Nastavni Programi VI Odd

НAСТAВНИ ПРОГРAМИ ЗA VIОDDEЛEНИE НA DEВEТГОDИШНОТООСНОВНО ОBРAЗОВAНИE

Биро за развој на образованието

Издавач:Биро за развој на образованието

За издавачот:Весна Хорватовиќ, директор

Fотографии:Иван БлажевСо согласност со ОУ „Димитар Миладинов“ - СкопјеОУ „Војдан Чернодрински“ - Скопје

Лектура:Сузана Стојковска

Dизајн:Светлана Стојчева

Печати: Киро Dандаро - Bитола

Тираж:400

СОDР@ИНAМАКЕДОНСКИ ЈАЗИК

GJUHË SHQIPE

TÜRKÇE DERSI

СРПСКИ ЈЕЗИК

ЈАЗИК И КУЛТУРА НА РОМИТЕЈАЗИК И КУЛТУРА НА

БОШЊАЦИТЕ

ЈАЗИК И КУЛТУРА НА ВЛАСИТЕ

МАКЕДОНСКИ ЈАЗИК ЗА УЧЕНИЦИТЕ ОД ДРУГИТЕ

ЗАЕДНИЦИ

АНГЛИСКИ ЈАЗИК

ФРАНЦУСКИ ЈАЗИК

ГЕРМАНСКИ ЈАЗИК

РУСКИ ЈАЗИК

МАТЕМАТИКА

ИСТОРИЈА

ПРИРОДНИ НАУКИ И ТЕХНИКА

МУЗИЧКО ОБРАЗОВАНИЕ

ЛИКОВНО ОБРАЗОВАНИЕ

ФИЗИЧКО И ЗДРАВСТВЕНООБРАЗОВАНИЕ

ТЕХНИЧКО ОБРАЗОВАНИЕ

ИНФОРМАТИКА

МАКЕДОНСКИ ЈАЗИК

АЛБАНСКИ ЈАЗИК

ТУРСКИ ЈАЗИК

СРПСКИ ЈАЗИК

ЈАЗИК И КУЛТУРА НА РОМИТЕ

ЈАЗИК И КУЛТУРА НА БОШЊАЦИТЕ

ЈАЗИК И КУЛТУРА НА ВЛАСИТЕ

МАКЕДОНСКИ ЈАЗИК ЗА УЧЕНИЦИТЕ ОД ДРУГИТЕ ЗАЕДНИЦИ

АНГЛИСКИ ЈАЗИК

ФРАНЦУСКИ ЈАЗИК

ГЕРМАНСКИ ЈАЗИК

РУСКИ ЈАЗИК

МАТЕМАТИКА

ИСТОРИЈА

ПРИРОДНИ НАУКИ И ТЕХНИКА

МУЗИЧКО ОБРАЗОВАНИЕ

ЛИКОВНО ОБРАЗОВАНИЕ

ФИЗИЧКО И ЗДРАВСТВЕНООБРАЗОВАНИЕ

ТЕХНИЧКО ОБРАЗОВАНИЕ

ИНФОРМАТИКА

DEВEТГОDИШНО ОСНОВНО ОBРAЗОВAНИE

МAКEDОНСКИ ЈAЗИК

НAСТAВНAПРОГРAМA

3

4

Врз основа на член 55 став 1 од Законот за организација и ра-бота на органите на државната управа („Сл. весник на РМ“ бр.58/00 и 44/02) член 24 и 26 од Законот за основно образова-ние („Сл. весник на РМ“ бр. 44/95, 24/96, 34/96, 35/97, 82/99,29/02, 40/03, 42/03, 63/04, 82/04, 55/05, 81/05, 113/05, 35/06,70/06 и 51/07), министерот за образование и наука донесеНас тавна програма по предметот македонски јазик за VI одде-ление на деветгодишното основно училиште.

5

1. ЦЕЛИ НА НАСТАВАТА ВО VIОДДЕЛЕНИЕ

Ученикот/ученичката:

q да се оспособува да ги препознава и да ги разликува основните карактеристики на македонскиот јазик во неговиот

историски развој;

q да се оспособува да ги разликува видовите согласки и самогласки во писменото и усното изразување;

q да се оспособува да го применува правилото за зборовно акцентирање во македонскиот стандарден јазик;

q да се оспособува да развива сложена од проста реченица и да направи проста од сложена;

q да разликува зборови со различно лексичко значење во усната и писмената комуникација;

q да ги усвојува основните поими кои ја карактеризираат драмата како книжевен вид/род;

q да се запознае со основните карактеристики на лирските и епските творби;

q да се оспособува да учествува во разговор, дискусија во различни улоги;

q да ги разликува главните и споредните улоги во театарска претстава;

q да знае кој учествува во создавање театарска претстава.

6

2. КОНКРЕТНИ ЦЕЛИ

ПРОГРAМСКО ПОDРAЧЈE: ЈAЗИК

Cели Содржини Поими Aктивности и методи

Ученикот/ученичката:• да го знае потеклото намакедонскиот јазик;• да ги препознава гла-голското и кирилскотописмо (на факсимил).

• Потеклото на македон-скиот јазик• Старословенски азбуки:глаголица и кирилица. • Современо македонскокирилско писмо

• Старословенскијазик• Глаголица• Кирилица• Современо македонс -ко кирилско писмо

• Визуелно запознавање на старословенскиот јазик (фо-токопии од пишани споменици). • Текстови со глаголско и кирилско писмо. • Споредба на старсловенската кирилица и современотокирилско писмо.

FОНEТИКA

• Да ја знае слоготворна -та функција на самоглас -ките;• да ги препознава видо-вите согласки (звучнитеи безвуч ни те во паро ви).

• Поделба на гласовите(самогласки и согласки)• Поделба на согласките:звучни, безвучни и со но р -ни (сонанти)

• Самогласки (вокали)• Согласки (консонан -ти)• Сонанти

Вежба: Учениците добиваат листа (може да се запише ина табла) на повеќе согласки и само една самогласка.Нивна задача е да состават зборови од понудената листа ,истите да ги запишат и да ги изговорат.

• Да знае правилно да гиакцентира зборовите воусното изразување;• да умее да го определиакцентот на зборовите.

• Правила за акцентира -ње на зборовите: еднос -лож ни, двосложни и по ве -ќесложни

Акцент: динамичен иопре делен

• Вежби за правилно акцентирање на зборовите прекучитање текстови и усно изразување.• Вежби за обележување на акцентот.Вежба: Учениците добиваат листа на зборови со одбе ле -жан акцент. Секој ученик ги изговара зборовите споредобележаниот акцент.

7

МОРFОЛОГИЈA


• Да ги препознава видо-вите зборови;• да ја определува групатаво која припаѓаат видо-вите зборови (менливиили неменливи).

• Морфолошка класи-фикација на зборовите:менливи и неменливизборови

• Видови зборови • Везби за препознавање на видовите зборови.• Вежби за класификација на зборовите во збо-ровни групи.Вежба: Учениците добиваат листа на менливи и не-менливи зборови (може и да се запишат на таб ла)со листа на наставки, претставки, суфикси и пре-фикси. Нивна задача е да ги употребат предло же -ните додавки во формирање на нови форми на збо-рови. Учениците ги издвојуваат зборовите кои ос -танале во првобитната форма. Наставникот фро н -тално извлекува одговор на прашањето зошто натие зборови не им ја промениле формата.

• Да го препознава ви дотна именките;• да ја разликува глагол-ската именка од другитевидови именки;• да знае правилно да гоприменува членувањетона именките.

• Именки: општи, соп с -твени (како пов то ру -вање) и збирни• Именки кои именува -ат глаголски дејства(гла голски именки)• Определеност кајимен ките

• Именки: општи,соп ствени (како пов -то рување) и збир ни• Глаголска именка• Определеност кајимен ките (чле ну ва -ње)

• Препознавање на видот на именките.• Препознавање на глаголската именка и по со чу -вање свои примери за глаголска именка.• Вежби за трансформирање на глаголи во глагол-ски именки. • Вежби за препознавање на членските наставки инивна правилна примена.

• Да ги применува глаго-лите како видови зборо -ви;• да ги препознава исказ-ниот, заповедниот и мож -ниот начин (без дефини-рање).

• Глаголи• Граматичка катего-рија начин: исказен, за-поведен и можен начин

• Категорија начинкај глаголите

• Вежби за препознавање на глаголите и за сфа ќа -ње на нивните граматички категории: вид, лице,број (како повторување) и начин.Вежба: Учениците по анализа на текст од учеб никдобиваат задача во одреден пасус да ги подвлечатсите глаголи. Подвлечените глаголи ги за пи шу -ваат во својата тетратка и за истите определуваатлице, вид, број и начин.

8


• Да го препознававидот на придавките;• да ги категоризираспоред видот;• да ги употребува со-одветно во реченици.

• Придавки: заменски• Односни придавки:–материјални придавки

• Заменски придавки• Односни придавки: – материјални при-давки

• Вежби за препознаванње и категоризирање на при-давките според видот.• Вежби за препознавање на материјалните придавки. • Вежби за збогатување на текстот со употреба на при-давки.

• Да ги применува за-менките како видовизборови;• да ги категоризирапо групи.

• Заменки (лични и по-казни)

• Лични• Показни

• Вежби за препознавање на заменките и нивниот вид.• Вежби за примена на видовите заменки.Вежба: Учениците добиваат текст (не подолг од 4-5реченици) и листа на лични и показни заменки. Тиедобиваат задача да ги заменат местата на определенизборови со лични или показни заменки. Новоформи-раниот текст го разменуваат меѓу себе и даваат ко-ментар дали со употребата на за¬менките текстот имазначење.

СИНТAКСA

• Да умее да ги откри -ва подметот и приро-кот во рече ни ци (пов-торување);• да го именува видотна зборот кој е вофункција на подметво реченицата.

• Реченицата: главниреченицни делови (под -мет и прирок)• Подмет: зборови штосе јавуваат во функцијана подмет

• Главни реченичничленови: подмет иприрок• Зборови во фун-кција на подмет

• Вежби за препознавање на подмет и прирок.• Вежби за посочување на видовите зборови во фун-кција на подмет.• Вежби за самостојно составување реченици соразлични видови зборови во функција на подмет.

9


• Да ги препознава иименува прилошкитеопределби (додатоцина прирокот); • да знае правилно даги користи при лош ки -те определби во из ра -зувањето;• да умее да го збога-тува изразувањето сопримена на прилошкиопределби.

• Неопходни рече ничниделови: прилошки оп ре -делби за: место, време,начин

• Прилошки опре-делби: за место,време, начин

• Вежби за препознавање и класифицирање на при лош -ките определби според видот.• Вежби за правилен ред во реченицата при нивнатаупотреба.

• Да ги препознавасложените реченици;• да го усвои поимотза сложена реченица;• да умее да гипроширува проститереченици во сложени.

• Сложена реченица:поим за сложенареченица

•Сложена реченица • Вежби за откривање на сложената реченица. Вежби засоставување на сложени реченици.• Вежби за трансформација на прости во сложениреченици.

РEЧНИК И СТИЛ

• Да прави разлика волексичкото значењена синонимите, анто-нимите, паронимите;• да го збогатува изра-зуванјето со применана овие зборови.

• Лексичко значење назборовите: синоними, антоними (како повто-рување), пароними

• Пароними • Вежби за откривање на зборовите според нивнотолексичко значење. • Вежби за примена на овие зборови во текст.

10

ПРAВОПИС


• Да го знае значењето напосочени скратеници; • да користи скратеници вописменото изразување.

• Скратеници: за об -ра ќање кон лица, замер ките во мет рич -киот систем и за дру -ги мерки и големини

• Скратеници • Вежби за објаснување на посочени скратеници. • Вежби за скратување на зборови. • Употреба на правопис.

• Да ги применува правила -та за слеано пишување назборовите.

• Слеано пишувањена сложените збо-рови: именки , при-давки, прилози иброеви

• Слеано пишувањена зборовите

• Вежби за слеано пишување на зборовите.• Диктат. Употреба на правопис.Вежба: Учениците работат во пар и наизменично гименуваат улогите. Прво еден ученик диктира и про -верува како е напишано, вториот пишува. Потоа пос -тапката се повторува со сменети улоги. Ученици тепишуваат на лист хартија, а наставникот на крај одвежбата ги собира, ги проверува и им го сооп шту вамислењето на учениците со акцент на правилата заслеано пишување на зборовите.

• Да го разликува ос нов -ното и пренос ното значењена збо ровите;• да го користи преноснотозначење на зборовите возбо гатување на изразува-њето.

• Употреба на зборо-вите во нивното ос -нов но значење имож ности за употре -ба во преносно зна че -ње за употреба вопреносно значечење.

• Речник и стил: ос -новно и преноснозна чење на зборови -те

• Вежби за согледување на основното и преноснотозначење на зборовите.• Вежби за примена на знаењата во збогатување насвојот речник и стил.

• Да знае за правилнатаупотреба на интерпункци-ските знаци.

• Употреба на интер-пункциските знаци:точка, запирка, пра -шал ник, две точки.

• Интерпункцискизна ци за директенговор (точка, запир -ка, прашалник, дветочки)

• Вежби за правилна употреба на интерпункцискитезнаци во писменото изразување.

11

ПРОГРAМСКО ПОDРAЧЈE: ЛИТEРAТУРA И ЛEКТИРA


• Да ги разбира разли-ките меѓу литератур-ните родови;• да ги препознава ли-тературните родови понадворешните каракте-ристики.

• Поделба на литературата(со нагласување на надво -решните разлики) по родо -ви: лирика, епика и драма

• Литературни ро-дови: лирика, епи -ка и драма

• Литературни текстови од трите литературни ро-дови и нивно споредување. • Вежби за објаснување на разликите меѓу твор-бите. • Вежби за творење во трите литературни родови.Вежба: Ученикот добива задача дома да прочита поеден текст од сите три рода со насока да одговорина прашањата:– Која е првата разлика која ја согледуваш запрочитаните текстови?– Разликите што си ги издвоил(а) се однесуваат:

а) на должината на текстот;б) на бројот на ликовите;в) на темата за која се зборува.

– Во кој од прочитаните текстови има повеќе на-стани, а во кој искажување на повеќе чувства?

ПРОЗA

• Да умее да презентирасодржина од учен (про -читан) текст;•да презентира содр жи -на од учен текст.

• Содржина на текст • Содржина • Читање раскази. • Вежби за откривање на елементите на расказот. • Примена на аудиосредство. • Вежби за творење.

• Да разликува рас ка жу -вачка форма во прво иво трето лице.

• Раскажувач во прво и вотрето лице и сезнаечкираскажувач

• Наратор (раска -жу вач)

• Текстови за откривање на позицијата на рас ка жу -вачот. • Вежби за раскажување во прво и трето лице.

12


• Да ја согледа специ-фиката на драмскиоттекст во однос на епи-ката и лириката;• да преобрази драмскиизвадок во рас ка жу -вачка форма.

• Поим за драма(како литературенрод)

• Драма • Драмски текстови. • Разговор за специфичностите на драмскиот текст во спо-редба со лириката и епиката. • Аудиосредство. • Лична творба – писмена вежба со примена на знаењата.• Да твори дијалози и монолози како елементи на драмскитекст

• Да ги препознава ди-јалозите и монолозитево извадоци од драм-ски текст;• да учествува во дис -ку сии како комуника-циски дијалог;• да ја воочува разли-ката меѓу дијалогот вотворба и дијалогот вокомуникацијата.

•Дијалог и монологво драмски текст • Комуникациски ди -јалог

• Дијалог и монолог • Текстови за споредба на драмски дијалог со дијалог воепски и лирски текстови. • • Вежби за водење меѓусебен ко-муникациски дијалог. • Настапување со монолог.• Аудиосредства.

ПОEЗИЈA

• Да ги препознава ви-довите лирски песниспо ред мотивите;• да коментира препле-тување на мотивите волирските творби;• да твори лирскитвор би на дадени (илисамостојно одбрани)мотиви.

• Лирски видови: а) љубовни песниб) патриотски песнив) описни песни (пеј -саж ни)

• Видови лирскипес ни

• Избор од лирски песни (со различни мотиви). • Рецитирање на истите. • Разговор за мотивите и класификација според истите. • Аудиосредство. • Вежби за творење лични творби. • Вежби за посочување на визуелни и аудитивни елементиво поетски творби.

13


• Да ги усвои стилскитефигури;• да ги препознава и по-соцува во текстови;• да умее да дава соп-ствени примери.

• Стилски фигури:– епитет;– анафора;– епифора.

• Стилски фигури:– епитет;– анафора;– епифора.

• Текстови од народната и авторската литература. • Вежби за рецитирање на творбите. • Читање на творбите. • Дискусии за употребените стилски фигури и целтаод употребата.• Аудиосредство. • Лични творби – дискусии за истите.Вежба: Учениците читаат поетска творба во која сеупотребени трите стилски изразни средства. Тиеимаа задача со три различни бои да ги подвлечатстиховите во кои ги пронаоѓаат посочените стилскифигури.

• Да ги открива лирс -ките и епските елемен -ти во творбите;• да го дефинира овојвид поетска творба.

• Белези на лирско-епс ки -те песни

• Лирско-епскипесни

• Лирско-епски песни од народната и од авторскаталитература. • Вежби за откривање на лирските и епските еле-менти. • Лични творби од овој вид.

ПРОГРAМСКО ПОDРAЧЈE: ИЗРAЗУВAЊE И ТВОРEЊE

УСНО ИЗРAЗУВAЊECели Содржини Поими Aктивности и методи• Да употребува соод-ветни зборови за кул-турна комуникација;• да води службен ипри ватен разговор со:одделенски раководи-тел, наставник, дирек-тор, педагог и сл.

• Разговорот како вид ко-муникација: формулирањепрашања и одговори напра шањата• Интервју (играње улоги)

• Разговор • Вежби за културна меѓусебна комуникација. • Импровизирани разговори со селекција на зборо виво зависност со кого комуницира. • Вежби во двојки (парови) за водење службен ипри ватен разговор.

14


• Да умее течно и интереснода раскажува дозивеани случ -ки (селекција на податоци);• да го збогатува изразување -то со употреба на изразнисред ства;• да препознава и презентирараскажување по хронологија(спо ред редот на случување -то) и ретроспективно (споредсеќавањата);• да ги воочи деталите во опи-сите и нивното значење затек с тот;• да се оспособува да направиразлика меѓу лик и личност.

• Хронолошко и ре-троспективнораскажување• Детално опишување• Опишување на ли-кови и личности

• Прераскажување • Раскажување• Опишување• Лик и личност

• Вежби за живо и интересно раскажување. • Вежби за збогатување на сопственото изразување соупотреба на изразни средства. • Вежби за хронолошко и ретроспективно рас ка жу ва -ње на доживеани настани. • Вежби за детално опишување со примена на израз-ните средства. Вежба: вежба со цел учениците да ја согледаат разли-ката меѓу концизното и опширното рас ка жу вање.Двајца ученици добиваат задача еден ист текст, ед -ниот концизно да го раскаже, а другиот оп шир но даго раскаже. Останатите ученици слушаат и одреду-ваат кој од учениците раскажувал кратко, а којраскажувал опирно со тоа што ги бележат разликите.(Истата вежба може да се примени и во писмено изра-зување, само што наместо учениците да слушаат, до-биваат копии од изработки на учениците кои билезадолжени.)

• Да ги применува знаењатаза читање дијалог, монолог,рас кажувања на автор (глас,дик ција, движења и сл.);• да умее сценски (импрови-зирано) да изведе драмскитекст (со мимики, гестови,дви жења, глас и сл.).

• Сценски изведби • Драматизација • Писмени и усни вежби за претставување тек-стови по улоги. • Вежби за читање текстови по улоги. • Организирање импровизирани сценски изведби.

15

ПИСМEНО ИЗРAЗУВAЊE


• Да раскажува, прераскажува,опишува во писмена форма;• да применува знаења од пра-вописот, стилот и јазикот ијазичните норми;• да составува вест и извештај.

• Писмено изразува ње:раскажување, прерас -ка жување, опишу ва ње,лик и личност, вест, из -вештај

• Раскажување• Прераскажување• Опишување• Лик и личност

• Вежби за писмено творење. • Вежби за примена на стекнатите знаења за писменоизразување. • Вежби за составување извештај и соопштение.

• Да прави промени во текстили реченици кои му се дик-тираат (примена на глаголскивремиња, замена на соодвет -ни зборови и сл.).

• Диктат со промени• Творечки диктат

• Диктат • Подготвени соодветни диктати за диктат со про-мени и за творечки диктат. • Работа во двојки (парови) со меѓусебно дикти-рање.• Вежби за творење според диктат (да го збогатуваречникот по дадени барања).• Вежби за творење диктат (да го збогатуваречникот по дадени барања).

• Писмено изразување • Писмени работи –задолжително три вотекот на годината

(1 во I полугодие, 2во II полугодие)

Напомена: Да се користат соодветните современиметоди и техники за читање и пишување кои ќепридонесат за критичко размислување на учени-ците.

16

ПРОГРAМСКО ПОDРAЧЈE: МEDИУМСКA КУЛТУРA


• Да ги именува проце-сите во создавањето кни -га;• да препознава руб ри киво весници и спи са ни ја.

• Видови медиуми: елек-тронски и печатени• Книгата како медиум (одидеја до книга)• Весници, списанија и ру-брики

• Медиуми: печа -те ни и електрон-ски

• Весници и списанија.• Вежби за разликите меѓу електронските и печате-ните медиуми.• Вежби за создавање книга.

• Да ја знае улогата нарежисерот, актерот, ко-стимографот и сценогра-фот;• да разликува актер иартист.

• Режисер• Актер• Костимограф• Сценограф

• Режисер• Актер• Костимограф• Сценограф

• Посета на театарска претстава. • Дружење со посочените учесници во драмскатапретстава. • Обид за правење драмска претстава на училиште.

• Да ја знае улогата намедиотеката.

• Медиотека • Медиотека • Посета на медиотека.• Разговор со вработените во медиотеката.• Вежби за користење на соодветен софтвер во ме-диотека за пребарување податоци од областа на ли-тературата, филмот и театарот.

17

Содржината на наставната програма по предметот македонскијазик овозможува интегрирано планирање со настава та попредметите: маtемаtика, ликовно образование, музич ко обра-зование, анgлиски јазик, оpшtесtво, pрироdни науки и tех ника.Во интегрирано планирање на предметното подрачје Јазикможат да се вклучат и содржини од: историја (кога учени кот сезапознава со видовите зборови во усно и писмено изра зувањеименувајќи ги поимите од овој наставен предмет или ко га сеработат содржини од историскиот развој на јазикот); соматематика (при именување на поимите од содржините одматематика или со приближната и точната бројност на брое-вите како видови зборови); со ликовно образование (со пра -вење цртежи со кои се претставуваат ликови, настани од тек -сто вите кои се работат); со музичко образование (преку со др -жините кои се поврзани со самогласките и согласките, со со др -жини преку кои се запознаваат со ритам); англиски јазик (пре -ку содржини за функциите на зборовите и речениците во два -та јазика). Во севкупното планирање на содржините на наставниот пред-мет македонски јазик треба да се вклучуваат и планирања коисе поврзани со вреднување на постигањата на учениците завреме на реализацијата на наставната програма и на крај одопределени образовни периоди. Тоа подразбира дека вредну-вањето треба да е дел и од дневните, тематските и од глобал-ните планирања на наставниот процес.Планирањето на наставата по македонски јазик треба да бидево координација со наставниот план и програмата за овојпредмет и да ги опфаќа програмските содржини на сите обра-зовно-воспитни подрачја (Јазик, Читање, Литература и лекти -ра, Изразување и творење и Медиумска култура). При одреду-вањето на бројот на часовите за предметните подрачја требада се имаат предвид и специфичностите на условите за изве-

дување на оваа настава во училиштето каде што работи нас-тавникот. Во планирањето на наставната програма треба да сеуважува различното тежинско ниво на програмските содржи -ни во рамките на програмата што се извлекува од поста ве -носта на целите што треба да е основа на планирањето на нас-тавниот процес. На сите содржини не може, и не треба, да им сепосветува подеднакво внимание во наставата. Во планира -њето, исто така, како појдовна основа треба да е и пос та ве -носта на наставната содржина, потребниот временски рок зареализација на истата, како и нивото на постигања на поста ве -ните цели. Сепак, се препорачува да нема впечатливо големивременски отстапки за содржинската реализација. Препораки за користење на годишниот фонд на часови - 144часа годишно, 4 часа неделно.– По наставни подрачја се предлага: Јазик – 50 часа; Читање,Лиtераtура и лекtира - 50 часа; Изразување и tворење - 34часа; Меdиумска кулtура - 10 часа.

Наставни средства:– учебник избран на ниво на училиштето за соодветниот пред-мет, одобрен од страна на министерот;– енциклопедии, речници и сл.;– Интернет, образовни софтвери;– списанија - традиционално потврдени списанија за деца(одобрени списанија);- аудио-визуелни средства и други средства во зависност одпредметот – ЦД (литературни текстови, звучни записи);– други извори на учење во непосредната околина: спо меницина културата, музеи, домови на културата, библи о те ки, кина,театри, нацинални паркови итн.

3. ДИДАКТИЧКИ ПРЕПОРАКИ

18

ДИЈАГНОСТИЧКО ПРОВЕРУВАЊЕ И ОЦЕНУВАЊЕ

На почетокот на учебната година наставникот врши дијагно-стичко проверување и оценување со цел да ја спознае сос -тојбата таква каква што е, во функција на квалитетното плани-рање и реализирање на идните активности. Дијаг нос тич котопроверување наставникот може да го реализира со примена наповеќе инструменти како што се: дијагностички тестови, со ус -ни прашања подготвени од наставникот, со усни прашања под-готвени од учениците, со пишување кратки состави.Добиените одговори се слика на ученичките предзнаења вонајширока смисла на зборот и претставуваат основа за плани-рањата за реализација на наставната програма и процесот наоценување во текот на наставната година..ФОРМАТИВНО ОЦЕНУВАЊЕ

Во текот на наставата по македонски јазик во шесто одделениесе препорачува формативно следење кое ќе овозможи форми-рање на објективни описи како повратна информација запостигањата на учениците во определен временски период.Формативното следење на постигањата на учениците нас-тавникот може да го реализира со користење на повеќеметоди за оценување:• разговори наставник/ученик;• усни презентации;• писмени вежби;• тестови;• домашни работи;

• портфолио - собирање на показатели (детски изработки,творби, искази и сл.) за секој ученик посебно.• Портфолиото треба, во текот на целата година, да им едостапно на родителите за да можат да придонесат воквалитетната реализација на наставата по македонски јазик.• Портфолиото на ученикот со прочистени и селектираниподатоци продолжува во наредното, повисоко одделение.Овие и други методи за оценување наставникот може да гивреднува со однапред подготвени евалвациони листи за секојученик, кои се пополнуваат по конкретна негова активност,која е специфична (позитивна или негативна) или студии наслучај во кои наставникот ја бележи фактичката состојба. До-биените резултати од следењето на постигањата на ученицитеовозможуваат креирање на планирани усни и пишаниповратни информации кои во форма на креирани описи сенаменети за учениците, за родителите и за самите наставници.

МИКРОСУМAТИВО ОCEНУВAЊE

На крајот од секое тримесечје, врз основа на сознанијата одформативното оценување, се реализира микросумативно оце-нување од чиишто резултати се оформуваат тримесечнитеописни вреднувања за постигањата на учениците.

СУМAТИВНО ОCEНУВAЊE

Врз основа на целокупните податоци добиени од следењето,проверката на постигањата на учениците во текот на ре а -ализацијата на наставната програма наставникот ја конста-тира (опишува) развојната состојба на секој ученик поеди неч -но, во рамките на секое програмско подрачје.Од формираните сумативните описни оценки формулира ни засекој ученик посебно раководејќи се од поставените ни воа напостигања во текот на определени временски периоди настав-никот внесува и соодветни нумерички оценки.

4. ОЦЕНУВАЊЕ НА ПОСТИГАЊАТАНА УЧЕНИЦИТЕ

19

Програмата во однос на просторните услови се темели на Нор-мативот за простор, опрема и наставни средства за девет-годишното основно училиште, а донесен од страна на мини-стерот за образование и наука со Решение број 07-1830/1 од28.02.2008 година.

5. ПРОСТОРНИ УСЛОВИ ЗА РЕАЛИЗИРАЊЕ НА

НАСТАВНАТА ПРОГРАМА

Настава по македонски јазик во VI одделение може да изведувалице кое завршило:• Филолошки (порано Филозофски) факултет, студиска групаза макеdонски јазик и макеdонска книжевносt, студиска групаза макеdонски јазик и книжевносt; студиска група за макеdон-ска книжевносt и јужнословенски книжевносtи (поранокнижевности на народите на СФРЈ), со македонски јазик каковтор главен предмет - наставна насока; студиска група за ком-pараtивна книжевносt - наставна насока.• Педагошка академија, група макеdонски јазик и срpскохрваt-ски јазик.

Ученикот/ученичката:– усно и писмено да се изразува со употреба на богат речникили соодветен фонд на зборови на стандарден македонскијазик; – да ги применува правилата од граматиката, правоговорот иправописот на македонскиот стандарден јазик во усното и пи-сменото изразување; – да знае да одреди подмет и прирок во реченицата;– да чита со разбирање текстови со различна содржина,сложеност и од различни извори;– да анализира дело од народната или уметничката книжев-ност;– да анализира книжевно дело соодветно на возраста примену-вајќи ги основните теоретски поими (тема; строфа, стих; рима;лик; личност, стилски изразни средства; дејство);– да пишува во разни форми (писмо, соопштение, креативнитекстови; текстови за практична намена);– усно и писмено да раскажува и прераскажува (хроно лошки,ретроспективно) со и без дадени насоки; – да користи книги и друг вид литература од библиотеките иод други извори; – да следи и интерпретира литературни, сценски, филм скиостварувања и друг вид на медиумска продукција.

6. НОРМАТИВ ЗА НАСТАВЕНКАДАР


Наставната програма по макеdонски јазик за VI одделение на деветгодишнотоосновно образование ја донесе министерот за образование и наука со решение бр. 07-4053/1 на ден 22.05.2008 година.

20

21

GJUHË SHQIPE

ARSIMI FILLOR NËNTËVJEÇARPROGRAMIMËSIMOR

22

Врз основа на член 55 став 1 од Законот за организација и ра-бота на органите на државната управа („Сл. весник на РМ“ бр.58/00 и 44/02) член 24 и 26 од Законот за основно образова-ние („Сл. весник на РМ“ бр.44/95, 24/96, 34/96, 35/97, 82/99,29/02, 40/03, 42/03, 63/04, 82/04, 55/05, 81/05, 113/05, 35/06,70/06 и 51/07), министерот за образование и наука донесенас тавна програма по предметот албански јазик за VI одделе-ние на деветгодишното основно училиште.

23

1. QËLLIMET E MËSIMIT TË GJUHËSSHQIPE NË KLASËN VI

Nxënësi/nxënësja

Të njohë:q Tekste të ndryshme letrare dhe joletrare në përshtatje me moshën.q Gjinitë letrare dhe dallimin në mes tyre.q Rregullat e të folurit në grup dhe përpara gjithë klasës.q Tekstin, fjalinë dhe llojet e fjalisë.q Rregullat themelore të gjuhës standarde (drejtshqiptim, drejtshkrim,pikësim).

Të kuptojë:q Përmbajtjet e teksteve të ndryshme letrare dhe joletrare.q Ngjarjet sipas rendit të tyre kronologjik, vendit dhe kohës.q Dallimet në mes gjinive letrare.q Vlerën artistike të fjalëve dhe shprehjeve të reja.q Grupet kryesore të fjalëve në fjali

Të zbatojë:q Njohuritë e fituara nga tekstet e ndryshme letrare dhe joletrare.q Njohuritë e fituara gjuhësore në fushë të sintaksës, të morfologjisë,leksikologjisë. q Njohuritë drejtshqiptimore, drejtshkrimore dhe pikësimin.q Të shkruajë qartë dhe drejt shkronjat e alfabetit (të mëdha e të vogla)q Të shkruajë krijime të shkurtra letrare (sipas rendit kronologjik, ven-dit dhe kohës).q Teknikën e leximit të mirë në heshtje dhe me zë.

Të analizojë:q Përmbajtjen e teksteve të ndryshme letrare dhe joletrare.q Subjektet dhe personazhet e pjesëve të lexuara.q Dallimet në mes llojeve të gjinive letrare (prozën nga poezia, tregi-min nga fabula, përralla, gjëza, proverbi dhe lojënumëraket, librat ngarevistat për fëmijë dhe gazetat).

Zhvillimi emocional:q Ta ndiejë atë që lexon e që shkruan.q Të përcaktojë intonacionin e zërit në vjershë, përrallë dhe tregim.q Të interpretojë në lojën me role pjesë të ndryshme në përshtatje memoshën.q Të bashkëpunojë në grup, në lojë dhe të jetë tolerant.

24

2. QËLLEMET KONKRETE

FUSHA PROGRAMORE: GJUHË

Objektivat Përmbajtja Konceptet Veprimtaritë dhe metodat

Nxënësi:• të njihet shkurtimishtme prejardhjen e gjuhësshqipe; • të njihet me historikune shkrimit të saj; • të njihet shkurtimishtme rrugën e formimit tëshqipes standarde.

• Historiku i shkurtër igjuhës shqipe

• Prejardhja e shqipes• Shkrimi i shqipes• Njësimi i shqipe

• Paraqitja grafike e drurit gjenealogjik të gjuhëve indoevropiane.• Leximi i teksteve të vjetra shqipe dhe krahasimi me shqipen e sotme.

• të dallojë përngjashmi-min (asimilimin) e ba-shkëtingëlloreve në zë-shmëri

• Përngjashmimi i ba-shkëtingëlloreve

• Përngjashmim • Ushtrime për të dalluar dhe përdorur përngjashmimin e bashkëtin-gëlloreve në zëshmëri. P.sh. Formojeni formën mohore të foljeve di,dua, bëj etj. me pjesëzën e mohimit s’: s’di, s’dua, s’bëj. Dalloni for-mën e folur dhe të shkruar të shkruar.

• t’i përvetësojë rregullate theksimit të fjalëve

• Theksi i fjalës • Theks i fjalës • Ushtrime për theksimin e fjalëve të ndryshme në fjali

• të përcaktojë gjininë eemrit në bazë të tregue-sve

• Treguesit e gjinisë sëemrit

• Tregues i gjinisë sëemrit

• Ushtrime për zgjerimin e njohurive lidhur me përcaktimin e gjinisësë emrave në bazë të treguesve të ndryshëm (leksikorë, sintaksorë dhemorfologjikë).

• të njihet me mënyrat endryshme për formimine numrit shumës të em-rave

• Formimi i shumësittë emrave

• Prapashtesë• Ndërrim fonologjik

• Të jepen disa emra karakteristikë që numrin shumës e formojnë nëmënyra të ndryshme.

25


• të përvetësojë gjininë, numrin,rasën dhe shkallën e mbiemrit

• Kategoritë gramati-kore të mbiem rit

• Gjini• Numër• Rasë• Shkallë

• Ushtrime për të përcaktuar gjininë, numrin, rasën dhe shkallën embiemrit.

• të dallojë vetën, gjininë, num-rin dhe rasën e përemrit;• të dallojë kategoritë gramati-kore të përemrit vetor;• të dallojë kategoritë gramati-kore të përemrit dëftor dhe pye-tës.

• Kategoritë gramati-kore të përemrit• Kategoritë gramati-kore të përemrit vetor• Kategoritë gramati-kore të përemrit dëf-tor dhe pyetës.

• Gjini• Numër• Rasë• Përemër vetor• Përemër dëftor• Përemër pyetës

• Ushtrime për të dalluar format e ndryshme që marrin përemratvetorë, dëftorë dhe pyetës në gjini, numër dhe rasë.

• të dallojë format e kohës sëshkuar të foljes • të dallojë format vetore dhepavetore të foljes

• Koha e pakryer dhekoha e kryer e thje-shtë e foljes• Forma vetore dhepavetore e foljes

• Kohë e pakryer• Kohë e kryer e thje-shtë• Formë vetore• Formë pavetore

• Ushtrime për të dalluar kohën e pakryer dhe kohën e kryer tëthjeshtë.• Ushtrime për të dalluar format vetore dhe pavetore të foljeve.

• të përcaktojë gjymtyrët krye-sore të fjalisë • të dallojë format vetore dhepavetore të foljes

• Gjymtyrët kryesoretë fjalisë• Vetat e foljes

• Vetë e foljes • Të ushtrohen nxënësit për të përcaktuar gjymtyrët kryesore tëfjalisë në tekste të ndryshme dhe për të treguar me se është shpre-hur kryefjala dhe kallëzuesi.• Tekste të përshtatshme ku janë të përdorura folje vetore dhepavetore.

• të dallojë dhe të përdorë kup-timin e parë dhe kuptimin e fi-gurshëm të fjalëve• të dallojë krahinorizmat• të zëvendësojë krahinorizmatme fjalë të shqipes standarde

• Kuptim i parë• Kuptim i figurshëm• Krahinorizëm• Neologjizëm

• Tekste të përshtatshme për të dalluar kuptimin e parë dhe kupti-min e figurshëm të fjalëve.• Të jepen disa fjalë krahinore dhe të kërkohet të gjendet fjalapërkatëse e shqipes standarde.• Jepen ushtrime, si: Gjeni neologjizmat në tekst.

26


• të shqiptojë drejt dhe tëshkruajë zanoret /i, y/

• Përdorimi i zanoreve/i, y/

• Zanore /i, y/ • Ushtrime me gojë e me shkrim për drejtshqiptimin dhe drejt-shkrimin e zanoreve /i, y/.

• të shkruajë drejt dhe tëshqiptojë si duhet togjete zanoreve ua, ue, ie, ye

• Përdorimi i drejtë itogjeve të zanoreve ua,ue, ie, ye

• Tog (grup) zanoresh • Ushtrime me gojë e me shkrim për drejtshqiptimin dhe drejt-shkrimin e togjeve të zanoreve ua, ue, ie, ye.

• të drejtshqiptojë dhe tëdrejtshkruajë bashkëtin-gëlloret /q, ç; gj, xh; r,rr; h, nj, f, v /

• Drejtshqiptimi dhedrejtshkrimi i bashkë-tingëlloreve /q, ç; gj,xh; r, rr; h, nj, f, v/

• Bashkëtingëlloret /q,ç; gj, xh; r, rr; h, nj, f,v /

• Ushtrime me gojë e me shkrim për përdorimin e drejtë të bashkëtin-gëlloreve /q, ç; gj, xh; r, rr; h, nj, f, v /

• të drejtshqiptojë dhe tëdrejtshkruajë togjet e ba-shkëtingëlloreve mb, nd,ng; pl, bl, fl

• Përdorimi i drejtë itogjeve të bashkëtin-gëlloreve mb, nd, ng;pl, bl, fl

• Togje bashkëtingëllo-resh

• Ushtrime me gojë e me shkrim për përdorimin e drejtë të togjeve tëbashkëtingëlloreve më të shpeshta në gjuhën shqipe.

• të drejtshqiptojë dhe tëdrejtshkruajë togjet e ba-shkëtingëlloreve mb, nd,ng; pl, bl, fl

• Përdorimi i drejtë itogjeve të bashkëtin-gëlloreve mb, nd, ng;pl, bl, fl

• Togje bashkëtingëllo-resh

• Ushtrime me gojë e me shkrim për përdorimin e drejtë të togjeve tëbashkëtingëlloreve më të shpeshta në gjuhën shqipe.

• të aftësohet të përdorëprogramin kompjuterikpër drejtshkrimin e shqi-pes

• Shfrytëzimi i progra-mit kompjuterik përdrejtshkrimin e shqi-pes AS 2O

• Program kompjuterikpër drejtshkrim

• Në laborator kompjuterik të demonstrohet mënyra e përdorimit tëprogramit kompjuterik për drejtshkrimin e shqipes

27

FUSHA PROGRAMORE: LETËRSI DHE LEKTYRË


1. Poezia

Nxënësi/nxënësja:• duke kuptuar veçoritë e poezisë popullorepërgatitet për të përvetësuar veçoritë e le-tërsisë artistike

• Veçoritë e poezisë ar-tistike

• poezi artistike • Bëhet një zgjedhje tekstesh nga folklori dhe kra-hasohen me tekste artistike nga libri i gjuhës osenga tekste të tjera ndihmëse

• të dallojë llojet e poezive lirike sipas mo-tivit;• të komentojë ndërlidhjen e motiveve nëpoezitë lirike• të orvatet të krijojë poezi lirike me motivetë dhëna ose që i ka zgjedhur vetë

Llojet e poezive lirikea) poezi të dashurisëb) poezi patriotikeç) poezi të peizazhit

Llojet lirike:• poezi të dashurisë• poezi patriotike• poezi sociale •poezi të peizazhit

• Zgjidhje poezish lirike (me motive të ndryshme);• Recitimi i poezive të zgjedhura .Bisedë për moti-vet dhe klasifikimin e tyre. Mjetet e e ndryshme au-ditive. Ushtrime për krijimin e poezive

• të kuptojë domethënien e koncepteve;• të dallojë domethënien e këtyre elemen-teve për karakterin piktoresk të poezisë• të aftësohet t’i kombinojë këto elementenë tekstet e veta krijuese

• Elementet vizualedhe auditive të poezisë

• Vizuale dhe auditive • Dëgjim tekstesh nga mjetet auditive;• Diskutim për elementet vizuale dhe auditive nëto;• Ushtrime për krijim poezish me zbatimin e ele-menteve të përmendura

• të gjejë figurat stilistike;• t’i dallojë dhe t’i përcaktojë në tekst;• të aftësohet për të dhënë shembuj në më-nyrë të pavarur- të dëgjojë me vëmendje poezi dhe të kup-tojë mjetet shprehëse

Figurat stilistike:a) epitetib) metaforac) krahasimiç) antiteza

Figurat stilistike• epiteti• metafora• krahasimi• antiteza

• Tekste nga letërsia popullore dhe artistike;• Leximi i poezive;• Diskutime për mjetet shprehëse dhe qëllimi i për-dorimit të tyre;• Krijime të nxënësve në vargje –diskutime për to

• t’i kuptojë elementet lirike dhe epike nëvepër;• të përcaktojë llojin e poezisë epiko-lirike

Veçoritë e poezisëepiko-lirike (pa përku-fizimin e tyre)

Poezi epiko-lirike • Poezi epiko-lirike nga letërsia popullore dhe arti-stike; Recitimi i tyre; Të kuptojë elementet lirikedhe epike; Të krijojë poezi të këtij lloji;Vërejtje: Gjatë analizës së teksteve të përdoren tek-ste dhe metoda përkatëse dhe teknika bashkëkohoretë cilat e zhvillojnë të menduarit kritik të nxënësve

28


Prozë

Nxënësi/nxënësja: • t’i kuptojë dallimetmidis gjinive letrare;• të aftësohet për të sqaruar dallimetmidis tyre;• t’i dallojë sipas veçorive

Ndarja e letërsisë sipasgjinive:• epika• lirika• dramatika

Gjinitë letrare• epika• lirika• dramatika

• Ushtrime për të lexuar tekste nga gjinia përkatëse• lirika • epika • dramatika

• ta kuptojë dhe të bëjë dallimin midispërmbajtjes dhe fabulës • të aftësohet për të treguar fabulën nganjë tekst i lexuar• të aftësohet për të treguar përmbajtjene një teksti të mësuar

• Fabula dhe për-mbajtja e tekstit

• Fabula• Përmbajtja

• Ushtrime për të kuptuar fabulën në tekst;• Ushtrime për të ritreguar fabulën dhe syzhenë (për-mbajtjen)• Ushtrime për të paraqitur me shkrim fabulën dhe sy-zhenë nga një vepër e lexuar

• t’i kuptojë veçoritë e tregimit si prozëe shkurtër;• të aftësohet të shkruajë tregim tëshkurtër duke përdorur njohuritë e fi-tuara për epikën

• Veçoritë e tregimi • Tregimi • Leximi i tregimeve;• Diskutime për të kuptuar elementet e tregimit;• Përdorimi i mjetit auditiv;• Ushtrime për të krijuar tregime.

vtë dallojë kompozicionin e novelës;• të bëjë dallimin midis novelës dhe tre-gimit;• të orvatet të shkruajë novelë

• Veçoritë e novelës -në krahasim me tregi-min

• Novela • Leximi i novelës;• Bisedë për elementet kryesore dalluese të novelës;• Ushtrime me shkrim për shkrimin e novelës

• të përkufizojë formën e rrëfimit nëvetën I dhe III;• të aftësohet të dallojë rrëfyesin sipasmënyrës së rrëfimit (i gjithëdijshëm)

• Rrëfyesi në vetën eparë dhe të tretë dherrëfyesi i gjithëdijshëm

• Narratori (rrëfyesi) • Tekste për të kuptuar vendin e rrëfyesit në vepër;• Ushtrime për të rrëfyer në vetën e parë dhe në të tretën;• Ushtrime të shprehuri me gojë për të prezantuar rrëfye-sin e gjithëdijshëm

29


• të kuptojë specifikën e tekstitdramatik në relacion me lirikëndhe epikën;• të shndërrojë tekstin dramatiknë formë rrëfyese;• të krijojë tekst të shkurtër dra-matik

• Drama (si gjini letrare) • Drama • Tekste dramatike;• Bisedë për veçoritë dalluese të tekstit dramatik nërelacion me lirikën dhe epikën; - Ushtrime të shpre-hurit me shkrim lidhur me njohuritë e fituara

• të dallojë dialogët dhe monolo-gët në tekstin dramatik;• të marrë pjesë në diskutime sidialogë komunikimi dhe t’i njohëdallimet mes dialogut në veprënletrare dhe në komunikim;

• Dialogu e monologu në tekstindramatik;• Dialogu në komunikim

- Dialogu dhe mo-nologu

• Tekste për të krahasuar dialogun dramatik me dia-logun në tekstet epike dhe lirike;• Ushtrime për dialogë në komunikim ;• Prezantim me monolog.

vtë sqarojë veçoritë e llojeve tëndryshme dramatike;• të diskutojë për përmbajtjen ellojeve dramatike dhe të përkufi-zojë veçoritë e tyre

• Llojet e dramës • Komedia• Tragjedia dhe• Drama

• Tekste dramatike (fragmente) dhe diskutime për ve-çoritë e tyre;• Shkuarje në teatër;• Shfrytëzimi imjeteve audiovizuale;• Ushtrime për dramatizim të teksteve

30

FUSHA PROGRAMORE: TË SHPREHURIT DHE KRIJIMTARIA


Nxënësi /nxënësja:• të përdorë fjalë dhe shprehje që e bëjnësa më të afërt e më miqësor gjatë komuni-kimit;• të dijë se sipas rregullave biseda telefo-nike është e shkurtër (për një informatë,për marrëveshje ose për të pyetur);• të dijë të zhvillojë bisedë me: një arsim-tar, me kujdestarin e klasës, me drejtorin,pedagogun dhe dijë të bëjë ndonjë propo-zim, të japë argumente e të bëjë prezanti-min• të dijë t’u përmbahet disa rregullave tëcaktuara të komunikimit: ngjyrimit tëzërit, tonit, të jetë i sinqertë, të mos jetëironik dhe thumbues• nxënësi merr vendime në mënyrë të pa-varur lidhur me probleme të ndryshme;• formohet si duhet personaliteti i nxënësit

Të biseduaritKomunikimi ligjërimor (fuqiae fjalëve e shprehjeve: julutem, urdhëroni, më falni, jufaleminderit etj.)• Biseda me telefon• Biseda zyrtare – bashkëbi-seda• Restitucioni (baraspesha)

• Biseda• Telefonata• Biseda zyrtare• bashkëbiseda• Rregulla ko-munikimi

• Ushtrime për komunikim të kulturuar duke im-provizuarbiseda të ndryshme: në autobus, në dyqan, në ditë-lindje etj.• Improvizohet biseda telefonike me bashkënxë-nësin, me prindin ose ndonjë të afërt dhe pastajkomentohet ajo bisedë• Ushtrohen nxënësit në çifte duke improvizuarbiseda të ndryshme zyrtare • Sipas një teme të caktuar prej më parë (për njëlibër, sport, emision televiziv, ngjarje aktuale etj.)organizohet një bisedë miqësore (në çifte, nëgrupe ose frontalisht)• Ushtrohen nxënësit duke simuluar situata tëndryshme që gjatë komunikimit të kenë kujdes li-dhur me ngjyrimin e zërit dhe tonin e zërit, të bi-sedojnë me sinqeritet dhe pa ironi e thumbime

• të aftësohet të tregojë (me gojë dhe meshkrim) në vetën e parë dhe në vetën etretë si dhe në mënyrë harmonike• të aftësohet të formulojë thënie (me epi-tete metaforike, onomatope, metafora dheme fjalë që kanë kuptime të njëjta ose tëkundërta si dhe me fjalë të reja

• Të treguarit (me gojë e meshkrim) në vetën I dhe III,duke iu përmbajtur elemen-teve themelore të kompozi-cionit, duke përdorur ligjëra-tën e drejtë dhe ligjëratën ezhdrejtë

• Të treguarit • Organizohen vëzhgime, piknikë, ekskursione,vizita në muze e të tjera në formë grupore• Nxënësit ushtrohen që të aftësohen për të va-zhduar tregimin sipas një fillimi ose një fundi tëdhënë• Nxënësit ushtrohen lidhur me tema të caktuarasa i përket mbrojtjes së mjedisit jetësor;• Tregohen nga nxënësit përjetime dhe ngjarje tëpërfytyruara

31


• të aftësohet të prezantojë fabulën e njëteksti të lexuar, e një filmi ose shfaqjejeteatrore të shikuar. • të aftësohet t’i shprehë cilësitë e persona-zhit të përcaktuara sipas thënieve të tij;• të aftësohet për të imituar naratorrin dherrëfimtarin e gjithëdijshëm në tekstin letrar• të aftësohet për të ritreguar duke u mbë-shtetur në ligjëratën e drejtë dhe të zhdrejtë• të aftësohet ta shndërojë ligjëratën edrejtë në ligjëratë të zhdrejtë dhe anasjellas• të aftësohet nxënësi për të bërë përshkri-min e (personazhit, dukurisë natyrore pei-zazhit, objekteve të ndryshme, etj.,) pas njëvëzhgimi të bërë ose në bazë të kujtesës• aftësohet të bëjë përshkrimin e një perso-nazhi sipas të dhënave në tekst;• të aftësohet t’i vërejë detalet (përderisavëzhgon );• të aftësohet të bëjë zgjedhjen e mjetevegjuhësore adekuate

• Të ritreguarit (me gojëdhe me shkrim)

• Të përshkruarit (me gojëe me shkrim)

• Të ritreguarit • Nxënësit ushtrohen për të lexuar në mënyrë indivi-duale vepra letrare të vëllimshme;• Nxënësit shikojnë vetë ose si grup ndonjë shfaqjeteatrore ose ndonjë film në kinema, ndonjë film televi-ziv dhe ndonjë dramë ose emision dokumentar të ra-dios a televizionit;• Nxënësit lexojnë në grupe krijime të shkurtra popul-lore, legjenda dhe gojëdhëna si dhe tregime të shkurtra• Nxënësit ritregojnë duke u mbështetur në disa teza tëcaktuara ose në disa fjalë kryesore• Organizohen me nxënësit vëzhgime grupore dhe indi-viduale (të peizazheve ose dukurive natyrore – shiu,mjegulla, era), vëzhgime figurash, objektesh të ngja-shme ose të ndryshme;• Bëhet përshkrimi i sendeve, dukurive e situatave tëndryshme duke përdorur sinonimet;• Bëhet përshkrimi i një personazhi të tekstit letrar tëndonjë filmi artistik ose filmi televiziv, të shfaqjes tea-trore ose ndonjë personazh nga shtypi për fëmijë

• të aftësohet të shkruajë raportin për punëne një seksioni ose të bashkësisë së klasës;• të dijë të shkruajë një lajm të shkurtër përnjë ngjarje reale ose të përfytyruar;• të dijë të bëjë zgjedhjen e të dhënave;• të dijë të jetë real dhe bindës lidhur meatë që thotë;• mund të bëjë dallimin që ka gjuha e ra-portit dhe gjuha e tekstit letrar• të jetë në gjendje t’i zbatojë njohuritë e fi-tuara rreth teknikës së të shkruarit dhe tëbëjë plotësimin e tyre• të aftësohen për t’i kryer detyrat e dhëna

• Të njoftuarit (me gojë eme shkrim)

• Rregullat e shkrimit tëtekstit- shkrimi i një tekstisipas 5 pikave

• Hartimet: bëhen 3 har-time gjatë vitit shkollor

• Organizohet me nxënësit një mbledhje e improvizuare bashkësisë së klasës ose e seksionit të shkollës dhenë mënyrë grupore, në çifte ose individualisht bëhet ra-porti;• Shkruhet lajmi për një ngjarje aktuale në shkollë osenë klasë ose nxënësit vetë e mendojnë ndonjë ngjarje• Nxënësit bëjnë krahasimin midis dy a më shumë tek-stesh të gazetës ose tekste letrare

• Temat e hartimeve lidhen me përmbajtjet letrare tëpërpunuara dhe janë të afërta me mënyrat me të cilatrealizohet fusha programore Të shprehurit dhe krijim-taria

32

FUSHA PROGRAMORE: KULTURA E MEDIES


Nxënësi/nxënësja:- e ka kuptuar rolin e regjisorit,të aktorit e të personave të tjerëqë marrin pjesë në përgatitjendhe paraqitjen e shfaqjes - e kupton rolin e regjisorit përkrijimin e filmit- të aftësohet për ta njohur e përta zbatuar funksionin informues,arsimor dhe argëtues të progra-mit kompjuterik- të aftësohet që të gjejë librin enevojshëm në katalog, si përdo-ret ai dhe si ta gjejë një fakt që iduhet

- Aktor, regjisor- Artisti, regjisori- Filmi dokumentar- Revista për fëmijë- Programi COBISS OPATSpër të kërkuar në mediotekë.Si mund të gjejnë librin e ne-vojshëm në bibliotekë

- Teatër- Film- Mediet e shty-pura, publikimet,biblioteka dhe me-dioteka

- Organizohet me nxënësit një bisedë me ndonjë regjisortë njohur a me ndonjë personalitet tjetër që lidhet drejt-përdrejt me organizimin e shfaqjeve teatrore- Bëhet me nxënësit dramatizimi dhe shfaqja e tekstevetë shkurtra-Organizohet me nxënësit grumbullimi i të dhënave përskenarin e ndonjë filmi dokumentar rreth punës nëshkollë, në bashkësinë lokale etj.- Bëhet me nxënësit leximi dhe analiza e ndonjë artikulliose shkrimi të lexuar nga ndonjë revistë për fëmijë- Bëhen ushtrime praktike dhe udhëzime të nxënësve përshfrytëzimin e katalogëve e të librit si dhe rreth punës sëbibliotekës së shkollës ku ruhen mjetet mësimore dhematerialet e punës së seksioneve

33

3. UDHZËME DIDAKTIKE

Përmbajtjet e fushave programore për mësimin e lëndës së gjuhësshqipe (V-VIII) realizohen me anën e të dëgjuarit, të kuptuarit dhe tëshprehurit (me gojë dhe me shkrim) të temave nga jeta e përditshme;me të lexuarit dhe analizën e teksteve të larmishme nga letërsia popul-lore dhe e shkruar, si dhe të teksteve me përmbajtje shkencore-populla-rizuese dhe informative nga libri i leximit, revistat dhe gazetat. Gjitha-shtu bëhet edhe analiza e filmave të animuar dhe dokumentarë me temanga jeta, puna, traditat dhe sjellja e njerëzve në familje dhe në shoqëri.Në përmbajtjet e zgjedhura duhet të mbizotërojnë motivet e sjelljes mi-qësore, të shoqërimit, të dashurisë, moralit, punës, gëzimeve të jetës,paqes dhe lirisë, si dhe të kënaqësive të tjera që sjellin veprimet fisnikedhe njerëzore të mbështetura në ndihmën dhe solidaritetin në raste fat-keqësish; nga ana tjetër dënohen veprimet që janë në kundërshtim meshoqërimin e miqësinë, dënohet lufta si dhe veprimet e pamoralshme(qyqania, zilia, dyfytyrësia dhe vese të tjera negative); zgjidhen për-mbajtje me tema ku përshkruhen dhe vlerësohen lart bukuria dhe pasu-ria e natyrës, mbrojtja e saj si dhe mbrojtja e kafshëve.

