1

PRZEWODNIK PO NIEZWYKŁYCH TRASACHOPRACOWANYCH PRZEZ ZWYCIĘZCÓW 12. EDYCJI AKCJI DOMY POZYTYWNEJ ENERGII

NASZE SZLAKI Z  POZYTYWNĄ ENERGIĄ

2

DOMY DLA DZIECI

TOWARZYSTWA NASZ DOM

ODDZIAŁ WE WROCŁAWIU

Domy Pozytywnej Energii to autorska akcja Grupy TAURON skierowana do całodobowych placówek opiekuń-czo-wychowawczych publicznych i  niepublicznych, działa-jących na terenie województw: dolnośląskiego, opolskiego, śląskiego, małopolskiego i podkarpackiego.

W  latach 2005-2010 projekt był prowadzony na mniejszym obszarze przez wrocławską spółkę dystrybucyjną z  Grupy TAURON. Podstawową ideą akcji jest poprawa warunków by-towych wychowanków domów dziecka. Laureaci akcji otrzy-mują nagrody pieniężne i  tytuł „Domu Pozytywnej Energii”. Akcji towarzyszą imprezy dla dzieci z  wieloma atrakcjami i upominkami.

Organizatorami Domów Pozytywnej Energii są: • Fundacja TAURON • TAURON Dystrybucja S.A. • TAURON Polska Energia S.A.

Uczestnicy 12. edycji akcji Domy Pozytywnej Energii odbywa-jącej się w 2016 r. mieli za zadanie opracować i zaprezentować trasę jednodniowej wycieczki po okolicy (w promieniu ok. 50 km od miejsca zamieszkania) oraz przedstawić odkryte przez siebie mało znane miejsca, ciekawe pod względem krajobra-zowym, ważne dla regionu lub jego historii, warte pokazania i poznania przez innych.

Uczestnicy przygotowali aż 81 tras turystyczno-krajoznaw-czych, spośród których wyłoniono pięć najciekawszych. Prezentujemy je w naszym przewodniku i zachęcamy do wy-cieczek.

Województwo dolnośląskie:

NAGRODA GŁÓWNA:• Domy dla Dzieci Towarzystwa Nasz Dom we Wrocławiu

Trasa pt. „Nasze centrum na uboczu”

WYRÓŻNIENIA:• Terenowy Komitet Ochrony Praw Dziecka w Wałbrzychu

Dom Dziecka „Nad Potokiem” w Lubominie• Powiatowe Centrum Opieki i Wychowania w Pieszycach• Całodobowa Placówka Opiekuńczo-Wychowawcza

CHATA SKSK w Świdnicy

Województwo opolskie:

NAGRODA GŁÓWNA:• Centrum Administracyjnej Obsługi Placówek

Opiekuńczo-Wychowawczych z siedzibą w Bogacicy, Dom Dziecka w Lasowicach Małych Trasa pt. „Nasza okolica często nas zachwyca”

WYRÓŻNIENIA:• Dom Dziecka w Głogówku• Centrum Placówek Opiekuńczo-Wychowawczych

w Brzegu, Dom Dziecka nr 2• Centrum Obsługi Administracyjnej Placówek

Opiekuńczo-Wychowawczych w Opolu

DOM DZIECKA

W  LASOWICACH MAŁYCH

WSTĘP

3

PLACÓWKA

OPIEKUŃCZO-WYCHOWAWCZA

„POGOTOWIE OPIEKUŃCZE”

W   TARNOWIE

„NASZA CHATA” DOMY

DLA DZIECI TOWARZYSTWA

NASZ DOM W  PRZEMYŚLU,

DOM W  OSTROWIE

OŚRODEK POMOCY

DZIECIOM I  RODZINIE

W  RUDZIE ŚLĄSKIEJ

ZWYCIĘZCY 12. EDYCJI DOMÓW POZYTYWNEJ ENERGII 2016

Województwo śląskie: NAGRODA GŁÓWNA:• Ośrodek Pomocy Dzieciom i Rodzinie

w Rudzie Śląskiej Trasa pt. „Na kole po rudzkim padole”

WYRÓŻNIENIA:• Centrum Wsparcia Kryzysowego Dzieci i Młodzieży

w Zabrzu• Dom Dziecka w Orzeszu• Dom Dziecka im. J. Korczaka w Kłobucku

Województwo małopolskie:

NAGRODA GŁÓWNA:• Placówka Opiekuńczo-Wychowawcza „Pogotowie opiekuńcze”

w Tarnowie Trasa pt. „Patriotyzm – energia ludzkich serc (szlakiem historii, ludzi i wydarzeń)”

WYRÓŻNIENIA:• Placówka Opiekuńczo-Wychowawcza typu socjalizacyjnego

Dom Dziecka w Nowym Sączu• Powiatowy Ośrodek Wsparcia Dziecka i Rodziny w Chrzanowie• Centrum Wsparcia Dziecka i Rodziny w Zakopanem

Województwo podkarpackie:

NAGRODA GŁÓWNA:• „Nasza Chata” Domy dla Dzieci Towarzystwa Nasz Dom

w Przemyślu, Dom w Ostrowie Trasa pt. „Małe i duże Przemyśl-ane odkrycia dzieciaków z Naszej Chaty”

WYRÓŻNIENIA:• Dom Dziecka w Jarosławiu• Placówka Opiekuńczo-Wychowawcza w Nienadowej• Centrum Opieki nad Dzieckiem w Skopaniu

