NADNICA ZA GRIJEH: SUČELJAVANJE SA · PDF fileDejtonski Mirovni sporazum iz 1995. je time prihvatio i protivrječnost, jer je RS započeta kao korak ka ’Velikoj Srbiji’ i iskovana

NADNICA ZA GRIJEH: SUČELJAVANJE SAREPUBLIKOM SRPSKOM U BOSNI

8 Oktobar 2001

Sarajevo/BriselICG Balkans Report N° 118

REZIME I PREPORUKE ............................................................................................................................i

I. I. UVOD................................................................................................................................................1A. OPASNOST I OBEĆANJE DEJTONA...............................................................................................................1B. NI�I STANDARD: REPUBLIKA SRPSKA DANAS ...........................................................................................2C. PRE�IVLJAVANJE OD MEĐUNARODNE POMOĆI ..........................................................................................4

II. KAKO SE TO DOGODILO?.............................................................................................................7A. FIJASKO NA IZBORIMA, 1996-97 ................................................................................................................7B. LO�E SPROVEDENO 'USLOVLJAVANJE', 1998-2000 ....................................................................................8C. SNAGA SDS-A U DODIKOVO DOBA............................................................................................................10

III. IVANIĆEVA �REFORMSKA� KOALICIJA: VUK U JAGNJEĆOJ KO�I ILI JAGNJE ZAKLANJE? ....................................................................................................................................................11

A. IZBORNI KOMPROMIS U 2000: VLAST SDS-A BEZ ODGOVORNOSTI...........................................................11B. SDS KONSOLIDUJE SVOJU VLAST: KOČENJE REFORME...........................................................................13

1. SDS kontroli�e ministarske polo�aje..............................................................................................132. SDS direktori javnih preduzeća i glavnih administrativnih tijela ..................................................143. Borba za privatizaciju.....................................................................................................................144. Drugi stubovi nosioci institucionalne kontrole ..............................................................................16

C. KO�TUNICA, SDS I PRIJETNJA BOSANSKOJ DR�AVNOSTI ........................................................................17

IV. DA LI RS MO�E PREVAZIĆI SVOJU RATNU PRO�LOST?..................................................18A. KARAKETER SDS-A..................................................................................................................................18B. RATNI ZLOČINI I SARADNJA SA HA�KIM TRIBUNALOM ............................................................................19

1. Zakon o saradnji .............................................................................................................................212. SDS zagonetka ...............................................................................................................................223. Instituciona za�tita ratnih zločinaca u RS.......................................................................................234. Karad�ić i Mladić ...........................................................................................................................23

C. POLITIKA VLADE RS PROTIV POVRATKA MANJINA .................................................................................241. Lo�a primjena imovinskih zakona..................................................................................................252. Pravljenje bud�eta za raseljavanje..................................................................................................263. Dodjela javnog zemlji�ta radi podr�avanja ponovnog naseljavanja i obeshrabrivanja povratka ...284. Uzurpacija zemlji�ta u privatnom vlasni�tvu manjina da bi se zaustavila nacionalna reintegracija305. Zaključak........................................................................................................................................30

D. ETNIČKO NASILJE .....................................................................................................................................311. Majski neredi iz 2000. protiv ponovne izgradnje d�amija u Trebinju i Banja Luci.......................312. Političke posljedice Trebinja i Banja Luke ....................................................................................333. Cijena bezbjednosti manjina u RS .................................................................................................354. Obrazac nasilja prema povratnicima i saučesni�tvo re�ima .........................................................355. Organizacioni elementi: SDS veza................................................................................................376. Neuspjeh da se vlasti RS dr�e odgovornim....................................................................................38

V. 'SUVERENA' REPUBLIKA SRPSKA ILI EVROPSKA BOSNA?.............................................39

VI. ZAKLJUČAK: VREME ZA Netoleranciju TOLERANCIJU......................................................42

APPENDICESA. O MEĐUNARODNOJ KRIZNOJ GRUPI........................................................................................................49B. ICG IZVE�TAJI..........................................................................................................................................50

C. ČLANOVI UPRAVNOG ODBORA ICG-A......................................................................................................56

ICG Balkans Report N° 118 8 Oktobar 2001


REZIME

Priznavanjem Republike Srpske (RS) kaolegitimnog i ustavotvornog entiteta nove Bosne,Dejtonski Mirovni sporazum iz 1995. je timeprihvatio i protivrječnost, jer je RS započeta kaokorak ka 'Velikoj Srbiji' i iskovana u zločinima- i masovnim progonstvima - nad ne-Srbima.

Prije deset godina, Radovan Karad�ić izveo ječlanove svoje Srpske demokratske stranke(SDS) iz Skup�tine Bosne i Hercegovine(Bosne): ubrzo poslije toga, u januaru 1992.oni progla�avaju 'Republiku Srpsku', kao diostrategije za podrivanje integriteta Bosne i daspriječe njenu nezavisnost. U početku kao idejaa zatim kao činjenica, RS je odricala istoriju,demografiju i integritet Bosne.

Srećom, međunarodna zajednica je takođeDejtonskim sporazumom dobila značajnaovla�ćenja da podstiče i nametne reforme u obaentiteta, da odlučno sprovodi integrativneodredbe sporazuma i da njeno prisustvo postanesuvi�no sa ulaskom Bosne u Evropu. Jedinanada u rje�avanju ove protivrječnosti le�i uenergičnom izvr�avanju ovih civilnih i vojnihovla�ćenja kako bi reformisali RS.

Skoro je �est godina nakon Dejtona, a ove sunade ostale neispunjene i djelimičnozaboravljene. Nerekonstruisana RS i njenapolitička elita ostale su glavna preprekauspostavljanju funkcionalne, stabilne isolventne dr�ave Bosne. Sada�nja koalicionaVlada RS, osnovana poslije izbora u novembru2000. pod vođstvom jo� jednog pseudoumjerenjaka i reformatora, Mladena Ivanića, ćevjerovatno ponoviti prethodna iskustva, ali s

tom razlikom �to je sada SDS stvarno na vlasti.Na izborima u novembru 2000. ona je dobilapredsjednička i potpredsjednička mjesta kao inajveći broj mjesta u Narodnoj skup�tini.

Uznemireni izgledima ponovnog sukoba saSDS-ovim ukopavanjem i izvrdavanjem,međunarodni predstavnici zaprijetili suuvođenjem embarga na svu pomoć namijenjenuRS ako SDS uđe u Vladu. Ali kada je njen novimiljenik, Ivanić, insistirao da ne mo�e daformira plodotvornu Vladu bez SDS-a,međunarodna zajednica se povukla i omogućilastranačkim pristalicama da dobiju portfelje kao'nezavisni eksperti'.

Otkako se vratila na vlast, SDS je konsolidovalasvoju vlast: u javnom sektoru i sivoj ekonomiji,u medijima, u policiji i sudovima, u vojsci islu�bi bezbjednosti, u zabačenim dijelovimaistočne RS, prosvijećenoj Banja Luci, i uposljednje vrijeme u srpskoj prijestonici,Beogradu.

Ivanić i dalje ozbiljno govori o primjeniekonomskih reformi koje je obećao biračima - ipolitičkih reformi koje očekuje međunarodnazajednica - ali biva uglavnom osujećen jer sunjegovi saučesnici odlučni u tome da RS ostanenereformisana.

U stvari, SDS je uspjela da (uz pomoćnesmotrenosti međunarodne zajednice) da ima ijedno i drugo. Po�to zvanično nije u Vladi, onane mo�e da odgovara za Ivanićeve neuspjehe dasprovede promjene. Ali po�to je, u praksi, onastranka na vlasti, mo�e da se hrani na dr�avnim

Nadnica za grijeh: sučeljavanje sa Republikom Srpskom u BosniICG Balkans Report N° 118 strana ii

jaslama dok prati kako Ivanićeva popularnostslabi i da ga spremno odbaci u korist nekogdrugog čelnika prihvatljivog za strance, taman navrijeme za sljedeće izbore u 2002. godini.

Preobra�ena u Dejtonsku ustavotvornost i ojačanaizborom uva�enog nacionaliste za jugoslovenskogpredsjednika u Beogradu, prefarbani SDS i daljene �eli da defini�e svoju 'dr�avu' kao zakonit domsvih Bosanaca bez obzira na vjeru. Organizovanepobune u maju 2001. radi sprječavanjarekonstrukcije istorijskih d�amija poru�enihtokom rata i stalno odbijanje Vlade da sarađuje saHagom, čak i poslije izručenja Milo�evićaMeđunarodnom tribunalu u Hagu juna mjeseca,jasno ukazuju da RS ostaje vjerna svom ratnimliku. Neodređene međunarodne prijetnje da će RSbiti ka�njena zbog obje stvari dovele su samo dosimboličnih ustupaka od strane vlasti.

Napadi, zastra�ivanje i diskriminacija nesrpskihpovratnika u RS nastavljaju biti če�ći i ozbiljnijiod onih u drugom bosanskom entitetu, Federaciji.Napadi u istočnoj RS, gdje su se desili neki odnajgorih ratnih zločina, naročito su bili o�tri.Policija, sudovi i lokalne vlasti su običnoravnodu�ni i često saučesnici. Suprotstavljanjereintegraciji takođe podupire politiku vladinogministarstva za izbjeglice, koje �titi ratnadostignuća etničkog či�ćenja.

Isto tako �tetna za budućnost Bosne je ru�ilačkauloga koju imaju predstavnici RS u dr�avnomParlamentu, Savjetu ministara i drugimzajedničkim institucijama. Smatrajući sebe - a zato ih smatraju i njihovi politički gospodari -delegatima sa ovla�ćenjem da sačuvajupreimućstva koja ima entitet a da osakate ona kojapripadaju bosanskoj dr�avi, predstavnici i ministriRS u Sarajevu nastavljaju da se suprotstavljajubilo kom zakonu koji mo�e da poveća ili čakdefini�e nadle�nost dr�ave.

U odsustvu bilo kakvog osnovnog zakonodavstvaza sve, počev od ljudskih prava, do te�ina i mjera,do �eleznice, Bosanci mogu samo da sanjaju ointegraciji u Evropu dok sve vi�e zaostaju izasvojih susjeda u trci za uključivanje u Evropu. Umeđuvremenu, međunarodna zajednica gubi svojuizlaznu strategiju.

Međunarodna zajednica je potro�ila stotinemiliona dolara od 1997. u poku�aju da odr�ipseudo umjerenjake i reformiste u RS - kao i daspriječi da SDS dođe na vlast. Sav ovaj novackoji je ulo�en da odr�i RS iznad vode i njene

'umjerene' političare na vlasti nije uspio dareformi�e RS ni ekonomski ni politički.

Ovaj zaprepa�ćujuće mali učinak mo�e seobjasniti: nije bilo udru�enog truda da se iskoristiova pomoć i podr�ka kako bi se podstaklasaglasnosti sa glavnim stavkama programa radadr�ave i izgradnje mira. Političko uslovljavanje uzozbiljan i integrisan način nikada nije poku�ano uRepublici Srpskoj. Embargo na pomoć RS jedonijet 1996-1997, kako bi podstakao izručenjeKarad�ića Hagu, ali ovaj uslov odbačen čim jeDodik do�ao na vlast.

Privreda RS je na ivici propasti. Da nema stalnogpriliva direktne međunarodne podr�ke i povoljnihzajmova, Vlada RS bi bankrotirala. Dok svijetuBosna postaje sve dosadnija (a Bosancimameđunarodni nadzor), dok presu�uju fondovi zapomoć, dok se SFOR povlači, i dok mandat UNističe, međunarodna zajednica gubi ono �to bi semoglo pokazati kao posljednja prilika da naplati�ivotno neophodne subvencije i zajmove strogouslovljvanjem pristankom RS-a na povinovanjekako bi pristala na dosad neispunjene zahtijeve.

Logičko re�enje bilo bi raspu�tanje RepublikeSrpske zbog svoje iskazane nereformske politike ineusagla�enosti sa osnovnim demokratskimrazvojem bosanske dr�ave. Međutim, ovakoradikalan korak trenutno nije ni moguć nipo�eljan. On nije moguć zato �to vi�e nego ikadprije međunarodna zajednica nije voljna daponovo razmotri svoje djelo u Dejtonu. On nijepo�eljan jer bi, obzirom na nedostatakmeđunarodne �elje da se upusti u te�ke izazove uBosni, bilo koji 'Dejton II' vjerovatno imao ishod jo��tetniji po dr�avnost Bosne. Zato logika i pravdamora da se usklade sa stvarno�ću. Put koji nas čekajeste zahtijevati vi�e, mnogo vi�e od RS.

Da bi uspjela, politička uslovljenost mora da seprimjeni na takav način da mogu da je koriste onipragmatičari u RS koji vrlo dobro shvataju da Bosnane mo�e da postoji kao polu-sirotinjska i polu-evropska. Uslovljenost mora da bude ivjerodostojna. Potencijalne sankcije moraju da buduisto toliko bolne koliko su i koristi privlačne, i nesmije da bude sumnje da su obje stvari ostvarljive.Isto je tako va�no da darodavci i povjerioci,prokonzuli i ljudi na terenu, moraju da razviju iprimjenjuju zajedničku strategiju.

Zainteresovane Vlade, međunarodne organizacije,finansijske institucije i, prije svih, KancelarijaVisokog predstavnika moraju da se suoče sa

Nadnica za grijeh: sučeljavanje sa Republikom Srpskom u BosniICG Balkans Report N° 118 strana iii

posljedicama do kojih će neizbe�no doći ako i daljepristaju na neuspjehe Republike Srpske. Ukoliko seodlučnim i udru�enim naporom ne nametnuspecifični, ostvarivi uslovi za ostvarenje svakesubvencije, donacija ili zajma, onda su izgubljeniizgledi da Bosna postane plodotvorna dr�ava.

PREPORUKE

1. Dr�ave i organizacije pri Savjetu zasprovođenje mira trebalo bi da slijedeprimjer Svjetske banke i Međunarodnogmonetarnog fonda (MMF) time �to bi strogouslovljavale svoju pomoć Republici Srpskojusvajanjem i primjenom određenihpolitičkih reformi. Trebalo bi suspendovatisve novčane doznake RS sve dok se nepostave odgovarajući i određeni uslovi zasvaki zajam, subvenciju ili projekatposebno.

2. Uslovi koji se postavljaju za vraćanjefinansijske podr�ke RS trebalo bi, unajmanjoj mjeri, da uključe:

a. Značajnu saradnju sa MeđunarodnihHa�kim tribuna-lom, uključujući ihap�enje i izručenje Hagu određenogbroja optu�enih. SFOR bi, sa svojestrane, trebalo da pru�i primjerhap�enjem Radovana Karad�ića i RatkaMladića, jer sada nije realističnoočekivati da institucije RS sarađuju bilosa Međunarodnim Ha�kim tribuna-lom ilida čuvaju �ivote i vlasni�tvo ne-Srba svedok se njihovi osnivači i inspiratori neuklone sa scene.

b. Iskreno prihvatanje i podr�ka povratkumanjina na odr�ivoj osnovi.Interagencijska radna grupa za povratak iobnovu (RRTF) trebalo bi da razvijeseriju standarda koje bi Vlada RS iMinistarstvo za izbjegla i raseljena licatrebalo da zadovolji, a odnose se naprimjenu imovinskih zakona, kao ipodr�ku povratku ne-Srba u RS, te Srbakoji �ele da se vrate u Federaciju iliHrvatsku.

c. Reviziju Zakona o privatizaciji i odlučninapori da se iskorjeni sistemskakorupcija i stranačka politička kontrolaekonomije. OHR bi naročito trebao dana RS primjeni visoke standarde, barem

u onolikoj mjeri koliko je primenio uFederaciji.

d. Saradnju pri uspostavljanju sistema i/iliunaprijeđ�enju najva�nijih sve-bosanskihinstitucija, te prihvatanje zakonapotrebnih za ulazak Bosne u Evropu.

3. Međunarodni donatori i organizacije bitrebalo da preduzmu sveobuhvatne revizijepomoći bud�etu, finansiranju projekata,donacija i povoljnih zajmova koji su sada utoku ili su namijenjeni RS, kao i za dr�avu iFederaciju. Ukoliko i dok ne bude jasno ko�ta dobija, međunarodna zajednica nećebiti u stanju da ojača svoj pritisak radipostizanja svojih ciljeva.

4. Donatorska zajednica bi trebalo da razmotrikanalisanje svih budućih finansiranja prekodr�ave i, tamo gde je to pogodno, dati naraspolaganje dr�avnom fondovima ono �tonije odobreno RS zbog toga �to nije iza�la ususret postavljenim uslovima za dobijanjeodređene donacije ili zajma.

5. Trebalo bi usloviti međunarodnu finansijskupomoć Federalnoj republici Jugoslaviji(SRJ) time da Beograd, između ostalog,prekine sa finansiranjem vojske,obavje�tajne slu�be i policije RS; da povučesve oficire i podoficire Vojske Jugoslavije(VJ) iz redova vojske RS (VRS); te daprestane da podr�ava ekstremističkepolitičke organizacije u RS, kao �to jeSrpska demokratska stranka (SDS).

Sarajevo/Brisel, 8. oktobar 2001.

ICG Balkan Report N° 118 8 Oktobar 2001


I. UVOD

A. OPASNOST I OBEĆANJE DEJTONA

Te�nja srpskih političara, intelektualaca itakozvanih boraca za slobodu kako u Bosni iHercegovini (Bosni) tako i u Srbiji da naprave'Veliku Srbiju' od Socijalističke FederativneRepublike Jugoslavije u raspadu bio je glavniuzrok izbijanja sukoba u Bosni u proleće 1992.

Republika Srpska je oduvek trebalo da ima za ciljda podriva cjelovitost Bosne i da spriječi njenunezavisnost. Oktobra 1991. Radovan Karad�ić jeizveo članove svoje Srpske demokratske stranke(SDS) iz Skup�tine Bosne u Sarajevu i osnovao'Srpsku narodnu skup�tinu' u Banja Luci.Decembra 1991. ova grupa je prijetila da ćeproglasiti 'Srpsku republiku [Republika Srpska]Bosne i Hercegovine' osim ako se BosanskiMuslimani i Hrvati ne odluče da ostanu sa Srbijomi Crnom Gorom umesto da slijede Sloveniju,Hrvatsku i Makedoniju na putu ka nezavisnosti.Ovaj proglas je objavljen 9. januara 1992. godine.Vođe 'Srpske republike Bosne i Hercegovine'proglasile su nezavisnost u ponoć 6. aprila 1992.,istog dana kada su Sjedinjene Američke Dr�ave iEvropska unija priznale nezavisnost Bosne.1

Srpske paravojne snage kao i snage bosanskihSrba, logistički podr�avane od strane jedinicaJugoslovenske narodne armije (JNA), započele sukampanju brutalnog etničkog či�ćenja u sjevernoj iistočnoj Bosni - kao i opsadu Sarajeva u njenomcentru - koja će trajati tri godine. Ova kampanja jenamjeravala da stvori etnički čistu srpsku teritorijukako bi povezala maticu na istoku sa dijelovimaHrvatske pod kontrolom Srba na zapadu. 1 Naziv je skraćen na 'Republika Srpska' 12. avgusta 1992.

Međutim, međunarodne komplikacije učinile sucjelishodnim da se odlo�i formalni osvit VelikeSrbije. I tako je decembra 1992., Skup�tinabosanskih Srba usvojila Ustav za dvije trećineteritorije Bosne koje su njene snage i njihovisaveznici već okupirali. Tako je rođena 'RepublikaSrpska' kao privremena stanica na putu za VelikuSrbiju.

Sa potpisivanjem Dejtonskog mirovnog sporazumau Parizu tri godine kasnije, Republika Srpska je -iako smanjena borbama i pregovorima na 49procenata teritorije zemlje - dobila međunarodnopriznanje kao jedan od dva entiteta koji će od tadapa nadalje sačinjavati dr�avu Bosnu i Hercegovinu.Iako je Dejtonski sporazum uspje�no priveo ratkraju, on je isto tako ustanovio osnovnuprotivurječnost koja će spriječiti sprovedbumirovnog procesa koji je slijedio: multinacionalnadr�ava koja sadr�i i te�i su�ivotu sa entitetomstvorenim u krvi kao etnički isključivomprethodnicom propalog srpskog carstva.

Uprkos ovoj protivurječnosti, druge straneDejtonskog sporazuma otvorile su izglede zapostepenu reintegraciju nacionalnih zajednica uBosni i eventualnog stvaranja plodonosne, stabilnei napredne evropske dr�ave. Prije svega, Aneksom7 obezbijeđena su prava na provratak onima kojisu 'oči�ćeni' ili protjerani da se vrate u svojeprijeratne domove, te i obaveze potpisnicima da'obezbjede siguran povratak izbjeglica i prognanih lica,bez rizika od uznemiravanja, zastra�ivanja, proganjanjaili diskriminacije'. Pored ovoga, oba entiteta susaglasna da odr�e najvi�e standarde po�tovanja ljudskihprava, da prioritet nad svim drugim zakonima imaEvropska konvencija za za�titu ljudskih prava iosnovnih sloboda.2 Aneksom 6 Sporazuma određena sutijela zadu�ena za za�titu ovih prava. Najzad, Aneksom

2 Aneks 4, Ustav Bosne i Hercegovine

Nadnica za grijeh: sučeljavanje sa Republikom Srpskom u BosniICG Balkans Report N° 118 strana 2

4 Dejtonskog sporazuma, Ustavom dr�ave, određene suzajedničke institucije i barem neke dr�avne kompencijeodvojene od onih koje imaju dva entiteta.

Međunarodna zajednica je sebe obezbijedila značajnimovla�ćenjima da progura Dejtonski sporazum i razrije�injegove protivurječnosti. Organizacija za evropskubezbjednost i saradnju (OEBS/OSCE) dobila je mandatda odr�i izbore; Misija Ujedinjenih Nacija (UNMIBH)delegirana je da nadgleda i reformi�e lokalne snagepolicije; Visoki komesarijat Ujedinjenih Nacija zaizbjeglice (UNHCR) ima zadatak da obezbjedi pravopovratka zagarantovano Aneksom 7; i KancelarijaVisokog predstavnika (OHR) je zadu�ena da koordinirasvim vidovima civilne sprovedbe mira. S druge strane,ove snage se oslanjaju na spremnost NATO snaga zasprovedbu (IFOR) i njihovog sljedbenika, NATO snagaza stabilnost (SFOR) da obezbijede 'sigurnu i bezbjednusredinu' za ove i druge organizacije kako bi mogle daobavljaju svoje zadatke.

Na taj način je jedan od glavnih izazova za sprovedbumira bio da koristi raspolo�ive instrumente kako bi sepreinačila Republika Srpska: transformi�ući je iztakozvanog koraka ka Velikoj Srbiji - osnovanoj nastrahu od različitosti, mr�nji ka nezavisnosti Bosne igenocidu - u zadovoljni ustavotrovani dio suverene,teritorijalno cjelovite i vi�enacionalne dr�ave Bosne.

B. NI�I STANDARD: REPUBLIKA SRPSKADANAS

Skoro �est godina poslije potpisivanja Dejtonskogmirovnog sporazuma Republika Srpska je ostalainstitucionalno neprijateljska prema svemu �to nijesrpsko i aktivno se suprotstavlja tome da ustupidr�avi Bosni bilo �ta �to bi bilo nalik na centralnuVladu. Podjednako tokom perioda 'tvrde' i 'umjerene'vladavine vlasti RS su uspele da obezbjede apsolutniminimum potreban kako bi spriječile međunarodnuzajednicu da grubo presiječe - na primjer,zabranjujući ratnom vođstvu entiteta da se bavipolitikom ili prijeteći da ukine i sam entitet - iliodsiječe priliv međunarodnih fondova koji odr�avajuRS u �ivotu. Međunarodna zajednica je jedino uizuzetnim situacijama ka�njavala vođstvo RS odkojih su najznačajnije kada je, istog dana u martu1999., Visoki predstavnik Carlos Westendorpsmijenio predsjednika RS, Nikolu Popla�ena, aMeđunarodni arbitrator za Brčko, Robert Owen,porekao pravo RS na ovaj distrikt.3 U većini

3 Vidjeti ICG Balkans Report No 62, Republika Srpska �Poplasen, Brcko and Kosovo: Three Crises and Out?, 6April 1999. www.crisisweb.org

slučajeva vlasti RS nisu konzistentno niti strogodr�ane odgovornima za sprovođenje Dejtonskogsporazuma koji vode integraciji i stabilizaciji zemlje.

Sva ozbiljnost ovog problema do�la je do izra�aja umaju 2001., kada su pobune u Trebinju i Banja Lucispriječile polaganje kamena temeljca za izgradnjudvije istorijske d�amije koje su Srbi sru�ili tokomrata. Ovi incidenti, koji su očigledno bili dobroorganizovani poku�aji da se obeshrabri povratakraseljenih Bo�njaka, skrenuli su pa�nju međunarodnezajednice na ksenofobičnu zaostalost RS i dalipotencijalnim stranim investitorima jo� jedan razlogda zaobiđu Bosnu u cjelini. Ali, oni su isto takoposlu�ili trenutnim političkim interesima vodećeSrpske demokratske stranke (SDS). Oni su, naprvom mjestu, doveli do povećanja etničkih tenzija inacionalističkih strahova, naročito među raseljenimsrpskom stanovni�tvom koje čini osnovu biračkogtijela SDS-a. Na drugom mjestu, oni su omogućiliSDS-u da provjeri su�tinu retorike međunarodnezajednice u odnosu na po�tovanje RS na obavezepreuzete u Dejtonu a koje su anatema za ovu stranku.

Odnos između vlasti RS i međunarodne zajednicenakon ovih nereda otkrio je kako je samo simboličnoispoljavanje saradnje bilo obično dovoljno da ugu�iozbiljne prijetnje međunarodnim sankcijama. Time�to je �rtvovala ministra unutra�njih poslova (kome jeionako vjerovatno već sljedovao otkaz) i nekoliko�efova policije, i time �to je u drugom poku�ajudozvolila polaganje jednog od kamena temeljca,Vlada RS je ponovo uradila samo onoliko koliko jebilo potrebno da skine s vrata međunarodnuzajednicu. Izgleda da su mnogo manje va�nečinjenice bile to da policija i sudstvo RS nisu uspjelida izvedu izgrednike pred lice pravde; da su odbili dapovedu istragu o planiranju i organizaciji pobune; ida je nekoliko policijskih zvaničnika promijenilo svojprvobitni iskaz kako eventualne optu�be ne bi bileizvjesne.