Të gjitha tekstet e përmbajtjeve programore duhet të jenë nëbashkëlidhje (korrelacion) me përmbajtjet e lëndëve të tjera (në radhë tëparë të historisë), ato duhet të përshtaten me moshën dhe aftësitë inte-lektuale të fëmijës dhe aty duhet të jetë e shprehur në mënyrë të veçantëmundësia për realizimin e qëllimeve programore, të detyrave dhe të njo-hurive që duhet t’i marrin nxënësit.

Fusha programore Letërsia dhe lektyra zë vendin kryesor nëmësimdhënien e gjuhës shqipe dhe realizohet me leximin dhe përshkri-min e teksteve poetike, epike dhe dramatike, por lexohen e analizohendhe tekste me karakter fantastiko-shkencor dhe informativ. Përshkrimi itekstit përfshin bisedën rreth tekstit dhe përjetimin, të kuptuarit, të vë-rejturit, zbulimin, interpretimin dhe vlerësimin e elementeve thelbësoresi dhe të vetive që ka teksti i lexuar, duke realizuar shumë detyra eduka-tive dhe praktike, me rritjen e shkallëshkallshme të nivelit të njohuriveprej klase në klasë.

Këto elemente duhet të zënë vendin mbizotërues në realizimine përmbajtjeve programore, duke filluar nga planifikimi e deri te reali-zimi përfundimtar i qëllimeve dhe detyrave të parashikuara.

Ndonëse kjo fushë programore duket sikur është e veçuar nëkuadër të programit të lëndës së gjuhës shqipe, në raport me përmbajt-jet, format dhe metodat e realizmit, ato janë të kompletuara dhe kompa-tibile sa i përket realizmit të qëllimeve dhe detyrave mësimore dhe edu-kative. Me anë të leximit shpresë dhe interpretues të veprave letrare, sidhe me anë të leximit pa zë e të analizës së problemeve të ndërlikuara,realizohen edhe përmbajtjet e detyrat që kanë të bëjnë me letërsinë siart, fitohet kuptim për nocionet e letërsisë, formohen idealet dhe normatmorale me të cilat përcaktohen vlerat shoqërore dhe rregullat e mirësjel-ljes, por gjithashtu formohet edhe shija estetike dhe ndikohet në formi-min e qëndrimeve lidhur me dallimin e vlerave të mirëfillta letrare kun-drejt teksteve pa vlerë.

Fusha programore Gjuhë s’do mend se nuk përfshin vetëm çë-shtjen e përvetësimit formal të gramatikës e të ligjshmërive të saj, tëdrejtshkrimit e të drejtshqiptimit. Përkundrazi, me zotërimin e gramati-kës funksionale kjo fushë programore, para së gjithash, vihet në fun-ksion të fushës Të shprehurit dhe krijimtaria, me të cilën nëpërmjet zba-timit dhe shfrytëzimit të modeleve të veprave letrare, si dhe të për-mbajtjeve të fushës programore Kultura e medies, përbëjnë një tërësi tëpandashme gjatë realizimit të procesit edukativo-arsimor.

Përmbajtjet e të gjitha fushave programore burojnë nga tekstet(artistike, gazetare, shkencore, faantastiko-shkencore) dhe u kthehen pi-kërisht atyre. Tekstet e tilla shërbejnë edhe si modele për krijimin e tek-steve të reja nga nxënësit dhe japin mundësi për realizimin e të shprehu-rit dhe krijimtarisë (me gojë e me shkrim) në mënyrë sa më të pavarur,sa më origjinale e sa më funksionale.

Udhëzime për organizimin dhe realizimin e përmbajtjes progra-more:4 orë në javë, 144 orë në vitt

Fushat programore:- Gjuhë – 60 orë- Lexim, letërsi dhe lektyrë – 46 orë- Të shprehurit dhe krijimtaria – 28 orë- Kultura e medies – 10 orë(Fushat programore realizohen gjatë gjithë vitit shkollor duke u ndërli-

dhur e duke u plotësuar me njëra-tjetrën, kurse fondi i përcaktuar iorëve sipas fushave shërben vetëm si orientim për mësimdhënësin)

Nga fondi i përgjithshëm i orëve të parashikuara sipas fushave progra-more mund të bëhen shmangie të vogla në pajtim me të veçantat e mje-disit ku ndodhet shkolla dhe nevojat individuale të nxënësve. Po kështu,në kuadër të fondit të përgjithshëm vjetor të orëve në fushat programorelejohen disa shmangie edhe sa i përket dendurisë së objektivave, për-mbajtjeve dhe veprimtarive konkrete. Ç’është e vërteta, numri i orëveqë u kushtohen atyre mund të përshtatet me nevojat e shkollës së cak-tuar (mjedisit jetësor prej nga vijnë nxënësit, statusi i tyre kulturor-sho-qëror dhe arsimor, përgatitja paraprake e nxënësve).

Qasja e individualizuar ndaj punës edukativo-arsimoreNë bazë të njohurive shkencore për dallimet në zhvillimin e fëmijëve,është e nevojshme të bëhet përshtatja e mësimdhënies me zhvillimindhe me nevojat e arritjet individuale të nxënësve. Me fjalë të tjera, ne-vojitet zbatimi i teknikave dhe strategjive që i kërkon qasja e individua-lizuar me detyra të diferencuara gjatë realizimit të punës edukativo-arsi-more me nxënësit. Në këtë mënyrë mund të arrihen më së miri standar-det e përcaktuara në fund të ciklit të dytë të shkollës fillore nëntëvje-çare.

Përfshirja e prindërve në veprimtarinë e mësimdhëniesFamilja është shkolla e parë për fëmijët dhe një faktor i rëndësishëm përzhvillimin e fëmijës. Së këtejmi, gjatë realizimit të objektivave, për-

mbajtjeve dhe veprimtarive në lëndën e Gjuhës shqipe duhet të siguro-het komunikimi bashkëpunues me prindërit e nxënësve dhe përfshirja etyre në punën e shkollës, në funksion të: zhvillimit dhe përkrahjes sëmarrëdhënieve prind-nxënës; kultivimit dhe zhvillimit të kulturës së tëfolurit në familje; realizimit të disa objektivave dhe përmbajtjeve tëprogramit dhe të organizimeve letrare në kuadër të shkollës; informimittë prindërve; këmbimit të përvojave sa u përket specifikave të nxënësitdhe veprimeve ndaj tij etj.

Mjetet mësimore� Për realizimin e mësimdhënies së lëndës Gjuha shqipe përveç tekstitthemelor, të lejuar nga ministri i arsimit dhe shkencës, këshillohetshfrytëzimi i doracakut për sqarimin e programit të lëndës, fletoreve tëpunës, librit të gjuhës, pastaj edhe shfrytëzimi i udhëzuesve metodikëpër realizimin e mësimdhënies dhe të veprimtarisë edukativo-arsimorenë gjuhë shqipe, si dhe i doracakëve e përmbledhjeve me lojëra didak-tike dhe me lojëra të foluri.� Burimet e të mësuarit në mjedisin e afërt: mbishkrimet e reklamave,resurset e mjedisit rrethues që do të vëzhgohen e do të përshkruhen, ob-jekte me karakter kulturor, edukativ, publik dhe shërbyes (dyqan, ki-nema, teatër, muze, park nacional, bibliotekë, stacion autobusësh etj.),situata komunikuese dhe situata të tjera përkatëse mes njerëzve nëshkollë, në familje dhe në rrethin jetësor.� Enciklopedi dhe fjalorë shpjegues të ndryshëm për fëmijë të shtypurnga shtëpi botuese të popullarizuara e të dëshmuara� Softuerë arsimorë kompjuterikë për pasurimin e kulturës së të folurite të kulturës gjuhësore – programi toolkid dhe CD-ROM-a të tjerë mul-timedialë të verifikuar me lojëra edukative përkatëse – të verifikuaranga ana e Ministrisë së Arsimit dhe Shkencës të RM-së.� Revista për fëmijë me traditë të dëshmuar, të miratuara e të verifi-kuara që i përgjigjen moshës së nxënësve� Krijime letrare për fëmijë nga autorë të njohur shqiptarë e të huaj (qëpër nga përmbajtja, ana estetike dhe vlera i përgjigjen moshës së nxënë-sve)� Mjete audio-vizuale, auditive, vizuale dhe mjete të tjera me veti kine-tike – programe televizive, emisione për fëmijë, filma të animuar dhe

3434

4. VLERËSIMI I ARRITJEVE TË NXËNËSVE

• e di ç’është aktori i teatrit ose artisti i filmit;• bën dallimin midis llojeve themelore të filmit;• i ndjek dhe i riprodhon përmbajtjet nga emisionet e radios e të televi-zionit;• mund ta përdor mediotekën e shkollës.

35

artistikë për fëmijë; videokaseta, disqe të DVD e CD-së me filma të ani-muar e me filma artistikë dhe me tekste të letërsisë popullore dhe arti-stike, me ngjarje të regjistruara, ditëlindje, me shfaqje teatrore e meshfaqje kukullash etj.; audiokaseta me zëra të incizuar, emisione laj-mesh të incizuara, tekste të lexuara në mënyrë artistike; aplikacione,ilustrime, makete; skena kukullash dhe të teatrit; sende të lëvizshme meefekte akustike dhe sende të tjera sipas nevojave që kërkon mësimdhë-nia e kësaj lënde.

Nxënësi që ka kryer klasën e gjashtë ka fituar njohuritë dhe shkathtësitëthemelore në qoftë se:• ka njohuri lidhur me zhvillimin e gjuhës shqipe;• është në gjendje të bëjë dallimin ndërmjet të folmeve dialektore dhegjuhës standarde shqipe;• është i aftë të theksojë dhe t’i radhitë si duhet në fjali fjalët e shqipesstandarde;• mund të dallojë kuptimin morfologjik që kanë llojet e ndryshme të fja-lëve;• ka njohuri themelore për veçoritë e pjesëve të ndryshme të ligjëratës;• ka kuptim për strukturën e fjalisë dhe llojet e ndryshme të saj;• i di veçoritë themelore të poezisë artistike;• e di ç’është vargu, strofa, rima dhe ritmi;• gjen fabulën, syzhenë, temën, motivin dhe personazhin e veprës le-trare;• u përmbahet rregullave drejtshqiptimore e drejtshkrimore që i ka më-suar kur shprehet me gojë dhe me shkrim;• lexon dhe reciton në mënyrë shprehëse;• është i aftë të përpilojë tekste praktike (letër, kërkesë, ankesë etj);• mund t’i përdorë si duhet doracakët, fjalorët dhe enciklopeditë;• di të gjejë në bibliotekën e shkollës librin e nevojshëm sipas katalogut;

35

5. KUSHTET HAPËSINORE

Mjedisi i mësimdhënies (klasa etj.) duhet t’i ketë kushtet themelore përzhvillimin normal dhe aktiv të veprimtarisë mësimore. Orenditë e kla-sës të mund të zhvendosen me lehtësi për t’u përshtatur me aktivitetetdhe format e punës si dhe të mundësojnë komunikim aktiv dhe pa pen-gesa në relacionin nxënës-nxënës, nxënës-mësimdhënës. Klasa duhet tëketë këndin e bibliotekës, këndin për lojë dhe këndin për ekspozita dheaktivitete të tjera. Kushtet hapësinore duhet të jenë në përputhje meNormativin për kushtet hapësinore të miratuar nga ana e ministrit të ar-simit dhe shkencës me vendimin nr. 07-4061/1 të datës 31.05.2007.

Programin mësimor të gjuhës shqipe për klasën e VI të arsimit fillor nëntëvjeçar e solli ministri i arsimit dhe shkencës me vendimnr. 07-4047/1 më 22.05.2008.h

3636

6. NORMATIVI PËR KUADRIN MËSIMOR

Realizimin e programit mësimor për klasat IV – VI parashikohet ta bëjëmësimdhënësi që ka kryer shkollimin e lartë adekuat që është e përcak-tuar me Ligjin për arsimin fillor.

3737

TÜRK DİLİ

ÖĞRETİM PROGRAMIDOKUZYILLIK ÍLKÖRETÍM

Врз основа на член 55 став 1 од Законот за организација и ра-бота на органите на државната управа („Сл.весник на РМ“ бр.58/00 и 44/02) член 24 и 26 од Законот за основно образова-ние („Сл.весник на РМ“ бр.44/95, 24/96, 34/96, 35/97, 82/99,29/02, 40/03, 42/03, 63/04, 82/04, 55/05, 81/05, 113/05, 35/06,70/06 и 51/07), министерот за образование и наука донесенас тавна програма по предметот tурски јазик за VI одделениеза деветгодишно основно училиште.

3838

3939

1. VI. SINIF TÜRKÇE ÖĞRETİMDERSİNİN GELİŞİM AMAÇLARI

Öğrenci:q Tür, yöntem120 ve tekniklere uygun dinleyebilmeli ve dinlediğinianlayabil, özetleyebilir ve soru sorabilmeli.q Kendini sözlü ifade ederek konuşmaya katılabilmeli;Tür, yöntem vetekniklere uygun konuşabilmeli.q Türkçenin özelliklerini kavrayabilmeli;Yazı dili ve yöre edebî diliayırt edebilme aralarındaki farkları görebilmeli.q Sesli ve sessizlerle ilgili kuralları uygulayabilmeli; Türkçenin enönemli özelliklerinden olan büyük ve küçük ünlü uyumu.q Türkçeyi diğer dillerden farklı yapan özelliklerinden hece, kay naş -ma, diftong, hece düşmesi, ulama, aşınma, vurgu ve tonlamayı kavra-yabilmeli, yazı ve konuşmada doğru kullanabilmli.q Adların oluşlarına göre, verilişine göre ve sayılarına göre ayırabilmeve kavrayabilmeli.q Yapılışlarına göre adları kavrayabilmeli.q Varlıkların özelliklerini belirten sözcükleri ayırt etmede ön adlardanönce yazıldığını kavrayabilme (sıfat).q Kişi, işaret, belgisiz ve soru adıllarını (zamirlerini) ayırt edebilme.q Eylemleri kavrayabilmeli;Eylemlerde üç temel zamanı (geçmiş,şimdiki ve gelecek) ve eylemlerde iç temel kişiyi kavrayabilmeli; Ey-lemlerde mastar, soru durumunu kavrayabilmeli.q Eylemsileri kavrayabilmeli;Eylemlerin çatılarını kavraya bil me li;Yapılarına göre eylemleri kavrayabilmeli.q Belirteç (zarf), ilgeç (edat), bağlaç ve ünlem olan kelime ve kelimegruplarını tanıyabilme, cümlede ayırt edebilme ve Adlandırabilmli.q Tümcede sözcük sayısını, öğelerini kavrayabilmeli; Anlamlarına,yapılarına, yüklemine göre tümceleri kavrayabilmeli.q Yüklem-özne uyumluğunu kavrayabilmeli.q Kendini sözlü ve kısa içerikli metin ve konuları yazılı olarak ifade

edebilmeli. Yaşantısından ve günlük hayattan örnekler vererek anlata-bilmeli (yazabilmeli).q Belli konu ve olaylar hakkında betimleme ve yorumlayabilmeli.q Okuma kurallarını uygulayabilmeli ve okuduğunu anlayabilmeli.q Edebî türlerini kavrama ve tanıyabilmeli (nazım ve nesir).q Sanat değeri olan (hikâye-öykü, roman, tiystro ve bilim- kurgu) eser-lerinin temel özelliklerini tanıyabilme ve ayırt edebilmeli.q Tiyatro hakkında temel bilgi edinme ve tiyatro türlerini tanıyabil me li.q İletişim araçlarından telefonun önemini kavrama ve görgü kura lla rı -na uygun kullanabilmeli.q Dilekçe, davetiye ve tebrik kartı, duyuru ve mektup yazma kuralla rı -nı kavrayabilmeli.q Günlük ilişkilerin gerektirdiği farklı durumlara göre uygun konuşmave davranabilmeli.q Çevresindeki sosyal olayları anlamlandırma ve yorumlayabilmeli.q Kitaplıktan yararlanabilmeli, çocuk kitaplarından ve dergi gazeteler-den yararlanabilmeli.q İmlâ kurallarını uygulayabilmeli.q Noktalama işaretlerini doğru yazar ve yerinde kullanabilmeli.q Bilgi, duygu ve düşüncelerini sunmak amacıyla bilişim teknolojisin-den yararlanabilmeliq Dersteki iletişim bilgi teknolojıjinin kullanılmasına yeteneklendir-meli.

40

2. TÜRKÇE DERSİ 5. SINIFÖĞRETİM PROGRAMI

Öğrenme Alanı: İLETİŞİM

Amaçlar Içerik Kavramlar Metod ve etkinlikler

• Dinleme kurallarınıuygulayabilme.

• Dinleme amacını belirleme.• Dinleme amacına uygun yöntem belirleme.• Dikkatini dinlediğine yoğunlaştırma.• Görgü kurallarına uygun dinleme.

• Öğrencilerden dinleme sırasında kullanabilecekleri, kendi-lerine en uygun yöntemi (not alma, görselleştirme, sorusorma vb.) belirlemeleri istenir.• Dinleyeceği konuyla ilgili bilgi toplaması, merak ettikleri -yle ilgili sorular hazırlaması, not almak için gerekli araçlarıhazırlanması.

Dinlediğini anlaya-bilme, özetleyebilmeve soru sorabilme.

• Dinlediklerinde vurgu, tonlama ve telaffuzadikkat etme.• Dinlediklerinde dil, ifade ve bilgiyanlışlıklarını belirleme.• Dinledikleriyle ilgili çıkarımlar yapma.• Dinlediklerinde geçen bilmediği kelimelerinanlamları araştırma.• Dinledikleriyle ilgili kendi yaşantısından vegünlük hayattan örnekler verme.• Dinlediğine ilişkin karşılaştırma yapma.• Dinlediğinde geçen varlıkları ve olaylarısınıflandırma.•Dinlediği olayın nasıl gelişeceğini ve sonu-cunu tahmin etme.• Konulara ilişkin sorular sorar ve sorularacevap verme.• Dinlediklerinde önemliyi önemsizden ayırtetme.• Dinlediklerinde ortaya konulan sorunları be-lirler ve onlara farklı çözümler bulma.

• Dil• İfade• Bilgi•Hikâyeunsurları

• Dinlediklerinde, “benim düşünceme göre, bence, banagöre vb.” ile başlayan ifadelerle, bilimsel verilere dayanan,herkes tarafından kabul gören ve kişiden kişiye değişmeyenifadeleri ayırması.• Dinlediklerinde geçen nesne, kişi, olay, yer vb. arasındakarşılaştırma yapma etkinliği yaptırılır.• Hikâye unsurları, ana ve yardımcı karakterler, yer, olay,zaman belirlemeleri istenir.• Dinlerken sürece katılması soru sorması, açıklamayapması istenir.• Dinlediği hikâye, masal veya metinden “ne, nerede, nezaman, nasıl, niçin ve kim” sorularına cevap bulmalarıetkinliği yaptırılır.

40

41


• Dinlediklerinde “hikâye unsurları”nıbelirleme.•Dinlediklerinde “ne, nerede, nezaman, nasıl, niçin ve kim” (5N 1K)sorularına cevap arama.

• Tür, yöntem ve tekni-klereuygun dinleyebilme.

•Katılımlı ve sorgulayarak dinleme.• Seçici dinleme.• Not alarak dinleme• Bilgi edinmek için haber, sunu, bel-gesel v.b dinleme ve izleme.• Şiir ve müzik dinletilerine katılma.• Grup konuşmalarını ve tartışmalarınıdinleme.

KatılımHaberSunuBelgesel

• Dinlerken sürece katılması, soru sorması, açıklamayapılma, etkinliği yaptırılır.• Dinlerken işaret, sembol kullanarak, kısaltma yaparak veyayazarak not alma etkinliği yaptırılır.• Televizyondan ve radyodan dinlenen güncel haberlerinanlatılma, etkinliği yaptırılır.

KONUŞMA

Konuşma kurallarını uy-gulayabilme.

• Konuşmak için hazırlık yapama. • Konuşma amacını belirleme ve din-leyicilere ifade etme.• Konuşma yöntemini belirler.• Dinleyicilerle göz teması kurma.• Kelimeleri yerinde ve anlamlarınauygun kullanma.• Kelimelerinde doğru telaffuz etme,akıcı konuşma, sesine duygu tonukatma.• Konuşmalarında beden dilini kul-lanma ve gereksiz hareketlerdenkaçınma.• Konu dışına çıkmadan konuşma.• Görgü kurallarına ve değerlereuygun konuşma.

YöntemGörgükurallı

• Öğrenciye bir araştırma konusu verilerek konuyla ilgilibilgi toplaması, görseller hazırlaması ve konuşma deneme-leri yapması istenir.• Öğrenciden “Ne hakkında konuşacaksın?”, “Bize neleranlatmayı düşünüyorsun?” gibi soruları sorularak konuşmaamacını belirlemesi sağlanır.• Mutluluk ve ya üzüntü duyduğu bir olayı anlatma etkinliğiyaptırılabilir (üzüntü, sevinç ve korku gibi duygularıyansıtması).• Duraklamaların, gereksiz kelime kullanımının ve sestekrarlarının olmadığı, vurgu ve tonlamalara dikkat ederekkonuşma etkinliği yaptırılır.• “İyi bir konuşmacı olmak için” etkinliği yaptırılır.

41

4242


Kendini sözlü ifade ederekkonuşmaya katılabilme.

• Kendine güvenerek konuşma• Konuşmasında olayları oluş sırasına göre anlatma.• Yeni öğrendiği kelimeleri konuş ma larında kullanma.• Dinleyici grubunun ve bulunduğu ortamı dikkate ala-rak konuşma.• Konuşmasında ana fikrini vurgulayarak konuşma.• Konuşurken dinleyicilere sorular sorar ve sorularacevap verme.• Konuşmalarında yaşantısından ve günlük hayattan ör-nekler verme.• Konuşmalarında karşılaştırmalar ya p ma.• Konuşmalarında sebep-sonuç ilişki leri kurma.• Konuşmalarında “ne, nerede, ne za man, nasıl, niçin vekim” (5N 1K) öğelerini vurgulama.• Konuşmasını özetleme.

GüvenerekkonuşmaOluş sırasıSebep-sonuçAna fikir

• İlk önce, önce, daha sonra, sonunda, sonuçta keli-meleri kullanarak, etkinlik yaptırılır.• Sebep-sonuç ilişkileri kurarken “çünkü, bunun ne-deni, bu nedenle, bunun sonucunda, bu yüzden vb.”ifadelerini kullanma etkinliği yaptırılır.• Konuşmasını, özetlerken “özet olarak, böylce, sonolarak, sonuç olarak, kısacası, özetle, sonucundavb.” ifadelerini kullanma etkinliği yaptırılır.

Tür, yöntem ve tekniklereuygun konuşabilme.

• Günlük ilişkilerin gerektirdiği farklı durumlara uygunkonuşma.• Topluluk önünde konuşma.• Masal, hikâye, fıkra veya film tekniğine uygun an-latma.• Üstlendiği role uygun konuşma.• Konuşmalarında betimlemeler yapma.• İkna edici konuşma.• Sorgulayarak konuşma.

FilmtekniğiBetimleme İkna etme

• Panel, forum, tartışma vb. etkinlikleri yaptırılır.• Masal, fıkra anlatmaları istenir.• Belirlenen bir konu hakkında tartışma yaptırılır.• Drama, piyes veya canlandırmada üstlendiği rolle-rin özelliklerine uygun• Bir konuyla ilgili gazete, dergi, ansiklopedi vebuna benzer kaynaklardan bilgi toplayarak, sınıftapaylaşmaları istenir.

4343

ÖĞRENME Alanı


DİLBİLGİSİ

Ses bilgisinden:*Ses harf ilişkisi;Sesli ve sessizlerle ilgilikuralları uygulayabilme.*Türkçenin en önemli özelli-klerinden olan büyük ve küçükünlü uyumu.*Türkçeyi diğer dillerden farklıyapan özelliklerinden hece,kaynaşma, diftong, hecedüşmesi, ulama, aşınma, vurguve tonlamayı kavrayabilme.Yazı ve konuşmada doğru kul-lanabilme.

• Ses-harf ilişkisi.• Ünlü harfler ve özelli-kleri.(büyük ünlü uyumu, kü -çük ünlü uyumu)• Ünsüz harfler ve özelli-kleri(ünsüzlerin benzeşmesi,ünsüzlerin yumuşaması)• Hece, hece çeşitleri.(Diftong, kaynaştırmahar fleri, ulama, aşınma,vurgu ve tonlama)

Büyük Ünlü UyumuKüçük Ünlü UyumuÜnsüzlerin BenzeşmesiÜnsüzlerin YumuşamasıDiftongKaynaştırma Harfleri UlamaAşınmaVurgu Tonlama

• Kelime sonunda yumuşak sessiz (b, c, d, g)bulunmayacağını kavrayarak yazar.• Sürekli sert ünsüzlerin (p, ç, t, k) iki sesli arasından vekelime sonunda sesli alınca yumuşadığını kavrayıp uy-gular.

Anlamlarına göre eş anlamlı(anlamdaş), zıt (karşıt) ve eşsesli kelimeleri kullanarak sözvarlığını geliştirebilme.

• Eş anlamlı kelimeler• Zıt anlamlı kelimeler• Eş sesli kelimeler

Eş anlamlı kelimelerZıt anlamlı kelimelerEş sesli kelimeler

• Kelimelerin eş ve zıt anlamları bulunur.• Eş sesli sözcüklerin değişik anlamlarını söz içinde farkedebilme.

Al-kırmızı, Yüz, ekmek, yemek, vb.Al-almak,

Dilimizde kök, kök–ek (yapımve çekim ekleri) ilişkilerini ka-vrayabilme ve kelimeler türete-bilme.Basit, türemiş ve bileşik sözcü-kleri ayırt edebilme.

• Kök kelimeler • Kök-ek ilişkileri• Yapım ekleri (l, sız, cı,lık)• Çekim ekleri (lar, ler,den, (i)yor)• Basit • Türemiş • Birleşik

KökEkYapım ekiÇekim eki Basit Türemiş Birleşik

• Cümlelerde geçen kök halindeki kelimeleri bulmalarınoktalı yerlere yazma etkinliği yaptırılır.• Kelimelerin kök ve eklerini bulunuz etkinliği yaptırılır. • Basit, türemiş ve birleşik sözcükleri ayırt edebilmeetkinliği yaptırılır.• Örnek: Av – avcı – hanımeli • En yaygın kökler ve işlek eklerle kelimelerin türe til -mesi etkinliği yaptırılır.


KELİME ÇEŞİTLERİ

Adların oluşlarına göre,verilişine göre ve sayılarınagöre ayırabilme ve kavraya-bilme.

• Özel adlar• Ortak adlar• Çoğul adlar• Tekil adlar• Topluluk adlar• Soyut adlar• Somut adlar

Özel adlarOrtak adlarÇoğul adlarTekil adlarTopluluk adlarSoyut adlarSomut adlar

Yapılışlarına göre adları ka-vrayabilme

• Basit adlar• Türemiş adlar• Birleşik adlar

Basit adlarTüremiş adlarBirleşik adlar

Adların cümledeki görevle-rine göre durumlarını kav -ra ma ve doğru kullanabil -me.

• Ad durumları • (İsmin hallerin)• (i, e, de, den) ekleri kavrama.

Adın durumları- i eki- e eki- de eki- den eki

• Ad durumları Anlatımda yer alan isimlerin halekleri yazılmamıştır. Bunların sonlarına gerekenleriyazınız etkinliği yaptırılır.• Saat dokuz… Üsküp… Manastır’a yola çıktık.• Yol… otobüs bozuldu. Bizi başka bir otobüs… bin-dirdiler… .

Ad tamlamalarını kavraya-bilme, aldıkları ekleme an -la m ına göre çeşitlere ayır -ab ilme.

Ad tamlamaları• Tamlayan,• Tamlanan• Belirtili ad tamlaması• Belirtisiz ad tamlaması• Eksiz (takısız) ad tamlaması

Ad tamlamalarıTamlayan,TamlananBelirtili ad tamlamasıBelirtisiz ad tamlamasıEksiz (takısız) ad tamlaması

• Ad tamlamalarında tamlamaları bulunuz, türlerinibelirtiniz alıştırmaları yaptırılır.

Adlarda küçültme eklerinikavrayabilme ve anlamla rı -nı öğrenebilme.

• Adlarda küçültme cik, cık,cuk, ceğiz, cağız ekleri isim-lere küçültme, acıma, sevgi,vb. anlamlar katığını anlama.

Adlarda küçültme cik, cık,cuk, ceğiz, cağız ekleri

Etkinlikler:Serçecik yuvasını kaybetmiş. (sevgi anlamı)Kızcağız olayı ağlayarak anlatıyordu. (acıma anlamı)Şu evcağızda yaşıyoruz. (küçük anlamı)Ufacık, minicik elleri var. (küçük anlamı)

4444


Varlıkların özelliklerini belir tensözcükleri ayırt etmede ön adlar-dan önce yazıldığını kavraya-bilme (sıfat). Küçültme ve pekiştirme sıfatlarıaldıkları eklere göre ayırabilme.

Ön adlar (sıfatlar)Niteleme sıfatlarıBelirtme sıfatları

- Gösterme ön adları- Sayı ön adları- Belgisiz ön adlar- Soru ön adları

Küçültme ve pekiştirme önadları

Ön adlar (sıfatlar)Niteleme sıfatlarıBelirtme sıfatları- Gösterme ön adları- Sayı ön adları- Belgisiz ön adlar- Soru ön adlarıKüçültme ve pekiştirme önadları

• Niteleme ve belirtme ön adlarını ayırt ede-bilme alıştırmaları yaptırılır.Cümlede ön adları doğru kullanma etkinliğiyaptırılır.

Kişi, işaret, belgisiz ve soruadıllarını (zamirlerini) ayırt ede-bilme.Konuşma ve yazıda doğru kulla-nabilme.

• Adıllar (zamirle)• Kişi• Kişi adılları• Belgisiz adılları• Soru adılları

Adıllar (zamirle)- Kişi- Kişi adılları- Belgisiz adılları- Soru adılları

• Cümlede boş olan yerlere gereken adıllarıyazma alıştırmaları yaptırılır.

Eylemleri kavrayabilmeEylemlerde üç temel zamanı(geçmiş, şimdiki ve gelecek) veeylemlerde iç temel kişiyi kavra-yabilme.Eylemlerde mastar, soru duru-munu kavrayabilme.Eylemsileri kavrayabilme.Eylemlerin çatılarını kavraya-bilme.Yapılarına göre eylemleri kavra-yabilme

• Eylem oan sözcükleri kav ra -ma.• Geçmiş zaman, şimdiki za -man, gelecek zaman.• Eylemlerde 1, 2 ve 3 kişitekil ve çoğul eklerini tanıma.• -mak/-mek eki• -mi soru eki• Ad eylem• Sıfat eylem (ortaç)• Bağ eylem (ulaç)•Öznelerine göre eylem çatıları• Nesnelerine göre eylemçatıları• Basit, türemiş ve birleşir ey-lemler

Geçmiş zamanŞimdiki zamanGelecek zamanEylemlerde kişi ekleri-mak/-mek eki-mi soru ekiAd eylemSıfat eylem (ortaç)Bağ eylem (ulaç)Öznelerine göre eylemçatılarıNesnelerine göre eylemçatılarıBasit, türemiş ve birleşir ey-lemler

• Temel zamanları eylemlerde kullanabilmeetkinliği yaptırılır.• Cümlede iş, hareket, oluş bildiren sözcü-kleri belirtme etkinliği yaptırılır.• Cümlelerde geçen zamanları belirtmeetkinliği yaptırılır• Eylemlerde kişi eklerini belirrtme etkinliğiyaptırılır.• Eylem soyundan sözcüklere mastar ekleringetirilme etkinliği yaptırılır.• Eylemlerde ayrı yazılan spru ekinin geti-rilme etkinlikleri yaptırılır.• Cümlede eylemsilerin kullanılma etkinli-kleri yaptırılır.• Eylem sözcüklerinde çatı eklerin kullanımıyaptırılır.• Basit, türemiş ve birleşik eylemleriyle ilgilietkinlikler yaptırılır.

4545


Belirteç (zarf), ilgeç (edat), bağlaçve ünlem olan kelime ve kelimegruplarını tanıyabilme, cümledeayırt edebilme ve adlandırabilme.

• Belirteç (zarf), İlgeç (edat), bağlaçve ünlem elemanların tanımı ve tümceiçerisinde kullanımı

Belirteç (zarf)İlgeç (edat)BağlaçÜnlem

• Belirteç, ilgeç, bağlaç ve ünlem olan kelimeler ile uy-gulama alıştırmaları yaptırılır.

Tümcede sözcük sayısını, öğelerinikavrayabilme.Anlamlarına, yapılarına, yükleminegöre tümceleri kavrayabilme.Temel ve yardımcı öğeleri ayırtedebilme.Yüklem-özne uyumluğunu kavra-yabilme.

• Tümcelerin öğeleri (özne, yüklem,tümleç)• Anlamlarına göre tümce türleri(olumsuz ve olumlu)• Yapılarına göre tümce türleri (basit,birleşik ve sıralı)• Sıralanışına göre tümce türleri (düzve devrik)• Yüklemine göre tümce türleri (ad veeylem)• Tümcede temel öğeler (özne ve yü-klem)• Tümcede yardımcı öğeler (tümleçtürleri)•Tümcede yüklem-özne uyum lu ğunuöğrenme.

• Cümlede temel öğeleri bulabilme ve özne-yüklem uyu-munu teklik-çokluk ve kişiye göre uygulama.• Anlamlarına göre tümce türlerini (olumlu ve olumsuz)bulma etkinlikleri yaptırılır.• Yapılarına göre tümce türlerini (basit, birleşik ve sıralı)bulma etkinlikleri yaptırılır.• Sıralanışına göre tümce türlerini (düz ve devrik) bula-bilme etkinlikleri yaptırılır.• Yüklemine göre tümce türlerini (isim ve eylem) bula-bilme etkinlikleri yaptırılır.• Cümlede temel öğeleri (özne ve yüklemi) bulma etkin-likleri yaptırılır.• Cümlede sorular sorularak yer (nereye, nerede-den,kim, kime, -de,-den); • Zaman (ne zaman, hangi gün); sebep (niçin, neden)tümleçlerini ne, neyi soruları sorularak nesneyi bulmaketkinliği yaptırılır.

DÜZGÜN KONUŞMA VE YAZIM

İmla kurallarını uygulayabilme • Büyük harflerin kullanıldığı yerleriöğrenme.• Cümleye büyük harfle başlama.• Kişi, ülke, ulus, yer, bayram adla rı- -nın ilk harflerini büyük yazma.• Kurum, kuruluş ve unvan adlarınınkısaltmalarını yazma.

• Cümleler veya bir kısa metin verilerek yazımyanlışlarını bulmaları ve düzletmeleri istenebilir.• Anlamlı ve kurallı cümleler kurar.• Karışık olarak verilen kelimelerden anlamlı ve kurallıcümleler kurmaları istenebilir.• Yazılarında imla kurallarını uygular.• Yazılarında kelime tekrarlarından kaçınır.

4646

ÖĞRENME ALANI: ANLATIM VE YARATICILIK

SÖZLÜ ANLATIM


Kendini sözlü ola-rak ifade edebilme.

Yaşantısından vegünlük hayattan ör-nekler vererek anla-tabilme.

• Duygu, düşünce ve hayallerini sözlü olarak ifade etme.• Konuşmalarında yaşantısından ve günlük hayattan örnekler verme.• Konu dışına çıkmadan konuşma.• Düşüncelerini mantıksal bütünlük içinde sunma. • Deneyim ve anılarını anlatma.• Görgü kurallarına ve değerlere (milli, manevi kültürel, ahlaki, so-syal vb. ) uygun konuşma.• Dinleyici gurubunu ve bulunduğu ortamı dikkate alarak konuşma.• Konuşma, konuşma içeriğini ve konuşma ortamını değerlendirme. • Dilek, istek, beğeni ve şikâyetlerini ilgili kişilere bildirme.• Konuşmasının başında ve sonunda dikkat çekici ve çarpıcı ifadelerikullanma.

• “İyi bir konuşmacı olmak” etkinliğiyaptırılabilir.a)Hayallerini, özlemlerini vb.anlatılması istenebilir.b)Sanatsal ürünler ( resim, şiir, hey-kel )hakkında konuşması istenebilir.

Belli konu ve olay-lar hakkında betim-leme ve yorumlaya-bilme.

• Konuşmalarında tanımlar yapma.• Konuşmalarında betimleme yapma. • Konuşmalarında olayları oluş sırasına göre anlatma.• Konuşmalarında ana fikri vurgulama.• Konuşmasında önemsediği bilgileri vurgulama.• Konuşmasında karşılaştırmalar yapma.• Konuşmalarında sebep-sonuç ilişkisi kurma.• Beden dilini yorumlama• Çevresindeki sosyal olayları anlamlandırma ve yorumlama.• Doğayı izleme ve doğadaki değişmeleri fark etme ve yorumlama.

Tür, yöntem ve tek-niklere uygun anla-tabilme.

• Masal, hikâye veya film tekniğine uygun anlatma.• Bilgi vermek amacıyla konuşma.• Sorgulayarak konuşma.

• Masal, fıkra vb. anlat maları istene-bilir.• Belirlenen bir konu ya da sorunhakkında beyin fırtınası yaptırılabilir.• İleri sürdüğü düşüncenin kabul edi-lebilir gerçeklerini, nedenlerini vekanıtlarını açıklaması.

4747


2.YAZILI ANLATIM

Yazım kurallarınıuygulayabilme.

• Yazma amacını belirleme.• Kelimeler, cümleler ve satır lar arası uygun boşluklarbırak ma.•Anlamlı ve kurallı cümleler kullanma.•Yazılarında sözlük ve imla kılavuzundan yararlanma.•Konu dışına çıkmadan yaz ma.• Yazılarında kelime tekrarın dan kaçma• Yazılarında söz varlığından yararlanma.• Yazılarında farklı cümle yapıl arına yer verme.

• Öğrencilerden “Ne hakkında yazacaksınız?”,“Yazınızda neler anlatmayı düşünüyorsunuz?” gibisorular sorularak yazma amacını belirlemesi is-tenebilir.• Anlatım bozukluğu olan cümleler verilerek cüm-leleri düzeltmeleri istenebilir.• Noktalama işaretleri verilmeyen bir metindegerekli noktalama işaretlerini kullanmaları is-tenebilir.•Cümle tamamlama etkinliği yaptırılabilir.

Kendini yazılı ola-rak ifade edebilme.

• Yazısına uygun başlık belirleme.• Yazısında alt başlıkları belirleme.• Yazısında giriş-sonuç cümlelerini özenle seçme.• Olayları oluş sırasına göre yazma.• Mantıksal bütünlük içinde yazma.• Yazılarında genelden özele, özelden genele doğruyazma. • Yazılarında ana fikre yer verme.• Yazılarında kendi yaşantısından ve günlük hayattan ör-nekler verme.• Yazılarında karşılaştırmalar yapma.• Yazılarında sebep-sonuç ilişkileri kurma.• İzlenim ve deneyimlerine dayalı yazılar yazma.• Kendisini, ailesini ve çevresini tanıtan yazılar yazması.• Duygu, düşünce ve hayallerini anlatan yazılar yazma.• Yazılarına imza atma ve imzanın anlamını bilme.• Planlı yazma yöntemine uygun yazma.

• Her paragrafta anlatacak genel düşüncenin sadecebir yönünün verilmesi istenebilir• Kendi yaşantısından veya ailesindeki bireylerhakkında yazı yazmaları istenebilir. • Okudukları veya çok beğendikleri bir kitaphakkında yazmaları istenebilir.

4848


Kısa içerikli metin ve konularıyazılı olarak anlatabilme.

• Özet çıkarama.• Kendisine ilgi çekici gelen karak-ter, olay, yer, anı vb. ile ilgili görüşve düşüncelerini yazma.

• Tiyatro, sinema, konser vb. yerlere gidilmesi veizledikleri hakkında yazılar yazması istenebilir.• Değişik yerlerle ilgili afişler verilereköğrencilerden afişlerden hareketle hangi yerlerigezip görmek istedikleri yerler konusunda yazıyazmaları istenebilir.

Tür, yöntem ve tekniklereuygun yazma.

• Günlük, anı yazma.• Hikâye yazma. • Şiir yazma.• Kısa oyunlar yazma.• İkna edici yazılar yazma.• Sorgulayıcı yazılar yazma.• Mektup yazma, duyuru, afiş yazma.

• Ailesine, arkadaş ya da öğretmenini istedikleriyleilgili yazılar yazmaları istenebilir.

4949

5050

ÖĞRENME Alanı: OKUMA, EDEBİYAT VE LEKTÜR


OKUMA KURALLARINI UYGULAYABILME

Okuma kurallarınıuygulayabilme

• Okuma amacını belirleme.• Okuma amacına uygun yöntem belirleme.• Okuduğu metinleri doğru telaffuz etme.• Noktalama işaretlerine dikkat ederek okuma.• Sesli okumada vurgu ve tonlamaya dikkat ederek okuma.• Kurallarına uygun sessiz okuma.• Akıcı okuma. • Not alarak okuma.• Seçici okuma.• Metnin türünü dikkate alarak okuma. (masal, dram, şiir,roman).• Lirik ve epik şiir okuma.• Farklı metinleri kurallı okuma.• Sesli ve sessiz okuma

• Okuma amacını ve metnin türünü dikkate ala-rak sesli ve sessiz okuma, not alarak okuma, se-çici okuma, sorgulayarak okuma gibi teknikleriuygulanır.• Bilinmeyen bir metinde okuma hızını ve an-lama becerisini geliştirme için etkinlikleryaptırılır.• Değişik türden metinleri okuyabilme etkinliğiyaptırılır.• Sesli ve sessiz okuma teknik ve alışkanlığınıgeliştirebilmek için etkinlikler yaptırılır.

Okuduğunu anla-yabilme

• Metinde karşılaştığı yeni kelimelerin anlamlarını tahminederek açıklama.• Başlık ve içerik ilişkisini sorgulama.• Okuduklarından çıkarımlar yapma.• Metindeki ortaya konan sorunları belirtme ve onlara farklıçözümler bulma.• Metinler arası anlam kurma.• Okuduklarıyla ilgili kendi yaşantısından ve günlük hayat-tan örnekler verme.• Okuduklarında geçen varlıkları ve olayları sınıflandırma.• Okuduklarında “Hikâye unsurları”nı belirleme.• Yazarın amacını belirleme ve hayattı hakkında bilgiedinme.Okuduklarında 5N 1K sorularına cevap arama.

• Okuduğu metindeki bilgileri, metin dışındabaşka bir olayla, konuyla vb. ilişkilendirerekanlam kurar.• Sözlüğe bakarak, öğretmene sorarak ve başkakelimelerin anlamlarını araştırma etkinliğiyaptırılır.• “Hikâye haritası” etkinliği yaptırılır.• Okuduklarının ana fikri ve detaylarını dikkatealarak kendi kelimeleriyle özetlenir.Öğrencilere yazarın kısa biyografisi ve diğereserleri hakkında bilgi edinmeleri için araştırmaödevi verilir.

5151


EDEBIYAT

Edebiyat: Edebî türlerini kavrama vetanıyabilme (nazım ve nesir)

• Masal, hikâye, fıkra, şarkı tekerlemetiyatro vb. edebi örneklerine aynı orandailgi duymalarına özen gösterme.

MasalHikâyeFıkraŞarkıTekerleme

• Masal, hikâye ve fıkra tekniğine uygun anlatımlardabulunmaları istenir.Dinlediklerinde hikâye unsurlarını belirleme.

Nazım türleri: Şiirler, türküler, manileritanı yabilme.Lirik şiirdeki temel duyguve konuyu saptayabilme Şiirde kullanılan benzetmeörneklerini kavrayabilme.Ritim ve kafiyeyi ayırabil -me.Anonim halk edebiyatı ürü -n leri olan türkü ve maniyikavrayabilme.

Nazım türün ne olduğunu tanıma.• Şiirde dize• Şiirde dörtlük• Şiirin ana duygusunu belirleme.• Şiirde lirik tablolar.• Şiirin sanatsal etkilerini tanıma.• Şiirde kullanılan motifleri tanıma.• Şiirde vezin (hece vezin) • Renklerin değişik yerlerde kullanılışıve ifade ettiği anlamlar.• Lirik şiirdeki temel duygu ve konuyusaptama• Benzetme (teşbih), • Şiirde kullanılan benzetme örnekleribulma. • Ritim ve kafiye• Şiirde kafiye • Şiirde kafiyenin oluşmasını sağlayan eşsesli kelimeleri ayırt etmeTürkü ve maniyi ayırt etme.Türkü ve maniyi ezberlemeyi özendirme.

KafiyeLirik şiirBenzetmeTürküMani

• Şiir, türkü, şarkı türlerinde metinler ezberlenir.• Şiirdeki motiflere göre lirik şiiri ayırt edebilme.• Şiirde ana duyguyu belirleme etkinliği yaptırılabilir.• Hecelerdeki vurgu, uzunluk, yükseklik gibi ses özelli-klerini, duraklarının düzenli bir şekilde tekrarlanmasıolan ritmi hisseder.• Mani ve türkü söyleme etkinliği yaptırılabilir.


Nesir türleri:Sanat değeri olan(hikâye-öykü,roman, tiystro vebilim- kurgu)eserlerinin temelözelliklerinitanıyabilme veayırt edebilme.

•Öykü ve roman arasındaki farkı ayırma.• Okunulan metnin konusunu belirleme.• Okunulan metnin ana fikrini belirleme.• Hikâye unsurlarını belirleme (olay, kişi, yer, zaman).• Metnin giriş, gelişme ve sonuç bölümleri hakkında tahmin-lerde bulunma.• Yazarın amacını belirleme.• Okunulan metnin yazarı hakkında bilgi edinme.• Okuduklarında sebep-sonuç ilişkisini kurma.• Betimleyen ve tanımlayan ifadeleri dikkate alarak okuma.• Genel ve özel durumları bildiren ifadeleri dikkate alarakokuma• Destekleyici ve açıklayıcı ifadeleri dikkate alarak okuma.• Okuma öncesi, okuma sırası ve sonrasında metinle ilgilisoruları cevaplandırma.• Monolog ve diyalog.

HikâyeRomanTiyatroBilim-kurguMonologDiyalog

• Okuduklarının ana fikri dikkate alarak kendikelimeleriyle özetlemesi• Hikâye unsurları: ana ve yardımcı karakterler,yer, olay, zaman “hikaye haritası” etkinliğiniyaptırabilirsiniz.• Bir metnin giriş, gelişme ve sonuç kısımlarınaait karışık olarak verilen paragrafları sırayakoymaları istenebilir.• Öğrencilere yazaqrın kısa biyografisi ve diğereserleri hakkında bilgi edinmeleri için araştırmaödevi verilir.• Önem belirten, betimleyen, genel ve özeldurumları bildiren, destekleyen ve açıklayan,özetleyen ve sonuç bildiren ifadelerin yerlerininboş bırakıldığı cümleler verilerek öğrencilerdenboşluklara uygun ifadelerin yerleştirmesi isteni-lir.

LEKTÜR

Bağımsız olarakönerilen eserler-den bölümlerokuma becerisinikazanabilme

LEKTÜR LİSTESİ: Serbestokuma (lek-tür)

• Bu dönemde serbest okuma kitaplarıyla tanıtılır.• Öğrenciler, kitapları nereden temin edecek yer-leri konusunda bilgilendirip yönlendirilir.• Bağımsız okumaya karşı ilgi uyandırma, motiveetme ve yönlendirme.• Yazarın kısa biyografisi hakkında bilgi edinir.• Başlık ve içerik ilişkisini sorgular.• Okuduğu kitapta ortaya konulan sorunları belir-ler ve onlara farklı çözümler bulur.• Okuduklarının ana fikrini dikkate alarak kendikelimeleriyle özetler.• Kitapta geçen kahramanları analiz eder (baş veyardımcı kahramanlar ve özellikleri).

5252

5353

ÖĞRENME Alanı: MEDYA KÜLTÜRÜ


Bilimsel tekno-lojiden yararla-nabilme

• Bilgi toplamak amacıyla bilişim teknolojilerindenyararlanma.• Bilgisayarın eğitimde ve iletişimdeki önemini ka-vrama. • Bilgi, duygu ve düşüncelerini sunmak amacıylaiçeriğe uygun görseller seçme ve yararlanma.• İletişimi olumsuz etkileyen tutum ve dav ranışlarıfark ederek kendi tutum ve davranışları ilekarşılaştırma.• Bilgileri tablo ve grafikle sunma.• Duygu, düşünce ve bilgilerini gör selleş tirmederenkleri kullanma.• Bilgi, düşünce ve izlenimlerini resim, şekil vesembol kullanarak görselleştirme.• Bilgisayar yardımıyla poster hazırlama.

BilgisayarPoster

• Belirlenen bir konuda (gerektiğinde soru sorulabilecek,başka kaynaklara başvurabilecek bir ortamda) bilgisayarkullanarak sunumlarını geliştirmeleri istenebilir.• Bilgisayar yardımıyla poster hazırlatılabilir.• Teknoloji araçların: telefon, televizyon ve bilgisayareksikliğinden kaynaklanan sonuçlara ilişkin yazılaryazmaları veya sınıfta tartışmaları istenebilir.• Yirmi yıl sonra yaşayacağı bir dünyada teknolojinin hayatınasıl değiştireceği ile ilgili yazı yazmaları istenebilir.

Kitle iletişimaraç lar ı ndanradyo ve TVyayın larıarasındaki far -kı gözetebilme.

• Radyo ve TV arasındaki farkı gözetme.• Bilgi edinmek için haber, sunu, belgesel dinlemeve izleme.• Görsellerle ilgili sunulan bilgileri yorumlama vedeğerlendirme.• Görsellerden yararlanarak söz varlığını geliştirme.• Reklâmlarda verilen mesajları sorgulama. • Çok yönlü iletişim araçlarından faydalanarakaraştırma yapma.

Reklâm Mesaj

• Televizyondan ve radyodan dinlenen güncel haberlerinanlatılması istenebilir.• (Örneğin: Savaş, deprem veya sel konusunda)• Televizyondaki sunucuları seyretmeleri ve bir sunucununkonuşmasını canlandırmaları istenebilir.• Televizyonda izledikleri haber, sunu, belgesel vb. pro-gramlar hakkında yorum yaptırılabilir.

Film ve filmtürlerinitanıyabilme.

• Film tanımı• Film türlerini (siyah-beyaz, günümüz film, dizifilm, uzun metrajlı film, belgesel film) tanıma.• Belgesel filmin tanımı• Çizgi filmin tanımı

BelgeselfilmUzunmetrajlıfilmDizi film

• Sinema, film izlettirilebilir. • Konunun ana fikri ve önemli noktalarının öğrencininkendi ifade biçimiyle özetlemesi istenebilir.• Sinema afişleri verilerek öğrencilerin afişlerden hareketlehangi filme gitmek istedikleri hakkında yazılar yazmalarıistenebilir.


Tiyatro hakkında temelbilgi edinme ve tiyatrotürlerini tanıyabilme.

• Duygu, düşünce ve izlenimlerinidrama, tiyatro, müzikli oyun, kuklavb. yollarla sunma.• Tiyatro ve film sunuları aras ın da -ki farkı ayırt etme.• Beden dilini yorumlama.

Beden diliTiyatroMüziklioyun

• Tiyatroya gidilerek izledikleri oyun hakkında yazılar yazmasıistenebilir.

İletişim araçlarından tele-fonun önemini kavramave görgü kurallarınauygun kullanabilme.

• Telefonun önemi.• Telefonla haberleşme.• Telefon ve cep telefonu arasındakifarkı gözetme.• Telefonda konuşurken görgükurallarına dikkat etme. • Telefon rehberinden yararlanma.

TelefonCep tele-fonuTelefon reh-beri

• Telefonun faydaları konusunda yazılar yazmaları istenebilir. • “Telefonda konuşma” etkinliği yaptırılabilir.

Dergi ve gazetelerden ya-rarlanabilme.

• Bilgi edinmek için gazete vedergi okuma.• Gazete ve dergilerde verilen bil-gileri sorgulama.

GazeteDergi

• Okul veya sınıfta gazete ve dergi hazırlatılabilir.• Bilgi edinmek, günlük olayları takip etme, okuma alışkanlığı ka-zanmak ve eleştirel düşünmeyi geliştirmek amacıyla önemli gör-dükleri haberler veya yazılar hakkında öğretmen rehberliğindesınıfta tartışılabilir.

Dilekçe, davetiye ve te-brik kartı, duyuru ve mek-tup yazma kurallarını ka-vrayabilme.

• Davetiye ve tebrik kartı yazma• Duyuru ve afiş hakkında yorumyapma ve yazma. • Mektup yazma.• Dilek, istek ve şikâyetlerini gere-kli kişilere yazılı olarak bildirme.

DilekçeTebrik kartıMektupDavetiyeDuyuruAfiş

• Dilekçe hakkının olduğunu bilir ve bu hakkını karşılaştığısorunları çözmekte kullanır.

Günlük ilişkilerin gerek -tir di ği farklı durumlaragöre uygun konuşma vedavranabilme.* Özür dileme, bağışlamave teşekkür etmeninanlamını kavrayabilme.

• İnsanın hatta yapabileceğini ve budurumda özür dileme ve karşın da -ki ni bağışlama.• Farklı durumlarda yapılan iyili-kler için teşekkür etme.

• Selamlaşma, tanışma, arkadaşlarıyla ve yetişkinleriyle konuşma,teşekkür etme, kutlama, özür dileme, telefonda konuşma, ve buna benzerkonuşmaların gerektirdiği durumlara uygun konuşmaları istenir.• Kendinin ve başkalarının hatta yapabileceklerini kabul etmesi ve bunuhoşgörüyle karşılar.• Teşekkür kartı hazırlama (kendileri için önemli olan insanların nedenönemli oldukları açıklanarak bu kişilere teşekkür kartı hazırlanabilir)

5454


Çevresindeki sosyal olaylarıanlamlandırma ve yorumlaya-bilme.

• Çevresindeki olayları anlamlan dır ma.• Farklılıklara karşı saygı duyma.• Değişik olayları yorumlama.• Günlük yaşam becerilerini geliş tirme:temizlik- beslenme, yardım isteme vb.

• Bayram, toplantılar, anmalar, yöreye özgü sosyalolaylar vb. toplum açısından önemi ve anlamı üzerinetartışılması.

Müze ve resim galerileriniziyaret etme ve konserleregitme alışkanlığını kazana-bilme.

• Müze ve resim galerilerini ziyaret etme. • Konserlere gitme alışkanlığı kazanma.• Renkleri tanıma, anlamlandırma ve yo-rumlama.• Resim ve fotoğrafları yorumlama.• Karikatürlerde verilen mesajı algılama.

MüzeKonserKarikatür

• “Resimlerin söyledikleri”-etkinliği yaptırılabilir.• Müze, resim galerisine veya konsere gidilmesi veizledikleri hakkında yazılar yazması istenebilir.• Ünlü sanatçılardan hangisinin konserine gitmekistedikleri konusunda yazılar yazmaları istenebilir.• Sanatsal ürünler (resim, heykel) hakkındakonuşması istenebilir.

Kitaplıktan yararlanabilme.Çocuk kitap ve dergileriniokuyabilme.

• Kitaplıktaki sözlük ve ansiklopediler-den yararlanma ve bilgi edinme.• Kütüphaneden kitap alma ve tamzamanında çevirme alışkanlığını ka-zanma.• Kütüphaneye üye olmak.• Kitap yayınevlerini ziyaret etme.

Kütü-phane

• Kitaba karşı sevgi uyandırma.• Kütüphaneleri ziyaret eder.• Kütüphanelerde kitaplara nasıl ulaşacağını bilir.• Biriktirmiş olduğu parayla kitap alır. • Yeni yayınlanmış kitapları takip eder.