DOM DZIECKA

W  LASOWICACH MAŁYCH

4

98

98

Odra

Odra

Stara Odra

Kanał Miejski

Port Miejski

pkt 1PLACGRUNWALDZKI

START

UL. PIASTOWSKApkt 2

pkt 2

pkt 2

WYDZIAŁ ARCHITEKTURY

PLAC ZABAW

UL. NOWOWIEJSKA

pkt 3 SZKOŁAPODSTAWOWANR 1

pkt 4PARK TOŁPY

pkt 5

UL. STEIN

pkt 6

DOMEDYTY STEIN

pkt 7

pkt 8

pkt 9 DOMEKNA JESIONIE

KOŚCIÓŁŚW. MICHAŁA ARCHANIOŁA

pkt 10 NAPISKOCHAM

pkt 11

PARK SŁOWIAŃSKII GÓRKA PIONIERÓW

ZAKŁADTRAMWAJOWYNR II

pkt 12CENTRUMREANIMACJIKULTURY

pkt 14

LĄDOWISKOBALONÓW

pkt 18

ZAKŁAD KARNYNR 1

pkt 15

SPECJALISTYCZNY ZESPÓŁPSYCHIATRYCZNEJ OPIEKI ZDROWOTNEJ

pkt 16

NADBRZEŻE ODRY

pkt 17

PORT RZECZNY

PARKSTASZICA

pkt 19

pkt 20

pkt 21

DWORZECNADODRZE

MIEJSKI DWORZECWĄSKOTOROWY

pkt 23

KAMIENICA NIEZAMIESZKAŁAOD 1945 R.

pkt 22UL. PTASIAUL. KURKOWA

pkt 13

SCHRONPRZECIWLOTNICZY

pkt 26

SZPITALIM. RYDYGIERA

METApkt 28

LODZIARNIAROMA

pkt 24

pkt 27

pkt 25 KOMISARIATPOLICJI

DZIEDZINIECARTYSTYCZNYNADODRZA

Wycieczkę rozpoczynamy na Grunwaldzie – tak od zawsze nazywamy Plac Grunwaldzki (pkt 1). Rozejrzyjcie się w około. Rondo Reagana, Pasaż, budynki Politechniki, Sedesowce, a  teraz wyobraźcie sobie pas startowy aż do mostu! Właśnie w  tym miejscu znajdowało się niegdyś… lotnisko! Szef wrocławskiej NSDAP, Karl Hanke, nakazał najpierw zburzyć reprezentacyjne kamienice i inne budynki oraz kościół Marcina Lutra, a  następnie w  ich miejsce wybudować pas startowy. Lotnisko powstało w ostatnich tygodniach trwania II wojny światowej. Według niektórych źródeł, wystartowały jedynie dwa samoloty: ewa-kuujący rannych oraz ten, którym uciekał właśnie Hanke.

Ruszamy na północ ulicą Piastowską (pkt 2). Niemal każdy z mija-nych budynków to zaniedbana perełka! Rzeźby, zdobienia, sztuka-terie, ślady masonów. Skręcamy w  lewo w ul. Nowowiejską, która wzięła nazwę od miejscowości Nowa Wieś Polska – osady zamiesz-kiwanej przez Polaków, położonej przy samej granicy niemieckiego wtedy Wrocławia. Na rogu Nowowiejskiej można przystanąć przy nowym placu zabaw i spróbować wspiąć się na wielką pajęczynę z lin.

Dochodzimy do zabytkowego budynku Szkoły Podstawowej nr 1 (pkt 3). Niezwykły przykład tzw. ceglanego gotyku. Otworzono ją już w kwietniu 1900 r. Widzicie wieżę zegarową? A widzicie zegar? Nie szukajcie – był tak okazały, że zabrano go w głąb Rosji jako łup wojenny. W podwórzu można jednak odnaleźć zegar słoneczny, nie-stety uszkodzony. Dociekliwi mogą porozglądać się jeszcze za popier-siem pierwszego patrona – Jana Henryka Pestalozziego.

Stojąc tyłem do szkoły widzimy Park Tołpy (pkt 4). Powstawał w la-tach 1902-1907. Ten niewielki zbiornik wodny w środku to pozosta-łość po odnodze Odry. Budynek w zamkowym stylu, po drugiej stronie parku to Wydział Architektury Politechniki Wrocławskiej (pkt 5).

Przechodzimy przez ul. Wyszyńskiego i  trafiamy do kościoła św. Michała Archanioła (pkt 6). Wystrój rzeźbiarski wykonany przez A. Langerama ma bogatą wykładnię teologiczną. W  latach 1862-1871 wzniesiono kościół, który obecnie możemy podziwiać. Jedna z  wież jest dużo niższa. Podczas budowy w  1868 r. runęła, władze miasta zakazały odtworzenia jej w planowanej wysokości.

NASZE CENTRUM NA UBOCZU

pkt 1

pkt 3

pkt 6

pkt 7

pkt 4-5

Nie pokażemy Wam muzeów, choć będzie kawał historii.

Ani okolicznych stawów, choć przyrody też zakosztujecie. Nie

pójdziemy na wernisaże, ale sztuki będzie dużo. Zabierzemy

Was dziś do innego centrum Wrocławia. Do centrum, gdzie

rzadko trafiają wycieczki. Centrum, w  którym sztuka nie

mieszka w  galeriach, a  na klatkach, bramach i  fasadach.

Centrum z  dala od banału. Centrum bliskiego człowiekowi.

Centrum, które wciąż wypełnia nas energią.

Ruszając na północ parkiem, a następnie ulicą E. Stein, nie przeoczcie cudów (pkt 7), jakie można znaleźć w  bramie przejazdowej w  po-łowie ulicy! Natomiast na ul. Nowowiejskiej pod nr 38 znajdziemy dom Edyty Stein (pkt 8). Znana dziś jako św. Teresa Benedykta od Krzyża Niemka pochodzenia żydowskiego urodziła się w  1891 r. we Wrocławiu. W wieku 31 lat przyjęła chrzest i wstąpiła do klasztoru. Prowadziła bogatą działalność naukową. Zginęła w komorze gazowej Auschwitz-Birkenau. Obecnie w  domu E. Stein mieści się Centrum Dialogu Kulturowego.

DOMY DLA DZIECI TOWARZYSTWA NASZ DOM ODDZIAŁ WE WROCŁAWIU

5

Idziemy w  kierunku ul. Ptasiej i  ul. Kurkowej (pkt 22). Obie ulice, dzięki zachowanym poniemieckim kamienicom, były wykorzystywane w  filmach. W  ,,Moście szpiegów” i  ,,Wyspie z  ul. Ptasiej” grały Berlin i  Warszawę. Na Kurkowej nadal stoi kamienica niezamieszkała od 1945 r. (pkt 23)!