U stvari, pobune u Trebinju i Banja Luci dogodile suse u okviru stvarne epidemije nasilja usmjerenog naBo�njake i Hrvate koji se vraćaju u RS. To jeuključivalo fizičke napade, napade vatrenim oru�jemi eksplozivom, organizovane pobune, ubistva iuni�tavanje imovine u velikom obimu. Kao �to je iranije bio slučaj, tokom i poslije majskih događaja uTrebinju i Banja Luci, političari i policija RS su samodokazali koliko nisu spremni da kontroli�u ovajproblem, uprkos - ili mo�da zbog - jakih pokazateljada su upleteni tvrdokorni pripadnici SDS-a.Atmosfera neprijateljstva prema ne-Srbima u RSpogor�ana je stalnom istaknuto�ću u lokalnoj vlasti iu policiji jednako sna�nih lokalnih kumova onih koji


su bili uključeni u etničko či�ćenje tokom rata.Prema podacima Ujedinjenih Nacija, događaji koji suusmjereni protiv povratka 'manjina' su dvaput če�ći uRS (svakog jednog i po dana po jedan ovakavdogađaj), mnogo su o�triji nego u Federaciji i tonaročito u tradicionalnim utvrđenjima SDS-a uistočnoj RS. Međunarodne agencije za praćenjeljudskih prava u Bosni okarakterisale su ovakvonasilje kao jasno 'planirano i organizovano, sanamjerom da se spriječi povratak.'4 Time �to uvelikoj većini slučajeva nisu uspjeli da izveduizgrednike pred lice pravde, policija i pravosuđe RSsaučestvuju u politici obeshrabrivanja povratkamanjina.

Čak i kada obezbjedi - kao u nekim slučajevima -odgovarajuću za�titu povratnicima, Ministarstvounutra�njih poslova RS ipak �alje nedvosmislenuporuku ne-Srbima da nemaju ista prava nabezbjednost kao i njihovi srpski susjedi. Ono �to semo�e smatrati surovom �alom jeste da jeMinistarstvo ispostavio račune udru�enjimapre�ivelih iz Srebrenice i Vi�egrada (na 600.000 KMi 250.000 KM)5 za usluge bezbjednosti koje supru�ile njihove jedinice tokom jula i avgusta prilikomkomemoracija masakrima Bo�njaka u ratu kako utako i u ovim gradovima i njihovoj okolini.

To �to �mure na nasilje nije jedina stranainstitucionalnog neprijateljstva u odnosu na povratakonih koji nisu Srbi. Iako je 2000. godine do�lo doprodora povrataka izbjeglica i raseljenih lica u RS,stambene vlasti i dalje nisu voljne da potvrde pravovlasni�tva predratnih stanovnika. Stope primjeneimovinskih zakona u Federaciji su duplo veće odonih u RS.6 �tavi�e, nasuprot Vladi Federacije kojaizdvaja nekih 10 miliona KM na godi�njem nivouradi pomoći povratku u RS, Ministarstvo zaizbjeglice i raseljena lica RS izdvaja najveći diosvojih finansijskih sredstava da pomogne (i natjera)Srbe da ostanu u 'svom' entitetu.7

4 Koordinacioni centar za ljudska prava (Human RightsCo-ordination Centre, HRCC) 1. septembar 2000-31. mart2001, str. 10-115 KM je oznaka za konvertibilnu marku, valutu u Bosni,vezanu za vrijednost njemačke marke.6 �Property Implementation�, zajedničko saop�tenje za�tampu OEBS-a, UNMIBH-a, OHR-a, UNHCR-a i CPRC-a, 31. jula 2001.7 �ef misije OEBS-a, Robert Beecroft, nedavno je 'izrazioduboku zabrinutost zbog �to Republika Srpska nije uspjelada primjeni imovinske zakone'. Ne samo da je svega 21procenat onih koji pola�u prava dobio svoju predratnuimovinu, već je Vlada RS odvajala ukupno nedovoljnafinansijska sredstva namjenjena za pomoć povratku.'Republika Srpska nije uspjela u poku�aju da primjeniimovinske zakone', Saop�tenje za �tampu OEBS-a, 11.

Nerekonstruisana ideologija i samo djelimičnoreformisana praksa u RS odra�ava neprestani uticajaratnih vođa na sve nivoe vlasti, ba� kao i činjenica daje ona jedini dio biv�e Jugoslavije u kome osuđeniratni zločinci mogu da očekuju i dobiju zvaničnuza�titu. Odluka srpske Vlade da izruči SlobodanaMilo�evića Hagu - kao i isto tako značajna izručenjau ljeto 2001. od strane Hrvatske i Federacije onihljudi koje je veliki broj njihovih saboraca smatraoratnim herojima - podmetnula je nogu re�imu u BanjaLuci zbog odlaganja saradnje sa MeđunarodnimHa�kim tribunalom. Nasuprot svoje uspje�neprimjene 'uslovljenosti' u slučaju Jugoslavije juna2001., međunarodna zajednica nije učinila ozbiljanpoku�aj da uslovi svoju finansijsku podr�ku RSsaradnjom sa Hagom, a kamoli sprovođenjemznačajnih dru�tvenih ili političkih reformi. Evropskakomisija (EC) i drugi donatori svojevremeno su sezarekli da neće podići embargo koji se odnosi napomoć RS, koji je preovlađivao tokom 1996-97 svedok vlasti RS ne izruče Radovana Karad�ića Hagu.Ipak, kada su Milorad Dodik i Biljana Plav�ić 1998.godine osnovali prvu 'pro-zapadnu' vladu bez SDS-a,ovaj zahtjev je zgodno zaboravljen. Danas,Plav�ićeva očekuje suđenje pred Ha�kim tribunalomdok je Karad�ić na slobodi i dalje politički uticajan, aRatko Mladić pod za�titom vojske kojom je nekadakomandovao.

Pored očuvanja entiteta kao isključivo srpske'dr�ave', političari RS koji su u zajedničkiminstitucijama Bosne, i dalje koriste svoje polo�ajekako bi se suprotstavili bilo kojim mjerama koje bidefinisale, učvrstile ili integrisale dr�avu svihBosanaca, čak kada bi stanovnici Republike Srpskeimali koristi od ovih mjera. 'Umjerena' Progresivnademokratska partija (PDP) sada�njeg premijera RSMladena Ivanića i Stranka nezavisnih socio-demokrata (SNSD) njegovog prethodnika Dodika,sada su zvanične članice koalicije Saveza zapromjene na dr�avnom nivou. Ipak, ove strankeobično glasaju zajedno sa SDS-om i Hrvatskomdemokratskom zajednicom (HDZ) kako bi spriječilebilo koji i sve zakone koji mogu da pro�irenadle�nost dr�ave i dovedu do podrivanja pretenzijanjene RS.8 Njihova opozicija je paralisala dr�avni

septembar 2001. Nasuprot tome, 40 procenata bud�eta za2001. u iznosu od 25 miliona KM Ministarstva za socijalneposlove i povratak Federacije namjenjeno je za pomoćpovratnicima u RS. Intervju ICG-a sa Ministarstvom zasocijalne poslove i povratak, 19. septembar 2001.8 Značajan i skora�nji izuzetak bila je podr�ka koju su daliposlanici PDP-a stalnom Izbornom zakonu koji je najzadusvojen krajem avgusta 2001. od strane Parlamenta BiH.SDS je optu�ila PDP za izdaju srpskih interesa, �to je


parlament u dono�enjeu neophodnih zakona u Bosnikako bi se otpočelo sa procesom integracije uEvropu.

C. PRE�IVLJAVANJE OD MEĐUNARODNEPOMOĆI

Međunarodna zajednica snosi u najvećoj mjeriodgovornost za činjenicu da je RS ostala prvaprepreka snovima Bosne o evropskoj budućnosti. Jo�od kraja 1997. godine, dare�ljivo finansiranjegrađevinskih i infrastrukturnih projekata, kao iredovno dolijvanje bud�etske pomoći, nisu uspjeli dakupe međunarodnoj zajednici i njenim ciljevima ni�tavi�e od podr�ke na jeziku, a kamoli ljubav. UFederaciji su postavljeni i dostignuti mnogo o�trijistandardi.

Iako oba entiteta mnogo zavise od pomoći donatora,privreda RS, zbog toga �to je manjeg obima isiroma�nija, mnogo vi�e zavisi od pomoći spolja.Poslije podizanja embarga za ne-humanitarnu pomoćkako bi podr�ali 'umjereni' tim Plav�ić-Dodik,nacionalne i međunarodne agencije finansirale su�iroki spektar projekata i nudile brojne povoljnezajmove. Prema podacima koje je ICG-u daoMinistar finansija Milenko Vračar, RS je između 14.decembra 1995. i 31. decembra 2000. dobila 693miliona KM u stranim zajmovima (od kojih jepotro�eno 409 miliona KM), USD 46,5 miliona ukofinansirajućim grantovima za projekte (od kojih jepotro�eno USD 38 miliona) te 279,7 miliona KM ubud�etskim donacijama i kreditima. Diomeđunarodnih zajmova Bosni namjenjen RS tokomistog perioda iznosio je 28,26 procenata, brojka kojaodra�ava relativnu odsutnost zajmova za RS prije1998.9 Nepotro�eni zajmovi i grantovi, navodno,čekaju da budu potro�eni. dovelo do razvijanja teorije o tome da SDS namjerava dasru�i Ivanića i njegovu stranku. Ivanić se odmah zarekaoda vi�e neće skretati s puta.9 Ministarstvo finansija Republike Srpske, pismo MilenkaVračara ICG-u, br. 04-5230/08, 19. septembra 2001.Prema tabelama koje su bile u prilogu Vračarevog pisma,veliki institucionalni zajmodavci su, do kraja 2000.,odobrili RS sljedeće zajmove (procenat u odnosu naukupne zajmove BiH u zagradi): Evropska banka zarekonstrukciju i izgradnju, KM 80,2 miliona (35procenata); Evropska banka za investicije, KM 88 miliona(37,5 procenata); Međunarodni fond za razvojpoljoprivrede, KM 11 miliona (27,7 procenata); MMF,KM 121,8 miliona (35,6 procenata); i Svjetska banka, KM354,5 miliona (25,2 procenta). Vlada RS je takođe dobilaposebne zajmove od vlada Belgije (KM 1,6 miliona),�vedske (KM 7,6 miliona) i Japana (KM 12,2 miliona) kaoi kredit EU u iznosu od KM 16,3 miliona (41,7 procenata).

ICG nije bio u stanju da provjeri brojke koje jeVračar dao. Iako je očigledno da je RS stalo do togada istakne da je njen dio međunarodne pomoći manjiod dijela namjenjenog dr�avi i/ili Federaciji,međunarodnim zajmodavcima je u istoj mjeri stalo dazamagle ove brojke. Niko nije spreman da ponudiobračun ili poku�a da pogodi koliki je sveukupni nivomeđunarodne pomoći RS. Većina isto tako nijespremna da tačno ka�e koji dio pripada svakomentitetu. Jedna od glavnih prepreka ovom proračunuje činjenica da međunarodni donatori obično podnoseizvje�taje da njihova pomoć i zajmovi idu Bosni iHercegovini kao cjelini, a ne njenim sastavnimdjelovima. To znači da se u zvaničnim brojkamadonatora često izbjegava podjela sredstava izmeđuentiteta, od kojih svaki prima novac putem pod-sporazuma sa određenim donatorom ili zajmodavcem.Jo� jedna te�koća je u tome da su sredstva često većisplaćena tokom dugih i neusagla�enih perioda.

Ipak, raspolo�ivi podaci međunarodnih izvora ukazujuna jo� veću zavisnost od međunarodne pomoći nego�to to pokazuju brojke Ministarstva finansija. Naprimjer, izgleda da međunarodni doprinosi iznose vi�eod 20 procenata bud�eta Vlade, pod pretpostavkom daje stvarni godi�nji bud�et oko KM 600 miliona. Premabrojkama koje je dao OHR, međunarodni donatori suobezbjedili direktnu pomoć bud�etu RS (u oblikupomoći projektima i povoljnih zajmova) u iznosu odKM 138,1 milion u 1999. i KM 99,3 miliona u 2000.Dodatnih KM 96,6 miliona u povoljnim zajmovimanamenjeno je za 2001.10 Od bud�etske pomoći EC,pu�tene u dvije tran�e, oktobra 200. i januara 2001.,RS je dobila oko 10,2 miliona eura u donacijama i 8,3miliona eura u zajmovima, �to ukupno iznosi nekihKM 36,6 miliona.11

Pod pretpostavkom da se koristi ista formula prilikomraspoređivanja posljednje rate, RS po ovom programujo� treba da dobije KM 10 miliona (5 miliona eura) u2001. �tavi�e, posljednja uplata mo�e da se revidiranavi�e. Na�alost, ove brojke ne prenose u potpunostiveličinu međunarodne podr�ke, jer je veći dio pomoći,iako se direktno plaća na račun ministarstava u RS,

10 Zvanične brojke RS koje se odnose na pomoć bud�etu uzajmovima i donacijama su značajno manje: KM 93,7miliona u 1998; KM 112,6 miliona u 1999; KM 73,5miliona u 2000; i KM 60,3 miliona obećanih za 2001. Dorazlika je mo�da do�lo zbog različitih definicija pomoći -ili mo�da nije. Vračar za ICG, 19. septembra 2001.11 Zvanične brojke RS su ponovo manje: odgovarajućapomoć EC izgleda da na 5,4 miliona eura i krediti naukupno 10,1 miliona eura. Vračar za ICG, 19. septembra2001.


vezan za određene projekte i stoga nije uključen uzvanične bud�ete odgovarajućih ministarstava.12

Sa opadanjem spoljnjeg interesovanja i osipanjemstrane pomoći, međunarodne agencije koje su jo� uvekaktivne u Bosni trebalo bi ponovo da se pozabavepovećanom političkom snagom poluge koju im sadapru�aju povoljni zajmovi preko Svjetske banke,Međunarodnog monetarnog fonda (MMF) i drugihzajmodavaca. Jer RS postaje u ekonomskom smislusve vi�e zavisna od strane pomoci, dok sve vi�ezaostaje za Federacijom. Banja Luka nije uspjela danaplati veliki dio poreza koje je planirala za potro�njuu 2000. Od maja 2001. manjak u prihodima od porezaza ovu godinu procjenjen je na 20 procenata, iako jeprvobitni bud�et za 2001. već skresan na otprilikepolovinu onoga iz 2000. Jedna skora�nja procena ka�eda je bud�et RS izgubio oko KM 500 miliona u 2000.,jer nije uspio da naplati carinske da�bine.13 Vjerovatnatačnost ove procjene nagla�ena je činjenicom da sucarinske vlasti Federacije uspjele da prikupe dva putavi�e carinskih dad�bina tokom 2000. nego �to je utome uspjela RS: KM 665 miliona naspram KM 254miliona u RS.14

Zbog nesta�ice novca do ljeta 2001. očekivani deficit ubud�etu RS povećao se do te mjere da je Vlada bilaprimorana da skre�e bud�ete nekih ministarstava,uključujući i Ministarstvo za izbjeglice i raseljena lica,za čak 85 procenata. U isto vrijeme, Ministar finansijaFederacije dao je izjavu u julu da su za posljednja tri

12 ICG Intervju sa zvaničnikom Svjetske banke, 22.avgusta 2001. Na primjer, Francuska je potpisalasporazum sa Bosnom 1998. godine o odobravanju 22miliona FF, od kojih je 8,4 miliona FF namenjeno RS zadva određena projekta koja su zaobi�la ministarstva: 4,9miliona FF oti�lo je za potrebe elektroprivrede kako biizgradila elektrovodove i 3,5 miliona FF je namjenjenoizgradnji privatnih pekara. Francuska od 1998. nije davaladirektnu pomoć ili zajmove RS, ali njen godi�nji bud�etdaje cca 1 miliona FF pomoći pojedincima i nevladinimorganizacijama iz RS, koji učestvuju u seminarima kojesponzori�e Francuska i posećuju Francusku. PismoBernarda Riehl-a ICG-u, ekonomskog savetnika, Posted'Expansion, Economique de Sarajevo, 19. septembar2001. Pomoć Francuske iz 1998. se ne pojavljuje naspisku kofinansiranih projekata koji je vlada RS dostavilaICG-u. Vračar za ICG, 19. septembar 2001.13 'Pro�logodi�nja poreska evazija iznosi 500 miliona -intervju Milica Bisić Savjetnica Predsjednika Vlade RS zaekonomska pitanja', Reporter, 27. juni 2001.14 Podaci su dobijeni u ICG intervjuu sa zvaničnicimaCAFAO, 14. februara 2001. Visoki procenat naplate odstrane vlasti u Federaciji je jo� vi�e za čuđenje ako seuzme u obzir činjenica da RS ima vi�e međunarodnihprelaza, koji povezuju Bosnu sa Jugoslavijom iHrvatskom.

mjeseca prihodi od carina vi�i od očekivanih.15 Sdruge strane, Ivanić je u julu dao izjavu za Rojters daje potrebno KM 150 miliona pomoći samo za bud�etRS. On je odbio da ka�e koliko je ukupno potrebnoRS, ali je izgledalo da se nada spasu od donatorskekonferencije ujesen.16

Brojke koje su u avgustu 2001. objavili instituti zastatistiku RS i Federacije samo su potvrdilialarmantnu situaciju - i dali kvantifikaciju - oekonomskoj krizi u RS. Tokom prvih �est mjeseciove godine industrijska proizvodnja u Federaciji jeporasla za 14,6 procenata u poređenju sa istimperiodom u 2000., ali je u RS ona pala za 9,3procenta. Tokom ovog istog perioda finansijsketransakcije u Federaciji iznosile su ukupno KM 1,4biliona; dok u RS one nisu dostigle nivo od KM 500miliona.17 Po�to je glavna ekonomska aktivnost jo�uvek trgovina a ne proizvodnja, ove cifre su pogubneza RS. One pokazuju da Federacija, uprkos nesasvim dobre klime za strane investitore, ipak �anjeznačajne prihode od naprednijeg statusa njenogprograma za privatizaciju. S druge strane, RS izgledaplaća cijenu toga �to privatizaciju vidi kao mogućnostkonsolidacije političko-stranačke kontrole nadprivredom i �to preferira izolaciju od ekonomskeintegracije sa Federacijom i svijetom.

U izjavi nezavisnim banjalučkim novinamaNezavisne novine uoči početka septembarskogzasedanja Narodne skup�tine, Ivanić je izjavio da jeRS bankrotirala, ali da to većina ljudi jo� ne shvata.18

Ministar finansija Vračar izjavio je u Skup�tini 20.septembra da je potro�nja pre�la prihod za skoro KM50 miliona u prvoj polovini 2001. Poslanici suodgovorili time �to su odmah tra�ili rekonstrukcijuVlade.19

15 'Nikola Grabovac, ministar finansija FBiH, carina punibud�et', Nezavisne novine, 10. juli 2001.16 OHR Media Round-up, 18. juli 2001.17 'RS na prosjačkom �tapu', Nezavisne novine, 18-19.avgust 2001. S druge strane, RS je ispred Federacije ujednoj �ivotnoj statistici: samoubistvima. Mada u njoj �ivimanje od jedne trećine stanovnika, u RS je bilo dva putavi�e samoubistava pro�le godine (390) nego u Federaciji(179). 'U Had�ićima se ubio bombom, objesio se uDobrinji i pucao sebi u glavu na Jekovcu', Oslobođenje,26. septembar 2001.18 Citat iz Izjave za �tampu OHR RS, 18. septembra 2001.Između ostalih, oni koji ne shvataju ozbiljnost situacije,nagovjestio je Ivanić, jesu i njegove kolege iz SDS-a, kojisu i dalje opsjednuti ličnim 'igrama' na u�trb reformi,privatizacije i kako privući strane investicije.19 Izjava za �tampu OHR RS, 21. septembar 2001. Prihodje bio KM 298 miliona, ali su tro�kovi bili ukupno KM344 miliona. Novi revizor RS izjavio je da deficit koji jeDodik zavje�tao iznosi vi�e od KM 300 miliona.


Ako se uzme u obzir činjenica da je ekonomskasituacija u RS ove godine isto tako stra�na kao ipro�le godine, međunarodna zajednica mora darazmotri da li je spremna da jo� jednom spasi ovajentitet. Prilikom ove odluke, međunarodne agencije ivlade moraju da postave sebi dva pitanja. Prvo, da liće podupiranje RS za jo� jednu godinu unaprijeditipolitički program međunarodne zajednice u Bosni ina Balkanu? Da li će, na primjer, obezbijeditistvarnu saradnju sa Ha�kim tribunalom,institucionalno po�tovanje ljudskih prava, i udru�enuakciju za stvaranje funkcionalne dr�ave Bosne, kojaje sposobna da uđe u evropske institucije? I drugo,da li će stalna ekonomska pomoć stvoriti uslove zasamostalni ekonomski razvoj same RS?

Sigurno da će doći do argumentacije da, bez obzirana njeno nepristajanje na međunarodne ciljeve kakodanas tako i u pro�losti, treba odr�avati ekonomskupomoć RS kako bi se Ivanićevoj vladi dalamogućnost da uvede svoj obećani reformski program.Prema ovom gledi�tu, razlog dosada�njem odsustvunapretka je uglavnom rezultat Dodikove ranijefiskalne neodgovornosti, i stoga ne bi bilo pravično ipolitički da se on sada ostavi na cjedilu. Grupa kojaje za Ivanića jo� tvrdi da je on istinski umjerenjakčije je jedino oru�je za za�titu RS (i međunarodnezajednice) od sveukupne dominacije SDS-a njegovasposobnost da privuče međunarodna finansijskasredstva. U svakom slučaju, koalicija Saveza zapromjene na dr�avnom nivou zavisi od uče�ćanjegove i Dodikove stranke.

Ovaj izve�taj pokazuje da takvo gledi�te ne uzima uobzir prethodne neuspjehe prouzrokovanepodupiranjem Plav�ićeve i Dodika, i prihvatanjemnjihovih praznih obećanja o reformi kao dokaza da jepolitička klasa RS promenila boju, da je postalaprikladna za dru�enje i naučila da voli Bosnu.Dijelovi izve�taja koji slijede obja�njavaju za�to seod Ivanićeve vlade ne mo�e očekivati ni�ta vi�e negood njenih prethodnika - barem ne bez primjeneznačajnog spoljnog pritiska. Pretvarajući se da SDSnema ponovo stvarnu vlast u RS, da ne u�ivaekonomsku, vojnu i političku podr�ku odjugoslovenskog predsjednika Vojislava Ko�tunice, teda neće zadr�ati vlast u bliskoj budućnost značiignorisati političku stvarnost posljednjih osammjeseci. Slično, pri�eljkivanja u smislu da je SDSpostala samo jo� jedna normalna politička stranka suba� to. Ni sama PDP ne mo�e se smatrati političkiumjerenom s obzirom da njeno drugorazrednovođstvo uključuje 'reformisane' članove Srpskeradikalne stranke (SRS) - izdanak srpskih radikala'vojvode' Vojislava �e�elja - i ostale ultranacionaliste.

Jedino �to ujedinjuje vođe PDP-a je njihova �eđ zavla�ću.

U krajnjoj analizi malo je va�no da li Ivanić radi udosluhu sa SDS-om i drugim anti-bosanskimsnagama u RS ili ga one prosto onemogućavaju. Ono�to je va�no jeste da međunarodna zajednica ne bitrebalo da se zavarava �to se tiče prirode njenihodnosa sa RS. Tokom pro�le tri godine, RS jeuspjela da ne popusti skoro ni u čemu po pitanjimakoja su va�na za međunarodnu zajednicu, a pri tomeu�iva značajne finansijske transfuzije. Međutim,zbog velikih suma koje su već investirane u'umjerenost' RS, većina međunarodnih donatora jo�uvek nije spremna da prihvati da su ova sredstvaveoma malo doprinjela izazivanju i odr�avanjupozitivnih promjena. A ipak, ako RS treba posmatratikao zakonitu zajednicu za koju njene vođe tvrde da tojeste, onda međunarodna zajednica mora da smatranjeno vođstvo odgovornim za očigledne neuspjehe.Sve dok se to ne dogodi, stalna međunarodna pomoćRS nema fiskalnog opravdanja, ona je moralnonesavjesna i politički nemudra.


II. KAKO SE TO DOGODILO?

A. FIJASKO NA IZBORIMA, 1996-97

Priča o međunarodnom odobrovoljavanju RS počinjesa prvim posljeratnim izborima, međunarodnofinansiranim, 1996. godine. Iako je kompromisnimmirom u Dejtonu garantovan međunarodni legitimitetRepublici Srpskoj, izbori u 1996. i 1997. oti�li su ikorak dalje jer su potvrdili da su ratne vođe entitetapobjednici 'slobodnih i pravičnih' izbora koje jeorganizovao OEBS (OSCE). �tavi�e, time �to jedozvolio glasanje raseljenim licima na njihovomtrenutnom mjestu boravka, ako doka�u danamjeravaju da tu ostanu, Privremena izbornakomisija (PEC) pod vođstvom OEBS-a ohrabrila jebujicu etničke konsolidacije i izmjene granica biračkihjedinica od strane tri velike nacionalističke stranke uBosni. Kao rezultat toga, glasanje u odsustvu, naprimjer, od strane etnički čistih Bo�njaka i Hrvata usvojim biv�im op�tinama u RS bilo je zatrpanoglasovima stvarnih i izmi�ljenih raseljenih Srba u timistim op�tinama koji su glasali bilo za SDS ili za jo�ekstremniju SRS.20 Po�to su sprovedeni prije bilokakvog značajnog povratka izbjeglica, ovi izbori supreobratili već ratom polarizovano stanovni�tvo umonoetničke glasačke blokove, koji podr�avaju svakisvoje ratne �ampione. Ne samo �to nisu ohrabrilipovratak i etničku reintegraciju, izbori u ovimokolnostima zakočili su oba procesa i izgleda da ćevjerovatno potvrditi rezultate etničkog či�ćenja.