5555

3. DİDAKTİK ÖNERİLER (YÖNERGE)

Diğer Derslerle İlişkilendirmeTürk Dili Dersi öğretim programı planlama esnasında Çevre

Bilgisi, Matematik, Resim Eğitimi, Müzük Eğitimi ve BedenEğitimi dersleri ile entegre planlama olanağı sağlamaktadır. Dilalanında yapılan entegre planlamada diğerleri arasında şunlardan da ko-nular eklenebilir: Çevre Bilgisi (Öğrenci, sözlü ve yazılı ifadeesnasında ve çevreyi betimlerken tanışacağı sözcükler/kelimeler); Ma-tematik aracılığı ile (Cicim ile sözcüklerin arasındakı ilişkilerini kavra-yabilmelerinde,örnek:yukarı/aşağı; sağ/sol; alçak/yüksek; çizgi çekmekya da sayıları sözcük olarak yaklaşık ve tam sayılar); Resim Eğitimi ile(işlenilen metinler, edebî eserlerdeki olayları, kahramanları resmede-rek); Müzik Eğitimi ile (Sesli ve sessiz harflerle ilgili konularda veşiirlerdeki ritim ile ilgili); Beden Eğitimi ( Belli sesli ve sessiz harflerintelafuzunda).

Ölçme ve Değerlendirme -Türkçe dersi ile ilgili konularıngenel planlama çerçevesi içinde öğrencilerin başarılarını ölçme vedeğerlendirilmesi için eğitim süreci esnasında olduğu gibi okumayılının belli dönemlerde de yapılması gerekmektedir.-Türk Dili dersindeki konuların planlaması Öğretim Plan ve Programlakoordineli bir şekilde olmalıdır ve bütün eğitim alanlarının (Dil,Okuma, Edebiyat ve Lektür, Sözlü ve Yazılı İfade ve Medya Kültürü)kapsanması gerekmektedir. Alanlara göre ne kadar ders saatleriverildiğinde, öğretmenin çalıştığı okulun spesifik koşulları gözönündebulundurması gerekmektedir. Planlama esnasında, öğretmen, alanlar-daki konuları birbirine benzer özellikleri olan konuları seçer. Bununyanısıra, alanlardan seçilen konuların amaçları doğrultusunda veeğitim-öğretim değerlerine göre de plan ve programda yer ve süre veril-melidir. Programdaki konuların işleme açısından da eğitimde hepsineaynı ölçüde yer verilmesi gerekmez. Bir öğretmen planlamayı neredenbaşlayacağı ve nasıl yapacağını sunulacak/işlenilecek konunun

içeriliğinden, belirlenmiş olan amaçların düzeylerinden ve bütünbunların gerçekleşebilmesi için gerekli olan zamanı gözönünde bu lun -durması gerekmektedir. Zaman ayarını, daha doğrusu ger çek le şmesi ge-reken konuların gereken ders sayısına göre paylaşımı öğretmenyapmaktadır ve bu konu paylaşımı yapılırken göze çarpacak kadarbüyük zaman farkı olmamasına dikkat edilmesi hususunda tavsiye edil-mektedir. Yıllık ders saatlerinin kullanıılması ile ilgili öneriler- Haftada 4 derssaati; Yılda 144 ders saati, - Öğretim Alanların Göre Dağılım Şöyle Önerilmektedir: Dil-55 ders;Okuma, Edebiyat ve Lektür -55 ders; Anlatım ve Yaratıcılık – 25 ders;Medya Kültürü – 9 ders. Verilen öneride şunu da vurgulamakgerekmek-tedir ki öğretmen, gereken konuları birleştirmelidir(ör. Dil öğretimalanındaki konuları Edebiyatla, Anlatım ve Yaratıcılık, Medya Kültürüalanlarındaki konularıyla birleştirebilir).

Araç ve Gereçler:» Öğretim ders ile ilgili okul düzeyinde ve eğitim bakanın onay verdiğiokuma kitabı seçilecek;» Masallar, öykü/hikâye, kitapları, albümler, oyun kitapları, ansiklope-diler, sözlükler, kılavuzlar (öğretmenler için) vb.» İnternet, eğitim softverleri (toolkid - programı vb.);» Dergiler - geleneksel çocuk dergileri (onaylı dergiler);» Görsel-işitsel (audio-vizüel) araç ve gereçler- CD’ler, ses bantları vb.ve diğer edebî eserler (metinler); » Düzeye uygun, okumayı geliştirici kaynak kitaplar;» Okumak için yakın çevrede bulunan kaynaklar: Kültür anıtları, müze-ler, kültür evleri, kütüphane, sinemalar, tiyatrolar, milli parklar vs...vs.

5656

4. ÖĞRENCİ BİLGİ VE BECERİLERİNÖLÇME VE DEĞERLENDİRİLMESİ

Türkçe derslerinde de çalışmaların sürekli olarak değerlendirilmesi çokönemli olduğunu başlangıçta belitmiştik. Ancak, kanun ilköğretimdebetimsel (yazılı olarak) değerlendirme I-III sınıflar arasındaöngörmüştü. IV. Sınıftan itibaren öğrencilerdeki değerlendirme sayısaldeğerlendirmeye geçilecek ancak öğretmen bu sayısal değerlendirmeyekadar gelebilmesi için öğrenciyi yine aynı şekilde takip etmeli, yine birkaç kez betimsel olarak (ki ona I.-III. sınıflarda mikrosumatifdeğerlendirme diyorduk) değerlendirip sonuçları öğrencilere ve velilerebildirecek ve sonunda bütün mevcut bilgileri özetliyerek okuma yılınınsonunda en iyi şekilde ve öğrencinin notunu ki o not öğrencinin gerçekbilgisini yansıtacak olan notu ortaya çıkarmalıdır. Çünkü değerlendirme:1. Öğrencilerin düzeylerini, amaçlanan davranışlara hangi ölçüde yak la -ş tıklarını saptamaya yarar;2. Öğretmenin, izlediği yöntemin, çalışmalarının verimli ölçüye, do lay -ısıyla yeni tedbirler olarak yeni yöntemler, çalışmalar plânlamaya götürür;3.Daha geniş ölçüde düşünüldüğü zaman, programların geliş tir il me sin -de yol gösterici olur.Türkçe öğretimi, türlü etkinlikleri içeren bir derstir. Bunun içinöğretmen, her öğrenci için ayrı ve ayrıntılı bir “Ölçme ve De ğer len dir -me Fişi düzenlemeli; öğrenciyi sürekli olarak izlemeli, durumu fişeişlenmelidir.Bu sınıflarda da (IV.-VI.) öğretim yılı başından itibaren her öğrencininfiziksel, duygusal, toplumsal yönlerden okuma yazmaya hazır olma de-receleri saptanmalı ve bu sürekli olarak izlenmelidir.Bütün beceriler saptanmalı, başarısızlık ve gecikmeler için gerekli ön-lemler alınmalıdır. Bu önlemlerin yeterliliği de denetlenmeli, izlenmeli;gerekirse yeni önlemlere gidilmelidir.

VI. sınıflarda Türçe öğretmeni her öğrenci için ayrı ayrı fiş tutar. Bufişte bu sınıf için amaçlanan davranışlar ayrı yer verir. Her öğrencininbu davranıştaki başarısı ölçülür, izlenir. Gecikmeler giderilirken, ağırilerleyişler hızlandırılmaya çalışılır.Bu dönemde de öğretmenin doğru gözlemleri ve değerlendirmeleri çokönemli ve en etkili yoldur.Gözlemler zaman zaman değil, sürekli ve planlı programlı olmalıdır. Dördüncü sınıfta Türkçe öğretim dersinin okuma yılı esnasında plan veprogramla öngörülen bütün etkinliklerin başlıca ölçme yolları:Öğretmenin gözlemleri, okuma, sözlü ve yazılı yoklamalar, testler, pra-tik uygulamalar olan sunu ve sözlü alıştırmalar, veya altan çizili ya daçevreliyerek (çembere alınmış) resimli- yazılı alıştırmalar yardımıylayapılmalıdır.Öğrenciler sık sık okutturulmalı ve okumadaki gelişmeler ölçülmelidir.Öğrencilerin gördüklerini, izlediklerini ve okuduklarını anlayıpanlamadıkları VI. sınıfta da sözlü ve yazılı olarak ölçülmesi gerekenlerölçülüp değerlendirilir ancak bu değerlendirme (notlandırma) okumayılın sonunda sayısal olarak olmalıdır.Ölçme ve değerlendirme tür ve aşamaları:

DİYAGNOSTİK ÖLÇME VE DEĞERLENDİRMEÖğretmen, okuma yılın başlangıcında eğitim ve öğretime başlamadanönce öğrencilerin durumunu öğrenebilmek için diyagnostik ölçme vedeğerlendirme yapar ve ondan sonra plânladığı etkinliklere geçer. Böy-lelikle bu birönceki sınıfta planlaştırılan ve gerçekleştirilen etkinliklerinkalitesinin durum tesptini yapıp bir sonraki planlamadaki konu ve etkin-liklerin daha kaliteli gerçekleşmesi açısından faydalı olur. Diyagnostikölçme ve değerlendirmeyi öğretmen değişik tekniklerle uygular/kulla-nabilirler,mesela:Teşhis (diyagnostik) testleri, öğretmen tarafından

5757

6. ÖĞRETİM KADROSU İLE İLGİLİNORMATİF

Bu öğretim programının gerçekleşmesi için İlköğretim Kanununöngördüğüne göre Pedagoji Fakültesinden Türkçe bölümünden mezunolan ilköğretim sınıfsal bölümü ve okulöncesi öğretmenleri (profesör-leri) ders verebileceklerdir.

hazırlanmış sözlü sorular, öğrenciler tarafından hazırlanmış sözlü soru-lar, kısa kısa metinler yazarak.

FORMATİF DEĞERLENDİRMEVI. sınıfta Türkçe dersi öğretimi süreci esnasında, formatif takibin(izleme) yapılması tavsiye edilmektedir. Bununla öğretmen, belli dö-nemlerde öğrencilerinin bilgi seviyelerini ve programdaki konuların nederecede kavranıp kavranılmadığını saptama olanağı olabilecektir. For-matif ölçme ve değerlendirmeyi öğretmen birçok metodlarla takip ede-bilme olanağı vardır:• Öğretmen/öğrenci arasındaki konuşmalarla• Sözlü sunularla• Yazılı yoklamalarla• Testler• Ev ödevleri• Ürün Dosyası (Portfolyo) :– Göstergelerin toplanması (çocukların çalışmaları, el işleri, yazılar vb.)-her öğrenci için ayrı ayrı;– Türkçe dersinin kalitesinin artması için Ürün Dosyası veliler içinokuma yılı boyunca açık olması gerekmektedir.– Öğrencilerin Ürün Dosyası temizlenerek seçilmmiş örneklerdenolmalı ve – Fişler- (formatif olarak hergün hazırlanan fişler) her öğrenci içinhazırlanan ve yapılanan etkinliklerden sonra gereken bilgileri kaydet-meye yarayan fişler• Her program alanı için hazırlanmış ayrı ayrı araçlar. Öğretmen burada,Türkçe programıyla ilgili elde ettiği bütün başarılarını kaydeder (kogni-tif-entelektüel, sosyo-duygusal, sosyal ve psikomotorik yönü). Kayıt li-stelerinde toplanmış bilgiler, geri dönüşlü bilgiler olarak öğrencilere,velilere ve özellikle öğretmenlerin çalışmalarına yarıyacak bilgilerdir.

MİKROSUMATİF DEĞERLENDİRME • Her üçayın sonunda, formatif değelendirmeden elde edilen bilgileredayanarak betimsel (yazılı) mikro-sumatif değerlendirme yapılır.

SUMMATİF DEĞERLENDİRME• Bütün takip ve formatif değerlendirmeye dayanarak öğretmen,öğrencinin her program alanı çerçevesi içinde ve her öğrencinin ayrıayrı gelişim durumunu değerlendirir, ve gereken notunu belirler (be-timsel olarak yazar).Belli dönemlere ve belirlenen düzeylere göre her öğrenci içinhazırlanan summatif betimsel (yazılı) değerlendirmeden (nottan) sonraokuma yılın sonunda bu değerlendirmeye uygun sayısal

5858

V,V ve VI. Sınıflar için Derslik ile V Sınıf eğitim Araç ve Gereçler Nor-matifi Eğitim ve Bilim Bakanlığı 31.05.2007 tarihinde aldığı 07-4061/1no’lu kararıyla gereken düzenlemeler yapılmıştır.

5. EĞİTİM STANDARDLARI

7. BEKLENİLEN SONUÇLAR

5959

Edebî dilde yazıp okuyabilmeli ve kendini sözlü ifade ederekkonuşmaya katılabilir- konuşabilir ;- Yazıda ve okumada temel dilbilgisi kurallarını uygular;- Sözlü ve yazılı ifadelerde adları, adılları ve eylemleri tür olarak cümleiçinde kullanabilmeli; - Tür, yöntem ve tekniklere uygun dinleyebilir ve dinlediğini anlayabilirözetleyebilir ve soru sorabilir;- Kendini sözlü ifade ederek konuşmaya katılabilir;Tür, yöntem ve tek-niklere uygun konuşabilir;- Türkçenin özelliklerini kavrayabilir;Yazı dili ve yöre edebî dili ayırtedebilir aralarındaki farkları görebilir;- Olay ya da varlıkları betimler ve yorumlar;- Düzeyine göre metin ve konuları okur ve anlatabilir;- Kelimeleri yerinde ve anlamlarına uygun kullanır ve doğru telaffuzeder;- Cümlelerde ve metinlerdeki kelimeleri yerinde ve anlamlarına göreuygun yazar;- Kısa içerikli metin ve konuları yazılı olarak anlatırır;- Dinlediğini anlayabilir, özetleyebilir ve soru sorabilir;- Basit sorular sorabilir ve sorulan sorulara cevap verebilir;- Yazılarında kendi yaşantısından ve günlük hayatından olaylar yazabi-lir;- Kelime dağarcığını zenginleştirebilir;- Yazılarında imla kurallarını uygular;- Edebî türlerini (nazım ve nesir) kavrar ve tanır; - İmlâ kurallarını uygular;- Noktalama işaretlerini doğru yazar ve yerinde kullanır;- Bilgi, duygu ve düşüncelerini sunmak amacıyla bilişim teknolojisin-den yararlanabilir;- Dersteki iletişim bilgi teknolojıjinin kullanılmasına yeteneklendirilir.- Tür, yöntem ve tekniklere uygun dinleyebilir ve dinlediğini anlayabi-lir, özetleyebilir ve soru sorabilir;

- Kendini sözlü ifade ederek konuşmaya katılabilir;Tür, yöntem ve tek-niklere uygun konuşabilir;- Türkçenin özelliklerini kavrayabilir;Yazı dili ve yöre edebî dili ayırtedebilme aralarındaki farkları görebilir;- Cümlede özne-yüklem uyumunu kavrayabilir;- Alfabemizdeki ünlü ve ünsüz harflerin özelliklerini kavrar;Ünsüzuyumu ve ünsüz yumuşaması ses olaylarını kavrayabilme.- Dilimizde kök, kök–ek (yapım ve çekim ekleri) ilişkilerini kavrayabi-lir;- Basit, türemiş ve bileşik adları ayırt edebilir;- Varlıkların özelliklerini belirten sözcükleri ayırt etmede ön adlardanönce yazıldığını kavrayabilir (sıfat) ; - Kişi, işaret, belgisiz ve soru adıllarını (zamirlerini) ayırt edebilir;- Eylemlerde üç temel zamanı (geçmiş, şimdiki ve gelecek) ve eylem-lerde kişi anlamını kavrayabilir;- Belirteç (zarf), ilgeç (edat), bağlaç ve ünlem olan kelime ve kelimegruplarını tanıyabilir, cümlede ayırt edebilir ve adlandırabilir;- İmlâ kurallarını uygular;- Noktalama işaretlerini doğru yazar ve yerinde kullanır; - Konuşmacıyı ve grup konuşmalarına görgü kurallarına uygun dinleye-bilir ve tartışabilir;- Kendini sözlü olarak ifade eder, olay ve yaşantılarını anlatabilir;- Olay ya da varlıkları betimleyebilir;- Metin ve konulara anlatabilir ve öykülendirebilir;- Kelime dağarcığını geliştirir;- Olay ve yaşantılarını yazılı olarak anlatabilir;- Metindeki bilgileri metin dışında başka bir olayla (konuyla)ilişkilendirerek ve anlam kurarak yazılı anlatabilir;- Sorgulayarak açıklayıcı ve bilgilendirici yazılar yazar;- Okuma veyazma kurallarını uygular ve okuduğunu anlar;- Edebiyat ve edebî türlerini kavrar ve tanır; - Halk edebiyatı nesir türlerini (masal, fıkra vb.) ayırt eder;- Sanat eserlerini özetleyerek ve ayrıntılarıyla anlatabilir;- Sanat değeri olan (hikâye- öykü, roman, tiyatro, fabıl ve bilim- kurgu)eserlerinin temel özelliklerini tanır ve türlerini ayırt eder;- Radyo ve TV yayınları izler ve yorumlayabilir;- Film ve tiyatro türle-

60

rini tanır, izleyebilir ve yorumlar;- Bilgi, duygu ve düşüncelerini sunmak amacıyla bilişim teknolojisin-den yararlanır.- Kendini sözlü ifade ederek konuşmaya katılabilirr, Tür, yöntem vetekniklere uygun konuşabilir;- Tür, yöntem ve tekniklere uygun dinleyebilir ve dinlediğini anlayabi-lir, özetleyebilir ve soru sorabilir;- Türkçenin özelliklerini kavrayabilir;Yazı dili ve yöre edebî dili ayırtedebilir aralarındaki farkları görebilir;- Sesli ve sessizlerle ilgili kuralları uygulayabilir; - Türkçeyi diğer dillerden farklı yapan özelliklerini kavrayabilir, yazıve konuşmada doğru kullanabilir;- Bu sunufta öngörülen Türkçe dilbilgisinde belirten sözcükleri ayırteder ve özelliklerini kavrar;- Kendini sözlü ve kısa içerikli metin ve konuları yazılı olarak ifadeedebilir. Yaşantısından ve günlük hayattan örnekler vererek anlatabilir(yazabilir);- Belli konu ve olaylar hakkında betimleme ve yorumlayabilir;- Okuma kurallarını uygulayabilir ve okuduğunu anlayabilir;- Edebî türlerini kavrar ve tanıyabilir (nazım ve nesir);- Anonim halk edebiyatı ürünleri olan türkü ve maniyi kavrayabilir;- Sanat değeri olan eserlerinin temel özelliklerini tanıyabilir ve ayırtedebilir; - Tiyatro hakkında temel bilgi edinme ve tiyatro türlerini tanıyabilir;- İletişim araçlarından telefonun önemini kavrama ve görgü kurallarınıuygun kullanabilir;- Dilekçe, davetiye ve tebrik kartı, duyuru ve mektup yazma kurallarınıkavrayabilir;- Günlük ilişkilerin gerektirdiği farklı durumlara göre uygun konuşmave davranabilir;- Çevresindeki sosyal olayları anlamlandırma ve yorumlayabilir;- Kitaplıktan yararlanabilir, çocuk kitaplarından ve dergi gazetelerdenyararlanabilir;- İmlâ kurallarını uygulayabilir;- Noktalama işaretlerini doğru yazar ve yerinde kullanabilir;- Bilgi, duygu ve düşüncelerini sunmak amacıyla bilişim teknolojisin-

den yararlanabilir;- Dersteki iletişim bilgi teknolojıjinin kullanılmasını yeteneklendirilir.

Eğitim ve Bilim Bakanı, dokuzyıllık ilköğretim eğitimindeki 4 sınıf içinTürkçe öğretim dersi programını no. 07-4044/1 kararıyla 22.05.2008 ta-rihinde onayladı.

60

СРПСКИ ЈEЗИК

НAСТAВНИПРОГРAМDEВEТГОDИШЊE ОСНОВНО ОBРAЗОВAЊE

61

62

На основу члана 55 става 1 Закона о организацији и раду ор-гана државне управе („Сл. весник на РМ“ бр. 58/00 и 44/02)члана 24 и 26 Закона о основном образовању („Сл. весник наРМ“ бр. 44/95, 24/96, 34/96, 35/97, 82/99, 29/02, 40/03, 42/03,63/04, 82/04, 55/05, 81/05, 113/05, 35/06, 70/06 и 51/07), мин-истар образовања и науке донео је наставни програм за пред-мет срpски језик за VI разред деветгодишње основне школе.

63

1. ЦИЉЕВИ НАСТАВЕ У VIРАЗРЕДУ

q da zna poreklo srpskog jezika, glagoqi~kog i }irili~kogpisma; q da razlikuje i zna pojmove, sadràje iz fonetike srpskogjezika;q da prepoznaje vrste re~i: imenice, prideve, zamenice i dase upozna sa wihovom deklinacijom;q da prepoznaje glagole i da se osposobi da prepoznaje infi -nitiv;q da ume da otkriva podmet i prirok u re~enici i prilo{keodrednice i da ih koristi radi oboga}ivawa izraàvawa;q da pravi razliku u pogledu leksi~kog zna~ewa sinonima,an tonima, paronima, homonima;q da primewuje pravopisna pravila u odnosu na skra}enice isastavqenog pisawa re~i;q da koristi prenosno zna~ewe re~i;q da se osposobi da razlikuje tri kwièvna roda;q da se osposobi da pravi razliku izme|u fabule i sadràja;q da se osposobi da otkriva karakteristike basne, novele,dra me;q da se osposobi da prepoznaje monolog i dijalog u dramskomtekstu; q da se osposobi da prepoznaje lirske vrste i da komenta ri -{e motive u wima;q da se osposobi da defini{e stilske figure epitet, me ta -

fo ru, pomparaciju i kontrast, da prepoznaje i da daje sop-stvene primere kojima oboga}uje izraàvaweq da se osposobi da otkriva obele`ja lirsko-epskih dela; q da se osposobi da vodi razgovor, da formuli{e pitawa zaintervju; q da se osposobi da pripoveda i opisuje hronolo{ki i retro-spektivno; q da se osposobi da napi{e vest, izve{taj, saop{tewe; q da razvija sposobnost da pravi diktat sa promenom i stvar-ala~ki diktat; q da razvija svest o procesima stvarawa kwige; q da se osposobi da spozna ulogu reìsera, glumca, kostimo-grafa i scenografa u dramskoj pretstavi; q da se osposobi da pravi razliku izme|u filmske ideje i si -no psisa.

NAPOMENA: S obzirom na to da u {estom razredu u~enicitreba da sistematiziraju predhodno ste~ena znawa iz pred-meta Srpski jezik, nastavnicima se preporu~uje da pa`wu us-mere na pro{irivawe znawa iz novih nastavnih sadràja

64

2. КОНКРЕТНИ ЦИЉЕВИ

ПРОГРАМСКО ПОДРУЧЈЕ: Језик

Циљеви Садржaји Појмови Активности и методе

U~enik/u~enica se ospo sob qa va:• da zna poreklo srpskog jezika;• da prepoznaje glagoqi~ko i }i -rili~ko pismo (na faksimilu);• da uo~ava razlike izme|u sta ro s -lovenske }irilice i savremenog}irili~kog pisma;• da zna poreklo latinice;

• Poteklo srpskog jezika• Praslovenski i staros lo -venski jezik (osnovni po -daci)• Staroslovenske azbuke:glagoqica i }irilica• Poreklo latinice • Savremeno }irili~ko ilatini~ko pismo

• Praslovenski je -zik;• Staroslovenskijezik • glagoqica;• }irilica;• latinica;• sovremena pisma;

Ve`bi za vizuelno upoznavawe sta-roslovenskog jezika (fotokopije pi-sanih spomenika). Tekstovi sa gla go -qi ~ kim i }irili~nim pis mom. Po -re |e we staroslovenske }i rilice sasavremenim }irili~ nim pismom.Ve`be za pisawe tekstova latini-com.

FONETIKA

• da razlikuje suglasnike i samo-glasnike;• da zna slogotvornata funkcija nasamoglaskite;• da prepoznaje vrste suglasnika (so-nante i opstruente);

• Podela glasova (samoglas-nici i suglasnici)• Podela suglasnika: op-struenti i sonanti

• samoglasnici (vokali);• suglasnici(konsonanti);• sonanti;• opstruenti;

Ve`be za pravilan izgovor suglasni -ka i samoglasnika. Ve`be za deqewe re~i na slogove.Ve` be zaodre|ivawe vrsta suglasni -ka.

• da se navikava da pravilno akcen-tuje re~i u usmenom iz ra ̀ a vawu;

• da zna osnovne informacije o ak-centskom sistemu srpskog jezika;

• Akcent u srpskom jeziku• Karakteristke sistema• Duìna i intonacija

• акцент;• дужина;• интонација;

Ve`be za pravilno akcentirawe pu -tem ~itawa tekstova i usmenog iz ra -àvawa. Ve`be za obeleàvawe mesta ak-centa.

65

Циљеви Садржаји Појмови Активности и методе

MORFOLOGIJA

• da prepoznaje vrste re~i;• da odre|uje grupu u koju spadajuvrste re~i (promenqive ili ne-promenqive),

• Morfolo{ka klasifika-cija re~i: promenqive i ne-promenqive re~i

• morfolo{ka klasi-fikacija re~i

Ve`be za prepoznavawe vrsta re~i.Ve`be za klasifikovawe re~i ugrupe.

• da sistematizuje i pro{iruje zna -we o imenicama;• da razlikuje i klasifikuje ime-nice po zna~ewu;• da upozna pojam deklinacije i dazna deklinacijske kategorije: rod,broj i pade`;• da zna da mewawem nastavaka ime-nice dobijaju nove pade`ne ob li -ke;• da savlada deklinaciju do avtoma-tizma i da pravilno upotrebqavapredloge u skladu sa pade`nim ob -licima imenica;• da uo~ava glasovne promene nas -ta le u pade`nom obliku imenice,

• Podela imenica po zna ~e -wu: sopstvene, op{te, zbir -ne, materijalne, aps trak t -ne, glagolske;• Deklinacija kod imenica• Rod i broj kod imenica• Pojam i pade`; • Gramati~ka osnova i na-stavak za oblik;

• imenice: sopstvene,op{te, zbirne, mate-rijalne, apstraktne,glagolske;• rod i broj;• deklinacija;• pade`; • gramati~ka osnova;• nastavak za oblik;

Ve`be za prepoznavawe imenicaraz li~itih po zna~ewu.Ve`be na tekstovima uz primenuimeni~ke deklinacije kori{}ewemraspoloìvih nastavnih sreds t ava.Ve`be na pripremqenim teksto-vima sa ciqem dopisivawa pa de` -nih nastavaka, otkrivawa pogre{noupotrebqenih pade`nih oblika iupotrebe predloga sa imenicama upade`nom obliku.

• da prepoznaje glagole kao vrstere~i;• da sistematizuje znawa u vezi sakonjugacijskim kategorijama ste -~e nim u predhodnim razredima;• da prepoznaje iskazni, zapovednii mogu}i na~in (bez definisawe);

• Glagoli• Kategorija na~ina kodgla gola (bez definisawe)

• glagoli; Ve`be za prepoznavawe glagola iodre|ivawe wihovih gramati~kihkategorija.Ve`be za prepoznavawe iskaznog,zapovednog i mogu}eg na~ina (bezdefinisawe).

66


• da zna materijalne prideve;• da pro{iruje znawa o pridevima(ste~ena u predhodnim razredima) uvezi sa zna~ewem prideva i sa kate-gorijama roda i broja;• da zna da se pridev usagla{ava saimenicom pored koje stoje po rodu,broju i padeù i da se po pade`nomobliku imenice prepoznaje u kom jepadeù upotrebqen pridev (bez de-taqnog upoznavawa sa karakteri-stikama deklinacije prideva);

• Materijalni pridevi • Upotreba prideva • Uskla|ivawe prideva saimenicom pored koje jeupotrebqen u rodu, broju ipadeù

• materijalni pridevi;• uskla|ivawe pridevasa ime nicom; • rod, broj i pade`;

Ve`be za prepoznavawe materi-jalnih prideva.Ponavqawe i sistematizovaweznawa o pridevima ste~enih upredhodnim razredima.Ve`be za uskla|ivawe prideva saimenicom pored koje e upotreb-qen u rodu, broju i padeù.

• da prepoznajea i primewuje zame-nice kao vrste re~i;• da ih kategorizuje po wihovomzna~ewu i da zna wihove gra mat i~ keosobine;• da upotrebqava pravilno oblikezamenica i da uo~ava pade`ne ob -like (bez detaqnog upoznavawa sawihovom deklinacijom);

• Imeni~ke zamenice:• li~ne zamenice• zamenica sebe, se• upitna zamenica za licai stvari ko, {ta ({to) isloène zamenice izve-dene od we• op{te zamenice Pridevske zamenice:• prisvojne• pokazne• upitno-odnosne• neodrede|ene• odri~ne• op{teDeklinacija

• imeni~ke zamenice;• li~ne;• zamenica sebe, se???;• upitna zamenica zalica i stvari;• sloène zamenice; • op{te zamenice;• pridevski zamenice• prisvojne;• pokazne;• upitne;• odnosne;• neopredeqene;• odri~ni;• op{te;• deklinacija

Ve`bi za prepoznavawe i prime-wivawe zamenica i wihove vrste.Ve`be uo~avawe i razlikovawegramati~kih karakteristika za-menica (pridevskih i imeni~ -kih).

67


СИНТАКСА

• da ume da otkriva podmeti prirok u re~enici;• da imewuje vrstu re~ikoja je u funkciji podmetau re~enici;

• Re~enica: glavni re ~e -ni~ ki delovi (podmet iprirok) • Podmet: re~i {to sejavqaju funkciji podmeta

• podmet i prirok; Ve`be za prepoznavawe podmeta i pri-roka.Ve`be za pokazivawe vrste re~i u fun-kciji podmeta i za samostalno sastav-qawe re~enica ss razli~~itim vrs ta -ma re~i u ovoj funkciji.

• da prepoznaje i imewujeprilo{ke odredbe;• da zna da pravilno kori-sti prilo{ke odredbe uizraàvawu;• da ume da oboga}ujeizraàvawe primenomprilo{kih odredaba;

• Prilo{ke odredbe za:mesto, vreme, na~in ikoli~inu

• prilo{ke odredbe: za mes -to, vreme i na~in;

Ve`be za prepoznavawe i klasifici-rawe prilo{kih odredaba po vrsti.

• da prepoznaje sloènere~enice;• da usvoji pojam sloènere~enice;

• Sloèna re~enica:pojam sloène re~enice

• sloèna re~enica; Ve`be za otkrivawe sloène re~enice.Ve`be za sastavqawe sloènihre~enica.

68


РЕЧНИК И СТИЛ

• da razlikuje osnovno odprenosnog zna~ewa re~i;• da koristi prenosno zna~ewere~i u ciqu oboga}ivawaizraàvawa.

• Upotreba re~i u wihovomosnovnom zna~ewu i mogu}nostiupotrebe u prenosnom zna~ewu

• re~nik i stil;• osnovno i prenosnozna~ewa re~i;

Ve`be za sagledavawe osnovnog iprenosnog zna~ewa re~i. Ve`be za primenu na znawa uoboga}ivawa svog re~nika istila.

• da pravi razliku u pogledu lek-sti~kog zna~ewa sinonima, an-otonima i paronima; • da oboga}uje izraàvawe pri-menom ovih re~i;• da razlikuje osnovno od pre nos -nog zna~ewa re~i;• da koristi prenosno zna~ewere~i u ciqu oboga}ivawa izra -à vawa;

• Leksi~ko zna~ewe re~i:sinonima, antonima i paronima• Upotreba re~i u wihovom os -nov nom i prenosnom zna~ewu

• sinonimi;• antonimi;• paronimi;• osnovno i prenosnozna~ewe re~i;

Ve`be otkrivawa re~i po wiho-vom leksi~kom zna~ewu.Ve`bi primewivawa ovih re~i utekstu.Ve`be sagledavawa osnovnog iprenosnog zna~ewa re~i.

ПРАВОПИС

• da zna zna~ewe pomenutih skra -}enica;• da koristi skra}enice u pisme-nom izraàvawu;

• Skra}enice za obra}awe li-cima, za mere u metri~kom si-stemu i za ostale mere iveli~ine

• skra}enice; Ve`be za obja{wvawe pomenutihskra}enica. Ve`be za skra}ivawe re~i. Upo-treba Pravopisa.

• daprimewuje pravila sastavqe-nog pisawa re~i.

• Sastavqeno pisawe sloènihre~i: imenica, prideva, prilogai brojeva

• sastavqeno pisawere~i.

Ve`be za sastavqeno pisawere~i.Diktat. Upotreba Pravopisa.

69

ПРОГРАМСКО ПОДРУЧЈЕ: КЊИЖЕВНОСТ И ЛЕКТИРА


КЊИЖЕВНОСТ

U~enik/u~enica se osposob-qava:• da razume razlike izme|ukwièvnih rodova;- da ume da obja{wava razlikeizme|u wih;- da prepoznje kwièvne rodovepo spoqa{wim razlikama;

• Podela kwièvnosti(sa naglaskom na spo qa -{ we razlike) po rodovi -ma: lirika, epika i dra -ma

• kwièvni rodovi:lirika, epika i dra -ma;

Kwièvni tekstovi iz ova tri kwièvnaroda. Upore|ivawe istih.Ve`be za obja{wavawe razlika izme|ukwièvnih dela. Ve`be za kwièvno stvarawe u ova trikwièvna roda.

ПРОЗА

• da razume razliku izme|u fa-bule i sadràja:• da ume da prezentuje fibu lu izu~enog (pro~itanog) tek sta;• da prezentuje sadràj u~e nogteksta;

• Fabula i sadràj tek-sta

• fabula i sadràj; Ve`be za prezentirawe fabule u tekstu.Ve`be za prezentirawe sodràja istogteksta. Ve`be za razlikovawe fabule odsa dr ̀ aja. Ve`be za pismeno predstavqawefabule i sadràja iz pro~itanog dela.

• da otkriva obele`ja pri~e kaokratku prozu;• da ume da napi{e kratku pri~uprimenom ste~enih znawa o ele-mentima epike;

• Obele`ja pri~e • pri~a; îtawe pri~a. Ve`be za otkrivawe ele-menata pri~e. Primena audio sredstva.Ve`be za stvarawe..

• da prepoznaje elemente no-vele;• da pravi razliku izme|u no-vele i pri~e;• da poku{a da napi{e novelu;

• Obele`ja novele – po -re |ewe s pri~om

• novela; îtawe novele. Ve`be za sagledavawe el-emenata novele kao vrste dela. Pismenave`ba za pisawe novele.

70


• da defini{e pripoveda~kufor mu u prvom i u tre}em licu;• da ume da prepozna sveznaju}egpripoveda~a po na~inu pripo ve -dawa;

• pripoveda~ u prvom i u tre}emlicu i sveznaju}i pripoveda~

• narator (pripoveda~)

Tekstovi za otkrivawe pozicije pri-poveda~a. Ve`be za prepri~avawe uprvom i tre}em licu. Govorne ve`beza prezentirawe sveznaju}eg pripo-veda~a. Audio sresdstva.

• da sagleda specifiku dramskogteksta u odnosu na epiku iliriku;• da preoblikuje odlomak dram-skog teksta u pripoveda~kioblik;• da pi{e kratak dramski tekst;

• Pojam drame (kao kwièvnogroda)

• drama; Dramski tekstovi. Razgovori o speci-fikama dramskog teksta u pore|ewusa lirikom i epikom. Audio sredstvo. Li~ni rad – pismenave`ba sa primenom znawa.

• da gi prepoznaje dijaloge imonologe u dramskom tekstu;• da u~estvuje u diskusijama tipakomunikacijskog dijaloga;• da uo~ava razliku izme|u di-jaloga u delu i dijaloga u komu-nikaciji;

• Dijalog i monolog u dramskomtekstu – Komunikacijski dijalog

• dijalog i mono-log;

Tekstovi za pore|ewe dramskog dija-loga sa dijalogom u epskim i lirskimtekstovima. Ve`be za vo|ewe me }u -sobnog komunikacijskog dijaloga. Na-stupawe sa monologom. Audio sred-stva.

• da objasni specifiku pojedinihdramskih vrsta i wihovaobele`ja;• da diskutuje o sodràjnim ele-mentima u osnovnim dramskimvrstama;

• Osnovne dramske vrste • komedija, tra-gedija i savreme -na drama

Dramski tekstovi (odlomci). Ve`beza sagledavawe specifika dramskogteksta. Ve`be za pore|ewe dramskog,lirskog i epskog teksta. Audio ivideo zapisi. Poseta dramskih pred-stava. Pisawe kratkog dramskog tek-sta. Ve`be za dramatizaciju tekstova.

71


ПОЕЗИЈА

• da razume zna~ewe pojmova;• da sagleda zna~ewe vizuelnih iauditivnih elemenata za slikovi-tost poetskog dela;• da ume da kombinuje ove elementeu svojim stvarala~kim tek stovima;

• Vizuelni i auditivnielementi poetskih dela

• vizuelno i audi-tivno;

Slu{awe tekstova pomo}u audio sred-stava. Diskusije o auditivnim i vi-zuelnim elementima u wima. îtawedela sa ovakvim elementima. Ve`be zapoetsko stvarawe primenom ovih ele-menata.

• da prepoznaje vrste lirskih pe-sama po motivima;• da komentri{e prepletawe mo-tive u lirskim delima;• da stvara lirska dela na datim(ili samostalno odbranim) moti-vima;

• Lirske vrste:a) qubovne pesneb) patriotske pesnev) opisne pesme (pejza`ne)

• vrste lirskih pe -sama;

Izbor lirskih pesama (sa razli~itimmotivima). Recitovawe tih pesama.Razgovor o motivima i klasifikacijapo motivima. Audio sredstvo. Ve`beza stvarawe li~nih dela.

• da usvoji stilske figure;• da ih prepoznaje i pokazuje u tek-stovima;• da ume da daje svoje primere;

• Stilske figure: epitet,anafora i epifora.

• stilske figure:epitet, anafora iepifora;

Tekstovi iz narodne i autorske kwi -èvnosti. Ve`be za recitovawe dela.îtawe dela. Diskusije o upotrebqe-nim stilskim figurama i o ciqu upo-trebe. Audio sredstvo.

• da otkriva lirske i epske ele-mente u delima.

• Obele`ja lirsko-epskihpesama

• lirsko-epske pes me Lirsko-epske pesme iz narodne i izautorske kwièvnosti. Ve`be za re-citovawe tih pesama. Ve`be za otkri-vawe lirskih i epskih elemenata.Li~ni radovi ove vrste..

72

ПРОГРАМСКО ПОДРУЧЈЕ:Изражавање и стварање


U~enik/u~enica se osposobqava: • da upotrebqava odgovaraju}e re~i zaprijatnu i kulturnu komunikaciju;• da vodi slu`ben i privetan raz govorsa: razrednim stare {i nom, nasa-tavnikom, direktorom, pedagogogom isl.;

• Razgovor kao vrsta komu-nikacije: formulisawe pi-tawa i odgovori na pitawa • Intervju

• razgovor;• intervju;

Ve`be za kulturnu me|usobnu komu-nikaciju. Improvizovani razgovorisa selekcijom re~i u zavisnosti odtoga s kim se komunicira. Ve`be udvojkama (parovima) za vo|eweslu`benog i privetnog razgovora.

• da ume ukratko da prepri~ava do ̀ i -vqena doga|awa (selekcija podataka);• da oboga}uje izraàvawe upot re bomizraznih sredstava;• da prepoznaje i prezentira pri po ve -dawe po hronologiji (po redu doga|awa)i retrospektiv no (po se }awima);• da uo~i detaqe u opisima i wihovozna~ewe za tekst;

• Hronolo{ki i retros pek -tiv no pripovedawe • Detaqno opisivawe • Opisivawe likova i li~ -nos ti

• prepri~avawe;• pripovedawe;• opisivawe;• lik i li~nost;

Ve`be za te~no, ìvo i zanimqivopripovedawe. Ve`be za obo ga }i va wesopsstvenog izraàvawa upotrebomizraznih sredstava. Ve`be za hro no -lo{ko i pripovedawe doìvqenihdoga|aja. Ve`be za detaqno opisi-vawe primenom izraznih sredstava.

• da pi{e izve{taj o radu {kolske sek-cija za razrednu i |a~ku zajednicu;• da selektira ~iwenice;

• Obave{tavawe • izve{taj; Ve`bi za pisawe izve{taja. Teks to -vi iz novina i ~asopisa. Saop{tewai vesti na oglasnoj tabli.

• da primewuje znawa za ~itawe di-jaloga, monologa, prepri~avawa autora(glas, dikcija, pokreti i sl.);• da ume scenski (improvizovano) daizvede dramski tekst (pomo}u mimika,gestova, pokreta, glasa i sl.);

• Scenske izvedbe • dramatizacija; Pismene i usmene ve`be za preds ta -v qawe tekstova po ulogama. Ve`be za ~itawe tekstova po ulo-gama. Organizovawe improvizovanih scen-skih isvedbi.

73


ПИСМЕНО ИЗРАЖАВАЊЕ

• da pripoveda, prepri~ava, opi-suje u pismenomaobliku;• da primewuje znawa iz pravopisa,stila i jezika i jezi~kih normi;

• Pismeno izraàvawe:pripovedawe,prepri~avawe,opisivawe, lik i li~nost

• pripovedawe;• prepri~avawe;• opisivawe;• lik i li~nost;

Ve`be za pismeno stvarawe. Ve`be zaprimenu ste~enih znawa za pismenoizraàvawe.

• da pravi promene u tekstu ilire~enicama koje mu diktiraju(primena glagolskih vremena, za-mena odgovaraju}ih re~i i sl.);

• Diktat sa promenama • Stvarala~ki diktat

• diktat. Pripremqeni odgovaraju}i tekstoviza diktat sa promenama i za stva-rala~ki diktat. Rad u parovima same|usobnim diktirawem.

• Pismeni zadatak – oba-vezno tri u toku godine(jedan u I polug|u, dva vo II)

Napomena: Koristiti odgovaraju}esavremene metode i mehanike ~itawai pisawa koje }e doprineti dau~enici kriti~ki razmi{qaju.

74

ПРОГРАМСКО ПОДРУЧЈЕ:Медијумска култура


U~enik/u~enica se osposobqava:• da razlikuje elektronske od{tampanih medijuma;• da imewuje procese u stvarawuknige;• da prepoznaje rubrike u nov-inama i ~asopisima;

• Vrste medijum: elektron-ski i {tampani• Kwiga kao medijum (odideje do kwige)• Novine, ~asopisi i ru-brike

• medijumui: {tam -pani i elektron-ski;

Novine i ~asopisi.Ve`be za razlikovawe elektronskihod {tampanih medijuma.Ve`be za stvarawe kwiga.

• da zna ulogu reìsera, glumca,kostimografa i scenografa;• da razlikuje glumca od artiste;

• Reìser• Glumac• Kostimograf• Scenograf

• reìser;• glumac;• kostimograf;• scenograf;

• da zna ulogu medioteke. • Medioteka • medioteka. Poseta medioteke.Razgovori sa zaposlenima u mediote ci.Ve`be za kori{}ewe odgovaraju}egsof tvera u medioteci za pretraì va -we podataka iz oblasta kwièvnosti,filma i pozori{ta.

75

3. ДИДАКТИЧКЕ ПРЕПОРУКЕ

Sodràj nastavnog programa za predmet srpski jezik omogu -}uje integrisano planirawe sa nastavom iz predmeta: upoz-navawe okoline, matematika, likovno obrazovawe, muzi~koobrazovawe i fizi~ko obrazovawe. U integrisano planirawepredmetnog podru~ja Jezik mogu se ukqu~iti i sadràji iz:upoznavawa okoline (kada se u~enik upoznaje sa vrstama re~iu usmenom i pismenom izraàvawu, imewuju}i i opisuju}iokolinu); matematike (prilikom shvatawa odnosa izme|ustvari i re~i, pojmova: gore/dole; levo/desno; nisko/visoko;povla~ewe linija ili sa pribli`nom i ta~anom brojno{}uborjeva kao vrste re~i); likovnog obrazovawa (povla~ewemrazli~itih linija vr{i se priprema za pisawe, kada se slo-bodnim okretawem dolazi do elemenata slova); muzi~kog ob -razovawa (kroz sadràje koji su povezani sa samoglasni cima isuglasnicima); fizi~kog obrazovawa (kada su u pitawu ve`biza pravilno disawe i ve`be za razvoj sitne muskulatureruku). Sadràji iz ovog podru~ja, kao {to su otkrivawe poet-skih slika, analiza likova, doga|aja iz dela, mogu se povezatisa sadràjima iz nastavnih predmeta upoznavawe okoline,matematika, likovno obrazovawe, muzi~ko obrazovawe ifizi~ko obrazovawe.U ukupno planirawe sadràja nastavnog predmeta srpski je -zik treba ukqu~ivati i planirawa koja su povezana sa vred-novawem postignu}a u~enika za vreme realizacije i na krajuodre|enih obrazovnih perioda.Planirawe nastave srpskog jezika treba da bude u koordi-naciji sa Nastavnim planom i programom za ovaj predmet i daobuhata programske sadràje svih obrazovno-vaspitnih pod -ru~ja (Jezik, îtawe, Kwièvnost i lektira, Izraàvawe istvarawe i Medijumska kultura). Prilikom odre|ivawa bro ja~asova za predmetna podru~ja, treba imati u vidu i specifikeuslova za izvo|ewe ove nastave u {koli gde nastavnik radi.

Prilikom planirawa treba imati u vidu respektivnu vred-nost strukturnih podru~ja. Tako|e treba imati u vidu ~iwe -nicu da se, u planu rada, programskim sadràjima iz pred-metnog podru~ja daje mesto i planira vreme za wihovu real-izaciju u skladu sa wihovom obrazovno-vaspitnom vredno{ }uu odnosu na programske ciqeve i zadatke. Ne moè se i netre ba posvetiti podjednaku pa`wu svim sadràjima u nastavi.Polazni osnov prilikom planirawa treba da ~ine nastavnisadràj, potrebno vreme za realizaciju, kao i nivo pos tig -nu}a postavqenih ciqeva. Ipak, preporu~uje se da nema upe -~at qivo velikih vremenskih odstupawa za realizaciju sa dr -àja.

Preporuke za kori{}ewe godi{weg fonda ~asova: 144 ~asagodi{we, 4 ~asa sedmi~no.

Po nastavnim podru~jima predlaè se: Jezik – 60 ~asova:îtawe, kwièvnost i lektira – 50 ~asova; Izraàvawe istvarawe – 24 ~asa; Medijumska kultura – 10 ~asova.

Nastavna sredstva:• uxbenik izabran na nivou {kole za odgovaraju}i predmet,odobren od strae ministra - ~itanka;• enciklopedije, re~nici i sl.;• internet, obrazovni softveri;• ~asopisi – tradicionalno potvrdeni ~asopisi za decu(odobreni ~asopisi);• audio-vizuelna sredstva i druga sredstva u zavisnosti odpredmeta – CD;• drugi izvori u~ewa u neposrednoj okolini: spomenici kul-ture, muzeji, domovi kulture, biblioteke, bioskopi, po-zori{ta, nacionalni parkovi itd.

76

ДИЈАГНОСТИЧКО ПРОВЕРАВАЊЕ И ОЦЕЊИВАЊЕ

Na po~etku {kolske godine nastavnik vr{i dijagnosti~koproveravawe i ocewivawe sa ciqem da spozna stawe onakvokakvo jeste u funkciji kvalitetnog planirawa i realizovawabudu}ih aktivnosti. Dijagnosti~ko proveravawe nastavnikmoè da realizuje primenom vi{e instrumenata kao {to su:dijagnosti~ki testovi, provera pomo}u usmenih pitawakoje je pripremio nastavnik,provera pomo}u usmenih pitawakoje su pripremili u~enici, pisawem kratkih sastava.Dobiveni pokazateqi predznawa u~enika predstavqaju osnovza planirawe i realizaciju nastavnog programa, kao i za oce-wivawe postignu}a u~enika u toku nastavne godine.

ФОРМАТИВНО ОЦЕЊИВАЊЕ

U toku nastave srpskog jezika u {estom razredu preporu~ujese formativno pra}ewe koje }e omogu}iti formirawe objek-tivnih opisa kao povratnu informaciju o postignu}imau~enika u odre|enom vremenskom periodu koje se upisuju i sabroj~anom ocenom. Pra}ewe postignu}a u~enika nastavnikmoè da realizuje kori{}ewem vi{e metoda ocewivawa:• Razgovori nastavnik/u~enik• Usmene prezentacije• Pismene ve`be• Testovi• Doma}i zadaci• Portfolio - sakupqawe pokazateqa (de~je izrade, dela,iskazi i sl.) za svkog u~enika posebno;

• Portfolio treba da bude dostupno roditeqima u toku cele{kolske godine kako bi oni mogli da doprinesu kvalitetnojrealizaciji nastavae iz srpskog jezika.• Portfolio u~enika sa pro~i{}enim i selektiranim po-dacima nastavqa se u narednom, vi{em razredu.

СУМАТИВНО ОЦЕЊИВАЊЕ – Na osnovu ukupnih podatakadobivenih pra}ewem i proverom postignu}a u~enika u tokurealizacije nastavnog programa, nastavnik konstatuje (op i su -je) i izvodi broj~anu ocenu postignu}a svakog u~enika pojed-ina~no, u okviru svakog programskog podru~ja.

Na kraju {kolske godine, nastavnik izvodi odgovaraju}u nu-meri~ku ocenu.

4. ОЦЕНИВАЊЕ ПОСТИГНУЋА УЧЕНИКА

77

6. НОРМАТИВ ЗА НАСТАВНИКАДАР

7. ОЧЕКИВАНИ РЕЗУЛТАТИ5. ПРОСТОРНИ УСЛОВИ ЗА РЕАЛИЗАЦИЈУ НАСТАВНОГ

ПРОГРАМА

U odnosu na prostorne uslove program se temeqi na norma-tivu za prostor, opremu i nastavna sredstva zadevetogodi{wu osnovnu {kolu donetog od strane ministraza obrazovawe Re{ewem br. 0–1830/1 28. 02. 2008 godine.

Za realizaciju nastavnog programa za Srpski jezik, a u skladusa Zakonom o osnovnom obrazovawu, predvi|eno je da ovu nas-tavu realizuju nastavnici koji su zavr{ili:- Filolo{ki fakultet – Grupu za srpski jezik.Filolo{ki fakultet – Grupu za makedonski jezik, srpskijezik i kwièvnost;

U~enik/u~enica:• znae poreklo staroslovenskog od praslovenskog jezika, ra-zlikuje glagoqi~ko od }irili~kog pisma;• deli glasove na samoglasnike i suglasnike, na sonante i op-struente:• priviknuva se na pravilno akcentovawe vo srpskom jezikukao i na duìnu intonacije`;• prepoznaje vrste re~i i wihovu podelu na menqive i nemen-qive:• prepoznaje vrstu imenica i glagolske imenice:• prepoznaje i kategorizuje prideeve po vrsti;• prepoznaje zamenice i wihove vrste;• uo~ava vrste re~i u funkciji podmeta i otkriva glagolskogi imeni~kog priroka i samostalno sastavqa re~enicu pomo}uwih;• prepoznaje k klasificira prilo{ke odredbe i zna pravilniredosled u re~enici i wihovu upotrebu;• ume da sastavi sloènu re~enicu;• primewuje sinonime, homonime, paronime i antonime u tek-stu;• upotrebqava pravopis skra}enica, a savladao/la je i os nov -no prenosno zna~ewe re~i;• zna podelu na tri kwièvna roda;• razlikuje fabulu od sadràja;• otkriva obele`ja pri~e;• prepoznaje elemente novele, drame, naratora, dijaloga:• sagledava osnovne dramske vrste;• razume i otkriva vizuelne i auditivne elemente u poetskomdelu;

78

Наставни програм за срpски језик у шестом разреду девето-годишњег основног образовања донео је министар образовањаи науке решењем бр. 07-4050/1 године 22.05.2008.

• prepoznaje lirske vrste i izrazna sredstva: epitet, meta-foru, kompoziciju i kontrast; • otkriva obele`ja lirskih–epskih pesama;• vodi improvizovane razgovore i intervjua;• hronolo{ki prepri~ava, pri~a, opisuje i pi{e vest, i z ve{ -taj, saop{tewe;• improvizuje dramatizaciju;• razlikuje {tampane od elektronskih medijuma;• zna ulogu reìsera, glumca, kostimografa i scenografa udramskoj predstavi;• razlikuje filmsku ideju od sinopsisa i zna ulogu medioteke.

79

ЈAЗИК И КУЛТУРA НA РОМИТE



80

Врз основа на член 55 став 1 од Законот за организација и ра-бота на органите на државната управа („Службен весник на Ре-публика Македонија“ бр. 58/00, 44/02) и член 24 и 26 од Зако-нот за основно образование („Службен весник на РепубликаМакедонија“ бр. 44/95, 24/96, 34/96, 35/97, 82/99, 29/02,40/03, 42/03, 63/04, 82/04, 55/05, 81/05, 113/05, 35/06, 70/06и 51/07) министерот за образование и наука донесе Наставнапрограма по јазик и култура на Ромите за VI одделение на де-ветгодишното основно училиште.

81

1. ЦЕЛИ НА НАСТАВАТА ВО VI ОДДЕЛЕНИЕ


q да се оспособи да чита со разбирање различи текстови; q да раскажува усно и писмено во минато време за настани ислучувања;q да зборува и пишува во идно време за настани и случувањаи да користи соодветни јазични елементи;q да умее писмено да се изразува со пишување краток состав,писмо и сл.;q да користи основни граматички и правописни правила приговорењето, читањето и пишувањето;q да го збогатува речникот со нови зборови на ромски јазик;q да учествува во разговор во кој искажува свое мислење, чув-ства и факти;q да развива чувство на припадност кон својата култура ипочит кон другите култури.

82


СЛУШAЊE, ГОВОРEЊE, ЧИТAЊE И ПИШУВAЊE


Ученикот/ученичката:- да прави разлика меѓу народнатаи уметничка литература;- да ги разликува основните белезина поезијата и прозата;- да ги препознава мотивите волир ските песни и др. творби;- да разговара и опишува лирскислики;- да ги увидува настаните во епскапесна;- да ги увидува крактеристиките наликовите;- да разговара за хронолошкиот редна настаните во литературна твор -ба;- да согледува разлика меѓу описи идијалози;- да стекнува основни знаења задрамата;- да умее да води разговор за акту -ел ни теми и сл.;- да изразува сопствено мислење запознати теми;- да раскажува за настани од ми на -то то;- да чита течно текстови со соод-ветна интонација и акцент;

- Народна, уметничка литература- Поезија –проза Poezija-proza- Лирска песна – Lirikani gili- Драма-Drama- Епска песна - eprikani gili- Басна – Tikni paramisjori-Мотиви и пораки-Motivoja thaj bi^halde hafija- Ликови – Sime- Опишување- Монолог – jekhrigalo vekeripe- Дијалог -Dujdènengoro lafikeripeДрама - драмаЛектира - lektiraФилм - filmoМедиумска култура - Mediumengirikultu raТекст – tekstoСтихотворба – giliТекст за народни херои – teksto ba{eselikane bare mur{aТелефонски разговор – tel. lafikeripeПесна – Gili- Текст со акцентирани зборови

Paramisja, gila, tekstojaGilà, teksto- l gila ba{o omangipa thajavera

Akteria, manu{a so lenathan jenhe dramate- o Ruv thaj Loknji...- so ovela ko teksto thaj sosiklilamAvdive ka sikljova akaja giliLafikeribe thaj pu~ile keripeteatroskiri performansa O parno RomTe dikha filmo thaj komen-taro Teartro, TV, radio, lil- drabaripe thaj lafikeripe- drabiripe, lafikeribe, akte-roja, uravipeâ~utni intonacia, drabaripependàrunte manu{aAloo, [ukar dive, sar sijan?Ka ikljova?Drabaripe thaj analiza, rimaTe ovel arakhli savi si akajaproza ki gili

- Читање текстови од на -родното и уметнич ко тотворештво.- Читање литературнитек стови: поезија и про -за.- Лирски песни – анали зана истите (мотив, лир скислики).- Епски творби – анали зана творбите (со акцентна мотивите и пораките).- Опишување ликови инивните особини.- Разговори за основни тебелези на драмскиоттекст.Пишување на состав зате ма од училишниот жи -вот.- Раскажување на нас танод минатото на уче ни кот.- Вежби за повторува њена искази (изговор, гра-матички структури и во -кабулар).- Вежби за зборување ипишување на кратки опи -

83


- да ја разбира содржинатана информациите од раз лич -ни извори;- да разбира подолги описина секојдневни активностии дејства;- да пишува поопширни ин-формации за себе и другите;- да пишува од лично искус т -во за минатото (настан, ак-тивности);- да ги опишува своите пла-нови за во иднина;- да раскажува самостојно запозната тема;- да раскажува за настани одминатото.

