisebenzi yesikhatshana kulabobaba

    ngoba belomlandu wokukhulisa imuli. Inguquko emithelweni

    yabantu abazisebenzayo 4esumti

  • 7/25/2019 Ndebele Tax Justice Manual- edited.doc

    41/42

    zomthelo lokubuzisisa izindlela zokuqoqa umthelo ezehlukanisa abantu

    ngobulili uma kukhangelwa ezokubhadalwa komthelo.

    $)e )tu4y6 South A3;'/B) Women ,u4"et In't't'@e

    Inh!o!')')o6 Uku:hthek Kw%omm %eSouth A3;'/ kunh!e!o

    &oku)et)hen&')w kwem!'

    I LI yaqalisa ukusebenza e#outh 8,i"a ngomnyaka ka1BBE ngem

  • 7/25/2019 Ndebele Tax Justice Manual- edited.doc

    42/42

    *gezinye indlela iLI yaletha imumela enhle ekuhlaziyeni indaba

    zomthelo.Isibonelo esihle sa