U mjesecu prije izbora 1996., ICG je primjetio dameđunarodna zajednica nije uspjela značajno da pritisnestrane Dejtonskog sporazuma 'barem da počne sarepatrijacijom i reintegracijom izbjeglica i raseljenihlica; da izruči optu�ene ratne zločince sudu; daobezbjedi veću slobodu kretanja i govora.'21 Dok jeMirovni sporazum iz decembra 1995. predlo�io da seizbori odr�e u roku od devet mjeseci (tj. do 14.septembra 1996) on je isto tako zahtjevao od OEBS-ada unaprijed potvrdi da izbori mogu da budu 'uspje�ni u

20 U regionu Hercegovine gde je većinsko hrvatskostanovni�tvo, kao �to je zapadni Mostar, HDZ je primjenilasličnu strategiju obeshrabrivanja raseljenih Hrvata daglasaju u njihovim predratnim op�tinama, ako u njimapreovlađuju druge etničke grupe. Bo�njačke stranke suvećinom - a naročito dominantna Stranka demokratskeakcije (SDA) - podsticale svoje sljedbenike da glasaju usvojim predratnim op�tinama, kandidati kako u RS tako i udijelovima Federacije pod hrvatskom kontrolom, koji sudobili izbornu podr�ku od strane prognanog stanovni�tva.21 ICG Balkans Report No 14, Why the Bosnian ElectionsMust be Postponed, 14 August 1996. www.crisisweb.org

trenutnim dru�tvenim okolnostima u oba entiteta.'22

Predsjednik kancelarije OEBS-a, Flavio Cotti, dao jepotvrdu u junu 1996., s obrazolo�enjem da tokomsljedeća tri mjeseca mora da se postigne značajannapredak u kreiranju sredine prijemčive na 'slobodne ipravične' izbore. Upozorio je da u suprotnom slučajuizbori mogu da budu farsa, stvarajući'pseudodemokratsku legitimizaciju struktura ekstremnihnacionalističkih snaga.'23

U nedjeljama koje su prethodile izborima postalo jejasno da se lokalni uslovi, ne samo �to se nepobolj�avaju, već pogor�avaju.24 Na primjer, tokomregistracije birača srpske i hrvatske nacionalističkestranke vr�ile su pritisak na birače svojih i drugihetničkih grupa kako bi obezbjedili da oni glasaju uop�tinama u kojima sada borave ili namjeraju daborave, a ne u svojim predratnim boravi�tima. Bezslobode kretanja između regiona pod kontrolom trinarodne vojske, kampanja se uglavnom vodila natalasima radija. Nacionalističke ratne stranke - HDZ,SDA, SDS i SRS - mobilisali su svoje medije kako biuzburkali propagandu koja je često bila puna mr�nje iponekad podstrekivačka. Opozicionim strankama ikandidatima ne samo da je bio zabranjen pristup ovimmedijima, već se koristilo zastra�ivanje i ponekadnasilje kako bi se ućutkali alternativni glasovi i odr�alaplemenska solidarnost.

Uprkos pitanjima koja se postavljaju o tome da li jemudro odr�avati izbore u ovakvoj atmosferi, većute�inu imala je odlučnost Sjedinjenih američkih dr�ava idrugih zemalja Kontakt grupe da se nastavi. Prvobitnijednogodi�nji mandat IFOR-a koji je uskoro trebao daistekne. Bez potvrde o uspe�nosti izbora - ipotvrđivanja zamisli da je plodotvorna 'izlaznastrategija' ostala na mjestu - bilo je malo vjerovatno daće Klintonova administracija moći da ubedi Kongres uneophodnost produ�enja američkog vojnoganga�ovanja. Bio je neophodan napredak usprovođenju Dejtonskog sporazuma i tako je trebalo dabude. SAD su realno suzile uslove za odr�avanje izborana samo jedan zahtjev: da Radovan Karad�ić mora dasiđe sa mjesta predsjednika RS i SDS-a i da se povučeiz političkog �ivota. Ovaj cilj je postignut upregovorima između izaslanika SAD, RichardaHolbrooke i Milo�evića u Beogradu, jula 1996. Jo� odtih razgovora �ire se glasine da je Karad�ićev pristanak

22 Dejtonski mirovni sporazum, Aneks 3, Član I(2)23 ICG Balkans Report No 14, Why the Bosnian Electionsmust be Postponed, 14 August 1996. www.crisisweb.org24 Za potpuni pregled i analizu političke klime koja dovelado analize 1996., vidjeti ICG Balkans Report No 14, Whythe Bosnian Elections Must be Postponed, 14 August1996. www.crisisweb.org


kupljen po cijenu tajnog američkog uvjeravanja da nemora da se pla�i zvaničnog gonjenja od strane jedinicaIFOR-a, zbog Ha�kih optu�nica za genocid i drugeratne zločine, samo ako se povuče sa svojih polo�aja inestane sa javne scene.25

Ako je i bio dogovor, bio je to lo� dogovor. Karad�ić se,kako i treba, povukao sa svojih polo�aja, ali njegovolice i kosa i dalje su ukra�avali postere SDS-a naputevima i kampanjskim skupovima na kojima seredovno pozivalo na njegovo slavno vođstvo.Televizijske kamere su se sa puno naklonosti zadr�avalena masi ljudi sa njegovim ikonama i oltarima ukra�enimnjegovim likom. U stvari, SDS je organizovala izborekao jo� jedan srpski referendum o 'dr�avnosti' RS izahvalnosti njegovom kreatoru. Isto je tako va�no da jeKarad�ić nastavio da vodi svoje reketa�ke uvozno-izvozne poslove i da iza scene kontroli�e politiku SDS-a. Kao �to su predsjednik kancelarije OEBS-a i ICGpredvidjeli, međunarodna zajednica je, insistiranjem naprijevremenim izborima, postala saučesnik uučvr�ćivanju rezultata etničkog či�ćenja kako na licumjesta tako i u glavama ljudi.

Zato su od početka izbori u Bosni manje poslu�ilikonsolidaciji stabilne, mirne i demokratske dr�avenego da spriječe njenu pojavu. Ba� kao �to su i prvivi�estranački izbori u novembru 1990. doveli doveličanja nacionalizma u okviru inačenepromijenjenog sistema za�titničke politike, tako sui prvi posljeratni op�ti izbori u septembru 1996. i prviop�tinski izbori godinu dana kasnije, potvrdilihegemoniju nosilaca zastava tri naroda iznadru�evina koje su napravili.26 Ova zaostav�tina je idanas sna�na. Po�to je pred stanovnicima Bosneproglasila da su izbori jednaki demokratiji,međunarodna zajednica se poslije toga na�la u

25 Kakva god da je istina, 'tehnički' razlozi koje su dalezemlje NATO-a, kada se periodično pozovu naodgovornost zbog toga �to su Karad�ić (i Mladić) i daljena slobodi u jedinoj zemlji na ovoj planeti koja je poddirektnom kontrolom NATO snaga, zvučali su isprazno isada, poslije vi�e od �est godina, ne uvjeravaju nikoga.Međutim, lako je objasniti koje su �tetne posljedice toga�to je Karad�ić na slobodi. Kao �to je zamjenik tu�iocaMeđunarodnog tribunala u Hagu, Graham Blewitt, rekaoICG-u: ' Činjenica da je Karad�ić i dalje u bjekstvu jasnousporava dugoročni mirovni proces. Isto tako, onauslovljava da NATO snage ostanu u Bosni mnogo du�enego da je on uklonjen sa scene. On je prepreka raznimvidovima pozitivnog razvoja, uključujući i pomirenje.Njegovo uklanjanje moglo bi da poremeti ravnote�u urje�avanju političkih prepreka u Bosni.' (ICG intervju, maj2001.)26 Vidjeti, Robert J. Donia, �Parties, Patronage andConstitutional Change in Bosnia and Herzegovina: A BriefHistory�, European Security Initiative, December 2000, .

nezavidnom polo�aju da sarađuje sa bandamademokratski izabranih demagoga, autokrata,gospodara rata i prevaranata. Na taj način se OEBS(OSCE) osjetio obaveznim da osujeti izvjesnestranke ('tvrde nacionaliste') a da istovremenopromovi�e izglede drugih za izbor ('umjerenih') time�to je često mijenjao izborna pravila, sve vrijemepoku�avajući da ubjedi javnost da oni ne poku�avajuda mijenja rezultate izbora. Novac je obilato tro�enda bi se pomoglo 'dobrim momcima' - ili jeuskraćivan kako bi se kaznili 'lo�i momci'. Napor dase SDS u RS isključi iz vlasti doveo je do masovneekonomske pomoći re�imu premijera Dodika između1998. i 2000. godine. Na�alost, pomoć RS tokomovog perioda uslovljena je samo time da Dodik ka�eprave stvari, a ne i time da ih stvarno i radi.

B. LO�E SPROVEDENO 'USLOVLJAVANJE',1998-2000

Pre početka 1998. godine, veliki međunarodnidonatori i finansijske institucije su odbile da pru�ajuznačajnu pomoć i kredite Republici Srpskoj, ui�čekivanju da vođe entiteta poka�u otvorenost premapovratku manjina i spremnost za saradnju saMeđunarodnim Ha�kim tribunalom. U julu 1997.Evropska unija je izričito uslovila nastavak pru�anjanehumanitarne pomoći RS izručenjem Karad�ićaHagu.27

Sredinom 1997. godine, Karad�ićev nasljednik namjestu predsjednika RS, Biljana Plav�ić, posvađalase sa rukovodstvom SDS-a na Palama, uključujućiKarad�ića i Momčila Kraji�nika, predstavnika RS utročlanom predsjedni�tvu Bosne i ratnompredsjedniku Skup�tine RS. Plav�ićeva je počela dakritikuje stranku zbog njenog uče�ća uprotivzakonitom �vercu, �to je skupo ko�talo RS.Poslije raspu�tanja Skup�tine i raspisivanja novihizbora, Plav�ićeva je izbačena iz SDS-a. Ona je ondanastavila sa formiranjem svoje Srpske narodnestranke (SNS). U novembru 1997. OEBS (OSCE) jeorganizovao specijalne izbore kako bi se ponovouspostavila Skup�tina RS i, samim tim, izabrala novaVlada.

Uprkos činjenici da su SDS i njeni saveznici u SRSosvojili 39 mjesta u 83-članoj Skup�tini, SNS BiljanePlav�ić i grupa manjih stranaka uspjela je da napravislabu koaliciju, Sloga, i novu Vladu 18. januara 1998.

27 'Europski Odbor obustavio svu pomoć Republici Srpskojdo izručenja Radovana Karad�ića', Glas Amerike, 9. juli1997.


Dodik, koga je međunarodna zajednica smatralaumjerenim, je postao premijer.

Međunarodni donatori su se sada postrojili kako bipru�ili finansijsku podr�ku Vladi RS, bez SDS-a iSRS-e. Time �to je pomagala Republici Srpskoj dapre�ivi i da počne sa procesom ekonomskerekonstrukcije i političke dekontaminacije,međunarodna zajednica se nadala da će nagraditiglasače zbog toga �to su napustili SDS, da ćepovećati Dodikovu popularnost i stvoriti osnovu zasveobuhvatnu reformu.

Donatori su ponudili novoj Vladi pomoć u bud�etu,uključujući i obećanje neodlo�ne pomoći od vi�e od15 miliona DM kako bi Vlada isplatila zaostale platenastavnicima, carinicima, finansijskoj policiji iostalim zaposlenim u javnom sektoru.28 Zatim jeSAD odobrila direktnu bud�etsku pomoć u iznosu odKM 10 miliona (USD 5 miliona) - isto tako zapokriće plata u javnom sektoru koje su bile uzaka�njenu - 'kako bi dali premijeru Miloradu Dodikuvrijeme da napravi svoj bud�et i obezbijediodgovarajući priliv prihoda'29 USAID je odobrilapomoć od dodatnih KM 20 miliona (USD 10miliona) u finansiranju tehničke pomoći namenjeneekonomskoj reformi 'za ubrzanje bosansko-hercegovačkog kretanja ka tr�i�noj ekonomiji, kao ida promovi�e jedinstvenu i funkcionalnu Bosnu iHercegovinu.' Svjetska banka je takođe diglaembargo koji se odnosi na Republiku Srpsku, i timeotvorila put čitavom nizu velikih priliva u oblikupomoći projektima i povoljnih zajmova pod vrlovelikodu�nim uslovima.

Početkom 1999. Stejt department je iskoristioDodikovu posetu Va�ingtonu kako bi ponovio kakoima povjerenja i podr�ava njegovu vladu.30 Dodik jeiskoristio ovu priliku da podsjeti Zapad da je RS u'te�kom ekonomskom �kripcu i da joj je očajničkipotrebna velikodu�na finansijska pomoć kako biplatila tro�kove povratka izbjeglica i olak�ala 28 'Primjedbe Ambasadora Carlosa Westendorpa, Visokogpredstavnika, na svečanosti u Banja Luci povodom dodjelemeđunarodne finansijske pomoći Republici Srpskoj',Izvje�taj za �tampu OHR-a, (�Remarks by AmbassadorCarlos Westendorp, High Representative, at a ceremony inBanja Luka to mark the delivery of International FinancialAid to the Republika Srpska�, OHR press release) 24.februar 1998.29 SAD agencija za međunarodni razvoj, Misija u Bosni iHercegovini (USAID): Republika Srpska Projects, 1996-2000 Mo�e se vidjeti na USAID Bosnia website:www.usaid.ba30 �US continues to support Dodik government inRepublika Srpska�, U.S. Information Service, 4 February1999.

privatizaciju u ekonomiji.' On je takođe primetio dase on suprotstavlja ultranacionalističkim snagama uRS i Srbiji, ali da ima te�koća u njihovomkontrolisanju.31 Sa NATO-m koji se pripremao za ratsa Jugoslavijom kako bi natjerao Milo�evića daprihvati međunarodni dogovor za Kosovo, američki idrugi donatori slo�ili su da pomognu RS da začepisvoju sve �iru rupu u bud�etu, pogor�anu prestankomtrgovine između entiteta i Jugoslavije, i da takospriječi njenu finansijsku propast.32 Amerikanci suza ovu svrhu dali KM 20 miliona (USD 10 miliona)preko USAID-a, isplaćujući plate zaposlenih uministarstvima obrazovanja i izbjeglica. Većatehnička ekonomska pomoć od USAID-a iznosila jeKM 15 miliona (USD 7,5 miliona).33 Jedina stvarnakorist ove pomoći bila je u tome �to je sukob naKosovu dr�ala dalje od Bosne.34

Pobjeda NATO-a nad Milo�evićem nije učinila RSsavitljivijom. Ona je i dalje odbijala da olak�apovratak izbjeglica koje nisu Srbi ili da sarađuje saHa�kim tribunalom. Ipak, značajna međunarodnapomoć nastavila se i u 2000. godini. Sa jo� jednomrundom op�tih izbora koji su se pribli�avali unovembru, međunarodna zajednica je tra�ila načinada ubla�i posljedice Dodikovog lo�eg upravljanja,uključujući i velike dugove u koje je u�aopotpisivanjem vanbud�etskih ugovora sakompanijama bliskim re�imu. Na primjer, EC je uoktobru 2000. obezbjedila nekih KM 25 miliona uzajmovima i donacijama.35 Maja mjeseca Svjetskabanka je uvela paket vrijedan USD 300 miliona upovoljnim zajmovima i pomoći projektima za Bosnu,sa rokom implementacije od dvije do tri godine.Prema kriterijumima koje je ustanovila Svjetskabanka za podelu povoljnih zajmova na osnovu dvijetrećine/jedna trećina između entiteta, očekivalo se daRS pripadne USD 100 miliona (KM 200 miliona),

31 �The Future of Bosnia and Herzegovina: The Role ofRepublika Srpska�, U.S. Institute of Peace, Current IssuesBriefing, 4 February 1999.32 �US helps Bosnia Serbs bridge budget gap�, ReutersWorld Report, 9 June 1999.33 SAD Agencija za međunarodni razvoj: Misija u Bosni iHercegovini: (USAID): Republika Srpska Projects, 1996-2000 Mo�e se vidjeti na USAID Bosnia website:www.usaid.ba34 Za analizu uticaja sukoba na Kosovu na politiku iekonomiju RS, vidjeti ICG Balkans Report No 71,Republika Srpska in the Post-Kosovo Era: CollateralDamage and Transformation, 5 July 1999.www.crisisweb.org35 Misija EC u Bosni i Hercegovini. EC normalnoraspoređuje svoja sredstva prema formuli da dvije trećineide Federaciji a jedna trećina RS, na osnovu njihovogbroja stanovnika. Međutim, oktobra 2000. je donjetaodluka da RS treba da primi 50 procenata.


samo mali dio onoga �to je potro�eno u vrijeme kadse ovo pi�e.36

Međutim, pomoć o kojoj je gore riječ odnosi se nasredstva koja su direktno data Vladi RS. Ona neuključuje međunarodnu pomoć za potrebe projekatainfrastrukture, transporta, vodoprivrede irekonstrukciju �kola. Oni su činili glavni dio nekihdonatorskih programa, uključujući i onaj koji imaUSAID. Iako su ovi projekti imali tendenciju da seskoncentri�u na regione u koje se vraća manjinskostanovni�tvo do 2000, mnogi projekti koji su biliprimjenjeni prije 2000. usmjeravani su na regione RSu koje se Bo�njaci i Hrvati ne vraćaju ili gde je tokoristila cijela op�tina. Ponekad su ovi projekti zarekonstrukciju i infrastrukturu imali za nenamjernuposljedicu to da su osvojili politički presti� zastrukture lokalnih nacionalističkih sila, kao �to jeSDS u aprilu 2000. na op�tinskim izborima pripisalaprojekte za infrastrukturu finansirane od stranemeđunarodne zajednice u istočnoj RS kao rezultatdonacija SDS-a!37

Novac koji se slivao u RS tokom Dodikove vladavinenije stvorio ekonomsku stabilnost ili natjerao Vladuda pru�i ne�to vi�e od podr�ke na jeziku osnovnimzahtjevima iz Dejtona. Dodikova, sada već poznatafiskalna neodgovornost, dalje je opteretila slabuekonomiju RS i značajan dio stranih sredstava jenestao u mre�ama političkih za�titnika i oblo�ilod�epove pojedinaca. Međutim, zapadne metropole suse pla�ile Dodikovog slabljenja u korist jo� uveksna�nog SDS-a, tako da su malo zahtijevale �to setiče ekonomske transparentnosti ili političkognapretka kako bi odr�ali priliv novca. Bilo jedovoljno da on nije Karad�ić, Kraji�nik iliKličković.38

Kao rezultat toga, Dodikova vlada je malo učinila napodr�ci povratka manjina u RS, uprkos obećanjima iz1998. da će doći do povratka 80.000 i da su primljenasredstva od USAID-a za plate zaposlenih uMinistarstvu za izbjeglice.39 Stambena vlast RS

36 U stvari, prema zvaničniku Svjetske banke vi�eg ranga,do leta 2001. izdvojeno je svega USD 63 miliona. ICGIntervju, 22. avgust 2001. Vidjeti Svjetska banka, CountryAssistance Strategy�, 18 May 2000,www.seerecon.org/Bosnia.37 ICG Intervju sa međunarodnim slu�benikom koji radi uistočnoj RS, 12. juni 2001.38 Gojko Kličković je bio premijer RS u periodu 1996-97.39 Vidjeti Inicijativu za evropsku stabilnost, (EuropeanStability Initiative, �Reshaping International Priorities inBosnia and Herzegovina, The End of Nationalist Regimesand the Future of the Bosnian State, Part III�, 22 March2001.) Ovaj izve�taj razmatra, između ostalog, razloge

ustanovila je i veoma sporo sprovodila imovinskezakone u periodu između 1998. i 2000. U jednom odsvojih posljednjih izve�taja o radu svoje vlade zaperiod od 1998. do 2000., Dodik je odbacio činjenicuda su dodjelili 12.048 parcela zemlje za izgradnjukuća za stalno naseljavanje u RS onih Srba koji supobjegli iz Federacije ili Hrvatske.40 Većina ovihparcela uzeta je od nelegalno podjeljenog javnogzemlji�ta ili privatnog vlasni�tva protjeranih Hrvata iBo�njaka. Uprkos međunarodnim subvencijama,bud�et Vlade tokom Dodikove vladavine davao jeveliku prednost naseljavanju raseljenih Srba u RSprije nego povratku u RS onih koji nisu Srbi ili Srbau Federaciju. Ni Dodik nije bio ni�ta pristupačnijinego njegovi SDS prethodnici �to se tiče saradnje saHa�kim tribunalom. Prema visokom zvaničniku UN,Dodikov ministar pravde primio je zapečaćeneoptu�nice Međunarodnog Ha�kog tribunala zabosanske Srbe osumnjičene za ratne zločine, ali nijepreduzeo ni�ta. Vladi su ponuđeni i drugi, suptilnijiputevi saradnje sa Hagom, ali ni oni nisu proizvelipozitivan odgovor.41 Na kraju, Dodikova vlada jeblokirala sve poku�aje uvođenja zakonodavstva nateritoriji cijele Bosne kako bi se povećale dr�avnenadle�nosti. Ne sarađivati je postalo pravilo. Dodikje već doveo međunarodnu zajednicu u nemogućpolo�aj i zajedno je sa svojim prijateljima u�ivao unjenoj nemoći.

C. SNAGA SDS-A U DODIKOVO DOBA

Neuspjeh da međunarodna pomoć proizvede �eljenepromjene u RS u periodu između 1998. i 2000. bio jeodraz ne samo cinizma i neodgovornosti Dodikovevlade, već i značajan udarac kojim je SDS mahaotokom tog perioda. SDS je, iako vi�e nije bila u vladientiteta poslije 1997., zajedno sa partnerima SRS,ostala najjača stranka na op�tinskom nivou. Od2.671 op�tinskih odbornika izabranih u RS 1997.godine, SDS i SRS su podelili 1.489 mandata.42

Zajedno u izbornoj trci sa svojim jo� vatrenijimvelikosrpskim saveznicima u lokalnim izborima

zbog kojih finansijska podr�ka Dodiku nije proizvela ni�tavi�e od retoričkih rezultata, jer za uzvrat ovoj pomoći nijepostavljen nijedan određeni uslov koji mo�e da se ispuni.Na�alost, ova 'lekcija' nije naučena.40 'Izvje�taj o radu vlade Republike Srpske od 19.1.98.godine do 30.4.2000. godine', Vlada Republike Srpske, maj2000.41 ICG Intervju sa visokim zvaničnikom UN, 16. avgust2001.42 MediaPlan, Guide for Journalists in Bosnia andHerzegovina: Elections '98, Sarajevo, August 1998.


aprila 2000., SDS je učvrstila svoj polo�aj iza�av�ikao pobednik u 49 od 61 op�tine u RS.43

Pored većinske kontrole u op�tinama, SDS ima jakuticaj u Skup�tini RS. Iako je slaba koalicija Slogazadr�ala svoju malu parlamentarnu većinu, SDS iSRS zauzele 37 procenata (30) od ukupno 83 sjedi�taposlije op�tih izbora u jesen 1998. i one sunaimenovali predsjednika Skup�tine, DraganaKalinića. Zato je SDS-u i SRS-u bilo potrebno samoda ubjede ili potkupe nekoliko kolebljivaca iz Slogekako bi blokirali ili pak obezbjedili dono�enjezakona. U svakom slučaju, Dodikova vlada moralaje da �ivi zajedno kako sa vođom SRS, NikolomPopla�enom, na mjestu predsjednika RS u periodu1998-99 te Mirko �arović iz SDS-a, na mjestupotpredsjednika. Kraji�nik je, sa svoje strane,nastavio da predstavlja RS (i SDS) u tročlanompredsjedni�tvu dr�ave. Najzad, �dr�avotvorni� SDSje jo� uvek u�ivao �iroku institucionalnu podr�ku upravoslavnoj crkvi, u obrazovnim ustanovama, uvećini lokalnih policijskih snaga i u vojsci iobave�tajnoj slu�bi RS. Ove institucije su ostaleveoma povezane - i jo� uvek su - sa strukturama moćiu susjednoj Srbiji.

Pored SDS-ovog uticaja na javne funkcije i kontrolenad oruđima prinude, jednako va�an je i uticaj njenihpobornika nad javnim sektorom i jevnimpreduzećima. Uprkos tome �to je izbačen iz vlade nanivou entiteta, SDS je jo� uvek uspjevao, na primjer,da imenuje direktore barem 28 javnih preduzećasamo u Banja Luci.44 U stvari, SDS je imao takavu�ančen polo�aj da je bio u stanju ne samo da odr�iveć i da konsoliduje kontrolu nad lokalnim političkimi ekonomskim strukturama, u i�čekivanju propastiSloge i njenog povratka na neometanu vlast -osve�ena, reformisana i sa novim imid�om poslijesvog tobo�njeg odmora od odgovornosti.

43 ICG Balkans Report No 91, Bosnia's MunicipalElections 2000: Winners and Losers, 28 April 2000.OEBS (OSCE) je zabranio uče�će SRS u lokalnimizborima aprila 2000. (kao i kasnijim izborima) zbogodbijanja stranke da smjeni svog vođu Nikolu Popla�ena,poslije njegove smjene sa mjesta predsjednika RS odstrane Visokog predstavnika Carlosa Westendorpa marta1999. Novi Zakon RS o lokalnoj upravi, koji je stupio nasnagu 8. aprila, značajno je učvrstio autonomnu vlast naop�tinskom nivou i do�ao je taman na vrijeme da SDSmo�e da ima koristi od njega. S druge strane, povratakSDS-a na vlast na nivou entiteta tokom 2001. imao jesasvim suprotan efekat.44 Prema zvaničniku OHR-a, bilo je oko 30 ovakvihslučajeva. Istaknuti političar RS navodio je brojku od 28.ICG Intervjui, juli 2001.