- Народни приказни Пре-ведување на текст од другпознат јазик- Простор, место, настан- Реалистичен текст - Фантастичен текст- Датуми – datumoja- Месеци – masekoja- Години - ber{a- Разговори за книгата- Патронен празник - Пишување молба - Пријателство - Пишување на самостоенсостав

Kobor ilo o gari? Sekundja,minutja;â~utno akcentiripe teksto….O Thagar thaj o ~ora Te oven dikhle e verver Odaja, kher, thaj averaSoske si akava â~utno teksto?Gindipe amare fantaziasaSavo dive siam? Savo data? Savo masek siam?

Kobor ber{ isi tut? Savo ber{Siam?Siklovipe, xra,pvo{e, bibliote -ka…Baro dive e sikljovlinakoroXramovipe molba…..Amalipe: tu sijan miro maj {u -kar amal- korkore butjakoro xramo-vipe

си, барање/давање каратки информа-ции и др. - Разговори за интересот на ученицитеи нивните секојдневни активности и др.- Вежби за изразување на свое мислење.- Разговори за минати настани.- Вежби за вклучување во кратки дија-лози и драматизации, користејќи из ра -зи за културно однесување кон други -те.- Читање на реалистичен текст и разго-вор за содржината во текстот.- Читање на фантастичен текст и разго-вор за содржината во текстот.- Раскажување за прославувањето напразниците во семејството и училиш те -то.- Вежби со:- читање на дијалози, приказни и рас ка -зи;- читање на нови зборови, реченици икратки дијалози и поврзување со сли -ки;- подвлекување и дополнување зборовиво реченици и довршување реченици(трансформации);- вежби за пишување писмо, кратка би о графија и др.;- раскажување на личните планови науче никот.

84

ЈAЗИК, ГРAМAТИКA, ПРAВОПИС


Ученикот/ученичката:- да се запознава со па -дежите во ромскиот ја зик;- да знае да наоѓа примериза падежите;- да умее да степенува при-давка;- да ги разликува опис ни те,показните и прашалнитепри давки и правил но да гиприменува во ус ниот и пи-смениот го вор;- да ги разликува поврат-ните и прашалните заменкиод другите зборо ви;- да употребува глаголи восегашно, минато и идновре ме;- да ги разликува прос ти теи редните броеви и да гиупотребува во ус ни от и пи-смениот говор;- да ги употребува интер-пункциските знаци во ди-ректен говор;- да умее да користи кра-тенки во текст; - да научи да пишува мол ба.

- Падежи (како поимбез дефиниција)- Акцент во ромскиотја зик- Придавки: описни,по казни и прашални,посесивни

- Степенување на при-давка- Заменки – повратни ипрашални заменки- Глаголи (сегашно,ми нто и идно време)Глаголска именка- Броеви – редни бро е -ви- Членување на броеви - Интерпункциски зна -ци: две точки, тире ина водници во дирек-тен говор; акцент, апо-строф и надреден знак- Скратување на зборо -ви (ОУ; ТВ...)- Пишување на молба

- Ulavipe, thaj so sikavelasar ovela hramondo o ak-cento - Maj{uzo manu{- Odoja manu{ni si la~hi- O vordon si miro- Ishanardine - Me mange gndivala- Kjeripne - Avava- Aviljum- Ka avav- Pekipe maro- Genja- Jekhto, dujto

- (:, (-), („ “), (;), (/), (\) (‘)- F[, TV, PTT, DVD, SMS.

Ridàkerava tumen te ika-len mange…

- Вежби со примери за акцентирање на зборо-вите.Вежби со примери за падежите во ромскиотјазик.- Активности за степенување на придавки(parno, parneder, majparno).- Разликување и правилна примена на опис -ни, показни, прашални и посесивни придав -ки.- Вежби за расликување на заменките од дру-гите зборови и нивна правилна употреба воусниот и писмениот говор.- Вежби за примена на глаголите во сегашно(повратни и неправилни), минато и идно вре -ме.Вежби за: разликување на редните од глав-ните бороеви.- Правилно пишување и примена на реднитеброеви.- Вежби за правилна употреба на интерпун-кциските знаци во директен говор.- Вежби за употреба на кратенки во текст,како на пр.: РМ, ОУ, ТВ итн.- Пишување на молба.

85

ИЗРAЗУВAЊE И ТВОРEЊE


Усно изразување

Ученикот/ученичката:- да умее да прераскажува тек-стови по даден план;- да опишува настани и случкиод лично искуство.

- Прераскажувавање на текст -ови со следење на хронологи-јата на настанот (по даденплан)- Раскажување на лични до жи -ву вања (по даден план)

- Прераскажување- Раскажување - Опишување- Известување- Нови зборови и изрази.

Mujeskoro vakeripe, motho-vipe, deipe informacia

Вежби за:- прераскажување на обработе -ни текстови;- раскажување на лични дожи -ву вања (по даден план);- известување на хронолошкиред (по даден план).

Писмено изразување

- да опишува текстови со заменана форми на именки,к придавкии глаголи;- да прераскажува обработентекст со менување на крајот натекстот;- да одговара на прашања одобработен текст;-да раскашува за доживеан на-стан (прослава, излет, и сл.);

- Пишување на текст со заменана форми на именки, придав -ки и глаголи- Раскажување по даден поче -ток- Писмени одговори на пра ша -ња од обработен текст- Раскажување за доживеаннас тан

- Форми на именки:Mahir, Belgia, Marsel Me,phuv, vov- Нови зборови и изрази одраз лични текстови.

- Пишување на текстови со за-мена на форми на именки, при-давки и глаголи.- Раскажување по даден поче -ток.- Писмени одговори на праша -ња од обработен текст.- Раскажување на доживеан нас -тан.

86

КУЛТУРA НA РОМИТE


Ученикот/ученичката:- да се поттикнува да слушапесни од музичкото творештвона Ромите;

- да се воведува во литератур-ното творештво на Ромите;

- да познава стари занаети идруги обележја од животот наРомите.

- Историја и култура на Ро-мите- Народни песни, инстру-менти, носии, ора и игри

- Детски литературни твор -би

- Стари занаети и другиобележја од животот на Ро-мите

- Првите населувања на Ро-мите

- Историски податоци

- Народни песни, инстру-менти, носии, ора и игри;Dimie, Davuli,Xerdelezi, Xerdelezeski ri gili

- Детски литературни твор - би, стари занаети и другиобе лежја од животот наРоми те

- Преселби

- Раскажување на текстови.- Слушање на народни ромски пес -ни.

- Запознавање со традиционални -те музички инструменти, носии иора.

- Разговор за познати ромски авто -ри на детска литература.- Посета на занаетчиски дуќан.- Разгледување на фотографии сообе лежја од животот на Ромите.

87

При планирањето на содржините наставникот/наставничкататреба да се придржува на правилата на постапност и систе-матичност, така што при разработката на новите содржини дасе следи спиралната прогресија, односно секогаш врз основана познатите содржини да се надградуваат нови при што по-деднакво се развиваат четирите јазични вештини: слушање,го ворење, читање и пишување. За да може да се постигне цел -та на наставата по овој предмет се налага потреба да се плани-раат и да се обработуваат претежно содржини (текстови, пес -ни, раскази и сл.) на ромски јазик во кои се содржат инте рес нитеми, обичаи и други карактеристики поврзани со јазикот икултурата на ромскиот народ.

Преpораки за корисtење на gоdишниоt фонd на часови – 72 часагодишно, 2 часа неделно.- По наставни подрачја се предлага за: Слушање, говорење ипишување – 30 часа; Изразување и творење – 18; Јазик – 15;Култура на Ромите – 9 часа.

Наставни средства:- учебник избран за соодветниот предмет, одобрен од странана министерот;- сликовници, приказни, песни, списанија, енциклопеции,реченици и сл.;- аудио-визуелни средства и други средства во зависност одпредметот – ЦД;- други извори на учење: Интернет.

Предметот јазик и кулtура на Ромиtе ги опфаќа следните под -рачја: Слушање, Говорење, Чиtање и pишување; Јазик; Изразу-вање и tворење и Кулtура на Ромиtе.

При планирањето на наставата во VI одделение настав ни -кот/наставничката важно е да има предвид дека треба да гиплани ра интегрално целите, содржините и активностите одсите наставни подрачја во наставната програма за да може дасе постигне систематско поврзување и целовитост во слу ша -њето, говрењето, читањето, изразувањето и творењето на ром-ски литературен јазик. Исто така, треба да внимава во интег -рал ното планирање да не се запостават некои битни каракте-ристики на ромскиот јазик што се предвидени со наставнатапрограма. Бидејќи овој наставен предмет во VI одделение сеизучува со два часа неделно, наставната програма одговара наразвојните карактеристики на учениците и предвидениотфонд на часови.Како што е веќе наведено, секое наставно подрачје интеракци-ски упатува на системот на наставата по предметот јазик и кул -тура на Ромите. Предметните подрачја даваат такви мож ностиспоред структурата на целите и содржините, па во таа смислане може да се разработуваат содржини (песни, раскази, на-родни приказни, басни и сл.), а притоа да не се користат фор-мите на изразување и творење (прераскажување, опишу вање)или да не се внимава на знаењата за јазикот во изразувањето итворењето). Оваа пооврзаност меѓу наставните под рачја попредметот јазик и култура на Ромите е битна карактеристикакоја се надградува со поврзување на содр жи ните од овој пред-мет со другите предмети, што претставува ва жен принцип вореализацијата на натавата во основното учи лиш те.


88


На почетокот на учебната година наставникот/наставничкатаприбира показатели со цел да се запознае со предзнаењата научениците за ромскиот јазик во функција на квалитетнотопланирање и реализирање на идните активности. Исто така,навреме треба да воспостави контакт со родителите и да ги за-познае со карактеристиките на наставната програма по ром-ски јазик, начинот на обработката на содржините во наставатаи следењето на постигањата на учениците (особено дека вошесто одделение, во текот на годината, учениците се оцену-ваат со описна и бројчана оценка, а на крајот на наставната го-дина добиваат свидетелства со бројчани оценки). Притоа тре -ба да се нагласи дека оценката по овој предмет влијае наопштиот успех на ученикот.

ФОРМАТИВНО ОЦЕНУВАЊЕ - Во текот на наставата по ромскијазик во шесто одделение се препорачува формативно следењекое вклучува изработка и водење на портфолио на ученицитешто опфаќа:- собирање на показатели (детски изработки, творби, искази исл.) за секој ученик посебно;- тековни (формативни) однапред подготвени, евалвационилисти за ској ученик, кои се пополнуваат по конкретна неговаактивност во кои наставникот ја бележи фактичката состојба.

СУМАТИВНО ОЦЕНУВАЊЕ – Врз основа на целокупните пода-тоци од формативното оценување наставникот го опишуваразвојот на секој ученик поединечно во рамките на секое про-грамско подрачје од наставната програма по ромски јазик.

ДОСТАПНОСТ И ПРООДНОСТ НА ПОРТФОЛИОТО - Завршната описна оценка заедно со бројчаната оцека се до-ставува до родителите и станува дел од портфолиото на уче -ни кот.- Портфолито на ученикот со прочистени и селектирани пода-тоци за ученикот се пренесува во наредното, повисоко одделе-ние.

НАЧИНИ НА ПРОВЕРУВАЊЕ И ОЦЕНУВАЊЕ - Согласно со при-родата на програмата по јазик и култура на Ромите во шестоодделение, може да се применуваат различни методи и тех-ники за усно и pисмено pроверување на pосtиgањаtа на учени-коt (gоворни вежби, pрезенtации, pисмени вежби и сл.).

5. ПРОСТОРНИ УСЛОВИ ЗА РЕАЛИЗАЦИЈА НА НАСТАВНАТА

ПРОГРАМА

Програмата во однос на просторните услови за реализација сетемели на Нормативот за простор, опрема и наставни средстваза I и VI одделение донесен од страна на министерот за образо-вание и наука со решение бр. 07-1830/1 од 28.02.2008.

89


Воспитно-образовната работа во шесто одделение може да јаизведува лице кое добро го говори ромскиот јазик и коезавршило:филолошки факултет – наставна насока;педагошки факултет; Филозофски факултет – Институт за педагогија, дипломиранпедагог.Забелешка – Во случај на немање на соодветен кадар може дасе вклучат и наставници со завршена педагошка академија.

7. ОЧЕКУВАНИ РЕЗУЛТАТИ

Ученикот/ученичката:qда знае да чита и да го разбира текстот што го чита илигово ри;qда умее писмено да се изразува во различни форми (пишувакраток состав, писмо и сл.);qда знае да зборува и пишува во идно време и правилно да гиприменува соодветните јазични елементи;qда раскажува усно и писмено во минато време за настани ислучувања;qда знае нови зборови на ромски јазик;qумешно да се вклучува во разговор и да знае да искаже своемислење и доживувања од случки и настани;qда покажува интерес за изучување на ромскиот јазик, народ-ните песни и обичаи на Ромите.

Наставната програма по јазик и кулtура на Ромиtе за VI одде-ление на деветгодишното основно образование ја донесе ми-нистерот за образование и наука со решение бр. 07-4089 од22.05.2008 година.

90

91

ЈAЗИК И КУЛТУРA НA BОШЊACИТE

НAСТAВНAПРОГРAМADEВEТГОDИШНО ОСНОВНО ОBРAЗОВAНИE

92

Врз основа на член 55 став 1 од Законот за организација и ра-бота на органите на државната управа („Службен весник на Ре-публика Македонија“ бр. 58/00, 44/02) и член 24 и 26 од Зако-нот за основно образование („Службен весник на РепубликаМакедонија“ бр. 44/95, 24/96, 34/96, 35/97, 82/99, 29/02,40/03, 42/03, 63/04, 82/04, 55/05, 81/05, 113/05, 35/06, 70/06и 51/07) министерот за образование и наука донесе Наставнапрограма по јазик и култура на Бошњаците за VI одделение надеветгодишното основно училиште.

93


q да усвојува знаења за гласовниот систем: гласовни промени

во променливи и непроменливи зборови и акцент;

q да користи правописни правила при читањето и пишување -

то;

q да усвојува знаења за деклинацијата, конјугацијата како

мор фолошки појави;

q да чита и прераскажува литературни творби на босански ја -

зик соодветни на возраста:

q да го збогатува речникот со нови зборови од босанскиот

јазик:

q да се поттикне да усвојува знаења за народната и уметнич -

ка та литература и култура на Бошњаците и на другите заедни -

ци во Република Македонија;

q да развива чувство за припадност кон Република Македони -

ја, бошњачкиот народ и почит кон другите култури.


94


ЈAЗИК


Граматика


- да знае да ја дефини раподелбата во гласовниотсистем;

- да умее да ги препознавагласовните промени водек линацијата и компара-цијата на зборовите;

- да ги научи правилата заакцентот во босанскиотја зик;

- да знае да ги разликуваменливите, делумно мен-ливите и неменливитезбо рови;

- да ги препознава проме-ните кај зборовите (безде финирање на поимитедеклинација и коњугаци -ја);

- Гласовниот систем набосанскиот јазик

- Гласовни промени водеклинацијата и компа-рацијата на зборовите

- Нагласени и ненагла-сени зборови

- Морфолошка поделбана зборовите: менливи,делумно променливи инеменливи зборови

- Видови промени кајзбо ровите: деклинацијаи конјугација

- Деклинацијата каковид на промена кај збо-ровите: падежи: номина-тив, генитив, да тив, аку-затив, вокатив, инстру-ментал и локатив

- Самогласки - Согласки- Едначење по звучностPrimjer: hljep~i}(hljeb + по звучност);Primjer: hljep + ~i})I и IIPalatalizacija, Primjer: I pal.juna~e (junak + e),Putn~e (putnik + e) Primjer: II pal.Orah – orasi, Ruka – ruci;- ЈотувањеPrimjer:Mlad – mladi;Sladak – sla|I;преглас на вокалите Primjeri:e:o=te~i tôki:u = posipati;posuti;a:I = mài – micati- непостојано а.Примјери:

- Утврдување на стекнатите знаења за са-могласките и согласките (маркирање наса могласките, т.е. согласки во текст).- Воочување на промената во зборовитепри едначење по звучност.- Препознавање на гласовната појава пола-тализација во речениците со заокружу ва -ње на точниот број. - Вежби со откривање на промената назбо ровите кај придавките во компаратив,односно јотување.- Вежби за воочување на промената пре-глас на вокалите и непостојано а во зборо-вите.- Воочување на разликите на долг и кратокакцент со изразно читање на текст.- Откривање на менливите, делумно мен-ливите и неменливите зборови во кратоктекст.- Наставно ливче (користење на работнилистови).- Откривање и подвлекување на проме-ните кај зборовите (именки, заменки, при-давки, броеви, глаголи итн.) во текст.(Deklinacija)Primeri: Dvije na{e vrijedne u~enice…

95


- да умее да ги откривападежите во зборовите сопоставување нападежните прашања;

- да препознава видовиименки во текст;

- да ги открива падежнитеформи кај именките одмаш ки, женски и среденрод:

- да препознава видовиза менки во текст;

- да ги идентификува при-давките и да ги знае нив-ните функции:

- да ги усогласува падеж -ни те промени кај придав-ките;

- да ги разликува степени -те кај придавките.

- Именки – општи, сопс т -ве ни, збирни и материјал -ни

- Падежни промени кајименките од машки, жен -ски и среден род

- Заменки:

- присвојни

- прашално-односни

- општи

- Придавки (општо па деж -ни промени кај придав-ките

Ловац/ловца/ловцу/ловца/ловцем….Нагласени Зборови, Ненагласени ЗборовиPrimjeri: 1) lûd, fûd, glâd,mlâd, lîst, dîn…

2) me (:mene),Te (:tebe), si (:jesi).Менливи Делумно менливи и немен-ливи зборовиPromjenjljive:a) Imenice, zamenice, pridjevi iglagoli.b) Polupromjenlive:brojevi i prilozi.v) Nepromjenjlive: prijedlozi, veznici, rijecce i iz-vici- Деклинација - Конјугација

Номинатив(ko?{ta/{to?)genitive,(od) koga? ~ega?dativ, (kome? ~emu?)Akuzativ,

Dviju nasih vrjednih u~enica….(Konjugacija)Primjeri: Aldin tr~i najbrè ….Oti~i ~e{ …..; Mi radimo……- Вежби за откривање на падежите со по-ставување на падежни прашања;- препознавање на падежите во реченицисо поставување на прашања и заокру жу -ва ње на на точни/неточни.- Разликување на општи, сопствени, збир -ни и материјални именки во реченици.- Користење на работни листови.- Препознавање на падежните променикај именките од машки род.Primjeri: N. grad G. grada D. gradu A. gradV. grade I. gradom L. gradu.- Препознавање на падежните променикај именките од женски род.Primjeri: N. knjiga G. knjige D. knjizi A.knjigu V. Knjigo I. knjigom L. knjizi.- Препознавање на падежните променикај именките од среден род.Primjeri: N. jutro G. jutra D. jutru a. jutro V.jutro I. jutrom L. jutro- Повторување за стекнатите знаења зазаменките.- Вежби за препознавање на присвојните,прашално-односните и општите заменки.- Разликување на описните, присвојните иматеријалните придавки во реченици икратки текстови.

Primjer: „Ov~ica je vrjedno I uporno vjezbala

96


(koga? {ta/{to? Vokativ,Dozivanje (oj! Hej!)Instrumental, (s kim? s ~im)Lokativ.(o) kome?(o) ~emu?Именки: - општи,- сопствени,- збирни.- материјални.Primjeri: majka, otac, Bosna, Amina, djeca, cvje~e, voda, zrak...- Падежите кај именките од машки, женски и среден род- Заменки: - присвојни:Primjeri: ja – moj,ti – tvoj itd.- прашално – односни:Primjeri: köji / kòji- општи:Primjeri: svakakav, sva~iji I dr. Придавки:- падежи кај придавките.

Позитив, компаратив и суперлатив

I postizala lijep uspeh. Jednog dana, u {umi, naosamljenom mjestu, Aska je srela vuka“.- Препознавање на падежните промени кајпридавките.Primjeri: Planinski zrak, planinskoga zraka, pla-ninskom zraku.- Препознавање на формите на компарација кајпридавките во реченици.- Стекнување на придавки со надградување напридавките во реченици.Primjeri: brz, brì, najbrì; lijep, ljep{i, najljep{i;

97


Правопис

Ученикот/ученичката:- да умее правилно да ги из -говори и пишува „~ и }“ вопадежните форми на им ен -ките и во степенуванитеформи на придавките;

- да умее правилно да го из-говара и пишува гласот „h“во именските, придавскитеи заменските фор ми.

Изговор и пишување на „~и }” во падежни форми наименките иво степенува -ни форми на придавкитекако и гласот „h“ во имен-ските, придавските и за-менските форми

„~ и }“ во падежни форми кајименките и во степенувани -те форми на придавките;

- како и гласот „h“

- Изговор и пишување на „~ и }“ вопадежни форми на именките и во сте-пенувани форми на придавките.

- Изговор и пишување на гласот „h“ воименки, придавки и заменки.Primjeri: o~ev savjet, o~eva/ o~evog sav-jeta, o~evu/o~evom savjetu;Primjeri: hrast, hrana, snaha, hrapav, njih(ih) itd.



Усно изразување

Ученикот/ученичката:- да знае усно да пре рас ка -жува по текот на настанитево текстот;- да умее да раскаже своедо живување или сведош т -во;- да знае да опише настан похронологија на случувања -та.

- Прераскажување на ос но в -ната содржина на прочитантекст (следејќи го текот нанастаните)- Раскажување на лично до -живување, сведоштво и сл.- Усно опишување на лик:според некои карактери с -тики - Настан по хронологија наистиот

Прераскажување

Раскажување

Опишување

- Вежби за прераскажување на текстсо следење на текот на настаните.- Вежби за раскажување на лично до -жи вување или сведоштво.- Вежби за опишување на лик со него-вите надворешни црти.- Вежби за опишување на настан поредослед.

98


Писмено изразување

Ученикот/ученичката:- да прераскаже писменотекст следејќи го текот нанастаните;- да знае да раскажува иопи шува писмено свое до -жи вување или лик со освртна надворешниот изглед исл.;- да пишува самостојно по-кана според правописнитеправила;- да пишува диктат со пра-вилно користење на грама -тичките правила; - да умее да пишува составпо дадена тема од традици-јата на Бошњаците.

- Прераскажување на про чи -тан текст следејќи го текотна настаните- Раскажување на свое до -жи вување, сведоштво и сл.- Опишување лик според не -кои карактеристики- Пишување на покана додру гар, наставник, родител - Диктат со правилно корис -тење на граматичките пра -вила- Пишување состав по даде -на тема поврзана со тради-цијата

Прераскажување(писмено)

Раскажување

Опишување

Покана

Диктат

Активности за писмено изразување- Прераскажување на текст со следе -ње на текот на настаните.- Раскажување на лично доживување,сведоштво итн.- Опишување на лик од обработентекст според некои карактеристики.- Пишување на покана со запознава -ње и осмислување на содржината,целта и правописните знаци.- Дикатат со правилно користење награматичките правила.- Читање на состави од учениците нададена тема од традицијата на Бош -ња ците.

99

ЛИТEРAТУРA И КУЛТУРA НA BОШЊACИТE


Ученикот/ученичката:- да се запознае со карак те рис тич -ните творби од босанската поезија,про за и драма со фрагменти од из-брани творби;- да ги открива основните каракте-ристики на народната поезија;- да се запознае со композицијатапес на (организација на стиховите вострофи);- да открива поетска слика во лир-ска песна;- да одредува тематика и изразнисредства во поезијата;- да открива епитет и компарацијаво поезијата;- да ги открвива карактеристките нанародната проза;- да знае што е раскажување (го пре-познава раскажувачот во текстот, јаоткрива тематиката и текот на на-станот);- да умее да открива ликови вотекст;- да знае што е сиже;- да умее да дефинира раскажувачкаформа во прво и во трето лице;- да ги проширува сознанијата зараскажувачките жанрови.

Видови литература Народна литература Поезија Народна песна Лирски и епски песниКомпозиција на песна:стих, строфа, рима Поетска слика во лир-ска пес наЕпитет КомпарацијаПрозаНародна приказна Карактеристики нанародната приказна Ликови: главни и спо-редни.Сиже Раскажувач (наратор)Куси (кратки) епскинарод ни жанрови:- пословици - брзозборки - приспивни песни - благослови

Литература: пое-зија, проза и дра -маНародна литера-тураЛирски и епскипес ниКомпозиција напес ната: стих,стро фа, римаПоетска сликаЕпитет КомпарацијаНародна приказ -на Карактеристикина народнатапри казна Ликови: главни испоредниСижеРаскажувач(нара тор)ПословициБрзозборки Приспивнипесни Благослови

- Со избор и анализа на повеќе текстови севоочува поимот за убавиот збор и различнитевидови на литература.- Вежби за утврдување на карактеристиките нанародната поезија.- Осознавање на композицијата на песната и ор-ганизацијата (на стиховите во строфа).- Определување на поетска слика во лирскапесна.- Осознавање на тематиката и изразните сред-ства во поезијата.- Вежби за препознавање на епитетот и компа-рацијата во поезијата.- Утврдување на белезите на народната прозасо проверување низ материјалот на народнитеприказни.- Препознавање на раскажувачот во текст.- Воочување на ликовите во текстот со изразу-вање на некои карактерис тики.- Вежби за разбирање на поимот сиже и изгот-вување на сиже.- Вежби за разликување на рас ка жу ва чот вопрво и трето лице во одбрани текстови.- Запознавање со кусите епски народни жан-рови.- Кажување на брзозборки со посветување вни-мание на гласовите ~ и }.- Собирање и слушање народни приспивни пес -ни кај Бошњаците. - Разговор за благословите кај Бошњаците.

100


Култура на Bошњаците

Ученикот/ученичката:- да ги прошири знаењатаод музичкото творештво наБош њаците;- да препознава некои оби -чаи на Бошњаците;- да знае да опише стар за -на ет на Бошњаците;- да се запознава со празни-ците кои ги празнуваатБош ња ците;- да ги забележува слично-стите на обичаите, музич ко -то творештво и сл. кај Бош -њаците и културата на дур-гите заедици во Р. Македо-нија.

Народни песни, инструмен -ти, носии, ора и игри- Народни обичаи и обреди- Стари занаети кај Бошња-ците- Празници

Народни песни:STADE SE CVIJE]E RO -SOM KITITI ZAPJEVALA BULBUL PTI -CA, ZMAJ OD BOSNE Инструменти НосијаPrimjer: selska и gradska,Ора и игри Kolo: sarajkaНародни обичаи и обредиObi~aj za svadbu: Prstenova -njeСтари занаети и градбиRezbarstvoПразнициPrimeri: Kurban Bajram

- Собирање и слушање на народни бо ш -њачки песни.- Запознавање со традиционалните му -зички инструменти, носии и ора.- Разговори за обичаите и обредите наБошњаците.- Разговор за обичаите и обредите наБошњаците.- Разговор за занаетите кои се нај чес тикај Бошњаците.- Разгледување на фотографии со ка-рактеристични примери од минатотово животот на Бошњаците.- Разговор на тема: Како се подготву-ваат и како ги празнуваат Бошњаци тесвоите празници.- Разговор за сличностите во култура такај Бошњаците и другите заедници воРепублика Македонија.

101

Предметот јазик и кулtура на Бошњациtе ги опфаќа след-ните подрачја: Јазик (Граматика), Изразување и творење, Ли-тература и Култура на Бошњаците.

При планирањето на наставата во VI одделение нас тав ни кот/ -наставничката важно е да има предвид дека треба интег ралнода се планираат целите, содржините и активностите од ситенаставни подрачја во наставната програма за да може да се по-стигне целовитост во изучувањето на граматиката, изразува-њето и творењето на босански литературен јазик. Исто така,подеднакво треба да внимава (во интегралното планирање) дане се запостават некои од битните карактеристики на босан-скиот јазик, како и содржините од литературата и културатана Бошњаците. Бидејќи овој наставен предмет во VI одделениесе изучува со по два часа неделно, наставната програма одго-вара на развојните карактеристики на учениците и предвиде-ниот фонд на часови. Така наставникот/наставничката мо жеда планира глобално во рамките на 26 наставни часа да посве-тува соодветно внимание на содржините и активнос тите за ја-зикот (граматика, правопис и правоговор); на 22 нас тавни часада планира содржини и активности за изразување и творења;на 24 наставни часа на содржини и активности за литерату-рата и културата на Бошњаците (народни пес ни, инструменти,носии, ора и игри; обичаи и обреди; стари занаети и други обе -лежја во животот на Бошњаците) кои се интегрирани со дру-гите наставни подрачја.Како што е веќе наведено, секое наставно подрачје интерак -циски упатува на целините на предметот јазик и култура на Бош њаците. Предметните подрачја даваат такви можностиспо ред нивната структура, па во таа смисла не може да се раз -ра ботуваат содржини (песни, раскази, народни приказни, бас -ни и сл.), а притоа да не се користат формите на изразување и


творење (прераскажување, опишување) или да не се внимавана граматичката точност при говорењето и пи шувањето или,пак, содржините за јазикот да се разгледуваат независно одтекстовите што се обработуваат, како и да не се користат знае-њата за јазикот во изразувањето и творењето. Оваа поврзаноство изучувањето на босанскиот јазик е битна карактеристика,исто како што е и поврзаноста на предметот со другите пред-метни содржини, што претставува ва жен принцип во наста-вата и учењето во основното учи лиш те.При планирањето на содржините наставникот/наставничкататреба да се придржува на правилата на постапност и система -тич ност, така што во текот на учебната година да се даде ак-цент за разработка на содржини и активности со користење налатиницата.Исто така, за да може да се постигне целта на наставата по овојпредмет се налага потреба наставникот/наставничката да пла-нира и да обработува претежно содржини (текстови, песни,рас кази и сл.) на босански јазик во кои се содржат теми за оби -ча ите и другите обележја од областа на јазикот и култура та наБош њаците.Освен тоа наставникот/наставничката треба да посвети пого-лемо вниамание за правилната употреба на падежите во босан-скиот јазик во усното и писменото изразување на ученици те.

Наставни средства:- учебник избран на ниво на училиштето за соодветниот пред-мет, одобрен од страна на министерот;- енциклопедии, реченици и сл.;- аудио-визуелни средства и други средства во зависност одпредмето – ЦД;- други извори на учење: Интернет.

102


На почетокот на учебната година наставникот/наставничкатаприбира показатели со цел да се запознае со предзнаењата научениците за босанскиот јазик, во функција на квалитетнотопланирање и реализирање на идните активности. Исто така,треба да воспостави контакт со родителите и да ги запознае сокарактеристиките на наставната програма по босански јазикза VI одделение и со начинот на обработката на содржините,следењето на постигањата на учениците особено дека вошесто одделение учениците се оценуваат со описна и бројчанаоценка, а на крајот на наставната година ученикот добива сви-детелство со бројчани оценки. Притоа треба да се нагласи декаоценката по овој предмет влијае на општиот успех на учени-кот.

ФОРМАТИВНО ОЦЕНУВАЊЕ - Во текот на наставата по босан-ски јазик во шесто одделение се препорачува формативно сле-дење кое вклучува изработка и водење на портфолио на уче -ниците што опфаќа:- собирање на показатели (детски изработки, творби, искази исл.) за секој ученик посебно;- тековни (формативни), однапред подготвени, евалвационилисти за секој ученик, кои се пополнуваат по конкретни актив-ности или студии на случај во кои наставникот/насатав нич ка -та ја бележи фактичката состојба.

СУМАТИВНО ОЦЕНУВАЊЕ- Врз основа на целокупните подато -ци од формативното оценување наставникот/наставничка таво текот на годината ги оценува со описна и бројчана оцен ка, ана крајот на наставната година изведува само број ча ни оцен -ки.

ДОСТАПНОСТ И ПРООДНОСТ НА ПОРТФОЛИОТО - Портфолиото на ученикот со прочистени и селектирани по-датоци за ученикот се пренесува во наредното, повисоко одде-ление.

НАЧИН НА ПРОВЕРУВАЊЕ И ОЦЕНУВАЊЕ – Согласно со приро-дата на предметот јазик и култура на Бошњаците во шесто од-деление, може да се применуваат различни методи и техникиза усно и pисмено pроверување на pосtиgањаtа на ученикоt(gоворни вежби, pрезенtации, pисмени веж би и сл.).


ПРОГРАМА

Програмата во однос на просторните услови за реализација сетемели на Нормативот за простор, опрема и наставни средстваод I до VI одделение донесен од страна на министерот за обра-зование и наука со решение бр. 07-1830/1 од 28.02.2008 го-дина.

103


Воспитно-образовната работа во четврто одделение може да јаизведува лице кое говори на босански јазик и кое завршилофилолошки факултет – наставна насока:- Историја на книжевноста на народите на СФРЈ, со српскијазик како втор главен предмет (по стара програма);- Македонска книжевност и јужнословенска книжевност, сосрпски јазик како втор главен предмет;- Македонски јазик, српски јазик и книжевност;- Српски јазик А (по стара програма);- Босански, хрватски, српски јазик и книжевност.

7. ОЧЕКУВАНИ РЕЗУЛТАТИ ВО ПЕ-РИОДОТ 0Д IV ДО VI ОДДЕЛЕНИЕ

Ученикот/ученичката:q ги познава гласовите и ги разликува самогласките од сог -лас ките на босанскиот јазик;qпрепознава гласовни промени на зборовите и знае да ме-нува именка;q го определува бројот на слоговите во зборот;q знае правописни норми за пренесување на дел од зборот одеден ред во друг;qправилно го изговара и пишува гласот h при изразување итво рење;qправилно ги изговара и пишува специфичните гласови вобосанскиот јазик;

qкористи нагласени и ненагласени зборови;q ги знае правилата за акцентот во босанскиот јазик;qразликува именки, придавки, заменки и броеви и правилноги употребува во своето јазично изразување;q знае да употребува глаголи во сегашно, минато и идно вре -ме (без дефинирање на граматичката појава);qразликува менливи, делумно менливи и неменливи зборови;qразликува деклинација и конјугација без дефинирање напоимите;q знае што е падеж и го препознава со помош на падежнитепрашања;qразликува видови именки;q знае фонетски промени при деклинацијата;qразликува видови заменки и правилно ги употребува во сво -е то јазично изразување;qразликува видови придавки и ги воочува падежните про-мени кај нив;qумее да ги степенува придавките;qразликува проста реченица и го одредува подметот и приро-кот;qразликува народен од стандареден босански јазик и нив-ните карактеристики;qраскажува, прераскажува и пишува куси текстови за на-стани, по јави и предмети во усна и писмена форма користејќиги две те азбуки;qпишува честитка, разгледница, покана, писмо;qпишува состави на теми од традицијата, народното тво реш -т во на Бошњаците;qпрепознава хронолошки ред на настаните во расказ, бајка,басна, драмски текст;q знае да ја одреди тематиката и да направи план на текстот;qразликува изразно од драмско читање со интонација, темпо,ритам и пауза;qда определува место и време на настанот во текстот;qда определува главен и спореден лик во текст; да опишуваосновни карактеристики на ликовите;

104

qпрепознава различни видови литература;qнаведува дела и автори на поезија, проза и драма од бош -њач кото творештво;qнаведува песни, ора, инструменти од народното творештвона Бошњаците;q знае обичаи и обреди кај Бошњаците;qопишува занаети кај Бошњаците во минатото и денес;qнабројува празници кај Бошњаците и разговара за нивнотозначење и празнување.

Наставната програма по јазик и кулtура на Бошњациtе за VIодделение на деветгодишното основно образование ја донесеминистерот за образование и наука со решение бр. 07-4094 од22. 05. 2008 година.

105

ЈAЗИК И КУЛТУРA НA ВЛAСИТE


106

Врз основа на член 55 став 1 од Законот за организација и ра-бота на органите на државната управа („Службен весник на Ре-публика Македонија“ бр. 58/00, 44/02) и член 24 и 26 од Зако-нот за основно образование („Службен весник на РепубликаМакедонија“ бр. 44/95, 24/96, 34/96, 35/97, 82/99, 29/02,40/03, 42/03, 63/04, 82/04, 55/05, 81/05, 113/05, 35/06, 70/06и 51/07) министерот за образование и наука донесе Наставнапрограма по јазик и култура на Власите за VI одделение на де-ветгодишното основно училиште.

107



q да се осопсоби да чита со разбирање различни текстови;q да зборува и пишува во сегашно, минато и идно време за на-стани и случувања, користејќи соодветни јазични елементи;q да умее писмено да се изразува во различни форми: опи шу -вање, пишување краток состав; раскажување;q да раскажува, усно и писмено, настани и случувања во мина -то време;q да користи граматички и правописни норми при говорење -то, читањето и пишувањето;q да го збогатува речникот со нови зборови и изрази на влаш -ки јазик;q да учествува во разговор во кој ќе искажува свое мислење,чувства и факти;q да развива чувство на припадност кон својата култура и по -чит кон другите култури.

108


СЛУШAЊE, ГОВОРEЊE, ЧИТAЊE И ПИШУВAЊE


Ученикот/ученичката:- да се оспособува да разбирапосложени текстови;- да го открива и разбира хро-нолошкиот редослед на наста-ните во расказ и приказна;

- да се оспособува да зборуваза настани од секојдневниотжи вот и да користи сегашно,минато и идно време;

- да се поттикнува да читаточ но текстови со соодветнаинтонација и акцент;- да се оспособува да ја разби -ра содржината на текстови одраз лични извори (подолгиопи си на секојдневни актив-ности и дејства);- да се поттикнува да го от -кри ва значењето на непознатзбор или израз во познат кон-текст;- да се оспособува да пишувапоопширни писмени составиза себе и другите;- да умее да пишува од лично

- Животот во нашатаоколинаAnvãrliga di mini

- Слободно времеChiro liber

- Појави во природа -та и однесувањетона луѓетоTsi ari tu natur?

- Моите активностиActivit ã Tsli-a meali

- Што можам - Tsi potu- Што умеам- Tsi shitiu/minduescu ca pot

- Опишување - Раскажување напоз ната тема

- Населба, град, село, татко-винаCãsabã, hoarã, patridã- Музика, филм, детски прет -стави и спортMuzicã, film, sport, spectasoli tificiuritsã- Празници – Sãrbãtori- Објекти (автобуска и же лез -ничка станица, аеродром) дру -ги служби и професии – Garã, aeroport…- Телефонски разговори- Расказ, приказна, песна (pir-mif, cãntic)- Викенд, распуст, патувања,превозни средства (vichend,vacantsã)- Временски услови (ладно,топло, дожд, снег, магла)- Muhladã, arcuari; ploai- Исхрана - mãcãri- Облека: видови на облека иобув ки, величини, мода- Stranji shi pãputsã, moda- Нарачка во ресторан- Tu restorantu- Допаѓање/недопаѓање

- Слушање и читање со разбирање на опи -си, и други текстови.- Откривање на хронолошкиот редоследна настаните (подредувња на реченициво текст, точен/неточен итн.).- Разговори за секојдневни активности ипланови.- Пишување на кратки описи, барање/да-вање кратки информации и др.- Разговори за интересот на учениците инивните секојдневни активности и др. - Разговор на тема: „Моите секојдневниак тивности“.- Искажување на сопствено мислење заод редена тема.- Разговори за минати настани.Зборување за своите секојдневни актив-ности и за плановите.- Раскажување за познати теми за нас та -ни од мин атото.- Читање и разбирање на дијалози, при-казни и раскази.- Трансформации на реченици.- Подредување на реченици во подолгтекст.- Пишување писмо, кратка биографија идр. - Раскажување за нешто што се случило

109


искуство за минатото (настан,активности);

- да се оспособува да ги опи -шува своите планови за во ид-нина;

- да умее да раскажува самос -тојно за позната тема (усноили писмено).

Изрази за:- барање/давањеCaftu minduearea-a.., dau Informari ca…Информации за времето и вре-менските условиCum easti chirolu?- Барање/давањеинформации за просторотlu, Cãt largu easti…?- Барање/давање мислење –Minduescu ca…- Предлагање/прифаќање илинеприфаќање на предлогLipseashti/ nu lipseashti; nu pi-stipsescu ca…- Искажување на свое мис ле ње- Minduescu ca… - Интонација и акцент

порано.- Раскажување за личните планови на уче -никот и сл. - Пишување пораки, пријателски писма. - Опишување на желби, планови за идни-ната.- Раскажување за позната тема (усно и пис -мено).

110

ЈAЗИК


Граматика

Ученикот/ученичката:- да се оспособува да ги пре-познава падежите кај имен-ките;

- да се оспособува да ги пре-познава описните, показнитеи прашалните придавки ипра вил но да ги применува воусниот и писмениот говор;

- да умее да ги разликува по-вратните и прашалните за -мен ки од другите зборови;

- да употребува глаголи во се -гашно, минато и идно вре ме;

- да умее да ги разликувапрос тите и редните броеви ида ги употребува во усниот иписмениот говор;

- да се оспособува да разлику -ва прилози за време и место ида ги применува во усното ипис меното изразување.

• Падежи кај имен-ките• Придавки:- описни, - показни; - прашални.• Заменки:– повратни - прашални заменки

• Глаголи (сегашно,минато и идно вре -ме)

• Броеви – редни бро -е ви

• Прилози за време и место

• Падежи • Придавки:- описни (mari, njic), показни(aestã Casã) прашални (carifeatã easti…), • Заменки:- повратни (mi, ti, nã) и- прашални заменки (cari),• Глаголи:- сегашно време sapã;- идно va s-sapã;- минато време;sãpã (imperfectul),• Броеви: редни броеви, unã,dau, prort• Прилози за време (mani, azã, aseara)- Прилози за место (aoa, aclo,

- Препознавање и примена на падежитекај именките.- Препознавање на описни, показни ипрашални придавки.- Разликување на заменките од другитезборови и нивна правилна употреба воус ниот и писмениот говор.

- Вежби за примена на глаголите во се -гашно (повратни и неправилни), минатои идно време; Ini, vini, va-zinã.

- Разликување на редните од главнитеброеви. - Правилно пишување и примена на ред-ните броеви. Tehtu: Cros.- Усвојување и разликување на прило-зите за време и место од другите збо-рови.- Читањње и пишување реченици и крат -ки текстови, со правилна примена наприлозите за време и место.

111



Усно изразувањеУченикот/ученичката:- да се оспособува да прерас ка -жува текстови по даден план;

- да се поттикнува усно и пи-смено да опишува настани ислучки од лично искуство.

- Пишување на текст со за-мена на форми на именки(lemnu), придавки (limnusit)и глаголи во даден кон-текст (tai lemnu).

- Раскажување на содржи нипо даден почеток или крај.- Писмени одговори на пра -шања од обработен текст.- Раскажување за доживеаннастан.

- Форми на именки - Нови зборови и изрази одраз лични текстови

- Пишување на текстови со заменана форми на именки, придавки иглаголи.

- Раскажување по даден почетокили крај на настанот.- Писмени одговори на прашањаод обработен текст.- Раскажување на доживеан нас -тан.


Правопис

Ученикот/ученичката:- да се поттикнува правилнода ги употребува интерпунк -цис ките знаци за директен го -вор;

- да умее да користи кратенкиво текст.

- Interpunciski znaci:dve to~ki, tire i navod-nici vo direkten govor

Skratuvawe na zborovi(D-nu, d/rã, TV …)

- Интерпункциски знаци:две точки, тире, наводници

- Скратеници

- Пишување реченици и кратки текстовиза правилна употреба на интерпункци-ските знаци во директен го вор.

- Активности за употреба на скратенициво текст, како на пр.: (D-nu, d-rã, TV …).

112


Писмено изразувањеУченикот/ученичката:- да се оспособува да пишуватекстови со замена на формина именки, придавки и гла-голи;

- да умее да прераскажува пис -мено обработен текст со мену-вање на крајот од текстот;

- да умее да раскажува за до -жи веан настан (прослава, из -лет и сл.).

- Народни песни, инстру-менти, носии, ора и игри

- Детски литературни твор -би

- Стари занаети и други обе -лежја од животот на Власи -те - Arhitectura di Crushuva

- Форми на именки - Нови зборови и изрази одраз лични текстови.

- Пишување на текстови со заменана форми на именки, придавки иглаголи.- Раскажување по даден почетокили крај на настанот.- Писмени одговори на прашањаод обработен текст.- Раскажување на доживеан нас -тан.

КУЛТУРA НA ВЛAСИТE


Ученикот/ученичката:- да се поттикнува да чита раз -лич ни творби од литератур-ното творештво на Власите;

- да го проширува интересотза обележјата и традициите одживотот на Власите.

- Народни песни, инстру-менти, носии, ора и игри- Детски литературни твор -би- Стари занаети и други обе -лежја од животот на Вла -сите - Arhitectura di Crushuva

- Народни песни, инструмен ти,носии, ора и игри (Dãndãnã)

- Детски литературни творбиPortu ti –a nveatã

Традиции и обележја од живо-тот на Власите

- Слушање на народни влашкипесни и разговор за темата и сл. - Разговор за традиционалнитемузички инструменти, носии иора.- Читање текстови и разговор запознати автори на детска лите-ратура на влашки јазик.- Посета на занаетчиски дуќан.- Разгледување на фотографии сообележја од животот на Власите.

113

Предметот јазик и кулtура на Власиtе ги опфаќа следнитепод рачја: Слушање, Говорење, Читање и пишување; Јазик; Из -ра зување и творење, Култура на Власите.

При планирањеето на наставата во VI одделение наставни-кот/наставничката важно е да има предвид дека треба да гипла нира интегрално целите, содржините и активностите одси те наставни подрачја во наставната програма за да може дасе постигне поврзување и целовитост во слушањето, говоре-њето, читањето, изразувањето и творењето на влашки литера-турен јазик. Исто така, треба да внимава во интегралното пла-нирање да не се запостават некои од битни карактеристики навлашкиот јазик што се предвидени со наставната програма.БидејЌи овој нааставен предмет во VI одделение се изучува сопо два часа неделно, наставната програма одговара на развој-ните карактеристики на учениците и предвидениот фонд начасови.

Како што е веќе наведено, секое наставно подрачје интеракци-ски упатува на системот на наставата по предметот јазик икултура на Власите. Предметните подрачја даваат такви мож -ности според структурата на целите и содржините, па во таасмис ла не може да се разработуваат содржини (песни, раскази,народни приказни, басни и сл.), а притоа да не се користатфор мите на изразување и творење (прераскажување, опишу ва -ње) или да не се внимава на знаењата за јазикот во изразува-њето и творењето). Оваа поврзаност меѓу наставните подрачјапо предметот јазик и култура на Власите е битна карактерис -тика на наставата којашто се надградува и со поврзувањето насодржините од овој предмет со другите предмети, што прет -


ставува важен принцип во реализацијата на наставата воосновното училиште.

При планирањето на содржините наставникот/наставничкататреба да се придржува на правилата на постапност и система -тичност, така што при разработката на новите содржини да сеследи спиралната прогресија односно секогаш врз основа напознати содржини да се надградуваат нови при што подеднак -во да се развиваат четирите јазични вештини: Слушање, Гово-рење, Читање и пишување. За да може да се постигне целта нанаставата по овој предмет, се налага потреба да се планираат ида обработуваат претежно (текстови, песни, раскази и сл.) навлашки јазик во кои се содржат интересни теми за обичаите идругите карактеристики поврзани со јазикот и културата навлашкиот народ.

Преpораки за корисtење на gоdишниоt фонd на часови - 72 часаgоdишно, 2 часа неdелно.- По наставни подрачја се предлага за: Слушање, Говорење,Читање и пишување – 30 часа; Изразување и творење – 18;Јазик – 15; Култура на Власите – 9 часа.

Наставни средства:- учебник избран за соодветниот предмет, одобрен од странана министерот; - приказни, песни, списанија, енциклопеции, речници и сл.;- аудио-визуелни средства и други средства во зависност одпредметот – ЦД;- други извори за учење: Интернет.

114


На почетокот на учебната година наставникот/наставничка тапри бира показатели со цел да се запознае со предзнаењата научениците за влашкиот јазик во функција на квалитетнотопла нирање и реализирање на идните активности. Навреметре ба да воспостави контакт со родителите и да ги запознае сокарактеристиките на наставната програма по влашки јазик,на чинот на обработката на содржините во наставата и следе-њето на постигањата на учениците (особено што во шесто од-деление во текот на годината учениците се оценуваат со опи-сна и бројчана оценка, а на крајот на наставната година доби-ваат свидетелства со бројчани оценки). Притоа треба да се на-гласи дека оценката по овој предмет влијае на општиот успехна ученикот.

ФОРМАТИВНО ОЦЕНУВАЊЕ - Во текот на наставата по влашкијазик во VI одделение се препорачува формативно следење коевклучува изработка и водење на портфолио на учениците штоопфаќа:- собирање на показатели (детски изработки, творби, искази исл.) за секој ученик посебно;- тековни (формативни), однапред подготвени, евалвационилисти за секој ученик, кои се пополнуваат по конкретна неговаактивност или студии на случај во кои наставникот ја бележифактичката состојба.

СУМАТИВНО ОЦЕНУВАЊЕ - Врз основа на целокупните пода-тоци од формативното оценување наставникот го опишуваразвојот на секој ученик поединечно, во рамките на секое про-грамско подрачје од наставната програма по влашки јазик.

ДОСТАПНОСТ И ПРООДНОСТ НА ПОРТФОЛИОТО- Завршната бројчана оценка се доставува до родителите и ста-нува дел од портфолиото на ученикот.- Портфолиото на ученикот со прочистени и селектирани по-датоци за ученикот се пренесува во наредното, повисоко одде-ление.

НАЧИНИ НА ПРОВЕРУВАЊЕ И ОЦЕНУВАЊЕ - Согласно со при-родата на програмата по јазик и култура на Власите во шестоодделение, може да се применуваат различни методи и тех-ники за усно и pисмено pроверување на pосtиgањаtа на учени-коt (gоворни вежби, pрезенtации, pисмени вежби, и сл.).

Програмата во однос на просторните услови за реализација сетемели на Нормативот за простор, опрема и наставните сред-ства за I до VI одделение донесен од страна на министерот заобразование и наука со решение бр. 07-1830/1 од 28.02.2008година.


ПРОГРАМА

115


7. ОЧЕКУВАНИ РЕЗУЛТАТИ ВО ПЕ-РИОДОТ 0Д IV ДО VI ОДДЕЛЕНИЕ

Воспитно-образовната работа во шестото одделение може даја изведува лице кое добро го говори влашкиот јазик, има сер-тификат за следена обука и има завршено студии на фило лош -ки факултет – наставна насока

Ученикот/ученичката:q ги разликува специфичните гласови на влашкиот јазик;q чита течно текстови за позната тематика со соодветна инто-нација и акцент;q ја разбира содржината на слушнат или прочитан дијалог,кра ток текст, народна приказна;q опишува слики, случки и лично искуство во усна и писменаформа;q користи правилно јазични средства, правопис и интерпунк -ција;q прераскажува усно и писмено содржини (слободно и со по -мош на прашања);q ја знае функцијата на интерпункциските знаци и правилноги применува при читање и пишување;q раскажува за доживеани настани и случки од лично искус -тво;

q раскажува во усна и писмена форма во сегашно, минато иидно време;q прераскажува текстови по даден план;q слуша и разбира песни од музичкото творештво на Власите;q го разбира значењето на народните обичаи и обреди на Вла-сите;q покажува интерес за литературното творештво на Власите;q истражува за стари занаети и други обележја од животот наВласите.

Наставната програма по јазик и кулtура на Власиtе за VI одде-ление на деветгодишното основно образование ја донесе ми-нистерот за образование и наука со решение бр. 07-4097 од22.05.2008 година.

116

117

МAКEDОНСКИ ЈAЗИКза учениците од другите заедници


118

Врз основа на член 55 став 1 од Законот за организација и ра-бота на органите на државната управа („Сл.весник на РМ“ бр.58/00 и 44/02) член 24 и 26 од Законот за основно образова-ние („Сл. весник на РМ“ бр.44/95, 24/96, 34/96, 35/97, 82/99,29/02, 40/03, 42/03, 63/04, 82/04, 55/05, 81/05, 113/05, 35/06,70/06 и 51/07), министерот за образование и наука донесеНас тавна програма по предметот македонски јазик за учени-ците од другите заедници за VI одделение на деветгодишноосновно училиште.

119119

1. ЦЕЛИ НА НАСТАВАТА ВОVI ОДДЕЛЕНИЕ


q да се поттикнува за активно слушање и за разбирање на ма-кедонски стандарден (литературен) јазик;q да се оспособува за разликување правилна употреба начленот кај именките (категоријата определеност);q да се оспособува за разликување на заменките во реченица;q да се оспособува да ги усогласува придавките со именките(род, број и член);q да се оспособува за препознавање на различните гра ма -тички категории кај глаголите и простите глаголски форми;q да ги препознава различните видови реченици според со -др жината (расказни, прашални, одречни и извични);q да се оспособува за за елементарна анализа на текст;q да се оспособува за раскажување по зададена тема;q да се оспособува за прераскажување прочитан текст, гледа -на ТВ емисија или театарска претстава;q да се оспособува за опишување лик.

120


ПРОГРAМСКО ПОDРAЧЈE: Јазик


Граматика

Ученикот/ученичката:• правилно го употребуватрој ниот член кај именките;• се упатува да разликува чле-нувана и нечленувана именка;• препознава именки што несе членуваат;

• Именки • Членот кај именките (ка-тегоријата определеност)

• Член • Категорија опреде-леност• Троен член

• Вежби со членувани и нечленуваниименки. • Вежби со именки што се членуваат и штоне се членуваат.– Меtоdи: меtоd на инdукција и dеdук-ција.

• ги препознава заменките вореченицата;

• Заменки• Лични заменки

• Заменки • Вежби за препознавање на заменките вореченицата.

• правилно ги употребувапри давки кои се усогласени соименките (според катего-риите род, број и член);

• Придавки (усогласувањеспоред род, број и член соименките)

• Придавки (род,број. член)

• Вежби за употреба на придавките усогла-сени според род, број и член со именките.

• ги препознаваат грама тич -ките категории кај зборовна -та група глаголи;

• Глаголи– граматички категории

• Глаголи– граматички кате-гории

• Вежби за препознавање на грматичкитекатегории кај глаголите (време, начин, видитн.).

• препознава проста исложена реченица.

• Реченици (според соста-вот)- Прости- Сложени

• Прости реченици• Сложени реченици

• Вежби за препознавање на прости и сло -жени реченици.• Методи: аналитичко-синтетички.

121

ПРОГРAМСКО ПОDРAЧЈE: Читање, литература и лектира


ЧИТAЊE

Ученикот/ученичката :• да се оспособува да користиречник при читање на непознаттекст.

• Читање на литерату-рен текст со толкувањена непознатите зборо -ви и изрази со корис те -ње на речник на маке-донскиот стандарденја зик.

• Речник • Вежби за користење на речник при читање нанепознат текст.

ПРAВОПИС


Ученикот/ученичката:• правилно да пишува големабуква за име на претпријатие,фирма;

• Пишување на голема букваво имиња на претпријатија -фирми

• Голема буква • Вежби за пишување на голема буква воимиња на претпријатија, фирми, установи исл.

• правилно да пишува скрате-ници;

• Пишување на скратеници • Скратеници • Вежби за пишување на скратеници како напр.: Р. М., НОВ, АСНОМ и др.

• одделно да ја пишува нега-цијата во одречните рече ни -ци;

• Негација • Пишување на негација воодречните реченици

• Негација • Вежби за пишување на негација во одреч ни -те реченици.

• правилно да пишува опреде-лени зборови (слеано и разде-лено).

• Слеано и разделенопишување на зборовите

• Слеано и разде-лено пишување назборовите

• Вежби за слеано и разделено пишување назборовите врз избрани примери.

122


ЛИТEРAТУРA

Ученикот/ученичката да се оспосо-буваат:• да прават план на текстот;• да прави елементарна анализа:– идејно-тематска;– по план на текстот;– на ликови.

• Самостојна анализа натекстот (идејно-темат-ска, по план на тек стот ианализа на ли кови)

• Анализа (темат-ско-идејна, по планна текстот и на ли -ко вите во текс тот).

• Вежби за самостојно определување на те-матско-идејната основа на текстот, за из -ра ботка на план на текстот и за опи шу ва -ње на ликовите.

Ученикот да разликува:• научно-популарен текст;• новинарски написи.

• Научно-популарентекст• Новинарски напис

• Научно-популарентекст• Новинарски напис

• Вежби за анализа на научно-популарентекст.• Вежби за анализа на новинарски написи(текстовите можат да бидат и од детскиотпечат.)