Dochodzimy do skrzyżowania z  ul. Rydygiera. Wchodzimy w  jedną z najciekawszych ulic Nadodrza, gdzie w szczególny sposób przenika się tradycja z  nowoczesnością. Warto odwiedzić działające tutaj Centrum Reanimacji Kultury (pkt 24) – prężnie działające na rzecz lokalnej społeczności, w  jego ramach działają koncertownia, biblioteka, klub, galeria, serwis rowerowy, warsztaty sportowe dla dzieci i  dorosłych.Idąc w  głąb ul. Rydygiera miniemy Komisariat Policji (pkt 25), któ-rego budynek został odnowiony w  zachowanym stylu. Po drugiej stro-nie ulicy, w  wyremontowanych kamienicach podwórka znajduje się ,,Nadodrzańskie Centrum Wsparcia” dla podopiecznych MOPSu.

Pójdziemy teraz na ul. Żeromskiego, skręcimy w  prawo. Nasze po-dwórka! W  każdym znajdziecie coś niezwykłego – w  pierwszym (po lewej) Domek na Jesionie (pkt 9) – zbudowany dla nas i kolegów z  okolicy. W  następnym napotykamy napis Kocham (pkt 10), który powstał według projektu E. Jabłońskiej, w  ramach Europejskiej Stolicy Kultury. Wędrujemy ulicą Jedności Narodowej do Parku Słowiańskiego i Górki Pionierów (pkt 11), gdzie znajdziemy pomnik ku pamięci lu-dzi, którzy odbudowywali miasto. Jest tu także park zabaw dla psów. Przy ul. Słowiańskiej mijamy Zakład Tramwajowy nr II (pkt 12) zbudowany ponad 100 lat temu.

Jeśli chcielibyście przedłużyć spacer, śmiało można skręcić w dowol-ną ulicę – wszędzie znajdziecie ciekawostki. Np. na podwórku przy ul. Roosevelta 5a  powstało prawdziwe dzieło sztuki – mural o dł. 250 m i powierzchni ok.1200 m2. Wracając na trasę główną – przy skrzyżowaniu z ul. Krętą natrafiamy na ogromny schron prze-ciwlotniczy (pkt 13) z czasów II wojny światowej.

Z  ul. Słowiańskiej skręcamy w  ul. Trzebnicką. Mijamy szpital MSWiA, docieramy do budynków Urzędu Skarbowego, TAURON Dystrybucja S.A. Oddział we Wrocławiu i gazowni Ołbin. Kiedyś znajdowało się tutaj... lądowisko balonów (pkt 14)! Na przełomie XIX i XX w. latające nad Śródmieściem balony nikogo nie dziwiły.

Skręćmy w ul. Kleczkowską, a następnie ul. Struga, dojdziemy tędy do Specjalistycznego Zespołu Psychiatrycznej Opieki Zdrowotnej (pkt 15). Zbudowany w latach 1909-1910 budynek przetrwał wojnę i prawdopodobnie służył jako hotel dla kadry naukowej Wrocławia.

Na rogu ul. Rydygiera i Jagiellończyka znajdziemy prawdziwą gratkę – w  maleńkiej, wybudowanej po II wojnie światowej piekarni dosta-niemy pieczywo produkowane bez chemicznych dodatków. Zaraz na początku ul. Jagiellończyka można nauczyć się szyć czy naprawić odzież w warsztacie krawieckim u „Róży Rozpruwacz”, a kawałek dalej znajdu-je się oryginale bistro ,,Narożnik”. Idąc dalej nie sposób nie zauważyć przedwojennego Szpitala im. Ludwika Rydygiera (pkt 26). Od pięt-nastu lat placówka ponownie prowadzona jest przez Kongregację Sióstr Miłosierdzia im. Karola Boromeusza. Siostry niosą pomoc potrzebującym prowadząc Zakład Opieki Leczniczej i jedyne we Wrocławiu ,,okno życia”.

Teraz ruszamy na nabrzeże Odry – czas na odpoczynek, śmia-ło, można wyciągnąć kanapki (pkt 16). Możemy odwiedzić sta-ry port rzeczny (pkt 17) i  stocznię, a  po lewej obejrzeć Zakład Karny nr 1 (pkt 18) z 1895 r. Obiekt ten jako największy kompleks więzienny na Dolnym Śląsku został wpisany do rejestru zabyt-ków. W  więzieniu byli przetrzymywani m.in. Róża Luksemburg oraz Bernard Schottländer. Podczas II wojny światowej wyko-nywano tu karę śmierci poprzez ścięcie gilotyną elektryczną lub ręczną. Stracono tak 829 osób, głównie więźniów politycznych.

Kawałek dalej warto wejść w  podwórko kamienicy, na którym ulokowany został „Dziedziniec Artystyczny Nadodrza”. W  towarzystwie zaniedba-nych fasad znajdziemy tam nowoczesne miejsca, w których można odpocząć i  ciekawie spędzić czas. Przy ul. Rydygiera 25a, w  miejscu dawnej gorzelni, powstał artystyczny hostel „HART”. Przy wyjściu z  podwórka znajdziemy Ogród Społeczny oraz ogromne serce (pkt 27), zbudowane z ceramicznychcegiełek przez dzieci i  dorosłych mieszkających w  okolicy. Idąc dalej warto zwolnić tempo i  uważnie przyglądać się kamienicom z XIX wieku. Na wielu z  nich znajdziemy jeszcze ślady przeszłości takie jak częściowo zachowany napis ,,Lwowskie piekło” – pozostałość po mieszczącej się tam jednej z pierwszych, powojennych restauracji.

Wychodząc z  ulicy zatrzymamy się w  ulokowanej naprzeciw nowo-czesnych apartamentowców małej, tradycyjnej lodziarni Roma (pkt 28). Założona tuż po II wojnie światowej przez polskiego lotnika i  włoskiego cukiernika, lodziarnia do dzisiaj zajmuje czołowe miejsca we wszystkich rankingach kulinarnych miasta.

Tu jest nasza historia, nasze miejsca, nasz początek i nasza dro-ga – nasze Centrum Na Uboczu.