III. IVANIĆEVA �REFORMSKA�KOALICIJA: VUK U JAGNJEĆOJKO�I ILI JAGNJE ZA KLANJE?

A. IZBORNI KOMPROMIS U 2000: VLASTSDS-A BEZ ODGOVORNOSTI

Jo� uvek poričući svoju ulogu u etničkom či�ćenju,dr�eći se la�i da se o Srbe u istoj mjeri grije�ilo koliko sui gre�ni te ja�ući na talasu narodnog nezavodoljstvaDodikom, SDS se pojavila sa op�tih izbora u novembru2000. kao ubjedljiv pobjednik u Republici Srpskoj. Po�toje zauzela mjesta predsjednika i potpredsjednika entiteta,dobila 31 od ukupno 83 mjesta u Narodnoj skup�tini, idobila �est od ukupno jedanaest mjesta koliko su osvojile�srpske� stranke u dr�avnom Predstavničkom domu (gdeje postala sveukupno treća najveća stranka), SDS sevratila na vlast. Njoj je praktično obezbjeđena kakovodeća uloga u Vladi RS tako i vlast da odbrani�suverenitet� RS time �to će u Parlamentu dr�avesprječavati dono�enje bilo kog ili svih zakona čija binamjera bila da obdare Bosnu makar zamecima centralnevlade.

To nije trebalo da se desi. Pokazalo se da je izda�notro�enje na Dodika bila uzaludno. Međunarodnazajednica se sada suočava sa te�kom dilemom: da li dadozvoli uče�će SDS-a u Vladi ili da zabrani stranki ono�to joj demokratski pripada. Visoki predstavnik jedozvolio da neposredno izabrani predsjednik ipotpredsjednik zauzmu svoje polo�aje - i pobjedničkikandidati SDS-a da zauzmu svoja mjesta u Narodnojskup�tini i Predstavničkom domu BiH - ali je kasnijenatjerao predsjednika �arovića, potpredsjednika Čavića ipredsjednika Narodne skup�tine Kalinića da potpi�uizjavu u ime svoje stranke 12. decembra. Ovaj besmislendokument je trebalo da obave�e SDS na po�tovanje svihprethodnih deklaracija Vijeća za sprovedbu mira daunaprijedi ekonomsku reformu, povratak izbjeglica, nasprovedbu odluka Doma za ljudska prava i, na kraju, daponovo potvrdi svoju privr�enost odredbama Dejtona,uključujući i saradnju sa Ha�kim tribunalom.45

Poslije �est godina praznih obećanja od strane raznihvođa i Vlada RS, međunarodna zajednica je sadasamo zahtijevala da SDS učini ono �to političari RSnajbolje rade: da obećaju sve �to je potrebno kako biizbjegli sankcije. Međutim, ova decembarskadeklaracija bila je u osnovi beskorisna - iz četirirazloga. Prvo, ona se odnosila na pitanja za koja jemeđunarodna zajednica već imala mandat daobezbjedi da bosanske vlasti iste izvr�e, budući da su 45 Izjava Mirka �arovića, Dragana Čavića i DraganaKalinića, 12. decembar 2000.


to uglavnom izričite obaveze preuzete iz Dejtona.Drugo, tu nije bilo ni pomena o kazni ako se prekr�ibilo slovo bilo duh ovog dokumenta od strane SDS-a.Treće, on je sugerisao da je samo SDS kao stranka - ane Vlada RS u formiranju - odgovorna po ovimpitanjima. Četvrti razlog zbog koga je ovajdokument samo uzaludna ve�ba postao je jasanmjesec dana kasnije, kada je nova Vlada RS i stvarnostupila na vlast.

U međuvremenu, OEBS, OHR i razni straniambasadori skoncentrisali su svoju pa�nju (i vatru)na to da SDS ne formira niti da joj se dozvoli da slu�itoj vladi. Iako je bila najveća stranka, SDS nije imalavećinu u Skup�tini. Tako je teoretski bez nje moglada se formira koalicija manjih stranaka.Međunarodna zajednica je dala jasno do znanja da ćebilo koji kabinet koji ima ministre is SDS-a izgubitisvu stranu pomoć. Imenovani lider ove koalicije bezSDS-a, ekonomista Mladen Ivanić, prigovorio je,međutim, da će bez glasova SDS-a u Skup�tinimorati da formira koaliciju sa dvanaest drugih manjihstranaka. Njegov argument je bio da je takvanezgrapna koalicija osuđena na propast. Činjenica dabi ona morala da uključi i diskreditovanog Dodikabila je dodatni podstrek.

Nevoljno prihvatajući činjenicu da Ivanić neće ili nemo�e da formira Vladu bez SDS-a, međunarodnazajednica je jedva dočekala smije�an kompromis dasačuva svoj obraz. Radije nego da prizna da će SDSsada da dijeli vlast - i da postavi odgovarajuće strogeuslove ako hoće i dalje da dobija međunarodnesubvencije - od Ivanića se tra�ilo da oformi kabinet�nezavisnih eksperata� koji bi, navodno, obustavilisvoje stranačke sklonosti za vrijeme trajanjamandata.46 Na taj način su OEBS (OSCE) i OHRnaivno predali SDS-u mogućnost da bude de factovlast, bez de jure odgovornosti.47

Moć bez odgovornosti je tradicionalna povlasticakurve. To je takođe i četvrti razlog zbog koga je 46 Izgleda da je ovo 'rje�enje' rezultat kompromisa izmeđuraznih glavnih igrača u međunarodnoj zajednici. Britanci iAmerikanci su navodno odbijali da imaju bilo kakvupogodnu sa SDS-om, dok je OHR uče�će ove stranke uvladi smatrao neizbe�nim.47 Ivanić je prvobitno naimenovao jednog ministra (GoranaPopovića za trgovinu), koji je otvoreno pokazivao sklonostka SDS-u. Međunarodni, a naročito, američki pritisaknaterao je Ivanića da ukloni Popovića iz svog kabineta; alion ga je onda postavio na isto tako va�an polo�aj: zadirektora Carine RS. Na tom mjestu, Popović ćekontrolisati značajne prihode od carina i imati značajnupolitičku snagu samim time �to je od njega zavisilo koji ćeuvoznici biti oslobođeni plaćanja carinskih da�bina.Priroda ove moći se analizira u tekstu koji slijedi.

izvlačenje izjave od SDS-a 12. decembra od straneOHR-a o nameri saradnje, bila samo besmislenavje�ba. Vođstvo SDS-a zareklo se da će sarađivatipo velikom broju pitanja, ali ono nije moglo da budeodgovorno sa proma�aje nove Vlade da ispuni ovaobećanja, s obzirom da je međunarodna zajednicaisto tako prihvatila izmi�ljotinu da ministri iz SDS-au stvari ne učestvuju u radu Vlade.

�to se tiče saradnje sa Ha�kim tribunalom,decembarski dokument postao je za međunarodnuzajednicu jedna vrsta Kvake 22. S jedne strane,Ivanić i njegova vlada insistiraju na tome da saradnjamo�e da počne samo onda kada se sprovedezakonska procedura u Skup�tini RS. Ovo je,svakako, nepotrebno, jer je RS obavezna, kako poodredbama iz Dejtona tako i članstvom Bosne u UN,na punu saradnju sa Međunarodnim Ha�kimtribunalom. Stoga je predlo�eni Zakon samo taktikaodlaganja, i kao takav je osuđen od stranemeđunarodnih organizacija. U stvari, uticaj SDS-a uVladi je ključni faktor koji spriječava saradnju RS saHagom. (Ova tačka će biti detaljno ispitana u daljemtekstu). Ipak, po�to teoretski, SDS nije u Vladi, onane mo�e da bude odgovorna. Ni međunarodnazajednica nije skrenula pa�nju na činjenicu da Ivanićnema tu vlast da preglasa svoje kolege �eksperte�. Sdruge strane, međunarodna zajednica mo�e da izvr�ipritisak na poslanike SDS-a u Skup�tini RS dadonesu prijedlog Zakona, ali da bi to uradili trebalobi da prihvate la�nu tezu da je ovakav zakonneophodan.

Pored toga �to je pomogla SDS-u da izbjegneodgovornost za spriječavanje implementacijeodredaba iz Dejtona, vlada �eksperata� RS skovanaod međunarodne zajednice je isto tako dozvolilaSDS-u da izbjegne javnu sramotu zbog sve br�eekonomske propasti entiteta. Iako je SDS realno upoziciji da vuče konce, i da mo�e da sabotira oneekonomske reforme koje Ivanić predlo�i, on je tajkoji snosi odgovornost - i kao javno lice Vlade i kaoomiljeni političar RS od strane međunarodnezajednice. Mo�e se očekivati da će, dok dru�tveninemiri rastu zbog neisplaćenih penzija i plata i drugihekonomskih te�koća, SDS nastaviti da se distanciraod svog koalicionog partnera. Ivanić i PDP će zbogtoga vjerovatno da izgube podr�ku, dok će SDSpotra�iti novog frontmena, koji je prihvatljiv zameđunarodnu zajednicu, za sledeću izbornukampanju u jesen 2002.


B. SDS KONSOLIDUJE SVOJU VLAST:KOČENJE REFORME

1. SDS kontroli�e ministarske polo�aje

Međunarodni slu�benici i lokalni politički analitičari uRS otvoreno priznaju da �biv�i� političari SDS-a, koji suimenovani za �ekspertske� ministre, u stvari nastavljajuda zastupaju interese svoje stranke.48 Na primjer,�nezavisni ekspert� koji slu�i kao Ministar za izbjeglicei raseljena lica, Mićo Mićić, bio je prije rata profesorfizičkog vaspitanja i kasnije je postao političar SDS-a.On je prije imenovanja na mjesto ministra bio na čeluUdru�enja ratnih invalida i palih boraca iz Bijeljine. Utvrdokornim op�tinama, kao �to je Bijeljina, tipično jeda ova udru�enja organizuju suprotstavljanje sprovedbaimovinskih zakona.49 Nekoliko međunarodnihslu�benika reklo je ICG-u da se veruje da je ovoudru�ivanje sudelovalo u koordiniranju nedavnognasilja usmerenog protiv povratka Bo�njaka u RS inaru�enih ceremonija koje su trebale da obele�e početakrekonstrukcije razorenih d�amija. Nekoliko političaraiz Banja Luke i međunarodnih slu�benika opisali suMićića kao člana SDS-a iz �stare garde�,50 koji su javnoizjavili da se imovinski zakon neće ispo�tovati ako toznači izbacivanje ratnih veterana iz domova kojipripadaju drugim ljudima.51 Kao �to je dole obja�njeno,Mićićevo ministarstvo je veliki dio svojih sve manjihsredstava posvetilo stalnom naseljavanju raseljenih Srbau RS, zanemarujući potrebe kako Srba koji �ele da sevrate u Federaciju tako i onih ne-Srba koji �ele da sevrate u RS.

Druga ministarstva u rukama SDS-a uključujuMinistarstvo energetike i rudarstva, Ministarstvo zaindustriju i tehnologiju, Ministarstvo trgovine i turizma

48 Na primjer, vođa jedne opozicione stranke u RSnedavno je tvrdio da je 'Ivanić talac politike SDS-a, po�toSDS �eli da ispuni te političke zahteve svog članstva.'Medijski Round-up OHR-a BiH, 23. avgust 2001.49 U samoj Bijeljini, agresivne grupe ratnih veterana iizbjeglica nedavno su protestvovale zbog izbacivanjailegalaca, a međunarodni slu�benici su primjetili da rasteneprijateljstvo prema međunarodnoj zajednici. Pored toga,i međunarodni i lokalni slu�benici u gradu ukazali su na toda se na organizacije ratnih invalida i veterana, na čijem sučelu često ratne vođe SDS-a, sumnja da su upletene unasilje protiv povratnika, uključujući i trodnevne pobuneprotiv povratka Bo�njaka u Janje pro�le godine.50 ICG Intervjui sa međunarodnim slu�benicima u BanjaLuci i Sarajevu i sa istaknutim političarima RS, jula 2001.51 ICG Intervjui sa predstavnicima RRTF-a u Banja Luci iSarajevu, juli-avgust 2001.

i Ministarstvo obrazovanja.52 Ministar obrazovanja jenavodno pod pretnjom da izgubi svoj polo�aj, jer gavisoki zvaničnici SDS-a smatraju suvi�e popustljivim uodnosu na međunarodne planove za reformuobrazovanja.53 Ministarstvo finansija je posebnokritično ministarstvo jer ono kontroli�e bud�et i imamogućnost da zatvara bankarske račune onih preduzećakoja nisu platila poreze. Usred konflkta o sukobuinteresa Ivanić je naimenovao na ovaj polo�ajkontroverznog Milenka Vračara, jer je navodno Vračar idalje de facto direktor Cepter banke, banke koju jevodio prije nego �to je postao član Vlade. Iako je Ivanićprije izbora objavio da je Vračar njegov kandidat zapolo�aj ministra finansija - a tačne Vračareve političkesklonosti su ostale nejasne - sigurno je da je on bliskopovezan sa hijerarhijom SDS-a, koja ga je 1992. godinepostavila za direktora Narodne banke RS.54

U svakom slučaju, članovi PDP-a u Vladi RS izgleda dase sla�u sa SDS-om po većem broju pitanja. Ne samoda izgleda da SDS ima glavnu riječ, već je i sama PDPdaleko od toga da je za reformu. Njeni vodeći članovizastupaju raznolik spektar ideolo�kih tendencija, počevod biv�ih pristalica SRS-a, kao �to je Stevo Stević, dobiv�ih članova Dodikove SNRS.55 Stranački zvaničnicidrugog ranga, koji uključuju ljude kao �to su PetarKunić i Branko Dokić, mogu se lepo opisati kaotvrdokorni nacionalisti. Ovaj drugi je ranije bioKarad�ićev savetnik. Kao �to je primetio jedanmeđunarodni izvor na visokom polo�aju, � članoviPDP-a imaju samo jednu zajedničku stvar: svi oni �eleda budu na vlasti.�56

PDP unosi u koaliciju samo jedan jedinstveni element:samog Ivanića. Njegova vlast potiče iz predstavejavnosti - i međunarodne zajednice - o njemu kaoekonomskom reformatoru koji će se boriti protivkorupcije i podići �ivotni standard. Bez Ivanića PDP nepostoji. Ali bez PDP-a ne bi bilo Vlade, jer ga je njegovpolo�aj napravio potencijalnim premijerom i izbornopredstavljanje njegove stranke bilo je takvo da je to bilonajbolje raspolo�ivo jezgro oko koga će se formiratiVlada. Na početku njegove uprave tajna anketaameričkog Stejt department otkrila je da je Ivanić drugi

52 ICG Intervju sa međunarodnim slu�benikom koji jelociran u Banja Luci, juli 2001.53 ICG Intervju sa međunarodnim slu�benikom, 16. avgust2001.54 ICG Intervju sa političarem istočne RS, avgust 2001. Zavi�e podataka o Vračaru i Cepter banci, vidjeti ICGBalkans Report No 115, Bosnia�s Precarious Economy, 7.avgust 2001. www.crisisweb.org55 ICG Intervju sa međunarodnim slu�benikom u RS, 27.juni 2001.56 ICG Intervju sa međunarodnim predstavnikom u RS, 29.juni 2001.


političar po popularnosti u RS - poslije RadovanaKarad�ića. Ali i Ivanić i njegova stranka već počinju dapostaju uprljani, i njihova popularnost izgleda da brzoopada dok se Ivanić bori sa snagama unutar njegovekoalicije koje su protiv bilo kakvih reformi koje biugrozile njihovu ekonomsku i političku moć. S drugestrane, međunarodnu zajednicu je do sada izgleda bilolak�e nasamariti nego javnost RS, jer je stalno tolerisalaIvaniću nedostatak saradnje sa Hagom, kontrolisanjanasilja nad ne-Srbima te konstruktivnog uče�ća udr�avnim institucijama.

2. SDS direktori javnih preduzeća i glavnihadministrativnih tijela

Tokom prvih mjeseci 2001., dok se međunarodnazajednica bavila krizom koju je izazvalo progla�enjehrvatske �samouprave�57 i aferom Hercegovačkebanke, SDS je iskoristio svoj povratak na vlast dapreuzme kontrolu nad značajnijim javnimpreduzećima, slu�bama i vladinim agencijama u RS.Iako je SDS odr�ao svoju vlast u brojnim istaknutimlokalnim javnim preduzećima u vrijeme Dodika, onje najbolje poslove na nivou entiteta podijeliosvojim sljedbenicima. Po�to je opet na dr�avnimjaslama, SDS je povratila direktorska mjesta uvelikim kompanijama i agencijama sa dobrimprihodima.58 Razlog je tome �to ove javne institucijei administrativna tijela obezbjeđuju stranci podčijom su kontrolom kako dotok sredstava tako inačin raspodjele politički patronat.

Na primjer, �verc je posao od vi�e miliona dolara iuglavnom kontrolisan od strane Vlade, i premanekim procenama, pro�le godine on je ko�taodr�avnu blagajnu RS KM 500 miliona. Zato strankakoja kontroli�e carinske vlasti raspola�e značajnimizvorom prihoda za stranačke aktivnosti i patronat.Prema tome premje�taj Gorana Popovića sa mjestaMinistra trgovine u slu�bu Carine nije biladegradacija.59 Jo� jedan va�an polo�aj, na kome jenedavno jedan veteran SDS-a, jeste mjesto direktoraautoputa. Pored toga �to ima kontrolu nadznačajnim fondovima za infrastrukturu, biv�igradonačelnik Prijedora, Nemanja Vasić, sadatakođe donosi odluke o tome koji će regioni imatikoristi od izgradnje novih puteva. To su značajnapolitička preimućstva.

57 Vidjeti ICG Balkans Report No. 106, Turning Strife toAdvantage: A Blueprint to Integrate the Croats in Bosniaand Herzegovina, 15. mart 2001. www.crisisweb.org58 ICG Intervju sa međunarodnim političkim savetnikom,maj 2001.59 IBID.

Unutar koalicioni pregovori o rasporedu poslova ujavnim preduzećima i agencijama navodno seobavljaju prema formuli u kojoj, ako je u nekomtijelu SDS imenovao direktora, PDP ima pravo dapostavi pomoćnika direktora, i vice versa. Neki odpojedinaca koji su imenovani na ovaj način tokomposljednjih osam mjeseci bili su već pod krivičnomistragom zbog zloupotrebe vlasti na svojimprethodnim polo�ajima - previd koji dovodi upitanje ozbiljnost proklamovane rije�enosti koalicijeda se bori sa sistemskom korupcijom koja je mnogodoprinjela propasti ekonomije RS. Na primjer,jedan od novo-naimenovanih članova upravnogodbora Naftne industrije RS, Vojin Mujičić, nalazise pod istragom zbog povezanosti sa nestankomnekoliko miliona maraka iz blagajne rafinerije.OHR, sa svoje strane, je bio vi�e nego spreman dagoni i isključi izdanke korupcije - i da napadnefinansijske baze stranačke političke moći - uFederaciji a ne u RS.60

3. Borba za privatizaciju

Jedna od očekivanih prednosti privatizacije jestepreuzimanje kontrole nad dr�avnim preduzećima te injihovog profita iz ruku političkih stranaka istvaranje tr�i�ne ekonomije koja ne zavisi odpolitičkih uticaja. Međutim, rezultati prve fazeprivatizacije u RS ukazuju na to da stanke - a,naročito, SDS - uspijevaju u tome da zloupotrebeovaj proces, tako �to uzimaju imovinu manjihpreduzeća i time kontroli�u svoje interese uprofitabilnim kompanijama poslije njihove umi�ljeneprivatizacije. Prema internom dokumentu jednemeđunarodne organizacije koja radi u Bosni, �imajućiu vidu da su skup�tine op�tina izabrane 1997. imalepunu kontrolu nad imenovanjem direktora, procesomprivatizacije izborni rezultati iz 1997. polako seprenose u upravljanje lokalnim ekonomijama čitavihregiona.�61 To znači, naročito u istočnoj RS, da suSDS i njeni biv�i saveznici SRS pojačali kontrolu nadlokalnim ekonomijama u procesu privatizacije malihi srednjih preduzeća.

Pored toga, postoje jo� druge tri nenamerneposljedice ovog procesa. Prva je da su privatizovanefirme i lokalne ekonomije u kojima one preovlađujuostale pod monoetničkom kontrolom, tako da jepovratak �manjina� neodr�iv. Druga je da otimanjeimovine i prodaja preduzeća političkim prijateljimapo sumnjivo niskim cenama minimizuje dobit od 60 Vidjeti ICG Balkans Report No 115, Bosnia�sPrecarious Economy, 7. avgust 2001. www.crisisweb.org61 'Početna procjena procesa privatizacije u RS', Interniradni materijal međunarodne organizacije dostavljen ICG-u.


privatizacije koja je na raspolaganju za pokrićedru�tveno-ekonomskih posljedica gubitka posla ivi�ka radne snage. Treća je da je uni�tavanjesposobnih firmi povećalo značaj kriminogeneekonomije. Na primjer, Kartona�a, mala kompanijaza izdava�tvo i pakovanje u Bratuncu, za koju sesmatralo da je ekonomski �ilava, zapo�ljavala je okosto radnika prije privatizacije. Manipulacijom objavejavnog oglasa i procesa licitacije, �posrednik� izBeograda kupio je kompaniju u ime četiri osobe, odkojih su barem tri bili i izuzetno moćni političari uBratuncu i Srebrenici, usko povezani sa zločinimanad Bo�njacima u ovim gradovima 1992. i 1995. Ustvari, jedan od četvorice je Miroslav Deronjić, kojije 1992. vodio Krizni �tab u Bratuncu kada je izvr�enmasakr Bo�njaka u sali lokalne gimnazije ili su enmasse deportovani, bio je civilni komesar uSrebrenici jula 1995. kada je izvr�en masakr preko7.000 Bo�njačkih mu�karaca i dečaka, i sada sedi uSkup�tini op�tine Bratunac kao predstavnik SDS-a.62

Deronjić i drugi su kupili ovu kompaniju za samoKM 300.000, ugasili proizvodnju, otpustili zaposlenei preprodali ma�ine i opremu. Onda su prodalizemlju na kojoj je bila fabrika građevinskojkompaniji koja se uveliko od kraja rata bavilanezakonitom izgradnjom na ekspropisanomop�tinskom zemlji�tvu kao i onom čiji su vlasnici biliBo�njaci. Ova firma namjerava da gradi stanove zaraseljene Srbe iz Sarajevskog predgrađa Had�ići,nudeći im stalan boravak u ovoj op�tini podkontrolom SDS-a.63 Ovaj primjer pokazuje vje�tinulokalnih brokera moći i biv�ih gospodara rata umanipulaciji procesa privatizacije ne samo u ličnukorist već i u svrhu konsolidacije nacionalističkihpolitičkih ciljeva.

Međunarodni slu�benici su potvrdili ICG-u da seslični procesi de�avaju �irom RS. Jedna nezvaničnastudija je na�la da od slučajnog uzorka od sedamnaestmalih preduzeća u istočnoj RS koji su privatizovanina javnoj licitaciji, četrnaest je zavr�ilo u rukama

62 Ratna istorija dva kupca, Deronjića i NovakaStjepanovića, sada�njeg predsjednika zabranjene Srpskeradikalne stranke u Srebrenici, novembra 2000. bila jetema Izve�taja ICG-a o stalnom uticaju pojedinaca za kojese tvrdi da su bili upleteni u etničko či�ćenje na struktureop�tinske vlasti. Vidjeti ICG Balkanski izve�taj br. 103,Ratni zločinci u Bosanskoj Republici Srpskoj: Ko su ljudiu va�em susedstvu? (ICG Balkans Report No 103, WarCriminals in Bosnia's Republika Srpska: Who are thePeople in Your Neighbourhood?), 2. novembar 2000.www.crisisweb.org63 Interni dokument OHR-a koga je ICG nabavio, avgust2001.

biv�eg direktora ili moćnog lokalnog člana SDS-a.64

Ovo nagovje�tava da lokalni SDS i biv�i članoviSRS-a u istočnoj RS koriste svoje polo�aje kako biobezbjedili da profit i politička vlast ostanu unjihovih ultranacionalističkim rukama. Zemlji�te sakoga su uklonjene privatizovane firme je ondaspremno za isto tako unosan posao izgradnje kuća istanova za Srbe raseljene iz Federacije. Njihovoponovno nastanjivanje u RS pojačaće etničkoči�ćenje i obezbijediti glasove za svoje dobročiniteljeiz SDS-a.

Do sada je ova analiza procesa privatizacijeisključivo bacila te�i�te na mala i srednja preduzeća,kod kojih je proces privatizacije skoro zavr�en. Jo�52 �strate�ka preduzeća� - izgleda da su većekompanije potencijalno profitabilne i interesantne zastrane investitore - sada treba da se privatizuju. Ovoobja�njava hitnost sa kojom sada�nja koalicija vr�iraspodjelu mjesta direktora velikih javnih preduzeća,kojom prilikom SDS-u navodno pripada najveći brojpolo�aja.65 U međuvremenu, SDS namjerava dauspori privatizaciju. Nakon �to postavi lojalne ljudeu većinu odbora, onda će prije privatizacije ili oduzetipreduzeću sva sredstva ili će nekoliko zdravih firmiposlije privatizacije zadr�ati pod svojom kontrolom.66

Borba između SDS-a i PDP-a oko brzine i tokaprivatizacije, rezultirala je u uzastopnoj smjeni dvadirektora Agencije za privatizaciju u toku prvihnekoliko mjeseci rada nove Vlade. PredsjednikNarodne skup�tine Kalinić javno je izjavio da trebaubrzati preno�enje kontrole nad javnim preduzećimana SDS: �SDS nije zadovoljan implementacijomizbornih rezultata na ovom polju, tj. kadrovskompolitikom Vlade RS pri dodjeljivanju direktorskih irukovodećih polo�aja u odborima i drugih izvr�nihpolo�aja članovima SDS-a. �est mjeseci poslijeizbora nove Vlade na ovim polo�ajima se jo� uveknalazi dosta ljudi iz biv�e Vladine stranačke koalicijeSloga. SDS zahtijeva da rok za promjenu ovogabude 20. juli.�67

Izgleda da će političke stranke takođe koristitiPrivatne investicione fondove (PIF) kao sredstvo zakontrolu velikih preduzeća. Ovi fondovi, kojimavećim dijelom upravljaju banke RS koje su i samepod stranačkom kontrolom, obezbjeđuju građanimamali broj vaučera koje distribuira Vlada kako bi

64 'Početna procjena procesa privatizacije u RS', Interniradni materijal međunarodne organizacije koji jedostavljen ICG-u.65 'Dogovor vladajuće koalicije u Republici Srpskoj: Vlastna procenat!?', Nezavisne novine, 27. juli 2001.66 ONASA, 14. avgust 2001.67 SRNA, 22. juni 2001., citirano u Izve�taju za �tampuOHR-a RS. Prevod popravljen od strane ICG-a.


učestvovali u privatizaciji velikih preduzeća, u osnovikao dioničari. U trci pred novembarske izbore 2000.,Ivanić je javno objavio da je on svoje vaučere ulo�iou PIF Cepter banke.68 Kao �to je gore navedeno, ovubanku vodio je sada�nji ministar finansija RS prijenego �to je u�ao u Vladu, i za ovu banku se smatra daje u sprezi sa vladajućom koalicijom.