ЛEКТИРA

• Да се развива интерес за читањекниги за лектира на македонскистандарден јазик.

• Лектира • Лектира • По предложени наслови - три дела од ма-кедонски автори.Методи: Наставна обработка соодветна наанализа на лирски, епски и драмски текст.

123123


Литература

Ученикот/ученичката:да се оспособува:• да прави план на текст;• да прави елементарна анализа:• идејно-тематска• по план на текстот• на ликови

Обработка на текст• редослед на нас та ни(структура, план натекстот)• Откривање на идеј -но-тематска основа натекст како и анализана ликови• Анализа на текст иликовите во текс тот.

• структура (план)на текст;• анализа (темат-ско-идејна, по планна текстот и на ли-ковите во текстот).

• Вежби за воочување на структурата натекстот (план на текстот);• Откривање на тематско-идејна основа натекстот; изработка план на текстот заопишување на ликови. • Методи: Меtоd на pрашања и оdgовори (хе-врисtички разgовор - насочувачки pрашањаво кој се врши tемаtско-иdејна анализа икомpозициска анализа).

Лектира

• да развива интерес да чита книги намакедонски јазик.

• лектира • лектира • По предложени наслови - три дела од ма-кедонски автори• Меtоdи: Анализа на tексt.

124

ПРОГРAМСКО ПОDРAЧЈE: Изразување и творење


УСНО ИЗРAЗУВAЊE

• Ученикот/ученичката дасе оспособи да раскажува натеми од по зададена тема;

• Раскажување на те -ми од посредната инепосредна околинаи за слободното вре -ме.

• Раскажување • Вежби за раскажување по зададена тема на македон-ски стандарден јазик (според план на раскажување).

• да се оспособи да пре рас - ка жу ва содржини од раз -лични мдиуми (текст, ТВ,радио, театарска претстава)на македонски стандарденјазик;

• Прераскажување наобработен текст, про -читан текст, следенаТВ и радио емеисија.театарска претставапо да ден план на ма-кедонски стан дарденјазик.

•Прераскажување

• Вежби за прераскажување на содржини по даденплан на македонски стандарден јазик.

• да се оспособи правилнода опишува лик и појава.

• Опишување на:– лик (по план наопи шу ва ње);– појава (по план наопи шу ва ње).

• Опишување • Вежби за опишување на ликови и појави од приро-дата.

125


ПИСМEНО ИЗРAЗУВAЊE

еникот/ученичката:• правилно да пишува краткиделовни состави со почитува -ње на граматичката точност иправописот на македонскиотстандарден јазик.

• Деловни состави (лично писмо)• Писмена работа

• Лични и служ -бени писма• Писмена работа(најмалку две попретходноодржани вежби записмена работа).

• Вежби за препишување на избраниделови од текстови (строфи од песна,описи, дијалози, монолози од прозентекст и сл.);• Вежби за дополнување на реченицисо испуштени зборови.• Вежби за корекција на погрешно на -пи шани зборови.• Вежби за подведување на зборовипод реченичен ред пр.: - Книга Асанчита / Асен чита книга. и сл.).• Диктат.• Автодиктат.• Вежби за писмено прераскажување,рас кажување, опишување.• Вежби за честитање, искажувањежел би и благодарност. • Писмена работа (најмалку две попрет ходно одржани вежби за писменаработа).

125

126


Остварувањето на општата цел на предметот македонски јазикза учениците од заедниците за периодот од IV до VI одделениеќе биде успешно доколку целосно се исполнат сите програм-ски барања кои се континуирано распоредени по одделенија ипериоди.Обработката на одделни категории зборови од подрачјетоЈазик секогаш треба да се разгледуваат преку реченици кадетие го имаат вистинското значење. Вежбите за правилен изго-вор на гласовите да биде перманентна задача.Програмското подрачје Литература треба да се обработувапреку дескриптивни текстови каде вниманието ќе биденасочено кон доживувањето на описите (личности, пејзажи иентериер). При обработката на лирски песни обработката да сезадржи на расположението на лирскиот субјект, впечатоцитекои ги предизвикува песната и мотивите. При обработката надрамски текстови учениците да се воведуваат во откривање начувствата, желбите и намерите на ликовите. Барањата при реализацијата на подрачјето Изразување и тво-рење во VI одделение треба да се зголемат особено во рамкитена усното изразување. При раскажувањето на прочитан текстученикот да може да го прошири или да го скрати текстот, даја продолжи започнатата приказна, да го измени крајот на при-казната. Посебно внимание да се посвети на начинот напишување на писмен состав користејќи ги предзнаењата одмајчиниот јазик на ученикот. Во текот на учебната година сеизработуваат три писмени работи една во прво полугодие идве во второ полугодие.


Оценувањето на знаењата на учениците се врши по пат напримена на современи педагошки методи при што наставни-кот ќе води сметка за утврдување на степенот на совпаѓање наактуелните постигања на ученикот со претходно планиранитецели. Притоа тој ќе користи најразновидни инструменти заоценување и самооценување во однос на остварениот напре-док на способностите за читање, пишување, раскажувањеслушање и разбирање на говорот. Оценувањето на постига-њата на учениците е бројчано (од 1 до 5).

5. ПРОСТОРНИ УСЛОВИ ЗА РЕАЛИ-ЗАЦИЈА НА НАСТАВНАТА ПРОГРАМА

Програмата во однос на просторните услови се темели на Нор-мативот за простор, опрема и наставни средства за деветго -дишното основно училиште донесен од страна на министеротза образование и наука со решение бр.07-1830/1 од 28.02.2008.

127


Наставата по македонски јазик од IV до VI одделение за учени-ците од заедниците може да ја изведува лице со завршен:» Филолошки факултет – наставна насока: Македонски јазик имакедонска книжевност;» Филолошки факултет – наставна насока: Македонски ја зик,српски јазик и книжевност;Филолошки факултет – наставна насока: Македонска книжев-ност и јужнословенски книжевности со македонски јазик каковтор главен предмет;» Педагошки факултет – група Одделенска настава на македон-ски јазик.

127

Наставната програма по предметот макеdонски јазик за учени-ците од другите заедници за VI одделение на деветгодишнотоосновно образование ја донесе министерот за образование инаука со решение бр. 07-4058/1 на ден 28.05.2008 година.


Ученикот/ученичката:qправилно чита и пишува текстови на кирилско писмо;q ги препознава именките по род и број;q ги разликува глаголските форми по род и број;q ги усогласува придавките по род и број со именките;q ги препознава заменките во реченица;q ги именува броевите од 1 до 100 и правилно ги пишува;q ги разликува различните видови реченици според содр жи -ната (расказни, прашални, одречни и извични);qраскажува по зададена тема;qпрераскажува краток текст;qпишува лица, предмети, растенија и животни;qправи елементарна анализа на текст.

AНГЛИСКИ ЈAЗИК


129


130

Врз основа на член 55 став 1 од Законот за организација и ра-бота на органите на државната управа („Сл. весник на РМ“ бр.58/00, 44/02 и 82/08) и член 25 од Законот за основно образо-вание („Сл. весник на РМ“ бр.103/08 и 33/2010), министерот заобразование и наука донесе Наставна програма по предметотанgлиски јазик за VI одделение на деветгодишното основнообразование.

Предметот анgлиски јазик како прв странски јазик е застапенво наставниот план за деветгодишното основно обрзование восите три развојни периоди почнувајќи од прво одделение па сѐдо крајот на деветтото одделение.Застапеноста на предметот во наставниот план за деветго диш -ното основно образование се должи на современите тенден-ции во образовните системи на повеќето земји од ЕвропскатаУнија, каде што на изучувањето на првиот странски јазик му епос ветено посебно внимание. Имено, со изучување на истиотсе започнува од најмалата возраст на учениците, т.е. од прватаго дина на задолжителното основно образование.Современата настава по странски јазици за учениците од 6 до14 години ја определува широко сфатената цел за усни и пи-смени комуникациски компетенции на странскиот јазик про -ши рени со читачки, социокултурни и интеркултурни компе-тенции. Наставата е насочена на ученикот како субјект на на-ставниот процес, неговиот когнитивен-афективно-социјаленраз вој, односно на развојот на неговата самостојност во уче ње -то и стекнување на стратегии на учење како основа за до жи -вот но учење.

Предметот англиски јазик во шесто одделение се изучува со 3(три) часа неделно, односно 108 часа годишно и има статус назадолжителен предмет.Појдовни основи за изготвувањето на наставните програми заVI (шесто) одделение на основното деветгодишно образованиесе:

qпрограмскиот документ Концеpција за dевеtgоdишноtоосновно образование (содржини и организација на воспитно-образовната дејност) од 2007 година; qЗаеdничкаtа евроpска референtна рамка за јазициtе (тео-риските основи и целите на современата настава по странс ки -те јазици и нивоата на компетенции за комуникативна упот ре -ба на странскиот јазик)1.

Преdмеtоt анgлиски јазик во pеttо оddеление се изучува со 3(tри) часа неdелно, оdносно 108 часа gоdишно и има сtаtус назаdолжиtелен pреdмеt.

131

1. ВОВЕД

1Како ориентација во однос на нивоата на јазични компетенции кои учениците би требало да ги постигнат на крајот на одделни воспитно-образовни периоди наосновното образование се земени предвид насоките од Заеdничкаtа евроpска референtна рамка за јазициtе, кои разликуваат вкупно шест нивоа на комуника-тивно користење на странскиот јазик. Во подрачјето на елементарно ниво тоа се нивоата А1 (подготвително ниво/Breakthrough) и А2 (темелно ниво/Waystage),во подрачјето на самостојно користење на јазикот нивоата Б1 (преодно ниво/Threshold) и Б2 (самостојно ниво/Vantage) и во подрачјето на компетентно корис -тење на јазикот ниво Ц1 (напредно ниво/Effective Operational Proficiency) и Ц2 (највисоко ниво/Mastery).Во услови на учење на англискиот јазик во Република Македонија учениците по првите три години на учење на англиски јазик (I-III одделение) можат делумнода го постигнат нивото А1 (подготвително ниво), по следните три години на учење на англискиот јазик (IV-VI одделение) можат целосно да го постигнат нивотоА1 (подготвително ниво) и можат делумно да го постигнат нивото А2 (темелно ниво). Постигнувањето на компетенциите согласно наведените нивоа ќе бидеприкажано преку очекуваните резултати во програмата за шесто одделение.

132



qда се оспособи слухово и визуелно да препознава нови зборо -ви и куси искази и да го разбере нивното значење;qда може да репродуцира и продуцира зборови и едноставнијазични искази;qда се оспособи да чита куси текстови за идентификувањеконкретни и глобални информации;qда се оспособи да пиува едноставни јазични искази и куситекстови со правилна употреба на интерпункциските знаци;qда може да води едноставна комуникација на ниво на усвое-ниот вокабулар и со примена на јазични функции блиски навозраста на учениците;qда се здобие со знаења за други култури.


ЛEКСИЧКИ EDИНИCИ2


Ученикот/ученичката:• да го разбере зна че -њето на лексич китееди ници, да ги ре п ро -дуцира и да ги употре-бува во соодветни го-ворни ситуации.

Моето семејство ипри јателите(опишување на лич -нос ти, физички ка-рактеристики и ин-тереси)

He’s a hard-working stu-dent.She’s got black hair.They are crazy about dan-cing.

Активности од типот на вежби со слушање аудио-снимки или говорот на наставникот и репродуци-рање на слушнатото, вежби од типот на опишувањена дадена слика или портрет, пишување на краткиописи, игри од типот “Café portraits”, “Heads, bodies andlegs” и сл.

Младите и нивнотосекојдневие

Girls like shopping andgoing to the cinema.Boys like playing football.

Активности од типот на пополнување прашалници ианкетирања на ниво на одделението.

Во ресторан starter, main course, des-sert, tablecloth, spoon,knife, glass, plate, …

Активности од типот на вежби со слушање аудио-снимки или говорот на наставникот и репродуцира -ње на слушнатото, составување на мени, игри одтипот симулација (учениците се ставаат во улога наwaiter- customer) и др.

Географски поими village, mountain, river, sea,ocean, desert, …

Активности од типот на вежби со слушање аудио-снимки или говорот на наставникот и репродуцира -ње на слушнатото, препознавање и именување на гео-графски поими според мапи, фотографии, флеш-карти или постер, игри од типот Quiz, Vocabulary squa-res, Guessing game и др.

2При обработка на новиот лексички материјал не треба да се воведуваат повеќе од 7 до 8 нови лексички единици по наставен час. Лексичкиот материјал сукце-сивно се проширува и се повторува.

133

134


Тинејџери и технологија computer, DVD player,iPod, mobile phone,message, internet, e-mail, …

Активности од типот на вежби со слушање аудиоснимки или гово-рот на наставникот и репродуцирање на слушнатото, препозна-вање и именување на видови апарати по дадена фотографија,флеш-карти или постер, вежби од типот на Listen and identify, Picture gaps, вежба од типот на симулација Shopping roleplay, игри одтипот А very long sentence, Hangman и др.

Уметност-музички инструменти- филм

drums, guitar, keybo-ard, …cartoons, …

Активности од типот на вежби со слушање аудиоснимки или гово-рот на наставникот и репродуцирање на слушнатото, “Vocabularyjigsaws”, поврзување на дадена слика со соодветно име, Guessinggame и др.

Празници и карневали Halloween, April Fools’Day, Christmas, Easter,… Vevcani Carnival,Strumica Carnival, …

Активности од типот симулирање на говорна ситуација на темапразници, изработка на честитки за одредени празници, изработкана маски, симулација на претстава по повод одреден празник,пишување на едноставни поеми Simple poems, учење на песничкиJingle bells, Carnival song, Fancy dress party, римувалки и сл.

135

ГРAМAТИЧКИ СТРУКТУРИ3


Ученикот да ја препознава фор-мата на Present Continuous Tense соидно значење во потврдна форма.

Пресент ContinuousTense со идно зна че -ње во потврдна фор -ма

Активностите и методите кои ги сугерирамеможат да се применат во сите наведени содр -жини во граматиката согласно барањата заизучување на граматичките структури. Ак-тивности кои се сугерираат за реализација насодржините од граматиката се следните:

• слушање на исказ од наставникот и невер-бално реагирање на истиот (мимика, гестику-лација, TPR);• вежби од типот на вербално реагирање напоставено прашање;• вежби со користење на илустрации, флешкар ти и постери;• користење на реалија како средство за реа-лизација на одредени содржини од грамати-ката;• игри со броење, цртање, подредување;• песнички;.• играње по улоги и симулации на дадени си-туации и сл.;• активност од типот Jazz Chants- активностиод типот пополнување на празни места во ре -че ницата.

• Ученикот да ја препознава, раз-бира и употребува формата наPresent Continuous Tense со иднозначење во потврдна форма.

Present ContinuousTense со идно зна че -ње во потврдна фор -ма

They’re making a pizzathis evening

• Играње по улоги и симулации на дадени си-туации и сл.• Активност од типот Jazz Chants.

3Граматичките структури никогаш не се толкуваат експлицитно, туку нив учениците ги усвојуваат глобално во предложени јазични структури.

Cели Содржини Поими

• Ученикот да ја препознава, разбира и употребува фор-мата на Present Continuous Tense (сегашно време) со иднозначење во прашална форма за планирање на идни деј-ства.

Present Continuous Tense со иднозначење во пра шал на форма

What are you going tonight?

• Ученикот да може да ги препознава, разбира и употре-бува прилозите за време на Present Continuous Tense соидно значење.

Прилози за време на Present ContinuousTense со идно значење

this evening, next month...

• Ученикот да може да ја препознае фома та на модалниотглагол should за давање совети во потврдна форма.

Модален glagol should(потврдна форма)

You should study more.

• Ученикот да може да ја препознае фома та на модалниотглагол should за давање совети во негативна форма.

Модален глагол should(негативна форма)

You shouldn’t eat too muchchocolate!

• Ученикот да може да ги препознава, разбира и правилноупотребува личните објективни заменки.

Лични предметни заменки me,him,them....

• Ученикот правилно да ја разбере и применува употре-бата на описните придавки.

Описни придавки short,long,small...

• Ученикот да може да го препознае и правилно употре-бува заповедниот начин кај глаголите.

Imperative Be quiet!Don’t be late!

• Ученикот да може да ја препознава формата на глаголотto be во минато време во потврдна форма.

Глаголот to be во минато време во пот-врдна форма

I was at shool.

• Ученикот да може да ја препознава формата на глаголотto be во минато време во прашална и негативна форма.

Глаголот to be во минато вре ме вопрашална и негативна форма

Were you at the party?She wasn’t with us.

• Ученикот да може правилно да ги подредува зборовитево кратки реченици.

Правилен редослед во ре че ницата swim/He/very/can/wellHe can swim very well.

136136

ЈAЗИЧНИ FУНКCИИ


Ученикот:• да може да водиедноставна кому-никација во соод-ветни говорни си-туации со применана јазичните фун-кции на ова нивона изучување на ја-зикот, односнобли с ки на него-вата возраст.

Претставување и дава њеподатоци за себе и по -широкото семејство ипријателите

My name is Ana. I live ina big house with my pa-rents and my sister.Mymother is a doctor andmy father is a teacher.My sister wants to be apop singer.

Игри во двојки (водење дијалог). Активности во групи и драматизации.

Опишување на лич нос ти,физички карактеристикии интереси

She`s a very hard-wor-king person.He`s very tall with longblond hair.They love skiing.

Искажување минати деј-ства

I was at the cinema lastnight.

Активности од типот на прашања и одговори (работи водвојки), нарација по дадена слика, Jazz Chants и сл.

Географски поими (име-нување и опишување)

My town is small andvery clean.The Vardar is a verylong river.There are two cinemasand a theatre.

Активности од типот вербално искажување по даденислики, постери, работа во двојки или групи, натпревари,Guessing game и сл.

Именување на училиш -ни те предмети во шестоодделение

Geography is my favou-rite subject. We learnabout different coun-tries.I like History becausewe learn about thepast..

Активности од типот вербално искажување по даден ра-според и сл.

137137


Именување музички инструментии филм

My brother plays the piano.I can play the guitar but I can’tplay the violin.

Активности од типот вербално иска жу ва -ње по дадени слики и постери, мимики,симулации на дадена ситуација и сл.

Барање и давање совет I have a test tomorrow.You should study harder. I’ve got a cold.You should stay in bed and rest.

Активности во двојки, драматизации исл.

Порачување храна во ресторан – What would like to order?– Pancakes and orange juice,please

Вежби од типот на прашања и одговори,симулација на дадена ситуација и сл.

Поканување, прифаќање и одбива -ње

Will you come shopping withme tomorrow?Yes, of course.I`m sorry, but I must study forthe test.

Работа во двојки и сл.

Посакување пријатни празници иискажување разлики во прославу-вањето кај нас и во другите земји

Have a nice holiday!Happy Thanksgiving.We cook turkey and pumpkinpie on Thanksgiving.

Симулирање на говорна ситуација натема празници (национални и верскипразници и др.).Изработка на честитки за одредени праз-ници, симулација на претстава по повододреден празник и сл.

Сугестии What shall we do now?Let’s watch a film.

Работа во двојки и сл.

138138

СЛУШAЊE СО РAЗBИРAЊE


Ученикот/ ученичката:• да може да го разберезначењето на лексичкитеединици предвидени заизучување на оваа воз -раст;

Лексичка единица hard-working, lazyshopping, going to thecinema, playing footballvillage, mountain, river,…drums, guitar, ….cartoon, …starter, main course, de-sert…Halloween, April Fools’day, Christmas, …

Невербално реагирање на: говорен поттик, слики, по-стери, флеш карти; игри од типот Information gap, Han-gman, Words from words, Guess the words; песни (пр. Wewish you a Merry Christmas, Jingle bells); римувалки и сл.

• да може да разбере ед-ноставни куси искази; • да може да ги разбираосновните намери на сво-јот соговорник.

Едноставни куси ис -кази

He’s a very nice person.They like shopping.There are high moun-tains in my country.Sarah was at the ci-nema. She always buysbread in the supermar-ket.Tom plays the drums.We like cartoon net-work.He is sending messageson his mobile.

Вежби од типот на соодветно реагирање на слушнатиискази (од аудиозапис или од наставникот, на пр.:движење на телото, мимика); невербално реагирањена инструкција/ исказ од наставникот и сл.

139139

ГОВОРEЊE


Ученикот/ ученичката: • правилно да ги изговараи соодветно да ги приме-нува лексичките единициво едноставни куси исказипредвидени за ова ниво заизучување на јазикот ворамките на предвиденитејазични функции и грама -тички структури.

Географски поими My father’s village is big/small.There is a river.

Активности од типот на вербалноповторување и продуцирање на ед-ноставни исказни реченици пре ку:играње по улоги, бројалки, рецити-рање и пеење, по можност просле-дено со движења, учес т во во крат -ки дијалошки ситуации, драмскииз вед би и раскажување приказникако потврда за усвоеност на лек-сиката и структурите.

Физички карактерис ти ки наличноста

My best friend’s name is Mary.She is 12. She’s got short brownhair, blue eyes and she’s tall.

Дневна рутина I always get up at 7 o’clock. I goto school at 8 o’clock.

Навики при јадење I always start my lunch withsalad My sister has a banana fordessert.

Музички инструменти Ben plays the piano.

Празници My favourite day is New Year’sEve.We always get presents for Chri-stmas.

Тинејџери и технологија I play computer games every day.

140140

ЧИТAЊE СО РAЗBИРAЊE


Ученикот/ученичката:• да чита и разбира упатства,инструкции, натписи и пора -ки;• да чита со идентификува њеконкретни информации во да -ден текст;• да чита за глобално разбира -ње на едноставни куси искази(куси наративни текстови).

Упатства, инструкции,натписи, пораки и сл.

Конкретни информа-ции во даден текст

Куси наративни тек-стови

Read the text and answer the que-stions!Follow this direction to come to theschool!Silence please!Come to my birthday party!

The Vardar is a very long river inMacedonia. It flows through Skopjeand Veles. Many people like fi-shing.and often go there. There area lot of fish in the river.........................................................

Вежби од типот на гласно читање (вогрупа и индивидуално); активностиод типот на поврзување на зборовисо слики и предмети; поврзување наедноставни куси реченици со слики;стимулирање на читање со разби-рање (користење на флеш карти,сликички, постери. Вежби од типотTrue/False итн.).

141141

ПИШУВAЊE


Ученикот/ученичката:• правилно да пишува усноусвоени зборови;• да пишува куси искази по да-дена звучна и визуелна ин-формација;• да пишува куси искази (сос -тави) на посочена или замис -лена тема и структуираниидеи со правилна употреба наинтерпункциските знаци.

Правилно пишување назборови и реченици поспелување и диктат

Едноставни реченици,пораки, куси описи

Куси состави (краткапорака, писмо, опис,честитка и сл.)

I like corn flakes and milk for bre-akfast....

I go to the cinema every Saturday. Come with us to the swimmingpool.

I visit Vevchani Carneval everyyear. It is in January. It is itere-sting......

Вежби од типот на дополнување назборови со испуштени букви (играод типот Hangman); вежби со пи шу -ва ње на своето име; игра од типотсоставување на едноставни зборовиод дадени букви со измешан редо-след; пишување на зборови по да-дени слики, пополнување на текстсо зборови кои недостасуваат спо-ред упатства за пишување куси ре -че ни ци; пополнување на текст созборови кои недостасуваат споредупатства за пишување куси рече ни -ци; пи шу вање реченици и многукуси текстови според звучен модел– диктат; Ставање зборови во праве-лен ред во една реченица и сл.Пишување честитки, пораки на раз-гледници, и-мејл пораки.Пополнување формулари со личниподатоци. Самостојно и заедничкоосмислување на текстови за слики иизработка на одделенски весникили постер.

142142


Во планирањето на наставата за шесто одделение предвид сеземени содржините во наставните програми по другите пред-ме ти кои се изучуваат во шесто одделение, односно почитуване принципот на меѓупредметно поврзување по однос на це-лите и содржините со акцент на интегрирано поврзување сосодржини од мајчиниот јазик.Наставата по англиски јазик за учениците на оваа возраст сезаснова на мултисензорно (визуелно, аудитивно, тактилно идр.) и холистичко учење кое ги опфаќа когнитивните, афек-тивните и моторните аспекти на учениците, односно настав-никот ќе ги интегрира различните компоненти со што јазикотќе се учи на функционален начин.Согласно горенаведеното во странскиот јазик не може да сеиздвојат, односно не може да се планира бројот на часовите поодделни компоненти.Наспроти карактеристиките на раното изучување на англи-скиот јазик (I-III одделение), наставата во повисоките одделе-нија на основното образование (IV-VI одделение) постапно сеориентира на когнитивното учење со зголемена експликација

на јазичните структури со свесна примена на јазичните струк-тури во контекст и постапно воведување на граматичкиот ме-тајазик. Во овој период се настојува воедначено да се разви-ваат говорната и писмената комуникација. Тоа значи дека сеобрнува подеднакво внимание на сите јазични вештини: слу -ша ње и читање во рамките на компонентата разбирање, на го-ворот како од аспект на говорна интеракција, како и од аспектна говорна продукција, т.е. на пишувањето. Наставни средства:q комплет од одобрен учебнички систем;q пакет прирачен материјал за наставникот (флеш-карти, по-стери и др.);q касетофони/касети со песни; компјутер со соодветен софт-вер; ЦД-РОМ, ТВ со ДВД; q други извори на учење во непосредната околина - предметиво просторијата каде се изучува англискиот јазик;q Интернет пристап, образовни софтвери;q списанија за наставникот.

КУЛТУРAСодржините од Кулtура се застапени во сите компоненти на изучувањето на јазикот, односно не се изучуваат изолирано како по-себна компонента.Целта е да се создаде сензибилизација за воочување на културолошките разлики и сличности како основа за развивање на толе-ранција и емпатија кон другиот и различниот (на пр., преку имиња, празници, модели на културно однесување, храна, песни,игри, бројалки, комуникативни модели, паралингвистички елементи и др.), организирање мали прослави за одбележување наДенот на благодарноста (Thanksgiving), Божик, Априлијада, Велигден и сл.Целта е да се стекнат интеркултурни компетенции за однесување имајќи ги предвид културните разлики; создавање чувство завоочување на културните разлики низ учењето и воспитувањето и социјализација на содржините како основа за развивањепочит кон другите луѓе и различните работи. Во пристапот на наставните содржини и теми, како и културолошките, воспитнитеи социолошките треба да се води сметка за однесувањето во различни култури, обработка на содржини коишто овозможуваатспоредба и социјализиација на македонската култура со другите култури.

143143


Слеdење на pосtиgањаtа на ученициtе

Во текот на наставата редовно се следат и вреднуваат постига-њата на учениците, се прибираат показатели за нивните ак-тивности, мотивираноста за учење, соработката со другите исл. (формативно оценување). Секоја активност на часот прикоја учениците ја искажуваат јазичната активност, било на ре-цептивно, репродуктивно или продуктивно ниво, дава мож -ност за воочување на напредокот и негово вреднување. Тоазначи дека евалвацијата се врши како интегрален дел на сами -от наставен час, а не како изолиран чин. Многу е важно при по-стапките на проверка на знаењето, како и оценувањето на уче -никот, тие постапки да не се разликуваат од вообичаените ак-тивности на часот, односно учениците не треба посебно да сеиздвојуваат од групата при проверката на усното јазично реа-гирање.Биtно е поголем акцент да се стави на позитивните аспекти нанапредокот на учениците, т.е. на она што ученикот го знае, ане она што не го знае. Важно е секој напредок да се награди со-одветно, бидејќи на младите ученици им е потребна повратнаинформација за остварениот успех, што може да биде усна по-фалба или позитивна реакција изразена преку гест или ми-мика или, пак, со насмевка од страна на наставникот, нацртанцвет и сл.Вреднувањето на напредокот на учениците ќе се врши описново текот на училишната година при што наставникот има об-врска во посебна тетратка континуирано да води забелешки засекој ученик посебно за неговото напредување согласно ком-понентите на јазикот предвидени со наставната програма за

шесто одделение. Со цел на родителите да им се овозможиувид во напредувањето на нивните деца и во нивниот процесна учење пожелно е да се воведе Евроpско јазично pорtфолиокое придонесува учениците да ја развијат свеста како учес ни -ци во наставниот процес. Портфолиото ги води кон сфаќањена учењето како процес на стекнување на знаења и вештиниво кој активно учествуваат. Притоа ги поттикнува на разми-слување за успешните стратегии на учење, за проценка на по-стигнатите знаења и вештини, како и за индивидуалните жел -би и планови за напредување и учење на странскиот јазик.На крајот на првото полугодие и на крајот на учебната година,учениците ќе бидат оценети со бројчана оценка.

144144


ПРОГРАМА

Програмата во однос на просторните услови за реализација сетемели на Нормативот за простор за I, II, и III одделение и нанаставните средства за I одделение донесени од страна на ми-нистерот за образование и наука со Решение бр. 07-4061/1 од31.05.2007 година.Просторните услови и опременоста на училниците за успешнареализација на Наставната програма за шесто одделение требада се во согласност со општиот норматив за опременост за реа-лизирање на наставните програми за шесто одделение.Се препорачува, заради полесен визуелен контакт помеѓу уче -ниците, за да слушне подобро што се зборува и најод да ле че -ниот ученик да има преглед на училницата, клупите да бидатнаредени на следниот начин: повеќе клупи доближени заедно,разни варијанти на буквата ,,П“, како и преместување и групи-рање на столчињата по потреба (при драматизација)

7. OЧЕКУВАНИ РЕЗУЛТАТИ

145

Ученикот/ученичката:• го разбира значењето на лексичките единици предвидени заусвојување согласно барањата на наставната програма и ис ти -те може да ги репродуцира и употребува во соодветни говорниситуации;• разбира едноставни искази од подрачјето на непосреднаталична релевантност; • комуницира во едноставни и рутински задачи кои бараат ед-ноставна и непосредна размена на информации на познатитеми и активности;• опишува, се искажува користејќи фрази и едноставни исказисо цел да го опише своето семејство, други луѓе, местото кадеживее и сл., притоа користејќи едноставен јазик и граматичкиструктури согласно барањата на наставната програма;• чита и разбира едноставни упатства, инструкции, натписи ипораки;• чита и идентификува конкретни информации во даден тексти глобално разбира куси наративни текстови;• пишува куси состави (кратка порака, писмо, опис, честитка),со правилна примена на интерпункциските знаци;• има информации од културата на земјите со англиски гово-рен јазик и други култури;• користи ИКТ во содржини од предметот.

145

146146

• Завршени студии по англиски јазик и литература - наставнанасока, VII1

• Завршени студии по англиски јазик и книжевност, VII1.• Завршени двопредметни студии по македонски и англискијазик, VII1.• Завршени студии по англиски јазик и литература - друга на-сока и со здобиена соодветна педагошко-психолошка и метод-ска подготовка на соодветен факултет, VII1.

8 НОРМАТИВ ЗА НАСТАВЕН КАДАР

Наставната програма по анgлиски јазик за VI одделение на де-ветгодишното основно образование ја донесе министерот заобразование и наука со решение бр. 07-668/3 од 05.11.2010 го-дина.

FРAНCУСКИ ЈAЗИК


147147

148

Врз основа на член 55 став 1 од Законот за организација и ра-бота на органите на државната управа („Службен весник на Ре-публика Македонија“ бр. 58/00, 44/02 и 82/08) и член 25 став2 од Законот за основно образование („Службен весник на Ре-публика Македонија“ бр.103/08 и 33/2010) министерот заобразование и наука донесе Наставна програма по предметотфранцуски јазик (втор странски јазик) за VI одделение на де-ветгодишното основно училиште.

149

1. Местото на предметот во наставниот план

1.1. Оpис и pрироdа на pреdмеtоtСекој вид на поширока интеграција во европските структуриподразбира добро образовани кадри кои познаваат и говоратстрански јазици. Пред нашето општество стои голема задача запостигнување на идеалот на Советот на Европа за многу ја зич -ност и познавање на повеќе култури, според кој како минимумсе подразбира добро познавање на два странски јазици.Во Наставниот план за деветгодишното основно училиштестран ските јазици заземаат посебно место заради фактот штово рамките на општата светска глобализација се интензивираразмената помеѓу припадниците на различни цивилизации восите сегменти на општественото живеење (во економијата, по-литиката, културата, образованието итн.), со што се наметнувапотребата од многујазичност, што е една од главните цели нановата концепција. Од тие причини, изучувањето на првиотстрански јазик започнува уште на шестгодишна возраст (I од-деление), а на 11-годишна возраст (VI одделение) се изучувавториот странски јазик.

1.2. Назив на pреdмеtоt: француски јазик1.3. Неdелен, оdносно gоdишен фонd на часови: 2/72 часа1.4. Сtаtус на pреdмеtоt: заdолжиtелен/вtор сtрански јазик

1. ВОВЕД 2. ЦЕЛИ НА РАЗВОЈНИОТ ПЕРИОДОД IV ДО VI ОДДЕЛЕНИЕ

3. СПЕЦИФИЧНИ ЦЕЛИ НАНАСТАВАТА ПО ФРАНЦУСКИ ЈАЗИК

Наставата/ изучувањето на францускиот јазик на ова ниво сетемели на следниве основни цели:q ученикот/ученичката да се оспособува за комуникација содругите, почитување на многујазичност и збогатување наопштата и јазичната култура; q да формира критички однос кон својата и туѓите култури ида се оспособува за почитување на разликите, човековитеправа, другите култури и традиции; q да се стимулира изучувањето на францускиот јазик, да серазвива интерес кон земјите во кои се зборува соодветниотјазик заради собирање информации од различни извори на тојјазик и развивање меѓукултурни врски.

Ученикот/ученичката:q да формира и да развива јазични, комуникативни, интер-културни компетенции за изучување на втор странски јазик;q да развива способности за поврзување на стекнатите зна е -ња од првиот странски јазик, мајчиниот јазик и други пред-мети при совладување на вториот странски јазик;q да формира елементарни навики и способности за слушање,говорење, читање и пишување преку изграден систем од знае -ња на јазични и реченични единици, фонетски, правописни,лексички и граматички норми; q да развие способност за самостојно учење и самовреднува -ње според Заедничката европска референтна рамка за јазици -те (Портфолио).

150


Р

A

З

B

И

Р

Њ

E


СЛУШAЊE

Ученикот/ученичката: - да разбира невербалниелементи во комуникаци-јата (гестови, мимики, идр.);- да распознава основниинтонациски модели (при-дру жени од шумови и зву -ци);- да разбира и невербалнода реагира на поставенатаза да ча или барање;- да разбира најчесто упо-требуван вокабулар иеднос тав ни реченициврзани за секојдневни си-туации од непосреднатаоколина;- да разбира едноставни описи на лица, ситуации или места;- да разбира глобално со -др жи на на краток исказили ди јалог;- да започнува да градисопствени стратегии зараз бирање при слушање.

• Јас и другите:име, возраст, пол, нацио-налност, моето семејство,соу че ници, пријатели• Мојот свет:дом, училиште, учил-ница, учи лишни пред-мети• Моето тело:делови од човечкототело, об лека и личнипредмети, бои• Слободно време:спорт, музика, игри,филм, Интернет• Календар:годишни времиња, вре-менска состојба, месеци,денови, час• Опкружување: природа, земја, град, село, превозни средства, домашни миленици, животни• Празници, традицииродендени, Нова година,Божиќ, Велигден, нацио-нален празник, празникна училиштето

FОНEТИКA- alphabet français - système vocalique et

consonantique - prononciation et

orthographe - accent et intonation

ГРAМAТИКA• Article- définis, indéfinis, contracté• Nom - genre - nombre• Adjectif- qualificatif - possessif- démonstratif - accord des adjectifs• Pronom- pronoms personnels- pronom sujet (on = nous)• Nombre- cardinaux- ordinaux• Verbe- auxiliaires- futur proche

• Акtивносtи оd tиpоt:- слушање на аудио/видеоснимки иговор на наставникот;- идентификување на: графе ми, фо-неми, зборови, делови од ре че ни ци; - идентификување на интонација таи реагирање со гестикулации;- вежби со повеќечлен избор; - пополнување празнини во ре че ни -ци, табели, дополнува ње на ре че ни -ци по слушнат текст; - поврзување слики со слуш наттекст итн.; - употреба на современи дидак тич -ки средства (ЦД, ДВД, Интернет).

• Диdакtички pреpоракиНаставникот треба да го поттикну -ва ученикот/ученичката:- да дава претпоставки за зна че ње -то на поединечен збор, исказ илитекст применувај ќи ги постоечките знаења, контекстот и други страте-гии за разбирање. Со проверка нараз бирањето треба да се утврдиточ нос та на претпоставките; - да открива и да развива сопст ве нистратегии на разбирање.

151

Р

A

З

B

И

Р

Њ

E


ЧИТAЊE

Ученикот/ученичката:- да разбира конкретниупатства во рамкитена наставниот час, во учебниците и учебнитепомагала;- да разбира зборови, краткиреченици, едноставни куситекс тови и песни;- да разбира едноставнисекојдневни натписи и краткиизвестувања;- да пронаоѓа конкретниинформации во едноставни,секојдневни материјали (рас -поред на ча со ви, мени, ТВ-про-грама, пла кат, итн.);- да разбира содржина на ед-ноставно напишани текст о виод типот на пораки, чес тит ки,кратки пријателски писма;- да распознава најкарактери-стични социокултурни особе-ности;- да гради постепено сопст ве -ни стратегии за разбира њепри читање.

КУЛТУРA

Во рамките на посоченитетеми учениците треба даги збогатуваат познавањатаза сопствената култура и по-стоење, да се здобиваат соосновни зна ења од социо-културниот жи вот на нив-ните врсници од Франција ифранкофонските државипре ку автентични: песни,сти хотвор би, приказ ни,игри, обичаи, традиции и сл.

Комуникативни актиУчениците треба да се оспо-собуваат за реализирање наследните комуникативни ак -ти:- поздравување/ отпоздраву-вање;- претставување себеси идругите;- барање/давање информа-ција за некого или нешто;- заблагодарување;- изразување желба, молба,бла годарност;- искажување временскипри лики.

- passé composé (certain nom-bre de verbes fréquents)• Adverbe-aujourd’hui, demain, hier, ici,là, toujours, bien, mal, beau-coup• Préposition- à, de, en, sur, dans, chez• Phrase simple- forme affirmative- forme négative- forme interrogative- forme impérative

ЛEКСИКAОсновниот лексички мини-мум се состои од 150-200лек сички единици за актив -на употреба во рамките напредвидените теми и комуникативни акти.

• Акtивносtи оd tиpоt:- идентификување на одре-дени графеми во зборови;- читање искази;- подвлекување и пополнува -ње зборови во реченици;- подредување на краток иед ноставен текст по логиченредослед;- спарување на делови од ре -че ници;- поврзување на слики со ре -ченици или кратки дијало зи;- прашања со точно/неточноили повеќечлен избор (QCM);- отворени прашања;- игри.

• Диdакtички pреpораки Наставникот треба да при-менува:- јасни, кратки и разбирливиупатства; - индивидуална работа, ра-бота во мали и големи групи;- активности преку игра; - нагледни средства.

152

Р

A

З

B

И

Р

Њ

E


ЗBОРУВAЊE

• Говорна инtеракција

Ученикот/ученичката:- да реагира на упатствата дадени од наставни-кот или друг соговорник; - да одговара на еднос тав ни прашања врзаниза позната тема; - да поставува кратки пра шања за познатитеми;- да учествува во еднос тавни говорни ситуациина познати теми од непос редната околина упо-требувајќи едноставни јазич ни средства;- да репродуцира кратки драматизации иучествува во кратки дијалози со еден илиповеќе соговорници;- да применува едноставни соодветни комуни-кативни модели во позната говор на ситуација;- да пишува едноставен краток текст поаѓајќиод дадени зборови;- да користи определени комуникативни акти;- да започнува да гради сопствени стратегии засовладување на пис ме ното изразување нафранцуски јазик.

- Искажување на време / час - Честитање- Извинување - Поканување (прифа ќа -ње/одбивање)

• Акtивносtи оd tиpоt:- повторување на гласови, зборови,кратки реченици по даден модел;- поставување прашања и одговара њена нив;- учество во кратки комуникативниситуации и драматизации;- барање / давање информации.

• Акtивносtи оd tиpоt:- опишување, рецитирање, пеење,рас ка жување по слики, видеоматери-јали и сл.;- гласно читање; - продукција на кратки искази.

• Диdакtички pреpоракиНаставникот треба да поттикнува:- ученикот/ученичката да ги приме-нува усвоените јазични и комуника-тивни средства; - индивидуална работа и работа вомали групи;- ученикот/ ученичката да земе збор;- креативноста кај учениците; - создавање пријатна атмосфера зара бота на часот.

153

Р

A

З

B

И

Р

Њ

E


• Усно искажување:- да именува лица, предмети и по-јави од непосредната околи на;- да репродуцира едноставни ре -ченици, броилки, песнички и сл.;- да дава едноставни описи на ли -ца, предмети, ситуации и места одблиската околина употребувајќипозната лекси ка; - да зборува за сегашни, минатиили идни настани употребувајќиедноставен вокабулар и краткиреченици;- да создава сопствени стратегииза усно изразување.

ПИШУВAЊE

Ученикот/ученичката:- да пополнува едноставни фор -мулари со име и презиме, возраст,дата и место на ра ѓа ње, адреса,пол, училиште, клас;- да пишува кратка порака, чес -титка, краток едноставен описпотпирајќи се на дадени модели;- да пишува почитувајќи ги ос нов -ните правила на францус киотправопис и да користи едно-ставни јазични средства.

• Акtивносtи оd tиpоt:- дополнување зборови со испуштенибукви;- подредување зборови во слеана низа;- пишување зборови по диктат и по спе-лување;- пополнување едноставни формулари;- довршување реченици или кратоктекст;- комплетирање отворени дијалози;- пополнување текстови со испуштенизборови;- пишување пораки, пријателски писмаитн.

• Диdакtички pреpоракиНаставникот треба да поттикнува:- ученикот/ ученичката да ги применуваусвоените јазични и комуникативнисредства;- креативноста кај учениците; - индивидуалната работа и работата вомали групи;- создавање пријатна атмосфера за ра-бота на часот.

154

•Насоки за меѓупредметно поврзување (интегрирано плани-рање, односно целно содржинско поврзување меѓу сроднитепредмети и подрачја)Изучувањето на францускиот јазик претставува можност закористење и создавање врски помеѓу предметите што се изу -чуваат во VI одделение, т.е. почитуван е принципот на ме ѓу -предметно поврзување по однос на целите и содржините со ак-цент на интегрираното поврзување со содржините: мајчинјазик, преку здобиените знаења и умеења од тој предмет; првстрански јазик, преку стратегиите за учење, работа со речник,социокултурни врски; математика со поимите за природнитеброеви, дати, геометриски форми; историја со поимите за оп -штество, празници, традиции; географија, поими за континен -ти, географска карта, клима; основи на природните науки сопоимите за растенија, животни, екологија; музика, преку сти-лови на музика, изучување на франкофонски песни; физичко издравствено образование, преку видови спорт, хигиена, здрав -је; ликовно образование, преку умешност за цртање во функ -ци ја на разбирањето. Постојат и други примери на корелација со други наставнипредмети и затоа е потребно наставникот да го навикнуваученикот/ученичката самостојно да размислува и да наоѓаврска помеѓу наставата по француски јазик и другите наставнипредмети.

qПрепораки за користење на годишниот фонд часови

Процесот на учење на францускиот јазик се одвива преку неде-лен/годишен фонд на часови, преку компонентите кои сеизучуваат и кои ги сочинуваат крајните јазични вештини што

5. ДИДАКТИЧКИ ПРЕПОРАКИученикот треба да ги усвои на крајот на соодветното ниво,меѓутоа тие не можат да се издвојат, односно не може да сепланира бројот на часовите по одделни компоненти. Покон-кретно кажано, во наставата сите компоненти од програматане се обработуваат одделно и со квантифициран број на ча со -ви или по оној редослед како што се дадени во програмата,туку интегрирано во функција на јазикот, т.е. создавање на ко-муникативната компетенција во конкретни ситуации, што,всуш ност, претставува крајна цел на програмата.Пристапот кон граматиката е когнитивен. Граматичките содр -жини се обработуваат во контекст, по индуктивен пат, а гра-матичките правила не треба да се изучуваат и проверуваатизо лирано, надвор од контекстот. Содржините треба да бидатинтегрирани во предвидените тематски целини.Содржините предложени во програмите се продлабочуваат восекоја наредна година.

qНаставни средства

• Учебни помагала (учебник избран на ниво на училиштето засоодветниот предмет и одобрен од МОН, прирачник за настав-никот, работна тетратка за ученикот, ЦД, ДВД, портфолио идр.);• речник, енциклопедии, постери, флеш карти;• странски списанија за наставникот и учениците;• касетофон, / касети, ЦД-плеер, компјутер со пристап на Ин-тернет,ТВ (користење на информатичко-комуникациски тех-нологии).Пожелно е наставникот да не се ограничува само на учеб нич -киот комплет, туку тој може и треба да подготвува дополни-телни материјали и да наоѓа информации и автентични доку-менти од различни извори во функција на реализирање напредвидените цели во наставата.

155

Проверката и оценувањето на постигнатите резултати е многуважен елемент во текот на наставата/ учењето.Наставникот треба постојано да ја набљудува работата на уче -ниците и да ги поттикнува во нивниот напредок, а оценување -то треба да го прилагодува на основните методи за објектив-ност и валидност.При проверката на постигнувањата на учениците треба да имсе овозможи слобода во искажувањето и постигнувањето наконкретни комуникативни цели. Направените или допуштени -те грешки се коригираат преку укажување на правилната фор -ма. Пожелно е наставникот да ги насочува учениците сами даги откриваат грешките. Наставникот би требало да ги охра-брува учениците. Посебно е важно формите на проверките дабидат разнобразни и систематично да ги следат постигањатана учениците во различни активности.При оценувањето на постигањата на учениците во совладува-њето на усното и писменото разбирање и изразување внима-нието треба да се насочи кон формативната евалвација со цели наставникот и учениците да се информираат за нивото напостигнатите знаења и способности, за да може навремено дасе надминат евентуалните пропусти во наставата и учењето. Посебно е важно наставникот систематично да го проверуванивото на знаењата и умеењата на учениците, да применуваразлични форми на проверка и да користи единствени крите-риуми при формирање на оценката. Тој треба да го следи одно-сот на ученикот кон наставниот процес и да го вреднува него-вото учество во различни активности:- работа на час (фронтално, во групи, по двајца, индиви-дуално);


- изработка на домашни задачи;- работа на ученикот во проекти.Постигањата на учениците се следат преку периодични те-стови со различна содржина и времетраење. Предност треба дасе даде на вреднувањето на комуникативните способности научениците во рамките на предвидените цели во вештините(на пр составување на едноставен текст по слики/серија одслики, пишување на лично писмо според дадени елементи, по-кана, кратка порака, задача за проверка на разбирањето напрочитан или слушнат текст). Свое место треба да најдат ипро верките на усвоените знаења од граматика и лексика сокои ја проверуваме усвоеноста на јазичните структури пред-видени во програмата.Преводот не се предвидува и не треба да биде средство за оце-нување на знаењата на учениците.Диктатот се користи како вежбовна активност. Може да севклопи и во рамките на процесот на учење.

Оценките треба да бидат добро образложени и аргументи-рани пред учениците, да имаат охрабрувачки и стимулативенкарактер и да го мотивираат учењето на францускиот јазик.Според Концепцијата за деветгодишното основно воспитаниеи образование на крајот од VI одделение покрај интернотооценување ќе се реализира интерно проверување на постига-њата, но со екстерно подготвени стандаризирани тестови. Според Заедничката европска референтна рамка за странскитејазици нивото на знаење на учениците од VI одделение требада соодветствува со базичните знаења на ниво А1 од оваарамка.

156


ПРОГРАМА

Програмата се темели на нормативот за простор за вториотпериод (IV, V, VI одделение) и за наставни средства за VI одде-ление донесен од страна на министерот.Просторните услови и опременоста на училниците за успешнареализација на Наставната програма за VI одделение треба дасе во согласност со општиот норматив за опременост за реали-зирање на наставните програми за VI одделение.Се препорачува, заради полесен визуелен контакт помеѓу уче -ниците, за да слушнат подобро што се зборува и најодда ле че -ниот ученик да има преглед на училницата, клупите да бидатнаредени на следниот начин: повеќе клупи доближени заедно,разни варијанти на буквата „П”, како и преместување и групи-рање на столчињата по потреба, во зависност од предвиденитеактивности.


– Завршени студии по француски јазик и литература-наставнанасока, VII1.– Завршени студии по француски јазик и книжевност, VII1.– Завршени студии по француски јазик и литература - друганасока и со здобиена соодветна педагошко-психолошка и ме-тодска подготовка на соодветен факултет, VII1.

Очекуваните резултати соодветствуваат со колона бр. 2 одНас тавната програма, односно од предвидените цели на На-ставната година, кои воедно преставуваат нивоа на знаења напостигнатите резултати кај учениците, кои треба да одгова-раат на базичните знаења на ниво А1 од Рефернтната рамка.


Наставната програма по француски јазик за шесто одделениена деветгодишното основно образование ја донесе министеротза образование и наука со решение бр. 07-668/8 од 05.11.2010година.

157

ГEРМAНСКИ ЈAЗИК


158

Врз основа на член 55 став 1 од Законот за организација и ра-бота на органите на државната управа („Службен весник на Ре-публика Македонија“ бр. 58/00, 44/02 и 82/08) и член 25 став2 од Законот за основно образование („Службен весник на Ре-публика Македонија“ бр.103/08 и 33/2010) министерот заобразование и наука донесе Наставна програма по предметотгермански јазик (втор странски јазик) за VI одделение на де-ветгодишнотот основно училиште.

159

МEСТОТО НA ПРEDМEТОТ ВО НAСТAВНИОТ ПЛAН

qОpис и pрироdа на pреdмеtоtСекој вид на поширока интеграција во европските структуриподразбира добро образовани кадри кои познаваат и говоратстрански јазици. Пред нашето општество стои голема задача -постигнување на идеалот на Советот на Европа за мултилин-гвалност и мултикултура, според кој како минимум се подраз-бира добро познавање на два странски јазици.Во текот на изучувањето на странскиот јазик учениците сеформираат како самостојни личности, ја развиваат самодовер-бата, самостојноста, креативноста. Ја поттикнуваат мотиваци-јата за развивање на работните навики и способности, подгот-веноста за соработка, комуникација, толерантност, тимска ра-бота. Кај учениците се изградува култура на однесување и по -чи тување на соговорникот, добро однесување во училиштето,семејството, почитување на училишните обврски, чувство заточност и негување на пријателството.

Германскиот јазик е јазик со богата културна и научна тради-ција на кој зборуваат преку 100 милиони луѓе. Сродноста соанглискиот јазик, како најраспространет го олеснува разбира-њето на германскиот јазик како странски јазик, ја скратува по-стапката за развивање на способноста за слушање и овоз мо -жува побрзо да се развие способноста за зборување. Во понововреме германскиот јазик успешно го пробива патот во учи -лиш тата во Европа. При изработка на програмата се користенисознанијата од реализацијата на досегашните наставни про -гра ми по германски јазик како прв и како втор странски јазик.Во Наставниот план за деветгодишното основно училиште да-дено е посебно место на странските јазици заради фактот штово рамките на општата светска глобализација се интензиви-

1. ВОВЕД

раат меѓуцивилизациските размени во сите сегменти на оп -штественото живеење (економско - политички, културни, об -ра зовни итн.) со што се наметнува потребата од мул ти ја зич -ност, што е и интенција на новата концепција. Од тие при чиниизучувањето на првиот странски јазик започнува уште нашестгодишна возраст (I одделение), а на 11 - годишна возраст(VI одделение) почнува да се изучува и вториот странски јазик.

qНазив на pреdмеtоt: gермански јазикqНеdелен, оdносно gоdишен фонd на часови: 2/72 часаqСtаtус на pреdмеtоt: заdолжиtелен/ вtор сtранскијазик

ОПШТИ CEЛИ НA ПРEDМEТОТ ЗA РAЗВОЈНИОТ ПEРИОD

Наставата/ изучувањето на германскиот јазик на ова ниво сетемели на следните основни цели:• ученикот/ученичката да се оспособи за комуникација со дру-гите, почитување на разликите, човековите права, другитекул тури и традиции; • да формира критички однос кон својата и туѓите култури ида се оспособува за живеење во демократско општество; • да тежнее кон изучување на германскиот јазик, да развивачувство на толерантност при осознавање на општото и раз -лич ното и да развие способност за меѓукултурна комуника-ција.

160

СПECИFИЧНИ CEЛИ НA НAСТAВAТA ПО ГEРМAНСКИ ЈAЗИКУченикот/ученичката:• да формира и развие јазични, комуникативни, интеркултур ни компетенции за изучување на втор странски јазик;• да развива способности за поврзување на стекнатите знаења од првиот странски јазик, мајчиниот јазик и другите предмети присовладување на вториот странски јазик;• да формира елементарни навики и умеења за слушање, говорење, читање и пишување преку изграден систем од знаења најазични и реченички единици, фонетски, правописни, лек сич ки и граматички поими; •да развие способност за самостојно учење и самовреднување според Заедничката европска референцијална рамка (Портфолио).


С

Л

У

Ш

A

Њ

E


Ученикот/ ученичката: • да разбере кратки соопште-нија, секојдневни изрази иедноставни реченици;• да разбере и следи кратки,едноставни и јасни упатствана наставникот;• да умее да разбере кратки,едноставни ре че ници што сеоднесуваат лично за него, не-говото семејство или за одре-дени работи од не го вата не-посредна околина, ако се збо-рува јас но и бавно;• да знае да ги распознаваосновните интонациски мо-дели во исказна и прашалнарече ни ца, молба или на ред -ба;• да умее да користи компен-

а) Тематски области- Јас и dруgиtе (поз дра ву ва ње, от-поздравување, пре т с та ву ва ње: во-зраст, потекло, мес то на жи ве е ње,интереси)- Моеtо семејсtво (ро ди те ли,мајка, татко, брат, сес тра, ба ба,дедо, чичко, тетка)- Моеtо училишtе (учи лиш нипредмети, учи ли штен прибор, ра-според на часови, учи лиш тен си-стем во Германи ја)- Секојdневни акtивносtи (во домот и училиштето, во сло бод -ното време)- Празници и обичаи:Божиќ, Велигден, Нова Го ди на, но-вогодишна чес тит ка- Броеви оd 1 dо 100,години, телефонски бро е ви, ар ит -

1.Граматички структу ри• Глаgоли- сегашно време (пра вил -ни глаголи, глаголи сопро мена на вокал, деливиглаголи; глаголите haben isein; möchte + Infinitiv;können)- заповеден начин, 2 лицееднина• Именки- со определен, неопреде-лен член во номинатив иакузатив• Приdавкиво предикативна употреба• Заменки- лични заменки- присвојни заменки mein,dein, sein, ihr

Работни форми:- работа со цело одделение;- индивидуална работа;- работа во парови;- работа во групи;- самостојна работа;- работа на проект..

Комуникативни рамки:- партнер во разговор(ученик - ученик; ученик -нас тавник);- раскажувач.

Средства за работа- учебник;- тематски картички;- учебни помагала (книги сократки стихотворби, гатан -ки поговорки во согласност

161

С

Л

У

Ш

A

Њ

E


заторски стратегии за разби-рање на непознатите зборо -ви од говорникот, на пр. нон-вербалните елементи гес ти -ку лација и мимика;• да може да се снаоѓа со по -мош на контекстот, интерна-ционализми, шумови, звуци идр.;- да знае слухово да ги пре-познава фонемите од герман-скиот фонетски систем;- да умее слухово да го иден-тификува акцентот во зборо-вите.