Idąc na południe dochodzimy do Dworca Nadodrze (pkt 19), który zaczął funkcjonować w 1868 r. Dworzec powstał na uboczu, aby pod-nieść renomę okolicy oraz doprowadzić do jej rozwoju. Dworzec gościł kilka ekip filmowych. Zaraz obok stacji natkniemy się na zamurowa-ny bunkier. Dalej na południe, przez Park Staszica (pkt 20), dotrze-my do placu Staszica. Tutaj co niedzielę o15.00 rozdawane jest jedzenie pod hasłem Food Not Bombs – Jedzenie Zamiast Bomb. Wzdłuż ul. Pomorskiej stał kiedyś Miejski Dworzec Wąskotorowy (pkt 21).

FORMA WYCIECZKI: PIESZACZAS: KILKA OWOCNIE SPĘDZONYCH GODZINSTOPIEŃ TRUDNOŚCI: ŁATWYTEREN: NIEODKRYTE CENTRUM WROCŁAWIA

pkt 23pkt 9

pkt 24pkt 13

pkt 27pkt 15

pkt 27pkt 19

pkt 20

6

Budkowiczanka

Czarny Staw

Bogacica

pkt 1

DWÓR SZLACHECKIVON DOMBROWKOW

LASOWICE MAŁE

pkt 2 KOŚCIÓŁ P.W. WNIEBOWZIĘCIA NMP I JAKUBA STARSZEGOLASOWICE MAŁE

pkt 3 KOŚCIÓŁ EWANGELICKO-AUGSBURSKILASOWICE MAŁE

pkt 4WIEŻA OBSERWACYJNO-- PRZECIWPOŻAROWALASOWICE MAŁE

pkt 6REZERWAT PRZYRODY

„SMOLNIK”SZUMIRAD

pkt 5

REZERWAT PRZYRODY „KAMIENIEC”

SZUMIRAD

pkt 7

WYŁUSZCZARNIANASION

I ŚCIEŻKA EDUKACYJNA„LEŚNI PRZYJACIELE”

LASOWICE MAŁE

STARTMETA

DOM DZIECKALASOWICE MAŁE

Wycieczka była dla nas nie tylko formą aktywnego spędzenia

wolnego czasu, ale przybliżyła nam otaczający nas czarujący

świat przyrody i  kultury, który znajduje się tak blisko nas,

a przy bliższym poznaniu zyskuje na wartości i atrakcyjności.

Wszystkie informacje, które zebraliśmy podczas naszej wy-

prawy, stanowią niezwykle cenne źródło wiedzy, z  którego

bogactwa wcześniej nie zdawaliśmy sobie sprawy.

NASZA OKOLICA CZĘSTO NAS ZACHWYCA!CENTRUM ADMINISTRACYJNEJ OBSŁUGI PLACÓWEK OPIEKUŃCZO-WYCHOWAWCZYCH Z  SIEDZIBĄ W   BOGACICYDOM DZIECKA W  LASOWICACH MAŁYCH

7

FORMA WYCIECZKI: ROWEROWACZAS: 9 GODZINSTOPIEŃ TRUDNOŚCI: ŚREDNITEREN: LASOWICE MAŁE / SZUMIRAD

pkt 6pkt 1

pkt 6pkt 2

pkt 7pkt 3

pkt 7

pkt 7

pkt 5

pkt 5

Wyruszamy w  stronę Dworu Szlacheckiego von Dombrowkow (pkt 1) z 1617 r., po drodze mijając malowniczy staw rybny z prze-pięknymi liliami wodnymi, wśród których pływa para łabędzi.Dworek, niestety zniszczony, otacza okazały park dworski. Tutaj mamy czas na śniadanie w  formie pikniku. Po posiłku jedziemy w stronę drewnianego kościółka katolickiego.

Kościół p.w. Wniebowzięcia NMP i  Jakuba Starszego (pkt 2), o  którym pierwsze wzmianki pochodzą z  1447 r., został zbudowa-ny przez luteran. Wielokrotnie przebudowywany, obecnie podlega pod katolicką parafię Kuniów. Zarówno drewniana, pokryta gontem bryła kościoła, jak i  barokowe wnętrza, prezentują się bardzo inte-resująco. Kościół ten leży na Szlaku Drewnianego Budownictwa Sakralnego, biegnącego z Opola do Olesna.

Teraz ruszamy w  kierunku pobliskiego kościoła Ewangelicko-Augsburskiego (pkt 3). Jest to murowany budynek połączony z  budynkiem plebanii, zamieszkałej przez obecnego pastora, który chętnie przybliża historię kościoła i  obelisku stojącego obok – po-mnika Ofiar I  wojny światowej. Monument ten, w  obawie przed wydaniem nakazu jego zniszczenia, mieszkańcy wsi ok. 1946 r. za-kopali w pobliżu mleczarni. Wydobyty w 2000 r. spod ziemi przez no-wego właściciela działki, został rekonsekrowany i usytuowany w tym właśnie miejscu.

Udajemy się w kierunku wieży przeciwpożarowej (pkt 4). Powstała w 2001 r. wieża jest dostrzegalnią pożarową – jej zasięg wynosi do ok. 8-10 km, a jej wysokość to aż 32 m.

Kolejnym etapem jest powołany w  1958 r. Rezerwat Przyrody Smolnik (pkt 5), położony na terenie Stobrawskiego Parku Krajobrazowego we wsi Szumiard. Jego powierzchnia zajmuje 23 h, z czego aż 12 h obejmuje znajdujący się tam staw, w którym kilka lat temu złowiono niesamowity okaz szczupaka, ważące-go aż 12 kg i  mierzącego 111 cm. Rezerwat zamieszkują żurawie, jenoty, żmije zygzakowate, a  także bobry, których ślady funkcjo-nowania i  misternej pracy są dość łatwo zauważalne. Tu i  ówdzie rzucają się w  oczy bobrze żeremia. Smolnik słynie także z okazałej i rzadko spotykanej roślinności (m.in. czarna topola i orzech wod-ny). Panuje tu specyficzny mikroklimat spowodowany bliskością torfowisk i ich właściwości uzdrowiskowych. Pobliskie śród- leśne bagna i tereny podmokłe zostały objęte ochroną w formie użyt-ków ekologicznych.

Czy z zachodu, czy ze wschodu energicznie iść do przodu!Dziękujemy!!!

