93

NGÔ QUANG SƠN

94

21

95

MODULE THPT <

96

97

BẢO QUẢN, SỬA CHỮA,

SÁNG TAO THIẾT BI DAY HOC

98

ữ A. GIỚI THIỆU TỐNG QUAN

Bảo quân TBDH là một việc làm hết súc cần thiết và quan trọng trong moi trường THPT, vì nếu không thục hiện tổt công tác bảo quản thì TBDH sẽ dế bị hư hỏng, mất mát, làm lãng phí nhìỂu tiền cửa, công súc, làm ảnh hường đến chất lượng, hiệu quả sú dụng TBDH. Bảo quản TBDH phải đuợc thục hiện theo dung quy diế quản lí tài sản của Nhà nuỏc, thục hiện diế độ kiểm kê, kiểm tra hàng năm... TBDH phải đuợc sấp đặt một cách khoa học để tiện sú dung và cỏ các phương tiện bảo quân như: tú, giá, hòm, kệ..., vật che phú, phuơng tiện chổng ẩm, chổng mổi mọt, dụng cụ phòng cháy, chữa cháy, cần cồ hệ thong sổ sách quản lí việc trang bị TBDH theo tùng học kì, tùng năm học; hệ thong sổ sách quản lí việc mượn, trả TBDH của GV để nâng cao ý thúc và tĩnh thần trách nhiệm. Khi mất mát, hỏng hóc TBDH phải cỏ biện pháp xử lí thích hợp. TBDH phải được làm sạch và bảo quân ngay sau khi sú dung, thục hiện việc bảo quân theo chế độ phù hợp đổi với tùng loại TBDH. Quan tâm đến điỂu kiện thòi tiết, khí hậu, môi trưững,... ảnh hương đến việc bảo quản, chất lượng cửa tùng loại TBDH, đặc biệt là các loại TBDH cỏ úng dụng CNTT&TT hiện đại và giá thành cao như: máy chiếu đa nàng, máy vĩ tính, bảng thông minh,... việc bảo quân phải luôn tuân theo hướng dẫn cửa nhà sản xuất TBDH (cỏ Cataloge kèm theo TBDH) và tuân thú những quy trình chung vỂ bảo quản. Các thiết bị thí nghiệm độc hại, gây ô nhiễm phải được bổ tri vầ xủ li theo tiêu chuẩn quy định để đảm bảo an toàn lao động và vệ sinh môi truửng. Những TBDH đã hống, không cỏ thể sủa chữa để tiếp tục sú dụng thì cỏ thể tổ chúc lập biÊn bản thanh lí, tìÊu huỷ. Bổ trí kinh phí để mua sắm vật tư, vật liệu bổ sung phụ tung, linh kiện, vật tư tìÊu hao theo định kì bảo dưỡng, bảo quân.Cùng với việc đầu tư mua sam mỏi các loại TBDH, các trường THPT phải đặc biệt lưu ý thục hiện tổt việc bảo dưỡng, sửa chữa thường xuyén các TBDH hiện cỏ, vùa không ngùng nâng cao hiệu quả sú dụng TBDH. Như vậy chứng ta sẽ vùa dâm bảo tiết kiệm và vùa sú dụng hiệu quả được nguồn kinh phí mua sắm TBDH. Phát

99

động sâu rộng trong các trường THPT phong trào GV tụ chế tạo TBDH đơn giản, re tiỂn, sú dụng hiệu quả trong quá trình dạy học tích cục.

H; B. MỤC TIÊU TÀI LIỆU

1. MỤC TIÊU CHUNGNắm vững tầm quan trọng cửa việc bảo quản, sửa chữa, sáng tạo TBDH đổi với việc đổi mới PPDH và nâng cao chất lượng dạy học ù các trường THPT trong giai đoạn hiện nay.

2. MỤC TIÊU CỤ THỂ2.1. Ve kiẽn thức

- Nắm vững danh mục TBDH tổi thiểu các môn theo quy định.- Biết cách khai thác và sú dụng các TBDH cỏ hiệu quả (bảng, vật

thật, các thiết bị thi nghiệm, mò hình, tranh ảnh, taản vẽ,...) vận dung vào b ộ mòn.

2.2. Ve kỉ năng- Biết cách sửa chữa những hư hống nhe cửa các TBDH.- Biết tụ làm một sổ TBDH đơn giản tù những vật liệu dễ kiếm, chi phí tháp.

2.3. vê thái độ- GV và HS thể hiện khả năng tìm tòi, khám phá cửa mình.

Qua module này, GV không những phát huy được tổi đa khả năng cửa mình mà còn trờ thành một người GV năng động, sáng tạo, biết kết hợp khéo léo các loại hình TB DH phục vụ tổt công tác giảng dạy của bản thân.

(í^ c. NỘI DUNG

THÔNG TIN NGUỒNBảo quấn, sửa chữa, sáng tạo TBDH ờ các trường THPT là một việc làm cần thiết, hết súc quan trọng trong mãi nhà trường, nếu không thục hiện tổt công tấc bảo quản, sửa chữa thì thiết bị sẽ dế bị hư hỏng, mất mát, làm lãng phí tìỂn cửa, công súc, làm ảnh

100

huờng đến chất luomg, hiệu quả sú dụngTBDH.Bảo quản TBDH phải được thục hiện theo đứng quy chế quân lí tài sản cửa Nhà nước, thục hiện chế độ kiỂm kê, kiỂm tra hằng năm... cần cỏ hệ thổng sổ sách quân lí việc trang bị TBDH theo tùng học kì, tùng năm học; hệ thống sổ sách quân lí việc mượn, trả TBDH cửa GV để nâng cao ý thúc và tinh thần trách nhiẾm. Khi mất mát, hỏng hóc TBDH phải cỏ biện pháp xủ lí thích hợp.

Nội dung 1TÌM HIỂU DANH MỤC THIẼT BỊ DẠY HỌC TỐI THIỂU CHO CÁC MÔN HỌC

Hoạt động 1: Tổng quan vẽ thiết bị dạy học

THÔNG TIN Cơ BÀN1. Thiẽt bị dạy học lã gì?

TBDH lầmột trong những điỂu kiện cần thiết để GV thục hiện đuợc các nội dung giáo dục, giáo dương và phát triển tri tuệ, khơi dậy tổ chất thông minh của HS. Theo LotxKlinbơ (Đúc) thì TBDH (hay còn gữi là đồ dùng dạy học, thiết bị dạy học, dụng cụ,...) lầ tất cả những phương tiện vật chất càn thiết cho GV vầ HS tổ chúc và tiẾn hầnh hợp lí, cỏ hiệu quả quá trình giáo dưõng và giáo dục ù các môn học, cấp học.Theo các chuyÊn gia thiết bị giáo dục cửa Việt Nam: TBDH là thuật ngũ chỉ một vật thể hoặc một tập họp đổi tưong vật chất mà ngưòi GV sú dụng với tư cách là phuơng tiện điỂu khiển hoạt động nhân thúc cửa HS, còn đổi với HS thì đỏ là các nguồn tri thúc, là các phương tiện giúp HS lĩnh hôi các khái niệm, định luật, thuyết khoa học,... hình thành ờ họ các kĩ năng, kĩ xảo, đâm bảo phục vụ mục đích dạy học.Như vậy cỏ thể hiễu: TBDH là hệ thổng đổi tương vật chấtvầ tất cả những phương tiện kĩ thuật được GV và HS sú dụng trong quá trình dạy học.TBDH là một bộ phận trong hệ thống csvc sư pham, TBDH lầ tát

101

cả những điỂu kiện vật chất cần thiết được GV và HS sú dung trong hoạt động dạy học nhằm phát huy tính tích cục, chú động sáng tạo trong hoạt động, khám phá và lĩnh hội tri thúc cửa HS, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục, đạt được mục tìÊu giáo dục dã đề ra.TBDH lầmột trong những điỂu kiện cần thiết để GV thục hiện đuợc các nội dung giáo dục, giáo dương và phát triển tri tuệ, khơi dậy tổ chất thông minh của HS.ĐỂ TBDH đến được các trưững TH FT phải trải qua các giai đoạn chú yếu sau: Tù chương trinh và SGK, sây đựng danh mục trang bị —Ị Xây đựng đỂ cương nghìÊn cứu, thể hiện mẫu —chế thú —£■ Thú nghiệm —£■ Hiệu chỉnh và sản xuất thú —£■ Hiệu chỉnh —sản xuất đồng loạt —£■ Trang bị cho các trường TH PT -*■ sú dụng và bảo quản lâu dài.Trong đò, việc “trang bị, sú dung và bảo quản" TBDH cỏ vai trò rất quan trọng góp phần nâng cao chất lương giáo dục. Hằng năm Nhà nuỏc phải chi hàng trăm tỉ đồng để trang bị TBDH cho các trưững THPT trong cả nước. NỂu bảo quản và sú dụng TBDH không tổt thì sẽ gây nÊn sụ lãng phí rất lớn vỂ tìỂn cửa cho Nhà nuỏc.TBDH chịu sụ chi phổi cửa nội dung và PPDH. Nội dung dạy học quy định những đặc điểm cơ bản cửa TBDH bối lẽ TBDH phải tính đến một cách toàn diện các đặc điểm của nôi dung, chương trình. Moi TBDH phải được cân nhấc, lụa chon để đáp úng được nội dung chương trình, đồng thòi cũng phái thoả mãn các yÊu cầu vỂ khoa học sư phạm, kinh tế, thần mĩ vầan toàn cho GV và HS khi sú dụng nhằm đạt kết quả mong muổn.

2. Vai trò cùa thiẽt bị dạy học trong đối mới phương pháp dạy học ờ trường trung học phố thôngTrong thửi đại bùng nổ thông tin, khoa học kỉ thuật phát triỂn như vũ bão, nhĩ Ẻu tri thúc đem dạy ờ bậc học phổ thông nhanh chỏng bị lạc hậu

vì vậy cần phái lụa chọn nội dung dạy học phù hợp để HS không những chiếm lĩnh được tri thúc mói, đồng thời phải hình thành được năng lục

102

tụ học, tụ phát triển cho các em. vì vậy PPDH mỏi phái theo xu hưởng tích cục hoá quá trình nhận thúc của HS, hình thành năng lục thục hành, năng lục tụ nghìÊn cứu cho các em. Muổn đạt được điẺu đỏ thì không cỏ cách nào khác là phải tàng cường trang bị và đặc biệt là nâng cao hiệu quả sú dụng thiết bị giáo dục trong đỏ chú trọng các phương tiện nghe nhìn và úng dụng CNTT&TT vào dạy học.ĐỂ đáp úng yÊu cầu đổi mỏi vỂ nội dung chương trình, PPDH cần thiết phải đua vào các TBDH mỏi, nhất là các TBDH hiện đại. Nguửi ta nhận thấy các TBDH hiện đại cỏ khả nàng to lớn trong việc giúp cho GV và HS tổ chúc các hoạt động học tập nhằm phát huy tính tích cục cửa HS, góp phần nâng cao hiệu quả của việc dạy học. TBDH là phương tiện, là một trong những điỂu kiện cần thiết để GV thục hiện được các nội dung giáo dục, giáo dưỡng và phát triển trí tuệ, khơi dậy tổ chất thông minh cửa HS. Trong quá trinh dạy học, TBDH vùa là công cụ giúp GV chuyển tải thòng tin, điỂu khiển hoạt động nhận thúc cửa HS, vừa là nguồn tri thúc đa dạng và phong phú mà H s phẳi lĩnh hội.Cuộc cách mạng khoa học công nghé diễn ra tù những năm 50 của thế kỉ XX, cho đến nay được đánh dấu bời một loạt các cuộc cách mạng kế tiếp nhau như cách mạng công nghé mủi, cách mạng thông tin, cách mạng công nghệ sinh học,... Đặc biệt cuộc cách mạng trong lĩnh vục thông tin bao gồm các lĩnh vục tin học, truyỂn thông đang tác động sâu sấc tới mọi mặt cửa đời sổng xã hội chứng ta nói chung và quá trình giáo dục nói riêng. Cuộc cách mạng này' đang tạo ra những khả nàng to lớn của việc úng dụng CNTT&TT vào quá trình dạy học, những úng dụng đã và đang làm thay đoivịtií cửaTBDH.Chương trình và SGK THPT mới được biÊn soạn theo hướng tổ chúc hoạt động nhận thúc tích cục cho HS, theo tinh thần đổi mói phương pháp dạy và phương pháp học. TBDH là một thành tổ quan trọng quyết định sụ thành công của việc đổi mỏi nội dung chương trình và SGK THPT.ĐỂ đáp úng yÊu cầu đổi mỏi về nội dung chương trình cần thiết phải cỏ các TBDH. Việc tàng cường trang bị và sú dụng cồ hiệu quả TBDH nhằm

103

đáp Úng yéu cầu đổi mỏi PPDH và phù hợp với nội dung chương trình, góp phần tích cục thục hiện mục ÜÊU đào tạo con ngựời Việt Nam nâng động, tụ chú, sáng tạo.

NHIỆM VỤBạn hãy đọc những thông tin co bản của hoạt động và dựa vào kinh nghiêm, hiểu biết cửa mình để thục hiện một sổ nhiệm vụ sau:

1. Hãy lam rõ khái niệm TBDH và vai trò cửaTBDH trong dạy học.

2. NÊU vai trò cửaTBDH trong đổi mod PPDH hiện nay.

Hoạt động 2: Tìm hiểu Danh mục thiết bị dạy học cho các bộ môn ở bậc Trung học phổ thông

THÔNG TIN Cơ BÀNBạn cỏ thể tụ tìm hiểu và download danh mục này tù website cửa Bộ Giáo dục và Đào tạo.

104

Nội dung 2BÀO QUÀN, SỬA CHỮA MỘT SỐ LOẠI HÌNH THIẼT BỊ DẠY HỌC Ờ CÁC TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG

Hoạt động: Thực hành bảo quản, sửa chữa một số loại hình thiết bị dạy học ở trường trung học phổ thông

THÔNG TIN Cơ BÀN1. Một 50 thiẽt bị dạy học dùng chung1.1. Máy chiẽu qua đâu

- Khi khòng sú dụng hoặc trong thủi gian nghỉ dài khi trình bầy, cần lắt máy.

- Chú ý an toàn điện và bỏng cỏ thể gây ra khi tiếp xúc vói bỏng chiếu sáng

- Tránh va đập mạnh, không sữtay, làm xước gương, thấu kính.- Kích thước chữ phải đủ lớn để đọc. với lớp học cỏ chìỂu dài 5 -

lOm, máy chiếu đặt cách màn hình 2,5- 3m thì phông chữ toi thiếu là 16pt.

- Che toi phòng học, hội trường, giảm bỏt chiếu sáng trong phòng bằng cách tắt bớt các nguồn sáng, che rèm hoặc đỏng bữt các của sổ.

- Kiểm tra khuôn hình và độ nét hình. Hãy kiểm tra tù vị trí xa và

105

khò xem nhất cửa lớp học. Tiến hành những điẺu chỉnh càn thiết.- Sấp xếp các hình chiếu theo thú tụ trình bày. cỏ nhũng hình chiếu

càn sú dụng nhìỂu lần hoặc phải in thÊm, hoặc đánh dấu để tiện để riÊng và sú dụng lại.

106

- chỉ bật máy khi trình bầy hoặc khi muổn HS suy nghĩ trÊn hình chiếu. Ngoài ra cần tất máy để tránh sụ tập trung khiông cần thiết vào hình chiỂu.

- Dùng que chỉ, hoặc đèn dũi trong quá trình trình bày.1.2. Máy chiẽu đa năng

107

Chân điều chỉnh độ caũ góc chiếu

Bảng điều khiln

Công tắc nguồn

Bảng kết nối

Cấp nguồ 11

Điều khi! 11 từ

xa

Nắp Ểngkính

108

- Khi không sú dụng hoặc trong thủi gian nghỉ dài khi trình bày, cần chuyễn máy sang chế độ chờ ÍSừmảby) hoặc tất hẳn.

- Sau khi kết thúc sú dụng, nếu muổn tắt máy chiếu, phái chuyển máy sang chế độ chờ, đợi khi quạt giỏ ngửng hoạt đ ông mói tắt hẳn thiết bị.

- An toàn điện và tránh bị bống khi tiếp xúc với bỏng chìếusáng chính.

- Tránh va đập mạnh, không sữtay, làm xước ổng kính.- Cần bảo quân nơi khô ráo. NÊn cỏ chế độ điẺu hoà không khí nơi

cát giữ.- Tránh va đập.- Khi vận chuyễn phái đậy nắp, cỏ tui hoặc hộp vận chuyển. Các bộ

phận quang học phải được lau bằng vải mỂm hoặc giấy đặc biệt, không dùng tay, cồn và các hoá chất lạ để lau rửa.

- Không tụ Ỷ tháo thiết bị.- Chú ý cung cáp nguồn điện ổn định.- Khi kết nổi và khi tháo các thiết bị ngoại vĩ khỏi máy chiếu càn tất

nguồn điện để tránh hống thiết bị, hoặc hỏng cổng kết noi.- Chú ý thận trọng khi thay bỏng đèn chính, tránh bị bống: cần phái

đợi cho đèn nguội hẳn mỏi tiến hành tháo và thay đèn mỏi.

