Joanna Zalewska-Gałosz, Instytut Botaniki UJ

1

Natura 2000

Fot. M. Scelina

2

Co to jest sieć Natura 2000?

• Główne narzędzie ochrony różnorodności biologicznej na terytorium Wspólnoty Europejskiej i obowiązek państw członkowskich UE

• Celem utworzenia sieci jest zachowanie (lub odtworzenie) siedlisk i gatunków znaczących dla przyrody UE i zagrożonych w skali Europy, a także zapewnienie spójności sieci N2000 w celu utrzymania migracji, rozprzestrzeniania i wymiany genetycznej gatunków.

• Gatunki i siedliska dla których należy wyznaczyć obszary Natura 2000 są wymienione w załącznikach dwóch dyrektyw: ptasiej i siedliskowej

• Obszar ochrony nie równa się obszarowi chronionemu

3

sieć Natura 2000

• W obszarze ochrony sieci Natura 2000 chronione są wyłącznie gatunki i siedliska wymienione w załącznikach dyrektywy ptasiej i siedliskowej (tzw. przedmioty ochrony obszaru N2000)

• Na pozostałych obszarach chronionych obszarowo ochronie podlega całość ekosystemów i gatunków je budujących

• Na obszarach Natura 2000 możliwe jest realizowanie różnorodnych inwestycji pod warunkiem, że nie wpływają one negatywnie na przedmioty ochrony

• Próba pogodzenia ochrony siedlisk przyrodniczych i gatunków z gospodarczym użytkowaniem terenu, zgodnie z zasadą zrównoważonego rozwoju

4

Kontekst europejski

• Jedna wspólna lista gatunków i siedlisk przyrodniczych zagrożonych w skali Europy

• W Polsce gatunki te są zarówno rzadkie (świstak)

• Jak i pospolite (bocian biały, bóbr europejski) ale zagrożone w skali Europy

5

6

Natura 2000 w Europie

27 221

obszarów

18,16% pow. UE

7

Natura 2000 – regiony biogeograficzne

8

Obszary N2000 w Europie

Słowenia – 36 % Bułgaria – 34 % Chorwacja – 34,8 % Hiszpania – 27 % Portugalia – 20 % Polska – 19, 58 % Holandia – 14 % Dania 9 % Wielka Brytania 9 %

Źródło: Barometr Natura 2000, styczeń 2015

9

Aktualny stan wdrażania sieci Natura 2000 w Polsce

• 138 OSO Obszarów Specjalnej Ochrony Ptaków ang. SPA - Special Protection Area kod obszaru PLB

• 840 SOO Specjalnych Obszarów Ochrony Siedlisk ang. SAC Special Areas of Conservation kod obszaru PLH

• 7 obszarów łącznych ptasich i habitatowych (OSO+SOO) kod obszaru PLC

• Łącznie 985 obszarów blisko 20 % powierzchni kraju ponad 68 000 km kw.

10

Cele ochrony w sieci Natura 2000

Utrzymanie gatunków i siedlisk dla których wyznaczony został obszar N2000 w stanie właściwym (FV)

dla gatunków:

• zachowanie takiej liczebności populacji, która gwarantuje jej trwałość przez długi czas

• zachowanie naturalnego zasięgu gatunku i niezbędnej powierzchni wymaganych przez niego siedlisk.

dla siedlisk:

• ich naturalny zasięg nie może ulec zmniejszeniu i zachowana musi zostać ich specyficzna struktura i funkcje oraz właściwy stan typowych dla nich gatunków.

11

Przedmioty ochrony w sieci Natura 2000

gatunki i siedliska, dla ochrony których tworzy się obszary Natura 2000 określone są w dyrektywach ptasiej i siedliskowej

O tym, które z nich są przedmiotami ochrony w danym obszarze Natura 2000 decydują kryteria, np. wielkość populacji względem populacji krajowej – znaczące zasoby (ocena ogólna A, B lub C)

12

Przedmioty ochrony – ptaki

• Załącznik 1 dyrektywy ptasiej • lista 182 gatunków ptaków, które powinny być chronione, poprzez

ochronę ich siedlisk

• orzeł przedni, orlik krzykliwy, orlik grubodzioby, głuszec, sokół wędrowny, ślepowron, pomurnik, puchacz

• pustułka, derkacz, żuraw, bocian biały, czajka, kormoran, łyska, krzyżówka

• Wśród ptaków nie wyróżnia się gatunków priorytetowych.