Teraz wyruszamy do sąsiedniego Rezerwatu Przyrody Kamieniec (pkt 6). Jego głównym walorem jest źródełko słynące ze swych lecz-niczych właściwości. Wiążą się z  nim przekazywane z  pokolenia na pokolenie legendy o cudownych uzdrowieniach. Mówi się nawet o nie-widomym, który po przemyciu twarzy odzyskał wzrok, o wojskowym, któremu woda pozwoliła wygoić nogę, o  wyleczonych przypadkach reumatyzmu czy astmy. Rezerwat jest typu florystycznego – występu-je tu 172 gatunków roślin naczyniowych, w tym 23 gatunki podlegają-ce prawnej ochronie lub zagrożone. Teren rezerwatu zamieszkują rów-nież chronione gatunki zwierząt w tym m.in. perkozek, bocian czarny, dzięcioł czarny oraz bóbr.

Ostatnim etapem naszej wycieczki jest oddalona o 11 km od rezerwatów Wyłuszczarnia Nasion w Lasowicach Małych (pkt 7). Obecny budy-nek został oddany do użytku w 1987 r. – został wybudowany w miejscu dawnej wyłuszczarni, zniszczonej przez pożar. Jest to przedsiębiorstwo leśne zajmujące się pozyskiwaniem nasion iglastych ze zbieranych i su-szonych szyszek, głównie sosny i świerka. Nasiona te są potrzebne przy zakładaniu szkółek leśnych. Na terenie całej Polski znajduje się zaledwie 21 wyłuszczarni. W sąsiedztwie wyłuszczarni została utworzona bogato doposażona trasa dydaktyczna – Ścieżka Edukacyjna „Leśni przyjaciele” im. Janusza Goebla. Trasa ma 1 km długości i prowadzi przez drewnia-ną bramę i  mostek oraz pomost, z  którego roztacza się piękny widok na skalniak z kaskadą wodną i oczko wodne. Z mostku widać też stary tajemniczy grab, którego pień pokryty jest licznymi wybrzuszeniami i załamaniami. Przy drodze stoi woliera z bażantami i różne urządzenia łowieckie. Kolejnym etapem zwiedzania jest ścieżka dydaktyczna pro-wadząca przez różne ekosystemy. Otwiera ją tablica obrazująca pracę leśnika. Spacerując zwróćcie uwagę na potężny dąb szypułkowy liczący 120 lat o wysokości ok. 25 m i pierśnicy 150 cm. Ścieżkę edukacyjną za-myka rzeka Bogacica. Na trasie rozlokowane są miejsca do odpoczynku.

8

DOM KAROLAGODULI

MUZEUM MIEJSKIEIM. M. CHROBOKA

PARAFIA P.W.ŚW. JÓZEFA

GROTA M.B.Z LOURDES

BURLOCH ARENA

DWORZEC CHEBZIERUDA ŚLĄSKA

OSIEDLEKAUFHAUS

HUTA „POKÓJ”STARADRUKARNIA

URZĄD MIASTA

SZYB„ANDRZEJ”

BYKOWINAKOLONIA ROBOTNICZA„FICINUS”

PARK „STRZELNICA”

ZEGAR SŁONECZNYWIEŻA CIŚNIEŃ

pkt 13PIEKAROK / FAMILOKI

pkt 12

pkt 3

pkt 14 pkt 15

pkt 2

pkt 11

pkt 10pkt 8

pkt 5

pkt 1

STARTMETA

pkt 7

pkt 6

pkt 4

pkt 9

902

OŚRODEK POMOCY DZIECIOM I  RODZINIE W  RUDZIE ŚLĄSKIEJ

My som z Rudy, to i po Rudzie jeżdżymy,

nie ino do siebie, pokozać Wom tyż chcymy.

Mogecie łobejrzeć, co momy fajnego,

ciekawego, nowego, tyż zabytkowego.

NA KOLE PO RUDZKIM PADOLE

Pierwszo pauza se przy Szybie Andrzeja (pkt 1) zrobiemy,Na spokojnie z bliska zoboczymy.Starej kopalni to wyciągowo wieża,jak baszta wyglądo sprzed wojny, no niech wom uwierza.Koncek dali górniki fedrujom,cienżkom robotom rodziny uczimujom.Jak im trocha piniyndzy łostanie,mogom iść do Plazy, zaro wszystko przehuśtane.Zrobisz się zakupy, łobejrzysz coś w kinie,sie nie obrócisz i cały dzień minie.

Wjeżdzomy na Fryna kaj od 1900 roku wieża ciśnień (pkt 2) już stoi,Woda pompuje, żoden się nie boi.Tako wielko, że aż z daleka widać,W Noc Muzeów mogesz se w środku podziwiać.A zaro kole wieży mosz Zegar Słoneczny,Nikerzy pytajom,czy łon jest bezpieczny?Raczej nie łobejrzysz se na nim godziny,Ale przeca łon już jest staryi to z nie jego winy.

Dalej jadymy i momy Wielkie Prezidium (pkt 3) na rynku,Byle co załatwisz, napiszesz, przyłaź śmiało synku!Wszystkiego się sam dowiesz i napiszesz pismo,Jak nie wierzysz w polityka, to tyż kościół blisko.

Trocha za rynkiem w doma kultury jest staro drukarnia (pkt 4),Dzisiej już nieczynno,kiedyś kupa larma.Tera wszyscy przy kompieby urzędowali,A kiedyś tam cierpliwie chopy czcionki ukłodali.

Dalej zaś momy wielko Huta Pokój (pkt 5),Durś tam coś się dzieje,nie wiedzom co to spokój.Stary piec, żelazo i wielkie blachy,To wszystko naprowdy, nie tam żodne klachy.

pkt 1

pkt 2

pkt 4

pkt 3

pkt 2

9

FORMA WYCIECZKI: ROWEROWACZAS: 6 GODZINSTOPIEŃ TRUDNOŚCI: ŚREDNITEREN: PO RUDZIE JEŻDŻYMY

Jak ludzie ciężko we hucie robili,To od razu do nich łosiedle postawili.Kaufhaus na Frynie to nie żodne bloki,Tam łobejrzysz richtich śląskie familoki (pkt 6).