109

2. Một SO loại hình thiẽt bị dạy học bộ mon2.1. Dụng cụr hoá chãt thí nghiệm

Dụng cụ bao gồm nhiều loại: Dụng cụ đo lưững, dụng cụ thí nghiệm, dụng cụ sản xuất,... Dụng cụ hay học cụ là một loại hình thiết bị giáo dục đặc biệt được sản xuất và sú dụng nhĩỂu nhất trong hoạt động dạy và học. Dụng cụ dạy học chiếm tỉ lệ khá cao với các môn khoa học tụ nhĩÊn.Dụng cụ dạy học là loại hình cỏ nhĩỂu điỂu kiện nhất để HS phát huy tính tích cục trong hoạt động nhận thúc. HS cỏ cơ hội suy nghĩ nhĩỂu hơn, hoạt động chân tay nhiều hơn, tranh luận nhiều hơn và nắm vững kiến thúc chắc chắn hơn. Dụng cụ dạy học cỏ thể dùng đơn chiếc (Lục kế, nhiệt kế,...) hoặc dung trong các thí nghiệm với nhĩỂu dụng cụ.NguyÊntấcsú dụng chung: Theo 4 buỏc cho cả GV và HS:

1. Chuẩn bị lí thuyết2. Chuẩn bị đồ dùng cần thiết và GV phải sú dụng trước.3. Sú dụng trong tiết học (GV và HS)4. Thu xếp, lau chui để dùng lâu dài.

2.2. Bầngr đĩa ghi âm- Bâng ghi âm là loại hình ghi lai các tín hiệu âm thanh trên bâng

tù tính và đuợc phát lai qua máy ghi ầm (Cassete). Do tìến bộ cửa khoa học CNTT nên ngày nay nguửi ta dã cồ thể ghi âm trên đỉa CD với chất lương tổt hơn nhờ kĩ thuật sổ. Âm thanh đuợc phát lai qua đầu đĩa CD hoặc qua máy tính. Do đỏ hiện nay trong các nhà trường cỏ hai loại TBDH lĩÊn quan đến âm thanh là băng ghi âm dùng cho máy Radio Cassete và đĩa CD dung cho đầu đỉa CD và máy tính.

- Đọc kỉ bản hướng dẫn sú dụng bâng, đỉa ghi âm kèm theo (nếu cỏ) để hiểu nội dung bâng, đỉa ghi âm và hiểu được ý đồ cửa tác giả, tù đỏ tìm cách sú dụng cỏ hiệu quả nhất.

- Kiểm tra bâng: cỏ bị mổc khônế? NỂu cỏ phải dùng bông hoặc vải mềm đặt trên mặt băng và dùng tay cho bâng chạy và lau hết

110

mổc. chạy thú bâng để kiểm tra chất lương âm thanh. NhĩỂu GV do không chuẩn bị trước nÊn đã gặp nhĩỂu lúng túng khi sú dụng.

- N Ên tua lai (với băng ghi âm) vỂ vị trí đầu băng để lần sú dụng sau dế dàng và cất vào vố đụng bâng.

- Với đỉa ghi âm nên dùng vải mềm hoặc bông lau nhe nhàng mặt đỉa và cất vào vỏ đụng đỉa.

- Bảo quản băng, đỉa trong hộp cỏ chất chổng ẩm. N Ểu không cỏ chất chổng ẩm thì cần đặt bâng, đĩa ghi âm ờ nơi khỏ ráo.

2.3. Băng hình và đĩa hình giáo khoaBâng hình là bâng tù tính ghi lai đồng thời các tín hiệu hình ảnh và ầm thanh vỂ các sụ vật hiện tượn&... bằng máy quay (Video Camera) và được phát lại bằng đầu mầy video. Băng hình còn được gọi là phim video.Bâng hình giáo khoa là bâng hình mang chúc nâng cửa TBDH, nội dung bâng được biÊn soạn theo nội dung SGK nhằm mục đích nâng cao hiệu quả quá trình dạy và học.

- Kiểm tra bâng, đỉa hình, mầy video hoặc máy vi tính, kiểm tra sụ an toàn cửa máy móc trước khi sú dụngvà chay thú, điỂu chỉnh kỉ thuật ho trợ toi ưu nếu cần.

- Lập kế hoạch sú dụng, thục chất là trả lời các câu hối: sú dụng cả bâng (đỉa) hay chỉ sú dụng một đoạn với mục đích gì? vào thòi điểm nào cửa bài giảng? Thòi luợng kéo dài bao nhiÊư? Đoạn nào cần dùng bâng (đỉa) để trao đổi, phát vấn, đoạn nào cho bâng (đĩa) chạy chậm để HS dễ quan sát, đoạn nào cần tua lai, hệ thổng câu hối như thế nào để phát huy được tính tích cục hoạt động nhận thúc cửa HS? cần định hướng, hướng dẫn, giải thích gì thÊm?...

- GV cần tổ chúc cho HS thảo luận (cả lớp hoặc theo nhỏm) về nội dung bài học cỏ lĩÊn quan đến bâng (đĩa), nÊu thắc mác và hướng giải quyết.

- Lầy bâng (đỉa) ra khỏi mầy, với bâng hình cần tua lại tù đầu rồi mỏi lẩy bâng ra, cho vào hộp đụng và cho vào tủi, bảo quân trong bình chứa chất chổng ẩm hoặc để nơi khô ráo. với đĩa

111

hình, dùng giấy mềm hoặc vải mềm lau nhẹ, cho vào hộp và để nơi khỏ ráo. với máy quay video, dung giấy mềm hoặc vải mềm lau nhẹ đầu tù hoặc dùng băng lau đầu tù để lau sạch đầu tù. Tránh tình trạng đến khi sú dụng mỏi lau thì khi đỏ các chất bẩn đã đỏng diặt vào đầu tù lất khỏ lau. cho mầy vào túi bảo vệ và để nơi khò ráo. Khĩsú đụng cần kiỂm tra truớc, thậm chí phải phơi hoặc sấy mầy.

2.4. Phän mëm dạy họcPMDH là phần mềm được thiết kế nhằm ho trợ cỏ hiệu quả việc dạy và học cửa GV, HS, bámsátmục tiêu, nội dung chương trình SGK.CácPMDH hiện ray rat đa dạng, phổ biỂnnhư: Trò chơi học tập; các PMDH: mô phỏng các hiện tượng, đổi tượng, quá trình; hệ thổng lưu trữ và tìm kiếm thông tin tham khảo; gia sư, ôn tập, kiểm tra,...Nhưng nhìn chung cỏ ba loại PMDH sau:

- PMDH đuợc xây dụng dụa trÊn đổi tương sú dụng.- PMDH đuợc xây dụng dụa trÊn nội dung các môn học.- PMDH đuợc xây dụng dụa trÊn mục đích lí luận dạy học.

PMDH được tạo ra bời các phần mềm lập trình (Tools Software) và phần mềm úng dụng implication Software) để ra lệnh cho máy tính thục hiện các yÊu cầu vỂ nội dung và PPDH nhằm thục hiện mục ÜÊU dạy và học.Quy trình dụng PMDH bằng các phần mềm lập trình và phần mềm úng dụng cho các bộ môn cỏ thể như sau:Bưóc 1: Xác định mục ÜÊU dạy họcMục ÜÊU dạy học là mue ÜÊU đặt ra cho HS thục hiện. Sau khi học XDng bài học, HS phải đạt được những kiến thức, kỉ năng, thái độ nhất định. ĐỂ thiết kế PMDH cần tuân thú mộtsổ yéu cầu sau:

- Bám sát chuẩn kiến thúc, kỉ nâng, chuẩn kiến thúc, kỉ nâng là yêu cầu cơ bản, toi thiếu về kiến thúc, kỉ nâng cửa tùng môn học, hoạt động giáo dục mà HS cần phải và cỏ thể đạt đuợc sau tùng giai đoạn học tập.

112

- Mục ÜÊU phải định rõ múc độ hoàn thành công việc cửa HS.- Mục ÜÊU phải định rõ đầu ra của bài họ c chú không phải là

tiến trình cửa bài học.- Mục ÜÊU không phẳi đơn thuần là chú đẺ cửa bài học mà là cái

đích mà bài học phải dạt tói.Bưóc 2: Phân tích cẩu trúc nội dung cửa tùng bài họcNhững nội dung đưa vào chương trình SGK phổ thông được chọn lọc tù khổi luợng tri thúc đồ sộ cửa khoa học bộ môn, được sấp xếp một cách

logic, khoa học, nhằm đâm bảo tính sư phạm và tính thục tiến cao. Nôi dung dạy học trong PMDH phải bám sát chương trình và SGK bộ môn. Phân tích cẩu trúc nội dung dạy học nhằm tìm ra các kiến thúc cơ bản, trọng tâm của mãi bài học, đồng thòi sác định hệ thong tư liệu điện tủ dạy học đa phuơng tiện Multimedia sẽ ho trợ cho quá trình dạy học, các biện pháp và PPDH tích cục cho các thành phần, đơn vị kiến thúc cửa bài học, trÊn cơ sờ đỏ định hướng cho việc xây dụng PMDH.Bưóc 3: Sưu tầm, gia công kỉ thuật và gia công sư phẹm cho hệ thổng tư liệu dạy học điện tủ đa phuơng tiện MultimediaDụa vào danh sách hệ thong các tư liệu dạy học cần sưu tàm cho bài dạy đã được sác định thông qua việc phân tích cẩu trúc nội dung dạy học, GV cỏ thể tiến hành sưu lầm tư liệu tù nhiỂu nguồn khác nhau: SGK, sách tham khảo, ebook, đĩa CD, qua Internet, qua truyền hình,...Các tư liệu dạy học thu thập đuợc cần đuợc gia công kỉ thuật và gia công sư phạm trước khi đua vào sú dụng để thiết kế các bài giảng Multimedia.Bưỏc 4: Xây dụng PMDHViệc xây dung PMDH được thục hiện bằng các phần mềm lập trình và phần mềm úng dụng nhằm nhập liệu thông tin, tạo các tương tác trong quá trình dạy học tích cục nhằm đạt mục tìÊu dạy học một cách hiệu quả. Ở đây GV cần phân biệt PMDH với bản trình chiếu điện tủ hoặc trình diến điện tủ được thiết kế trÊn phần mềm trình diến MS PowerPoint.Bưóc 5: Thiết kế kịch bản cho việc sú dung PMDH trong quá trình

113

dạy họcKịch bản sú dụng PMDH là bản thiết kế toàn bộ trình tụ các hoạt động dạy học cửa GV và HS trong môi truửng học tập đa phuơng tiện. Các hoạt động dạy học với sụ hỗ trợ tích cục cửa phương tiện dạy học Multimedia sẽ đuợc thiết kế một cách chi tiết, cỏ cẩu trúc chãt chẽ và logic phù hợp với cẩu trúc cửa bài học.PMDH là sản phẩm úng dung CNTT&TT, ho trợ cho quá trinh dạy học một cách linh động nhất, cỏ hiệu quả nhất. Phát triển PMDH là một xu hướng tất yếu trong quá trình thục hiện định huỏng úng dụng CNTT&TT ho trợ đổi mỏi PPDH, nâng cao chất lượng dạy học. xác định rõ các

nguyÊn tắc và quy trình xây dụng PMDH đâm bảo tính hợp lí, khoa học, đỏng vai trò quan trọng trong việc định hướng xây dụng PMDH cỏ chất lượng và đạt hiệu quả cao.

2.5. Giáo án dạy học tích cực có ứng dụng cõng nghệ thông tin và truyên thông và giáo án dạy học tích cực điện từ

Bạn đọc xem mục 2 trong hoạt động 2 của nội dung 4 trong module THPT20.

NHIỆM VỤBạn hãy tìm hiểu lại hoạt động 2 cửa Nội dung 4 module THPT 20 và đọc thông tin cơ bản cửa hoạt động để thục hiện một sổ nhiệm vụ sau:

1. Hãy thục hành sú dụng, bảo quân một sổ TBDH dùng chung cửa trưững THPT nơi bạn đang công tác.

2. Hãy thục hành sú dung, bảo quản một sổ TBDH bộ môn cửa truửng THPT nơi bạn đang công tác.

Nội dung 3________________________________________________CÃU TRÚC PHÒNG THIẼT BỊ DẠY HỌC

Hoạt động: Tìm hiểu cãu trúc phòng thiết bị dạy họcTHÔNG TIN Cơ BÀN

ĐỂ nâng cao chất lượngsú dụng và khai thác cỏ hiệu quả các

114

TBDH được trang bị, nhà trường phải bổ tri, sấp xếp hợp lí, khoa học các phòng TBDH. Một sổ yếu tổ cơ bản mang tính nguyÊn tấc tác động đến hiệu quả hoạt động cửa phòng TBDH ờ trường THPT là:Phòng TBDH phải được bổ trí ờ nơi thoáng mát, cao ráo và sáng sửa, thuận lợi cho việc di chuyển cửa GV và HS trong trường,BÊn trong cửa phòng TBDH phải phân ra nhĩỂu lô hoặc nhĩỂu góc. Moi lô hoặc góc dành cho thiết bị cửa một lớp. Moi lớp lai chia nhĩỂu ngân chứa thiết bị, moi ngân là một vị trí dành cho thiết bị cửa một b Ô môn. sấp xếp như vậy, khi ngưủi cắn bộ thiết bị hữãc GV cần sú dụng thiết bị của môn nào, cửa lớp nào cỏ thể nhìn thấy ngày' mà không phải mất công tìm kiếm,...

Các TBDH đuợc đánh mã sổ theo sơ đồ. Nghĩa là mỗi thiết bị đã nằm trong phòng TBDH đẺu cỏ tÊn, cỏ mã sổ và vị trí nhất định. Ngay các dụng cụ hoặc các lọ đụng hoá chất để trong hộp cũng phải cỏ sơ đồ chỉ rõ tùng vị tri cửa các lọ hoá chất. Như vậy, rất thuận lợi cho việc láy ra sú dụng và khi cất đi đủng vị trí sẽ ngân nấp khoa học, rất dễ dàng và thuận lợi cho việc bảo quản,...Thục hiện đuợc yêu cầu trên, phòng TBDH phải tuân theo một sổ nguyên tác sau:iVgiíyáỉ tắc dễ tìm, dễ thấy, dễ ỉấySấp xếp đồ dùng thiết bị theo nguyên tấc này, trước hết người quản lí luôn đáp úng được nhu cầu của GV và H s khi cần sú dụng.Ắp dụng lĩnh hoạt các kiểu sấp xếp: thấp bé ờ ngoài, cao to ờ trong. Những đồ vụn vặt cồ thể để trong khay (như lục kế ổng hay lò so lá tròn,...) Nhà trưững nÊn trang bị cho phòng TBDH tủ kính khung nhòm được chia ra nhĩỂu ngăn thi sấp xếp sẽ dễ dàng và thuận lợi.NỂu thiết bị là các tranh vẽ, biểu bảng... cần được treo vào các giá tụ thiết kế gắn trÊn tường hoặc giá treo theo tùng phân môn. Tranh ảnh hiện nay được trang bị khá nhĩỂu nÊn ngay tù đầu cũng cần được phân theo chương trình, theo học kì để dế tìm, dế lấy.Nguyên tắc mí tiênNhững đồ dung thưững xuyên phải dùng thi để tại vị trí dế láy nhất

115

như xếp đặt ờ phía ngoầĩ, hoặc ờ vị trí vừa tầm lẩy.Nguyên tắc sắp xểp ửieo tìmgmồnPhân theo tùng môn học, để tạo điỂu kiện dễ tìm, dế thấy, dế láy và mang tính khoa học cửa việc sấp xép.Nguyên tắc an toànĐổi với những hoá chất độc hại, hoá chất dễ cháy nổ, đồ dùng dễ võ phải để nơi an toàn, đặc biệt an toàn vỂ điện và cháy nổ. Phòng đồ dùng cần được trang bị bình chữa cháy và luôn ngân ngùa các nguy co châp điện và cháy nổ do hoá chất gây nÊn.An toàn trong ờ việc chổng mổi mọt, ẩm mổc cho vố go đựng thiết bị. An toàn đặc biệt với thiết bị quang học cửa kính hiển vĩ bời vì nó cỏ thể

bị hống ngay sau khi tĩỂp xủc với không khí ẩm. vi vậy sau khi dùng xong, kính hiển vĩ phải được bảo quản ngay, nÊn để trong hộp xổp, bọc thÊm tủi chổng ẩm và cất trong tủ. Ngoài ra, phải dâm bảo an toàn về an ninh.Nguyên tắc đảm bảo tìiẩm mĩPhòng thí nghiẾm là nơi học thục hành cửa HS nên ngữầi tiêu chuẩn vỂ ánh sáng, thông giỏ thoáng mát thi trình bày đồ dung hợp lí trÊn các giá, tủ đẹp cũng tạo nên tam thế tổt cho việc học tập của HS.Nguyên tắc có tên cho từng íừmh mục đẻ ảừngThiết bị và dung cụ đồ dung dạy học nhất thiết phẳi ghi rõ tÊn và công dụng để giúp công tác bảo quản, không bị nhầm lẫn, nhất là đổi với các đồ dùng, thiết bị mỏi cửa các mòn Hữá học, Vật lí, Sinh học và Công nghé. Tạo điỂukiện cho đasố HS (càng nhiỂu cầngtổt) được sú dụngTBDH để hoàn thành nhiệm vụ họ c tập.Nguyên tắc vào sổ vả Ai muọn trảThiết bị và dụng cụ khi GV sú dụng phải kí vào sổ theo dõi. Không chú trọng công việc này sẽ dẫn đến thiết bị sẽ thất thoát xếp đặt lộn xộn dẫn đến mất nhĩỂu công tìm kiếm, ảnh hường tới các hoạt động tĩỂp theo.