Pored tako opasno dugog perioda tokom koga ćemenad�eri koje je postavila stranka moći da ugrabeimovinu preduzeća koja se privatizuju i na taj načinobezbijede kontrolu poslije privatizacije, drugiretrogradni vidovi Zakona o privatizaciji RSobeshrabiće strane investitore koji bi inače mo�damogli da dođu u isku�enje da uzmu uče�ća u ovomprocesu.69 To se ba�, avaj, izgleda i htjelo, uprkosčinjenice da su RS očajnički potrebne straneinvesticije ako će da počne da izlazi iz jame koju suiskopali njeni lideri ili da zadovolji potisnute te�njenjenog naroda za evropskim �ivotnim standardom.

4. Drugi stubovi nosioci institucionalnekontrole

Otkako se vratila na vlast početkom 2001. SDS jekrenula da preuzme kontrolu nad ključniminstitucijama RS. Na primjer, SDS i PDP su poku�alida istisnu javnog tu�ioca entiteta i da imenuju svog(po svoj prilici pitomog) kandidata. Čovek koji jesada na toj du�nosti, Vojislav Dimitrijević, opstao jezahvaljujući samo jednom glasu kada je Narodnaskup�tina razmatrala ovaj predmet u leto 2001.Činjenica da je pravosudni sistem RS uglavnomnesposoban da sudski goni biv�i slu�benike koji suoptu�eni zbog korupcije postala je vruća tema u RS.Smjenom tu�ioca koga je naimenovao Dodik,koalicija bi po�njela nekoliko političkih poena. Prvo,izgledalo bi da ima čvrst stav u odnosu na korupciju.Drugo, mo�e se očekivati da bi novi tu�ilac imao zacilj da se okomi na prethodnu vladu, ali bi ostavio namiru sada�nje ministre i njihove podanike. Treće,Vlada bi se oslobodila tu�ioca za koga međunarodnislu�benici smatraju da je kooperativan, profesionalaci gleda unaprijed. Prema ovim slu�benicima,Dimitrijević je radio na nacrtu va�nih zakonodavnihreformi, uključujući i nove zakone o pranju novca iodgovornosti pravnih lica. Značajna reformapravosudnog sistema RS ugrozila bi kontrolupolitičke strane nad ekonomijom i glavniminstitucijama u entitetu. �tavi�e, Vladi je potrebantu�ilac koji je spreman na saradnju sa njom po 68 ONASA, 9. oktobar 2000.69 Za dublju analizu nedostataka zakona o privatizaciji RS injegove implementacije, vidjeti ICG Balkans Report No115, Bosnia's Precarious Economy: Still Not Open forBusiness, 7. avgust 2001.

pitanju sprečavanja nacrta Zakona koji defini�enadle�nosti javnog tu�ioca na nivou dr�ave.70

Nova Vlada je isto tako krenula da zauzda medije, odkojih su neki nedavno u�li u nepo�eljne navikenezavisnog uređivanja. Februara 2001. Vlada jeotpustila upravne odbore sve tri dr�avne medijskeorganizacije: novinske agencije SRNA, dnevnihnovina Glas srpski i nedjeljnika Srpsko oslobođenje.SRNA je najva�nija od ova tri medija, jer pru�ausluge novinske agencije većini radio i TV stanicamai novinskim redakcijama. Vlada je prvo navodila�finansijske te�koće� kako bi objasnila čistku uupravnom odboru SRNE, ali je na kraju priznala dase SDS nije slagao sa �uređivačkom politikom�agencije.71 Optu�ujući Vladu da je poku�ala podla�nim izgovorima da izvr�i kontrolu naduređivanjem, Dragan Davidović, generalni direktorSRNE, zaprijetio je ostavkom.

Početkom avgusta Vlada je iznenada �prihvatila�Davidovićevu �ostavku� podnijetu prije četirimjeseca. Predsjednik SDS-a i predsjednik Narodneskup�tine, Dragan Kalinić, izre�irao je smjenuDavidovića,72 ba� kao i personalne promjene koje sunametnute odborima na stotine organizacija ipreduzeća u RS. Kalinić je bezobzirno potvrdiomedijsku strategiju SDS-a na konferenciji za �tampuu junu: � U medijima je do�lo jedino doodgovarajućih personalnih promjena, kao �to su uGlasu srpskom, dok su u SRNI, uvjereni smo, ostalikadrovi koji nisu sinhronizovani sa op�tom politikomvećine u Parlamentu.�73 Davidović je, sa svojestrane, navodio primjere pritiska SDS-a na novinskuagenciju posljednjih mjeseci da izmjeni svojeizvje�taje, uključujući i prisilu da izmjene izjavu kojuje sam Ivanić dao u Hagu o saradnji saMeđunarodnim Ha�kim tribunalom. 74 OEBS(OSCE) i OHR posebno istra�uju slučaj SRNE, kao igeneralno pitanje kao nova Vlada namjerava dakontroli�e medije u RS.75

Sa spornim Zakonom o saradnji za Ha�kimtribunalom koji je na dnevnom redu Narodneskup�tine u septembru, sa �trajkovima idemonstracijama zbog očajničkog stanja u ekonomijiplaniranim za jesen, i izborima koji se bli�e sljedećegodine, SDS-u je potrebno, vi�e nego ikad, da mo�e

70 ICG Intervju sa međunarodnim slu�benikom u BanjaLuci, 26. juni 2001.71 Izjava za �tampu OHR-a RS, 10. avgust 2001.72 Nezavisne novine, 10. avgust 2001.73 SRNA, 22. juni 2001.74 Nezavisne novine, citirano u Izjavi za �tampu OHR-aRS, 10. avgust 2001.75 ONASA, 21. avgust 2001.


da ka�e stanovni�tvu kako i �ta da misli. Njoj su istotako potrebni mediji da bi �rtvovali Ivanića i PDPkao odgovorne za sve vladine neuspjehe ako dođe doraspada, da bi osuli po bilo kakvoj stvarnoj saradnjisa Međunarodnim Ha�kim tribunalom i međuna-rodnom zajednicom, i da bi predstavili većinu novopredlo�enih zakona u dr�avnom Parlamentu kao�tetne za srpske interese i njihov �suverenitet�.

C. KO�TUNICA, SDS I PRIJETNJABOSANSKOJ DR�AVNOSTI

Dok su izbori u Hrvatskoj poslije smrti FranjeTuđmana početkom 2000. imali za rezultat novuvladu lijevog centra koja je prestala da podr�avaseparatiste HDZ-a u Bosni, pad Milo�evića i dolazakDOS-a (Demokratske opozicije Srbije) ujesen 2000.u Srbiji ne daju znakove slične tranformacije upolitici Jugoslavije u odnosu na Bosnu. U istovrijeme kad je početkom 2001. Hrvatska objavila daće odsada sve svoje odnose sa Bosnom obavljatistrogo na bilateralnoj osnovi, Jugoslavija je potpisalasporazum o posebnim, paralelnim odnosima sa RS.Jo� je značajnije to �to je predsjednik Ko�tunicaotvoreno prihvatio SDS. Njegov Demokratskastranka Srbije (DSS) potpisala je protokol o saradnjisa SDS-om u Beogradu tokom jula. Tako seKo�tunica ulaguje svesrpskim osjećanjima i prećutnoodobrava ideal Velike Srbije, primjetiv�i da se�saradnja između dvije stranke odvija godinama,uključujući i u vrijeme velikih isku�enja za na� narods druge strane Drine.�76

Jo� jedna Ko�tunicina izjava povodom potpisivanjapakta DSS-SDS je isto tako značajna. On je izjavio dastabilnost i integracija u Evropu �zahtevaju dosljednopo�tovanje i prihvatanje Rezolucije 1244 i Dejtonsko-Pariskog mirovnog sporazuma.�77 Time �to je izjednačiorezoluciju Savjeta bezbjednosti koja potvrđujesuverenitet Jugoslavije nad Kosovom i Dejtonskisporazum na sastanku sa liderima bosanskih Srba,Ko�tunica je napravio samo malo skrivenu aluziju nasvoj prethodno iznijet stav da će bilo koji pokret zanezavisnost Kosova značiti neophodnost kompenzacije

76 Ko�tunica i Kalinić potpisali sporazum o saradnji, DSSbli�i SDS,' Blic, 30. juli 2001. Helsin�ki komitet zaljudska prava u Bosni i Hercegovini u junu je izraziozabrinutost zbog 'prelaska međunarodne zajedniceposljednjih mjeseci preko činjenice da se nije odustalo odprojekta ''Velike Srbije'' i da anahrona nacionalističkaideologija dobija na snazi od najvi�ih [jugoslovenskih]zvaničnika'. Helsin�ki komitet za ljudska prava, 'Analizastanja ljudskih prava u Bosni i Hercegovini (istra�ivanje zaperiod od januara do juna 2001)'.77 Blic, 30. juli 2001.

Jugoslaviji: naime, raspad Bosne i ustupanje RSBeogradu. On je isto tako istakao svoju podr�kubukvalnoj interpretaciji Dejtonskog sporazuma odstrane SDS-a, koja smatra da je bilo �ta �to je izvanDejtona znači povredu Dejtona, uključujući i takvemjere kao �to su ujedinjenje struktura bosanske vojnekomande i jačanje slabih dr�avnih institucija u Bosni.Ko�tunicini poku�aji da napravi politički kapital odponovnog otvaranja pitanja teritorijalnog integritetaBosne u slučaju nezavisnosti Kosova imaju opasneimplikacije za regionalnu stabilnost.

Ove političke uvertire odra�avaju postojanje jo� uveksna�nih institucionalnih veza između jugoslovenskihvojnih i obavje�tajnih establi�menta sa onima uRepublici Srpskoj. Početkom avgusta ministarstvaodbrane RS i Jugoslavije potpisala su vojni sporazumbez konsultacije međunarodne zajednice. PoDejtonskom sporazumu, entiteti imaju pravo dapotpisuju sporazume o posebnim odnosima sazemljama u susjedstvu; ali Ko�tunicin napor da oformisavez sa samo jednom polovinom oru�anih snagaBosne je zabrinjavajući. Međutim, Visoki predstavnikje izjavio da je ovaj sporazum bez pravnog značaja sobzirom da ima nejasne odredbe.78

Veze između Ko�tunicine stranke i SDS-a, ba� kao iizmeđu vojski Jugoslavije i Republike Srpske, nedavnosu postale predmet političkog sukoba u Srbiji. Krajemavgusta, predsjednik skup�tine biv�e autonomnepokrajine Vojvodine, Nenad Čanak, iznio je optu�bu dasu vojske Jugoslavije i Republike Srpske planiralezajedničke manevre sa ciljem izvr�enja dr�avnog udarau Jugoslaviji.79 Iako izgleda da je ova optu�ba�pekulantska, ona je zasnovana na činjenici da su dvijevojske povezane. Kao �to je pisano u beogradskomdnevniku Danas, �DSS nastavlja da odr�ava bliskeodnose sa SDS-om u Republici Srpskoj, �to jasnogovori o kontinuitetu političkih veza ove dvije grupe,kao �to je bio slučaj tokom Milo�evićevog re�ima, plusintegracija vojnih snaga, �to je zabranjenom Dejtonskimsporazumom, i drugi sporazumi.�80 Nedelju danakasnije Čanak je tvrdio da trenutno oko 1.400 slu�i podzajedničkom komandom vojski Jugoslavije i RS izatra�io je da se ova stvar istra�i.81

78 'Vojni sporazum RS/SRJ nema zakonskog osnova',Izve�taj za �tampu OHR-a (�RS/FRY military agreementhas no legal effect�, OHR Press Release), 1. avgust 2001.79 Za puni prikaz konteksta Čankovih izjava, vidjeti ICGBalkans Report No. 117, Serbia�s Transition: ReformsUnder Siege, 21. septembar 2001. www.crisisweb.org80 'Za manevre niko ne zna', Danas, 22. avgust 2001.81 'Tra�ićemo dodatnu istragu - Nenad Čanak o suradnji VJi VRS', BH Press, 29. avgust 2001.


Saradnja između SDS-a i DSS-a mo�e da značiudru�eni otpor RS i Jugoslavije po pitanju izručenjaoptu�enih bosanskih Srba Međunarodnom Ha�komtribunalu, bez obzira da li se kriju u RS ili Jugoslaviji.Ipak, DSS i SDS su potpisali sporazum odmah poslijeMilo�evićevog izručenja Hagu i Ku�tunicinogneiskrenog poku�aja da porekne da je unaprijed bioobave�ten o izručenju, a kamoli da se slo�io sa njim.Po�to je finansijska pomoć Jugoslaviji djelimičnouslovljena saradnjom zemlje sa Međunarodnim Ha�kimtribunalom i prekidom podr�ke vojsci RS, međunarodnazajednica mora da nastavi sa pritiskom na vlasti s objestrane Drine da ne preduzimaju ni�ta �to bi moglo daugrozi stabilnost i integritet Bosne. Ukratko, odBeograda bi trebalo da se zahtijeva da prekine safinansiranjem vojske, obavje�tajne slu�be i policije RS;da povuče sve oficire i podoficire Vojske Jugoslavije(VJ) iz redova vojske RS (VRS); i da prestane dapodr�ava i ohrabruje ekstremističke političkeorganizacije u RS, uključujući i SDS.82

82 O neophodnosti političke uslovljenosti za međunarodnufinansijsku pomoć SRJ, vidjeti ICG Balkans Report No.112, A Fair Exchange: Aid to Yugoslavia for RegionalStability, 15. juni 2001.

IV. DA LI RS MO�E PREVAZIĆISVOJU RATNU PRO�LOST?

A. KARAKETER SDS-A

SDS je ponovo najjača stranka u Republici Srpskoj.Istini za volju ona je vjerovatno bila najistaknutijačak i u vrijeme kada su Dodik i Plav�ićeva zvaničnovodili ovaj entitet. Stoga je od koristi da se ispitanjen karakter i ideologija, njena unutra�nja struktura irazlozi za�to ona u�iva toliku narodnu podr�ku.

Neizbje�na početna tačka za bilo kakvu takvu analizumora biti ratni istorijat stranke. Krenuv�i �iroko od1992. godine - i sprovodeći to na dijelu tokom narednetri godine - sistematsku politiku onoga �to je ubrzopostalo poznato kao 'etničko či�ćenje', SDS je imao zacilj da rasturi nasljeđe gomilano tokom jednogmilenijuma istorije Balkana. Nacionalna, kulturna,religiozna, dru�tvena pa čak i topografska raznovrsnostBosne predstavljala je anatemu za fanatike, znalce,gangstere i upla�ene ovce koji su svi krenuli da stvorene�to �to nikada ranije nije postojalo otkako su Slovenipristigli na Balkansko poluostrvo tokom �estog isedmog veka: nacionalnu, ideolo�ku i političkuhomogenost. Koristeći egzemplarne egzekucijeistaknutih ličnosti, masakre običnog svijeta,koncentracione i kampove za silovanje,bombardovanje kosmopolitskih kotlina kao �to jeSarajevo, i ru�enje d�amija, crkava i drugiharhitektonskih djela prezrene pro�losti, etnički čistačisu nastojali da se osvete samoj istoriji. Međutim, zarazliku od Pola Pota i crvenih Kmera, Karad�ić i SDSsu uvek bili spremni da se nagode i sa gubitkom, negoda se vrate na sam početak. Rat im je finansijskidonosio dobit i oni nisu �eleli da se odreknuopljačkanog i moći. Ali se već 1995. pokazalo da setaj isti rat ne mo�e i dobiti. Bio je potrebankompromisni mir. Ovo je pru�io Dejton, dajućivođama SDS-a �ansu da institucionalizuju svoju vlast iozakone svoju 'dr�avu'. Kao �to je gore napomenuto,posljeratni izbori predstavljali su �lag na tortu. SDS jeubrzo naučila da voli Dejston - ili bar u svomograničenom tumačenju teksta. Etničko či�ćenje će seočuvati. Nasrtljivi stranci će otići. Velika Srbija se jo�uvek mo�e roditi.

U međuvremenu trebalo je upravljati 'dr�avom', sticatiili uvećavati bogatstvo. SDS nikada nije bilamonolitna stranka. Vi�e nalik na Tuđmanovu HDZ nona Milo�evićevu novo-komunističku Socijalističkupartiju Srbije, SDS je predstavljala pokret koji sesastojao od različitih frakcija, regionalnih interesnihgrupa i lokalnih gospodara rata. Neki su zaistavjerovali u 'nebesku' Srbiju; drugi su pak bili


homicidni manijaci: a neki drugi opet oportunistipogleda uprtog na veliku �ansu. Uspostavljanje mirasamo je pojačalo ovakve podjele i stvorilo nove.Glavne podjele danas u rukovodstvu SDS-a postojeizmeđu onih koji su prigrabili i zauzeli moćne polo�ajetokom rata - i stoga mogu biti optu�eni za ratnezločine - i onih koji su se manje eksponirali tokomkonflikta ili u�li u politiku tek poslije njega.

Drugi va�an aspekt sada�nje SDS koji odra�ava njenuratnu pro�lost je i kontinuirano postojanje regionalnihcentara moći. Lokalni �efovi i kriminalci koji suimali vlast nad �ivotom i smrću - i kontrolisali ilegalnu i nelegalnu trgovinu - na vlastitoj kmetovinitokom rata često i danas su zadr�ali svoj smrtni stisakna tim istim lokalnim prostorima. Neki se jo� uveknalaze na svom političkom polo�aju, dok drugisprovode svoju vlast iza scena, kroz svoja preduzećaili organizovani kriminal. Ponovo, mnogi od ovihlokalnih vlastrodr�aca su otpočeli etničko či�ćenje usvojim gradovima tokom rata, a za mnoge se misli dajo� uvek odr�avaju kontakt sa Karad�ićem. U ovakvevođe spadaju Cvijetin Nikić83 iz Bijeljine i MilanNinković iz Doboja.84 Oni upravljaju svojimzajednicama kao i ranije, ali im je sada potrebno dase pozivaju na Kara�dića i herojske dane sa Pala kakobi očuvali legitimnost naspram novog i navodnouglednijeg centra vlasti u Banja Luci.85

Razvoj SDS-a kroz rat i mir suočava njen sada�njirukovodeći trijumvirat �arovića, Čavića i Kalinića sakontradiktornim nizom imperativa. Oni morajuubijediti međunarodnu zajednicu da podr�avajusprovođenje mirovnog procesa; biračko tijelo dapodr�avaju ekonomsku reformu i obnovu; i jo� uvekmoćne silnike da ne podr�avaju ni jedno ni drugo.Vođe SDS-a �ele da međunarodna zajednica povjerujeda se stranka reformi�e, demokratizuje i da postajeobična politička stranka.86 U svom nedavnom intervjuu 83 Tvrdi se da je Nikić i dalje vrlo blizak Karad�iću i daima znatan uticaj na lokalnu politiku, pored činjenice damu je Provizorna izborna komisija OEBS (OSCE)zabranila da učestvuje u izborima 1999. Po OEBS-u Nikićje ponovo poku�ao da se kandiduje na op�tinskim izborimaaprila 2000, ali ga je OEBS (OSCE) ponovo omeo u tome.84 Tokom 1996. godine dok je Ninković bio na mjestuministra za odbranu RS, Odbor za ljudska prava tvrdio jeda je on bio 'jedan od pet glavnih organizatora etničkogči�ćenja u oblasti Doboja' i da je početkom 1993. rekaoslu�aocima 'Radio Doboja da bi sve Bo�njake trebalo ubitii da bi grad trebalo da ostane srpski grad.' Vidjeti'Produ�eni uticaj bosanskih gospodara rata', Odbor zaljudska prava, decembar 1966, str. 12-13.85 ICG intervju sa međunarodnim predstavnikom u BanjaLuci, 29. juni 2001.86 'Mirko �arović, Predsjednik Republike Srpske, Karad�ićnije u SDS-u', Reporter, 25. juli 2001.

�arović je potvrdio da postoje kultovi ratnih veterana ustranci i skorijih prido�lica, i neslagalanje između onihkoji veruju da se 'moramo apsolutno pridr�avatiprincipa koji su zacrtani 1990. godine' i onih koji imajupraktičan pristup problemima. �arović je u istomintervjuu tvrdio da se stranka 'demokratizuje'.87

Postoji, međutim, jedan zajednički imenitelj za svestruje, frakcije i �efove SDS-a: oni �ele da odr�e statusquo.88 U svakom slučaju, stranka izvlači svoju snagu unarodu uz pomoć svog polo�aja kao one ratne strankekoja je stvorila Republiku Srpsku. To znači, međutim,da se njene vođe moraju takođe redovno pozivati napro�lost, podgrijavati strahove onih 'stranih' elemenatačiji bi povratak izlo�io riziku njihova dostignuća, i damoraju odr�avati izvjesnu mjeru nacionalističkeparanoje kod stanovni�tva - a sve da bi podsjetili masena dragocjene usluge stranke tokom rata i njenuneophodnost tokom mira. Majski neredi u Trebinju iBanja Luci dobro su do�li stranci, nezavisno od toga dali ih je SDS organizovala ili ne. Oni su doprinjeliujedinjavanju Srba protiv njihovih zajedničkihmuslimanskih i međunarodnih neprijatelja i omogućiliSDS-u da ekspoloati�e strahove raseljenih Srba u RSkoji stanuju u kućama Bo�njaka ili Hrvata koji prijeteda će se vratiti.

Konačno, SDS se danas oslanja na odr�avanje visokogstepena nacionalističke solidarnosti kako bi odvuklapa�nju građana sa pravca stalnog opadanja privrede RS.Istovremeno, kako su njene lokalne strukture tolikoogrezle u organizovani kriminal i korupciju, stranka nemo�e po�teno da podr�ava stvarne ekonomske i pravnereforme. U sada�njoj kolaciji je, ipak, Ivanić taj koji sezala�e za unapređenje reforme. A on je i taj koji ćevjerovatno biti ka�njen od strane glasača kada obećanereforme ili ne uspeju da se ostvare ili ne budu djelovale.SDS namjerava da se izvuče neka�njena.

B. RATNI ZLOČINI I SARADNJA SAHA�KIM TRIBUNALOM

Dramatično izručenje Slobodana Milo�evića od straneSrbijanske vlade Međunarodnom tribunalu u Hagu naVidovdan (28. juna) odmah je preusmerilo pa�njumeđunarodnih medija i politički pritisak na Vladu RS injen stalni neuspjeh da sarađuje sa tribunalom. �tampaje �učno nagađala koliko će proći prije no �to se 'velikeribe' iz Bosne, Karad�ić i Mladić, pridru�e Milo�eviću uHagu. Zvaničnici OHR-a i OEBS-a su se sastali savlastima RS da bi ih podsjetili na njihovu međunarodnu

87 Ibid.88 ICG intervju sa međunarodnim predstavnikom u BanjaLuci, 29. juna 2001.


obavezu da sarađuju sa Ha�kim tribunalom. Verovatnoda su ove organizacije isto tako podsjetile �arovića naobećanja koja su on i drugi rukovodioci SDS-a dalidecembra 2000. godine. Robert Barry, tada �ef misijeOEBS-a, upozorio je da će se 'tokom narednih danapratiti (r)eakcija vlasti u RS a posebno SDS-a. Ostalikoji se nalaze na spisku Haga ne bi trebalo da djelujupod utiskom da mogu naći skloni�te u RepubliciSrpskoj.'89 Ivanić je, sa svoje strane, ispunio ranijuobavezu da poseti Hag 4. jula i da se sastane sa glavnimzvaničnicima Međunarodnog Ha�kog tribunala, i javnoobećao da će RS ispuniti svoje obaveze. Do ove poseteje do�lo po�to je preduzeo korake da osnuje Kancelarijuza saradnju sa Međunarodnim sudom u Hagu, koji vodineki Sini�a Đorđević, a koji isto tako radi i kaospecijalni savetnik Ivanića po pitanju ratnih zločina.Đorđević tvrdi da je sakupio vi�e od 3,000 dosijea oratnim zločinima počinjenim u RS. Imajući u vidu,međutim, njegovo priznanje da nijedan od počinilacaovih navodnih zločina nije Srbin, te�ko da bi iko mogaoda tvrdi da ovaj Kancelarija radi u smislu nepristrasnogsprovođenja pravde.

I poslije nekoliko mjeseci RS je konkretnonapredovala malo, ali se pritisak međunarodnezajednice ponovo smanjio.90 Iako su �arović i Ivanićjavno priznali juna mjeseca da je saradnja sa

89 '�ef Misije OEBS-a sastao se danas sa predsjednikomRS, potpredsjednikom i premijerom RS', Informacija za�tampu OEBS-a (�Head of the OSCE Mission Met Todaywith RS President and Vice President and with PrimeMinister of RS�, OSCE Press Release), 29. juni, 2001.90 Zanimljiv primjer ovog odsustva ozbiljnosti sameđunarodne strane vidi se pokrivanju Ha�kog tribunalaod strane javnog medija Radio-Televizije RepublikeSrpske (RTRS). Ovo obave�tavanje je jedan zvaničnikMeđunarodnog tribunala u Hagula procijenio je kao'praktično nepostojeće. I ono �to se daje uglavnom jeneprijateljskog karaktera i netačno.' RTRS je odbila daemituje nedeljne biltene o Međunarodnom tribunalu uHagu koje priprema tim biv�ih jugoslovenskih novinara uHolandiji i u Briselu. Prikazivani rutinski na brojnimprivatnim stanicama u Srbiji i javnim stanicama u CrnojGori u udarno vrijeme, ovi bilteni se emituju u RS samo - ito neredovno - od strane lokalne privatne stanice, ATV.Kao dr�avna stanica, međutim, RTRS je obavezna premauslovima dobijanja dozvole za rad da obezbjedi'pokrivanje rada ... Međunarodnog tribunala u Hagu'(vidjeti član 15/2 Op�tih odredbi i uslova CRA[Communications Regulatory Agency] za dobijanjedugoročne dozvole za emitovanje). Sve do danas OHR(Kancelarija Visokog predstavnika) je navodno odbijalada iskoristi ovo izvanredno sredstvo i poku�a da podignenivo informisanosti i pokrene debatu po pitanju ratnihzločina u RS. Kao posljedica ovoga nepotpunoobave�tavanje o MS u Hagu pouzdano obezbeđuje u RSsamo jedan list, Nezavisne novoine. ICG intervjui, oktobar2001.