метички операции: собирање,одземање

б) Јазични функции• sich begrüssen,• sich vorstellen•Fragen stellen und antworten,• jemanden ansprechen• sich verabschieden• bitten und danken• einen Gegenstand benennen• verneinen und bejahen• Verstehen und Nichtverstehensignalisieren• sich etwas wünschen• gratulieren• Abneigung, Vorliebe äußern,• Gefallen und Missfallen au-sdrücken, • etwas beschreiben (einfacheGegenstände und Handlungen)

- показна заменка дас• Прилози- за место- за време• Преdлози- in, im, ins- für, von + лично име- mit, aus без членНеgацијаnein, nicht, keinПрашални заменкињer, was, woher, wo, wannСинtакса- исказна реченица- прашална реченица со ибез пра шална заменка- сврзникот und, aber иdennЗборореd во реченицаtа- прашална реченица- исказна реченица- при употреба на модаленгла гол- заповедна реченица2. ЛексикаНа крајот од шесто одде-ление уче ниците треба дазнаат околу 150 лексичкиединици од темат скитеоб ласти што се обра бо те -ни.3. ПравописУсвојување на правилата

со возраста на учениците);- автентични тонски снимки; - снимки, видеоматеријали соинформации за земјите од гер-манско говорно подрачје;- материјали за сечење, лепење,моделирање;- игри со карти;- плакати, постери;- играчки (меки топки, кукли закуклена претстава, кукли зарака, плишани/пластични жи -вот ни и сл.);- компјутер со Интернет прис -тап..

162

Ч

И

Т

A

Њ

E

Cели Содржини Поими

Ученикот/ученичката:• да умее во кратки еднос тавни текстови

што се однесуваат на вообичаени се кој -днев ни ситуации да препознава ими ња,броеви, зборо ви и едноставни структури;• да умее од кратки информативни тек-стови да ги из влече нај важните податоциза лич ностите и местата;• да умее да разбере кратки едноставниупатства кои се илустрирани;• да може да ја разбере со др жината на ед-ноставни информативни текстови на по -з нати теми во кои се упот ребениинтернационализ ми и визуелни еле-менти.

в) Култура и цивилизацијаКултуролошките и воспитните содржини сеинтегрирани во предвидените тематскипод рач ја и јазични функции, на пример, поз-дравување, убаво однесување, обраќање,честитање на пра з ници и родендени, учи -лиш но опкружување, домување, облекувањеимиња и презимиња на врсниците од зем-јите во германското говорно подрачје, некоиназиви на градови и сл.Во пристапот кон културо лошките, воспит-ните и социјалните содржини треба да севоди сметка за контрастивен пристап и да сеправи спо редба на соодветните сод ржини накултурата во Ма кедонија и во земјите одгерманското говор но под рач је.

и нормите на новиот германскиправопис- ö, ä, ü, ß, ch, sch, tsch, sp, st, ss- дифтонзи: ei, äu, eu- долги вокали- двојни согласки- пишување на именките со големабук ва

4. ИнтерпункцијаУсвојување на нормите и прави-лата на интерпункцијата во гер-манскиот ја зик.

163

З

B

О

Р

У

В

A

Њ

E


Ученикот/ ученичката: • да учествува во разговор (интеракција) и дазборува са мостојно (говорна продукција);• да умее да поздрави да отпоздрави;• да умее да се претстави и на кусо да се опишесебеси и друга личност (име, потекло, место наживеење, интереси);• да умее друго лице да праша за состојбата и даодговори на истото прашање;• да умее да даде елементарни податоци во секојд-невни ситуации што се темелат на броеви (адреса,телефонски број, време, датум);• да умее да постави директни прашања за личниподатоци.

г) Интеркултурна димензијаУченикот/ученичката требада се стабилизираат завоочување на сличностите иразликите помеѓу двете кул-тури низ воспитни и соци-јални содржини, како основаза развивање на толеранција иемпатија спрема припадни-ците на туѓата култура.

164

П

И

Ш

У

В

A

Њ

E


Ученикот/ученичката • да умее да препише едноставни зборови

и реченици;• да може да пополни праз нини во кустекст со зборови според визуелен илизвучен образец;• да знае да напише зборови и кусиреченици;• да може да напише честитка спореднапишана мос тра;• да умее да ги воочи основ ните разликипомеѓу графе мите и изговорот на нај фрек -вентните зборови.

165


5.1. Насоки за меѓуpреdмеtно pоврзување (инtеgрираноpла нирање, оdносно целно соdржинско pоврзување меѓусроdниtе pреdмеtи и pоdрачја)

Изучувањето на германскиот јазик претставува мож ност за ко-ристење и создавање на врски помеѓу предметите што сеизучуваат во VI одделение, т.е. почитуван е принципот на ме -ѓу предметно поврзување по однос на целите и содр жи ните соакцент на интегрирано поврзување со содржините од:– мајчин јазик, преку здобиените знаења и умеења од тој пред-мет; – прв странски јазик, преку стратегиите за учење, работа сореч ник, социокултурни врски; – математика со поимите за природните броеви, дати, геомет -рис ки форми; – историја со поимите за општество, празници, традиции; – географија со поимите за континентите, географска карта,кли ма, патувања; – основи на природните науки со поимите за растенијата,животните, екологијата;– музика - стилови на музиката, изучување на германски пес -ни;– физичко и здрав�твено образование - видови спортови, хи-гиена, здравје, – ликовно образование - умешност за цртање во функција наразбирањето итн.Постојат и други примери на корелација со други наставнипред мети. Обврска е на наставникот да ги навикнува учени-ците самостојно да размислуваат и да ја пронаоѓаат таа врскамеѓу германскиот јазик и другите предмети.

5.2. Преpораки за корисtење на gоdишниоt фонd часови

Процесот на учење на германскиот јазик се одвива преку неде-лен и годишен фонд на часови, преку компонентите кои сеизучуваат и кои ги сочинуваат крајните јазични вештини штоученикот треба да ги усвои на крајот на соодветното ниво,меѓутоа тие не можат да се издвојат, односно не може да сепла нира бројот на часовите по одделни компоненти. Покон-кретно кажано, во наставата овие компоненти не се обработу-ваат одделно и со квантифициран број на часови или по онојредослед како што се дадени во програмата, туку интегрираново функција на јазикот.

5.3. Насtавни среdсtва– Комплет учебнички систем (учебник избран на ниво на учи -лиште за соодветниот предмет и одобрен од МОН, прирачникза наставникот, работна тетратка за ученикот, ЦД, портфолиои др.);– речник, енциклопедии, постери;– странски списанија за наставникот и учениците;– касетофон, / касети, компјутер со пристап на Интернет, ЦД-РОМ, ТВ со ДВД.

166


При проверката на постигањата на учениците на ова нивотреба да им се овозможи слобода во искажувањата и постигну-вање на конкретни комуникативни цели. Направените или до -пуштените грешки се коригираат преку укажување на правил-ната форма. Пожелно е наставникот да им помага на ученици -те сами да ги откриваат грешките и заемно да се коригира ат.Наставникот би требало да ги охрабрува учениците. Посеб но еважно формите на проверките да бидат разнообразни и систе-матично да ги следат постигањата на учениците во раз личниактивности. При оценување на постигањата на уче ни ците восовладувањето на усниот и писмениот говор треба да се имаатпредвид следните критериуми:– јасно формулиран устен и писмен говор во рамките на позна-тата лексика;– извлекување на информации од кратки усни и писмени тек-стови;– коректно-јазично изразување;– адекватно реагирање на прашање и искази; – тематска и контекстуална компетенција.

Посебно е важно наставникот систематично да го проверуванивото на знаењата и умеењата на учениците, да применуваразлични форми на проверка и да користи единствени крите-риуми при формирање на оценката. Тој треба да го следи одно-сот на ученикот кон наставниот процес и да го вреднува него-вото учество во различни активности:– работа на час (фронтално, во групи, по двајца, индивиду ал -но);– изработка на домашни задачи;– работа на ученикот во проекти.

Постигањата на учениците се следат преку pериоdични tес -tови со различна содржина и времетраење. Предност имаатфункционалниtе tесtови, на пр. составување на тест по сли -ки/ серија од слики, пишување на лично писмо според дадениелементи, покана, кратка порака, задача за проверка на разби-рањето на прочитан или слушнат текст, преку кои вршимепроверка на комуникативните способности на учениците ворамките на предвидените цели. А со сtрукtурниtе tесtови(со граматички и лексички задачи) ги проверуваме експли-цитно ја зич ните структури.Превоdоt не се предвидува и не треба да биде средство за оце-нување на знаењата на учениците.Дикtаtоt се користи како вежбовна активност. Може да севклопи и во рамките на процесот на учење.Оценкиtе tреба dа биdаt dобро образложени и арgуменtираниpреd ученициtе, dа имааt охрабрувачки и сtимулаtивен карак-tер и dа gо моtивирааt учењеtо на gерманскиоt јазик. СпоредКонцепцијата за деветогодишното основно воспитание и обра-зование на крајот од VI одделение покрај интерното оцену-вање ќе се реализира интерно проверување на постигањата,но со екстерно подготвени стандардизирани тестови.

Сpореd Заеdничкаtа евроpска референцијална рамка за сtранс -ки tе јазици нивоtо на знаење на ученициtе оd VI оddелениеtреба dа сооdвеtсtвува со базичниtе знаења на А1 оd оваарамка.

167


ПРОГРАМА

Програмата се темели на Нормативот за простор за вториотпе риод (IV, V, VI одделение) и за наставните средства за VI од-деление донесен од страна на министерот.Просторните услови и опременоста на училниците за успешнареализација на Наставната програма за VI одделение треба дасе во согласност со општиот норматив за опременост за реали-зирање на наставните програми за VI одделение.Се препорачува, заради полесен визуелен контакт помеѓу уче -ни ците, за да слушаат подобро што се зборува и најод да ле че -ниот ученик да има преглед на училницата, клупите да бидатнаредени на следниот начин: повеќе клупи доближени заедно,разни варијанти на буквата „П”, како и преместување и групи-рање на столчињата по потреба, во зависност од предвиденитеактивности.


• Завршени студии по германски јазик и литература-наставнанасока, VII1.• Завршени студии по германски јазик и литература - друга на-сока и со здобиена соодветна педагошко-психолошка и метод-ска подготовка на соодветен факултет, VII1.


Очекуваните резултати соодветствуваат со колона бр. 2 одНас тавната програма односно од предвидените цели на нас -тав ната година, кои воедно претставуваат нивоа на знаења напостигнатите резултати кај учениците, кои треба да одговара -ат на базичните знаења на ниво А1 од референцијалнатарамка.

Наставната програма по gермански јазик за шесто одделение надеветгодишното основно образование ја донесе министерот заобразование и наука со решение бр. 07-668/4 од 05.11.2010 го-дина.

168

169

РУСКИ ЈAЗИК


170

Врз основа на член 55 став 1 од Законот за организација и ра-бота на органите на државната управа („Службен весник на Ре-публика Македонија“ бр. 58/00, 44/02 и 82/08) и член 25 став2 од Законот за основно образование („Службен весник на Ре-публика Македонија“ бр.103/08 и 33/2010) министерот заобразование и наука донесе Наставна програма по предметотруски јазик (втор странски јазик) за VI одделение на девет-годишното основно училиште.

171

1. ВОВЕД

Оpис и pрироdа на pреdмеtоt

Секој вид на поширока интеграција во европските структурипод разбира добро образовани кадри кои познаваат и говоратстрански јазици. Пред нашето општество стои голема задача -постигнување на идеалот на Советот на Европа за мултилин-гвалност и мултикултура, според кој како минимум се подраз-бира добро познавање на два странски јазици.Во текот на изучувањето на странскиот јазик учениците сеформираат како самостојни личности, ја развиваат самодовер-бата, самостојноста, креативноста. Ја градат мотивацијата нара ботните навики и способности, подготвеноста за соработка,комуникација, толерантност, тимска работа. Кај учениците сеизградува култура на однесување и почитување на соговорни-кот, добро однесување во училиштето, семејството, почиту-вање на училишните обврски, чувство за точност и негувањена пријателството.Рускиот јазик е словенски јазик со богата културна и научнатрадиција на кој зборуваат преку 200 милиони луѓе. Сродностасо словенските јазици го олеснува разбирањето на рускиотјазик како странски, ја скратува постапката за развивање наспособноста за слушање и овозможува побрзо да се развие спо-собноста за зборување. Во поново време рускиот јазик ус пеш -но го пробива патот во училиштата во Европа. При изработкана програмата се користени сознанијата од реализацијата надосегашните наставни програми по руски јазик како прв и ка -ко втор странски јазик.Во Наставниот план за деветгодишното основно училиште да-дено е посебно место на странските јазици заради фактот штово рамките на општата светска глобализација се интензиви-

раат меѓуцивилизациските размени во сите сегменти на оп ш -тественото живеење (економско - политички, културни, обра-зовни итн.) со што се наметнува потребата од мултијазичност,што е и интенција на новата концепција. Од тие причиниизучувањето на првиот странски јазик започнува уште нашестгодишна возраст (I одделение), а на 11 - годишна возраст(VI одделение) се изучува вториот странски јазик.

Назив на pреdмеtоt: руски јазик

Неdелен, оdносно gоdишен фонd на часови: 2/72 часа

Сtаtус на pреdмеtоt: заdолжиtелен/ вtор сtранскијазик

172

2. ОПШТИ ЦЕЛИ НА ПРЕДМЕТОТЗА РАЗВОЈНИОТ ПЕРИОД

3. СПЕЦИФИЧНИ ЦЕЛИ НА НАСТАВАТА ПО РУСКИ ЈАЗИК

Наставата/ изучувањето на рускиот јазик на ова ниво се теме -ли на следните основни цели:

qученикот/ученичката да се оспособи за комуникација содру гите, почитување на многујазичност и збогатување на оп ш -тата и јазичната култура; qда формира критички однос кон својата и туѓите култури ида се оспособува за почитување на разликите, човековите пра -ва, другите култури и традиции; qда се стимулира изучувањето на рускиот јазик, да се развиваинтерес кон земјите во кои се зборува соодветниот јазик за-ради собирање информации од различни извори на тој јазик иразвивање меѓукултурни врски.

Ученикот/ученичката:qда формира и развие јазични, комуникативни, интеркултур -ни компетенции за изучување на втор странски јазик;qда развива способности за поврзување на стекнатите знаењаод првиот странски јазик, мајчиниот јазик и други предметипри совладување на вториот странски јазик;qда формира елементарни навики и умеења за слушање, гово-рење, читање и пишување преку изграден систем од знаења најазични и реченички единици, фонетски, правописни, лек сич -ки и граматички поими; qда развие способност за самостојно учење и самовреднувањеспоред Заедничката европска референцијална рамка (Портфо-лио).

173


Cели Содржини Поими Aктивности и дидактички препораки

Слушање со разбирањеУченикот/ученичката:- да распознава и раз гра ни чу ваосновни интонациски модели,ин тернационална лексика при -д ружени од шумови и звуци;- да разбира прашања и ед но с -тавни упатства во рамките нанас тавниот процес и соодвет нода реагира на нив;- да разбира екстралингвис тич -ки елементи (гестови и ми ми -ки);- да разбира едноставни описина лица, на ситуации или мес та;- да разбира глобално содржи-ната на краток исказ, приказнаили дијалог;- да разбира во познати ситуа-ции информации во краток ис -каз/ текст на стандарден рускија зик;- да се привикнува на изговороти интонацијата на изворен го-ворник;- да започне да изградува сопс -твена стратегија за слушање соразбирање.

1. Јас и другите- Име, возраст, пол, национал-ност, моето семејство, со у че ни -ци, пријатели

2. Мојот свет- Дом, училиште, училни ца, учи -лиш ни предме ти, бои

3. Моето тело- Делови на телото, фи зич ки из-глед, облека, бои

4. Слободно време- Хоби, спорт, игри, музи ка, кино,Интернет

5. Природа- Животни, растенија

6. Календар- Денови во неделата, месеци, го -дишни времиња, празници, час

7. Опкружување- Основни географски поими:зем ја, град, село, превозни сред-ства

GrammatikaPis\mo i orfografi/Russkij alfavit. Napisanie iproizno[enie.

FonetikaSravnenie russkoj foneti~es -koj sistemy s fonemami rodno -go /zyka. Slovesnoe udarenie.Proizno[enie udarnyh i bezu-darnyh glasnyh: y, ] (oppozici/i i y, e i ]); e, i sm/g~eniepred[estvuwqih sogl.; a, o, /,re dukci/ i izmeneni/ v bezudar-noj pozicii; w, ë (oppozici/ u iw, e,o, ë).Proizno[enie tverdyh i m/g -kih soglasnyh: j, q (oppozi ci/i i j, [ i q); `, [, c, ~, q.Proizno[enie g v okon~anii –ogo,-ego; gk, g~ - legko, leg~e, ~t,~n - ~to, kone~no. Oglu[eniezvonkih soglasnyh v konceslova: klub, rog, lo`\.Oglu[enie i ozvon~enie sog-lasnyh, parnyh po zvonkosti/gluhosti vnutri slova: nizko, svet, pros\ba.

Aктивности од типот:Слушање:- аудио/видеоснимки;- говор на наставникот.

Иdенtификување:- графеми;- гласови;- зборови;- делови од реченици.

Вежби со повеќечлениз бор:- пополнување празниниво реченици, табели, до-полнување на речениципо слушнат текст;- реагирање со гестикула-ции;- поврзување слики сотекст;- употреба на современидидак-тички средства(ЦД, ДВД, Интернет).

174


ГоворењеУсно искажувањеУченикот/ученичката:- да именува предмети и појавиод непосредната околина;-да репродуцира едноставни ре -че ници, броилки, песнички и сл.;-да репродуцира кратки ре че ни -ци и да води елементарни раз го -вори на познати теми;- да дава едноставни описи на ли -ца, ситуации и места од блис катаоколина употребувајќи по з натво кабулар;- да прави кратки монолошки ис -кази кога зборува за сегашни ими нати настани.

Говорна интеракцијаУченикот/ученичката:-да учествува во едноставни го-ворни ситуации на познати те миод непосредната околина, упо -требувајќи едноставни ја зич нисредства;- да реагира соодветно невербал-но на упатствата дадени од на-ставникот;-да одговара на едноставни пра -шања врзани со познати теми; - да поставува кратки прашања запознати теми;

Во рамките на посочените те -ми учениците треба да се здо-биваат со знаења од социо-културниот живот на нивни -те врсници од Русија прекуавтентични:- приказни, песни, стихотвор -би игри, празници, обичаи,тра диции; да ги збогатуваатпознавањата за сопственатакултура и постоење.

Учениците треба да ја усво-јат реализацијата на след-ните ко муникативни моде -ли:

• Позdравување/оtpозdраву-вање • Преtсtавување себеси иdруgи лица• Заблаgоdарување• Изразување желби• Изразување молба• Извинување• Чесtиtање• Поканување (pрифаќање иоdбивање)• Изразување мислење, сtав• Барање/dавање информа-ција за некоgо или нешtо

Proizno[enie \ v seredine i vkonce slova. Proizno[enie ra -z delitel\nyh \ i x

Morfologi/Im/ suqestvitel\noe.Rod, ~islo, pade`. Suqestvitel\nye: mu`skogo ro -da na soglasnyj (tverd.m/gk);sred. r. na –o,-e;ènsk. r. na –a (/).Vinitel\nyj i predlo`nyj pa -de` s predlogami v i na. Vinitel\nyj pade` v funkciipr/mogo dopolneni/.Roditel\nyj pade` s predlogomu.

Im/ prilagatel\noeRod i ~islo. Mu`skoj, ènskiji srednij rod, edinst-vennogo imnoèstvennogo ~isla.

Im/ ~islitel\noeRod, ~islo. Pravopisanie i pro -izno[enie ~islitel\nyh ot 1do 100. Por/dkovye ~islitel -\nye do 10. Roditel\nyj pa deèd. i mn.~isla dl/ obozna~eni/vremeni po ~asam i datam.

MestoimenieRod, lico, ~islo.

Dидактички препоракиНаставникот треба да гопоттикнува уче ни кот / у че -ничката:-да дава претпоставки зазначењето на поединечензбор, исказ или текст при-менувајќи ги постоечкитезнаења, контекстот и дру -ги стратегии за разбира -ње. Со проверка на разбира-њето треба да се утврдиточ носта на претпоставки -те.- да открива и да развивасопствени стратегии нара з бирање.

Aктивности од типот:- повторување на гласови,зборови, кратки речениципо даден модел;- продукција на кратки ис -кази;- опишување, рецитирање,пеење, раскажување посли ки, видеоматеријали исл.;- гласно читање споредзвучен модел.

175


- да ја прилагодува интеракцијатана условите на зададената комуни-кативна задача/ситуација.

ЧитањеУченикот/ученичката:- да разбира упатства во рамките нанаставниот час во учебниците идру ги помошни материјали;- да препознава слухово наученипримери во пишана форма;- да чита и разбира едноставни ре -ченици и куси текстови со секој -днев на тематика;- да пронајде конкретни информа-ции во едноставни, секојдневни ма-теријали, реклами, проспекти, ката-лози, мени, возен ред;- да разбира едноставни секојднев -ни натписи и кратки известувања; - да ја разбере содржината на еднос -тавни покани, разгледници иликрат ки пријателски писма; - да препознава некои социокул-турни особености или карактери-стики;- да изградува постепено сопственистратегии за разбирање причитање.

Пишувањеученикот/ученичката:

Li~nye mestoimeni/(ime nite l \nyj i rodi-tel\nyj pa de`) Voprosi-tel\nye mestoimeni/kto, ~to, kakoj, ~ej.Prit/àtel\nyemestoime ni/ ego, e�, ih.Ukazatel\nye mes-toi-meni/ ]tot, tot.

GlagolLico, vrem/, spr/ ̀ e nie.Infinitiv; nas to /qeevrem/ (I i II spr/ ̀ enie);pro[ed[ee vre m/; budu-qee slo`noe vre m/. Po-velitel\noe naklo- ne -nie (2l.ed. i mn. ~islo).Glago ly dvi ̀ eni/ (idti-hodit\, ehat\-ezdit\).

Nare~ieVremeni, mesta, i ob razadejstvi/.

Predlogiu, v, na, s, o

Sowzyi, no, ili

SintaksisProstye i rasprostra-

Aктивности од типот:- учество во кратки комуникативни ситуации идра ма тизации, односно поставува ње прашања иодговарање на нив.

Dидактички препоракиУченикот/ученичката:- да ги применува усвоените јазич ни и комуника-тивни сред с тва;- индивидуална работа и работа во мали групи;- ученикот/ученичката да зе ме збор;- креативност кај учениците;- создавање пријатна атмос фера за работа начасот.

Aктивности од типот:- идентификување на одреде ни графеми во збо-рови; - читање искази;- довршување реченици;- дополнување и подвлекува ње зборови вореченици; - решавање задачи точно/неточно или повеќечлен из бор;- трансформации на рече ни ци;- трансфер на информации со графички приказии др.;- спојување реченици;- поврзување слики со кратки дијалози, текст;- подредување на текстот по логичен редос лед;- давање наслови на делови од текстот или текст;- препознавање на видот на текстот;

176


- да пишува кратка по-рака (покана, краткопри јателско писмо,раз гледница, кратокопис);- да пополнува едно-ставни формулари собиографски подато ци;- да пишува читливо ипрег лед но; - да користи елемен-тарни ја зич ни средс -тва, правопис и пунк -ту а ција кои не ја поп -речуваат комуникаци-јата;- да започне да изгра-дува сопс твени страте-гии за совладува ње написменото изразувањена руски јазик.

nennyepredloèni/. Pove-stvovatel \nye, vo-prositel\nye,otricatel\-nye. LeksikaOsnovnojleksi~eskij mini-mum sostoit iz pri-blizitel\-no 500leksi~eskih edinicaktivnogo fonda(slo va, slovoso~e -tani/, vyraèni/,frazeologiz myitd.), pri pomoqikotorogo moètrealizovat\s/komunika ci/ po za-dannym temam iokolo 100 edinicpassivnogo fonda(na putstvi/,ob\/sneni/, predu-pre`deni/)

- отворени прашања.

Dидактички препоракиНаставникот треба да применува:- јасни, кратки и разбирливи упатства;- индивидуална работа и работа во мали и големи групи;- активности преку игра;- нагледни средства.

Aктивности од типот:- дополнување зборови со испуштени букви;- препишување текстови;- пополнување крстозбор;- пишување зборови по слики;- пишување по диктат;- пишување пријателски писма;- пополнување формулари;- довршување реченици или краток текст;- подредување по логичен редослед понудени измешани зборови вореченици;- дополнување реченици со зборови што недостасуваат;- комплетирање отворени дија-лози;- пишување кус состав според слика.

Dидактички препораки:Наставникот треба да поттикнува:- ученикот/ученичката да ги применува ус во ените јазични и кому-никативни средства;- креативност кај учениците;- индивидуална работа и работа во мали групи;- создавање пријатна атмосфера за работа на час.

177

qНасоки за меѓупредметно поврзување (интегрирано плани-рање, односно целно содржинско поврзување меѓу сроднитепредмети и подрачја)Изучувањето на рускиот јазик преставува можност за корис -тење и создавање на врски помеѓу предметите што се изу -чуваат во VI одделение, т.е. почитуван е принципот на ме ѓу -пре дметно поврзување по однос на целите и содржините со ак-цент на интегрирано поврзување со содржините од:- мајчин јазик, преку здобиените знаења и умеења од тој пред-мет; - прв странски јазик, преку стратегиите за учење, работа соречник, социокултурни врски; - математика со поимите за природните броеви, дати, геоме-триски форми; - историја со поимите за општество, празници, традиции; - географија со поимите за континентите, географска карта,климат, патувања; - основи на природните науки со поимите за растенијата, жи -вот ните, екологијата;- музиката - стилови на музиката, изучување на руски песни;- физичко и здравтвено образование – видови спортови, хиги е -на, здравје, - ликовно образование – умешност за цртање во функција наразбирањето итн.Постојат и други примери на корелација со други наставнипред мети. Обврска на наставникот е да ги навикнува учени-ците самостојно да размислуваат и да ја пронаоѓаат таа врскамеѓу рускиот јазик и другите предмети.

qПрепораки за користење на годишниот фонд часовиПроцесот на учење на рускиот јазик се одвива преку неделен и

годишен фонд на часови, преку компонентите кои се изучу ва -ат и кои ги сочинуваат крајните јазични вештини што учени-кот треба да ги усвои на крајот на соодветното ниво, меѓутоатие не можат да се издвојат, односно не може да се планирабројот на часовите по одделени компоненти. Поконкретнокажано во наставата овие компоненти не се обработуваат од-делно и со квантифициран број на часови или по оној редоследкако што се дадени во програмата, туку интегрирано во фун-кција на јазикот, т.е. создавање на комуникативната компетен-ција во конкретни ситуации што, всушност, претставува крајнацел на програмата.Пристипот кон граматиката е когнитивен. Граматичките содр -жини се обработуваат во контекст, по индуктивен пат, а грама -тичките правила не треба да се изучуваат и проверуваат изо-лирано, надвор од контекстот. Содржините треба да бидат ин-тегрирани во предвидените тематски целини.Содржините предложени во програмите се продлабочуваат восекоја наредна година.

qНаставни средстваКомплет учебнички систем (учебник избран на ниво на учи -лиште за соодветниот предмет и одобрен од МОН, прирачникза наставникот, работна тетратка за ученикот, ЦД, портфолиои др.)- речник, енциклопедии, постери;- странски списанија за наставникот и учениците- касетофон, /касети, компјутер со пристап на Интернет, ЦДром, ТВ со ДДВ.

Поtребно е насtавникоt dа не се оgраничува само на учеб нич -киоt комpлеt, tуку tој може и tреба dа pоdgоtвува dоpолни-tелни маtеријали и dа наоѓа информации и авtенtични dоку-менtи оd различни извори, во функција на реализирање на pреd-виdениtе цели во насtаваtа.Проверката и оценувањето на постигнатите резултати е многуважен елемент во текот на наставата/учењето. Наставникот


178

Проверката и оценувањето на постигнатите резултати е многуважен елемент во текот на наставата/учењето. Наставникотпостојано треба да ја набљудува работата на учениците и да гипоттикнува во нивниот напредок, а оценувањето треба да го прилагодува на основните методи за објективност и валид-ност.При проверката на постигањата на учениците на ова ниво тре -ба да им се овозможи слобода во искажувањата и постиг ну вањена конкретни комуникативни цели. Направените или до -пуштените грешки се коригираат преку укажување на правил-ната форма. Пожелно е наставникот да им помага на ученицитесами да ги откриваат грешките и заемно да се коригираат. На-ставникот би требало да ги охрабрува учениците. По себ но еважно формите на проверките да бидат разнообразни и систе-матично да ги следат постигањата на учениците во различниактивности. При оценувањето на постигањата на уче ниците восовладувањето на усното и писменото разбирање и изразувањевниманието треба да се насочи кон формативната евалвацијасо цел и наставникот и ученикот да се информираат за нивотона постигнатите знаења и способности, за да може навременода се надминат евентуални пропусти во наставата и учењето.Посебно е важно наставникот система тично да го проверуванивото на знаења и умеења на ученици те, да применуваразлични форми на проверка и да користи единствени крите-риуми при формирање на оценката.Тој треба да го следи односот на ученикот кон наставниот про-цес и да го вреднува неговото учество во различни активнос ти:• работа на час (фронтално, во групи, по двајца, индивиду ал но);• изработка на домашни задачи;

• работа на ученикот во проекти.Постигањата на учениците се следат преку периодични тес -тови со различна содржина и времетраење. Предност треба дасе даде на вградувањето на комуникативните способности научениците во рамките на предвидените цели (на пр., составу-вање на тест по слики/серија од слики, пишување на личнопис мо според дадени елементи, покана, кратка порака, задачаза проверка на разбирањето на прочитан или слушнат текст).Своето место треба да го најдат и проверките на усвоенитезна ења од граматиката и лексиката со кои ја проверуваме ус -военоста на јазичните структури предвидени во програмата.Преводот не се предвидува и не треба да биде средство за оце-нување на знаењата на учениците.Диктатот се користи како вежбовна активност. Може да севклопи и во рамките на процесот на учење.Оценките треба да бидат добро образложени и аргументиранипред учениците, да имаат охрабрувачки и стимулативен карак-тер и да го мотивираат учењето на рускиот јазик. Според Кон-цепцијата за деветгодишното основно воспитание и образова-ние на крајот на VI одделение покрај интерното оценување ќесе реализира интерно проверување на постигањата, но со екс -терно подготвени стандардизирани тестови.

Сpореd Заеdничкаtа евроpска референцијална рамка за сtран-скиtе јазици нивоtо на знаење на ученициtе оd VI оddелениеtреба dа сооdвеtсtвува со базичниtе знаења на А1 оd оваарамка.


179

Програмата се темели на Нормативот за простор за вториотпериод (IV,V,VI одделение) и за наставните средства за VI одде-ление донесен од страна на министерот.Просторните услови и опременоста на училниците за успешнареализација на наставната програма за VI одделение треба дасе во согласност со општиот норматив за опременост за реали-зирање на наставните програми за VI одделениеСе препорачува, заради полесен визуелен контакт помеѓуучениците, за да слушне подобро што се зборува и најодда ле -че ниот ученик да има преглед на училницата, клупите да би -дат наредени на следниот начин: повеќе клупи доближени за-едно, разни варијанти на буквата „П”, како и преместување игрупирање на столчињата по потреба, во зависност од предви-дените активности.

Очекуваните резултати соодветствуваат со колона бр. 2 од На-ставната програма, односно од предвидените цели на настав-ната година, кои воедно претставуваат нивоа на знаења напос тигнатите резултати кај учениците, кои треба да одгова-раат на знаењата на ниво А1 од рефернцијалната рамка.


ПРОГРАМА


• Завршени студии по руски јазик и литература-наставна на-сока, VII1.• Завршени студии по руски јазик и книжевност, VII1.• Завршени студии по руски јазик и литература - друга насокаи со здобиена соодветна педагошко-психолошка и методскаподготовка на соодветен факултет, VII1.


Наставната програма по руски јазик за шесто одделение на де-ветгодишното основно образование ја донесе министерот заобразование и наука со решение бр. 07-668/5 од 05.11.2010 го-дина.

МAТEМAТИКA


181

182

Врз основа на член 55 став 1 од Законот за организација и ра-бота на органите на државната управа („Сл. весник на РМ“ бр.58/00 и 44/02) член 24 и 26 од Законот за основно образова-ние („Сл весник на РМ“ бр.44/95, 24/96, 34/96, 35/97, 82/99,29/02, 40/03, 42/03, 63/04, 82/04, 55/05, 81/05, 113/05, 35/06,70/06 и 51/07), министерот за образование и наука донесеНас тавна програма по предметот математика за VI одделениена деветгодишното основно училиште.

183


Ученикот/ученичката:q да знае кои множества се (не)еднакви, (не)еквивалентни,(бес)конечни и да ги извршува множествените операции;q да го разбира декадниот броен систем, да извршува арит-метичките операции со природни броеви;q да ја знае деливоста на природните броеви со 2, 3, 4, 5 и 9 итоа да го користи во задачи;q да споредува и скратува дропки и да извршува операции содропки со еднакви именители; q да претвора дропки во децимални броеви и во проценти ида извршува операции со децимални броеви;q да разликува основни поими (точка, права, рамнина, расто-јание) од изведени поими (полуправа, отсечка, агол, многуа-голник, круж ница, круг, должина); q графички да собира и одзема отсечки и графички и арит-метички да собира и одзема агли;q да мери маса, должина, температура и плоштина на објектии предмети, да мери време, да познава мерки за течност;q да знае кој број е именуван и да претвора едноимени воповеќеимени броеви и обратно;q да извршува операции со именувани броеви и да има ос нов -ни познавања за волумен и за единиците мерки за волумен;q да прибира и претставува податоци, да врши елементарнаанализа и да истражува и решава проблеми на разни начини;q да користи математичка терминологија при усно и писменоискажување;q да решава проблеми и да го развива логичкото мислење;

q да се однесува критички кон сопствената работа и кон рабо-тата на другите;q да размислува и одговорно да ги извршува своите обврски;q да ја доживува математиката како пријатно искуство;q да користи ИКТ во содржини од математика.

184


Тема: ПРИРОDНИ BРОEВИ (N)


Ученикот/ученичкатасе оспособува:• да формира и да прикаже(запише) множества и нив-ните подмножества на раз -ни начини;• да определи елементи намножество;• да воочува подмножествана дадено множество;• да разликува еднакви одеквивалентни множества;• да објасни кои мно жес т -ва се конечни, а кои се бес -конечни;• да ги употребува поими -те: множество, под мно жес -т во, унија на мно жес т ва,пресек на множества, раз -лика на множества, Декар-тов производ на мно жес т -ва и симболички да ги за -пи шува;

• Множество; начи ни напретставува ње

• Еднакви мно жест ва (A=B)и еквивалентни мно жества(A~B)• Конечни множества

• Унија на множества • Пресек на мно жест ва,• Разлика на мно жест ва • Декартов производ

• Број на множество • Подмножество • Вистинско подмно жест во • Празно множество

• Еднакви множества• Еквивалентни (истоброј ни)мно жества

• Конечно множество

• Унија на множества (pовt.)• Пресек на множества(pовt.)• Разлика на множества(pовt.)• Подреден пар• Декартов производ

Да се користат соодветни симболии да се воочуваат врските меѓу раз -лич ни те записи на множества. Ве-новиот дијаграм да се користи и заобјаснување на други те начини назапис на множества, потоа еднак-вите и еквивалентните множества.

Пример: множеството зрна жито наедна нива; множеството природнибро еви до 1 000.

Да се користи Веновиот дијаграм заобјаснување на законитостите вомно жествените операции. Децата да се оспособуваат да вооп -ш туваат: Пример: Ако , тогаш

или

Пример: , тогаши

Пример:кој број е поголем 5 или 8?(Одговор: 8)

185


• да ги изведува множествени -те операции и правилно да гиупотребува соодветните озна -ки;• да ја разбере смислата на збо-ровите и и или;• да ги подреди природнитебро еви на бројна права и да чи -та природни броеви поголемиод 1 000 000;• да знае дека 1 е најмал приро-ден број, 0 не е природен број идека не постои најголем приро-ден број;• да заокружува природни бро -е ви поголеми од еден мили онна десетки, стотки и илјади;• да разликува цифра од број;• да одредува класи и позицииво повеќецифрен број• да ги извршува четиритеарит метички операции со при-родни броеви;• да го процени резултатот одсобирањето, од одземањето, одмножењето, односно од де ле -њето;• да запишува производ на ед-накви множители во вид насте пен;

• Множество на природ -ните броеви; прошире-ното мно жес во природниброеви (No); бес ко нечномножество• Подредување наприродни те броеви• Читање природни бро е -ви поголеми од 1 000 000

• Заокружување на при-родните броеви на десе -тки, стотки и илјади

• Декаден броен систем

• Собирање природнибро е ви• Својства на собирањето• Одземање природниброе ви• Множење природниброе ви• Својства на множењето• Степен на број• Делење во мно жес т вотоприрод ни броеви делењесо остаток

• Милион• Милијарда • Билион• Трилион

• Декаден броенсистем• Класа • Позиција

• Аритметичкаопе рација• Дистрибутив-ност на мно же ње -то во однос на со-бирањето и одзе-мањето• Степен на при-роден број

Од броевите 5 и 8 кој број е поголем? (Одго-вор: 9)Пример: Нацртај бројна полуправа и оз на чија со 0, 10, 20, ..., 100. Процени ја по лож батана бројот 67 на таа бројна права.Пример: Кој од знаците ,, = или > треба дастои во крукчето за да биде точно?322 297

Пример: Прочитај го на глас бројот 345 623 124.

Пример: Дали бројот 4678 е поблиску до4600 или до 4700?Пример: Запиши го бројот кој има 3 сто-тини илјади 2 десетици илјади 7 илјади 5стотки и 6 единици.

Пример: Твојот пријател вели дека 25346 +6978 = 5524. Без да решаваш објасни зоштомислиш дека одговорот е погрешен.Се решаваат текстуални задачи во кои сеупотребуваат поимите: збир, разлика, про -из вод, колкичник, собирок, намаленик, на-малител, множител, деленик и делител.


• да одредува остаток при де-лење во множеството природниброеви и тоа да го користи возадачи;• да знае како зависат збирот,разликата, производот и ко лич -никот на природни бро еви одпромената на компонентите;• да пресметува вредност наброен израз; • да извршува повеќе арит-метички операции почитувај ќиго редоследот на операци ите;• да користи калкулатор приодредување збир, разлика, про -извод или количник на „големи“броеви;• да решава равенки со кори-стење на основните аритме -тички операции и нивните свој -ства; • да ги знаат и да ги користат-признаците1 за деливост со: 2, 5,3, 9 и 4;

• Зависност на збирот од промената насобироцитеависност на количникот од променатана деленикот и делителот

• Броен израз

• Редослед на арит ме тич ките опера-ции

• Решавање равенки со користење насвојствата на основните аритметичкиоперации

• Деливост на природните броеви• Признаци за деливост со: 2, 5, 3, 9 и 4

• Вредност на броенизраз

• Непозната вели чи -на (во равенка)

• Делител • Содржател

Примери: 65+ 127 = 192(65+8) + 127 = 200 = 192+8459 - 142 = 317(459 - 6) - 142 = 311 = 317 - 6459 - (142-5) = 323 = 317 + 5522:9 = 58(522 • 3) : 9 = 174 = 58•3522:(9•2) = 29 = 58:2

Пример:=

Пример 2: Влегуваш во про-давница со 90 денари и ку-пуваш 3 моливи, секој по 20денари. На пи ши израз за су-мата денари (x) што ќе тиостане непотрошена. Потоаза пиши ја равенка и реши ја.Пример: Бројот 3465 е деливсо 9 затоа што бројот 3+4+6+5(= 18) е делив со 9.

1 Признак е тврдење кое искажува доволен услов за постоење на некој поим.Пр. 1: Признакот за деливост со 5 гласи: ако последната цифра нанекој број е 0 или 5, тогаш тој број е делив со 5. Пр. 2: При реализација на оваа програма наместо реченица од видот: dоволен услов за некој бројdа биdе dелив со 5 е pослеdнаtа цифра на tој број dа биdе 0 или 5, ќе користиме речњница од видот: pризнакоt за dеливосt со 5 gласи: ако pослеd-наtа цифра на некој број е 0 или 5, tоgаш tој број е dелив со 5.

27Вредност на

бројниотизраз

3 • (7 + 2)Броен израз

186

187


• да одредува делители и со -др жатели на природни бро е -ви;• да разложи сложен приро-ден број на прости мно жи те -ли;• да утврди дали збир, раз ли -ка, односно производ на при-родни броеви е делив со при-роден број.

• Прости и сложени броеви• Заеднички делители (ЗД) изеднички содржатели (ЗС) наприродни броеви• Најголем зеднички делител(НЗД) и најмал заед нич ки со -др жател (НЗС) на природниброеви• Разложување сложен при -ро ден број на прости мно жи -тели• Деливост на збир, раз ли каи производ со природни бро -е ви

• Прост број • Сложен број • Заеднички делител• Најголем заеднички де-лител• Заеднички содр жа тел• Најмал заеднички со др -жател

Се усвојуваат техники за одредувањезсзс, НЗС, ЗД и НЗД на природни бро -еви.

Се идентификуваат и опишуваатпрос ти и сложени броеви.

188

ТEМA 2: ГEОМEТРИСКИТE FИГУРИ ВО РAМНИНA


Ученикот/учениката се оспосо-бува:• да ги препознае и употребуваодносите лежи на, не лежи на, епаралелно во задачи и да корис -ти соодветна симболика;• да ги разбира заемните по лож -би на точка и права и на две пра -ви при решавање проблеми одпрактиката;• да знае да ги поврзе поимитеточка и права со полуправа, от -сеч ка, искршена линија и пои-мот растојание со поимот дол -жи на;• графички и аритметички да со-бира и одзема отсечки; • да ги знае поимите кружница,круг, радиус, дијаметар, тетиваи да црта кружница со даденради ус (со шестар);• да ги воочува заемните полож -би на кружница и: точка; права;кружница;• да ги знае поимите полурам-нина и агол;

• Точка и права. Основнисвојства на правата• Заемна положба на двеправи • Растојание меѓу две точ ки

• Полуправа и отсечка• Должина на отсечка• Искршена линија• Основни и изведени по и -ми

• Графичко собирање и од -земање отсечки• Кружница и круг• Заемна положба на: круж -ница и точка; кружница иправа• Заемна положба на двекруж ници

• Поим за агол• Соседни, напоредни и на-крсни агли

• (Не) колинеарни точки• Паралени прави (pов-tорување

• Растојание• Основен поим, изведенпоим• Почетна точка на полу-права• Средишна точка на от -сечка• Должина на отсечка • Еднакви (складни) от -сеч ки

• Тетива• Пресечка• Тангента• Кружен лак

• Полурамнина • (Не) конвексен агол• Соседни агли

Пример: послужи се со ознаките наподот во фискултурната сала, за даидентификуваш две прави кои се па -ра лелни. Постави јаже преку пара-лелните линии.

На геотабла2 прикажуваат отсечки,еднакви отсечки, искршени линии.

Пример:ако тогаш

2Геотабла е квадратна, триаголна или друг вид на мрежа во која на темињата на квадратите, триаголниците... има заковано клинци и може да сеправат рамнински фигури со помош на ластик или конец.

B N

A

M

R

AB - тетива,OR - радиусЛак ABMN - дијаметар

189


• да знае кој агол е конвексен,а кој е неконвексен;• да ги знае видовите агли спо-ред големината (нула агол, ос -тар, прав, тап, рамен, полнагол);• да црта симетрала на отсечкаи симетрала на агол;• да црта нормала на права ида одреди растојание од точкадо права;

• графички и аритметички дасобира и да одзема агли;

• да ги знае поимите многуа-голник, конвексен многуагол-ник, видовите многуаголниции периметар на многуаголники да ги применува во задачиод секојдневието.

• Мерење на агол (со агломер)• Видови агли според големи-ната• Централен агол• Цртање агол еднаков на даденагол• Комплементни и суплементниагли• Симетрала на отсечка и симе-трала на агол• Нормала на права• Растојание од точка до права

• Графичко собирање и графичко одземање на агли

• Аритметичко собирање и аритметичко одземање на агли

• Многуаголник• Конвексен мно гу аголник• Видови многуаголници• Периметар на многуаголник

• Напоредни агли• Накрсни агли• Нула агол• Рамен агол• Полн агол• Централен агол• Комплементни агли• Суплементни агли• Симетрала на отсечка• Симетрала на агол• Нормала на права• Растојание од точка допра ва

• Полигонална линија• (Не) конвексен многу -аголник• Периметар на многуагол-ник

Пример: Нацртај две полуправикои поаѓаат од иста почетна точ -ка и градат тап агол. На геотабла прикажуваат сосед -ни агли, накрсни агли, напоред -ни агли,...Цртаат симетрала на отсечка иси метрала на агол и нормала направа со мерење.

Пример:34027/15// - 120 21�06// = 22005/09//

многуаголникнеконвексен конвексен

Неконвексен аголКонвексен агол

190

ТEМA 3: DРОПКИ. DECИМAЛНИ BРОEВИ


Ученикот/ученичката се оспосо-бува :• да го користи значењето наброителот, именителот и дроб-ната црта;• да ги препознава видовитедроп ки;• да запише природен број вовид на дропка;• да претстави дропка поголемаод 1 во мешан број и обратно;• да претстави дропка на бројнапра ва;• да ја провери едаквоста на дведроп ки;• да проширува дропки и даскрату ва дропки;• да ги разбира поимите деци-мална дропка, децимален број,де цимална запирка, цел и деци-мален дел од број, децималноместо, децимала;• да собира и одзема децималнибро еви;• да врши проценка на резулта-тот од собирањето или од одзе-мањето;

• Дропки. Читање и пи шу ва -ње• Видови дропки• Претставување дропки наброј¬на права• Еднаквост на дропки• Собирање и одземањедропки со еднакви имени-тели (повторување)• Проширување и скратувањена дропки

• Децимална дропка и деци-мален број• Својства на децималнитебро еви • Претставување на бројнапра ва • Споредување• Собирање и одземање на::- децимален и природен број; - децимални броеви.

• Дропка помала од 1 • Правилна (чиста) дроп ка• Дропка поголема од 1• Неправилна (нечиста)дроп ка• Мешан број• Еднакви дропки • Проширување (на дроп -ка) • Скратување (на дропка)• Нескратлива дропка

• Децимална дропка• Децимален број • Децимална запирка• Децимален дел

• Збир на децимални бро е -ви• Разлика на децималнибро еви

Значењето на броителот, име-нителот и дробната црта.

Секој број е децимален број: 3,5, 123, 0,123, 56, 2,04,.... Да сезапишуваат природните брое -ви како децимални, за да серазберат децималните броевии децималните дроп ки.

Пример:3,23045 + 2,006002 = 5,236452

191


• да множи и дели децималенброј со декадна единица;• да множи децимални броеви;• да дели децимален број соприроден број и со децималенброј;

• да претвора дропка во деци-мален број и да запишува де-цимален број во вид на деци-мална дропка;• да разликува конечно од бес -конечно децимален број и чис -то периодичен од мешано пе-риодичен децимален број;• да заокружи децимален бројдо зададен број децимали и даја процени точноста на заокру -жувањето.

• Множење децимален број со::- декадна единица - произволенприроден број;- децимален број.• Делење децимален број со: - природен број;- децимален број.

• Претворање дропка во деци-мален број• Конечно и бесконечно деци-мален број• Периодичен децимален број• Заокружување на децималенброј

• Производ на децималниброеви• Количник на децималниброеви

• Конечно децимален број• Бесконечно децимален број• Периодичен децимален број

Пример: Процени го резулта-тот на собирањето 0,72 + 0,8.Дали збирот е поголем од 1?

Пример: Пат од 50 м можешда го истрчаш за 6,73 секунди.Заокружи го своето време нанајблиската десетинка.

192

ТEМA 4: МEРEЊE


Ученикот/ученичката се оспосо-бува:

• да ги знае основните мерниеди ници за должина, маса, теч -ност, време, температура и пло ш -тина, како и поголемите и пома-лите мерни единици од ос нов на -та;• да ја знае мерната единица заволумен и да пресметува волу-мен на квадар и на коцка;• да претвора именувани броеви;• да собира и одзема именуваниброеви;• да множи и дели именуваниброеви со неименуван број.

• Мерни единици за: дол жи на ,маса, течност, време, темпера-тура, плоштина и волумен• Именувани броеви • Претворање едноимени вопо веќеимени броеви и об рат -но (освен мерните единици заплоштина и волумен)• Претворање поголеми во по-мали мерни единици и об рат -но (освен мерните единици заплоштина и волумен)• Собирање и одземање наиме нувани броеви (освен мер -ните единици за плош ти на иволумен)• Множење и делење на име-нуван со неименуван број

• Мерна единица • Мерна единица за дол жи -на, за маса, за течност, завреме, за температура, заплоштина и за волумен• Именуван број• Едноимен број• Повеќеимен број• збир на именувани бро е -ви• Разлика на именуванибро еви

Пример: Измери ја со лини-јар должината на листот одтетратката до најблискиотмилиметар. Потоа заокружидо најблискиот центиметар.Пример: Полицата е долга168 цм. Петар ја скратил за 2дм. Колку метри колку де-циметри и колку центиме-три сега е долга полицата ?5 м + 20 цм = 520 цм или5 м + 20 цм = 5,2 м 12 кг . 7 = 84 кг

193

ТEМA 5: РABОТA СО ПОDAТОCИ


Ученикот/ученичката се оспосо-бува:

• да изготвува инструменти запри бирање податоци; • да прибира податоци споредда ден инструмент;• да претставува податоци нараз лични начини;• да избира примерок за ист ра -жу ва ње; • да прави претпоставка за приб -рани податоци;• да врши анализа на прибранипо датоци; • да извлекува заклучок.

• Инструменти за прибирањеподатоци• Претставување податоци вотабела• Претставување податоци одтабела на разни видови дијаг -рами

• Избирање примерок на ист -ра жување• Анализа на податоци до-биени при истражување

• Прашалник (анкетенлист)

• Истражување• Примерок • Претпоставка • Аритметичка средина

Пример: Учениците од твоетоодделение одгледуваат расте-нија на разни места во училни-цата. Подготви прашалник сокој ќе се опфатат висините насите растенија во сантиметри,на одреден ден.Пример: Податоците прибранисо прашалникот од претходни -от пример претстави ги на ли-ниски дијаграм.Пример за истражување: При-бери податоци и одреди гиплоштината и волуменот натво јата училишна зграда - без(косиот) кров.Пример: Направипретпоставка за тоа кој од шес -те броеви на една коцка (1, 2, 3,4, 5 или 6) ќе се падне најмногупати, при 36 фрлања на коцка -та. Потоа коцата фрли ја 36 па -ти и забележи колку пати пад-нал секој од броевите. Прикажиги резултатите на броен гра-фик. Спореди со твојата прет-поставка.

194


При реализацијата на програмата, непосредните реализаторида поаѓаат од развојните можности и интереси на децата од 11- годишна возраст. Особено да се имаат предвид законитос -тите на развојот на мислењето во овој развоен период.Во реализацијата на содржините непосредните реализаторитреба да го мотивираат ученикот земајќи примери од непос -редната околина или реализирајќи ги содржините во условикои се адекватни на проблематиката што се обработува. Требада се организираат практични активности како: истражувања,анализа на случаи, проценки, конструирање, изнаоѓање на ре -шенија со комбинирање на идеи и сл., а преку нив да се пот-тикнат мисловните активности на учениците, со што се овоз -можува изградување на систем на математички претстави ипо ими. Значи, во дидактичко – методското обликување на нас -тавниот час често да бидат застапени мали истражувања, про-екти, односно учење преку сопствени искуства на ученикот.Вака обликуваниот час бара и соодветни форми на работа(груп на - тимска работа, работа во парови како и индивиду -ална работа на ученикот). Традиционалните форми на работа(пред сѐ заедничка (фронталната) работа) ќе се практикуваатпри презентации, дискусии, демонстрации на постапки и слич -но, но сѐ поретко како форми за пренесување на знаења на уче -ниците. За реализација на наставата по математика во VI одделение ќесе користи учебник усогласен со Наставната програма по мате-матика за VI одделение и со Концепцијата за учебник. За мере -ње на постигањата на ученикот ќе се користат работни лис то -ви, тематски тестови и други инструменти, соодветно дидак -тич ко методски обликувани и усогласени со Наставната про-грама. а за проширување и продлабочување на знаењата ше секористат збирки задачи усогласени со наставната програма по

математика за VI одделение. Збирките задачи треба да содр -жат прашања и задачи кои ќе им помогнат на талентиранитеученици да ги развиваат своите склоности кон математиката. Во работа со учениците, неопходна е корелација со другите на-ставни предмети во VI одделение, а тоа подразбира усогласе-ност на реализацијата на оние содржини од математика кои сево тесна врска со сродни содржини од други наставни предме -ти и обратно. Интегација на содржини од математика со содр -жини од другите наставни предмети ќе се остварува во ситеситуации во кои е присутна поголема поврзаност на содр жи -ни те. Притоа ќе биде значајно и да биде поголем интензитетотна соработката меѓу сродните стручни активи во училиш тата,така што можна е интеграција со содржини од природни наукии техника. Темата Рабоtа со pоdаtоци се реализира во рамките на прет -ходните теми.Според природата на наставните содржини, наставата по мате-матика ќе се реализира на различни места, но најчесто во спе-цијализирана училница или во кабинет за математика кадеученикот ќе истражува со различни материјали и средства и ќеработи на компјутер со примена на лиценциран образовенсофтвер. Исто така, ученикот ќе учествува во активности на:рас поредување, класификација, споредување, проценување,по годување, броење, мерење, демонстрирање на постапки,презентирање на изработки итн. Затоа, би било добро во спе-цијализираната училница за математика да има материјали идруги средства предвидени со Нормативот за наставни и на-гледни средства.

195


За да се оценат постигањата на ученикот неопходно е:

• да се согледа иницијалната состојба на ученикот (согледува -ње на неговите претходни искуства, знаења и вештини) привлезот во VI одделение;• да се разговара со ученикот за да се добијат сознанија за не-говото логичко размислување, разбирање на поимите и степе-нот на разбирање при нивната примена, оспособеноста за ре -ша вање задачи;• континуирано следење на односот на ученикот кон работата,соработката со врсниците, покажаната иницијативност, љубо-питност, самостојност, точност во искажувањето и истрајноство извршувањето на обврските;• континуирано утврдување и проверка на стекнатите знаења,способности и вештини на тематските целини;• користење на работни листови со три тежински нивоа, тес то -ви на знаења.

На крајот на првото полугодие и на крајот на учебната годинаученикот се оценува бројчано.На крајот на периодот се врши проверка на постигнатоста нацелите на наставата во VII, VIII и IX одделение, преку објектив -ни тестови на знаења.


ПРОГРАМА


Програмата во однос на просторните услови се темели на Нор-мативот за простор, за IV, V и VI одделение и наставни средстваза VI одделение донесен од страна на министерот за образова-ние и наука со решение бр.07-4061/1 од 31.05.2007.

Наставник во предметна настава, по предметот математика,може да биде лице што има: 1. завршени студии на двопредметна група математика - фи-зика;2. завршени студии по математика, наставна насока.

На наставниците кои завршиле педагошка академија или вишапедагошка школа - соодветна група и се стекнале со звањетонаставник по предметот што го предаваат предметот не имpресtанува рабоtниоt оdнос на работното место на кое сеангажирани.

196

Наставната програма по маtемаtика за VI одделение на де-ветгодишното основно образование ја донесе министерот заоб разование и наука со решение бр.07-668/2 од 05.11.2010 го-дина.

7. ОЧЕКУВАНИ РЕЗУЛТАТИ НАКРАЈОТ ОД ЦИКЛУСОТ

IV-VI ОДДЕЛЕНИЕ

Ученикот/ученичката умее:• да претстави множества, табеларно, описно и со Венов дија-грам;• да ги изврши операциите унија, пресек, разлика и декартовпроизвод на множества.Во множеството природни броеви над 1 000 000 умее:• да чита, запишува и споредува природни броеви;• да ги извршува четирите основни аритметички операции, даги користи нивните својства и да го проценува резултатот;• да одреди дали даден природен број е делив со 2, 3, 4, 5 и 9 ида претстави сложен број со своите прости множители;• да пресмета вредност на броен израз во кој се содржаниосновните аритметички операции, или некои од нив и да гопроцени резултатот;• да реши равенки со помош на основните аритметички опера-ции и да ја провери точноста на решението;• да реши текстуална задача со податоци од секојдневниотживот;• да претвори дропка во децимален број и обратно;• да ги изврши четирите основни аритметички операции надропки со еднакви именители и децимални броеви;• да разликува основни од изведени геометриски поими;• да објасни (опише) што е полуправа, отсечка, агол, кружница,круг, триаголник, правоаголник и квадрат;• да познава некои видови агли (соседни, напоредни, накрсни,централен агол, комплементни агли, суплементни агли)• да ги класира триаголниците според големините на аглите испоред должините на страните;• графички да собира и одзема отсечки;

• графички и аритметички да собира и одзема агли;• да пресметува периметар на разни видови триаголоници,квадрат, правоаголник и многуаголник;• да мери маса, должина, време, температура и течност и даврши проценки;• да претвора едноимени броеви во повеќеимени и да собира иодзема именувани броеви;• да пресметува плоштина и волумен на коцка и квадар• да прибира, селектира, подредува податоци, да ги внесува вотабела, да ги претставува на дијаграм и да чита податоци одтабела и дијаграм;• да препознае, прочита и запише римски броеви до 20;• да користи информатичко компјутерска технологија (ИКТ)во содржини од математика;• да биде самостоен, сигурен, истраен и упорен при решавањематематички задачи.