116

NHIỆM VỤBạn hãy đọc những thông tin cơ bản cửa hoạt động và dụa vào kinh nghiệm cửa mình để thục hiện mộtsổ nhiệm vụ sau:

1. Bạn hãy làm nõ các nguyên lắc xây dung, bảo quản và sú dụng phòng TBDH.2. Đánh giá thục trạng xây dụng bảo quản và sú dung phòng

TBDH ở trường cửa bạn.

Nội dung 4________________________________________________SÁNG TẠO THIẼT BỊ DẠY HỌC

Hoạt động 1: Thiết bị dạy học đơn giản tự làm

THÔNG TIN Cơ BÀN1. Dụng cụ thí nghiệm đơn giàn tự lãm

TBDH tụ làm là loại TBDH do cán bộ quấn lí, GV chế tạo hoặc cải tiến tù các TBDH đã cỏ. TBDH đuợc trang bị đầy đú là một trong các điỂu kiện quyết định thành công việc đổi mói PPDH. Trong điỂu kiện sách chua đú đáp úng nhu cầu về thiết bị thì giải pháp tụ làm TBDH cửa cán bộ quân lí, GV là cần thiết, góp phần khác phục kịp thời thiết bị hư hỏng, phù hợp với tình hình, đặc điỂm cửa các trường THPT. Mặt khác TBDH tụ làm cỏ nguyÊn lí cẩu tạo và cách sú dụng phù hợp với ý tương thục hiện bài giảng cửa moi GV, góp phần giúp HS cám nhận sâu sấc hơn vỂ kiến thúc, bồi dưỡng năng lục tụ học, phát triển năng lục thục hành sáng tạo. Thông qua phong trào tụ làm TBDH đã khơi dậy sụ sáng tạo, lòng yÊu nghề cửa đội ngũ cán bộ quân lí, GV và ham mè tìm tòi khám phá cửa HS, tiết kiệm được một phần ngân sách.

117

2. Sự cần thiẽt của việc sừ dụng các dụng cụ thí nghiệm đơn giàntrong dạy học ờ trường trung học phố thôngKhái niệm dụng cụ thí nghiệm đơn giản (DCTNĐG) đã được nhiều nhà lí luận dạy học bộ môn định nghĩa. Tuy các định nghĩa cỏ nội dung và cách dìến đạt khác nhau nhưng đều thong nhất ờ những đặc điểm cơ bản sau đây;

- Việc chế tạo DCTNĐG đòi hỏi ít vật liệu. Các vật liệu này đơn giản, dễ kiếm, re tiỂn. Ngay cả đổi với các DCTNĐG được chế tạo để tiến hành các thí nghiệm định luợng thì việc đo đạc cũng chỉ đòi hối sú dung các dụng cụ đo phổ biến như lục kế cỏ nhiỂu ờ trường phổ thông, thuỏc, cổc, đồng hồ đeo tay cửa HS.

- DỂ chế tạo DCTNĐG tù việc gia công các vật liệu bằng các công cụ thông dụng như kìm, bủa, kéo, dùi, cua, dũa, giấy rắp. chính nhử đặc điểm này' cửa các DCTNĐG mà trong một sổ trưững hợp, ta cỏ thể làm được những thí nghiệm khi không thể tiến hành đuợc với các dung cụ cỏ sẵn trong phòng thí nghiệm.

- Các bộ phận của DCTNĐG khi lap ráp , tháo dòi phải dễ dang, nhanh chòng. Vì vậy, với cùng một DCTNĐG, trong nhĩỂu trường hợp, ta chỉ cần thay thế các chi tiết phụ trợ là cỏ thể làm được thí nghiệm khác.

- DỂ bảo quân và vận chuyển, an toàn trong chế tạo và trong quá trình tiến hành thí nghiệm.

- Việc bổ tri, tiến hành thí nghiệm với những DCTNĐG này cũng đơn giản và không tổn nhĩỂu thời gian.

- Các hiện tương vật lí dĩến ra trong thí nghiệm với D CTNĐ G phẳi nõ ràng, dế quan sát.Những đặc điểm cơ bản nêu trÊn của các DCTNĐG cũng chính là những yÊu cầu đổi với việc thiết kế, chế tạo chứng.

3. Một 50 yêu cầu đõi với dụng cụ thí nghiệm đơn giàn tự lãma. Các DCTNĐG tụ làm phải thể hiện rõ hiện tương cần quan sát.

Một trong những ưu điểm quan trọng cửa DCTNĐG tụ làm là các dụng cụ này chỉ bao gồm những bộ phận cỏ lĩÊn quan đến hiện tượng cần quan sát chú không bị che lấp bời vỏ bọc hay những chi tiết phúc tạp làm cho thiết bị cỏ hình thúc đẹp hay sú

118

dụng thuận tiện, vì vậy, khi thiết kế dụng cụ thí nghiệm này cần đơn giản đến múc toi đa, tránh mọi cho ruủm rà khỏ quan sát. ĐiẺu này không phải bao giờ cũng dế thục hiện vì dụng cụ cỏ nhĩỂu lớp trong, ngoài bao bọc lẩy nhau.

b. Sơ đồ lắp ráp phải dế thục hiện, chú ý đến hiệu quả quan sát hơn là mĩ thuật và sụ tiện dung, vì yéu cầu này nÊn cỏ khi sơ đồ lấp ráp không gọn mà phẳi dàn tải, dùng nhiều ổc vít, dây nổi. Thí dụ để cho gọn, đẹp và dế

sú dụng, cỏ thể lắp ghép tất cả các chi tiết cửa thiết bị tạo nguồn dao động tuần hoàn lÊn vố cửa động cơ. Nhưng như thế rất khỏ gia công, GV cỏ thể hướng dẫn HS đặt động cơ và giá đặt cần rung rìÊng rẽ trÊn cùng một đế gỗ.

c. Các dụng cụ, chi tiết, vật liệu cần dùng phẳi dế kiếm, re tiền, để cho nhiều HS cỏ thể tụ làm được. Như vậy, GV phải tụ minh thâm nhâp thị trường và đòi sổng để nắm vững những thú cỏ thể tìm kiếm được, sau đỏ hướng dẫn cho HS tìm các nguồn khác.

d. Tận dung các dụng cụ thiết bị bán rộng rãi trên thị truững. ĐiỂu này không đơn thuần cỏ ý nghĩa về mặt kinh tế (rê tĩỂn) mà còn cỏ ý nghía sâu sấc vỂ mặt nhận thúc, HS thấy được moi lĩÊn hệ giữa việc học với đòi sổng và sản xuất.

e. Uu tĩÊn những dụng cụ thí nghiệm cỏ thể hoạt động được để HS cỏ thể thấy đuợc dĩến biến cửa hiện tượng thật. Đây là ưu điỂm nổi bật của thí nghiệm, cỏ giá trị nhận thúc hơn hẳn các phương tiện dạy học khác như hình vẽ, phim ảnh, thậm chí cả máy vi tính.Các dụng cụ thí nghiệm đơn giản phát huy tấc dụng tot nhất khi HS tụ làm ra nỏ, vì khi đỏ HS hiểu rõ tính nâng tác dụng cửa chứng và cỏ thể sú dụng chứng vào mục đích học tâp. GV cần huỏng dẫn HS nÊn làm thế nào để đem lai hiệu quả, tránh mất nhĩỂu thòi gian. Duỏi đây là một vài cách hay dùng:

(1)Hướng dẫn HS suu tàm những dụng cụ thiết bị dã cồ sẵn trong đòi sổng hằng ngàyHiện nay, rất nhĩỂu kiến thúc đã được úng dung phổ biến trong đòi sổng và sản xuất. Trong tình hình nỂn công nghiệp cửa chứng ta dang phát triển manh thì ngày càng cỏ nhĩỂu hàng công nghiệp, dung cụ gia đình, đồ chơi tre em được chế tạo dụa trÊn những thành

119

tựu vật lí. Tuy nhĩÊn, những dụng cụ thiết bị bán trên thị truửng phần nhiỂu đã được lắp trong những vố kín để dâm bảo mĩ thuật, tiện lợi và an toàn khi sú dung. Mới nhìn không thể thấy kết cẩu bÊn trong cửa chứng, vĩ dụ, các đi-na-mô xe đạp là một máy phát điện đơn giản và rất phổ biến hiện nay nhưng người sú dung không thể dế dàng mô đi-na-mô ra để xem đuợc. Trong tình hình đỏ, thì GV huỏng dẫn HS sưu lầm và tìm hiểu các dụng cụ cỏ thể theo hình thúc như sau:

- N Êu tÊn, kí hiệu để nhận biết dung cụ thường dùng trÊn thị trường, vĩ dụ: động cơ điện một chĩỂu 3 V.

- Sơ bộ tìm hiểu tính năng, tác dụng và cách sú dung theo bản hướng dẫn hay chỉ dẫn của nguửi bán hàng, vĩ dụ: động cơ điện cỏ thể chạy với hiệu điện thế toi thiểu là bao nhĩÊu, toi đa là bao nhĩÊu, chĩẺu quay cửa động cơ phụ thuộc cách mác vào cục cửa pin như thế nào?

- Khi thục hiện tháo lấp dụng cụ, thiết bị nếu gặp truững họp thiết bị phúc tạp, GV cỏ thể tụ tháo một lần cho HS xem rồi huỏng dẫn HS tìm dụng cụ đã bị hống và quy trình tháo dụng cụ đỏ. vĩ dụ: Tháo đi-na-mô xe đạp cần phải dùng cua sắt cua theo một đường tròn xung quanh vỏ đi-na-mô để tách ra lầm hai phần.

- Sú dụng vào học tập.(2) Hướng dẫn HS lắp rắp những dụng cụ thí nghiệm bằng những dụng

cụ, chi tiết đã cỏ sẵnNhĩỂu khi những dụng cụ, thiết bị kiếm được trÊn thị trường đỂu đã được chế tạo để dùng vào những việc nhất định trong đòi sổng và sản xuất. Muổn sú dụng chứng vào mục đích học tập cần phẳi lắp ráp bổ sung thÊm mộtsổ chi tiết hoặc phổi hợp nhĩỂu chi tiết riÊng le cũng cỏ thể tìm thấy trÊn thị trường.Việc hướng dẫn cỏ thể như sau:

- N Êu tÊn những dung cụ, những chi tiết cỏ thể tìm kiếm được trên thị trường, những thông sổ kỉ thuật cần lưu ý.

- Vẽ sơ đồ lắp rắp các dụng cụ, chi tiết theo mục đích học tập.- Hướng dẫn vận hành thú để biết được tính nâng tác dụng của thiết

120

bị mod lắp được.- Sú dụng vào học tập.(3) Hương dẫn chế tạo dung cụ thí nghiẾm taằng các vật liệu dễ tìm, dế

gia công NhĩẺu khi GV và HS cần phải chế tạo một sổ dụng cụ chỉ dùng trong học tập chú không cỏ sẵn trên thị truững. ví dụ, dung cụ để khảo sát sóng dùng trên giây, giao thoa sóng nuỏc. Bời vậy hầu như phẳi tụ chế tạo toàn bộ hoặc phần lớn các chi tiết của thiết bị. Cũng cỏ khi một bộ phận cửa

121

thiết bị cỏ thể kiếm được trên thị truững, nhung phẳi lam thêm nhiều chi tiết quan trọng mới cỏ thể dung trong học tập được. ĐỂ chế tạo thiết bị này, cỏ thể tìm mua động Cữ, pin trên thị trưững, nhưng còn đỉa cam, thanh đàn hồi dao động, giá dữ thì phẳi tụ lầm láy và láp ráp theo một sơ đồ thích hợp. Trong truững họp này quy trình hướng dẫn HS như sau:

- liệt kÊ các chi tiết, vật liệu cỏ thể kiếm được trÊn thị truửng hay trong gia đình. Càng nÊu được các thông sổ kỉ thuật chính xác càng tổt;

- Vẽ sơ đồ tổng thể cửa thiết bị;- Vẽ sơ đồ cẩu tạo cửa tùng chi tiết và những lưu ý khi gia công

cho phù hợp với mục đích sú dụng;- Hướng dẫn lắp rắp các chi tiết the osođồ tổng thể ;- Hướng dẫn vận hành thú thiết bị mới;- Sú dụng vào học tập.

4. Một sõ dụng cụ thí nghiệm đơn giản tự làm trong môn vật líTrong khuòn khổ của một sổ D CTNĐ G tụ lam cửa minh, chứng tôi chîgim thiệu một sổ DCTNĐG tụ làm trong môn Vật lí (các DCTNĐG tụ làm các mòn học khác các bạn tự khai ứiác Q các tầi tệu khác, trên mạng Internet,...).

4.1. Quan sát hiện tượng giao thoa ánh sáng

Aé

cỏ một ổng trụ và hai nấp. Trong đỏ cỏ một nấp cỏ khe s và nấp còn lại là hai khe S! và S3 song song cách nhau 0,5mm.Dùng lưỡi dao cạo để vạch các khe hẹp s, S!Vầ s3.TrÊn một miếng bìa A, dùng dao sấc vạch một khe hẹp s. TrÊn miếng bìa thú hai B, dùng dao sấc vạch hai khe sx và s3 song song với nhau và cách nhau một khoảng rất hẹp, chùng 0,5mm. Đặt hai miếng bìa ù hai đầu một ổng trụ và điỂu chỉnh cho khe s

122

song song với các khe sx và s3.

Đặt trước s một nguồn sáng và đặt mất ù phía sau s^. NỂu ánh sáng đứng là truyỂn theo đường thẳng thi ta sẽ quan sát thấy gì ờ phía sausxs3?

- Hoặc là cũng nhìn thấy một tia sáng đi tù đèn qua khe s rồi qua khe S! hoặc s3 để đến mất.

- Hoặc là không nhìn thấy gì vì khe sáng s đã bị phần bia ờ giữa S!và S3 che khuất.

4.2. Ghi đõ thị ơao động cùa con tắc tò xo

- Một xe lăn cỏ trục quay trơn ít ma sát;- Một động cơmột chìỂu 1,5V;- Hai lù XD cỏ độ đànhồi2N/cm;- Một ổng trụ taằngnhua (ổng nước) hay kim loại đưủngkính 1,5(311, dai lOcrn;- Bănggìấy' mềm kích thước 7cmx 60 cm;

N Ểu ánh sáng truyỂn theo đường thẳng thì cỏ hai khả năng:

124

- Một mặt phẳng bằng nhiôm nhẵn cỏ kídi thước LOan X 40 an (cỏ thể láy một ổng nhòm làm khung của nhòm kính cỏ tiết diện thẳng hình chữ nhật);

- Băng dính;- Một pin tiểu cỏ giá lắp pin và công tấc;- Dây điện bọc, nhố 50cm;- Dây cua-roa mác vào động cơ để kéo ổng trụ;- Một but lông để viết chữ hán - thối mục tàu.b) Gia công các chi tiết- Lấp hai cọc vuông góc với mặt phẩng nhôm ờ hai đầu để câng hai lò xo.- Lấp vào hai đầu ổng trụ hai miếng nhụa hay sất lây cỏ khoan một lỗ ù đúng tâm đưững kính lmm, vừa một nan hoa xe đạp.- Lầy một đoạn nan hoa xe đạp mạ, uổn thẳng luồn qua hai miếng nhụa ờ hai đầu ổng trụ, dùng làm trục quay cho ổng trụ.- Cất một đoạn ù íÉu but lỏng, buộc chăt lÊn trên xe lăn, để ngòi but lỏng lồi ra khỏi xe độ l,5cm.

- Dùng hai miếng đồng hay nhòm lắp vào mặt phẩng nhòm để làm giá đõ cho ổng trụ dọc theo mặt phẳng nhôm, ờ ngang vị tri xe lăn khi cân bằng, cách khoảng 1,5 ail.- Lấp động cơ lÊn mặt phẳng nhám ờ phía duỏi ổng trụ, sao cho dây cua-roa lồng qua trục động cơ và ổng trụ vùa câng khít để khi động cơ quay cỏ thể kéo theo hình trụ.

125

c) Lấp ráp thiết bị- Lấp toàn bộ các chi tĩỂtlÊn như hình vẽ.- Chú ý điỂu chỉnh cho hai lò XD vùa đủ căng để cho khi xe lân lệch ra khỏi vị tri cân bằng, không lò XD nào bị trung lai, giữ cho xe lăn luôn chuyển động thẳng.- ĐiỂu chỉnh đầu but lông sao cho khi xe chuyển động, đầu mềm

cửa but lông hơi cham vào hình trụ đủ vạch lÊn đỏ một vạch nhố.

- Dùng bâng dính dán một đầu bâng giấy trắng vào hình trụ. Đầu kia bâng giấy để tụ do, thõng xuống đất. Lấy một đoạn nan hoa XE đạp dán vào đầu tụ do cửa băng giấy để giữ cho bâng gĩẩy luôn luôn được câng, tì sát vào ổng trụ khi ổng trụ quay.

d) Vận hành- Lầy mục viết chữ Hán tẩm vào đầu but lông.- ĐỂ XE lăn đúng yén, đỏng công tấc cho động co hoạt động,

kéo theo hình trụ và bâng giáy. But lông vạch một đường thẳng Ot trÊn bâng giấy, chĩỂu dài đường Ot tỉ lệ với thời gian chuyển động.