Chebzie to nie Fryna, ale całkiem blisko,Momy fajny dworzec (pkt 7), po co nom lotnisko.Stary, zabytkowy, ale dali działo,Można z niego jechać, kaj by się zachciało!

Burloch Arena (pkt 8) jest wielce znano,Przez wszystkich ludzi bardzo kochano.Na Orzegowie wszyscy ja znajom,a małe dzieci bardzo kochajom.Mogom się pograć w ragby i fusbal,Na lodowisku w zima pojezdzić,A w lato na rolkach pogemzić warto,bo łona cały rok je otwarto!

Tyn kościół (pkt 10) szybko zostoł wzniesiony,Do rangi sanktuarium już podniesiony.Tajemnic łon skrywo co niemiara,lecz ludzie wielko tu mają wiara.Anioły śmierci w pokorze łeby schylajomi za nami do Pon Boczka rzykajom.Za kolanijom je fajno grota.Wyglondoło na choby ze złota,Bo wszędzie na ni jest żelazo,co się na Ślonsku rzadko zdarzo.Mieszko tam Panienka z Lourdes (pkt 9),porzykać się możesz przi ni kiedy chcesz.

Straszy w tym zomku (pkt 11)jeździec bez gowy,Po drodze jeździfest granitowy.Wożom go konie,co szybko fyrlajom,A z gym było gniem czerwonym dmuchajom.Dom to był kiedyś Goduli Karola,dziś się ruina ino ostoła.

Familoki (pkt 12) to nojpiękniesze som na całym świecie,A łokyn piekniejszych nikaj nie znojdziecie.Tu starzyk, tam starkaKlachajom, godajom, larma co nie miarka.Piekarok tyż sam stary stoi,czasami ftoś i w nim napoli,Dobro sznita zjysz się z niego,Coś maszketnego, nic sztucznego.

Wystawy pjykne się tam odbywajom,Gospodorze ludzi na nie zapraszajom.Bo w Rudzie Muzeum (pkt 13) jest nojpienkniejsze,I frelki tam robiom na Ślonsku nojgryfniejsze.

Park „Strzelnica” (pkt 14) je na Bielszowicach,łobejrzysz zwierzynta, pobawisz sie z bajtlami,zjysz w restauracji, pojeździsz kołami.Mogesz na ławce zicnońć, mogesz szpacyrować,koncertów słuchać abozolytować.

Szesnoście chałpek stoi na Kubiny,ulica to ważno i niom się chwolemy.Aleja gwiazd rudzko tam momy,A nowocześnij – restauracyjne domy.Kiedyś osiedle robotnicze – Ficinusem (pkt 15) zwane,dziś z knajpek, sklepów i inkszych rzeczy znane.

Potem zaś na Bykowina, tu był start i trasy finał.Na pogoda się trefiło, słońce fest nos opoliło.W dyszczu gorzi bydzie jechać, lepi na pogoda czekać.

Chcecie poznać trocha Ruda?Dyćtu nie ma słowa nuda!Przyjeżdżejcie, podziwiejciei się w Rudzie zakochejcie!

pkt 6

pkt 5

pkt 12

pkt 7pkt 13

pkt 15

pkt 8 pkt 14

pkt 9

pkt 11

10

pkt 5 POMNIK BOHATERÓW WRZEŚNIA 1939 R.BISKUPICE RADŁOWSKIEpkt 6

SANKTUARIUMBŁ. KAROLINY KÓZKIZABAWA

pkt 4 CMENTARZ WOJENNY NR 209GLÓW

MUZEUM ARMII KRAJOWEJTARNÓW

START

pkt 7POMNIKAKCJI „III MOST”WAŁ RUDA

pkt 2

CMENTARZWOJENNY NR 213RUDKA

pkt 8

POMNIKPOLEGŁYCHWE WRZEŚNIU 1939 R.RADŁÓW

pkt 9 CMENTARZ WOJENNY NR 269NIWKA

MUZEUM W. WITOSAWIERZCHOSŁAWICE

pkt 1

META

964

A4

973

975

Dunajec

Dunajec

pkt 10

pkt 3 POMNIK OBROŃCÓW SZKOŁYRADŁÓW

PATRIOTYZM – ENERGIA LUDZKICH SERC

Trasa wycieczki biegnie wzdłuż rzeki Dunajec na pograni-

czu Kotliny Sandomierskiej. W  tej okolicy jest wiele miejsc

związanych z  patriotyczną historią regionu i  Polski, które

nie są powszechnie znane. Dlatego motywem przewod-

nim wycieczki jest aktywne spędzanie wolnego czasu

i poznawanie historii pisanej krwią i poświęceniem żołnierzy

walczących o wolność naszego kraju.

PLACÓWKA OPIEKUŃCZO-WYCHOWAWCZA „POGOTOWIE OPIEKUŃCZE” W   TARNOWIE

11

Wycieczkę rozpoczynamy w  Muzeum Armii Krajowej (pkt 1), w którym zebrane zostały pamiątki związane z Akcją „III MOST”. Tutaj spotkamy się z jedynym żyjącym świadkiem wspomnianej ak-cji – płk. Zdzisławem Baszakiem, pseudonim „Pirat”. Opowiada szczegółowo o tamtejszych wydarzeniach, podkreślając waleczność i oddanie wszystkich uczestników akcji, w tym także o odznaczo-nym Orderem Virtuti Militari nowozelandzkim pilocie. George Culliford wsławił się mistrzowsko pilotując samolot mimo trud-nych warunków panujących w trakcie akcji „III Most”.

Cmentarz wojenny z  czasów I  wojny światowej w  Rudce (pkt 2) to świadectwo pamięci żołnierzy walczących w  obcych armiach podczas I  wojny światowej. Na cmentarzu pochowanych jest 75 żołnierzy różnych narodowości, w tym także Polacy.

Pomnik w  Radłowie poświęcony jest bohaterom września 1939 r. (pkt 3), którzy odrzucając niemieckie wezwanie do pod-dania się bronili radłowskiej szkoły do ostatniego naboju, w  ten sposób zatrzymali agresora i  umożliwili ucieczkę wojskom przez most na Dunajcu.