13

Przedmioty ochrony – rośliny i zwierzęta

Załącznik 2 dyrektywy siedliskowej (habitatowej)

priorytetowe gatunki występujące w Polsce to np.: • rośliny dzwonek karkonoski, dzwonek piłkowany, gnidosz

sudecki, goryczuszka czeska, goździk lśniący, przytulia sudecka, pszonak pieniński, sasanka słowacka, sierpik różnolistny, warzucha polska, warzucha tatrzańska

• ssaki kozica, niedźwiedź brunatny, suseł perełkowany, świstak, wilk, żubr

• ryby strzebla błotna

14

Przedmioty ochrony – siedliska

Załącznik 1 dyrektywy siedliskowej (habitatowej) Wybrane siedliska priorytetowe: • 1150 - zalewy i jeziora przymorskie (laguny), • 2130 - nadmorskie wydmy szare, • 2140 - nadmorskie wrzosowiska bażynowe • 6120 - ciepłolubne, śródlądowe murawy napiaskowe • 6210 - murawy kserotermiczne i ciepłolubne murawy - priorytetowe są

tylko murawy z istotnymi stanowiskami storczyków, • 7110 - torfowiska wysokie z roślinnością torfotwórczą (żywe), • 7210 - torfowiska nakredowe, • 9180 - jaworzyny i lasy klonowo-lipowe na stokach i zboczach • 91D0 - bory i lasy bagienne i brzozowo-sosnowe bagienne lasy borealne • 91E0 - łęgi wierzbowe, topolowe, olszowe i jesionowe, olsy źródliskowe, • 91IO - ciepłolubne dąbrowy

15

Informacje na temat gatunków i siedlisk „naturowych”

„Poradniki ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 – podręcznik metodyczny” Zawierają informacje na temat biologii, wymagań środowiskowych, przyczyn

zagrożenia siedlisk i gatunków chronionych siecią Natura 2000, a także sposobu ich ochrony.

• Tom 1. Siedliska morskie i przybrzeżne, nadmorskie i śródlądowe solniska i wydmy • Tom 2. Wody słodkie i torfowiska • Tom 3. Murawy, łąki, ziołorośla, wrzosowiska, zarośla • Tom 4. Ściany, piargi, rumowiska skalne i jaskinie • Tom 5. Lasy i bory • Tom 6. Gatunki zwierząt (z wyjątkiem ptaków) • Tom 7. Ptaki (Część I) • Tom 8. Ptaki (Część II) • Tom 9. Gatunki roślin

• Dostęp do treści podręczników znajduje się na stronie:

http://natura2000.gdos.gov.pl/strona/nowy-element-3

16

Standardowy Formularz Danych

Każdy obszar Natura 2000 posiada tzw. Standardowy Formularz Danych

(SDF), w którym zawarte są wszystkie najważniejsze informacje:

• dane identyfikujące obszar (nazwa, kod)

• informacje przyrodnicze o gatunkach i siedliskach występujących

na jego terenie.

• SDF dostępne na na stronach: natura2000.gdos.gov.pl,

a także http://natura2000.eea.europa.eu.

17

SDF

18

Standardowy Formularz Danych

Czytając SDF, kluczowa jest ocena ogólna dla gatunku czy

siedliska „naturowego”. Wartościuje ona obszar pod kątem

jego znaczenia dla ochrony danego siedliska czy gatunku w

kraju. Poszczególne litery oznaczają, że ocena ogólna jest:

• A: doskonała B: dobra C: znacząca D: nieznacząca

19

SDF

20

Zarządzanie siecią Natura 2000

Każdy obszar Natura 2000 posiada inny charakter

– indywidualny sposób zarządzania

21

Zarządzanie siecią Natura 2000

Odbywa się w oparciu o Plan Zadań Ochronnych lub

Plan Ochrony

22

Plan zadań ochronnych zawiera:

1. Opis granic obszaru i mapę obszaru Natura 2000

2. Identyfikację istniejących i potencjalnych zagrożeń

3. Cele działań ochronnych

4. Określenie działań ochronnych ze wskazaniem podmiotów odpowiedzialnych za ich wykonanie

a) Ochrona czynna

b) Monitoring stanu przedmiotów ochrony oraz realizacji celów

c) Uzupełnienia stanu wiedzy o przedmiotach ochrony i uwarunkowaniach ich ochrony

5. Wskazania do zmian w istniejących studiach, planach zagospodarowania przestrzennego gminy, morskich wód wewnętrznych, morza terytorialnego i wyłącznej strefy ekonomicznej

6. Wskazania terminu sporządzenia, w razie potrzeby, planu ochrony dla części lub całości obszaru

23

Obszar N2000 PLH 120034 Czerna

24

Obszar N2000 PLH 120034 Czerna

Fot. M. Scelina buczyna

25

Obszar N2000 PLH 120034 Czerna

Fot. R. Szkudlarek

Podkowiec mały Rhinolophus hipposideros

26

Obszar N2000 PLH 120034 Czerna

Przedmioty ochrony: 9130 Żyzna buczyna (Dentario glandulosae-Fagenion) 9110 Kwaśna buczyna (Luzulo-Fagenion) 1303 Podkowiec mały Rhinolophus hipposideros

Zidentyfikowane zagrożenia:

G05.01 Wydeptywanie, nadmierne użytkowanie

K02.04 Zakwaszenie (naturalne)

B02.04 Usuwanie martwych i umierających drzew

K04.01 Konkurencja (obecność sosny)

B03 Eksploatacja lasu bez odnawiania czy naturalnego odrastania

E06.02 Odbudowa, remont budynków

Dziękuję za uwagę

27