- Mờ công tấc cho động cơ và bâng giấy đúng yÊn. Kéo xe lăn lệch ra khỏi vị tri cân bằng theo chĩỂu dọc cửa lò XD 2cm. Buông tay cho XE dao động tụ do - But lỏng sẽ vạch một đường Ox vuông góc với đường Ot. Khoảng Oxtỉ lệ với độ dời cửa xe khi dao động.

- Cho động cơ quay (bâng giấy chuyển động), đong thòi thả cho xe lăn dao động, but lông sẽ vạch trên băng giấy một đuửng cong cỏ dạng hình sin. Đường cong này' cho biết sụ biến thĩÊn cửa độ dời Ox theo thời gian t. Đường cong cỏ dạng hình sin chúng tố xbiến thĩÊn theo t theo một hàm s ổ hình sin như đã chúng minh bằng lí thuyết: X=A sinrat.

- Chu ý: Vì con lấc lò XD là XE lăn, cỏ ma sát dáng kỂ nÊn dao động tất dần, biÊn độ cửa hình sin giảm dần. Trong vài chu kì đầu sụ tất dần không đáng kể, đồ thị gần đứng là hình sin.

4.3. Nguõn dao động tuân hoàn có tân sõ ồn địnha) Dụng cụ, vật liệu cần thiết

Một động cơ điện cỏ vận tổc quay không đổi, cỏ thể là:

126

- Động cơ một chĩỂu 3V bán ờ cửa hàng đồ điện hay tháo ờ đồ chơi tre em.

- Một pulĩ nhụa cỏ thể lắp chăt vào trục động cơ hay một miếng nhụa cúng cắt tù thước ke nhụa kích thước lcm X lcm.

- Một thanh đần hồi bằng kim loại kích thước l,5cmx 15cm.- Một đế bằng go.- Giá lắp 2 pin tiểu mấc nổi tiếp.

127

b) Gia công các chi tĩỂt -

Lầm đĩa cam.

Dùng dao gọt pulĩ thành hình đĩa cam cỏ một mũi nhọnN Ểu dung miếng nhụa thi dùi một lo vùa bằng đường kính trục động cơ rồi cũng dùng dao gọt thành một đỉa hình cam.

- Lầm thanh đần hồi dao động: Khoan một lỗ nhỏ ù gần một đầu thanh kim loại. Dung vít bất chặt đầu đỏ vào một giá đõ bằng gỗ.

c) Lấp ráp thiết bị- Đầu tĩÊn cổ định động cơ trÊn đế go: Dùng một đai bằng sất tây

vòng quanh vỏ động cơ, lấy hai đinh vít bất chăt hai đầu đai xuổng đế gỗ.

- Lấp thanh kim loại đần hồi lèn một giá đỡ sao cho đầu tụ do cửa thanh kim loại hơi tì nhẹ vào đầu mũi đỉa cam. Khi động cơ quay moi vòng chỉ cỏ đầu mũi đỉa cam chạm vào thanh L.

- Hai đầu dây lấy điện vào động cơ nổi với hai đầu cửa nguồn điện một chĩỂu gồm 2 pin tiểu 1,5V mác nổi tiếp, qua một công tấc.

d) Vận hành- Đ ỏng công tấc điện. Động cơ điện một chĩỂu này sẽ quay đỂu với

một tần sổ sác định khoảng 20 vòng/s. Khi chay cỏ tải vận toe quay

Động cũ

128

sẽ nhố hơn.

129

- Moi vòng quay mũi đĩa cam sẽ chạm vào đầu tụ do của thanh đàn hồi một lục, tác dụng một lục kích thích. KỂt quả là thanh đàn hồi sẽ dao động cưởng búc với cùng lần sổ của trục quay cửa động cơ, nếu thanh đần hồi cỏ tần sổ riÊng gần bằng tàn sổ cửa động cơ xảy ra hiện tương cộng hường, biÊn độ dao động cửa thanh sẽ tâng lÊn rất nhanh. Bằng thục nghiệm ta điều chỉnh chĩỂu dài thanh đần hoi đỂ cho biên độ dao động cửa đầu thanh khoảng 2 - 3ram là phù hợp.

4.4. Thí nghiệm vê hiện tượng cộng hưởngMỗi thanh đàn hồi một đầu cổ định khi dao động sẽ cồ một dao động riêng cỏ chu ki tần sổ phụ thuộc vào chiỂu dài cửa thanh đỏ. cỏ thể dùng một thanh thép mỏng đần hồi hay một thanh nhụa mỏng. ĐỂ thay đổi chìỂu dài cửa thanh đần hồi ta cỏ thể luồn thanh qua một khe hẹp cổ định, bổ trí sao cho khi động cơ quay thi thanh đần hồi hơi chạm vào mũi đĩa cam. cho động cơ chay, đồng thời tù tù cho chìỂu dài thanh đần hồi tàng dần. ĐỂn một vị tri nhất định đầu tụ do cửa thanh sẽ đột ngột dao động với biÊn độ cục đại, lúc đỏ cỏ hiện tượng cộng hường. N Ểu tàng hay giảm chìỂu dài thì biÊn độ dao động của thanh đần hồi sẽ giảm đi rõ rệt.

4.5. Mô hình sóng

130

a) Vật liệu- 22 thanh thẳng bằng nhòm hay dây thép cúng dài 20 cm.

- 44 quả cầu nhố bằng nhụa hay đất nặn đường kính lcm.- 2 sợi dây chun bằng cao su đàn hồi dài l,5m.- Giá đỡ dài l,2mb) Gia công các chi tiết và lắp ráp thiết bị- Lấp các quả cầu vào hai đầu mãi thanh cúng.- Dùng dây cao su buộc các thanh cho chứng cách đều nhau một

khoảng 5 cm. Hai dây chun cách nhau 5 cm và cách đều hai đầu moi thanh.

- Buộc hai đầu moi dây cao su lÊn giá sao cho các thanh hầu như nằm trÊn cùng một mặt phẩng nằm ngang.

c) Sú dụng thiết bị để nghiÊn cứu những đặc điểm cửa sóng Sóng là sụ truyỂn dao động

- Đánh sổ các quả cầu tù đầu này đến đầu kia sợi dây chun- Cầm quả cầu 1 đưa lÊn đua XLDổng đỂu đận tạo ra chuyển động

dao động tuần hoàn của quả cầu 1. Quan sát chuyển động cửa các quả cầu 2, 3,... tĩỂp theo, sẽ thấy các quả cầu tĩỂp theo cũng lần lượt dao động như quả cầu 1. Như vậy dao động đã đuợc truyỂn tù quả cầu 1 lần luợt đến các quả cầu tĩỂp theo 2,3,... cho đến quả cầu cuổi cùng.

- Toàn bộ các quả cầu ù một thời điểm xếp thành một hình sin. Đỉnh cửa các hình sin dịch chuyển như đinh sòng nước, nhưng các

( i J 4 r 6 ? s ? » M a li « ‘5 I* w w J I2 _

y/̂ ß'

131

quả cầu (các phần tủ sóng) thì dao động tại cho.- Khoảng cách giữa các đỉnh sóng đỂu nhau bằng 1 bước sóng.- NỂu cho quả cầu 1 dao động theo phương nằm ngang thi ta sẽ quan

sát được sóng dọc. Các quả cầu cỏ cho bị nén lại, cỏ cho bị dãn ra.

4.6. Thiẽt bị nghiên cứu giao thoa sóng nướca) Dụng cụ vật liệu cần thiết- Một nguồn dao động cỏ tần sổ cổ định.- Một cần rung tạo hai nguồn dao động kết hợp.- Một khay đụng nước phẳng kích thước 3cm X 15cmx25cm.b) Gia công các chi tiết

Cần rung tạo hai nguồn dao động kết hợp gồm một thanh kim loại L đần hồi (bằng tôn, thép hay nhòm) kích thước l,5cmx 15cm.Một đầu thanh L khoan một lỗ để giữ chãt đầu thanh lÊn giá đỡ. Đầu kia cửa thanh gắn chãt một đoạn dây thép cúng uổn hình chữ u, hai nhánh dài l,5cm cách nhau 3cm. Ở hai đầu nhánh hình chữ u gắn hai quả cầu nhố (cỏ thể dùng hai hạt cưòm bằng nhụa ù chuỗi dây đeo cửa tre em). ĐỂ tránh hiện tượng sóng dùng trÊn thanh đàn hồi, ta gờ cho phần lớn chìỂu dài cửa thanh bị lõm xuổng trô thành cứng, chỉ cỏ phần gổc cửa thanh lầ đủ độ đần hoi đỂ dao động.

c) Lấp ráp thiết bị: Các chi tiết được lắp ráp

4.7. Tạo hiện tượng sóng dừng trẽn dây đàn hõi một đâu cõ định

132

Dây đần hồi là một sợi dây chun đẺu láy tù dây nịt quần áo, dài chùng 50cm. Buộc một đầu dây vào đầu thanh đàn hoi dao động, đầu kia của dây treo, treo một quả nặng khoảng 20g, dây vất qua một nòng rọc nhỏ cho tiếp xúc cửa dây với nòng rọc tạo thành một đầu cổ định cửa dây đần hồi. ĐỂ nguồn dao động đúng yén, dĩ chuyển ròng rọc để thay đổi chìỂu dài cửa phần dây đần hồi trÊn đỏ cỏ truyỂn dao động, Khi khoảng cách tù nguồn dao động đến ròng nọc đạt đến một giá trị sác định, trên dây sẽ xuất hiện những cho dao động với biÊn độ cục đại (trông như dây phồng lÊn) gọi là bụng sóng dùng và những cho dây dao động với biÊn độ cục tiểu (gần như đúng yÊn) gọi là "nút' cửa sóng dùng. Hiện tương sóng dùng xảy ra khi chĩỂu dài cửa dây đần hồi bằng một sổ nguyên lần bước sóng. Khi treo thÊm 1 quả nặng nữa, lục câng cửa dây gấp 2, khi hiện tượng sóng dùng sẽ xảy ra khoảng cách giữa 2 nut lĩÊn tĩỂp sẽ tâng lÊn ■IT. pa 1,4 lần.

4.8. Sóng dừng trẽn dây đàn hôi một đâu tự do

Luc này ta thay dây đần hồi bằng một thanh đan hồi như ù thí nghiệm hiện tưÇing cộng hướng. N Ểu tâng chiỂu dài thanh lên, đến một lúc ta sẽ thấy xuất hiện hiện tương sóng dùng, đầu tụ do của thanh là một bụng sóng.

133

4.9. Thí nghiệm giao thoa ánh sánga) Vật liệu

- Một thấu kính hội tụ ÜÊU cụ fL= 15 cm, một kính lúp ÜÊU cụ f3 = 4 cm.

- Hai ổng nhụa (ổng nuỏc hay ổng cuộn bằng bìa cúng cỏ đưững kính bằng đường kính cửa thấu kính hội tụ).

- Hai đỉa tròn bằng sất tây hay bìa cúng cỏ dưững kính bằng đường kính bÊn trong cửa ổng nhụa nhố.

- Hai lưỡi dao cạo.- Một dây đong đưững kính khoảng 0,2mm đến 0,4mm (cỏ thể láy

lõi một dây điện nhiều sợi hay dây men cách điện lấy tù các động cơ hay mầy biến thế hống).

- Một đèn pin 3V.b) Gia công các chi tiết

Dụng cụ này nhằm quan sát vân giao thoa tạo bối khe lâng. ĐiỂu quan trọng nhất là làm đuợc hai khe lâng đủ hiệu quả.

- Lầm khe lângDùng dao sấc khoét 1 lỗ hình chữ nhật ờ đứng đưững kính cửa hai đĩa tròn. Dùng hồ dán để câng sợi dây đồng đứng giữa khe trÊn đỉa tròn dọc theo một đường bán kính. Lấy lưỡi dao cạo be đôi, đặt hai mặt lưỡi dao song song hai bÊn sợi dây căng thẳng, cách đỂu dây một khoảng chùng độ 0,15- 0,2Qmm (cho một bâng giáy viết HS lọt qua). Sau đỏ dùng cồn dán cổ định lưỡi

134

dao lÊn đĩa tròn. Đặc biệt chú ý điỂu chỉnh cho hai khe cỏ chĩỂu rộng bằng nhau và song song với sợi dây câng, nghía là song song với nhau.

- Lầm đĩa một kheDùng hai lưỡi dao be đôi ghép sát nhau dọc theo một lỗ hình chữ nhât khoét dọc theo bán kính đỉa tròn thú hai, độ rộng cửa khe s độ 0,2mm (cho lọt một tờ giấy học sinh gấp đôi).

4.10. Làm õng giao thoa đơn giànLấy hai đỉa cỏ một khe s và hai khe s^a dán vào hai đầu ổng trụ. ĐiỂu chỉnh sao cho khe s song song với các khe

4.11. Sừ dụng õng giao thoa đơn giàn- Hướng đầu ổng cỏ hai khe vỂ phía một đèn ổng sao cho hai khe

s^a song song với bỏng đèn ổng. ĐỂ mất sau khe s sẽ quan sát thấy các vân sáng, vân toi xen kẽ song song cách đỂu nhau.

- Cỏ thể huỏng vào một bỏng đèn dây tóc, chọn vị trí quan sát sao cho dây tóc bỏng đèn nằm trong một mặt phẳng, cho ta một nguồn sáng hẹp và thẳng thì vân giao thoa sẽ rõ nét.

4.12. Làm kính giao thoaỐng giao thoa ò trÊn cho vân lất nhố, tuy dế làm nhưng khỏ quan sát. NỂu thu được những vân giao thoa nõ hơn ta dễ dàng so sánh đuợc bỂ rộng của các vân.

- Dán hai khe lên mặt một thấu kính hội tụ cỏ tiêu cụ chùng 10- 15ail, rồi lấp thấu kính này' vào một đầu trụ dài bằng tiêu cụ thấu kính. Đầu kia ổng trụ dán đĩa 1 cỏ khe s và điỂu chỉnh sao cho s songsong với sx và s3.

- Lồng ổng trụ L,! khít vào trong một ổng trụ Lg cỏ chĩỂu dài chùng 40 cm.Đầu kia cửa ổng Lg lắp một ổng trụ Lg cỏ đường kính bằng Lp Ở đầu ngoài cửa L! lắp kính lúp K, cỏ thể điỂu chỉnh khoảng cách hai khe với kínhK bằng cách kéo ổng Lg dài ra.Dùng một đèn pin đặt trước khe s làm nguồn sáng. Tất cả thiết bị là một hệ thống ổng đong trục, chú ý điểu chỉnh sao cho đèn

135

K, khe s, khe tâm thấu kính và tâm kính lúp nằm trên cùng một đưững thẳng.

4.13. Sừ dụng kính giao thoa+- Quan sát vân giao thoa cửa ánh sáng trắng:

Vì dây tóc bỏng đèn nóng sáng phát ra ánh sáng trắng nÊn các vân giao thoa quan sát được là vân ngũ sấc. Vân chính giữa là vân trắng.

4- Quan sát vân giao thoa cửa ánh sáng đơn sấc:Dung giẩy bỏng màu đỏ bọc bỏng đèn, quan sát thấy' các vân sáng màu đố. Dùng giấy bỏng màu tím bọc bỏng đèn, quan sát thấy các vân sáng màu tím. So sánh độ rộng cửa khoảng cách giữa hai vân đố lĩÊn tĩỂp và hai vân tím lĩÊn tĩỂp. Đổi chiếu với công thúc tính lí thuyết thấy phù hợp: khoảng cách giữa các vân tím nhố hơn khoảng cách giữa các vân đố.

4.14. Đông hö đẽm thời gianĐồng hồ đếm thửi gian do công ty thiết bị HổNGANH EEC chế tạo cỏnhiỂu ưu điểm song còn nhược điỂm là Rơ le hut sất rất yếu, nhiỂu khi không hut được, lìm hiểu thấy: Bộ nguồn cỏ ổn áp IC 7005 ổn áp 5V cẩp nguồn cho IC điều khiển. Bộ IC điỂukhiỂn-nhớ- đếm thời gian: ÄT09C51-24PC và một IC SN74 LS247N; Biến áp nguồn 220V- 15V loại 1A không chổng nhĩếu. Sau khi xem xét, chứng ta thấy cần thay thế biến áp nguồn công suất lớn hơn và cần được chổng nhĩếu màn che kim loại, càn thay bằng biếnáp loại: 3A điện áp 220 V- lSV.VốbọckimlDại

4.15. Chuyến động phàn tực- Dụng cụ thí nghiẾnĩ 1 xe nhựa đồ choi cỡ vừa, nhẹ; 1 bong

bỏng; 1 ổng nhựa but bi; bảng dán 2 mặt.- Tiến hành thí nghiêm. Thổi bong bỏng câng lên, nồi cột dây cao

su quanh miệng quả bỏng cỏ lồng ruột but bi. Sau đỏ dán chăt bong bỏng vào xe nhụa bằng băng keo 2 mặt. Đặt xe lÊn mặt bần nằm ngang, tháo dây cao su cột ổng but bi ra. Hơi bong bỏng phụt ra phía sau, xe tiến lÊn phía trước bằng chuyển động phản lục.

4.16. Định ỉuật Bôi - Ma-rì-õt

136

- Dụng cụ thí nghiêm: 1 bình thuỷ tinh bịt kín, trong cỏ đụng nước màu; 2 ổng nhụa 1 và 2; 2 lĩ nuỏc. Đổ nước vào phếu cỏ ổng nhụa 2, nước sẽ chảy ra ngoai theo ổng 1.