Na austriackim cmentarzu z czasów I wojny światowej w miej-scowości Glów (pkt 4) pochowanych jest 57 żołnierzy. W central-nym miejscu cmentarza na postumencie znajduje się inskrypcja, która w tłumaczeniu z języka niemieckiego oznacza „Wierni w po-trzebie – błogosławieni w  śmierci”. Rosnące wokół cmentarza stare wielkie dęby nadają temu miejscu aurę tajemniczości.

Jadąc dalej docieramy do miejscowości Biskupice Radłowskie. Znajduje się tutaj pomnik Bohaterów września 1939 r. (pkt 5), upamiętniający Bitwę Radłowską. Walczący w  bitwie żołnierze pokazali czym jest energia płynąca z  poświęcenia i  patriotycznej postawy. Narażając własne życie umożliwili innym, wojskowym i cywilom, ucieczkę przez most na Dunajcu. Po wysadzeniu mostu nie mieli już szans na utrzymanie się przy życiu – walczyli do końca, umierając za Ojczyznę.

FORMA WYCIECZKI: ROWEROWACZAS: 6,5 GODZINYSTOPIEŃ TRUDNOŚCI: ŁATWYTEREN: DROGI PŁASKIE, KILKA NIEWIELKICH WZNIESIEŃ O  ŁAGODNYM NACHYLENIU

pkt 1 pkt 6

pkt 2 pkt 7

pkt 3 pkt 8

pkt 4 pkt 9

pkt 5 pkt 10

W połowie trasy docieramy do Sanktuarium Błogosławionej Karoliny Kózki (pkt 6). Ksiądz proboszcz tutejszej parafii jest fascynatem histo-rii i  własnym sumptem stworzył na terenie Sanktuarium izbę pamięci poświęconą Akcji „III MOST”. W miejscu tym robimy dłuższy przystanek, podczas którego w „zabawskiej stodole” przygotowujemy ciepły posi-łek, a później ognisko.

Podtytuł naszej trasy rowerowej brzmi „Szlakiem historii, ludzi, wy-darzeń”. Nie można wobec tego ominąć muzeum (pkt 9) znajdujące się na trasie wycieczki, a poświęcone jednemu z najwybitniejszych synów ziemi tarnowskiej, wielokrotnemu premierowi w  trudnych dla Polski i Polaków czasach, Wincentemu Witosowi. Tutaj poznajemy styl i spo-sób życia ludzi sprzed bez mała 100 lat.

Na koniec zapraszamy do Placówki Szkolno-Opiekuńczej „Pogotowie Opiekuńcze” przy ul. Chemicznej w Tarnowie, gdzie można podziwiać małe dzieła sztuki, przedstawiające zabytki przebytej trasy wykonane przez nas – wychowanków placówki.

Po przerwie ruszamy w  dalszą drogę do kolejnego punktu wycieczki – miejscowości Wał Ruda (pkt 7), czyli do miejsca, gdzie w nocy 25/26 lip-ca 1944 r. miała miejsce operacja „III Most”. Jej celem było przerzucenie samolotem kurierów na tereny okupowanej Polski, a w drodze powrotnej zabranie zdobytych elementów niemieckiej rakiety V2. Akcja była nie-bezpieczna, prowadzona w nocy i w okolicy, gdzie stacjonowały oddziały Wehrmachtu. Opisane wydarzenia upamiętnia znajdujący się tu pomnik z inskrypcją: „Oni ocalili Londyn”.

Na kolejnym cmentarzu wojennym w  Niwce (pkt 9) odnajdujemy ciekawy pomnik ze stylizowanym rzymskim mieczem na jego licu. Inskrypcja na obelisku głosi: „Wy, którzy chodzicie w  świetle dnia pamiętajcie o tych, którzy za was zmarli”. Słowa te wydały nam się być niezwykłym i trafnym podsumowaniem naszej wycieczki na szlaku historii.

Zataczając koło docieramy ponownie do Radłowa. W miejscowości znaj-duje się także cmentarz (pkt 8), a na nim znajdujemy mogiły bohaterów Bitwy Radłowskiej i obrońców tutejszej szkoły. Jest to miejsce, w którym warto popaść w  zadumę nad poświęceniem żołnierzy i  patriotycznym poczuciem obowiązku. Zastanowić się, co dzisiaj oznacza słowo patrio-tyzm.

12

WYTWÓRNIA FAJEK MR. BRÓG OSTRÓW

KOPIECTATARSKI

AMFITEATR

TOR SANECZKOWY

ZAMEKKAZIMIERZOWSKI

RYNEKPRZEMYSKI

ARBORETUMBOLESTRASZYCE

PLAŻA OSTRÓW

FORT „ŁĘTOWNIA” ORAZWIOSKA FANTASY

28

28

77

pkt 1

pkt 14META

START

KUŃKOWCE

PRAŁKOWCE

pkt 2

pkt 3

pkt 4

pkt 5

pkt 6

pkt 8

pkt 9

pkt 10

pkt 11

pkt 12

pkt 13 pkt 14

pkt 7ARCHIKATEDRA

MUZEUM DZWONÓW I FAJEK

ZABYTKOWYDWORZECKOLEJOWY

SCHRON KIEROWANIAOBRONĄ CYWILNĄ

ZAMEKW KRASICZYNIE

STADNINA KONI

Nasz szlak zawiera obiekty ważne dla regionu pod względem

historycznym, a także mało znane i nowe miejsca godne zo-

baczenia. Chcieliśmy dać radość, nie tylko oczom podziwia-

jącym piękno architektury i krajobrazu, ale też przyjemność

podniebieniu. Spośród kilkudziesięciu atrakcji wybraliśmy

naszym zdaniem najciekawsze. Wybór był trudny. Co wybra-

liśmy? Sprawdźcie!

MAŁE I  DUŻE PRZEMYŚL-ANE ODKRYCIADZIECIAKÓW Z  NASZEJ CHATY

„NASZA CHATA” DOMY DLA DZIECI TOWARZYSTWA NASZ DOM W  PRZEMYŚLU, DOM W OSTROWIE

13

Nieopodal trafiamy do Muzeum Dzwonów i Fajek (pkt 10), mieszczą-cego się w Wieży Zegarowej. W muzeum możemy podziwiać nie tylko dzieła sztuki ludwisarskiej czy imponujące fajki – wychodząc na sam szczyt wieży, roztacza się przed nami wspaniała panorama Przemyśla.