197

ИСТОРИЈA


198

Врз основа на член 55 став 1 од Законот за организација и ра-бота на органите на државната управа („Сл. весник на РМ“ бр.58/00 и 44/02) член 24 и 26 од Законот за основно образова-ние („Сл. весник на РМ“ бр.44/95, 24/96, 34/96, 35/97, 82/99,29/02, 40/03, 42/03, 63/04, 82/04, 55/05, 81/05, 113/05, 35/06,70/06 и 51/07), министерот за образование и наука донесеНас тавна програма по предметот исtорија за VI одделение надеветгодишното основно училиште.

199

Предметот историја има значајно место во воспитно - образов-ниот процес во основното деветгодишно образование бидејќиучениците треба да усвојуваат суштински, систематизирани ина уч но потврдени знаења. Тие треба да стекнат основно раз-бирање на минатото и сегашноста на историјата на цивилиза-циите и нејзините главни етапи. Изучувањето на историјататреба да изгради свест и позитивни ставови за одредени исто-риски настани, движења, личности во историската борба за де-мократија и човекови права.Наставата по историјата, исто така, дава придонес во изграду-вањето вредносен систем на однесување кон својот народ идржава, кон другите народи и држави, да им помага на мла-дите да ја разбираат сегашноста во светлината на минатото исѐ она што претставува цивилизациско достигнување во све-тот во духот на граѓанските вредности и демократијата, како ида го продлабочи интересот за натамошно изучување на исто-риските настани и процеси.

Неdелен фонd на часови: 2 часа. Гоdишен фонd на часови: 72 часа.Сtаtус на pреdмеtоt: заdолжиtелен.

q да ги открива причинско - последичните врски на историс -ките појави и развивање на критичкото мислење кон опште-ствено - економските процеси низ сите историски развојнипроцеси;q да ги спознава општествените процеси и промените кои серазвиваат преку историските случувања; q да ја сфати врската меѓу економските, политичките и соци-јалните односи во одделните општества низ историскиот раз-вој; q да го осознае историското минато со цел да ја разбересегашноста, за да знае да ја креира иднината на сопствениотживот;q да развива чувство на патриотизам кон својот народ и сво-јата татковина, а истовремено да ги почитува историските,општествените и економските вредности и разлики на наро-дите во светот; q да знае да ги распознава културните и верските разлики ме -ѓу народите;q да разива чувство на почит и лојалност кон Република Маке-донија; q да развива свест за сопствениот национален идентитет; q да знае правилно да ги согледува настаните и процесите восопствената историја и компаративно да ја согледува истори-јата на балканските и европските народи; q да се поттикнува на меѓуетничко разбирање во РепубликаМакедонија и почит меѓу Македонците, Албанците, Турците иприпадниците на другите заедници како и со народите на Бал-канот, Европа и светот преку изучување на историјата и култу-рата на различните народи и држави; q да го почитува историското и културното наследство на Ма-кедонија и другите народи и да развива почит за културнитевред ности;q да гради свест за почитување на човековите права и слобо ди.

2. ЦЕЛИ НА ПРЕДМЕТОТ ЗАРАЗВОЈНИОТ ПЕРИОД

1. ВОВЕД

Ученикот/ученичката:q да усвојува основни знаења за значајните настани, појави,процеси и личности кои оставиле трага во историјата начовештвото;

200

3. ЦЕЛИ НА НАСТАВНИОТ ПРЕДМЕТ ВО VI ОДДЕЛЕНИЕ


q да ги разликува историските периоди и да знае за нивнитеосновни карактеристики;q да ги запознае различните начини на сметање на времетокај старите народи; q да ги открива општествените уредувања на државите наречните цивилизации од стариот Исток со нивните посебникарактеристики;q да ги открива заедничките карактеристики на државите одстариот век;q да се запознава со одделните историски појави и процеси одпредисторијата и стариот век; q да се запознава со значењето и придонесот на историскителичности од овој историски период;q да се запознава со развојот на економијата, науката и култу-рата во државите на речните цивилизации;q да се запознава со основните црти и одлики на хеленската,римската, илирската и старомакедонската култура;q да се запознава со најкрупните придобивки од појавата, раз-војот и јакнењето на македонската држава; q да ги посочува разликите и сличностите на балканските на-роди низ историјата на стариот век.

201


Наставен предмет: ИСТОРИЈA


Ученикот/ученичката:• да осознае зошто се учи исто-ријата;• да се запознае со предметот ипоимот историја, нејзините за -дачи;• да се запознае со поделбата на историјата и со начините на сме-тање на времето кај старите на-роди;• да ги определува и објаснуваисториските периоди (стар век,среден, нов и најново време);• да се запознае со историс¬китеизвори и нивното значење заосознавање на минатото (мате-ријални, пишани документи; ус -ни преданија).

• Историјата и нејзиното зна -че ње

• Историски извори• Историографија

• Ера• Век• Стар век• Праисторија• Историја

• Работа со историска и гео-графска карта – карта на праис -торијата, стариот век и на со-времена Република Македо-нија.• Текст метод: анализа на текс -тови од историска читанка идруги текстови.

• Самостојна работа на учени-ците: изработка на лента навре мето; лента на историскипе риоди.• Вежбање на лента на времето.

• Разгледување ракописи, стра -ни книги, атлас, карти, архе о -лош ки и други историски изво -ри.

202

ПРAИСТОРИЈA



• да се запознае со теориите занастанокот на човекот споредрелигијата и спо¬ред науката;• да ја сфати улогата на работатаво настанувањето и развојот начовекот;• да ја сфати улогата на огнот вопромените на начинот на животна луѓето во праисторијата;• да го осознае значењето на от-кривањето на металите и нив-ната употреба;

• да ги сфати поимите и специ -фич ностите на начинот на жив -от во ордата, родот, братството,племето;• да се запознае со основните ка-рактеристики и причините зарас паѓање на првобитната заед-ница и појава на државата;• да се запознае со причините запојавата на првите верувања кајлуѓето;

• Настанок на човекот

• Животот на човекот во ка-мено и метално време

• Верувањето на човекот вонајстарите заедници

• Верувањето на човекот вонајстарите заедници

• Еволуција• Раса• Орда • Род• Племе• Братство• Религија

• Камено време• Метално време

• Наколни живеалишта• Материјални остатоци• Археологија

• Тотем• Тотемизам• Анима• Анимизам

• Демонстративен метод – ра-бота со карта на Македонија,Балканот, Европа, Азија, Аф ри -ка од праисторијата;- работа со ислустративен ма-теријал: слики, макети (исто-риски извори); анализа на сли -ки и цртежи.

• Елемент – филм, ДВД, каменовреме, метално време; доку-ментарен филм ,,Неандерта-лец”.• Реконструирање на животот(првите живеалишта, првитеору дија во камено и металновреме) и стопанските дејности(поделбата на трудот и на деј-ностите итн.) на луѓето.

• Истражување на локалнатасредина, географските и исто-риските објекти и карактери-стиките на локалните историс -ки остатоци за родокрајнатаис торија.

203


• да ги запознае првите формина верувања кај луѓето во разнинатприродни сили и други веру-вања поврзани со нивниот жи -вот и со објаснување на нивнотопотекло;

• да ги знае најзначајните архе -олошки локалитети во Македо-нија;• да се запознае со артефактите,изворите, археолошките и исто-риските податоци од предисто-ријата на Македонија.

• Балканот и Македонија вопраисторијата

• Кокино• Виничко кале• Говрлево

(Теренска настава: посета на ло -ка литети, музеи, изложби итн.Посебно археолошки музеј и ар-хеолошки локалитети.)• Организирање на интерактивнанастава со наставникот за ли-ковно образование и изработкана илустрации и цртежи за живо-тот на луѓето во праис торијата.• Изработка на макети за жи ве а -лиштата, предмети од живототна луѓето во предис то ри ја та.Запознавање со архелошките из -во ри од предисторијата на Ма ке -до нија преку фотографии, посетана музеи и локалитети.

204

РEЧНИТE CИВИЛИЗACИИ НA СТAРИОТ ИСТОК



• да ја знае појавата и развитокотна најстарите речни цивилизациии држави и нивното уредување;• да ја сфати улогата на природни -те фактори во појавата на старитецивилизации и на првите држави:Кина, Индија, Месопотамија, Еги-пет;

• да се запознае со социјалнатаструктура на населението;• да го запознае начинот на жи ве -ење на луѓето (улогата на женатапреку анализа на ликот на Клеопа-тра, образованието на децата, зани-мањата, исхраната, облекување то,лекувањето);• да се запознае со достигањата воградежништвото, уметноста и нау-ката кај најстарите цивилизации;• да се запознае со верувањата инивните специфичности кај оддел -ни стари народи;• да се запознае со убавите деласоздадени од народите на стариотИсток.

• Најстарите цивилиза-ции

• Старата египетска др -жава

• Културата и верува-њата на народите настариот Исток

• Цивилизација• Стар Исток• Роб• Ропство• Иригација

• Свинга• Фараон• Пирамида• Саркофаг• Мумија• Балсамирање• Сликовно писмо (хи -ероглиф)• Клеопатра

• Клинесто писмо• Еп• Многубоштво• Храм• Свештенство

• Разгледување карти: воочување и спо-редување на картата на светот сега и воминатото; карти на Азија, Африка (ис то -риски атлас).• Читање текстови од историска читанкаи од други пишувани материјали.• Демонстрирање на слики, нивно опи -шување и поврзување на илустрацијатасо соодветен историски настан, личност,вре ме (користење на слики, цртежи; еле-мент - филмови за Египет; Кина, Индија;дијафилм: општествата во државите настари от Исток; употреба на видеозапи -си; документарен филм „Нефертити“.• Животот на Клеопатра.• Следење на делови од долгометражниТВ филмови и водење разговор.• Реализација на проектни задачи: изра-ботка на проекти, паноа, портфолија исл. за Египет, Месопотамија, Индија,Кина, по избор на ученикот.

205

BAЛКAНОТ ВО СТAРИОТ ВEК1


Ученикот/ученичката:• да се запознае со различните на-роди кои го населувале Балканотво стариот век;• да се запознае со природните ус -лови, местоположбата и населени -ето на Хелада;• да се запознае со Хомеровото вре -ме и почетоците на хеленската ко-лонизација;• да го сфати постанокот на поли-сите (градови – држави) и нивнитемеѓусебни односи;• да ги воочи разликите во држав-ното и општественото уредувањеме ѓу Атина и Спарта;

• да се запознае со верувањата наХелените, нивната религија и ми-тологија;• да знае за појавата и значењетона Олимписките игри во живототна Хелените;• да го запознае начинот на жи ве -ење на луѓето (улогата на жената,образованието на децата, занима-њата, исхраната, облекувањето, ле-кувањето);

• Хелада

• Спарта и Атина

• Културата на Хелени -те

• Хелада• Хелени• Полис• Демос• Демократија• Аристократија

• Колонија• Колонизација

• Театар• Комедија• Трагедија• Митологија• Уметност• Филозофија• Олимписки игри

• Работа со карта на Балканскиот Полуо-стров; • карта -Хелада во стариот век;• користење на историски атлас;• текст метод: читање на изворни иуметнички текстови; текстови од истори-ска читанка;• читање грчки митови;• проекција на дијафилмови; • Стара Хелада; анимиран филм ,,Одисеј”.

• Израбоотка на Венов дијаграм за споре-дување – Атина – Спарта;

• анализа на илустрирани материјали: сли -ки на споменици на хеленската култура.

1Историјата на Хелада, Рим и Илирите да се изучува преку секојдневното живеење, култура, обичаи, а не преку војните.

206


• да ја осознава богатата духовна иматеријална култура на Хелените(книжевност, театар, архитектура,градежништво, уметност, наука);

• да се запознае со природнитеуслови, географското пространствои потеклото на Илирите;- да се запознае со илирските пле-миња и нивниот начин на живе е -ње;

• да го запознае процесот на созда-вањето и развојот на илирскитекралства на Балканот;

• да го запознае начинот на жи ве -ење на луѓето (улогата на жената,образованието на децата, занима-њата, исхраната, облекувањето, ле-кувањето);- да се запознае со јазичните и кул-турните специфичности на Или-рите и со нивната религија.

• Илири

• Илирски кралства

• Културата на Хелени -те

• Илириј• Илирија• Крал• Кралство• Гусарење• Култ• Теута• Задгробен живот• Утврдени населби• Материјални оста-тоци

• Работа со карта на Балканскиот Полуо-стров; карта - Илирите во стариот век.• Животот на Теута.• Анализа на илустрирани материјали: сли -ки на споменици на културата на Илирите.

207

МAКEDОНИЈA ВО СТAРИОТ ВEК



• да го осознае најстариот периодна македонската историја, нејзина -та територија, природните условии населението;• да се запознае со формирањето надржавата;- да го објаснува потеклото и иметона Македонија;• да го сфати значењето на рефор-мите во јакнењето на Македонс ка -та држава во времето на Филип II;

• да се запознае со доаѓањето наАлександар III Македонски на челона државата;• да се запознае со ширењето намакедонската држава и нејзинотозначење;• да се запознае со личноста наАлександар III (образование, вос -пи тание, издигнување на Алексан-дар во голем владетел);• да ја сфати визијата на Алексан-дар III Македонски за рамноправ-ност, толерантност и заедничкожи веење на народите.• да ја идентификува посебностана македонската култура, јазик,оби чаи, начин на живеење.

• Македонската држава Филип II

• Македонската држава вовремето на Филип II

• Македонската држава вовремето на Александар IIIМакедонски

• Александар III Македон-ски

Културата на Македонци те

• Горна Македонија• Долна Македонија• Македон• Народно собрание• Хетајри

• Филип• Пела• Олимпија• Александар Маке-донски (Велики)

• Статер• Свет град• Каусија

• Букефал• Фаланга• Гордиев јазол• Фаланга

• Работа со илустрации и карти.• Карта на Македонија.• Карта на Македонската држава во IVвек пр.н.е..• Историски атлас;• Слики – Пела, Филип II, портрет наАлександар III, Македонски.• Читање на говорите на Демостен (Фи-липики).• Мозаик од битката на Ис.• Македонското сонце.• Светилникот Фарос.• Животот на Александар.• Митот за Букефал.• Изработка на грозд за старата Маке-донска држава;• Изработка на Т-табела за Хелените иМакедонците и за другите соседни на -ро ди (сличности и разлики).

• Анализа на илустрирани материјали:слики на споменици на културата наантичките Македонци.

208


• да се запознае со причините зарас паѓањето на Македонската др -жава на Александар III Македонскии создавањето на хелениските др -жави;• да го сфати поимот хеленизам идостигањата на хеленистичкатакул тура.

• Хелинистички период • Хеленизам• Хеленизација

СТAР РИМ


Ученикот/ученичката:• да се запознае со територијата,на селението и постанокот на гра-дот Рим и на Римската држава;

• да го запознае општественотоуре дување и внатрешните борбиво државата;• да се запознае со државното уре-дување на Римската држава;

• да знае за подемот и проширува-њето на државата на три конти-ненти; • да ги воочи разликите во по лож -бата и начинот на живот на раз -личниуте слоеви на населението;• да го запознае начинот на жи ве -ење на луѓето (улогата на же на та,образованието на децата, занима-њата, исхраната, облекувањето, ле-кувањето);

• Настанок на Римскатадржава

• Јакнење и проширува -ње на Римската држава

• Внатрешни борби воРимската држава

• Патриции• ПлебејциСенат• Народно собрание• Форум• Легија• Гладијатори• Катапулт• Колонат

• Република• Царство• Трибун• Конзул

• Амфитеатар• Колосеум• Терми• Аквадукт (водовод)

• Карта на Апенинскиот Полуостров.• Карта – Римски освојувања.• Историски атлас.• Историска читанка.• Радиоемисија: Кои биле Етрурците.• Портрет – Ханибал, римски пешак.• Слики – Браќата Грах.• Дијафилм – Старт Рим.• Долгометражен филм - Антички Рим.

209


• да знае за реформите на браќатаГраси, Спартаковото востание и гра -ѓанските војни во империјата;• да ги сфати причините за слабее-њето на државата и нејзиното рас -па ѓање;

• да се запознае со културните вред -ности на Римската држава (кни -жевност, наука, уметност, религија,градежништво и др.);

• да знае за појавата и ширењето нахристијанството во Римската држа -ва, односот на државата кон хрис ти -јаните и прифаќањето на христијан-ството за државна религија.

• Римска култура

• Појава на христијанс т -вото

• Латински јазик

• Катакомби• Исус Христос• Воскреснување• Апостол• Библија• Црква

• Анализа на илустрирани материјали:слики на споменици на културата на ста-риот Рим.

• Текстови за настанувањето, ширењетона христијанството и неговото влијаниево Европа.

210

ВЛИЈAНИEТО НA РИМСКAТA ИМПEРИЈA НA BAЛКAНОТ



• да се запознае со ширењето наримската империја на Балканот(Македонија);

• да се запознае со отпорот на на-родите на Балканот против римс -ката власт;

• да се запознае со за појавата иширењето на христијанството наБалканот;

• да ги осознае вредностите наримската култура на Балканот (на -чин на живеење, религија, пис ме -ност, градежништво, уметност идр.); • да се запознае со придобивкитеод времето на владеењето на рим-ската империја (изградба на па -тиш та, градови други градби наРимјаните во Македонија);

• да ги сфати причините за опа ѓа -ње то и пропаѓањето на РимскотоЦарство.

• Ширењето на Римс ко тоЦарство на Балканот иМакедонија

• Отпорот против римс ка -та империја од страна нанародите на Балканот

• Појава и ширење на хри-стијанството на Балканоти во Македонија

• Културата во времето наримското владеење

• Пропаѓање на Римскатадржава

• Провинција• Сојуз• Денар• Романизација

• Христијанизација• Христијански општи ни• Послание• Базилика• Мозаик

• Источно Римско Царство• Западно Римско Царство

• Работа со карта на БалканскиотПолуостров.• Читање историски атлас, текст о -ви од историска читанка.• Разгледување илустрации.

• Запознавање со архелошките из-вори и локалитети во Македонијаод времето на римското владеењепреку фотографии, посета на музеии локалитети.

211


При реализацијата на наставната програма по историјанаменета за учениците од VI одделение се поаѓа од развојнитеможности, возраста, способностите и интересите на учени ци те.Наставните содржини се изучуваат преку историјата на секојд-невното живеење, културата, обичаите, а не преку војните.Наставникот ги поттикнува учениците да се запознаат и да гисфатат историските процеси, а не инсистира на фактографскопомнење на сите датуми од историскиот период што се раз ра -ботува.

Насоки за меѓуpреdмеtно pоврзувањеОваа наставна програма е структурирана за да поттикнува кајученикот интегриран развој во сфаќањата на општествениотразвој во историскиот период, а целите, содржините и актив -ностите се компонирани за меѓусебно поврзување на од ре денитеми и содржини со наставните предмети од општественатагрупа на науки (мајчин јазик, ликовна и музичка уметност, ге-ографија, општество, граѓанска кулутура и др.).

Преpораки за корисtење на gоdишниоt фонdПрепораките за годишниот фонд на часови се дадени само ка -ко ориентација заедно со конкретните цели и теми/содр жи ни. Предметниот наставник не се ограничува во прераспореду-вањето на темите и содржините според потребите при реали -за цијата, туку сопствената креативност и поинаквото корис-тење на часовите треба да го проценува според достигањатана неговите ученици, т.е. според промените во квалитетот назнаењата и способностите кои тие ги постигнуваат.

Насtавни среdсtва:q учебник по историја наменет за учениците во VI одделениепо избор на училиштето, а одобрен од министерот за образо-вание и наука; q користење на пошироката околина, односно истражувањена локалната средина на историски и географски објекти и ос-татоци на археолошки ископини од национална вредност; q користење на историски карти, атласи, текстови, постери,фотографии, цртежи, карикатури, албуми, макети, хронолошкитаблици итн.; q користење енциклопедии, речници, списанија итн.; q користење аудио-визуелни средства - документарни и ТВ-филмови, Интернет, образовни софтвери итн.

212


Според поставените цели на наставната програма по историјанаставникот во текот на наставниот процес редовно ги следии вреднува знаењата и постигањата на учениците и ги при-бира показателите за нивните активности, потоа мотивирано-ста за учење - оваа компонента е основен и составен дел напланирањето на наставникот за наставата и учењето.За проверување и оценување на постигањата на учениците ворамките на наставниот материјал и наставните теми дадениво наставната програма, наставникот треба да ги има предвидследниве компоненти:

• начин на проверување и оценување: - усно излагање; - презентација;

• други средства и постапки за следење и оценување: - наставни ливчиња; - ученички квиз; - играње на улоги.

Посtиgањаtа на ученициtе во tекоt на gоdинаtа се оценувааtсо оpисна оценка, а на крајоt се извеdува бројчана оценка.


ПРОГРАМА

Програмата во однос на просторните услови се темели на Нор-мативот за простор, опрема и наставни средства за деветго -диш ното основно училиште донесен од страна на министеротза образование и наука со решение бр.07-1830/1 од 28.02.2008.

213

Наставната програма по исtорија за VI одделение на деветго -дишното основно образование ја донесе министерот за образо-вание и наука со решение бр. 07-4076/1 од 22.05.2008 год.


За реализација на наставната програма по историја за VI одде-ление на основното деветгодишно образование предвидени сенаставници со завршен:

q Филозофски факултет - Институт за историја;q Педагошки факултет - Институт по историја – географија.

214

215

ПРИРОDНИ НAУКИ И ТEХНИКA


216

Врз основа на член 55 став 1 од Законот за организација и ра-бота на органите на државната управа („Сл. весник на РМ“ бр.58/00, 44/02 и 82/08) член 25 од Законот за основно образова-ние („Сл. весник на РМ“ бр.4103/08 и 33/2010), министерот заобразование и наука донесе Наставна програма по предметотpрироdни науки и tехника за VI одделение на деветго диш нотоосновно училиште.

217


Ученикот/ученичката: q да го проширува и продлабочува разбирањето на основнитеприродни законитости и поими за природата околу себе; q да ги обединува / поврзува концептите и процесите во при -ро дата и техниката, преку конкретни примери;q да ги воочува системите, подреденоста и организацијата напоимите од природата, преку конкретни примери за деловитеи движењата во Сончевиот систем, неговите планети и за пла -нетата Земја; q да стекнува знаења за внатрешната градба на Земјата, запри родните појави: земјотреси, вулкани, бури, урагани, цуна -ми, за ерозијата, феноменот плима – осека, врнежите и пос ле -диците од загревањето и ладењето; q да го открива настанокот и видовите на карпи и почви наЗемјата; q да ги разбира и да ги објаснува основните поими заразновидноста на живиот свет; q да ги познава особините на живиот свет: клеточната градбаи животните функции; q да ги набројува и опишува основните животни функции наживите организми, вклучувајќи го и човекот; q да ги открива и да ги применува фактите за поврзаноста насите живи организми преку исхраната; q да го разбира значењето на фактите за нивоата на еко лош -ката поделба и да ги предвидува условите и последиците врзнаселувањето на животни заедници; q да ја открива динамичката природа на природните процеси

и феномени (настанок на карпите, почвите, растење и развојна организмите, последиците за живиот свет: приспособување,распространување); q да дава аргументирани, логично обмислени одговори напоставените прашања / задачи / проблеми и да презентиразаклучоци, поткрепени со докази; q да претставува податоци во табела, график, шема; q да умее да чита и толкува податоци од табела, график, шема,географска карта, глобус; q да изработува и да предлага план за изведување едноставенобид; q да прифаќа и извршува задачи со различен степен на сло -женост при истражувањето: поставува прашања, предви ду ва,ги користи сетилата, користи инструменти (лупа, ле њир, вага,компас, карта, глобус, микроскоп), запишува и об ра ботува по -датоци. q да учествува активно во работата на групата и при дискуси-ите; q да покажува подготвеност за преиспитување на своите мис-лења и почит кон мислењата на другите; q да го разбира значењето на исполнување на зададенатазадача во зададените рокови; q да покажува подготвеност да им помогне на другите, осо бе -но при работа во група.

Наставниот предмет pрироdни науки и tехника е застапен со 3часа неделно - 108 часа годишно.

218


Тема: ПЛAНEТAТA ЗEМЈA ВО ВСEЛEНAТA



• да ги опишува вселената и ѕвездите;• да се здобие со претстава за вселен-скиот простор;• да ги разликува и класифицира небес -ките тела;• да ги објаснува карактеристиките наСонцето;

• да ги опишува карактеристиките наМесечината;• да го разбира појавувањето на ме се че -ви те мени; • да ги опишува појавите на метеорите икометите; • да развива сопствени претстави за мес -тото на човекот и животот во вселената.

• Вселена, Сонце иСончев систем

• Небеските телаво вселената

• Вселена

• Ѕвезда

• Соѕвездие

• Галаксија

• Млечен пат

• Природен сателит• МесечинаМесечеви мени

• Метеор• Комета

• Видеопрезентации за вселената, за ѕвез-дите, планетите.• Читање текстови за темата.• Посета на планетариум.• Истражување: набљудување на ѕвезденонебо.

• Изработка на пано за различните формина Месечината (мени).• Видеопрезентации.• Стимулирање на создавање кратери.• Организирање на разговор за човекот ивселената, за првото патување на човекотна Месечината. • Видеопрезентации за небеските тела ипојави.

219

Тема: ЗEМЈAТA E DИНAМИЧEН СИСТEМ


Ученикот/ученичката:• да ја препознава внатрешната градбана Земјата со помош на графика/модел; - да ги објаснува внатрешните и над-ворешните промени на Земјата;

• да ги препознава и селектира природ-ните појави: земјотреси, цунами, вулкани, бури, плима, осека,врнежи, ерозија;• да го објаснува настанувањето на при-родните појави;

• да ги набројува влијанијата ипричините за настанокот на карпите;• да ги разликува видовите карпи (на-пластени, магматски, изменети);• да го објаснува настанокот на почве-ниот слој;• да ги разликува и класифицирапочвите (песокливи, глинени);• да го објаснува стопанското значењена почвите.

• Внатрешнаградба на Земјата

• Природни појавина Земјата

• Настанок на кар-пите и видовикарпи

• Настанок напочвите и видовипочви

• Земјини сфери

• Земјотреси

• Цунами

• Вулкани

• Бури

• Плима• Осека

• Врнежи

• Ерозија

• Карпи

• Почва

• Изработување модели (на пр.:пресеченотоп че и глина) за внатрешниот пресек наЗемјата.• Изработување на цртежи на плакатна хар-тија за внатрешната градба на Земјата.• Видеопрезентација за карактеристиките најадрото и Земјините обвивки.• Читање текстови за природните појави ипоследиците од внатрешните и над во реш ни -те промени на Земјата. • Изработување динамичен модел на вулкан. • Видеопрезентација на вулканска ерупција.• Изработување на фотоалбум за природнитепојави на Земјата. • Набљудување на различните видови карпии почви. • Изработување модел на почвени слоеви. • Изработување на збирки од различни видо -ви карпи и почви.

220

ТEМA: ОСОBИНИ НA @ИВИОТ СВEТ


Ученикот/ученичката: • да ја открива разновидноста и срод -носта на живите организми; • да ги разбере одликите на живите ор-ганизми; • да ја разбира клеточната градба на ор-ганизмите, едно и повеќе кл е точ нос та; • да ги именува формите, составни те де-лови на клетката (растителна и живо-тинска) и нивните функции со помошна графика; • да ги воочува и наведува сличностите иразликите во градбата меѓу животин-ската и растителната клет ка;

• да го открива значењето на исхранатаво однос на сите други жи вот ни осо-бини и процеси; • да разбере дека растенијата ја про -изведуваат храната во зелените деловиод материи од почвата, од воздухот исончевата светлина; • да осознае дека животните се пот ро -шувачи на храната; • да ја објаснува поврзаноста на рас те -нијата и животните преку исхраната(син џири на исхраната);

• да го разбира дишењето како разменана гасовите помеѓу организмот и жи -вот ната средина;

• Живите организмисе одликуваат соклеточна градба иживотни процеси

• Исхраната ги усло-вува другите живот -ни процеси

• Растенијата ја про -изведуваат хранатаза себе и за другитеорганизми

• Дишењето е ос нов -на биолошка особи -на

• Клеточна градба

• Клетка

• Клеточна обвивка • Цитоплазма• Јадро

• Едноклеточни ор-ганизми, • Микроорганизми

• Повеќеклеточниор ганизми

• Храна• Исхрана • Произведувачи • Потрошувачи • Тревојади • Месојади• Сештојади

• Синџири на исхра-ната

• Дишење

• Правење збирки на ниво на паралелка -та од конзервиран материјал од собранипримероци растенија и животни. • Подготвување албуми со графика зараз лични облици на живи организми иживотни процеси. • Набљудување на различни одлики наживотни (движење, хранење, осетливости др.). • Изработување на модел на клетка. • Демонстрирање - микроскопирање напрепарати од: растителна клетка, живо-тинска клетка, микробна клетка. • Микроскопирање на барски едно - и по -веќеклеточни организми.

• Истражување за создавање храна(скроб) кај растенијата. • Истражување на исхраната на жаба, ак-вариумска риба, полжав, птица и др. • Изработување листи со податоци за де-лови на растенијата кои служат во исхра-ната на човекот. • Изработување на листа на здрава храна.

• Изработување на едноставни синџирина исхрана на паноа, колажи за ливада(коп нена животна заедница) и за езеро(водна животна заедница). • Следење на видеозаписи за едноставнисинџири на исхраната.

221


• да сфати дека растенијата дишат со по -мош на сите органи; • да осознае дека животните дишат сопомош на органи за дишење кои серазлични во зависност од животнатасредина;

• да разбере дека организмот се ослобо-дува од непотребните и штетните ма те -рии;

• да го поврзува движењето кај живот-ните со исхраната; • да разбере дека начините за дви жењезависат од животната среди на; • да ги споредува начините и органи те задвижење кај познати претставници соживотните средини и нивната исхрана; • да разбере дека растенијата ог ра ни -чено се движат;

• да ја сфати осетливоста кај животни текако врска на организмот со средината; • да го разбира значењето и да ги приме-нува поимите поврзани со осетливоста; • да ги опишува своите претстави за врс -ките меѓу сетилата, исхраната, на чинотна движењето и одбраната од опаснос -тите; • да ги објаснува врските (осетливос та)на едно животно и средината;

• Ослободување од штет -ни материи

• Движењето како би о -лошка особина

• Осетливост на драз би

• Размена на гасови

• Органи за дишење

• Излачување

• Движење • Органи за движе -ње

• Осетливост

• Дразба

• Органи за прима -ње дразби

• Заштита од силнидразби

• Истражување на последиците когаразлични животински органи за ди -шење се ставени на воздух и во вода. • Истражување на дишење на едноживотно (риба во вода при мирува -ње и во движење, броење на дви же -њата на жабрите во минута, за пи шу -вање на податоци). • Истражување на дишење на еднорастение и едно животно под ста-клено ѕвоно.

• Изработување на едноставен меха-низам за филтрирање на обоен рас -твор.

• Набљудување и споредување надви жења на животни (риба во вода,цицач на копно и во вода, инсект накопно (мравка), инсект во воздух(пеперутка, мува). • Набљудување на приспособеностана формата на органите за движењена почва - нозе, во вода - перки, вовоз дух – крилја. • Набљудување на придвижување нарастение кон светлината – пченица.

222


• да го разбира растењето, раз мно жу ва -њето, умирањето како фази од жи вот -ниот циклус на секој жив организам; • да го сфаќа растењето и бесполовоторазмножување кај растенијата; • да го разбира размножувањето кај ор-ганизмите како начин за опстанок; • да ги осознава развојните фази во текна растењето кај човекот; • да го прифаќа стареењето и умирање -то како природни фази во животниотциклус на секоја единка.

• Животен циклус кај рас -те нијата и животните

• Растење • Развивање• Бесполово раз мно - жување • Полово размно жу -вање • Оплодување

• Стареење • Умирање

• Истражување на сопствени сетил -ни искуства со исклучување на поедно сетило (вид, слух, топло - студе -но, ми рис), запишување и анализи-рање на податоците. • Истражување на осетливоста на ед -но растение во услови на променетаосветленост или температура. • Истражување на растење на учени-ците: мерење, бележење и спореду-вање на податоците на почетокот ина крајот на учебната година.

• Следење на видеозаписи за живот-ниот циклус на растенијата, живот-ните и за човекот. • Разговарање за проблемите и пред-ностите при растењето на ученици -те.

223

ТEМA: EКОЛОГИЈA


Ученикот/ученичката: • да ги именува и објаснува основнитееколошки поими; • да ги набројува основните услови воживотните средини кои влијаат врз жи -виот свет;

• да наведува примери за видови наживотни заедници, живеалишта и еко-системи; • да го разбира местото на единката воживотната заедница;

• да набројува видови на шуми во завис -ност од климатските услови; • да ги наведува еколошките услови иживотните заедници на шумите во уме-рениот појас, дождовните шуми, во пус -тините, во поларните области и морс ки -от екосистем;

• да ги препознава и да ги објаснувапри чините за предаторство, симбиоза ипаразитизам; • да го разбира влијанието на човекотврз екосистемите.

• Нивоа на еколошкаподелба

• Видови на екоси-стеми

• Односи во живиотсвет

• Единка • Животна заедни ца• Живеалиште

• Екосистем

• Шума во умере-ниот појас

• Дождовна шума

• Пустина

• Морски екосис тем

• Поларен екосистем

• Симбиоза • Паразитизам • Предаторство

• Посета на училишниот парк и разговорза природното опкружување. • Набљудување и откривање на видовитеживотни заедници во опкружувањето. • Изработување проект за животните за-едници во локалното опкружување: • Набљудување и водење дневник за едноживотно (единка), за едно растение, залокалната река, за функционирање назоолошката градина.

• Изработка на цртеж - шумски екосистем(по сопствен избор) со слики на типичнипретставници од растителните и живо-тинските заедници во него. • Користење на Интернет за пребарувањеи разгледување на различни видови нашуми со нивните растителни и животин-ски претставници.

• Опишување на примери за симбиозамеѓу два организма. • Примери за паразитизам меѓу домаќини паразит. • Опишување на односот на грабливкакон пленот. • Примена (пребарување) на ЦД и на Ин-тернет енциклопедии.

224

ТEМA: ПРИРОDНИТE НAУКИ ВО СEКОЈDНEВНИОТ @ИВОТ


Ученикот/ученичката: • да сфати дека природните науки имаат ши -рока примена во секојдневни от живот; • да ја согледува поврзаноста помеѓу при род -ните науки и технолошките откритија; • да сфати дека до големите откритија човекотдоаѓал преку долготрајни ист ра жувања, а по-некогаш и случајно;

• да ја согледа важноста на мерењето, чи та ње -то и толкувањето на резултати те како битнифактори за нови открити ја; • да мери и да очитува податоци од инс т ру мен -ти;

• да го согледа значењето на природни те на у -ки во добивањето и зачувувањето на хранатаво исправна состојба;• да го поврзе добивањето на леб, оцет, киселомлеко, зимница, со присуството на некои мик -ро организми; • да опишува постапки за добивање на: леб, ки-село млеко и оцет;• да наведува примери за позитивниот и нега-тивниот ефект на микроорганизми те;• да наведува постапки за зачувување на хра-ната во исправна состојба (сушење, замрзну-вање, скиселување);

• Примена на при-родните науки во се-којдневниот живот

• Постапки на ме-рење во секојднев-ниот живот

• Природните наукии производството нахрана

• Природните наукии производството наматеријали корисниза човекот

• Технолошки от-критија

• Храна •Микроорганизми• Квасец• Млечни производи

• Оцет• Конзервирање нахрана

• Читање на текстови од енцикло-педии, од историски читанки,атласи и сл. за значајни откритија,начинот на животот во различнипериоди и сл. • Дискусија (наведување примери)за примената на природните наукиво секојдневниот живот.• Пребарување на Интернет.

• Мерење на температура. • Читање на податоци од водомер. • Следење на временски карти наИнтернет.

• Посета на работилница за доби-вање на леб (погон). • Пренесување на искуство одстрана на родител, експерт и сл. • Истражувања:– производство на леб; – поткиселување на млеко. • Добивање оцет. • Зачувување на храната во ис пра в -на состојба. • Разговори за расипувањето нахра ната и како тоа да се спречи.

225


• да опишува како се добива стакло истаклени производи; • да разбира дека преку истражувањатасе добиваат нови материјали (плас тич -ни материјали и лекови); • да ја сфати опасноста од употреба налекови без препорака од лекар;

• да објаснува за потребата и користа одрециклирањето;• да стекнува навики за класирање наупот ребените материјали (хартија, стак -ло, метал и пластика) за рециклирање; • да набројува производи кои можатпов торно да се искористат;• да го објаснува значењето и потребатана чиста вода за пиење; • да го опишува прочистувањето на мор-ската вода во вода за пиење;

• да открие дека објекти со хидро/аеро-динамичен облик побрзо се движат восре дината;

• да наведува примери за претворање наенергијата од еден во друг облик во се -којдневниот живот (ветерница, водени -ца, хидроцентрала, сончев колектор, ла -сер, динамо на точак, сијалица, миксер,греалка); • да ја осознае примената на светлинатаво новите технологии (ласери).

• Рециклирање; повторнаупотреба на производите

• Улогата на науките воразрешување на недости-гот на чиста вода за пиење

• Движење низ водна ивоздушна средина

• Добивање енергија воразлични облици и неј-зина употреба

• Стакло

• Пластични мате-ријали

• Лекови

• Рециклирање

• Ветерница

• Воденица

• Сончев колектор

• Видеозаписи за добивање на ста-кло и стаклени производи. • Видеозаписи за добивање на ле-кови (пеницилин, ацетисал). • Видеозаписи за примена на пла-стичните материи. • Изработување на табела со мате-ријали и производи кои може да серециклираат или повторно да сеупотребуваат. • Работа во групи: рециклирање нахартија (весници).

• Изведување експеримент со кој сеприкажува отстранување на сол одвода со загревање. • Видеозапис за процесот на про чис -тување на водата. • Истажување на потрошувачка навода во домаќинствата и изнаоѓањеначини за заштеда.

• Истражување на движење на об-јекти со хидро/аеродинамичен об -лик во воздушна и водена средина. • Демонстрирање на обиди за да сеприкаже претворањето на енергијаод еден во друг облик, преку при-мена на различни уреди од дома -ќинството. • Пронаоѓање податоци за примена -та на ласер, ЦД.

226


qНасоки за меѓупредметно поврзување

Наставниот предмет природни науки и техника содржи меѓу -предметно поврзани цели, содржини и активности. Со оглед нафактот што наставната програма е структурирана за да пот-тикнува кај ученикот интегриран развој во сфаќањето на при-родата и техниката, се очекува и планирањето на наставата даја следи оваа глобална цел. Целите и содржините од овој наста-вен предмет се компонирани од аспект на сите природнинауки и нивната примена во секојдневниот живот. Сите цели исодржини треба да го промовираат кај ученикот разбирањетона единството, целовитоста и променливоста на природата,природните објекти, феномени и процеси, за да поттикнат кајнего создавање на применливи знаења, навики и вештини.

qПрепораки за користење на годишниот фонд на часовиПрепораките за годишниот фонд на часовите се дадени какоориентација заедно со конкретните цели и теми/содржини,што секако не треба да го ограничува нивното прераспределу-вање, според потребите при реализацијата. Поинаквото кори-стење на часовите треба да го проценува предметниот настав-ник според достигањата на неговите ученици, т.е. според про-мените во квалитетот на знаењата и резултатите кои тие гипостигнуваат.

Наставниот предмет природни науки и техника во VI одделе-ние се изучува со 3 часа неделно, односно 108 часа годишно.

qНаставни средства:• учебник избран на ниво на училиштето за соодветниот пред-мет, одобрен од министерот;• други извори за учење во непосредната околина – предметии објекти во природата; • енциклопедии, атласи, карти, глобус и сл.; • лабораториски прибор, лупа, линијар, вага, компас, микро-скоп;• Интернет, образовни софтвери;• светски признати списанија од областа на природните науки; • визуелни средства (слики, цртежи, апликации, фолии, паноа,модели, макети и др.); • аудио-визуелни средства (графоскоп, дигитален фотоапарат,дигитална камера, телевизор, ДВД – плеер, видеоплеер, комп -ју тер, ЛЦД проектор и др.).

227


Слеdење на pосtиgањаtа на ученициtе

qВо текот на наставата редовно се следат и вреднуваат пости-гањата (промените) на учениците, се прибираат показатели занивните активности, мотивираноста за учење, соработката содругите и сл. (формативно оценување), со цел да се воспоста-ват врски помеѓу учењето, поучувањето и оценувањето. Следе-њето на постигањата на учениците е составен дел на планира-њето на наставата и на учењето.qОценувањето треба да се базира врз користење на повеќеразлични методи за да се намалуваат слабостите и за да се зе-маат предвид различните стилови и предиспозиции за учењена учениците. Притоа, проверувајќи го напредокот во постига-њата на учениците, наставникот може да ги насочува учени-ците кон поставените цели на наставата. qОценувањето треба да биде праведно, т.е. да се спроведува

непристрасно, како при вреднувањето на постигањата, така ипри интерпретацијата и користењето на резултатите. qОценувањето треба да се врши транспарентно, што подраз-бира дека учениците треба точно да знаат кои се целите на на-ставата, кои се очекуваните постигања и како тие постигањаќе се оценуваат. Тоа значи дека учениците треба да знаатзашто и што треба да научат и што, како и кога ќе се оценува. qУчениците и родителите континуирано треба да имаат увидво оценувањето.

qНачини на pроверување и оценување: • усни одговори на прашања поставени од наставникот или одученици, разговор меѓу наставникот и учениците и разговормеѓу учениците; • писмени извештаи на податоци од истражувањата;• практична изведба (вежби, моделирање, изработка на цр те -жи, скици, други графички материјали, примена на формули исл.);• проектна работа (набљудување, предвидување, собирање по-датоци и објекти, мерења, запишување и прикажување на по-датоците, презентирање); • работа во група.

qДруgи среdсtва и pосtаpки за слеdење и оценување:•разговор-дијалог наставник-ученик; •контролни листови, тестови на знаења; •домашни работи; •чек листи. • На крајот од VI одделение се реализира интерно проверува -ње на постигањата со екстерно подготвени стандардизиранитестови.

228


ПРОГРАМА


Програмата во однос на просторните услови се темели на Нор-мативот за простор, опрема и наставни средства за девет-годишното основно училиште донесен од министерот за обра-зование и наука со решение бр. 07-1830/1 од 28. 02. 2008 го-дина.

Воспитно-образовната работа во VI одделение може да ја изве-дува лице кое завршило: - двопредметна група: биологија – хемија, ПМФ и се здобило сосертификат од страна на БРО, за изведување на настава попредметот природни науки и техника; - еднопредметна група биологија - наставна насока, ПМФ и сездобило со сертификат од страна на БРО, за изведување на на-става по предметот природни науки и техника; - еднопредметна група географија - наставна насока, ПМФ и сездобило со сертификат од страна на БРО, за изведување на на-става по предметот природни науки и техника; - еднопредметна група хемија - наставна насока, ПМФ и се здо-било со сертификат од страна на БРО, за изведувањена настава по предметот природни науки и техника; - еднопредметна група физика - наставна насока, ПМФ и сездобило со сертификат од страна на БРО, за изведување на нас -


Ученикот/ученичката: • разбира поврзаност на природните науки и техниката; • истражува објекти и материи во природата, користејќи готехничкиот контекст; • собира и евидентира податоци и објекти од своето природноопкружување и ја препознава нивната примена во техниката; • опишува вселена, Сонце, Сончев систем и небески тела;• ги изложува сопствените претстави за местото на човекот вовселената; • објаснува внатрешна градба и промените на Земјата; • објаснува настанување на природните појави и ги селектира; • набројува влијанија и причини за настанок на карпите, ви-дови карпи, почвениот слој, разликува и класифицира почви иго објаснува стопанското значење на почвите; • ја разбира разновидноста и сродноста на живите организми,преку нивните општи одлики и клеточната градба на организ-мите, едноклеточноста и повеќеклеточноста; • ги разбира и ги наведува сличностите и разликите во град-бата меѓу животинската и растителната клетка; • ги опишува разликите во исхраната кај растенијата и кај жи -

тава по предметот природни науки и техника. Со оглед на фактот што кај нас на високообразовните институ-ции за наставен кадар се уште не постои студиска група заобразование на наставен кадар кој може да ја реализира на-ставната програма за предметот природни науки и техника,постоечкиот наставен кадар кој е цитиран, треба се здобие сосертификат од страна на БРО, за завршена обука за изведу-вање настава по природни науки и техника. Ова решение ќе сеприменува се до дипломирањето на наставен кадар на соод-ветна студиска група.

229

Наставната програма по pрироdни науки и tехника за VI одде-ление на деветгодишното основно образование ја донесе ми-нистерот за образование и наука со решение бр. 07-668/6 од05.11.2010 година.

вот ните/човекот и нивната поврзаност преку синџирите наис храна; • ги наведува најопштите факти за животните процеси (исхра-ната, дишењето, излачувањето, движењето, осетливоста, рас -те њето и развојот, размножувањето и умирањето) спореду-вајќи ги кај растенијата и кај животните (човекот); • ги разбира животните процеси како фази од животниот цик -лус на секој жив организам; • образложува разлики во животните процеси меѓу организми -те (растенија, животни/човек) кои се условени од влијанијатана животната средина; • ги наведува и разбира развојните фази во текот на растењетокај човекот; • ги именува и објаснува основните еколошки поими (животназаедница, живеалиште и екосистем); • наведува факти за еколошки услови, животни заедници и од-носи во големите екосистеми; • искажува свои ставови за влијанието на човекот врз екосис -те мите; • умее да ја дискутира широката примена на природните на у -ки во секојдневниот живот; • го разбира развојот на природните науки и напредокот вотех нолошките откритија; • го сфаќа користењето на микроорганизмите во процесите задобивање леб, оцет, кисело млеко, зимница; • умее да ги класира употребените материјали (хартија, стак -ло, метал и пластика); • ја објаснува за потребата и користа од рециклирање на мате -ријалите и продуктите, како и нивната повторна упот реба; • умее да пронајде и да интерпретира популарни текстови занови материјали (пластични материјали и лекови); • го објаснува значењето и потребата на чистата вода за пиењеи го разбира прочистувањето на морската вода во вода за пи е -ње; • умее да мери, да очитува и да толкува податоци од инстру-менти и апарати со кои работел;

• користи сетила и инструменти (лупа, линијар, вага, микрос -коп) при истражувањата; • претставува бројчани податоци во вид на график и табела иусно ги коментира; • зработува, предлага и дискутира план за изведување еднос -тавен обид; • активно учествува во работата на групата и при дискусиите; • покажува подготвеност за преиспитување на своите мислењаи почит кон мислењата на другите; • истрајно исполнува зададена задача, соработува и им помагана другите во групата; • прифаќа и извршува операции со различен степен на сло же -ност при истражувањето.

230

231

МУЗИЧКО ОBРAЗОВAНИE


232

Врз основа на член 55 став 1 од Законот за организација и ра-бота на органите на државната управа („Сл. весник на РМ“ бр.58/00 и 44/02 и 82/08) член 25 став 2 од Законот за основнообразование („Сл. весник на РМ“ бр.103/8 и 33/2010,), минис -терот за образование и наука донесе Наставна програма попредметот музичко образование за VI одделение за девет-годишното основно училиште.

233


Ученикот/ученичката:q да применува правилна вокална интерпретација;q да го развива опсегот на гласот;q да пее песни со разновидна мелодиска линија, различни покарактер и содржина; q да развива навики за активно слушање музика;q да ја усвојува молската скала теориски и по слух;q да разликува дур и мол во музичките дела;q да се воведува во препознавањето на интервалите;q да ја усовршува техниката на свирење на ДМИ (мелодиски иритмички);љда го демонстрира чувството за колективно музицирање(свирење и пеење);q да го применува нотното писмо;q да ги развива умеењата за пеење и свирење на посложеннотен текст;q да стекнува позитивен став за народното творештво и на-родното музичко творештво;q да ги спознава основните елементи и карактеристики на на-родното творештво и народното музичко творештво;q да ја користи информативната компјутерска технологија вомузичкото изразување;q да се оспособува за тимско работење;q да се поттикнува за сопствено музичко изразување.

234


I. ПEEЊE


Ученикот/ученичката:• да применува правилнаво кална интерпретација;• да го развива опсегот нагласот;• да развива чувство за ри -там и да идентификува оп -ре делен ритам;• да пее вежби и песна поно ти со примена на со од -вет ни елементи од музич -ка та писменост;• да се оспособува за груп -но пеење;• да развива способност заслушно препознавање надур и мол.

• Пеење по слух – Детски, уметнички, на -родни песни со соодве тнасодржина и тонски обем(опсег - ла мало – до 2)

• Пеење по ноти – Пеење на мелодиски веж -би и песни со упот реба натоновите ла ма ло - до 2 и сопримена на соодветени еле-менти од музичката писме-ност

Пеење по слух– Пеење на кратки мелодиски мотиви со употреба на тонотла мало – до2; (пр.1: наставникот го пее мотивот, а учени-ците го повторуваат).– Пеење на детски, уметнички или народни песни со соод-ветна содржина и тонски обем според постапката на обра-ботка на песна по слух (пр.: обработка на песна по избор нанаставникот).Пеење по ноти– Пеење на кратки мелодиски мотиви со употреба на тонотла мало – до2; ( пр.1: наставникот го пее мотивот со имену-вање на тоновите, а учениците го повторуваат).– Пеење на детски, уметнички или народни песни со соод-ветна содржина и тонски обем според постапката на обра-ботка на песна по ноти (пр.: обработка на песна по избор нанаставникот).Пеење на pоеdносtавни pесни или вежби со воочување звуч -носtа на dур и мол pо слух.Напомена: Наставникот треба да внимава опсегот на пес ни -те да одговара на гласовните можности на учениците (ламало – до2).Методи:– монолошка;– дијалошка;– текст-метода;– демонстративна и др.

235

II. МУЗИЧКA ПИСМEНОСТ


Ученикот/ученичката:• да ја препознава и примену -ва нотата ла (а) и си (х) мало;• да се оспособува за пеење навежби и песни со примена нанотите ла (а) и си (х) мало;• да го усвои поимот молскаскала;• да ја препознава и примену -ва а-мол скалата природенвид;• да ги споредува и разликуваC-дур скала и а-мол приро-ден вид;• да ги усвои поимите терца,кварта, квинта и септима;• да ги препознава и примену -ва интервалите: терца, кварта,квинта и септима.

• Проширување на опсеготна тоновите и по лож батана тонот (но та ла (а ) и си(х) мало во петолинието)

• Молска тонска скала (а-мол природен вид);• а-мол скала (природенвид)

• Интервали: терца, квар та,квинта и септи ма

– ла (а ) мало – си (х ) мало

– тонски род-мол – природен вид на мол– а-мол скала (природенвид)

– терца – кварта – квинта – септима

• Вежби за запишување на нотата ла (а)и си (х) мало; • вежби за визуелно препознавање нанотата ла (а) и си (х) мало; • пеење и свирење на мелодиски вежбисо нотата ла (а) и си (х) мало; • вежби за запишување на скалата а-молл природен вид со нејзините еле-менти;• вежби за визуелно препознавање наска лата а -молл природен вид и нејзи-ните елементи;• пеење и свирење на скалата а-моллпри роден вид;• вежби и песни за визуелно споредува -ње и разликување на C-дур и а-мол;• вежби за слухово споредување и ра-зликување на скалите C-дур и а-мол;• вежби за запишување на интервалитетер ца, кварта, квинта и септима;• вежби за визуелно препознавање наинтервалите: терца, кварта, квинта исептима;• пеење и свирење на интервалите тер -ца, кварта , квинта и септима;• пеење и свирење на мелодиски вежбисо интервалите: терца, кварта, квинта исептимаМетоди:• монолошка;• дијалошка;• демонстративна и др.

236

III. СЛУШAЊE МУЗИКA


Ученикот/ученичката:• да развива способност заслушање на музичко дело(или заокружен фрагмент);• да се поттикнува да ги ис ка -же своите впечатоци од слу -шаната музика;• да се поттикнува за слуховопрепознавање на дур с ка имол ска звучност во компози-циите;

• да развива способност заслу шање на музички дела ба -зи рани на народното музич котворештво;• да препознава по слух видна музички инструменти вонародни ора.

• Вокални, инстру-ментални, вокално-инструменталнимузички дела одраз лични стилови ижанрови, различнипо карактер и содр -жина со воочувањена дур и мол

• Народни ора изве-дени со народни му -зички инструменти

-• Вокална музика• Инструментална музика• Вокално-инструментал на музика• Дур и мол

• Народно оро

• Слушање на вокални, инструментални, во-кално-инструментални музички дела по из -бор на наставникот.• Препознавање на видот на музичка извед -ба: вокално, инструментално, вокално-инст -ру ментално музичко дело.• Слухово препознавање на дурска и молсказвучност во композициите.• Мини проекти за животот и творештвотона композиторот.

• Слушање народни ора (по избор на настав-никот) во изведба на изучени народни инст -рументи.

Методи:• монолошка;• дијалошка;• демонстративна и др.

237

IV. СВИРEЊE НA DEТСКИ МУЗИЧКИ ИНСТРУМEНТИ


Ученикот/ученичката:• правилно да свири на ДМИ(ритмички и мелодиски);• да развива способност за ан-самблово свирење по ноти;• да развива способност за ко-лективно музицирање.

• Свирење по ноти• Вежби со сите претходноусвоени по и ми од му зич ка -та писменост со рит мич киинструменти• Мелодиски вежби и песнисо сите прет ход но усвоенипои ми од музичката писме-ност со мелодиски инс т ру -мен ти

•Сите претходно ус -воени поими

• Свирење на ритмички вежби индиви-дуално, во групи и колективно.• Свирење на мелодиски вежби индиви-дуално, во групи и колективно.

Методи:• монолошка;• дијалошка;• демонстративна и др.

V. НAРОDНО МУЗИЧКО ТВОРEШТВО


Ученикот/ученичката:• да ја усвои поделбата нанародните музички инстру-менти;• да ги препознава и имену -ва визуелно народните ин -ст рументи;• да ги класифицира инст -рументите според начинотна свирење.

• Народни музички ин-струменти: дувачки, жича -ни и ударни.

• Дувачки инструменти(гајда, зурла, кавал, ду -дук, шу пел ка)• Жичани инструменти(кемане, ка нон, ут и там -бура)• Ударни инструменти(та рабука, тапан и дај ре)

• Запоанавање со народните музички ин-струменти преку проектни активности: со-бирање на слики од разни видови инстру-менти: I група - жичани народни инструменти;II група - дувачки народни инструменти;III група - ударни народни инструменти.- Презентација на активностите.Методи:• монолошка;• дијалошка;• демонстративна и др.

238

VI. МУЗИЧКО ИЗРAЗУВAЊE И ТВОРEЊE


Ученикот/ученичката:• да ги развива креа-тивните способности; • да го применува знае-њето од ИКТ во наста-вата по музичко обра-зование.

• Содржини од сите на-ставни теми

• Ликовно и литературно изразување на изученитепесни и слушаните дела.• Свирење на мотиви со ДМИ (ритмички и мелоди-ски).• Пребарување на Интернет податоци на различнитеми и создавање на албум. Методи:• монолошка;• дијалошка;• демонстративна и др.