4.17. Cân bằng cùa một vật khi có mặt chân đẽ- Dụng cụ thí nghiêm: 1 quả bỏng nhụa, tạo hình con vật hoặc mặt

nguửi ờ nửa phía trên. Đổ nước vào phía đay quả bỏng với múc nuỏc vùa phẳi.

- Tiến hành thí nghĩẾm: Tác động vào con lật đật cho nỏ dao động. Sau khi dao động, nỏ luôn trô lai tư thế ban íÉu.

4.18. Kính tiêm vọng- Dụng cụ thí nghiêm: 2 ổng nước bằng nhụa; ổng 1 cỏ đường

kính ngoầĩ cỡ 50mm; ổng 2 cỏ đường kính trong lớn hơn 50nim, sao cho cỏ thể lồng và trượt lên nhau để cồ thể thay đổi độ cao cửa kính tiềm vọng; 2 ổng đầu chữ L; 2 lăng kính hoặc gương phẳng; keo dán.

- Tiến hành thí nghiệm: Đặt một miệng ổng huỏng về đổi tượng quan sát, đặt mất hướng vào ổng còn lai để quan sát.

4.19. Tống hợp ánh sáng trắng- Dụng cụ thí nghiẾm: 1 tấm bìa cúng; giấy mầu (1. Đố, 2. Cam,

3. vàng, 4. Lục, 5. Lam, 6. chàm, 7. Tim) cắt thành 7 hình quạt đều nhau; 1 sợi dây. Đục 2 lo nhố đổi xúng qua tâm, luồn sợi dây qua 2 lo nhố.

- Tiến hành thí nghiệmHai tay cầm 2 thanh nhố. Xoắn tròn dây, sau đỏ kéo vào ra lìÊn tục để tàn đĩa quay tròn theo phương thẳng dứng. Khi tổc độ quay vùa đủ, sẽ không còn thấy 7 mầu riêng biệt nữa mà chỉ thấy 1 màu trắng.

4.20. Đường dòng trong chãt tòngKhi day học vỂ sụ chảy thành dòng của chất lỏng và chất khí (Vật lí lớp 10) cỏ thể tiến hành một thí nghiệm minh hoạ sụ chảy thành dòng và sụ chảy tạo xoáy cửa chất lỏng, chất khí khi gặp vật cản. Muiổn vậy, cần tạo ra các dòng chảy và điỂu chỉnh được vận tổc chảy cửa các chất lỏng, chất khí. Thiết bị thí nghiệm không những cho phép quan sát hình ảnh cửa đường dòng khi gặp các vật cản hình dạng khác nhau mà còn cỏ thể

137

quan sát sụ hình thành các cuộn XDấy sau vật cản khi vận tổc dòng chảy đú lớn. HS cỏ thể tụ chế tạo thiết bị thí nghiệm và tiến hành thí nghiệm ờ nhà.

a) Chế tạo thiết bị thí nghiệm:- Cất mi ca thành 2 tàn cỏ kích thước 7cm X 50cm và 2 tấm cỏ kích thước 7cm X 30cm, dùng keo gắn chúng lại với nhau và gắn lÊn tàn kính cỏ kích thước 30 cm X 50 cm tạo thành một cái khay.

- Dụng một thanh mi ca cỏ kích thước l,5cm X 30 cm có 1 lo đưững kính0, 8 cm ờ giữa vuông góc với đáy khay và với hai cạnh dài của khay. Thanh này cách hai cạnh ngắn lần lượt là Scm và 42cm và chia thành 2 ngăn: ngăn nhỏ cỏ kích thước San X 30an, ngân lớn cỏ kích thước 42cm X 30tm.

- Dùng keo gắn một tàn gương cỏ kích thước 30cm X 35an song song với đầy khay lèn trên thanh mi ca.

- Gắn máy bơm nước vào thành khay bÊn ngăn nhố để bơm nước tù ngăn nhố sang ngăn lớn qua tấm mi ca. ĐỂ giảm sụ XDấy cửa nước sau khi qua máy bơm ta đặt bÊn dưới tấm gương một sổ miếng mút nhố cách đỂu nhau.

- ĐỂ cỏ thể thay đổi tổc độ dòng chảy ta mắc máy bơm nổi tiếp với một biến trờ rồi mói mấc vào nguồn điện.

- Cất các ổng nhụa cỏ đường kính trong 0,4cm thành các đoạn 3cm, bóp bẹt một íÉu, đầu còn lại gấn trÊn một khay mĩca nhố cỏ kích thước 29cm X 2cm X 2an đã đục sẵn 16 lo đường kính 0,5an cách đỂu nhau, cách khoảng l,5an. cho thuổc tím (KMnOa) vào các ổng nhụa này.

- Dùng máy mài, mài các miếng kính màu đen theo các hình dạng khác nhau để tạo thành các vật cản.

b) Tiến hành thí nghiệm với thiết bị vừa làmCho nước vào khay sao cho mục nước vừa tới gương. Đặt thanh gắn các ổng nhụa chứa thuổc tím lÊn đầu tàn gương, cho máy bơm hoạt động sẽ hút nước tù bÊn ngăn nhỏ chuyển sang phần không gian nằm dưới gương bÊn ngăn lớn và tràn lÊn bÊn

138

trÊn bỂ mặt trú lại ngăn nhỏ. Thuổc tím sẽ hoầ vào nước tạo ra các vệt mục trên mặt tán gương theo dạng cửa dòng nuỏc. Khi điều chỉnh vận tổc dòng chảy nhố, ổn định chứng ta sẽ quan sát đuợc hình ảnh các đường dòng cửa chất lỏng.

- Khi đặt các vật cản lÊn trÊn tán gương ta sẽ quan sát được hình ảnh các đường dòng trong chất lỏng khi gặp các vật cản cỏ hình dạng khác nhau.

- Khi dùng biến trú thay đổi tổc độ máy bom để tâng tổc cho dòng chảy ta thấy các vật cản cỏ tiết diện khác nhau sẽ xuất hiện các dạng cuộn xoáy khác nhau, với các vật cản cỏ tiết diện dạng khí động học thì hầu như không thấy cỏ cuộn xoáy. Kết quả này cho thấy các vật cỏ dạng khí động học chuyển động trong lòng chất lỏng sẽ chịu lục cản nhố hơn với các vật khác khi chuyển động trong lòng chất lỏng.

NHIỆM VỤBạn hãy đọc những thông tin cơ bản của hoạt động và dụa vào kinh nghiệm cửa mình để thục hiện một sổ nhiệm vụ sau:

1. Tại sao phái lâng cuửng thiết kế TBDH tụlàm? NÊU một vài ví dụ vỂ TBDH tụ làm.

139

2. NhữngyéucầuđổivồiDCTNĐGtụlàm.

140

Hoạt động 2: Sáng tạo các loại hình thiết bị dạy học mới có ứng dụng công nghệ thông tin và truyẽn thông

THÔNG TIN Cơ BÀN1. Vai trò cùa công nghệ thông tin và truyẽn thông với việc sáng tạo các loại hình thiẽt bị dạy học mớiTheo module THPT 20, TBDH cỏ 16 loại hình Cữ bản. Nhử thành tựu cửa CNTT&TT nén ngày nay nguửi ta đã cỏ thể thay thế một sổ loại hình TBDH truyỂn thong bằng các TBDH điện tủ.

1.1. Máy vi tính(1)Cỏ thể thay thế các tranh, ảnh được in trên giáy, vải,... bằng các

tranh ảnh được ghi trÊn đĩa mềm và được sú dụng qua mầy vĩ tính.

Đặc biệt các tranh, ảnh này cỏ thể phỏng to, thu nhố; cỏ thể cho xuất hiện các chỉ dẫn trÊn tranh, ảnh tuỳ ý theo ý tưởng và kế hoạch taầi giảng của GV.Ví dụ: Tranh động co đổt trong

(2) Cỏ thể Scan bản đồ và vẽ biểu đồ minh hoạ một cách sinh động (biểu đồ).(3) Cỏ thể tạo ra mô hình gần như mô hình thật.(4)Cỏ thể tạo ra các dung cụ thí nghiệm và “thao tác" được trên các

dụng cụ đỏ (Phần mềm thục hành đo điện trờ cửa vật dẫn,...).

141

(5)Cỏ thể tạo ra và sú dung các đĩa ghi âm, đĩa ghi hình rất dế dàng và chú động (Scan một đoạn đĩa ghi âm vầ một đoạn đĩa ghi hình).

(6) Cỏ thể tạo ra các PMDHPMDH tuy mới ra đời nhưng do nhìỂu ưu điỂm nổi trội nÊn nỏ đã được áp dụng một cách nhanh chỏng trong quá trình dạy học, nhất là ù các môn Vật lí, Hoá học, Sinh học. Sau đây là mộtsổ ví dụ:a) Xây dụng các phần mềm mồ phỗng dác hiện tiỉọng vật lí ỉdió quan sát bằng mắtthưồngTrong vật lí, cỏ lất nhìỂu hiện tượng, quá trình không quan sát đuợc trục tiếp bằng mắt thuửng nén khi dạy học GV và HS £ặp rất nhìỂu khỏ khăn. Đỏ là các hiện tương vĩ mò như trong phân tủ, nguyên tủ, tế bào hay các quá trình cỏ dìến biến quá nhanh hoặc quá chậm. ĐỂ hỗ trợ hoạt động dạy học các kiến thúc đỏ chứng ta cồ thể dung các phần mềm mò phỏng.

MỒ phỗng quá trình truyền sóng Mồ phỗnghìện tưọngcẵm ứng điện tù và hiện ử-rọrigsóng ảìmg

b) Xây dụng cácphần m ần m ồ phỗng các thí nghìậĩi trên máy tính

142

Các thí nghiệm mò phỏng trÊn máy đuợc dùng làm tài liệu để HS tụ nghìÊn cứu cách tiến hành các thí nghiệm trước khi lÊn phòng thí nghiệm thục hành. ĐiỂu này sẽ tiết kiệm đuợc thời gian tìm hiểu dụng cụ và tiến hành các thí nghiệm vỂ mặt kỉ thuật để dành nhìỂu thòi gian hơn cho việc tập sú dụng các thí nghiệm đỏ trong dạy học.

143

Thú hai là các thí nghiệm mô phỏng này cỏ thể dùng làm tài liệu bồi dưỡng việc sú dung thí nghiệm cho GV trong các lớp tập huấn, trước khi họ thao tác với các dụng cụ thật. Ngoài ra, các thí nghiệm này đuợc GV sú dụng trục tĩẾp khi dạy học ờ trường THPT, đồng thời cũng là tài liệu tham khảo cho H sM ồ p h ỗ n g t h í n g h ì ậ ĩ i t r ê n b ă n g đ ậ ĩ i ỉdiồngỉdiíc)Xảy dụng các phần mần hỗ trợ các thí nghiêm thực

Khi tiến hành các thí nghiệm vật lí thường đòi hỏi lất nhìỂu thời gian trong việc thu thập sổ liệu, vẽ đồ thị thục nghiệm và xủ lí kết quả. vì vậy, máy vĩ tính cỏ thể hỗ trợ thục hiện các công việc này một cách nhanh chỏng và dành nhiều thòi gian hơn để việc rèn luyện tư duy thục nghiẾm cho HS như xây dụng giả thuyết, suy ra hệ quả, thiết kế phương án thí nghiệm kiểm tra hệ quả... Ngoài ra, còn cỏ một sổ thí nghiệm không thể thục hiện được với các dụng cụ thông thuửng, đòi hối phẳi sú dung 1X1% vĩ tính để ho trợ mói cỏ thể thục hiện được.

144

f ViđPíl Annly^i'

ED 3Mr|M|QM-[|_|

í) ơiưjviũ !«■ đốnti đhi ■ sau do dm(K Mo «p vèo trạngÃti cùa dwyíti dộ«i3 trtmg lệp plim để gh lop

độ líu Ciclhớ Áím UợtM I HinHrt I vaoténgsúkịú

145

*) Nh<p Me nòng lí krèc cùa 4p ptnrn (níu céi|5) Kicti diụẠt vte nử *i»íỗe toợ ¿4' > íi flt/ov*0 min Nnếi dí Wdi «i» *ím Ártic che*i

Wfl'Qỗc ttẽ 4Ộ6) Riđi diu}tv*i nin • đùi* đhi • «au do kích cho« liki tếp vảo trọng

V i d<nUNiH-D

•UPHMI HA H«li oAnalyse

*4". ■ f c ■ “

Vid*o An*)y»jj1« ui»pỉt n>n>i

1) KJdi rtụộtvdo 'Owonq tili*' «Á ơyti «0> *ng cin nqtuCi oỉuĩ) Kidi diuặtvdo nứ ■ Mửlậfa Am * đẽ’ dign 6p phim.3) Kidi Ctiư5f'/to núl' ThuAc' dể nhịp Hcểi »1IIÙC ữiuấn (theo tông tns^ltpphìm)

146

n ối với máy vì tính

147

Bộ thí nghiêm cơhọc trên đêm ỉdií ghẻp Phần m ần phần tích viâeo đếnghìên

cứu các chuyến động phức tạp

Nộ] DUNG a n GIẢO ntíNH ĩ A Ì£ifc&wtfiiíxSỊỊTềk. Á í

TÓ CHỨC HOẠT ĐỌNG NHẶN THỨC CHÕ HỌC SINH

TRONG DẠY HỌC VẶT LÝ Ở TRƯỜNG PHỐ THỐNG

ẽ quĩ!lỔ!iMfrí4i»ỉpH»4ỉlỹ

rQWTáB«5tro™CW.BUtMdẳiaMU

Dử? to. M pưfà y|n %Vi du vỉ Mt kí ljfn'lMĩd«r “ học <111»

ạ ¡tiliyBPe

ií .'iE.íar&iiSiỊín . ■BL bão l«án đnna

kiMM

bbctticủtttebot

Hij(k«BcũaUiõ»hoc pí . |B Lp

PGSTS NguyiaNgoe Hun,PCSTS PteraXntaQuỄ. TS Mguyẽn XuĩaiTh**

THI NGHIẸM VẠT ũ PHỦ THÕNG - Tô PPGO VẠT ú ■ ĐHSPHNncinnmga yé» TW yMmỊhÌMặm Ỵ

Cũ thi tiêt CÙI bộ thí nghiệm

Bộ (hí nghiệm biểu diên và thực hành khảo sát chuyến động thảng

iliini: càn ruiiu tlicn I□ DL0Tftsílt>s

<ữ-------------------------■0:00:00.03

1Đồfig fiồ cản rung 5 Mồng nhổm 60 cm 9 Dây gai dài 2m2Xe ISn khối lượng 150g 6 Rõngroc tŨHỘparngđụíigcụ3Tập bãrtg giấy cứng 7 Ttiước tíiẻng đổi 30 cm 11 Hôp đUng gja ơor»94 Tập bàng giầy mém a Lọ mực 12Giaữọng50g

2 00 Viâeo hitóng dẫn sứ dụng thí nghiêm vật lí

148

d) Xây dựng cảc giảo trừih điện tửCác giáo trình điện tủ và sách điện tủ được sây dụng đỂ lầm tầi liệu tụ học cho sinh viên trong các trưững đại học sư phạm, đồng thời cũng là tài liệu tham khảo cho GV khi dạy học ù trưững phổ thông. Một sổ sách điện tủ được xây dụng cho GV sú dụng trục tiếp khi dạy học và cũng là tai liệu học tập ờ nhà Giảo trình onlmevềtốchủchoạt động cửa HS. Ngoài ra còn cỏ các nhận thức cho HS

giấD trình dạy học trục tuyến.

e) Xây dụng các phùn viâeo gíii ____________________________ííií nghiêm thựcBèn cạnh các thí nghiệm được mô phỏng trên máy vi tính mà GV, HS cỏ thể tập các thao tác thì các vĩdeo thí nghiệm cồ tính hiện thục cao hơn, cỏ tác dụng hướng dẫn sú dụng thí nghiệm cỏ hiệu quả.Đặc biệt, các phim này lại rất

dế sú dung với đầu đĩa và ti vĩ nên GV cỏ thể dùng làm tài liệu tham khảo ù nhà hay chiếu cho HS xem lại, để hệ thổng sau bài

học. Khi các vĩdeo đỏ lại đuợc quán lí bời một phần mềm trên 1X1% tính thì nỏ sẽ là tài liệu tụ học rẩt tổt cho cả GV và HS.

149

fl xây dụng cácphần mần ìdấn tra, đành giá kểt quả học tậpKiểm tra, đánh giá kết quả học tập cửa HS là một khâu quan trọng và việc úng dụng CNTT&TT trong kiểm fra đánh giá đang được phát triển mạnh mẽ, nỏ đã mang lai hiệu quả cao cho giáo dục và đầo tạo. cỏ nhĩỂu trường THPT đã sây dung và sú dụng các phần mềm kiểm tra, đánh giá các môn học nhằm thục hiện một cách khách quan, hiệu quả hơn trong việc kiểm tra, đánh giá kết quả học tập cửa HS.