Tuż obok Wieży Zegarowej mieści się Pizzeria Galicyjska. Koniecznie zaglądnijcie tu na gorącą, pachnącą, jedyną w  swoim rodzaju, wyjętą prosto z  pieca Pizzę po Przemysku. Po napełnieniu żołądków warto udać się na Dworzec Kolejowy (pkt 11), by podziwiać jego odremonto-wane wnętrze. Po obiedzie natomiast koniecznie wstąpcie do mieszącej się zaledwie o  kilkaset metrów Cukierni Fiore na jedne z  najlepszych lodów w kraju.

Wracamy do samochodu i  jedziemy do Schronu Kierowania Obroną Cywilną (pkt 12), znajdującego się w  budynku Szkoły Podstawowej nr 14, gdzie można przeżyć symulację nalotu bombowego oraz zobaczyć wirtualne zniszczenia miasta. To są naprawdę duże emocje!

Teraz udajemy się do Krasiczyna (pkt 13), miejscowości oddalonej o 12 km od Przemyśla. Tutejszy zamek otacza urokliwy park ze stawem pełnym wodnego ptactwa i ryb. Sapiehowie, właściciele tych dóbr, wprowadzili zwyczaj sadzenia drzew w  pałacowym parku po narodzinach każdego dziecka: syna – dębu, córki – lipy. Drzewa te rosną do tej pory.

Następnym punktem wycieczki jest stadnina konni w  Prałkowcach (pkt 14) – przy głównej drodze z Krasiczyna do Przemyśla. Jest to miej-sce, gdzie można odpocząć, odstresować się i przede wszystkim spełniać swoje marzenia oraz doskonalić umiejętności w jeździe konnej. Przygody na grzbiecie końskim są niezapomniane.

Jeśli obcować z  przyrodą, to na całego! Teraz kolej na Arboretum w Bolestraszycach (pkt 15), oddalonym o około 25 km od Krasiczyna. Znajdujemy tu park i  dwór, w  którym w  połowie XIX w. mieszkał i  tworzył malarz Piotr Michałowski. Arboretum obejmuje także dzie-więtnastowieczny fort dawnej Twierdzy Przemyśl. Wiekowe drzewa, stanowią malowniczy akcent wśród nowych nasadzeń – unikatowych gatunków flory: drzew, krzewów oraz rzadkich, ginących i chronionych roślin. W  Arboteum możemy oglądnąć również aktualnie przygotowa-ne wystawy: gadów, płazów i  ptactwa zamieszkującego teren Ziemi Przemyskiej.

Po powrocie z  Bolestraszyc do Przemyśla proponujemy wstąpienie do Wytwórni Precli na wyjątkowe, świeżutkie precle.

FORMA WYCIECZKI: SAMOCHODOWO-PIESZACZAS: 12 GODZINSTOPIEŃ TRUDNOŚCI: ŁATWYTEREN: PRZEMYŚL I  JEGO PIĘKNE OKOLICE

pkt 10pkt 1

pkt 11pkt 3

pkt 12pkt 4

pkt 13

pkt 15

pkt 7

pkt 9

Wyprawę rozpoczynamy od Wytwórni Fajek Mr. Bróg (pkt 1). Przemyśl jest jedynym miejscem w  Polsce, gdzie wykonywane są fajki. Fajki są również najlepszą pamiątką z  tego pięknego miasta. Tradycja tutejszej wytwórni sięga 1948 r.

Następnie ruszamy samochodami zobaczyć Plażę Ostrów (pkt 2), nowo otwarte kąpielisko, miejsce wypoczynku i rekreacji. Wspaniały widok – dużo piasku, czysta woda, egzotyczne parasole trzcinowe, kajaki, rowerki wodne w kształcie łabędzi oraz ratownik. Weźcie koce i błogo spędźcie czas!

Wypoczęci? Zabieramy Was zatem do pobliskiej, oddalonej o  4 km miejscowości Kuńkowce, by zwiedzić Fort Łętownia (pkt 3), jeden z  fortów Twierdzy Przemyskiej z  I  wojny światowej oraz Wioskę Fantasy, czyli miejsce, w którym można oderwać się od rzeczywistości.

Nasz następny cel to położony na wzniesieniu Kopiec Tatarski (pkt 4). Pierwotnie było to miejsce kultu bogów słowiańskich. Kopiec Tatarski zwany jest też Kopcem Przemysława (legendarnego zało-życiela Przemyśla). Schodząc z  Kopca do parku miejskiego mijamy amfiteatr (pkt 5), stok narciarski i tor saneczkowy (pkt 6).

Po około 15 minutach docieramy do Zamku Kazimierzowskiego (pkt 7). Zwiedzamy zamek oraz najstarszy amatorski teatr w Polsce – Fredreum.

Następnie, także pieszo, udajemy się do Archikatedry (pkt 8), by zwiedzić podziemia kościoła i  pomodlić się o  wygraną w  konkur-sie Domy Pozytywnej Energii, przed cudowną figurką Matki Bożej Jackowej. Archikatedra rzymskokatolicka powstała na przełomie XV i  XVI wieku. Dominujący tu styl barkowy wprowadzono do niej po przebudowie w XVIII wieku.

Do kolejnego punktu na naszej trasie docieramy również pieszo. To Rynek Starego Miasta (pkt 9), gdzie podziwiamy zabytkowe kamieniczki, zwiedzamy podziemną trasę, chłodzimy się ochlapując się nawzajem wodą z  fontanny z figurką niedźwiadka. Na rynku polecamy Domową Piekarnię i  Spiżarnię, w  której można kupić wypiekane na bieżąco, według starych i naturalnych receptur, chleby, ciasta oraz inne smakołyki.

My jednogłośnie uznaliśmy, że główną atrakcją naszej wy-cieczki był Schron Kierowania Obroną Cywilną! Sprawdźcie sami dlaczego. Warto! Do zobaczenia na Ziemi Przemyskiej!

Foto: Netzach / wikipedia

Foto: Goku122 / wikipedia

Foto: Marcin Konsek / wikipedia

14

DO ZOBACZENIA

NA TRASIE!