239


Наставниот предмет е задолжителен и се изучува со фонд одеден час неделно, односно 36 часа годишно. Наставните со др -жи ни по предметот музичко образование во VI одделение надеветгодишното основно образование даваат можност да сере ализираат интегрирано со содржините од други наставнипрограми. Исто така, се дава можност за внатрешно интегри-рано планирање на сите теми во согласност на потребите научениците и планираните активности. Предвидениот број начасови ги опфаќа и вонучилишните активности (посета намузички образовни институции, концерти на Македонскатафил хармонија, Македонска опера и балет и др.), како и за дол -жи телните дискусии, размени на мислења и впечатоци по ост -ва рените посети на институциите и настаните.При реализирањето на содржините наставникот треба да гопоттикнува, охрабрува секој ученик при музичкото изразу-вање. Да им даде можност секој ученик/ученичка како индиви-дуално така и колективно да членуваат во ансамбли (хор, ор-кестар, мали музички групи, преоекти и др.), да се стимулира -ат дискусии и размени на мислења, искажувања на сопствениставови и почитување на ставовите на другите.

ТEМИ Бр. на часови

1 Пеење 5

2 Музичка писменост 8

3 Слушање музика 8

4 Свирење на детски музички инструменти 5

5 Народно музичко творештво 6

6 Музичко изразување и творење 4

Вкупно: 36

Забелешка: Бројоt на часовиtе е dаdен ориенtационо.

Наставни средства: q аудио-визуелни средства (ТВ, ДВД- плеер, видеоплеер, комп -јутер);q детски музички инструменти;q дидактички средства и материјали;q визуелни средства (слики, фотографии, апликации и сл.);q Интернет, образовни софтвери.


Во текот на наставата редовно се следат и вреднуваат постига-њата на учениците, се прибираат показатели за нивните ак-тивности, мотивираноста за музичко изразување, ангажирано-ста на учениците, посветеноста во работата, како и тимскатаработа. При следењето на постигањата на учениците, настав-никот треба особено да внимава на индивидуалниот пристапво постигањата на секое дете.


ПРОГРАМА

Програмата во однос на просторните услови се темели на Нор-мативот за простор, опрема и наставни средства за девет-годишното основно училиште донесен од страна на министе-рот за образование и наука со решение бр. 07-1830/1 од28.02.2008 година.


Наставната програма по музичко образование за VI одделениена деветгодишното основно образование ја донесе министеротза образование и наука со решение бр. 07-3989/1 од 05.11.2010година.

Воспитно-образовната работа во VI одделение во девет го диш -ното основно образование може да ја изведува лице кое за вр -шило:• факултет за музичка уметност - оддел за музичка теорија ипедагогија;• факултет за музичка уметност - други оддели со стекната пе-дагошко-методска доквалификација на ФМУ.

Приориtеt имааt лицаtа со завршен оddел за музичка tеоријаи pеdаgоgија (важи за pреdмеtнаtа насtава во целосt).

240

241

ЛИКОВНО ОBРAЗОВAНИE


242

Врз основа на член 55 став 1 од Законот за организација и ра-бота на органите на државната управа („Сл. весник на РМ“ бр.58/00 и 44/02) член 24 и 26 од Законот за основно образова-ние („Сл. весник на РМ“ бр. 44/95, 24/96, 34/96, 35/97, 82/99,29/02, 40/03, 42/03, 63/04, 82/04, 55/05, 81/05, 113/05, 35/06,70/06 и 51/07), министерот за образование донесе Наставнапрограма по предметот ликовно образование за VI одделениена деветгодишното основно училиште.

243


Ученикот/ученичката:• да запознава нови термини кои се користат во наставнитесодржини;• да искажува љубопитство и интерес за ликовна работа и тво-рење ;• да развива способности за примена на разни материјали итехники за цртање, сликање, моделирање, градење и визуелникомуникации во ликовното изразување;• да знае и да ги разликува особеностете на ликовните матери-јали, постапки за работа и правилна употреба на помагалата иалатот во ликовно – творечката работа;• да го открива и користи ликовниот јазик - ликовните еле-менти: линија, боја, форма, текстура,плоштина, простор и дру -го и нивна употреба во ликовното творештво;•да знае и објаснува основни поими и ликовни термини за све-тот кој го опкружува;• да ги искажува самостојно и слободно своите сознанија, до -жи вувања и впечатоци, мисли и фантазија со помош на ликов-ниот јазик и творештво;• да користи разни постапки за ликовно изразување (капење,гребење, прскање, туфирање и др.);• да твори самостојно, тандемски, групно и колективно;• да умее да направи избор на идеја, активност и средства и дасостави ликовна творба; • да развива способности за набљудување, вербално објасну-вање и естетско проценување;• да развива способност за разликување на уметнички дела одразлични ликовни подрачја (цртеж, слика, скулптура, архитек-тура);

• да го препознава ликовниот јазик и ликовните елементи науметничкото дело;• да развива свест за присуството и функцијата на уметноставо секојдневниот живот;• да умее да споредува сличности и разлики меѓу предметите ипојавите и да ги открива ликовните вредности;• да ги применува стекнатите знаења во училишниот живот иживотната практика;• да умее да рзбира и да искажува различни емоции преку сли-карски материјали и техники;• да развива културно-хигиенотехнички и работни навики;• да развива свест за уметничка култура;• да ги користи креативно сите искуства и творечки потенци-јали;• да ја користи уметноста како начин на комуникација;• да развива потреба за чување и оплеменување на својата око-лина;• да развива способност за визуелна и тактилна перцепција имеморија;• да умее слободно да комуницира со своите врсници и возрас -ните;• да умее вербално да објасни ликовна творба;• да се запознава со културното наследство;• да создава навики за негување и чување на културните вред-ности;• да ги препознава визуелните медиуми и средства и нивнатафункција;• да умее да ја користи компјутерската техника за ликовно тво -рештво.


CРТAЊE



• да црта линии со различен интензи-тет (повторување);• да разликува и користи различни ви-дови на линија и црта контура и тек-стура;• да компонира текстури формирани солинија;• да реализира ефект на светло-темниповршини со користење на линија;• да ги совладува техничките можностина раз лич ните цртачки техники:цртање со молив, туш, пас тел, темпера,акварел;• да стекнува технички способности зареализација на линиски цртеж со кори-стење на шрафура, туфирање;• да разликува и реализира цртеж соупотреба на линија со перце и четка;• да реализира цртеж со помош на ком-пјутер со раз лични видови на линија;• успешно да реализира опсервацискии цртеж по фантазија;• да препознава повторување во око-лина и препознава ритам.

• Средства за цр тањеи нивната упо треба

• Ликовни елемен тиво цртањето

• Цртање

• Естетско процену-вање

• Контура

• Текстура

• Површина солинија

• Интензитет

• Туфирање• Шрафура• Лавиран туш

• Ја набљудува околината, воочува и пре поз -нава линиски вредности во просторот;• воочува видови линии во умет нич ки те дела;• црта контурна линија (суво дрво, лис тови оддрвја, инсекти, згради );• црта текстурни линии (дефинирање на повр -шина со линија );• црта линии со различна густина и добиваповршини со различни тонски вред ности;• реализација на опсервациски цртеж со линија;• реализира цртеж по фантазија;• цртање со молив, туш, темпера, вод ни бои,компјутер;• ги анализа и споредување на пропорциите кајперципираните објекти;• воочува различни тонски вредности во околи-ната;• реализира различни текстури со линија;• воочува на различни видови ритам во околи-ната;• изразува различни видови на ритам со лини -ја;• цртање со туш, перце, дрвце, четка, фломас -тер, темпера, акварел, компјутер.

244

СЛИКAЊE



• да воочува бои во природата и умет -нич ките дела;

• да создава творба со користење набоја, плоштина, линија, текстура;

• да примени нијанси во сликањето;

• да умее да слика на различни под -логи.

• Средства за слика -ње и нивната упо-треба

• Ликовни елементиво сликарството

• Сликање


• Фреска• Мозаик• Ѕидно сликарство• Колаж

• Сликање и претставување текстура собоја;• сликање на пејзаж со основни и изве-дени бои;• сликање со ахроматски бои;• сликање со контрастни бои;• изразување комплементарен контрастна бои (колаж); • контраст (светло-темно);• перципцира и споредува тонските раз -лики (светол, темен, најтемен, најсветолтон)• реализирање тонско степенување воли ковна творба.

245

ОBЛИКУВAЊE ВО ПРОСТОРОТ, МОDEЛИРAЊE


Ученикот/ ученичката:

• да разликува полна пластика од рел-јеф;• да се запознава со релјеф и видовитерелјеф;• да препознава и разликува видовирелјеф;• да ги усовршува разните постапки наобликување со глина;• да ја применува линијата и тексту-рата при моделирањето;• да создава слободна ликовна компо-зиција со разни „нескулпторски“ мате-ријали;• да се запознава со поимот архитек-тура;• да ја усовршува умшноста за корис -тење материјали за тридимензионал -но обликување.

• Средства за моде-лирање

• Ликовни елементиво моделирањето

• Моделирање

• Основни средстваза градење

• Ликовни елементиво градењето

• Градење


• Релјеф• Моделирање• Архитектура• Боја• Пропорција• Симетрија-асиметрија

• Перцепцирање на 2Д и 3Д форми одоко лината; • моделирање на 2Д и 3Д форми;• моделирање со одземање, додавање,цр тање, перфорирање;• моделирање со алатки и прсти;• обликува скулптура од глина;• со компонирање на готови формисоздава сложена композиција;• на уметничко дело (скулптура) за -бе ле жува детали, движење, текстура,линии, во лумен• употребува различни „нескулптор-ски“ материјали за ликовно изразува -ње.

246

ГРAFИКA



• да се запознава што е скица загра фика од скица за слика;• да користи линија, површина итекс тура во дефинирањето на гра -фичките форми;• да ги разбира ликовните елемен -ти и принципи кои се употребениво графичкото дело;• да се запознава со техниката ли-норез;• да се запознава со начините надо бивање на графички отпечаток;• да стекнува знаења и способнос -ти за самостојно да реализира гра-фика во техника на линорез.

• Средства за графичкиизраз и нивна употреба

• Графички елементи восликањето

• Графика

• Естетско проценува ње

• Ахроматски контраст• Хроматски контраст• Позитив - негатив• Линорез

• Изведување на позитив и негативна основен цртеж;• реализирање на композиција со до-минанта на линија;• изведување на скица за линорез иреализација на матрица во линолеум;• реализација на графички отпечатокво техника на линорез;• вклучување на букви или текст ка -ко ликовни елементи во единст ве наликовна целина.

247

DИЗAЈН И ВИЗУEЛНИ КОМУНИКACИИ



• да препознава ликовни елемен -ти во објектите за секојдневнаупотреба;• да стекнува поим за стилизаци -ја и способности да стилизира об -лици од природата;• да стекнува основни сознанијаза филигран;• да стекнува способности за из -ра ботка на скица за филигран состилизирани елементи од при-родно потекло;• да се запознава со поимот заш -титен знак-лого;• да вклучува и текст како соста-вен елемент на ликовен израз;• да стекнува познавања и спо-собности за реализација на деко-ративни елементи со помош накомпјутер.

• Дизајн

• Ликовни елементиво дизајнот

• Визуелни комуника-ции


• Фриз• Филигран• Дизајн• Заштитен знак• Симбол

• Црта фриз и розета со употреба на стилизи-рани флорални форми;• црта скица за филигран; • реализирање на заштитен знак со помош накомпјутер;• разгледува на различни логоа;• црта лого за училиштето;• набљудува едноставни заштитни знаци нафирми, институции и производи; • реализира едноставно лого со помош накомпјутер.

248


• Наставните содржини од предметот ликовно образование да-ваат можност за интегрирано целно и содржинско поврзувањесо останатите наставни предмети. Исто така, се дава можностза внатрешно интегрирано планирање на сите теми во соглас -ност на потребите на учениците и планираните активности.Наставни средства:• разни извори на учење од непосредната околина (предметиво природата и околината);• дидактички средства и материјали;• визуелни средства (предмети од непосредната околина, ре-продукции, детски творби, апликации и сл.);• слајдови, сликовници, списанија и сл.;• аудио-визуелни средства (ТВ, ДВД-плеер, видео-плеер, диги-тален фотоапарат, дигитална камера, мобилен телефон, ком-пјутер и други средства зависно од предметот).• Интернет, образовни софтвери.


Во текот на наставата редовно се следат и вреднуваат постига-њата на учениците, се прибираат показатели за нивните ак-тивности, мотивираноста за ликовно творење, колективнатасоработка и сл. (формативно оценување).Оваа компонента е составен дел на планирањето на наставни-кот за наставата и учењето. На крајот на наставната година сеизведува само бројчана оценка.Во текот на годината наставмикот користи комбинација наописно и бројчано оценување. На крајот на наставната годинаученикот се оценува со бројчана оценка..


ПРОГРАМА

Програмата во однос на просторните услови за реализација сетемели на Нормативот за простор, опрема и наставни средстваза деветгодишното основно училиште донесен од страна наминистерот за образование и наука со решение бр. 07-1830/1од 28.02.2008 година.


Наставата по ликовно образование во шесто одделение можеда ја изведува лице кое завршило:• факултет за ликовни уметности – педагошки оддел;• факултет за ликовни уметности – со дополнително положеногрупа педагошки предмети.

249



• разликува природен простор, функционален простор иуметнички простор;• забележува светло - сенка на предметите и објектите и про-мената при движењето на светлоста или предметот;• визуелно и тактилно забележува текстури во природата ивоочува ликовни текстури во цртежите, сликите, скулптурите;• на елементарен начин во ликовното изразување користи ли -нии кои се преплетуваат во прикажување на формите и појави -те;• линеарно прикажува контраст (дебели и тенки линии, кривии прави, насока) во своите ликовни творби;• комбинира линии, плоштини и форми на индивидуален на -чин;• применува текстури по помнење и по набљудување во црта-њето, сликањето и моделирањето;• стекна основно сознание за графиката – ја запозна монотипи-јата како техника;• владее со техничка умешност за употреба на ликовни (цр тач -ки, сликарски, вајарски) материјали, постапки за работа и упо-треба на помагала и алати и подобро ја организира работата;• умее индивидуалните претстави, замисли и фантазија ликов -но да ги изразува;• препознава во ликовните дела простор предмети, животни иобјакти и забележува преплет на линии и контраст;• воочува ахроматски бои и тонови и локални бои и тонови напредметите и појавите;• на индивидуален и спонтан начин применува ахроматскибои и тонови и локални тонови и валер;

• познава комплементарни бои и ги користи во сликањето;• воочува визуелни разлики на форми и волумени од исто иразлично потекло и ги применува во индивидуалното ликовноизразување;• разликува висина и ширина на предметите и го применува воликовното творештво;• разликува во скулптурата полна пластика и релјеф и умееплас тично да се изразува;• препознава разлики на големини и ги применува во цртање -то, сликањето и моделирањето;• на елементарен начин прикажува движење на фигура и дејст -вие во своите ликовни творби;• умее да создаде просторна компактна и расчленета компози-ција од геометриски фигури, тела - волумени;• има изградено основни способности за работа во глина, хар-тија, картон и да комбинира и составува различни делови одпредметите кои ја изгубиле првобитната функција;• открива визуелни и ликовни асоцијации во содржини од дру -ги наставни предмети и индивидуално ги изразува во ликов-ните активности;• го користи искуството од набљудувањето на природата и ли-ковно твори по помнење и фантазија;• ја познава основната функција на визуелните медиуми (фо-тографија, филм, ТВ), радио и печатот за информирање и кому-никација;• поседува основни сознанија за графичкиот дизајн, ги оизнавапоимите: корица за книга, илустрација, знак;• знае дека постои оригинал и репродукција;

250

Наставната програма по ликовно образование за VI одделениена деветгодишното основно образование ја донесе министеротза образование и наука со решение бр. 07-4068/1 од 22.05.2008година.

• набљудува ис споредува природен и уметнички простор;• умее да ја претставува сенката на предметите со сенчење;• анализира, открива и коментира цртежи на познати уметни -ци за богатствата на линии, ритам, текстура, статика - дина-мика, мотив, техника;• умее да воочува разлики на вид релјеф (висок - низок) и дамо де лира низок релјеф;• препознава полна пластика, статуа, релјеф, биста;• употребува геометриски и природни форми во изработка нафриз, орнамент;• препознава градација на бои во секојдневното окружување иуметничките дела;• разликува оригинал од репродукција;• применува линија и текстура при моделирање;• ја препознава графиката како посебно ликовно подрачје;• реализира графички отпечаток во техника линорез;• препознава ликовни елементи во објектите за секојдневнаупотреба;• препознава ликовни елементи во медиумите за комуника-ција (телевизија, реклама, цртан филм, стрип);• изработува декоративни елементи со помош на компјутер.

251

252252

FИЗИЧКО И ЗDРAВСТВEНООBРAЗОВAНИE


253

Врз основа на член 55 став 1 од Законот за организација и ра-бота на органите на државната управа („Сл. весник на РМ“ бр.58/00 и 44/02) член 24 и 26 од Законот за основно образова-ние „Сл. весник на РМ“ бр. 44/95, 24/96, 34/96, 35/97, 82/99,29/02, 40/03, 42/03, 63/04, 82/04, 55/05, 81/05, 113/05, 35/06,70/06 и 51/07), министерот на образование донесе Наставнапрограма по предметот физичко и зdравсtвено образование заVI одделение на деветгодишното основно училиште.

254


Ученикот /ученичката:

q да изведува вежби за правилен физички развој (оформува -ње на телото) и развивање на базичната моторика на дви жењеи спортување;

q да ги увежбува и усовршува техниките на одење, трчање,ско кање во далечина и височина, со позитивни влијанија врзразвојот на функционалните и моторички способности;

q да ги усвојува и увежбува основните спортско-технички зна -ења од гимнастиката и ритмиката и позитивните влијанија заразвој на психомоториката и општата координација на локо-мотрниот апарат во просторот;

q да усвојува народни ора од родниот крај и современи танци,да ги развива моторичките способности сообразени со музи-ката и ритамот;

q да усвојува спортско техничките знаења од ракометот (ко -шарката, одбојката или фудбалот) и подобрување на општатамоторика, како и специфичната моторика на движење со топ -ка.

255


ВE@BИ И ИГРИ ЗA ПРAВИЛEН FИЗИЧКИ РAЗВОЈ И ПОDГОТОВКA


Ученикот / ученичката:

• да применува вежби за растегну-вање, јакнење и лабавење на му-скулите за обликување на телотои движењата;• да ја подобрува општата фи зичкаподготовка и правилно да изве-дува вежби за позитивен анатом-ско-физиолошки, функ ционален имоторички раз вој.

• Комплекси вежби за обли-кување на телото и дви же -ња та

• Комплекси вежби • Вежби за раменскиот појас, вратот игор ните екстремитети.• Вежби за трупот (стомачна и грбна мускулатура).• Вежби за карличниот дел и долнитеекстремитети.• Комплекс вежби на партер. • Комплекси вежби со поскокнувања искокања во место и движење. • Комплекс вежби на рипстоли и другисправи.• Комплекс на вежби со реквизити. • Комплекси вежби за развивање на си -ла та; вежби за истегнување и лабаве ње.• Трчање.• Елементарни и штафетни игри.• Вежби за превенција од деформитетии корективни вежби.

256

AТЛEТИКA


Ученикот / ученичката:

• да ја увежбува и усо вр шу -ва атлетската техника натрчање, скокање и фрлање(развој и усовршување накоординирани движења нарацете со нозете); увежбу-вање и усовршување наатлетска техника на високстарт и истрајно трчање(раз вој на издржливост иаеробни способности);• да ја увежбува и усо вр шу -ва атлетската техника ни -зок старт поврзано со брзотрчање (мерење време набрзо трчање); • да ги увежбува и усо вр -шу ва скоковите во дале чи -на и височина (развој наско калност, координацијаи експлозивност).

• Трчање: – техника на правилно атлет-ско трчање– техника на висок старт и трчање– техника на низок старт ибрзо трчање; (мерења на вре -ме)– штафетно трчање• Скокање: – техника на скок во далечи -на од место– техника на скок во да ле чи -на со залет – „згрчена“ тех-ника– техника на скок во височи -на – „ножички“

• Фрлања:– топче во далечина и цел

• Штафетни игри (со корис -те ње на справи и реквизити)

• Старт

• Брзо трчање

• Истрајно трчање

• Одраз и одразнано га

• Изведување висок старт со даден знак застарт (на места и старт) и трчање на 100или 200 метри(со мерење на време, во за-висност од можноста на учениците). • Изведување низок старт со користењена три знака, и тоа: на своите места; под-готви се и сега или старт.• Изведувањето на стартот со брзо тргну-вање и експлозивно истрчување (меривре ме со штоперица на брзо трчање на 40метри). • Изведување техники на атлетски скоко -ви во далечина и височина во четири фа -зи (залет, одраз, лет и доскок) со мерењена должина и висина на скоковите).• Прескокнување на природни пречки.• Штафетни игри.

257

ГИМНAСТИКA СО РИТМИКA



• да усвојува, увежбува и да јаусо вр шува техниката на еле-ментите од партерна гимна-стика и акробатика; • да изведува висови и ни ша -ња на справи за истегнување ида прави вежби за превентиваод појава на телесни деформи-тети; • да се воведува во одење ипот скокнување на ниска гредаза развој на координација ирам нотеж ата и усовршување -подобрување на способнос ти -те на локомоторниот апаратво целина; • да ги усвојува техниките напрес кокнување;• да се осособува за правилно икоординирано ритмичко оде -ње и трчање

•Акробатика: – техника на изведба на колут на-пред – техника на на изведба на „свеќа“– техника на изведба „мост“– техника на изведба стој на раце соопирање на нозете до ѕид– челна вага• Висови и нишања • Висови и нишања на справи (вра-тило, карики, разбој, рипстоли, ос -ни ци• Ниска греда: – одење по ниска греда– одење со потскокнување– одење и вртење за 180 степени• Ритмика: – гимнастичко чекорење– ритмичко одење и трчање– ритмичко потскокнување и ско-кови• Комбинации на ритмички дви же -ња со музика• Ритмички вежби со реквизити• Полигон

•Акробатика

• Прескоци

• Ритмика

• Естетско држе ње

• Грациозност

• Изведување на вежбите од гим-настиката: акробатика, прескоципре ку јарец, вежби на ниска гредаи висови и нишања.• Штафетни игри со усвоени еле-менти од атлетика и гимнастика.• Комплекс вежби од корективна -та гимнастика за ученици со теле-сни деформитети како и комп лек -си превентивни вежби за уче ни ципредиспонирани кон телес ни де-формитети.

258

ТAНCИ



• да усвојува, увежбува и усо -вршува народни ора и совре-мени танци; • да ги развива мото рич ки теспособности во корелација сомузиката и ритамот на дви же -ње; • да ја развива естетската ком -понента за став и др же ње нателото.

• Народни ора: – три народни ора по из -бор на учениците и на-ставниците– начини на држење зараце и движење во прос -тор– држење на телото вотанците– чекори во танците

• Современи танци: – современи танци поизбор (2)

• Имиња на народниора и танци

• Музика и ритам

• Корелација

• Повторување на научените народниора и современи танци. • Усвојување на чекори, движења и играна нови 3 (три) народни ора, карактери-стични за традициите на просторите наживеење.• Вежбање на брзината на изведбата натанците (со поспоро и побрзо темпо).

259

РAКОМEТ



• да усвојува, увежбува и усо -вршува основни ракометни ста-вови и движења, основни тех -ники на додавања и фаќања натопка во место и движење;• да развива манипулатив на мо-торика;• да развива моторички дви же -ња на екстремитетите и специ -фична ракометна координацијаво простор; - развива екс пло -зив на сила на мускулатурата нарацете и нозете; • да се воведува и да ги при ме -нува правилата на ра кометнатаигра; • да го развива духот на спорт с -ко – коректно натпреварувањеи фер-плеј.

•Ставови и движења: – основни ракометни ста-вови: паралелен; дијаго-нален и дијагонално бо -чен– додавање и фаќање топ -ка во место и движење,(на различни висини одте лото) со една и две ра -це• Водење:– водење топка во местои движење со лева и дес -на рака(праволиниско исо промена на правец ибр зината на движење)• Удари:– удари на гол од место идви жење(со и без скок)• Игра:– игра на еден и два голасо примена на правила;– примена на ракометниеле менти во штафетниигри

• Поими од рако-метот

•Вежба ставови и движења во ракометот, без исо топка. • Додавање и фаќање на топка во место (со про-мена на растојанието) со една рака во висинана градите и одбиена од подлога, додавање ифа ќање над глава, додавање и фаќање на топкаво парови во движење со освојување на про-стор, комбинирано додавање и фаќање на топ -ка со во дење и удар на гол.• Водење топка во место и движење (праволи-ниско), водење со промена на правец и интен-зитет, водење на топка со лева и десна рака наизменично помеѓу препреки, комбинирано во-дење со додавање, фаќање и удари на гол.• Демонстрира удари на гол од место (6, 7 и 9метри), удари на гол во движење со водење натопка (со и без скок), комбинирани удари нагол со додавање, фаќање и водење на топка.• Играње на еден и два гола со примена на пра-вила.

Акtивносtиtе оd tемаtа Сpорtски иgри се наdgраdувааt на акtивносtиtе оd pреtхоdниtе оddеленија. Доколку ученициtе не из-брале оdреdен сpорt во pреtхоdниtе оddеленија, gи изучувааt основниtе елеменtи на сpорtоt.

260

КОШAРКA



• да усвојува, увежбува и усо вр -шува основни кошаркарскиста во ви и движења, основнитех ни ки на додавања, фаќањаи водење на топка во место идвижење;• да развива манипулатив намо торика и координаци ја вопросторот; • да развива општи и посебни моторички движења на локо-моторниот апарат; • да го развива духот на спорт -ско – коректно натпревару-вање и фер - плеј.

• Ставови и движења – кошаркарски ставовии движења (паралелени дијагонален)• Додавање и фаќање: – кошаркарско додава -ње и фаќање топка воместо и движење(вови сина на гради, главаи над глава)• Водење:– кошаркарско водењетопка во место и водви жење• Шутирања:– шут на кош од место• Игра:– игра на еден кош сопри мена на научениеле менти и и модифи-цирани правила

• Кошарка

• Кошаркарски ставови.

• Комбинирано во-дење

• Дупла топка приводење- чекори

• Вежбање ставови и движења без и со топка; до-давање и фаќање топка во место (со промена нарастојание) со две раце во висина на гради иодби ена од подлога, додавање и фаќање надглава, додавање со една рака; додавање и фаќањена топка во парови во движење со освојување напростор, комбинирано додавање и фаќање натопка со водење; водење топка во место и дви же -ње праволиниско, со промена на правец и интен-зитет, водење на топка со лева и десна рака наиз-менично помеѓу препреки, комбинирано водењесо додавање и фа ќање на топка; шут во кош одместо со промена на растојание и позиции (сло-бодни фрлања од пома ло растојание, од лева идесна страна со и без користење на табла и др.); - организирање игра (со модифицирани правила)на еден кош;• штафетни игри со научени елементи од кошар-ката.

261

НAСТAВНИ ТEМИ – ПОDРAЧЈA КОИ СE РEAЛИЗИРAAТВО DОГОВОР СО РОDИТEЛИТE:

q ПЛИВАЊЕ СО АКТИВНОСТИ НА ВОДА И ОБУКАq СКИЈАЊЕ СО ОБУКАq ИЗЛЕТИ И ПЕШАЧЕЊАq УЧИЛИШТЕН СПОРТq СПОРТСКИ ШКОЛИ

Наставата по физичко и здравствено образование во VI одде-ление се реализира со 3 часа неделно, односно 108 часа го диш -но.Наставната програма по физичко и зdравсtвено образование сеорганизира и реализира на совладаните елемен ти од настав-ните програми. Програмата овозможува контину итет на пре-тходните наставни програми со вградување на спецификите завозраста и содржините кои доаѓат како надград ба во темитесинтетизирајќи ги научените елементи од спортовите и нови -те елементи кои треба во наставата да се научат сообразено соспособностите на учениците со цел да се постигне повисокква литет во наставата и поширок спектар на совладани еле-менти од спортовите и постигнување на здравствени ефекти.Првата тема Вежби и иgри за pравилен физички развој и pоdgо-tовка останува како општа и основна потреба на учениците заперманентно подигнување на општите физички способности иподвижност на локомоторниот апарат и организмот во цели -на, за што наставниците треба да обрнат внимание на избороти влијанието на вежбите, елементите и игрите со одмере но до-зирање и разновидност во работата да се задржи и унапреди

интересот и мотивацијата за вежбање. Наставниците треба даобрнат посебно внимание учениците правилно да ги изведу-ваат елементите со реквизити и помагала адекватно на спо-собностите и возраста.Другите наставни теми наставникот треба да ги насочи кон со-владување на новите елементи, правилно да се изведуваат ивоедно да го подигне спортското знаење на повисоко ниво.Наставникот го следи морфолошкиот статус на учениците ипре зема мерки при евентуална појава на телесни деформитетии тоа со засилен интензитет и внимание кон овој проблем сопримена на адекватни комплекси вежби. Поради тоа на секојчас по физичко и здравствено образование задолжително сеизведуваат вежби за оформување на телото и движењата, анас тавникот треба на учениците да им задава и домашни за -дачи за вежбање на вежби за оформување на симетрично телои движења. Учениците се мотивираат редовно и правилно давежбаат и да го негуваат своето тело. По договорот со родителите, наставникот подготвува програ -ма за избраните содржини-теми-наставно подрачје.


262

Според Законот за основно образование, Концепцијата и цели -те на Наставната програма по физичко и здравствено образо-вание, постигањата на учениците од четврто до шесто одделе-ние се оценуваат комбинирано-описно со изведување број чанаоценка во текот на наставата, а на крајот на годината со број -чана оценка.При формирањето на бројчаната оценка наставникот водисмет ка за си те постигања на ученикот во наставата, бидејќисите тие се подеднакво важни. Имено, тој бројчаната оценка јаформира според ан га жи рањето на ученикот, спортското зна е -ње, физичкиот напредок и способностите, залагањето, редов-носта, комуникацијата, фер-плеј однесувањето, соработката ипомагањето, исполнувањето на здравствено-хигиенските ус -лови и навики пред, за вре ме и по изведувањето на наставата.Во физичкото и здравс твеното образование нема посебничасови за оценување. Нас тавникот на секој час ги следи пости-гањата на ученикот во си те компоненти, ги евидентира и натие основи формира оцен ка. На часот по физичко и здрав-ствено образование наставникот посебно внимава наставатада ја изведува без никакви стре сови или стрес ситуации, такашто ученикот секој час тре ба да го заврши со позитивно емо-ционално чувство.Физичките способности кај учениците се различни, па порадитоа наставникот не смее од нив да бара или поставува каквибило норми за оценка. Секој индивидуално се оценува врзоснова на залагањето и способностите, редовноста и другитеелементи. Индикаторите на здравјето (психомоторните и фун-кционалните способности) не се норми за оценување, тоа сеелементи за наставникот да знае колку може да го оптовариученикот во границите на позитивното влијание.


263


ПРОГРАМА

Програмата во однос на просторните услови за реализација сетемели на Нормативот за простор, опрема и наставни средстваза деветгодишното основно училиште донесен од страна наминистерот за образование и наука со решение бр. 07-1830/1од 28.02.2008 година.


За реализација на Наставната програма по физичко и зdрав-сtвено образование за шесто одделение на основното образо-вание предвидени се наставници со завршен факултет зафизичка култура- наставна насока.

Наставната програма по физичко и зdравсtвено образование заVI одделение на деветгодишното основно образование ја до-несе министерот за образование и наука со решение бр. 07-4084/1 од 22.05.2008 година.

264

ТEХНИЧКО ОBРAЗОВAНИE


265

Врз основа на член 55 став 1 од Законот за организација и ра-бота на органите на државната управа („Сл. весник на РМ“ бр.58/00 и 44/02) член 24 и 26 од Законот за основно образова-ние („Сл. весник на РМ“ бр.44/95, 24/96, 34/96, 35/97, 82/99,29/02, 40/03, 42/03, 63/04, 82/04, 55/05, 81/05, 113/05, 35/06,70/06 и 51/07), министерот за образование и наука донесеНас тавна програма по предметот техничко образование за VIодделение на деветгодишното основно училиште.

266



q да развива нови сознанија од техниката и технологијатапреку различни извори на учење и задачи;q да се оспособува за примена на основните техничко - тех-нолошки знаења, умеења и навики во работата и секојднев-ниот живот;q да ги проширува знаењата за остварување од идеја до реа-лизација;q да развива вештини за техничко творештво (работа со мате-ријали, конструирање и дизајнирање)q да ги прошири и открива сознанијата за својствата на мате-ријалите;q да се оспособи за истражување, откривање и споредување напојави, примери и елементи во техниката и технологијата;q да ја развива креативност и афинитетите за дизајнирање;q да истражува современи решенија за дизајнирање прекукомпјутерски апликации;q да ги прошири знаењата и умеењата за безбедно движењево сообраќајот;q да развива култура на однесување во сообраќајот.

267

ТEМA: ТEХНИЧКО CРТAЊE И DИЗAЈН



• да препознава и чита тех -нич ки цртеж;

• да креира цртеж на основнигеометриски фигури;

• да креира модел на основногеометриска фигу ра, кутија;

• да се запознае со основитена дизајнот и неговото зна че -ње;

• да умее да реализира дизајнсо определена цел/тема;

• да запознава основни алат -ки на компјутерска апликаци -ја за цртање.

• Видови технички цртежи

• Цртање на едноставни сли -ки и фигури (скица и технич -ки цртеж)

• Елементи и фази во дизај-нирањето

• Графичко дизајнирање

• Изработка на графички ди -зајн (идеја, скица, ре ше ние,изработка)

• Техничко цртање и дизај-нирање со примена на ИКТапликации (графичко ре ше -ние, ентериер, екстериер)

• Модел

• Дизајн

• Производ

• Идеја

• Апликација

• Амбалажа

• Креирање технички цртежи на основни геоме-триски фигури-скицирање идеи.

• Цртање мрежа на геометриско тело (кутија заамбалажирање).

• Запознавање со основите на дизајнирањето, не-говото значење во современиот свет-преку при-мери.

• Користење на основни компјутерски алатки наапликации за цртање и дизајнирање (GoogleSketch – up и други апликации за цртање).

• Дизајнирање финален производ.

• Мојот дом, мојата училница - проектна задача сопримена на ПРО/ДЕСКТОП или другите аплика-ции.

• Евалвација и оценување.

2.КОНКРЕТНИ ЦЕЛИ

268

ТEМA: РABОТA СО МAТEРИЈAЛИ И КОНСТРУИРAЊE


Ученикот/ученичката: • да ги запознае основнитетехнички материјали (картон,дрво, текстил, мека жица);

• да знае да користи постапкипри градба на модели и ма-кети;

• да стекне вештини за работасо едноставни материјали(картон, дрво, текстил, мекажица);

• да дефинира и применувафази при работата со прибор иматеријал;

• да умее да претстави идејапреку технички цртеж со ИКТ;

• да умее естетски да обликуваи дизајнира; • да ги пресметува рационалновремето и материјалите приградба;

• да врши евалвација и да јапроценува сопствената итуѓата работа;

• Примена на техничкитематеријали

• Планирање, постапки идизајнирање со матери-јали при градба (макети,модели, производ)

• Градба и конструиранјесо едноставни материјали(дрво, картон, хартија,текстил, мека жица)

• Елементи за пренос надвижење и нивна применаво модели и конструкции(ремен, ременица, осо-винка, запчаници и сл.)

• Примена на електрични,електронски уреди на малнапон во моделите. (бате-рија, електромотор, си-јаличка)

• Примена на уреди задвижење и управувањеповрзани со компјутер

• Од идеја до реализација

• Макети

• Конструирање

• Ремен• Ременица• Осовинка• Запчаници

• Напон

• Електромотор

• Видео или ПП презентација за технички мате-ријали и нивна примена.

• Реализација на идеи и размислувања прекутехнички цртеж (пример за дизајн на произ-вод).

• Вовед во проектна задача (Power Point презентација, чекори, цели и реа-лизација).

• Користење на софтверски апликации:(njnjnj.data.org.uk /CAD/CAM) GoogleSketshUp.

• Реализација на практични задачи прекучекори/фази:скицирање на идеја, избор на материјал,реализација на производ,проценка на вредност/евалвација.

• Истражување задачи и демонстрирање соелементи и преносни механизми.

• Испитување на функцијата на уреди и моделикои се движат: брзина, насока, време на дви же -ње и сл.

• Цртање на идеја за вртелешката или друг об-јект со PRO/DESKTOP или избор на материјалреализација на производ, евалвација.

269


• да ја осознае македонскатаархитектура, каректеристики,значење;

• да конструира и изработимодели и прототипи;

• да ги идентификува фазитево работата;

•да разбере што е дизајн;

• да умее да дизајнира енте-риер по свое видување.

• Македонска архитектура

• Градежни материјали и нив напри мена во современата градба

• Заштеда на енергијата во гра деж -ништвото

• Од идеја до готов објект/производ

• Архитектура

• Градежни ма-теријали

• Проектна задача – конструирање на со-ларна куќа или куќа од стара архитек-тура.

• Запознавање преку примери со стан-дарди на дизајнирање, ентериери и и сл.(ПП презентација).

• Примена на конструкторски материја -ли Built it kit.

• Вовед во апликација за дизајнирање:(ПРО/ДЕСКТОП(http://content.zudu.com/) или Envisione -er Edzpress 3.0 (free) или RoomArranger(free).

• Следење, евалвација и оценување.

270

ТEМA: СООBРAЌAЈ



• да ги прошири знаењата за пра-вилата и прописите во сообраќајот;

• да стекне навики за учество восообраќајот;

• да ги почитува сообраќајнитепра вила и прописи како учесник вопатниот сообраќај;

•да направи анализа на сооб ра ќај -ните ситуации според сообраќај-ните правила и прописи;• да умее да реши проблемска соо-бра ќајна ситуација.

• Примена на сообраќајниправила и прописи во пат-ниот сообраќај

• Проектна задача со применана софтверски апликации

• Изработка и решавање напроблемскаи сообраќајни си - туации

• Сообраќајниситуации

• Прописи

• Апликации

• Проекти

• Анализиранје на сообраќајни ситуации ипрописи за безбедно однесување во соо-браќајот.

• Изработка и решавање на сообраќајни си-туации.

• Демонстрирање постапки за решавање си-туации со користење на компјутерски апли-кации.

• Користење на програмски апликации(Алице).

• Следење, евалвација и оценување.

271


Насоки за меѓуpреdмеtно pоврзувањеНаставните содржини од наставниот предмет техничко обра-зование даваат можности за интегрирано, целно и содржинскоповрзување со наставните предмети информатика, природнинауки, математика, ликовно образование, запознавање на око-лината и творештво..

Преpораки за корисtење на gоdишниоt фонd на часовиПоставените цели во наставните теми даваат можност за само-стојно планирање и реализација на содржините во согласностсо напредувањето и потребите на учениците, како и почиту-вање на принципот на актуелизација во наставата по техничкообразование. Треба да се користат актуелни и нови тех но лош -ки примери, технологии и работни процеси. Тие треба да се по-врзуваат со стекнатото искуство на учениците во училиштетои надвор од него. При набљудувањето и демонстрирањето уче -ни ците се инструираат да употребуваат постапки, елементи иуреди со проблемско истразување на задачите и се упатуваатна примена на стекнатите знаења во секојдневниот живот ипрак тика. Во наставната програма, исто така, дадени се и кон-кретизирани цели кои се постигнуваат преку активностите научениците кои се планираат за усвојување на предвиденитесодржини и за развивање на способностите на учениците закреативност, иновативност и вештини при работа со матери-јали. Во текот на шесто одделение учениците ќе имаат при-лика да се запознаат и оспособат за реализација на сопстве-ните идеи и реализација на замислата во готов производ, кон-струкција (макета или модел). Ваквиот пристап на изработе-ните наставни програми претпоставуваме дека кај ученицитезначајно ќе влијае на развојот на техничкото творештво, ино-вативност, креативност и способност за организација.

Активностите предвидени во програмата за шесто одделениеопфаќаат повеќе цели и нудат можност за нивна реализацијапреку современи, различни форми, методи, модели и прис та -пи. Така што остварувањето на целите при реализација на на-ставните содржини, наставниците можат да го постигнат пре -ку повеќе различни активности, а притоа користејќи соодвет -ни и нови дидактички материјали и технологии. Насtавниоt pреdмеt во VI оddеление се изучува со 1 час неdел -но, оdносно 36 часа gоdишно.

Насtавни среdсtва

q Во наставата по техничко образование, за осознавање на по-јавите и законитостите, развојот на новите технички дости-гнувања, неопходно е да се користат наставни средства и мате-ријали кои ги следат новите достигнувања и технологии.q За постигнување на наведените цели во Наставната прог ра -ма по техничко образование треба да се изготви и учебник ида се обезбедат опрема и материјали за реализација на наста-ваните содржини од страна на училиштето.q Истражувачко катче и сообраќаен полигон со опрема, кадешто ученикот може да истражува според целите на наставата.q Дидактички и други визуелни средства: компјутер, мулти-медијални уреди, софтверски апликации, ЛЦД - проектор,електронски уреди управувани преку компјутер, механизми,модели, макети и др.q Енциклопедии и списанија од областа на науката и техни-ката.q Интернет, образовен софтвер.

272



ПРОГРАМА

Слеdење на pосtиgањаtа на ученициtеВо текот на наставата редовно се следат и вреднуваат постига-њата на учениците, се прибираат показатели за нивните ак-тивности, се следи мотивираноста за учење, соработката содру гите ученици и слично (формативно оценување). Оваа компонента е составен дел на работата на наставникот иучењето на ученикот.

Начин на pроверување и оценување:q ученички изработки, индивидуални и групни;q контролни тестови, тестови на знаења;q работни, експериментални и истражувачки активности(пла нирање на работата, организација во работата, креатив-ност и дизајн стекнати умеења и работни навики, осознавањеи зак лу чување на појавите и законитостите во науката итехничката култура).

Програмата во однос на просторните услови се темели на Нор-мативот за простор, опрема и наставни средства за деветго -дишното основно училиште донесен од страна на министеротза образование и наука со решение бр. 07-1830/1 од 28.02.2008година.


Воспитно-образовната работа по техничко образование можеда ја изведува лице кое завршило:• педагошки факултет – професор по информатика и техничкообразование;• интердисциплинарни студии – професор по производно тех -ничко образование.• педагошка академија – наставник по техничко образование.

273


Ученикот/ученичката:q уредно го организира работното место;q користи прибор за техничко цртање;q користи скица и технички цртеж за градба и обликување намодели и макети;q скицира модел или макета по сопствена идејаq оспособен е да изработи едноставен технички цртеж;q истражува современи решенија за дизајнирање на техничкицртежи со ИКТ;q изработува, конструира производ, макета или модел;q применува правила и културни навики во работењето;q идентификува фази и постапки при градба на одредени за -дачи и конструкции;q знае за изворите на енергија, сила, пренос на сила идвижење;q осмислува идеи за истражувачки проекти со ИКТ;q вреднува според дадени критериуми: прецизност, време,функционалност, дизајн;q формира став за правилно и безбедно учество восообраќајот;q изработува и решава сообраќајни ситуации;q користи ИКТ апликации.

Наставната програма по tехничко образование за VI одделениена деветгодишното основно образование ја донесе министеротза образование и наука со решение бр. 07-4497/1 од 17.12.2010година.

274

275

ИНFОРМAТИКA


276

Врз основа на член 55 став 1 од Законот за организација и ра-бота на органите на државната управа („Сл. весник на РМ” бр.58/00 и 44/02) и член 24 и 26 од Законот за основно образова-ние („Сл. весник на РМ“ бр. 44/95, 24/96, 34/96, 35/97, 82/99,29/02, 40/03, 42/03, 63/04, 82/04, 55/05, 81/05, 113/05, 35/06,70/06 и 51/07), министерот за образование и наука донесе На-ставна програма по предметот информатика за VI одделениена деветгодишното основно училиште.

277

1. ВОВЕД

Наставата по предметот информаtика ја дава основата за ин-форматичката писменост. Учениците со овој наставен предметќе стекнат основни знаења за ракување со компјутерите и ко-ристење готови компјутерски програми, како и користењеИКТ во другите наставни предмети. Оспособеноста на учениците за користење на ИКТ ќе им овоз -можи олеснување на процесот на самоучење, како и нивновклу чување во новите предизвици во животот.Предметот информаtика е задолжителен предмет во VI одде-ление со 2 часа седмично (72 часа годишно) и во VII одделениесо 1 час седмично (36 часа годишно).

2. ЦЕЛИ НА РАЗВОЈНИОТ ПЕРИОДОД IV ДО VI ОДДЕЛЕНИЕ

Ученикот/ученичката да се оспособи:q да ја опише основната градба, функција и примена на ком-пјутерот;q правилно да ги користи уредите од компјутерската учил-ница;q етички да се однесува во компјутерската училница;q да го користи оперативниот систем за комуникација со ком-пјутерот и да извршува едноставни активности со прозорци иикони, фолдери и датотеки;q да ги користи услугите на Интернет за: учење, пребарувањепо клучни зборови и категории, примање и праќање електрон-ски пораки;q да ги користи мултимедијалните програми за преглед икреирање на едноставни мултимедијални документи;q да користи програма за цртање, за создавање и уредувањена едноставни цртжи;q да користи текст-уредувач за внесување и едноставно уре-дување на текстови;q да се оспособи да користи програми за учење на другите на-ставни предмети (образовен софтвер);q да стекне основни информатицки знаења како основа занадградба во процесот на натамошното школување.

278


ОСНОВИ НA ИНFОРМAТИКAТA


Ученикот/ученичката:•да ги осознае основнитепоими од информатиката;•да разликува раз лич нивидови компјутери.

•Основни поими•Кратка историја накомпјутерите•Видови компјутери(различни класифи-кации)

•Информатика•Податок•Информација •Ком-пјутери

• Запознавање со историјата на компјутеритепреку споредба на изгледот, можностите, брзинатана раз лични генерации компјутери со користењена илуст ративен материјал, написи за компјутерии фотографии и информации од Интернет.

•Да ги идентификува об -ластите во кои се при -менуваат компјуте рите воопштес твото.

•Примена на компју-терите во општест во -то (е-општест во)

• Истразувања поврзани со областите во кои сеприменуваат компјутерите и каква е нивната фун-кција.

•Да ги запознае и да гипри менува основните нор -ми и правила за етич ко од-несување во компјутер-ската училни ца.

•Компјутерска култу -ра и етика

•Право на приватност•Право на сопст веност•Интеракции во комп -јутерската училница

• Дискусија со предлози и размислувања со целосознавање и примена на правилата за етичко од-несување во компјутерската училница.

279

КОМПЈУТEРИ


Ученикот/ученичката:• да се запознае со структурата накомпјутерот;• да ги препознава основнитеградбени елементи на компјуте-рот и да ги иден тификува нив-ните основ ни функции.

• Машински дел – хар-двер.• Програмски дел –софтвер.

•Централна единица, влез -ни уреди, излезни уреди,меморија, бит, бајт, цент -рална меморија, РАМ, РОМ,преносна меморија, над-ворешна меморија.

• Дискусија за градбата на компјуте-рите, користејќи ја опремата во учи -лиш тето.• Запознавање и дискусија за видовитемеморија (РАМ, РОМ, преносна мемо-рија).• Споредување на различни видовипреносна меморија според капаците-тот.

• Да може да препознава, да кла-сифицира и активно да учествуваво различни видови компјутер-ски игри.

• Компјутерски игри(дефиниција, основниелементи, видови ком-пјутерски игри, обра-зовни игри)

•Правила на игра, нивоа,цел на играта, стратегија.

• Презентирање од страна на учени-ците на целите, карактеристиките,правилата и барањата за достапнитеигри.

• Да ги осознае основните опера-ции на оперативниот систем иправилно да ги извршува.

• Оперативни системи• Основни операции вооперативниот систем(работа со икони ипрозорци, датотеки ипапки)

•Оперативен систем, работ -на поврсина, датотеки, про-грами, икони, папки, про-зорци.

• „Откривање“ на функциите на коп чи -њата на глувчето и на тастатурата идискусија.• Изведување на практични вежби иза дачи со постојниот оперативен сис -тем: правилно вклучување и исклучу -вање на компјутерот, креирање на пап -ки, копирање и преместување, преиме-нување и бришење на папки и дато-теки. • Избор и извршување на програми.

• Да ги запознае можнос тите напомошните програ ми за обра-ботка на текст и да ги користи.

• Помошни програмиза обработка на текст

•Азбука, фонт, стил, израм-нување

• Користење на влезните уреди запишување и уредување на текст.

280


• Да се оспособува да го користиелектронскиот калкулатор.

• Електронски калку-латор

•Операции со броеви • Истражување на можностите наелектронскиот калкулатор.

• Да ја воочи користа од употре-бата на образовен софтвер;• да умее да користи достапенобразовен софтвер.

• Образовен софтвер Образовен софтвер • Презентирање и користење на до-стапниот образовен софтвер.

МУЛТИМEDИЈA


Ученикот/ученичката:• да ги користи програмите за ра-бота со звучни и видеозаписи.

• Поим за мултимедија•Звучни и видеоза-писи• Снимање и репро-дукција

•Мултимедија, мултимеди-јална датотека, звучен и ви-деозапис, кодек.

• Запознавање со мултимедијални про-грами на постојниот оперативен си-стем.• Пронаоѓање и активирање на звучен ивидеозапис;• Додавање ефекти.

281

ИНТEРНEТ


Ученикот/ученичката:• да се запознае со основните еле-менти на компјутерската мрежа.

• Компјутерска мрежа(пристап, преземање изачувување на дато-теки)

•Компјутерска мрежа•Компјутер сервер •Компју-тер клиент

• Запознавање со училишната компју-терска мрежа

• Да препознава различни видовина Интернет-услуги и да се оспо-соби да користи веб.

• Интернет-услуги(сер виси)• Правила на однесу-вање на Интернет• Веб-терминологија(сајт, страница, адреса,публикување, хости-рање...)• Веб-прелистувачи• Веб-пребарувачи

•ИнтернетWWW

•Веб-пребарувач•Веб-прелистувач•Веб-страница•Клучен збор

• Запознавање со Интернет и можно-стите што ги нуди. • Пристап до Интернет преку даденаИнтернет- прелистувач-програма.• Запознавање со целта, можностите изначењето на веб-прабарувачите.• Пребарување според повеќе критери -уми.

• Да ги користи можностите наобразовниот портал.

• Образовен портал •Образовен портал •Елек-тронска пошта •Електрон-ски курсеви •Форум

• Го користи образовниот портал за: - креирање и работа со електронскапошта; - ги користи електронските курсеви занадополнување на своите знаења ивеш тини за дел од наставните содр жи -ни;- го користи форумот за ученици за раз-мена на искуства и информации сопреостанатите ученици.

282


• Да ја сфати потребата од ко-ристење на антивируснатапрог рама.

• Запознавање со видовите ком-пјутерски вируси.• Демонстрирање на начинот накористење на антивирусната про-грама која е на располагање.

• Да се оспособи да користиелектронска пошта.

• Електронска пошта •Електронска пошта•Електронска адреса•Корисничко име•Лозинка

• Запознавање со електронскапош та. • Креирање на електронски ад ре -си и операции со електронс ки по-раки.

ОСНОВИ НA CРТAЊEТО


Ученикот/ученичката:• да се запознае со можноститеи алатките на програмата зацртање;• да се оспособи да креира иуредува цртежи (т.е. да менувакарактеристики).

• Поим за компјутерска гра-фика (слика, цртеж, фотогра-фија и нивни формати)• Креирање и заживување нацртеж• Користење на палетата забои и алатките за цртање• Својства на цртежот• Вметнување на текст • Цртање на геометриски фи-гури• Цртање со слободна рака• Работа со делови од цртеж• Менување на карактеристи-ките на цртежот

•Компјутерска графикаПиксел•Резолуција•Палета на бои•Исечок-дел од цртеж•Операции со цртеж (копи-рање, отсекување, ротација,зголемување, зумирање)

•Истражувачка и практична ра-бота со цел:- правилно користење на влез-ните уреди за креирање и мену-вање на цртеж; - користење на палетата за бои,како и на алатките за цртање;- менување на карактеристикитена цртежот;- вметнување на готови слики итекст.

283

ОBРABОТКA НA ТEКСТ


Ученикот/ученичката:• да се запознае со наредбите иалатките на програмата за пиш у -вање текст;• да се оспособи да креира и дауредува текст;• да се оспособи да вметнува об-јекти и табели во текстот.

• Поим за програма за уреду-вање на текст • Пишување текст• Уредување текст• Операции со текст (големина,стил, боја, израмнување ...)• Креирање на графички об-јекти и вметнување на готовислики• Видови автоматско наброју-вање• Работа со табели (едно-ставни операции)• Печатење на документ

•Азбука•Фонт•Стил•Израмнување•Јазична поддршка•Симболи•Објект.

•Истражувачка и практична работа соцел:- уредување на текстот;- вметнување на објекти, слики и сим-боли во текстот;- форматирање на текстот со корис -тење на можноста на различни видо винабројувања;- менување на карактеристиките натабелите;- подготовка на документот за пе ча -тење;- преземање на текстови и објекти одИнтернет и нивно доуредување спо-ред зададени параметри.

284


Наставниот предмет информаtика во VI оддление се изучувасо 2 часа неделно, односно 72 часа годишно во задолжител-ните предмети.

Преpораки за корисtење на gоdишниоt фонd на часови:За секое предвидено подрачје е предложен определен годишенфонд на часови, односно:q основи на информатиката – 8 часа;q компјутери – 18 часа;q мултимедија – 6 часа;q Интернет – 12 часа;q основи на цртањето – 12 часа;q обработка на текст – 16 часа.Од предвидениот вкупен фонд на часови по програмски под -рач ја дозволени се мали отстапувања во согласност со спе-цифичностите на средината во која се наоѓа училиштето. Истотака, во рамките на вкупниот годишен фонд на часови во про-грамските подрачја, дозволени се отстапувања и во однос назачестеноста на конкретните цели, содржини и активности.Имено, бројот на часовите треба да се приспособи кон потре-бите на конкретното училиште (животната средина од којадоаѓаат учениците, нивниот културно-социјален и образовенстатус, претходна подготовка на учениците, претходна подго-товка за работа на компјутер). Во тој контекст некои содржиниќе се повторуваат повеќепати за сметка на други кои ќе се ра-ботат со помал фонд на часови. Исто така, се препорачувафлексибилност во времетраењето на часовите во функција напотребите и на интересите на учениците.

Насtавни среdсtва:q учебник за информатика избран на ниво на училиштето иодобрен од страна на министерот;

q други извори на учење во непосредната околина: предметии појави во природата, како и појави во општеството и одно-сите меѓу луѓето;q енциклопедии, речници, атласи, карти и сл.;q Интернет, образовни софтвери;q списанија;q аудиовизуелни средства.


Во текот на наставата по информатика во VI одделение се пре-порачува формативно следење кое вклучува изработка и во-дење на портфолио на учениците што опфаќа:q собирање на показатели (ученички изработки на компјутер)за секој ученик посебно;q тековни (формативни) однапред подготвени евалвацискилис ти за секој ученик, кои се изработуваат по секоја неговаконкретна активност, која е специфична.

Во tекоt на насtаваtа, врз основа на сознанијаtа оd форма-tивноtо оценување се оформува оpисна и бројчана оценка, а накрајоt на насtавнаtа pроgрама се извеdува бројчана оценка.

Начини на проверување и оценувањеВо согласност со природата на програмата по предметот ин-форматика во шесто одделение оценувањето треба да се реа-лизира: усно, практично, со презентација и сл.Други средства и постапки за следење и оценување:q контролни листови;q домашни работи; q тестови на знаења.

285


ПРОГРАМА

Според Нормативот за простор, опрема и наставни средства поинформатика и компјутерска техника во училиштата.Програмата во однос на просторните услови се темели на Нор-мативот за простор, опрема и наставни средства за девет-годишното основно училиште донесен од страна на министе-рот за образование и наука со решение бр. 07-1830/1 од28.02.2008 година.


- Завршени студии по информатика VII1, наставна насока;- математика-информатика VII1, наставна насока; - компјутерска техника, информатика и автоматика, VII1 со пе-дагошко – психолосшка и методска подготовка;- завршени дипломски студии од областа на информатиката,информатичките или информациско-комуникациските техно-логии на акредитираните универзитети во РМ или во стран-ство со домашна акредитација, VII1, со педагошко- психолошкаи методска подготовка.

Наставната програма по информаtика за VI одделение на де-ветгодишното основно образование ја донесе министерот заобразование и наука со решение бр. 07-4100/1 од22.05.2008година.

Documents

Nastavni Programi VI Odd