1.2. Xây dựng "Hõ sơ tư ỉiệu điện từ bộ môn"Xây dụng “Hồ sơ tư liệu điện tủ bộ môn" theo các bước sau:Bưóc 1: Xây dụng kỉ năng khai thác, chọn lọc tư liệu (vàn bản, hình ảnh tĩnh, hình ảnh động, video...) tù Internet cỏ lĩÊn quan đến bài học trong SGK, dùng làm tài liệu tham khảo, làm phong phú và sâu sấc thêm các kiến thúc các bộ môn của HS.Bưóc 2: Xây dụng danh mục các địa chỉ, công cụ tìm kiếm quan trọng để HS chú động lÊn mạng Internet tìm kiếm tư liệu liÊn quan đến bài học trÊn lớp, phục vụ cho việc dạy học tích cục.Bưóc 3: Kĩ nàng sú dụng các phần mềm để soạn thảo vân bản (Microsoft Word, xủ lí đồ hoạ, dụng phim tư liệu, xây dụng lược đồ giáo khoa điện tủ, phục vụ cho việc dạy học.Buồc 4: Soạn GADHTC cỏ úng dụng CNTT&TT, GAJ3HTC điện tủ.H ồ sơ tư liệu điện tủ còn bao gồm Phiếu họ c tập dành cho H s.

1.3. Thư viện thiẽt bị dạy học điện từ

Hiện tại chưa cỏ thư viện TBDH điện tủ, đặc biệt là dành cho dạy học ờ trường phổ thông. Tuy nhĩÊn, khảo sát các website vỂ thư viện nói chung và thư viện TBDH nói riÊng hiện cỏ trÊn Internet cho thấy các website được xây dụng với kỉ thuật tin học tot với nội dung phong phủ. Tuy nhiên, cáu true cửa các website còn

150

chua hợp lí, thiếu tính định hướng người dùng, công cụ tìm kiếm hạn chế, chưa tuân theo các tiêu chuẩn vỂ thư viện. Trong khi đỏ các website cửa các thư viện đạt ÜÊU chuẩn về kỉ thuật quân lí thư viện Lại chỉ nhằm mục đích giói thiệu, tra cứu các tài liệu của thưviện. chẳng hạn: Thư viện Ọuổc gia (http://wwwjilv.gov.vn/nlv/),Thư viện Khoa học tổng hop TP. Hồ Chính Minh (htíp://www.££lhaTLữrg.vn/)... Các nội dung trong website được tổ chúc còn tản mạn, chua cỏ tính hệ thổng, chua tập trung vào các chú đỂ cụ thể, việc sắp xếp các thông tin chú yếu theo môn học hoặc theo định dạng file như Flash hay video, vàn bản. ĐỂ phục vụ dạy học, cần cỏ sụ tổ chúc hệ thổng thông tin sát hơn với nội dung dạy học ờ truửng phổ thông.

Î .3 . Î . Thiẽt kẽ thư viện thiẽt bị dạy học điện tữĐỂ nâng cao chất lương dạy học đáp úng yêu cầu đoi mod FFDH, việc khai thác nguồn học liệu, chia se tài nguyÊn giữa các GV phổ thông trong và ngoài nước, tạo cơ sờ dữ liệu TBDH điện tủ phong phú, cung cẩp thông tin phân hồi tù phía GV phổ thông, chia se kinh nghiệm sú dung TBDH, nâng cao hiệu quả sú dụng các TBDH,... ngày càng trờ nÊn cẩp thiết. Nhu cầu cẩp thiết đỏ đòi hối phải thiết kỂ một thư viện TBDH điện tủ cỏ vai trò như một hội chợ ảo, bao gồm cả phần trung bày, mua bán, hội thảo và trao đoi- tham khảo vỂ TBDH, nhằm mục tiÊu:

- NghiÊn cứu, thiết kế thư viện TBDH điện tủ cáp trung học, giới thiệu các TBDH và hướng dẫn sú dụng, tạo dĩến đần trao đổi kinh nghiệm sú dụng, các thiết bị,... phục vụ tra cứu, sản xuất, lụa chọn, trao đổi thông tin giữa các đơn vị sản xuất, các trường phổ thông và GV.

- ĐỂ xuất danh mục các TBDH điện tủ.- Thu thập, tuyển chọn các TBDH điện tủ cáp trung học, chia se tài

nguyên TBDH điện tủ để giới thiệu cho GV tham khảo lam

151

TBDH phục vụ dạy học, tiến tới xây dụng cơ sờ dữ liệu TBDH điện tủ cho các cẩp học khác.

152

ỉ .3 .2 . MÔ tà chi tiẽt hệ thõng thư viện thiẽt bị dạy học điện tữ

153

Tìm kiếm, lấy tài

nguyên

Cấc trường đàũ tạũ

■ Cung cấp thiết bi Phản hồ i

Tìm kiếm., lấy tài nguyên.

Chia sẻ kinh nghiệm., góp ý.

Cung cấp thiết bi

Người quản tri- Cấp Accũunt- chọ 111 ọ c thô ng tin- Chỉnh sủa dũliệu

aaaGV

154

1 .3 .3 .Danh sách thiẽt bị điện tữ trung học phổ thông đã được tiên hành tuyền chọn (xem trên website của Bộ Giáo dục và Đào tạo}

2. Bản đõ tư duy trong dạy họcBĐTD là một công cụ tổ chúc tư duy giúp chuyển tải thông tin vào bộ não cửa HS rồi đua thông tin ra ngoài bộ não và là một phương tiện ghi chép đầy sáng tạo và lất hiệu quả trong việc “sắp xếp" các ý nghĩ của bạn.BĐTD là một hình thúc ghi chép sú dụng mầu sắc và hình ảnh, để mờ rộng và đầo sâu các ý tường. Ở giữa sơ đồ là một ý tường hay hình ảnh trung tâm. Ý tường hay hình ảnh trung tâm này sẽ được phát triển bằng các nhánh tượng trung cho các ý chính và đẺu được nổi với các ý trung tâm. Các nhánh chính lai được phân chia thành các nhánh cấp 2, cấp 3,... TrÊn các nhánh, ta cỏ thể thêm các hình ảnh hay các kí hiệu cần thiết.

155

Nhử sụ kết nổi giữa các nhánh, các ý tưởng đuợc lìÊn kết với nhau khiến BĐTD cỏ thể bao quát được các ý tường trên một phạm vĩ sâu rộng mà các ý tường thông thuửng không thể làm đuợc.CơsởcủaBĐĨĐ

- CơsởsinhlíthầnkmhNhững thành tụu nghiÊn cứu trong những năm gần đây cho thấy, bộ não không tư duy theo dạng tuyến tính mà bằng cách tạo ra những kết nổi, những nhánh thần kinh. Tù trước đến nay, đã cỏ một sổ quan điểm cho rằng, con nguửi không sú dụng hết 100% công suất cửa bộ não hoặc thậm chí trong cuộc đòi cỏ người chỉ sú dụng 10% các tế bào não, 90% tế bào còn lai ờ trạng thái ngủ yÊn vĩnh viên. Nhưng những nghiÊn cứu bằng ảnh cộng hường tù chúc năng cho thấy, toàn bộ não hoạt động một cách đồng bộ trong các hoạt động thần kinh cửa con người. NghìÊn cứu cửa Robert Omstein và những cộng sụ đã chỉ ra rằng quá trình tư duy là sụ kết hợp phúc tạp giữa ngôn ngũ, hình ảnh, khung cảnh, màu sắc, âm thanh và giai điệu.Ví dụ khi cho HS tiến hành một thí nghiém vật lí, não trái của các em sẽ đồng vai trò thu thập sổ liệu (hiẾu điện thế, cưững độ dòng điện, nhiệt độ, tần sổ,...) còn não phải sẽ đỏng vai trò xây dụng sơ đồ thí nghiêm, bổ trí các dung cụ đo, thu thập hình ảnh về đổi tương cần nghiên cúu. Ngoài ra, tính hấp dẫn của hình ảnh, âm thanh, kết quả bất ngờ cửa thí nghiệm,... gây ra những kích thích rất manh lèn hệ thống rìa cửa não giúp cho việc ghi nhữ được lâu bền và tạo ra những điều kiện ứiuận lơi để vỏ não phân tich, xủ lí và rút ra kết luận hữãc xây dung mò hinh vỂ đổi tưong cần nghiÊn cúu.

- CơsờtâmlíhọcTrục giác đỏng vai trò quan trọng trong sáng tạo. Cơsờ của trục giác là tri tường tượng khoa học. Tường tượng là khả năng tạo hình ảnh phản ánh đổi tương cho trước ờ trong não nồi mong muiổn biến đổi tương đỏ thành hiện thục.Khi HS suy nghĩ vỂ một vấn đỂ gì đỏ, thông tin được tích luỹ trong não, bằng trí tường tương cửa minh HS xây dung lược đồ, sơ đồ, mô hình và tiến hành thao tác với các vật liệu lìÊn quan. Khi được những sụ kiện mỏi làm nảy sinh, kích thích, khơi gợi thi những

156

thông tin tù trong não bật ra một cách tụ nhìÊn, dế dàng hơn. Những hình vẽ, kí hiệu, màu sắc đỏng vai trò quan trọng trong tương tương vì chứng là những “vật liệu neo thông tin", nếu không cỏ chứng thì không thể tạo ra được sụ lĩÊn kết giữa các ý tường.Tác dựng củaBĐTDVới cách thể hiện gần như cơ chế hoạt động cửa bộ não, BĐTD sẽ giúp HS:

- Sáng tạo hơn.- Tiết kiệm thời gian.- Ghi nhớ tổt hơn.- Nhìn thấy búc tranh tổng thể.- Tổ chúc và phân loại suy nghĩ.- Lập kế hoạch và giám sát công việc.- Tổ chúc và lưu trữ các tài liệu một cách khoa học, dế dàng tìm

kiếm.- Tổ chúc và phát huy hiệu quả sụ sáng tạo và đồng góp cửa tùng

thành viên khi làm việc theo nhỏm.

Mộtsốgợiýỉdii thựchiện BĐTD- Bất đầu tù trung tâm với hình ảnh của chu đẺ. vì hình ảnh cỏ thể

diến đạt đuợc cả ngàn tù và giúp HS sú dụng tri tuông tương cửa mình. Một hình ảnh ờ trung tâm sẽ giúp HS tập trung được vào chú đỂ và làm cho H s hưng phấn hơn.

- Luôn sú dụng màu sấc. Bời vì màu sấc cũng cỏ tác dụng kích thích não như hình ảnh.

- Nổi các nhánh chính (cẩp một) đến hình ảnh trung tâm, nổi các nhánh nhánh cấp hai đến các nhánh cấp một, nối các nhánh cấp ba đến các nhánh cầp hai,...bằng các đưững ke. Các đưững kê càng ờ gần hình ảnh trung tâm thì càng được tô đâm hơn, dày hơn. Khi HS nổi các đường với nhau, HS sẽ hiểu và nhớ nhĩỂu thú hơn do bộ não cửa HS làm việc bằng sụ lĩÊn tường.

- Moi tù, moi ảnh hay moi ý nên đúng độc lập và được nằm trÊn một

157

đường kẻ.- Tạo ra một kiểu sơ đồ rìÊng cho mình (kiểu đường ke, màu sấc,..- N Ên dung các đường ke cong thay vi các đường thẳng vì các

đường cong sẽ thu hut được sụ chú ý cửa mất hơn.- Bổ trí thông tin quanh hình ảnh trung tâm.

Sỉí dựngBĐTD góp phần đốimớiPPDH bộ mòn ở các tnỉòng ĩĩỉPTvìi

- Bản thân BĐTD đã chứa đụng những yếu tổ cỏ thể vận dụng vào đổi mỏi PPDH cửamộtsổmôn. chẳng hạn với môn Vật lí THPT thì một sổ công trình nghiÊn cứu vận dụng BĐTD để đổi mỏi PPDH đã đem lại một sổ kết quả khả quan.

- BĐTD lất phù hợp với đặc điỂm tâm lí của HS THPT (thích tư duy bằng hình ảnh trục quan, màu sấc rục rỡ, thích khám phá những cái mỏi,...)

- Với điỂu kiện như hiện nay nhĩỂu truửng THPT đã cỏ phòng máy tính nÊn GV bộ môn cỏ điỂu kiện cài đặt phần mỂm BĐTD (Mindmap, Freemind) và cỏ thể hướng dẫn HS tụ lập và sú dung BĐTD cỏ hiệu quả.

- HS các trường THPT cỏ nhĩỂu quỹ thời gian nÊn các em cỏ thể tụ xây dụng BĐTD và sú dung nỏ một cách hiệu quả nhất ờ mọi nơi với nhĩỂu hình thúc như tụ học, học nhỏm, tổ, lớp, thảo luận, ngoại khoá,...Những gọi ỷ vỀ việc vận ảựngBĐTD trong việc dạy học bộ mồn

a) Lập BĐTD theo đỂ cương (còn gọi là BĐTD tổng quát)Loại BĐTD này' dùng để ghi chép lại một cách tổng quát kiến thúc cửa toàn bộ môn học hoặc kiến thúc cửa cả một cẩp lớp và được vẽ dụa vào bảng danh mục trong SGK bộ môn. Tù đỏ HS cỏ cách nhìn khái quát vỂ những kiến thúc sẽ được học, tạo ra một tâm thế sẵn sàng tĩỂp nhận kiến thúc và chuẩn bị lÊn kế hoạch học tập hoặc ôn tập.BĐTD cũng cỏ thể dùng để hệ thổng hoá kiến thúc cả chương trình trước khi GV cho ôn tập chi tiết tùng phần, tùng chương.

b) Lập BĐTD hỗ trợ dạy học kiến thúc mỏiCỏ thể sú dụng BĐTD hỗ trơ hình thành kiến thúc mỏi. Mục tiêu taầi học được cô đọng trong một tù khữá hay hình ảnh ờ trung tâm. GV tụ sây dụng hoặc GV hướng dẫn HS lần lượt vẽ các nhánh theo

158

tiến trình hình thành kiến thúc bài học mới, kết hợp với các phương pháp: trục quan, thảo luận nhỏm, gợi mô - vấn đáp... để giúp HS tụ khám phá kiến thúc mỏi. Tù moi nhánh lai triển khai các nhánh phụ, mãi nhánh phụ lại đi sâu khai thác những kiến thúc mỏi và cụ thể hơn.Các nhánh khác cũng làm tương tụ. Nhánh cuổi cùng nên dành cho phần củng cổ và vận dung.Nhìn vào BĐTD, HS sẽ nhìn thấy búc tranh tổng thể kiến thúc vừa học một cách dế dàng.

c) Lập BĐTD hỗ trợ cho tiết tổng kết ôn tập kiến thúcSau moi chương, mỗi phần, GV cần phải tổng kết, ôn tập, hệ thống hoá kiến thúc cho HS trước khi các em làm taầi tập, làm taầi kiểm fra chương, kiểm tra học phần, kiểm tra học kì.Tổng kết, ôn tập, hệ thống hoá kiến thúc là việc làm bất buộc không thể thiếu với GV bộ môn. Tuy nhiÊn không ít các tiết ôn tập cúng cổ đã không được GV chú ý. Một sổ GV thuửng cho HS nhác lai một vài định luật, một vài công thúc, sửa chữa một vài bài tập. với cách dạy như thế, HS cỏ thể không nắm được một cách khái quát và không để lai một dấu ấn đáng nhớ nào vỂ kiến thúc cửa chương đỏ.Với thế mạnh cửa BĐTD là kiến thúc được hệ thổng hoá duỏi dạng sơ đồ, các đưững nổi là sụ diễn tả mạch lôgic kiỂn thúc hoặc các moi quan hệ nhân quả hay quan hệ tương đương, cộng thêm màu sắc cửa các đường nổi, cửa các đơn vị kiến thúc, giúp HS nhìn thấy “bức tranh tổng thể" phần kiến thúc đã học.Sau đây là một sổ cách lập BĐTD cho tiết ôn tập:Cảch ỉ: Thông thường GV cho một sổ câu hối và bài tập để HS chuẩn bị ờ nhà. Trong tiết ôn tập, củng cổ, GV huỏng dẫn HS tụ lập BĐTD nồi cho HS trao đổi kết quả với nhau, sau cùng đổi chiếu với BĐTD do GV lập ra. Tùng em cỏ thể bổ sung hay sửa lại BĐTD cửa mình và coi đỏ là tai liệu ôn tập cửa chính mình.Cảch 2: GV cho HS tụ lập BĐTD ờ nhà, coi đỏ là một bầi tập cần thục hiện. Sau đỏ GV thu lại để phân loại, nhận xét, đánh giá nồi

159

giới thiệu một sổ BĐTD tương đổi hợp lí và đẹp để cả lớp tham kháo.Cảch 3: GV lập BĐTD mo. GV chỉ vẽ mộtsổ nhánh chính, thậm chí không đủ nhánh hoặc thùa thông tin... trong tiết học đỏ, GV yÊu cầu HS tụ bổ sung, thÊm hoặc bớt thông tin... để cuổi cùng cả lớp lập được một BĐTD hoàn chỉnh và hợp lí. với cách làm này sẽ thu hut được sụ tham gia cửa H s và giờ ôn tập tổng kết kiến thúc trờ nÊn cỏ chất lượng hơn.Cảch 4: GV chia nhỏm và yéu cầu tùng nhỏm lập BĐTD. Tiếp đỏ các nhỏm lên trình bày BĐTD của nhỏm minh, các nhỏm khác nhận xét dụa trÊn các mặt sau:

- Nội đung co taản cần on tap tổng két đã đầy đủ chưa? Kiến ứiúc rtào còn thiếu?