Međunarodnim Ha�kim tribunalom neizbje�na,obadvojica su brzo ponudili izgovore za�to do toga nemo�e odmah doći. Pitanje je odgađano zato �to suinsistirali da Narodna skup�tina RS mora donijetiposeban zakon prije no �to mo�e otpočeti saradnja.

Tokom juna i jula mjeseca �arović je besmisleno tvrdioda u Republici Srpskoj nema optu�enih ratnihzločinaca,91 da bi se zaprepastio samo nekoliko danakasnije zbog dobrovoljne predaje predstavnicimaHa�kog tribunala u Banja Luci Dragana Jokića, oficiravojske RS, koji je bio naveden u zapečaćenoj optu�nici.Ova optu�nica je navodno bila isporučena Ministarstvuodbrane RS, zajedno sa drugom optu�nicom protivnepoznate osobe. Po tvrdnji zvaničnika UN u Bosni, idrugi optu�eni i dalje u�ivaju zvaničnu podr�ku,uključujući i jedne javno optu�ene osobe kojoj jenedavno izdata vozačka dozvola od strane vlasti usjevernoj RS.92 Pored toga vojne jedinice RS navodno idalje pru�aju za�titu svom ratnom komandantu, RatkuMladiću.93

Rukovodioci bosanskih Srba su često opravdavali svojupolitiku za�tite ratnih zločinaca pomoću kritikovanjaprimjene zapečaćenih - ili tajnih - optu�nica. Oni tvrdeda bi sarađivali u izručenju ratnih zločinaca kada bisamo Ha�ki tribunal, sa svoje strane, pokazaopovjerenje u institucije RS i upoznao vlasti sa svimoptu�nicama. A ipak ove iste vlasti su propustile sve dosada da uhapse ijednog javno optu�enog osumnjičenog.Od sedamnaest bosanskih Srba koji su se pojavili predTribunalom na osnovu javnih optu�nica, vlasti RS nisuisporučile nijednog.94 Sa brojem optu�enih koji se sadanalaze u RS, za koji se smatra da je između 20 i 30, daje

91 Associated Press, 31. juli 2001. Kancelarija Visokogpredstavnika je zaobilazno kritikovala �arovića �to jeradije iznio �tampi a ne Međunarodnom tribunalu u Haguda RS ne skriva optu�ene ratne zločince, navodeći da je tojo� jedan primjer nesaradnje od strane Vlade entiteta.Monthly Tracker: maj 2001, Mesečni pregled KancelarijeVisokog predstavnika. Zvaničnici Međunarodnogtribunala u Hagu tvrde da je sve do kraja maja nekih 26optu�enih �ivjelo na teritoriji RS. (ICG intervjui u Hagu,maj 2001).92 ICG intervju sa vi�im zvaničnikom UNMI Bosne iHercegovine, avgusta 2001.93 Između ostalih izve�taja vidjeti Zlatko Dizdarević,'Tribunal Ivaniću ne veruje', BH Dani, 20. juli 2001, str.23;Mehmed Pargan, 'Raspu�ta trojke i infiltrira se u vlast igrađanska udru�enja!', Slobodna Bosna, 2. avgust 2001,str. 8.94 Na osnovu broja slučajeva koji se navode na webstranici Ha�kog tribunala, www.un.org/icty/, 'Pritvorenici ibiv�i pritvorenici'.


se velika mogućnost da policiji i sudovima u RS dadoka�u da zapečaćene optu�nice nisu vi�e potrebne.95

U svakom slučaju neke zapečaćene optu�nice sudostavljane vladama RS jo� od vremena Dodika.96 Saovom praksom se nastavilo, ali ona nije dovela do togada biv�i ili sada�nji ministri unutra�njih poslova naredebilo kakva hap�enja.97 Poslije nedavne predaje Jokića,jedan opozicioni političar iz Srpskog narodnog saveza(SNS) iznio je optu�bu da je 'neka grupa' u RS izvr�ilapritisak na Jokića da se preda, i da tako spase Vladu odneprijatnosti hap�enja, a da istovremeno sebi s vrataskine međunarodnu zajednicu.98

U međuvremeni vlasti Federacije su odmah uhapsile iprebacile u Hag dva popularna bo�njačka generala ipukovnika navedenih u zapečaćenim optu�nicama - �toje jo� vi�e istaklo odsustvo saradnje RS. S druge strane,�arović je izjavio da 'očekuje da će Ha�ki tribunaloptu�iti Aliju Izbetbegovića i jedan broj drugihpolitičkih i vojnih bo�njačkih zvaničnika koji su u tokurata imali ključnu ulogu u komandovanju i dono�enjuodluka.'99 Kao �to je to često bio slučaj u pro�losti,međunarodni zvaničnici prema RS primjenjuju ni�istandard u pogledu zahtijeva za pridr�avanjeDejtonskog mirovnog sporazuma. Mali broj će sedanas sjetiti da je prvobitan uslov za pru�anje pomoćiRepublici Srpskoj poslije embarga iz 1996-1997 bioda bi vlasti trebalo da isporuče Karad�ića Hagu.

1. Zakon o saradnji

Poslednja taktika zavlačanja od strane Vlade RS bilaje da insistira da ne mo�e da sarađuje sa Hagom svedok Skup�tina entiteta ne donese zakon kojim bi seKancelarijaila takva saradnja. Ovaj isti problem sepojavio i u Jugoslaviji u toku debate o tome �taučiniti sa Milo�evićem.100 Pravna osnova po kojoj je

95 Ibid. Vidjeti 'Neizvr�ene javne optu�nice'. ICG intervjusa zvaničnikom Ha�kog tribunala, oktobar 2001.96 Prema zvaničnicima Ha�kog tribunala saradnja RS uvrijeme Dodika je bila 'zanemarljiva'. Na primjer,Dodikovoj vladi predati su zahtevi Ha�kog tribunala zahap�enje braće Milana i Sredoja Lukića. Poslije ćutanja oddevet mjeseci, nakon �to je Ha�ki tribunal ponovopokrenuo pitanje, rečeno je da se optu�eni ne mogupronaći. U ovom trenutku Ha�ki tribunal je odlučio daotpečati optu�nice. ICG intervjui u Hagu, maj 2001.97 ICG intervju sa vi�im zvaničnikom UN, 16. avgust,2001.98 'SNS o saradnji RS sa Ha�kim tribunalom', Nezavisnenovine, 21. avgust 2001.99 Kancelarija Visokog predstavnika BiH, Media Round-up, 23. avgust 2001.100 Zvaničnici Međunarodnog tribunala u Hagula veruju daje insistiranje Beograda na potrebi za zakonom ohrabrilo

Beograd prebacio (ne izručio) Milo�evića unadle�nost Ha�kog tribunala podjednako va�i i zaRS, na osnovu odredbi Dejtonskog sporazuma i kaokonstitutivni dio dr�ave članice UN. Međunarodnazajednica nije prihvatala da je Jugoslaviji potrebanposeban zakon, ali je tolerisala insistiranje BanjaLuke da ga ona mora imati. Nezavisnost od pravnihargumenata za i protiv potrebe za zakonom, VladaRS očigledno �eli da dobije u vremenu i nastoji daprebaci odgovornost na Skup�tinu za njeno sada�njeodbijanje - i eventualno prihvatanje - obaveze dasarađuje sa Ha�kim tribunalom. Čak i kada bi takavzakon bio potreban, za�to je onda RS čekala skoro�est godina poslije Dejtona da donese neki instrumentpotreban da omogući entitetu da ispunjava obavezemeđunarodnog ugovora?

Neki međunarodni zvaničnici i posmatrači smatralisu da, ipak, i sama izrada Nacrta Zakona o saradnji injegovo podno�enje Narodnoj skup�tini jula mjesecapredstavlja znak napretka.101 Ako se bli�e pogleda,međutim, i debata o predlo�enom Zakonu kao i samNacrt pokazuju da se RS ne pribli�ava ni�ta bli�ekonstruktivnijem radu sa Ha�kim tribunalom.Predlo�eni Zakon je vi�e nalik na povelju zaupozoravanje ratnih zločinaca a ne niz odredbi iuslova za efikasnu saradnju. Jedan od njegovihglavnih nedostataka jeste da on obezbjeđujemehanizam da vlasti RS odbiju saradnju ukolikosmatraju da bi takva saradnja ugrozila intereseRepublike Srpske.102 Nacrt takođe pravno skorosasvim onemogućava hap�enje i izručenjeosumnjičenih. Njime se zabranjuje lokalnimvlastima da zatvore osobe koje optu�uje Sud u Hagubez podno�enja potpune informacije o njihovimnavodnim zločinima lokalnom sudiji, u prisustvupredstavnika odbrane, i podno�enju dovoljno dokazakoji potvrđuju da postoji prima facie slučaj protivoptu�enog.103 Nacrtom se čak priznaje da je ovaodgovornost koja se nameće vlastima da podnesuzatra�ene dokaze o kriminalnom činu čak i veća no�to bi bila u slučaju nekog lokalnog postupka.104

Banja Luku da i ona to brzo uradi. (ICG intervjui u Hagu,maj 2001).101 Media Round-up OHR-a, 27. juli 2001. Za razmatranjeproblema skup�tine RS, vidjeti Izve�taj za �tampu OHR-aRS, 13. septembra 2001.102 Nacrt Zakona o saradnji Republike Srpske saMeđunarodnim sudom za ratne zločine u Hagu, juni 2001,Član 6.103 Ibid, Član 13. 'Hap�enje se ne mo�e narediti ukoliko sene pru�e pouzdani dokazi o identitetu i informacije okrivi~noma djelu za koji se osoba optu�uje.'104 Ibid. Prethodni paragraf dalje nastavlja 'Zahtevi izparagrafa jedan i dva /navedenih u prethodnoj fusnoti/ovog člana se ne primenjuju ukoliko je ista osoba većizvedena pred lokalni sud.'


Pored toga, eventualno izručenje Tribunaluosumnjičenog iz zatvora u RS iziskuje posebnosaslu�anje pred lokalnim sudom o tome da li jezadovoljen nivo dokaza ili ne.105 Tokom čitavogovog slo�enog postupka sat će otkucavati, jer poslijetri mjeseca policija mora osloboditi osumnjičenogukoliko nisu ispunjeni svi uslovi.106

U toku početne debate u Skup�tini o Zakonu tokomjula mjeseca, poslanici SDS-a predlo�ili su da biVlada trebala odmah da pripremi deklaraciju okarakteru rata u Bosni, i da bi predsedni�tvoskup�tine tebalo da naimenuje delegaciju koja biposetila zatvorenike RS u Hagu. U međuvremenu,anketni odbor skup�tine za pravna pitanja izjavio jeda je Nacrt potencijalno neustavan.107 Na pitanje dali će Zakon proći, �arović je bio dvosmislen: 'Neznam da li će predstavnici SDS-a glasati za Zakon aja ne donosim odluku u njihovo ime. Kaopredsjednik RS, verujem da će svi predstavnici uNarodnoj skup�tini razumjeti značaj ovog trenutka ida će po vlastitom političkom nahođenju usvojitiZakon koji je najprihvatljiviji i najkorisniji za RS.108

Razmatranje Nacrta Zakona o saradnji saMeđunarodnim Ha�kim tribunalom odlo�eno je za27. septembar, navodno stoga �to su Ivanić, �arović iRadu�ić bili odsutni. �tampa je pominjala strahposlanika SDS-a da bi se i oni sami mogli postatinjegove �rtve i/ili nastojanje rukovodstva SDS-a daucijeni Ivanića da naimenuje svoje sljedbenike naupravljačke polo�aje u veoma profitabilnoj rafinerijinafte u Modriči.109 Zakon je na kraju usvojen 2.oktobra sa većinom od jednog glasa. Nekolikočlanova SDS-a se uzdr�alo od glasanja, ali susocijalisti glasali za njega. Čitava opozicija je glasalaprotiv. Ivanić je pozdravio njegovo usvajanje.�arović i Kalinić su �kripali zubima i rekli da se morapo�tovati odluka Skup�tine. Potpretsjednik skup�tineSulejman Tihić opisao je Zakon kao zakon ne zasaradnju sa Hagom, već kao zakon za 'opstrukcijusaradnje' sa Međunarodnim Ha�kim tribunalom.Petnaest od 19 amandmana SDS-a je usvojeno, ali uvrijeme kada se ovo pi�e nije jasno kako će oniuticati na već neadekvatni Zakon. Iskusni posmatračiukazuju da je malo vjerovatno da će se Zakonom

105 Ibid, Član 14.106 Ibid, Član 13.107 'Usvojen Nacrt Zakona o saradnji sa Ha�kimtribunalom,' Dnevni avaz, 26. juli, 2001.108 'Mirko �arović, predsjednik Republike Srpske, Karad�ićnije u SDS-u', Reporter, 25. juli 2001. Podvlačenjedodato.109 Vidjeti OHR RS Informacija za �tampu, 28. septembar2001. i 1. oktobar 2001.

prevazići suprostavljanje SDS-a iskrenoj saradnji saHagom.

2. SDS zagonetka

�anse da će RS sarađivati sa Međunarodnim Ha�kimtribunalom ostaće i dalje izuzetno male sve dok pojedincikoji su učestvovali u ratnim zločinima i dalje budu imaliznačajan uticaj na politiku, armiju, policiju i poslovne ikriminalne organizacije u entitetu - i sve dok SDS ostanenajmoćnija politička stranka. Mnogi od sada�njih SDSčlanova na polo�ajima na nivoima op�tina i entiteta - kaoi neki od političara koji vi�e ne pripadaju stranci - bili subliski Karad�iću tokom rata ili su ostvarili autonomnumoć u oblastima gde su se de�avali zločini. Nijepotrebno tra�iti dalje od nekada slavnih SDS ličnosti kojesada očekuju suđenje u Hagu, od Kraji�nika i Plav�ićeve,da bi se uvidio kontinuitet u rukovodstvu stranke tokomrata i u doba mira. Uticaj ratne elite SDS-a i dalje jeposebno sna�an u istočnom dijelu RS i očiglednopredstavlja prepreku saradnji sa Međunarodnim Ha�kimtribunalom, kao i povratku izbjeglica, nacionalnompomirenju, i toliko najavljivane konverzije same SDS.

Mo�e se dati nekoliko upadljivih ilustracija produ�enemoći ratnog rukovodstva. Na primjer, sada�njipredsjednik SDS kluba u Narodnoj skup�tini snimljen jekako ulazi u Srebrenicu zajedno sa Mladićem jula 1995.godine. Istaknuti opozicioni političar RS izjavio je zaICG da ukoliko Vlada zaista otpočne da sarađuje saHagom, da će SDS izgubiti rukovodeću ulogu uSkup�tini, po�to bi polovina njenih poslanika bilaprimorana da potra�i skloni�te.110 Ono �to je jo�značajnije, podr�ka Međunarodnom tribunalu u Hagu biobezvrijedila veći dio ideolo�kog razloga za postojanjestranke. Propaganda SDSa tvrdi da su Srbi bili najveće�rtve u ratu od 1992-95, da je SDS bila (i ostala) jedinoodbrambeno upori�te protiv fundamentalističke Islamskedr�ave, i da samo ona mo�e da ostvari nacionalnusolidarnost neophodnu za očuvanje Srba uneprijateljskom svijetu. Prihvatanje legitimnostiMeđunarodnog tribunala u Hagu i dozvoljavanje da onobavlja svoj posao predstavljalo bi i priznavanje veličinepatnje i nepravde počinjene u ime Velike Srbije.Potpuno priznavanje ratnih zločina bi otkrilo činjenicu dasu pojedinci sa svih strana bili istovremeno i �rtve ipočinioci, da se čitavi narodi ne mogu stigmatizovati, alida je srpski nacionalizam podstrekao sistematska zlodela.Ovim bi se takođe otkrio obim do koga su zločinipočinjeni od strane snaga bosanskih Srba da stvoreetnički čistu dr�avu predstavljali osnovu za dana�njuRepubliku Srpsku, i time utrli put ka moći i bogatstvumnogih od njenih vođa.

110 ICG intervju sa uticajnim političarem RS koji je �eleoda ostane anoniman, 28. juni 2001.


Kako je jedan od gradonačelnika u RS rekao ICG-u,'SDS kao stranka �titi ratne zločince jer bi drugačijipostupak doveo čitav koncept stranke u pitanje.'111

Prijetnja koju Hag predstavlja za SDS otkrivena je uzahtevu njenim poslanicima u Skup�tini da bilo kojiNacrt Zakona o saradnji mora biti propraćendeklaracijom o 'karakteru rata u Bosni'.112 Drugimriječima - i kao u slučaju HDZ u Hrvatskoj - SDS nemo�e se izlo�iti riziku da dozvoli drugima da redefini�unjen rat. �tavi�e, potreba da se Međunarodnom tribunaluu Hagu predstavi kao nelegitiman i prevashodno anti-srpska institucija znači da vlasti RS ne samo da odbijajuda transferi�u osumnjičene bosanske Srbe, već dauglavnom uskraćuju pomoć tu�iocu Međunarodnogtribunala u Hagu za prikupljanje dokaza o zločinimapočinjenim nad Srbima.

3. Instituciona za�tita ratnih zločinaca u RS

Za�tita optu�enih i pretpostavljenih ratnih zločinaca u RSide i dalje od Vladinog odbijanja saradnje sa Ha�kimtribunalom do stvarnog upo�ljavanja i čuvanja onih zakoje postoji rizik od optu�ivanja. Neke snage lokalnihpolicija i dalje predvode pojedinci koji su učestvovali upogromima tokom rata. Novembra 2000. godine, ICG jeizvjestio o brojnim slučajevima policajaca RS koji su idalje u slu�bi a čija je ratna biografija vi�e negosumnjiva, �to utvrđuje ranije tvrdnje o ovome od straneorganizacija za ljudska prava.113 Jedan broj aktivnihpolicajaca je navodno slu�io takođe i kao tjelohraniteljiKara�dića. Tokom nedavnog suđenja u RS, koji je pratiojedan zvaničnik UN, jedan od svedoka se pozvao napolicijske oficire koji su radili kao tjelohraniteljiKarad�ića tokom 1998. i 1999. Kada je ovaj zvaničnikkasnije oti�ao da provjeri zvanične sudske spiske ipronađe ovaj podatak, on je utvrdio da je svjedočenjeizuzeto iz spisa.114

Vojska RS navodno takođe skriva pojedince koji mogubiti optu�eni od strane Međunarodnog Ha�kog tribunala.Biv�i ministar odbrane RS se nije usuđivao da putuje uinostranstvo jer mu Ha�ki tribunal nije mogaogarantovati da neće biti uhap�en od strane policije zbogoptu�bi za ratne zločine.115 SFOR je avgusta 2001.

111 ICG intervju sa gradonačelnikom u RS koji je zatra�ioda ostane anoniman. 28. juni 2001.112 'Usvojen Nacrt Zakona o saradnji sa Ha�kimtribunalom', Dnevni avaz, 26. juli 2001.113 Vidjeti ICG Balkans Report No 103, War Criminals inBosnia�s Republika Srpska: Who are the People in yourNeighbourhood? 2. november 2000. Vidjeti takođeHuman Rights Watch, A Closed Dark Place: Past andPresent Human Rights Abuses in Foca. juli 1998.114 ICG intervju sa zvaničnikom UNMIBiH u Sarajevu, juli2001.115 'Neka bude smjena', Reporter, 26. juli 2000..

uhapsio aktivnog oficira RS, pukovnika VidojaBlagojevića, koji je optu�en zbog svoje navodne uloge umasakrima u Srebrenici. Aprila mjeseca SFOR jeuhapsio Dragana Obrenovića, jo� jednog oficira RSupletenog u planiranje ovih masakra i optu�enog zagenocid. A nedavno, 15. avgusta 2001, potpukovnikDragan Jokić se predao na osnovu zapečaćeneoptu�nice. Ipak, Ratko Mladić, ratni komandant armijebosanskih Srba, takođe optu�en za ratne zločine i genocidu Srebrenici, i dalje ostaje na slobodi. Na�iroko seizve�tava da kontigentni vojske RS čuvaju Mladića da gaSFOR ne uhapsi, kada se nalazi u svom bunkeru blizuHan Pijeska.116

Dodik je nedavno tvrdio da slu�benici carinskih vlastiRS, uz pomoć zvaničnika SDS-a, uzimaju dio ilegalnouvezene robe kako bi plaćali Kara�dićevetelohranitelje.117 ICG je dobio obimne informacije okompanijama RS koje su povezane sa SDS i upletene unelegalnu uvoznu trgovinu, navodno takođe da bi seobezbjedilo finansiranje Karad�ićeve za�tite.118

4. Karad�ić i Mladić

Poslije prebacivanja Slobodana Milo�evićaMeđunarodnom tribunalu u Hagu, lokalni i međunarodnimediji su grozničavo očekivali neposredno hap�enjeKarad�ića i/ili Mladića. Predstavnici RS i SFOR-a sureagovali na to upu�tajući se u vidno takmičenje u �tampio tome ko manje zna o prebivali�tima ove dvojice.Rukovodioci RS su uspeli da istovremeno tvrde da neznaju gde Kara�ić i Mladić mogu da budu, ali da znaju danijedan od njih nije u Republici Srpskoj. PortparolSFOR-a, međutim, tvrdio je da ima izuzetno ograničenuvid gde boravi bilo koji od optu�enih, ali je izjavio da susigurni da se oba čovjeka nalaze u RS. Mnogi novinari,međutim, tvrdili su da tačno znaju gde se krije Karad�ić,�ta on nosi (sve�teničku odjeću), i �ta se desilo sanjegovom čuvenom kosom (premjestila se sa glave nalice). Tokom jula tvrdilo se da se kreće između Crnegore i Republike Srpske du� rijeke Tare u blizini Foče, ida je neuspio poku�aj SAS-a da ga uhvati navodno doveodo smrti nekoliko britanskih vojnika. Nekako u istovrijeme, vje�be SFOR-a u istočnoj Bosni izazvale sudalja spekulisanja da predstoji neposredno hap�enjeKarad�ića. Sljedeći izvor uzbuđenja bio je izve�taj da jeKarad�ić spreman da se preda i da će svjedočiti protivMilo�evića u zamenu za bla�u kaznu. Ovu izmi�ljotinuje ubrzo razbila Karad�ićeva �ena, koja je potvrdila da

116 'RS i SFOR zajedno hapse Karad�ića i Mladića?',Oslobođenje, 6. juli 2001.117 'Karad�ićeve pratioce plaća Uprava carina',Oslobođenje, 6. avgust 2001.118 Informacije iz obave�tajnih izvora MS u Hagu i SFOR-a.


njen mu� nikada neće svjedočiti protiv Milo�evića jer'nema krivice za na� građanski rat'.119

Tri mjeseca poslije Milo�evićevog dolaska u Hag,uzbuđenje medija se jo� nije smirilo, pored neuspjehaSFOR-a da ispuni očekivanja naroda i diplomata dapredstoji brzo hap�enje. Odlazeći komandant SFOR-a,general pukovnik Michael Dodson je rekao naopro�tajnoj konferenciji za �tampu 4. septembra damisli da zna gde bi mogao da se nađe Karad�ić kada jeu Bosni, ali da njegovo brzo, vje�to i često kretanjepreko granica sa Crnom Gorom i Srbijom spriječavauspje�no izvođenje operacije od strane SFOR-a bez�rtava.120

Čitavo ovo bacanje obruča koje okru�ujepretpostavljeni lov na Karad�ića - i napori međunarodnezajednice da odgovornost za njegovo hvatanje prepustivlastima RS - poslu�ili su da ojačaju njegov sada većlegendarni status u RS. U međuvremenu, postoje jasneindikacije da on i dalje vr�i izvjestan uticaj preko svojihstarih drugova u SDS-u i njegovog za�titnog okru�enja.Postoje pouzdani izvje�taji, na primjer, da je nekolikopripadnika Karad�ićeve tjelohraniteljske slu�be bilo uTrebinju u danima prije anti-muslimanskih nereda nadan 5. maja. Uprkos činjenice da je obaveza Vlade RSda sarađuje sa Međunarodnim tribunalom u Hagu jasna,nerealno je u sada�njim okolnostima očekivati da ćebilo Ivanić smoći hrabrosti da otpočne hap�enjeKarad�ića i Mladića, ili čak da on ima za to potrebnuvlast nad vojskom RS i policijom. Međunarodnazajednica ipak ne smije osloboditi njegovu Vladuobaveze kada je u pitanju hvatanje i prebacivanje'manjih riba' u Hag.