- Cách trình bày đã hợp lí chua? Vị tri cửa các thông tin như thế nào? Thông tin nào đặt ù vị trí hiển thị? Thông tin nào nên đưa vào phần N otes, phần mà chỉ khi dùng đến thì đua con trố vào biểu tương và thông tin trong đỏ mỏi hiện ra.- Cấu trúc, màu sấc sú dụng cửa BĐTD dã họp lí chua?

- Đã chú ý làm nổi bật nội dung kiến thúc cơ bản chua?- Nhìn tổng thể cỏ hợp lí không, cỏ hấp dẫn đuợc người học không?

Với các cách lập BĐTD như trên, chắc chán giữ ôn tập, cúng cổ kiến thúc sẽ mang lai hiệu quả cao.Sau đây là một ví dụ về lập BĐTD bài ôn tập củng cổ kiến thúc chương: Sụ bảo toàn và chuyển hoá nâng luợng.

160

TrÊn cơ sờ hệ thổng các câu hối ôn tập đã cho HS chuẩn bị trước ờ nhà, GV cỏ thể lập BĐTD trước ò nhà. Trên lớp GV sú dung BĐTD đỏ với phương pháp cho xuất hiện dần dàn các kiến thúc tù nhánh chính đến các nhánh con theo ý tường xây dung và tiến trình bài giảng cửa cá nhân minh.GV cỏ thể xuất phát tù nhánh đông năng và thểnăng trước vì HS cỏ thể hiểu được qua một vài ví dụ cụ thể trong tụ nhĩÊn, tù đỏ cỏ thể đua ra kết luận cỏ ứiể biầĩ thành Wị và ngiỉọc- ỉạị nhưng tổng wẩvà Wị ỉuởn ỉà đại ỈKỌĩig khởngẩổi (nếu bố quasụ mất mát do nhiệt).Tiếp theo là lập BĐTD nhánh ẩiện nãng. GV hướng dẫn HS tụ xây dụng tĩỂp các nhánh con cơ năng, nhiệt năng, quang năng vỏi các kết luận là điện năng cỏ thể biến thành Cữ năng, nhiét nàng và quang năng. Các biểu tương trÊn ba nhánh nhố này là các kết luận để kiểm chúng sau khi HS đã trả lời. chĩ cần đua con trố vào các biểu tương này là thông tin sẽ hiện ra.Tương tụ, GV cho lập nhánh vai trò của điện với hai nhánh ]à trong âờĩ- sống và trong sán xuất, kĩ thuật. Các nhánh nhố hơn là các kiến thúc mô để HS cỏ thể liÊn hệ thục tế hoặc làm bài tập.

161

Tiếp theo là nhánh sản xuất điện với việc cho xuất hiện tùng nhánh nhỏ hơn là nhiệt điện, thuỷ điện, điện giỏ, điện mặt trời, điện hạt nhân. TrÊn moi nhánh này đều ẩn các thông tin co bản và cần thiết trong Notes. Các nhánh nhố hơn là những kiến thúc mờ để các em tụ tìm các ví dụ, các hình ảnh (lẩy tù Internet hoặc kho dữ liệu trong máy tính), các thông tin vỂ các loại điện năng đã, đang và sẽ cỏ ờ Việt Nam.Sau khi xay dung song bổn nhánh chính, GV hướng dẫn HS cùng xây dụng nhánh thú năm, cỏ tính chất tổng quát và là kiến thúc trọng tâm cửa cả chư ong, đỏ ]à ăừứi ỉuật bảo toan và chuyẫn hoả nâng ỈKọng. Trên nhánh này cũng ẩn các thòng tin vỂ định luật bảo toầnvầ chuyển hữá năng lưong.Nhánh chính thú sáu ]à câu hỏi ởn tập, GV cỏ thể đưa vào cho đầy đủ hoặc cỏ thể bố qua nếu mần hình trong máy tính của GV quá nhố.Lưuỷi

- BĐTD chỉ là một loại hình TBDH trong sổ những loại hình TBDH khác. Cũng như không cỏ PPDH nào là “thống soái", là van năng, vi vậy trong quá trình dạy học GV cần cân nhắc và kết hợp sú dụng BĐTD với các

PPDH, các loại hình TBDH khác để soạn bài giảng hợp lí, phong phú, phù hợp với điỂu kiện cụ thể cửa tùng trường THPT nhằm kích thích sụ húng thú học tập cửa HS, góp phần đoi mod PPDH bộ môn.

- Cỏ thể thiết lập BĐTD bằng bìa, thuỏc kẻ, bút dạ màu... hoặc bằng các phần mềm tin học Freemind, Mindmap,...

- BĐTD là một công cụ hữu ích trong giảng dạy và học tập, chúng hỗ trơ cho GV và HS trong rất nhiều hoạt động: trình bầy các ý tương một cách rõ ràng, suy nghĩ sáng tạo, học tập thông qua sơ đồ, lược đồ, tóm tất thông tin cửa một bài học hay một cuổn sách, bài báo hệ thống lại kiến thúc đã học, tàng cường khả nàng ghi nhớ, đua ra các ý tường mỏi.

- BĐTD cỏ thể đuợc sú dụng với mục đích sau: huy động các kiến

162

thúc cỏ lìÊn quan đến chú đỂ sắp học; phát triển nội dung bài học; hệ thong hoá kiến thúc cửa bài.

3. Đàn đo giáo khoa điện từViệc úng dụng CNTT&TT trong công tác bản đồ, các hệ thống tụ động hoá thành lập bản đồ CAMS) đã nâng cao hiệu quả và chất luợng thành lập bản đo.Hệ thổng thành lập bản đồ điện tủ EMS (Electronic Mapping System) là hệ thong phục vụ cho việc xây dụng bản đồ và sản phẩm bản đồ sú dụng trÊn các phương tiện điện tủ (Electronic media). Theo Siekieiska và Taylor (1990), giữa EMS và GIS cỏ sụ khác biệt nõ rệt. Các bản đồ điện tủ rất coi trọng việc trình dìến và hiển thị thông tin không gian. Một EMS tổt cần phải cỏ đày đủ chúc năng cửa một GIS, ngoài ra cần phải cỏ khả năng khối tạo, lưu giữ và hiển thị theo nhìỂu cách khác nhau trong môi trường đa phuơng tiện (Multimedia) điện tủ. TrÊn thục tế đã cỏ các hệ thông tin phục vụ cho việc thành lập bản đồ, trong đỏ sú dụng rộng rãi các kĩ thuật cửa GIS. Nhưng các nhà bản đồ học ờ các nước tìÊn tiến đang tìm kiếm các phuơng pháp mỏi, mà trong đỏ sú dụng GIS như một trong các công nghệ hữu ích cần cỏ để tạo ra nhiều sản phẩm mỏi dụa trÊn hoặc kế thùa tù loại hình bản đồ điện tủ, vổn chỉ được xem như một sản phẩm trung gian. Trong đỏ AtLat điện tủ là một trong các sản phẩm thuộc loại này.

Khái niệm bản đồ trên mầy tính ra đời, đỏ là các bản đồ tạo ra trong hệ thổng thông tin, thể hiện các kết quả cửa nhĩỂu phép tính, lớp phú hình học, tích tụ đồ hoạ,... là cơ sờ để tĩỂp tục thông tin, để làm ra các bản đồ mỏi. Bản đồ trên mần hình ngày' càng được tạo ra nhiều hơn và chứng chỉ thể hiện ờ dạng đồ hoạ một cách nhất thời. Do đỏ, một khi công nghệ sổ không chỉ dùng cho thiết kế và sản xuất bản đồ, mà còn cho xuất bản và sú dung thi dữ liệu bản dồ số cho phép phát triển thành sản phẩm đa phương tiện, gọi là bản đồ điện tủ hoặc giao diện điện tủ (Electronic or Interactive Map).Bản đồ điện tủ là bản đồ đuợc đọc trên màn hình điện tủ và các kỉ thuật đa phương tiện.

163

Bản đồ điện tủ cỏ một sổ ưu điểm sau:- Bản đồ điện tủ đuợc xây dung trÊn cơ sờ các bản đồ gĩẩy nÊn nỏ

mang tính chất cửa bản đồ giấy.- Kích thước cửa bản đồ giấy chỉ được giới hạn trÊn một phạm vĩ

nhất định trong khi taản đồ điện tủ cỏ thể thanh lập cho những vùng rộng lớn, vỏi múc độ tra cúu khác nhau, tù tổng quát đến chi tiết.

- Các yếu tổ nỂn cơ sờ cho tất cả các bản đồ trong cùng một chương cũng chỉ cần một File dữ liệu duy nhất. ĐiỂu này làm tâng tính thống nhất cửa các bản đồ trong Atlat, nếu cỏ thay đổi thi tất cả các trang đẺu được sửa thổng nhất.

- Thời gian thành lập Atlat trên giấy rất dãi (Atlat quổc gia Việt Nam khoảng 15 năm). Hơn nữa không thể thay đổi, bổ sung cập nhât mỏi, làm cho tính hiện thời cúaAtlat bị giảm đi. Atlat điện tủ và bản đồ điện tủ cỏ thể khắc phục được tất cả những nhược điỂm này cửa bản đồ giáy.

- So với bản đồ giấy, việc tra cứu trÊn bản đồ điện tủ nhanh hơn rất nhiỂu.- Tĩnh kinh tế cửa bản đồ điện tủ cũng cao hơn bản đồ in trÊn giấy.Tuy nhĩÊn nhược điỂm cửa bản đồ điện tủ (bản đồ sổ) là khi dùng phải cỏ máy tính điện tủ.Khải quát vỀxêri bản đẻ giáo ỉdioaXÊrì bản đồ giáo khoa vỂ mặt nội dung và trình bày phải cỏ trình độ cao vỂ khoa học và chính trị tư tường, giúp HS thông hiểu chính sách đổi nội, đổi ngoại và thục tiến phát triển kinh tế - xã hội cửa đất nước.Bản đồ giáo khoa cỏ mục đích, nhiệm vụ đuợc sác định chăt chẽ. Một bản đồ giáo khoa không được dung đong thời vùa tra cứu, vừa học tập. Sụ mập mữ vỂ mục đích, nhiệm vụ tất sẽ dẫn tới cho quá tải, gây khỏ khăn cho việc sú dung trong quá trình giảng dạy.Trong thục tiến ờ nuởc ta và nhĩỂu nước khác đã gặp những bản đồ đáp úng nhu cầu cửa cả trò và thầy. Kiểu mục đích nước đôi như vậy nhất định sẽ hạ thấp ưu điểm khoa học của bản đồ.Các hiện tượng kinh tế - sã hội thay đổi nhanh chỏng theo thời gian, do đỏ bản đồ kinh tế - xã hội cũng nhanh chỏng bị lạc hậu. vi thế, phải sản xuất bản đồ mới thường xuyén.

164

XÊrì bản đồ giáo khoa cỏ nội dung và phuơng pháp biÊn vẽ phù hợp với nhiệm vụ học tập trong chương trình SGK địa lí hiện hành, chứng cần được biểu hiện rõ ràng, gợi cám và dễ hiểu đổi với HS. vì vậy, cần phải giới hạn chặt chẽ nội dung cửa bản đồ, súc chứa thông tin bản đồ nhĩỂu sẽ gây khỏ khăn.Bản đồ giáo khoa dùng các phương pháp khác nhau để thể hiện những hiện tượng biÊn vẽ bản đồ. Khi lụa chọn phuơng pháp này hay phuơng pháp khác cần coi trọng những phương pháp biễu hiện bản đồ đơn giản, rõ ràng và dế hĩỂu.Cơ sờ quyết định súc chứa vỂ nội dung cửa xêrì bản đồ giáo khoa cần dụa theo các nguyên tấc sau:

- Bản đồ giáo khoa phải bao trùm tất cả chương trình và các bài học địa lí.

- Chứng cần thâu tóm hết nội dung SGK, làm sáng tố tất cả các khái niệm và tÊn gọi địa lí.

- Bản đồ giáo khoa cần đơn giản, rõ rang, dế đọc và dế hiểu, cần tạo biểu tượng sinh động vỂ lãnh thổ cần tìm.

- Tiêu chuẩn hoá và quy chuẩn hữá bản đồ giáo khoa.Các nguyÊn tấc thiết kế xêrì bản đồ giáo khoa:

- XÊrì bản đồ giáo khoa phải bao trùm nội dung của cả chương trình, các bản đồ phải làm sáng tủ đầy đủ mọi vấn đẺ mà chú đẺ, mục đích, nhiệm vụ đật ra.

- ĐỂ đâm bảo tính thong nhất nội tại cao, khi thiết kế SÊ ri bản đồ giáo khoa cần dâm bảo các nguyÊn tấc sau:

4- Căn cú vào chú đỂ, mục đích sú dụng và lãnh thổ biÊn vẽ, lụa chọn các phép chiếu đồ thích hợp, sổ lương các phép chiếu không nÊn nhìỂu. Trình tụ sắp xếp nhỏm bản đồ và các bản đồ dụa trên nguyên tắc đi tù cái chung đến cái liÊng, tù bản đồ tụ nhìÊn đến kinh tế. TÍ lệ bản đồ cân cú vào khuôn khổ xuất bản, cân cú vào đặc điỂm lãnh thổ biÊn vẽ mà lụa chọn sao cho hợp lí, sổ lương tỉ lệ nÊn hạn chế, quan hệ giữa các tỉ lệ đơn giản, dế sú dung so sánh.

+- Thiết kế nội dung bản đồ dụa trÊn nguyên tấc thong nhất. Những hiện tượng cùng loại biểu hiện trÊn các bản đồ khác nhau phải dùng

165

phuơng pháp giổng nhau và các chỉ tìÊu biểu hiện thổng nhất.4- NguyÊn tắc tổng quát hoá bản đồ. Đỏ là việc sú dung màu sấc, kí

hiệu và kiểu chữ thống nhất đổi với các đổi tượng như nhau.4- SÚ dụng cơ sờ địa lí thổng nhất là điỂu kiện quan trọng đẳm bảo

tính thổng nhất nội tại của xẾri bản đồ.Tĩnh thổng nhất cửa bản đồ giáo khoa địa lí địa phương:Bản đồ giáo khoa địa lí địa phương thể hiện nội dung phải phù hợp với trình độ nhận thúc cửa nguửi học ờ tùng cáp học và chứng cỏ mổi quan hệ mật thiết với nhau theo hệ thổng dọc và hệ thổng ngang.

4- Hệ thổng dọc thể hiện ờ hệ thổng bản đồ tù các cẩp học nhố nhất (tiểu học) đến lớn nhất (đại học) trong đỏ các yếu tổ, các phần tủ cơ sờ toán học đến ngôn ngũ bản đồ đẺu cỏ mổi quan hệ mật thiết với nhau. Hệ thổng kí hiệu biểu hiện các đổi tương địa lí cỏ mổi quan hệ kế thừa và phát triển dần dần tù lớp dưới lÊn lớp trên.

4- Hệ thổng ngang biểu hiện ờ cho, trong một lớp học, một cẩp học cỏ nhìỂu loại bản đồ khác nhau nhưng cỏ mổi quan hệ mật thiết với nhau, bổ sung cho nhau, ho trợ cho nhau, tạo điẺu kiện cho HS tiếp thu kiến thúc một cách cỏ hiệu quả.Bản đồ giáo khoa địa lí địa phương là một hệ thong thể hiện các kiến thúc bản đồ, kiến thúc địa lí chính là những phần tủ tạo nÊn hệ thong, chứng không tồn tại độc lầp mà quan hệ mật thiết với nhau. Sụ tác động lẫn nhau giữa những kiến thúc đỏ là tĩỂn đỂ để thiết kế XẾIĨ bản đồ giáo khoa địa lí địa phương.Tĩnh thống nhất cửa bản đồ giáo khoa treo tuửng địa lí địa phuơng thể hiện rõ nhất ờ ngôn ngữ bản đồ. Những kí hiệu, màu sấc, chữ viết,... được thể hiện trÊn bản đồ giúp GV và HS thuận tiện hơn trong quá trình giảng dạy và học tập.Nguyên tắcxầy ảụngxêrì bản đẻ giáo ỉdioa điện tử phục vụ dạy học đìa lí ãia phitongHà NộiXÊrì bản đồ giáo khoa điện tủ Hà Nội dung để dạy học địa lí Hà Nội là một tập hợp các bản đồ điện tủ, được tổ chúc một cách cỏ hệ thống để tạo thành một sản phẩm thổng nhất phục vụ cho mục đích dạy và học. Bản đồ giáo khoa điện tủ dâm bảo đầy đủ các chú

166

đỂ và sụ thổng nhất nội tại như bất kì thể loại bản đồ truyền thổng nào. Khi xây dụng bản đồ giáo khoa điện tủ phải đâm bảo được các nguyên tấc: tính khoa học, tính vừa súc, tính trục quan và tính thẩm mĩ.

- Tĩnh khoa họ c: Đây là một trong những nội dung quan trọng để đánh giá chất lượng cửa bản đồ giáo khoa điện tủ. ĐiỂu này thể hiện quan điểm cửa lãnh thổ thành lập bản đồ đò là thành phổ Hà Nội trong việc nhìn nhận đánh giá các sụ kiện lịch sú và các vấn đỂ về lãnh thổ.

- Tĩnh trục quan và tính vừa súc: Bản đồ giáo khoa điện tủ sú dụng trong dạy học phải đảm bảo đuợc việc lụa chọn đúng các phương pháp bản đồ, kết cẩu logic cửa bản đồ, các moi lĩÊn hệ lẫn nhau giữa các yếu tổ nội tại. Sú dụng các tranh ảnh, bảng biểu, biểu đồ,... vùa đủ nhằm dâm bảo tính vừa súc giúp các em HS tĩỂp thu dế dàng.

- Tĩnh hoàn chỉnh cửa nội dung: Các bản đồ trong xÊrì bản đồ phẳi làm sáng tủ được các vấn đẺ do đẺ tài, mục đích sú dụng và nhiệm vụ đặt ra khi thiết kế, xây dụng XẾIĨ bản đồ.

- Tĩnh hiện thời: Đây cũng là một ÜÊU chí để đánh giá chất lương cửa bản đồ giáo khoa điện tủ. Phải cỏ các tư liệu mỏi nhất và cỏ độ chính sác cao thì mỏi cỏ thể đâm bảo cho tính khoa học và ý nghĩa thục tiến.

- Tĩnh thẩm mĩ: ĐiỂu này phù hợp với khả nâng nhận thúc và tâm sinh lí cửa các em HS.

4. Website học tậpNguửi GV không chỉ đơn giản là người phát thông tin vào đầu HS mà sẽ trờ thành nguửi hướng dẫn để các em tụ tìm ra những kiến thúc đỏ. Đồng thời, trong điỂu kiện hiện nay, người GV cũng đỏng vai trò là người học thường xuyên vì sụ nâng cao dân trí của chinh thầy, với mạng máy tính, các GV cỏ điẺu kiện dễ dàng hơn trong việc trao đổi kinh nghiệm giảng dạy và vĩệ c họ c của mình.GV tạo ra các nội dung học tập và cỏ thể dụng các mô hình, các đoạn video, Flash về các hiện tương địa lí, vật lí xảy ra trong tụ

167

nhìÊn, xã hội mà HS khỏ cỏ điỂu kiện quan sát để minh hoạ cho bài giảng, làm bài học trờ nÊn sinh động, hấp dẫn và dễ hiểu hơn đổi với HS đồng thời lụa chọn các tình huổng cỏ vấn đẺ đưa lÊn website, HS tụ tìm ra và giải quyết.Các chúc năng như quân lí sụ truy cập thông tin cửa HS trong một khoá học, khả năng chia HS thành các nhỏm, lÊn lịch người dùng hay quản lí điểm... cửa website đã giúp cho GV nắm bất thông tin vỂ HS một cách cập nhât, đa dạng hơn tù đỏ cỏ những thay đổi cho phù hợp với tùng đổi tượng.Trong dạy học, để tạo sụ tò mủ, tìm hiểu các vấn đỂ xung quanh, kích thích húng thú nhận thúc, rèn luyện kỉ năng phân tích, đánh giá, tính sáng tạo cửa HS, GV thường sú dung phuơng pháp học tập tình huống. Vai trò của GV lúc này là hướng dẫn tạo điỂu kiện, tạo mỏi trường học tập, thúc đẩy HS tham gia. Bằng những ảnh chụp, các mò hình, hình vẽ, sơ đồ, các đoạn video quay cánh thật, các Flash,... trong đỏ yếu tổ quan trọng nhất là lụa chọn tình huổng cỏ tính chất nghịch lí (tình huống cỏ vấn đẺ) đưa vào website. HS gặp phẳi mâu thuẫn giữa điẺu đã biết và điểu chua biết nhưng muiổn biết, tù đỏ phát hiện ra vấn đỂ phải giải quyết.Trong địa lí đặc biệt là địa lí tụ nhìÊn cỏ nhiỂu hiện tượng dìến ra mà con người khỏ cỏ thể quan sát trục tìẾp đuợc như hiện tương núi lủa, động đất, sóng thần,... hoặc không thể quan sát đuợc như sụ hình thành cửa vũ trụ, các hành tĩnh,... vì vậy, việc sú dung các mò hình, tranh ảnh, các đoạn video, các Flash mò phỏng các hiện tương nhằm cung cáp cho HS những hình ảnh trục quan với tư cách là những cơ sờ thục nghiệm giúp HS kiểm chúng những kiến thúc đã học, giúp các em hiểu bài một cách sâu sấc hơn.

BÊn cạnh đỏ, việc kết hợp nội dung bài học kèm theo những hình ảnh, âm thanh sẽ tạo nên sụ trình diễn sinh động, hấp dẫn, lôi cuổnHS. sú dụng các úng dụng mô phỏng, HS cỏ thể thao tác trên máy tính như dang tiến hành ngoài thục địa góp phần rèn luyện các kỉ nàng, phuơng pháp cho các em trong điẺu kiện không cỏ khả năng cho các em quan sát, thục hầnh ngoài thục tế.

168

Website dạy học bộ môn không chỉ cung cấp những kiến thúc cơ bản yÊu cầu HS phải nắm vững mà còn mờ rộng thêm các kiến thúc cho HS, đáp úng nhu cầu ham học hối, nghĩÊn cúu cửa các em. BÊn cạnh đỏ bổ sung thêm một sổ các hình ảnh, đoạn video, các Flash,... chua được sú dụng trong bài học cỏ thể được dùng trong việc củng cổ bài học hoặc nghĩÊn cứu những kiến thúc mỏi.Kiểm tra và đánh giá ]à một khâu không thể thiếu của quá trình dạy học. Đỏ là yéu cầu khách quan đổi với việc phát triển lí luận dạy học nói chung cũng như phuơng pháp giảng dạy bộ môn nói riêng, vì vậy, khi xây dụng website dạy học chứng ta cũng phải chú ý tồi vấn đẺ này. Website dạy học bộ môn không chỉ cung cáp cho HS những kiến thúc cơ bản mà còn giúp các em kiểm tra và đánh giá các kiến thúc và kỉ năng mà các em đã lĩnh hội được trong quá trình học tập.HS cỏ thể tụ kiểm tra trình độ, sụ hiểu biết cửa mình thông qua các câu hối trắc nghiệm hoặc tụ luận bÊn duữimoibàihọc.GV cỏ thể kiểm tra HS thông qua các bài kiểm tra. Hình thúc kiểm tra rất đa dạng, cỏ thể sú dụng các câu hối trắc nghiệm đủng sai, câu hối đa sụ lụa chọn, câu hối điỂn tù, câu hối cỏ nhúng với đồ hoạ và Text mò tả,... Thòng qua việc kiểm tea đánh giá ứiưững xuyên, nhanh chòng được sú dụng như một biện pháp tích cục, hữu hiệu chỉ đạo hoạt động học. Nỏ cỏ tác dụng định hướng hoạt động tích cục, tụ chú cửa HS.Với các chúc năng hỗ tru lập trình trên website, máy tính cỏ thể dế dàng tạo ra các bài kiểm tra trÊn website đồng thời tụ chấm điểm theo thang điểm đã quy định sẵn, sau đỏ tụ động lưu vào hồ sơ điểm cửa HS tùng lớp để GV cỏ thể quản lí.Cấu truc website là toan bộ cáu trúc liên kết giữa các trang website, cách tổ chúc website, cấu trúc nội dung website cỏ phù hợp với phương pháp đã

nêu ra hay không phụ thuộc vào các công đoạn như: phân đoạn thòng tin thành các trang rìÊng le; lụa chọn các tương tác cần thiết giủp người sú dụng dế dàng khai thác Website; lụa chọn các ngôn ngũ lập trình cần thiết để thể hiện các tương tấc đỏ; phác thảo các thiết kế đồ hoạ thiết kế các trang website.

169

xãy dụng websiteĐây là giai đoạn phẳi sú dụng đến các công cụ xây dụng trang website. Công việc bất íÉu tù thiết kế các trang rìÊng le, thục hiện theo chiến lược xây dụng website đã đỂ ra, áp dung chiến lược cho toàn bộ website. Các công cụ càng mạnh thì càng cho phép quân lí cẩu truc site tổt tù đỏ tạo điỂu kiện thuận lợi cho việc xây dụng các SĨÊU lìÊn kết (Hyperlink), ngoài ra khả năng sú dụng tính nàng đa phương tiện (âm thanh, hình ảnh, video...) cửa úng dụng ]à điểu cần phẳi quan tâm khi lụa chọn công cụ xây dungwebsite.Lụa chọn công cụ để xây dung website là một công việc quan trọng, nỏ quyết định rất lớn đến thành công cửa website. Hiện nay, để xây dụng một trang website dạy học cỏ rất nhìỂu các phần mềm ho tru tù các phần mềm thương mại mã nguồn đồng đến các phần mềm mã nguồn mủ miến phí. Các phần mềm thông dụng hiện nay như Frontpage Express - phần mềm do hãng Microsoft (MO dụng, Macromedia Dreamwaver cửa hãng Macromedia với các công cụ xây dụng website mang tính chuyên nghiệp cao, ũias - phần mềm mã nguồn mô tuân theo GNU General Public Lĩcence (GPL) cung cẩp khả năng kiến tạo hệ thong E-leaming hiệu quả cao, chi phí thấp.Thựcnghìêm, đánh giá và ĩmg dụng ivebsiteThục nghiệm là cách đánh giá tổt nhất cho website sau khi nỏ được hoàn thành. Thông qua các sổ liệu điỂu tra, thu thập được sẽ tổng hợp, phân tích, đánh giá, lủt kinh nghiệm, sủa đổi trang website và triển khai úng dụng.

NHIỆM VỤBạn hãy đọc thông tin cơ bản cửa hoạt động và dụa vào hiểu biết cửa mình để thục hiện một sổyÊu cầu sau:

1. Làm nõ vai trò cửa CNTT&TT trong việc sáng tạo các loại TBDH mói.

170

2. BĐTD là gì? Vai trò cửa BĐTD tiung đổi mới PPDH ò truửng THPT.

171

( Qj D. KIỂM TRA, ĐÁNH GIÁ MODULEViệc kiểm tra, đánh giá module cỏ thể thục hiện theo hình thúc:

SEMINAR

1. Chủ đề: BẢO QUẲN, SỬA CHỮA VÀ SẢNG TẠO THIẾT BỊ DẠY HỌC Ở CẢC TRƯỜNG TRUNG HỌCPHổ THỒNG

2. Mụctièu- GV biết cách bảo quán tùng loại TBDH ờ các trường THPT.- GV biết cách sửa chữa tùng loại TBDH ờ các trường THPT.- GV biết sáng tạo ra một sổ loại hình TBDH mỏi ờ các truòng

THPT (BĐTD được vẽ bằng tay; BĐTD đuợc thiết kế bằng phần mềm Freemind; Bản đồ điện tủ; GADHTC cỏ úng dụng CNTT&TT; GADHTC điện tủ..

3. Nhièmvụ- GV thục hành thao tác bảo quản và sửa chữa TBDH.- GV thiết kế BĐTD bằng tay.- GV thiết kế BĐTD bằng phần mềm Ereemind.- GV thiết kế GA.DHTC cỏ úng dụng CNTT&TT; GADHTC

điện tủ.

4. Tổ chúc thực hiện- Phân nhỏm (tù 4 đến 6 GV) để chuẩn bị nội dung Seminar, phân

công nhiệm vụ của các thành viên trong nhỏm.- Cú đại diện nhỏm trình bày, moi nhỏm khoảng 15 phút.- Các nhỏm khác bổ sung góp ý (đánh giá lẫn nhau).- Hướng dẫn viên nhận xet đánh giá kết quả của các nhòm.

YÊU CẦU CẦN ĐẠT- Phải đâm bảo được mục tìÊu cửa bài học (kiến thúc, kỉ năng,

thái độ).- Bảo quản, sủa chữa và sáng tạo TBDH.

THÔNG QUA BÀI KIẾM TRA - ĐÁNH GIÁ (45 phút)

172

Câu li Bạn cỏ nhận xét gì về việc bảo quản, sửa chữa và sáng tạo TBDH trong các trường THPT hiện nay?Cầu 2i Làm thế nào để quân lí tổt việc bảo quản, sửa chữa và sáng tạo TBDH ờ các truửngTHPT hiện nay?

YÊU CẦU CẦN ĐẠTCâu 1: Moi cá nhân cỏ thể đua ra những nhận xét vỂ việc bảo quản, sửa chữa và sáng tạo TBDH tại trường THPT mà bạn đang công tác. NÊU nguy Ên nhân và cách khắc phục.Cần nÊu bật được việc:

- Bảo quản, sửa chữa và sáng tạo TBDH trong quá trinh dạy học ]à cần thiết, vì:

4- Đ Ể SÚ dung TB DH được lâu dài;4- ĐỂ rèn các kỉ nâng;4- để góp phần đổi mới PPDH;

- Một sổ khó khăn kh bảo quản, sữa chữa và sáng tạo TBDH:. . .Câu 2: Quản lí việc bảo quản, sửa chữa và sáng tạo TBDH ờ các trưững TH PT hiện nay cần:

- Nâng cao nhận thúc cho cán bộ quản lí, GV.- Tổ chúc bồi dưỡng cho cán bộ quân lí, GV.- Nâng cao khả nâng bảo quản, sửa chữa và sáng tạo TBDH cho GV.- Năng cao vai trò cửa tổ chuyên mòn.- Tăng cường úng dụng CNTT&TT trong kiểm tra, đánh giá kết.

Ỷ TƯỞNG PHÁT TRIỂNSau khi nghĩÊn cứu nội dung Module này', GV cỏ thể tĩỂp tục tìm hiểu thêm việc bảo quản, sủa chữa và sáng tạo các loại hình TBDH cỏ úng dụng CNTT&TT...

173

(G^ E. TÀI LIỆU THAM KHẢO

1. Đo Mạnh Cưững, Giảo tĩình ứng dựng công nghệ thông tm ữvngdạy học, NXB Đại học Quổc gia TP Hồ chí Minh, 2008.

2. Trần Quổc Đắc (chú biÊn) - Nguyên cảnh chi - Nguyên Thượng chung, Nguyên Thị Huỳnh Liếu- LÊ Minh Luân- Phan Thế Mỉ- Đào Như Phu- Trần Doãn Quới - Đàm Hồng Quynh - LÊ Ngọc Thu: “Mật số vổn đề ỉí ỉuận và thực tiễn của việc xầy dựng cơ sỏ vật chất và thiết bị dạy - học ở tneơngphổỉhởng VĩệtNam", NXB Đại học Quổc gia Hà Nội, 2002.

3. Tô Xuân Giáp, Phương tiện dạy học, NXB Giáo dục, 1997.4. Phó Đúc Hữầ- Ngô Quang Sơn, ứng đụng công nfỷiệ ỉhông tm

trong dạy học tích cực, NXB Giáo dục, 2000.5. Phó Đúc Hữầ- Ngô Quang Sơn, Phưtmgphảp

vàcôngnghệdũyhọc ữvng môi tnỉòng sư phạm Íĩíong tảc, NXB Đại học Sư phạm, 2011.

6. NguyếnVãn Khỏi- Lê Huy Hoàng, chuyên ăềphưongtỉện ảạyhọc kĩ thuật, Trường Đại học Sư phạm Hà Nội, 2004.7. Ngô Quang Sơn - chú nhiệm ĐỂ tài cẩp Bộ: Một số biện phảp CỊLtản ỉí nhằm nâng CŨO hiệu CỊLtả sử dựng thiết bị giảo dục, ứng dựng công ngfiỂ thởng tm và truyầi thởng tại cảc Trung tầm Giảo dục thưòng xuyên và Tmngỉầmhọc tập cậngnMng, Mã sổ: B2004- 53- 17.

s. Nguyên Vãn BiÊn - Nguyễn chí Hiếu, chế tạo thiết bị thí n^ỷiiệm ẩường dòngchất /ổng, Tạp chí Thiết bị Giáo dục sổ 77 (1/2012).

Đ) F. PHỤ LỤCTheo Thông tư ban hành Danh mục TBDH tổi thiểu, cẩp THPT cần trang bị tổi thiểu 648 TBDH:Quy định sổ lượng danh mục TBDH tổi thiểu các môn học cửa cáp học này là: Hoá học: 162; Vật lí: 162; Công nghẾ: 50; Địa lí:

174

50; Giáo dục công dân: 5; Hoạt động Giáo dục ngoài giử lÊn lớp: 2; Hoạt động Giáo dục hướng nghiệp: 3; Lịch sú: 50; Ngũ vân: 21; Sinh học: 71; Thiết bị dùng chung: 11; Thể dục: 26; Tiếng Anh: 2; Tiếng Nga: 2; Tiếng Pháp: 2; Tiếng Trung Quổc: 3; Tin học: 3; Toán: s.Thông tư này cỏ hiệu lục thi hành kể tù ngày 04 /3/2010 và thay thế cho các quyết định: Quyết định sổ 17/3006/ỌĐ-BGDĐT ngày 05/5/2006 cửa Bộ trường Bộ Giáo dục và Đào tạo về việc ban hành Danh mục TBDH tổi thiểu lớp 10; Quyết định sổ 15/2007/QĐ-BGDĐT ngày 00/5/2007 cửa Bộ trường Bộ Giáo dục và Đào tạo về việc ban hành Danh mục TBDH tổi thiểu lớp 11; Quyết định sổ 15/2000/QĐ-BGDĐT ngày 10/4/2008 cửa Bộ trường Bộ Giáo dục và Đào tạo về việc ban hành Danh mục TBDH tổi thiểu lớp 12. Các quy định trước đây, trái với quy định tại Thông tư này đỂu bị bãi bỏ.