C. POLITIKA VLADE RS PROTIVPOVRATKA MANJINA

Politika RS u odnosu na povratak izbjeglica predstavljajo� jedno mjerilo o obimu do koga su vlasti entitetaodbacile svoj ratni cilj o stvaranju i odr�avanju etničkičiste dr�ave. Poslije četiri godine zanemarljivihpovrataka, tokom 2000. godine značajan broj ne-Srba(uglavnom Bo�njaka) spontano se vratio u svojaporu�ena sela, često di�ući �atore blizu svojih razorenihkuća kako bi pokazali potencijalnim donatorima svojurije�enost da ostanu. U razloge iza ovakvogiznenađujućeg proboja spada raspolo�ivost veće pomoćiod strane Vlade Federacije, efikasnija primjena Zakonao svojini, posebno u Federaciji i, nesumnjivo, vi�e nego

119 'Ljiljana Karad�ić: U Hag ni pod kojim uslovima',Oslobođenje, 6. juli 2001.120 'SFOR zna gdje je Karad�ić', Oslobođjenje, 5.septembar 2001.

nepodno�ljiv nivo frustracije od strane izbjeglica iraseljenih lica zbog du�ine čekanja da ponovozaposjednu svoje kuće.121

Sa ovom tendencijom se nastavilo tokom prve trećine2001. godine, kada je UNHCR izvjestio oudvostručavanju registrovanih povrataka manjina �iromzemlje, u poređenju sa istim periodom pro�le godine.122

U toku prvih sedam mjeseci ove godine, UNHCR jeregistrovao oko 16,000 manjinskih povratnika (ne-Srba)u RS, iako je broj povratnika u Federaciju tokom istogperiodu bio znatno vi�i i iznosio oko 26,000.123

Na�alost, ova pobolj�anja u broju nisu odra�avala ipolitiku veće dobrodo�lice od strane RS. Nasuprottome, spontani povratak ne-Srba u mnoge dijelove RStokom 2000. i 2001. godine dočekivan je uzproporcionalno povećanje broja učestalosti nacionalnomotivisanih napada na povratnike,124 na �ta je policijasklona da reaguje sa ravnodu�no�ću. Majski nemiri uTrebinju i Banja Luci poklopili su se sa primjetnimpadom u broju povratnika u RS tokom juna: od 3,263registrovanih povratnika tokom maja, do manje od2,000 tokom juna, u inače visokoj sezoni za povratak.125

Fenomen etničkog nasilja i zvaničnog saučestvovanja utome se detaljnije obrađuje u daljem tekstu.

O drugim elementima politike RS u ometanjunacionalne re-integracije takođe se govori u daljemtekstu. U ovo spada sporo primjenjivanje imovinskihzakona koji imaju za cilj da obezbjedi prava protjeranihmanjina na ponovno dobijanje kuća koje su imali prijerata, pretjeranim bud�etskim fokusom na naseljavanjeraseljenih Srba u okvire entiteta, i nelegalno ponovnododjeljivanje javnog i privatnog zemlji�ta za smje�tajovih Srba, obeshrabrujući istovremeno povratak onihkoji nisu Srbi. Lokalne vlasti tako daju svoj diopostavljanjem administrativnih prepreka za povratnikekoji se obraćaju zahtjevima za kori�ćenje osnovnihjavnih usluga, kao �to je povezivanje njihovih kuća zasnabdjevanje vodom i strujom, pri dobijanju potrebnih

121 Vidjeti ICG Balkans Report No 95, Bosnia�s RefugeeLogjam Breaks: Is the International Community Ready?,30. maj 2000.122 'UNHCR-ov Izve�taj za �tampu, 9. maj, 2001.123 �UNHCR records 100% increase in Minority Returns in2001�, UNHCR Press Release, web strana UNHCR-At:www.unhcr.ba. Stvaran broj povratnika je, u stvari, vi�i,po�to se svi povratnici ne moraju registrovati kodUNHCR-a. Poređenja se, ipak, mogu vr�iti izmeđuentiteta, kao i između pojedinačnih godina, gdje ovestatistike odr�avaju op�te tendencije.124 Human Rights Co-ordination Centre Quarterly Report,1. septembar 2000 - 31. mart 2001, str.9.125 Summary of Registered Returns of Displaced Personswithin Bosnia and Herzegovina�,www.unhcr.ba.


dokumenata, i pri kori�ćenju zdravstvenih usluga.126

Iako neke od ovih taktika mogu izgledati vi�e tehničkeili birokratske prirode, one predstavljaju metode koji sekoriste kako bi se obezbjedilo da ne dođe do značajnijegzagađenja Republike Srpske, onako kako je sagledavajunjeni ratni osnivači, od strane 'stranih' uljeza.

Jedan va�an element u politici o kojoj se kasnije govorijeste da Vlada entiteta snosi primarnu odgovornost zausporavanje povratka. Za razliku od Federacije, RS jevisoko centralizovana zajednica. Ona nema posredneadministrativne jedinice ili kantone, niti toleri�eparalelne administracije kao one �to imaju Bo�njaci iHrvati u Federaciji. Politika, uključujući i politiku oizbjeglicama, donosi se u Banja Luci, uglavnom stogajer je to centar koji kontroli�e kasu. Stoga je potrebnoda se postavi pitanje da li međunarodna pomoć koja seunosi u bud�et entiteta, dovodi do političkih odluka kojesu u skladu sa ciljevima međunarodne zajednice.

Kako Dodikova tako i Ivanićeva administracija obećalesu da će podr�avati multinacionalno dru�tvo i povratakBo�njaka i Hrvata u RS. SDS je dala slično obećanje udokumentu koji su njeni rukovodioci potpisali nazahtjev Visokog predstavnika decembra 2000. Ipak,ova obećanja data strancima, su u o�troj suprotnosti saizjavama koje daju političari RS svom vlastitom narodu,kao i sa onim �to se zaista de�ava na licu mjesta.127

1. Lo�a primjena imovinskih zakona

Jedan od znakova nespremnosti Vlade RS da podr�ipovratak jeste propust op�tinskih stambenih vlasti dapotvrde predratna vlasnička prava predratnimstanovnicima. Prema imovinskim zakonima RS iFederacije, izbjeglica ili raseljeno lice ima pravo dazahtijeva ponovno vraćanje u posjed svog prebivali�takoje je imao prije rata. Lokalne vlasti su obavezne dapodr�e ovakav zahtjev ukoliko podnosioc zahtjeva moguda doka�u svoje predratno vlasni�tvo ili pravo na stan.Pitanje primjene imovinskih zakona je osjetljivo po�to sujo� očuvane stambene jedinice vi�e nego vjerovatnozauzete od strane onih koji su preuzeli kontrolu nadsvojinom zbog odsustva onoga koji je tu boravio prijerata. Prido�lica je mo�da izbjeglica iz drugog krajaBosne ili iz neke druge biv�e jugoslovenske republike.Ili je mo�da sada�nji prebivalac osoba sa dobrimpolitičkim vezama koja kontroli�e vi�e od jednogprebivali�ta ili neko ko je preuzeo svojinu pod raznimdrugim okolnostima.

126 Helsin�ki komitet za ljudska prava u Bosni iHercegovini, 'Analiza stanja ljudskih prava u Bosni iHercegovini (Praćenje u periodu od januara do juna 2001)'.127 ICG intervjui sa međunarodnim zvaničnicima u RS, 28-29 juni 2001.

Zahvaljujući intervenciji međunarodne zajednice, zakonio vraćanju imovine su manje ili vi�e usklađeni izmeđuentiteta tokom 1998. godine. Plan za sprovedbuimovinskih zakona predviđa da jedan zvaničnikmeđunarodne zajednice prati primjenu zakona i dapodstiče lokalne vlasti na re�enje nere�enih slučajeva usvakoj od op�tina u Bosni. U ekstremnim okolnostimaVisoki predstavnik mo�e (a to i čini) ukloniti op�tinskefunkcionere koji ometaju primenjivanje zakona. Ovo jenadasve birokratski i detaljan proces koji zalazi u detalje,ali pritisak međunarodne zajednice bio je od ključnogznačaja za stvaranje uslova potrebnih za povratakmanjina u neke oblasti, posebno u slučaju Federacije.Plan za sprovedbu imovinskih zakona je, međutim, istotako dramatično izmenio shvatanja izbjeglica i raseljenihlica. Oni vi�e ne pretpostavljaju da su njihovi biv�idomovi izgubljeni za njih, ili da i oni sami mogu naneograničeno vrijeme zaposjedati svojinu nekogadrugog.

Pored relativnih uspjeha međunarodnog pritiska zasprovođenje imovinskih zakona, procenat zahtijeva zavraćanje imovine u čitavoj zemlji sada iznosi samo 29procenata. Iako su u nekim (obično pod kontrolomHrvata) oblastima Federacije izuzetno niske stopeprimjenjivanja, vlasti Federacije su uspele da rije�e 38procenata zahtijeva podnijetih njihovim stambenimvlastima. U RS, međutim, stopa primjene iznosi samo 19procenata sredinom godine a 21 procenat na krajuseptembra 2001.128

Dok su stope primjene i dalje uglavnom'nezadovoljavajuće' u RS prema izvje�tajima agencijakoje nadgledaju PPZS, 'odsustvo napretka u Banja Luci,Prijedoru i �irom istočne RS (uključujući Bratunac,Čajniče, Foča/Srbinje, Rogatica, Srebrenica, Vi�egrad iZvornik) je posebno lo�e. Stopa primjene u okruguBrčko je takođe neprihvatljivo niska.'129 Stope su bolje uBijeljini nego u okolnim op�tinama, uglavnom stoga �toje specijalni predstavnik Visokog predstavnika preuzeostvarnu kontrolu nad kancelarijom za stambene poslove uBijeljini.130

Op�tine se razlikuju kako po efikasnosti sa kojomsprovode imovinski zakoni tako i po stepenu do koga su

128 �Implementacija svojine�, Zajednička izjava za �tampuOEBS-a, UNMBiH-a, OHR-a, UNHCR-a and CPRC-a,31. juli, 2001. 'Republika Srpska nije uspjela daimpelentira imovinske zakone, OEBS-ova Izjava za�tampu, 11. september 2001.129 Ibid.130 Na osnovu intervjua ICG-a sa osobljem OEBS-a iKancelarijom Visokog predstavnika u RS, kao i na osnovu'Pregleda primjene imovinskih zakona u RepubliciSrpskoj: lokalne vlasti i ključne tačke PPZS', 30. juni2001.


spremne da olak�aju povratak izbjeglica. U RepubliciSrpskoj, međutim, lokalne stambene vlasti bi po ovimpitanjima trebalo da budu direktno podređeneMinistarstvu za izbjeglice i raseljena lica, a negradonačelnicima i op�tinskim skup�tinama. Vladaentiteta stoga snosi odgovornost za neuspjeh da utvrdivlasnička prava za većinu predratnih stanovnika u RSkoji nisu Srbi. U stvari, prete�na većina povratnika jepreuzela takozvani 'neosporen prostor', uglavnomuni�tenu svojinu koju su nastojali da ponovo izgrade uzmeđunarodnu pomoć.

Međunarodni zvaničnici koji rade u RS ispričali su ICG-u da su mnoge lokalne kancelarije za stambene poslove upotpunosti spremne da profesionalno sprovedu primjenuimovinskih zakona, ali da su izlo�eni konfliktnimpritiscima od strane SDS-a i međunarodnih slu�benika,kao i zastra�ivanjima i napadima od strane onih koji suprotiv povratka. Dva �efa op�tinske kancelarije zastambene poslove u Zvorniku, jedan za drugim, dali suostavke u vremenu od decembra 2000. do aprila 2001.godine zbog pritisaka kojima su bili izlo�eni.131

OEBS/OSCE je nedavno kritikovao Ministarstvo zaizbjeglice �to ne podr�ava lokalno osoblje: 'Ministarstvodo sada nije uspjelo da ispuni brojna obećanja u pogleduosnovne kancelarijske opreme i propustilo je daenergično zahtijeva gonjenje zbog pretnji i napada navlastito osoblje.'132 U međuvremenu međunarodnidonatori su obezbjedili zama�ne sume Ministarstvu (vi�eod USD 1 miliona) za zapo�ljavanje dodatnog osoblja ikupovinu opreme. Ovo je jo� jedan primjer kakomeđunarodna zajednica ne uspijeva da dobije ono za �toje platila.

2. Pravljenje bud�eta za raseljavanje

Jedna analiza bud�eta RS za 2000. i 2001. godinuna�alost pokazuje kako se zvanični prioritetiprevashodno usmjeravaju na pru�anje podstrekaraseljenim Srbima da ostanu u RS dok se, na mnogonačina, radi protiv povratka manjina. Početkom2001. godine, na primjer, Vlada je predvidelabud�etom oko KM 34,5 miliona za Ministarstvo zaizbjeglice i raseljena lica (Ministarstvo zaizbjeglice),133 od čega je KM 28 miliona dodeljeno zaprojekte.134 Od ove posljednje sume KM 21 milion(ili 75 procenata) je namijenjeno za rje�avanjeproblema izbjeglica i raseljenih lica koje sada borave 131 ICG intervju za međunarodnim zvaničnikom, 27. maj2001.132 'Republika Srpska nije uspjela da implementiraimovinske zakone', OEBS-ova Izjava za �tampu, 11.septembar 2001.133 Bud�et RS za 2001.134 To je dio bud�eta koji preostaje kada se oduzmu plateslu�benika i materijalni tro�kovi Ministarstva.

u RS (tj. podr�avanje stalnog nastanjivanja srpskihraseljenih lica i izbjeglica), dok je samo 25 procenatabilo odvojeno za pomoć povratnicima.135

Nizom parlamentarnih zaključaka Narodna skup�tinaje aprila mjeseca 'nalo�ila' Vladi da zatvorikolektivne centre u RS (to jest, time �to bi prona�lastalan sme�taj za srpska raseljena lica i izbjeglice),kao i da rije�i stambene probleme porodica izbjeglicai raseljenih lica preminulih ratnih veterana do maja2002. godine. Skup�tina je dalje odredila da trebaizdvojiti 'najmanje' KM 29,255,609 iz bud�etaministarstva u ovu svrhu,136 iako je Ministarstvoveterana i rada već predvidjelo u bud�etu KM 101milion za pomoć palim vojnicima, ratnim invalidimai �rtvama rata tokom 2001. godine.137

Narodna skup�tina je izdala uputstvo Ministarstvu zaizbjeglice da potro�i vi�e od svog ukupno raspolo�ivogbud�eta na programe usmjerene na rje�avanjestambenih problema srpskih izbjeglica i raseljenih lica.Istovremeno, Skup�tina nije pomenula finansiranjeprograma za pomoć povratnicima u RS, pa čak nipomoć Srbima koji �ele da se vrate u Federaciju.Uprkos ove upadljive razlike, poslanici su retoričkim (ineiskrenim) gestom 'zahtijevali' da Ministarstvo zaizbjeglice posveti 'podjednaku pa�nju izbjeglicama,raseljenim licama i povratnicima u procesu rje�avanjanjihovih problema a prema predviđenom programu.'138

Pokazalo se da su ovi parlamentarni prekori bili,međutim, nepotrebni kada je Vlada bila primorana dadrastično prilagodi svoj bud�et sredinom godine kako bipodmirila ozbiljan pad u prihodima u iznosu između 20i 30 procenata. Umesto da ravnomjerno izvr�iodgovarajuće kresanje, Vlada je sada odobrila samoKM 2,1 milion Ministarstvu izbjeglica, smanjujući tako

135 Ovo je sasvim različito od Ministarstva za socijalneposlove i povratak Federacije, koje obezbeđuje 40procenata od svog bud�eta od KM 25 miliona za podr�kupovratnika u RS. ICG intervju sa Ministarstvom zasocijalne poslove i povratak, 19. septembar 2001.136 Narodna skup�tina RS, usvojeni zaključci po programuza rje�avanje problema raseljenih lica, povratnika iizbjeglica, 10. april 2001.137 Ovo je najveća pojedinačna stavka u bud�etu RS, i onaje pet puta veća od sume predviđene za redovne programesocijalne pomoći. Ova razlika odra�ava činjenicu dasocijalna pomoć prije slu�i za podmirenje političkihprioriteta nego usmeravanju ka onima sa najvećimpotrebama. Dok se slično mo�e vidjeti i u bud�etskimprioritetima Federacije, ona i mnogi kantoni izdvajajuznatne sume za podr�ku povratka izbjeglica.138 Narodna skup�tina RS, Usvojeni zaključci u veziprograma za rje�avanje problema RL, povratnika iizbjeglica, 10. april 2001.


njegov bud�et za ogromnih 85 procenata.139 Sličanmanjak u bud�etu tokom 2000. pru�io je izgovor Vladida ne potro�i ni�ta od KM 5 miliona koje je predvidjelabud�etom za pomoć povratnicima tokom te godine.140

Mala suma koja je preostala Ministarstvu ove godinetro�i se na novu stambenu izgradnju ili obezbjeđenjealternativnog smje�taja za raseljene Srbe koji jo� uvek�ive u privremenim kolektivnim centrima ili napu�tajukuće koje potra�uju Bo�njaci i Hrvati koji se vraćaju.141

Mnogi od ljudi koji �ive u kolektivnim centrima nemajunikakav drugi alternativni smje�taj i stoga predstavljajulegitimne socijalne slučajeve. Podr�ka koja se pru�anjima, međutim, isto tako zadovoljava politički cilj:ohrabruje glasače koji bi inače bili skloni da se vrate uFederaciju ili Hrvatsku da ostanu u RS. Postoji, �tavi�e,rizik da će se pojedinci sa dobrim vezama koji imaju povi�e stanova ili oni kojima je već vraćena svojina uFederaciji, mo�da dobiti jo� jedan besplatan stan.

Izlo�ene priličnom pritisku međunarodne zajednicevlasti RS su se slo�ile da će se nove stambene jedinicekoje se grade po ovom programu dodjeljivati premastrogim kriterijumima. Prema tome 'osobe koje supropustile da tra�e povratak imovine, osobe koje su većpreuzele svoje vlasni�tvo i oni sa vi�e stanova ne dolazeu obzir za dodjelu stanova. Sa onima kojima se dodjelestanovi zaključiće se samo �estomesečni privremeniugovori za kori�ćenje a odbiće se produ�enje ugovora

139 Na osnovu bud�etskih podataka RS za prve mjesece2001. godine i intervjua sa osobljem RRTF-a koje pratipolitiku entiteta o povratku. Ministarstvu za izbjeglice je upočetku odobreno KM 28 miliona za projekte u 2001, ili14 miliona za prvih �est mjeseci. Stoga KM 2,1 milionkoje će u stvari dobiti predstavlja samo 15 od sto od onoga�to je prvobitno predviđeno bud�etom. �tavi�e, suma odKM 2,1 milion predstavlja samo posljednju procjenu, jersu se sume u iznosu od KM 1,5 milion do KM 2,1 milionpominjale na sastancima Ministarstva i osoblja RRTF-a.140 ICG intervju sa izvorom u Narodnoj skup�tini RS,avgust 2001.141 Kao dodatak finansiranju koje dolazi iz Ministarstva zaizbjeglice, izvor ICG-a u Narodnoj skup�tini RS jesugerisao da najmanje isto toliko odlazi kao pomoćnaseljavanju Srba iz bud�eta op�tinskih skup�tina - amnogo vi�e iz bud�eta drugih ministarstava, mo�da čak iKM 150 miliona. Ministar finansija Vračar je prvo bioupozoren, a zatim pohvaljen, od strane poslanikaseptembra mjeseca kada je objasnio da je KM 750,000utro�enih na povratak izbjeglica tokom prvih �est mjeseci2001. godine (iz planiranog, ranije utvrđenog bud�eta odKM 3,5 za taj period) u stvari utro�eno na obezbjeđenjealternativnog smje�taja Srbima koje moraju iseliti zbogHrvata i Bo�njaka koji preuzimaju svoje kuće. Poslanicisu ocijenili da je ovo bio veoma dobar trik. 'Koga Vračarnamjerava "preveslati"', Dnevni avaz, 22. septembar, 2001.

ukoliko po kriterijumima izgube pravo na njega.'142

Pored toga, Vlada je obećala da će iskoristiti ispra�njenekolektivne centra za obezbjeđenje privremenogsmje�taja za one koji se iseljavaju iz stanova kojepreuzimaju njihovi predratni stanari, obično ljudi koji supobjegli ili su bili istjerani u toku rata.

Međunarodne agencije zadu�ene za sprovođenjeimovinskih zakona na ovaj način poku�avaju daobezbijede da će se zatvaranjem kolektivnih centarapru�iti pomoć ili olak�ati povratak ne-Srba u RS kao ipomoć raseljenim Srbima bez alternativnog sme�taja.Bez obzira, iskustvo međunarodnih zvaničnika koji radena imovinskim zakonima je ipak pokazalo da će bitipotrebno da međunarodne agencije da nadziru dodetalja kori�ćenje ovih novih smje�taja ako �eli daspriječe zloupotrebe. Uskoro nakon su se vlasti RSslo�ile sa novim kriterijumima, dokumentacija okorisnicima koji se sada iseljavaju iz kolektivnih centarau istočnoj RS iznenada je prebačena u Ministarstvo zaizbjeglice u Banja Luci, �to uslo�njava rad međunarodnihzvaničnika na terenu koji poku�avaju da prate kori�ćenjenovih stanova.143 Potencijalna nepravda u izgradnji novihstanova za stanovnike kolektivnih centara se mo�e daljekomplikovati činjenicom da se veliki dio stambeneizgradnje podi�e na javnom zemlji�tu koje se u stvariprivatizuje, tako da od toga imaju koristi samo Srbi kojiostaju u RS. U međuvremenu Ministarstvo izbjeglicapraktično ni�ta ne daje za pomoć Srbima koji �ele da sevrate u Federaciju.

�ef misije OEBS-a (OSCE), Robert Beecroft, je nedavnoinsistirao da se novo izgrađene kuće ne tro�e uludo naljude koji su propustili da preduzmu osnovne korake zapodno�enje zahtijeva ili ponovno zaposjedanje svogvlasni�tva', i izrazio �aljenje �to je Ministarstvo zaizbjeglice ove godine utro�ilo manje od 5 procenata odsvojih tako malih sredstava da obezbjedi alternativnismje�taj kojim bi se podr�alo sprovođenje imovinskihzakona. On je takođe primetio da 'Raspodela stanovaosobama iz kolektivnih centara i građevinskog materijalaporodicama vojnika koji su ubijeni u borbi nezadovoljava zakonske obaveze Republike Srpske premaizbjeglicama i raseljenim licima po osnovu imovinskihzakona, i preusmerava sredstava iz programa kojim bi seto činilo.'144

142 'Očekuje se da će se programom za zatvaranjekolektivnih centara u RS obezbijediti alternativni sme�taj',Zajednička informacija za �tampu OEBS/OSCE,UNMIBH, UNHCR, CRPC i OHR, 30. avgust 2001.143 Na osnovu intervjua ICG-a sa članovima međunarodnegrupe za povratak i repatrijaciju (RRTF), avgust 2001.144 'Republika Srpska ne sprovodi imovinske zakone',Informacija za �tampu OEBS/OSCE,11. septembar 2001.


Kao �to je gore navedeno, u isto vrijeme kada je bud�etMinistarstva za izbjeglice skresan do kosti, već debeobud�et Ministarstva za veterane i rad sredinom godine jepovećan.145 Sumnjiva stavka od KM 4 miliona u bud�etuovog ministarstva za 'posebne svrhe', sada je skorodvostruko veća od čitavog bud�eta Ministarstva zaizbjeglice.146 Prema UN, Ministarstvo za veterane i radje uključeno u multimilionsku dolarsku 'industriju' zatrgovinu �enama iz drugih oblasti Istočne Evrope za rad usvojstvu prostitutki u Bosni. Većina �ena koje supronađene da rade u javnim kućama u RS tokom racijaMeđunarodne policije (IPTF) imalo je radne dozvolekoje je izdalo ovo Ministarstvo.147

Bud�etske manipulacije Vlade imaju političkog smisla,po�to grupe veterana boraca i udru�enja raseljenih licapredstavljaju su�tinske elemente moći SDS-a nalokalnom nivou. Veterani i njihove porodice i Srbiraseljeni iz Federacije i Hrvatske se �rtvuju u imeprojekta Velike Srbije SDS-a (i Milo�evića). Oni sustoga isto toliko va�ni kao amblemi u političkoj retoricikao i glasači SDS. Oni se takođe mogu lako mobilisatina demonstriranje protiv međunarodne zajednice iBo�njaka koji se vraćaju.

Kao posljedica dogovora postignutog između Ivanića imeđunarodne zajednice, SDS sada kontroli�eMinistastvo za izbjeglice preko svog nezavisnog'stručnjaka'. Kao �to je gore primjećeno, biografijaministra Mićića kao vođe boraca, kao i njegove izjave u�tampi i usmjerenje njegove politike tokom nekolikopro�lih mjeseci, sna�no ukazuju na to da mu je dato ovoministarstvo da bi izvr�io konsolidaciju naseljavanja Srbau RS, a svakako ne i da bi olak�ao povratak ne-Srba.Ivanićevo prihvatanje ovakvog kolege diskreditujenjegova obećanja data u korist podr�ke povratka manjina.Ovo stanje stvari isto tako ukazuje na ludost odlukemeđunarodne zajednice �to je dozvolila da se SDS vratina vlast, pretvarajući se da se to ne de�ava.

3. Dodjela javnog zemlji�ta radi podr�avanjaponovnog naseljavanja i obeshrabrivanjapovratka

Drugo sredstvo koje vlasti RS primjenjuju da bitrajno izmijenile etnografski profil mnogih oblastijeste eksproprijacija javnog zemlji�ta, često ilegalna,za stambenu izgradnju velikog obima. Hrvatskevlasti u Hercegovini su poku�ale da na ovaj načinpresele veliki broj Hrvatka iz centralne i sjeverne

145 ICG intervjui sa osobljem RRTF-grupe zadu�ene zapovratak i repatrijaciju, avgust, 2001.146 RS bud�et, 2001.147 ICG intervju sa zvaničnikom UN, 22. avgust 2001.Pretpostavlja se, prirodno, da �ene, njihovi poslodavci, ili ijedni i drugi dobro plaćaju za ove dozvole.

Bosne, ali su bile primorane da odustanu od ovogakada je Hrvatska prestala da obezbjeđuje sredstva zanovu izgradnju. U RS, desetine hiljada placevazemlji�ta u javnom vlasni�tvu je podijeljeno srpskimraseljenim licima i građevinskim kompanijama zastambenu izgradnju.

Preraspodela zemlji�ta se takođe de�avala i u bo�njačkimoblastima Federacije, ali u mnogo manjem obimu i samanje očiglednom namjerom za obeshrabrivanjepovratka manjina.

Preraspodela zemlji�ta u Republici Srpskoj otpočela je utoku rata, ali se znatno ubrzala tokom Dodikove uprave.Dodik je, u stvari, čestitao sam sebi �to je preraspodjelionekih 12,000 placeva između 1998. i 2000. godine.148

Međunarodne organizacije koje prate ljudska prava uBosni su izjednačile ovaj proces sa 'oduzimanjem kućapotencijalnim povratnicima, sredstava za �ivot i kulturnihi religioznih centara.'149 Kao �to je gore iznjeto, veliki diopreraspodele zemlji�ta koji se danas odvija izvodi se uokviru zatvaranja kolektivnih centara. Pri dodjeljivanjubesplatnog javnog zemlji�ta raseljenim Srbima da izgradekuće, vlasti RS u stvari privatizuju velike dijelovezemlji�ta. Ne samo da ovaj proces nije fiskalno razuman,već je takođe diskriminatoran jer primarno donosi koristSrbima koji �ele da ostanu u RS. Nepravda je uvećanačinjenicom da bosanski entitet i centralna Vlada treba tekda donesu zakone o restituciji privatne ili crkveneimovine koju su komunisti nacionalizovani poslijeDrugog svetskog rata. Drugim riječima, veliki diojavnog zemlji�ta koji se sada privatizuje za raseljena licau stvari bi trebalo da se sačuva za povratak (ili u korist)njegovih prethodnih vlasnika ili njihovih potomaka.

Procjene o broju placeva koji su raspodjeljeni do sadakreće se od oko 13,000 (broj koji zvanično navodi VladaRS),150 do 25,000, �to predstavlja procjenu udru�enjabo�njačkih izbjeglica. Stvaran broj se vjerovatno nalazinegdje između. Uz pretpostavku da će se na svakomplacu zbrinuti pribli�no četiri člana porodice, ovim ćebroj Srba stalno preseljenih iz Federacije i Hrvatske u RSiznositi 50-100.000. U međuvremenu VladinaKancelarija za preraspodelu zemlji�ta i dalje nastavlja saradom, uvećavajući ovaj broj svakoga dana.

148 Vlada RS, 'Izvje�taj o radu Vlade Republike Srpske od30.4.1998 do 30.4.2000.'149 Koordinacioni centar za ljudska prava, HRCC, izve�tajo ljudskim pravima, 1. septembar 2000-31 mart 2001, str.14.150 Ova cifra je svakako stara, imajući u vidu činjenice dase (1) Dodikova uprava hvalila o tome da je raspodelilavi�e od 12,000 placeva tokom �est mjeseci prije izbora2000. godine, i (2) da je nova vlada nastavila sa ovompolitikom.


Iako besplatno dodjeljivanje zemlji�ta socijalnimslučajeva mo�e izgledati razumno i pravično, povratniciu RS retko kada imaju koristi od toga. U stvari, onaobeshrabruje povratak onih koji nisu Srbi. Posebnoveliki broj placeva je razdjeljen u oblastima sabo�njačkom većinom ili pluralitetom stanovni�tva prijerata. Najveći broj placeva podjeljen je u gradovima ivaro�ima u istočnoj Bosni odakle su Bo�njaci sistematskiprotjerivani u početku rata, uključujući Bijeljinu, Zvorniki Bratunac. U Janji, čije je stanovni�tvo bilo skorosasvim bo�njačko - i gde je do�lo do nereda i napadasrpskih raseljenih lica na povratnike Bo�njake u leto2000. godine - lokalne vlasti su dodijelile nekih 1,000placeva za trajno naseljavanje Srba koji su se tu doseliliza vrijeme ili poslije rata.151 Neki od ovih placeva senalaze na zemlji�tu na kome su se nalazile d�amijesru�ene tokom rata.152 U drugom prethodno bo�njačkomselu, Kotorsko u op�tini Doboj, oko 130 placeva jerazdjeljeno Srbima. Ovaj poslednji slučaj predstavljaprimjer kako se u ruralnim oblastima obradiva zemlja odkoje su nekad bo�njački seljaci zarađivali za �ivot sadarazdeljuje Srbima za izgradnju kuća. Ova praksaekonomski onemogućava povratak mlađih članovaonoga �to je postalo 'manjinsko' stanovni�tvo.153 Umeđuvremenu Vlada RS je preduzela korake dapreseljenim Srbima obezbjedi odr�iva sredstva za �ivotdajući im, kako se pretpostavlja, 10,000 besplatnih radnihmjesta.154 Ono �to je jo� gore, time �to se srpskaraseljena lica naseljavaju u oblastima u koja bi Bo�njaci iHrvati mo�da inače �eleli da se vrate, Vlada RS stvarajo� jedan dodatni bezbjedonosni rizik - i dodatnudemotivaciju - za one koji �ele da se vrate.155

Uviđajući nepravdu i političke manipulacije u vezi sapreraspodelom zemlji�ta u du�tvenom vlasni�tvu, aprila2000. godine Visoki predstavnik je izdao naredbu kojomse zabranjuje entitetu i dr�avnim vlastima da vr�e dalje

151 ICG izvor u Narodnoj skup�tini RS, avgust 2001.152 Bosanski Dom za ljudska prava je nedavno donioodluku u korist Islamske zajednice u slučaju koji se odnosina igradnju na ovom i drugim zemlji�tima na kojima su seranije nalazile d�amije. Dom je donio odluku 'da biodbijanje suprotne strane (vlade RS) da spriječi građaneBijeljine od nelegalnog kori�ćenja ovakvog zemlj�taonemogućilo podnosioca zahtijeva da ih koristi zaponovnu izgradnju svojih d�amija.' Koordinacioni centarza ljudska prava, HRCC, izve�taj o ljudskim pravima: 1.septembar 2000-31. mart 2001, str. 42.153 'Povratnici za po�tivanje imovinskih zakona', Nezavisnenovine, 7. avgust 2001.154 ICG intervju sa članom BiH Parlamenta koji je �eleo daostane anoniman, 17. avgust 2001.155 �irom Bosne, povratak 'manjina' rijetko je ugro�enprijetnjama ili zlostavljanjem od strane njihovih predratnihsusjeda. Napetost i nasilje je najče�će među povratnicimai izbjeglicama koji su se preselili u neku oblast u toku iliposlije rata. Karakterističan primjer ovoga su Janje.

dodele bez prethodnog dobijanja klauzule o prenosuprava svojine od strane OHR-a da to mogu da učine.156

Po ovoj odluci vlasti koje dodjeljuju zemlji�te morajudokazati da predlo�eni transfer 'nije diskriminatorski i daje u najboljem interesu javnosti.'157 Kancelariji Visokogpredstavnika bilo je, međutim, potrebno nekoliko mjesecida oformi administrativne strukture koje će obrađivatizahtjeve za dobijanje klauzule o prenosu prava isvojine.U međuvremenu nastavilo se sa dodjeljivanjem zemlji�tai stambenom izgradnjom.

OHR je sada oformio Kancelariju za pregled molbi iobradu klauzula o prenosu prava svojine, ali ovopredstavlja gubitničku bitku. Nova stambena izgradnjabez klauzule o prenosu prava svojine se sprovodi poistom ritmu �irom zemlje: a u Republici Srpskoj jepodnijeto čak samo nekoliko zahtijeva za dobijanjeklauzule. Kada se nove zgrade jednom podignu, lokalnevlasti računaju sa vjerovatnoćom da međunarodnazajednica neće narediti njihovo ru�enje, nezavisno oddiskriminatorske namere ili onoga �ta se posti�enjihovom izgradnjom. Pozitivnije je da je KancelarijaVisokog predstavnika počela da nameće uslove priizdavanju klauzula o prenosu imovine u korist ne-Srba, inastoji da ubla�i moguće diskriminacije dejstvopreraspodjele zemlji�ta.

Istovremeno u čitavoj RS nastavljena je izgradnja. OHRje suočen sa frustrirajućim zadatkom procenjivanjaistinitosti dokumenata koje podnose vlasti i kontrolehiljade dodela da bi se utvrdilo da je izgradnjazaustavljena u oblastima u kojima nisu izdate dozvole zaprenos isvojine, a i da su uslovi koji se pripajaju uzpojedinačne dozvole ispunjeni. Slučaj dozvole o prenosuisvojine koji je nedavno izdao OHR za zemlji�ta koja sedodeljuju u Kotorskom daje u stvari pravi spisak načinana koji vlasti mogu i vr�e zloupotrebe u procesuponovnog dodeljivanja zemlji�ta. Kancelarija Visokogpredstavnika je prinuđena da povuče dozvolu kada seotkrilo da su op�tinske vlasti u Doboju dale la�neinformacije o zemlji�tu u pitanju i o predlo�enimkorisnicima.158 Pravobranilac, koji mora da vr�ipovlačenje molbi za odobrenje klauzule, propustio je daprimjeti da je bar devet placeva u stvari bilo u privatnomvlasni�tvu, a ne u dru�tvenom vlasni�tvu. Pored toga,poljoprivredno zemlji�te od vitalnog značaja za privreduoblasti trebalo je da se koristi za izgradnju kuća. Na 156 'Odluka o raspodjeli zemlji�ta u dru�tvenoj svojini,kojom se zamenjuju odluke od 26. maja 1999. i 30.decembra 1999. godine, OHR, (�Decision on reallocationof socially owned land, superseding the 26 May 1999 and30 December 1999 decisions�, OHR,) 27 april, 2000.157 Ibid.158 'OHR povlači odobrenje u vezi izgradnje kuća uKotorskom', Informacija za �tampu Kancelarije VP, ('OHRsuspends waiver concerning construction of houses atKotorsko�, OHR Press Release,) 30. avgust 2001.


kraju, vlasti u Doboju su ignorisale uslov da korisniciredistribucije moraju biti socijalni slučajevi, i dodjelili suzemlji�te bar dvjema porodicama koje su preuzele svojuimovinu na drugom mjestu.159

4. Uzurpacija zemlji�ta u privatnomvlasni�tvu manjina da bi se zaustavilanacionalna reintegracija

Iako rjeđa od česte dodjele javnog zemlji�ta, uzurpacijaprivatnog vlasni�tva za izgradnju puteva, crkava, kuća idrugih javnih ili privatnih građevina i slu�bi bila jemnogo flagrantnija. Posebno upadljiv primjer ovakveprakse desio se u selu Sultanovići u op�tini Zvornik. Ovaop�tina u istočnoj RS imala je većinsku bo�njačkupopulaciju prije rata. Od tada su njene lokalne vlasti bileposebno marljive u izgradnji na ilegalno dodeljenomjavnom zemlji�tu, i time su obogatile jednog od moćnihgospodara rata-sada-građevinskog izvođača uZvorniku.160

U slučaju Sultanovića, op�tinske vlasti su privatnozemlji�te koje je pripadalo etnički oči�ćenim Bo�njacimakoji su bili u procesu ra�či�ćavanja svojih uni�tenih kućai pripreme za trajan povratak pretvorili u deponiju zađubre. Prema Amnesty International-u, 30 do 35kamiona đubreta je izručivano na zemlji�te svakoga danatokom leta 2000. �tavi�e 'deponija obuhvata i četirimasovne grobnice koje su zvanično priznate od straneMeđunarodnog suda za ratne zločine u biv�ojJugoslaviji.. a za koje se smatra da sadr�e 360 tijela.'161

Drugi primjer ilegalnog prisvajanja privatnog zemlji�takoje pripada ljudima koji su protjerani tokom rata odnosise na Vi�egrad, grad u dolini Drine. Ha�ki Tribunal jeveć optu�io jedan broj pojedinaca za ratne zločinepočinjene u i oko Vi�egrada. Optu�nica protiv biv�egparavojnog vođe Mitra Vasiljevića navodi da su maja1992, kada su se povukle jedinice JNA, 'paravojne trupe,lokalna policija, i lokalni Srbi otpočeli sa brutalnomkampanjom etničkog či�ćenja koje je imalo za ciljoslobađanje ove oblasti od svih stanovnika koji nisuSrbi.'162 Tokom 2000. lokalne vlasti su nastavile sa 159 Ibid.160 Vidjeti ICG Balkans Report No 103, War Criminals inBosnia�s Republika Srpska: Who are the People in yourNeighbourhood?,, 2. novembar 2000.161 �Waiting on the Doorstep: Minority Returns to EasternRepublika Srpska�, Amnesty International, juli 2000, str.17.162 Tu�ilac protiv Mitra Vasiljevića, Dio o podacima,Početna optu�nica, slučaj Br. IT-98-32. 'Či�ćenje'Vi�egrada u proleće 1992, ukljucujuci i koristenje čuvenogOtomanskog mosta za egzekucije, i tijelima koja su potombacana u Drinu u znak opomene Bo�njacima nizvodno,predstavljalo je svjesno ponavljanje zloglasnih masakrakoji su izvr�ili Mihajlovićevi četnici 1943. godine.

odobravanjem raseljenim Srbima da grade na zemlji�tukoje je pripadalo protjeranim Bo�njacima.163

5. Zaključak

Republika Srpska mora dozvoliti minimalno pristizanje'manjinskih' povratnika kako bi izbegla nametanjesankcija od strane međunarodne zajednice. Iako su,međutim, vlasti bile prisiljene da učine male ustupke, onesu jasno sprovodile birokratske i druge mjere protiv ovogprocesa pri svakom koraku. �tavi�e one su nastojale dastvore sna�nu motivaciju kod Srba da ostanu gde su ili dase nasele u nekim oblastima kako bi do�lo do promjeneili konsolidacije njihovog demografskog profila. Kakoprije tako i tokom rata, ideolozi bosanskih Srba su javno iprivatno diskutovali o tome �ta bi mogao biti neki'prihvatljiv' procenat stalno nastanjenih ne-Srba nateritorijama koje su bile pod njihovim snagama ili koje sunamjeravali da osvoje. Usvajanje standarda 'čistoće' kojesu utvrdili hrvatske Usta�e u odnosu na 'svoje' Srbetokom Drugog svetskog rata, Karad�ić je navodnorazmi�ljao o tome da bi pet procenata moglo bitipodno�ljivo. Jedan od njegovih sljedbenika RadoslavBrđanin, je izjavio da bi dva procenta predstavljalogranicu.164 Vlade RS su uglavnom uspjele da poslijeDejtona obezbijede da njihov entitet ostane onakvimkako su ga Karad�ić i druge vođe SDS koji su se zadr�aliu politici, zamislili. Sada�nje ne-srpsko stanovni�tveprocenjuje se iznosi pet procenata.165

Ne samo da je međunarodna zajednica nagradila vlastiRS time �to je dopustila da se neke izbjeglice vrate, većje takođe dozvolila RS da zadr�i i da manipuli�e sanastanjivanjem svog raseljenog srpskog stanovni�tva.Ova kombinovana politika poslu�ila je odr�avanju

163 Pismo iz Kancelarije premijera Federacije (Broj 01-02-1249/00 od 6. juna 2000) upućeno ICG-u identifikuje vi�eod 200 kuća koje su se tada gradile na vlasni�tvu kojepripada ne-Srbima u naselju Vi�egrada Prelevu, kao i udrugim oblastima gde je do�lo do uzurpacije privatnog ijavnog zemlji�ta.164 O glasinama i izvje�tajima o stavovima Karad�ića poovom pitanju na�iroko se diskutovalo 1992. godine, aliizgleda da ne postoje dokumentovani dokazi da se onjavno izjasnio o cifri. ICG intervjui sa ratnim novinarimau Sarajevu, 18-19 septembar 2001. Za biv�eg poslanikaSDS-a, predsjednika kriznog �taba u Krajini i ministra ipotpredsjednika u vladi Radoslava Brđanina, vidjetiMeđunarodni Ha�ki tribunal, Dopuna optu�nice, Slučaj Br.IT-99-36-I: Tu�ilac Tribunala protiv Radoslava Brdjaninai Momira Tadića.165 Suzana Anđelić 'Posao etničkog či�ćenja u RepubliciSrpskoj je zavr�en', Slobodna Bosna, 10. maj 2001, str. 21-22. Isto tako vidjeti 'Zapovijeda i politička odgovornostBo�njaka pred Ha�kim tribunalom', Bosanski narodni iBosanskohercegovački građansko-nacionalni savez,septembar 2001.


nacionalnog i religioznog animoziteta. PovratakBo�njaka dovodi u paniku one raseljene Srbe koji senalaze u njihovim kućama. U odsustvu ekonomskograzvoja, povratnici takođe predstavljaju i ne�eljenukonkurenciju za rijetke poslove i ograničene socijalne imedicinske usluge, kao i izazov ideologiji koja podr�avaobrazovanje u RS (programe, ud�benike i jezik nastave) ipolitički dijalog. Paradoks je da vraćanje povratnikapredstavlja i prijetnju i korist za re�im. Masovnipovratak bi u potpunosti izmenio RS. Ali povratak umanjem obimu, ciljan i neodr�iv obezbjeđuje da veći diostanovni�tva - a posebno raseljena lica - bude i daljeusmjeren na nacionalne simbole, mitove i strahove. Ovosasvim odgovara SDS. Njen stalni uspjeh na izborimazavisi od odr�avanja paranoje kod naroda u veziMuslimana i skretanja pa�nje sa osiroma�enja i izolacijeentiteta.166

D. ETNIČKO NASILJE

1. Majski neredi iz 2000. protiv ponovneizgradnje d�amija u Trebinju i BanjaLuci

Na dan 7. maja 2001, nekoliko hiljada protestanataspriječilo je polaganje kamena temeljca za ponovnuizgradnju Ferhadija d�amije u Banja Luci. D�amiju,izgrađenu 1579. godine raznjeli su dinamitom Srbimaja 1993, u okviru plana da se izbri�u svi tragoviotomanske i islamske pro�losti grada koji je do�ivio irazaranje petnaest drugih d�amija.167 Najmanje 34 osobaje povređeno u neredima 7. maja, uključujući Bo�njakekoji su do�li u posetu i novinare koji su kamenovani itučeni. Jedan stariji Bo�njak je kasnije umro poslijebrutalnog prebijanja od strane nekoliko mladića, koji suvikali 'ubi Turčina', dok su policija i demonstrati toposmatrali. Demonstranti su zapalili sedam autobusa inekoliko automobila, i dr�ali zatvorene oko 400 166 Vlada RS opravdava svoju politiku tvrdeći da većinaraseljenih Srba ne �eli da se vrati u Federaciju ili Hrvatsku.Iako su analize koje su sprovodile vlasti RS podr�ale ovutezu, analiza koja je obavljena 1999. godine pod okriljemUNHCR-a pokazala je da 34 posto subjekata u RS tvrdi da�eli da se vrati u svoje predratne domove u Federaciji.(Citirano u �Waiting on the Doorstep�, AmnestyInternational juli 2000). Uz značajne pomake u procesupovratka i primjeni imovinskih zakona u odnosu nasituaciju u vrijeme analize UNHCR-a, vjerovatno je da bijo� vi�e Srba �eljelo da se vrati kućama.167 Islamska zajednica je prvo zatra�ila dozvolu odlokalnih urbanističkih vlasti da ponovo igradi istorijskud�amiju neposredno poslije njenog ru�enja 1993, ali im jedozvola odbijena ovom i u kasnijim prilikama. Uprkosobavezujuće odluke iz 1999. donijete od strane Doma zaljudska prava formiranog poslije Dejtona, dozvola je izdatatek marta 2001, poslije velikog pritiska OHR-a.

Bo�njaka hodočasnika i lokalne i međunarodnezvaničnike u Centru Islamske zajednice oko sedamsati.168 U toku i poslije nereda, maloljetnički razbijačibjesnili su gradom, razbijajući izloge radnji u vlasni�tvuBo�njaka.169

Iako je policija Banja Luke kasnije tvrdila da nije moglada predvidi masovni bijes koji je izbio 7. maja, nekolikoupozoravajućih znakova u danima prije toganagovje�tavalo je ne�to posve drugačije. Prvo, 5. maja,nekoliko desetina protestanata u Trebinju, gradu uistočnoj Hercegovini, spriječilo je polaganje kamenatemeljca za drugu d�amiju iz kasnog srednjeg vijeka,koju su Srbi uni�tili tokom rata. Ma�ući srpskimkraljevskim i četničkim zastavama (ali noseći biločetničke oznake ili majice beogradskog fudbalskog klubaPartizan), uz pjevanje rasističkih parola, demonstranti suprisilili vjernike u posjeti, poznate ličnosti i zvaničnike daodstupe sa zemlji�ta gde je d�amija do zgrade Islamskezajednice, koju su tada napadali i gađali kamenjem.Osuđujući nasilje 'najo�trijim riječima', Visokipredstavnik Wolfgang Petritsch najavio je da će misijaUN razmotriti 'naizgled pasivnu ulogu lokalne policijetog dana'.170 Očevici i televizijski snimak potvrdili su daje policija propu�tala da interveni�e sve dokdemonstracije nisu postale nasilne. Ono �to su mogli dapoka�u jeste totalno odsustvo bilo kakvih preventivnihmjera. Krajem avgusta UN su najavile da suidentifikovale najmanje 72 policajca koji su se'neprofesionalno' poneli 5. maja.171

Međunarodni obave�tajni izvori ukazivali su da neredi uBanja Luci mo�da nisu organizovani od stranepodzemlja, neformalnih vojnih zajednica koje kontroli�uelementi SDS-a. Ove neformalne strukture povezane susa udru�enjima ratnih veterana i sumnja se da imajuuče�ća u organizaciji nasilja nad povratnicima, posebno uistočnoj RS. Prema obavje�tajnim informacijama kojeima OHR, �ef Udru�enja ratnih veterana RS ipotpredsjednik Narodne skup�tine iz SDS-a, BorislavBojić, mo�da je imao veze sa planiranjem nereda u BanjaLuci. Svjedoci su primjetili lokalne funkcionere SDS-a ičlanove Udru�enja ratnih veterana kako demonstriraju nagradili�tu prije no �to su izbili neredi.172 U slučajuTrebinja, postojao je stvaran 'trag baruta' koji je ukazivaona uključenost samog Karad�ića. ICG je primio

168 'Ferhadija ponovo sru�ena', Nezavisne novine, 8. maj2001.169 Ibid.170 'Visoki predstavnik zaprepa�ćen nasiljem u Trebinju',Informacija za �tampu OHR-a, (�High Representativeappalled at Trebinje violence�, OHR Press Release), 5. maj2001.171 BiH Media Round-up, 23. avgust 2001.172 �Republika Srpska Sanctions Threat�, IWPR BalkanCrisis Report 11. maj 2001.


nezavisnu potvrdu od strane dva veoma pouzdana izvorada su Karad�ićevi tjelohranitelji bili prisutni u gradu udanima koji su prethodili neuspjeloj ceremoniji polaganjakamena temeljca.

Pored generalne probe izvedene u Trebinju, u ostaleupozoravajuće znake o predstojećem neredu u BanjaLuci spadao je i pamflet koji je dijeljen u gradu dan prijenereda i koji je pročitan na lokalnoj stanici Radio Big.Njime su se pozivali građani da demonstriraju idućegdana protiv 'invazije muslimanskih hordi'.173 Radio Big jeopisan ICG-u kao stanica koju vodi 'sljedbenik' SDS-a.Isto tako dan ranije �ef policije je objavio preko radija daće 10-15.000 Bo�njaka stići autobusima u Banja Luku dabi prisustvovali ceremonijama. Ovaj veoma pretjeranibroj, iako ga je dala sama Islamska zajednica, poslu�io jeda potvrdi strah od invazije i da podigne a ne da smanjinapetost. �ef u pitanju je bio policajac na visokompolo�aju u Banja Luci 1993. godine, kada je dinamitomraznijeta prvobitna Ferhadija.174

Iako je policija u Banja Luci imala najavu o ovomdatumu najmanje mjesec dana ranije, ako ne o detaljima,onda o ceremoniji polaganja kamena temeljca - da nepominjemo upozorenje iz Trebinja - ministar unutra�njihposlova i njegov zamenik bili su tog dana izvan grada.175

Nekoliko stotina demonstranata okupilo se na gradili�tuizjutra, mnogo ranije prije planirane ceremonije za poslijepodne, izvikujući nacionalističke parole i pjevajući anti-muslimanske pesme. Kao �to je bio slučaj i u Trebinjupolicija nije poku�ala da rasturi, odgurne ili brojčanoograniči gomilu prije no �to se ona pretvorila u masu.Oni nisu ojačali ni svoje ljudstvo od nekih 300 kako sepovećavao broj demonstranata. Stoga nisu bili u stanjuda spriječe demonstrante od kasnijeg probijanja kroznjihove redova i napada na ugledne ljude i posetioceBo�njake.176 U stvari, oni su se malo trudili da savladajuhaos do koga je zatim do�lo. Kasnije je iskrslo, međutim,da je Vladin �ef za informacije, Cvijeta Kovačević, dalainstrukcije SRNI da objavi pretjeran broj policajaca kojisu ozljeđeni u nemirima kako bi se stvorio utisak da su seoni vi�e trudili no �to je to bio slučaj.177

Po�to im je trebalo izvjesno vrijeme da se probiju krozdemonstrante, Ivanić, �arović, Čavić i Kalinić su senajzad pojavili na sceni i poku�ali - neuspje�no - da smiregomilu. Ivanić je u�ao u zgradu Islamske zajednice u

173 'Ferhadija ponovo sru�ena', Nezavisne novine, 8. maj2001.174 �Republika Srpska Sanctions Threat�, IWPR BalkanCrisis Report 11. maj 2001.175 ICG intervju sa međunarodnim zvaničnikom u RS, 27.juni 2001.176 �Republika Srpska Sanctions Threat�, IWPR BCR, 11.maj 2001.177 Nezavisne novine revija, 24. avgust 2001, str. 18.

14h, izjavljujući da neće izaći sve dok se ne evakui�e iposlednji Bo�njak. U nemogućnosti da organizujepodr�ku regularne policije Ivanić je, prema nekimočevicima, bio prinuđen da pozove specijalnu policijuRS. Drugi izvori pripisuju �efu UNMIBH-a, JacquesPaul Klein-u, da je on dozvao pomoć. Specijalnapolicija nije zavr�ila evakuaciju zgrade svo do 19h.Jedna grupa Bo�njaka, koja je evakuisana iz Islamskogcentra u pratnji specijalne policije odvedena do policijskeakademije, gde se na�la u klopci gomile koja je bacalakamenje, a koja je uključivala i policijske kadete.178

Druga mračna strana nereda koji dovode u vezuinstitucije RS bilo je uče�će velikog broja đaka srednjih�kola i drugih omladinaca. Omladina je prednjačina ukamenovanju i batinanju starijih Bo�njaka ispredIslamskog centra, uključujući i čovjeka koji je pao ukomu i umro. Otkriće da je veliki broj učionica srednjih�kola bio prazan poslije podne na dan 7. maja izazvao jetvrdnje da su direktori pustili svoje đake da bi sepridru�ili demonstracijama.179

Nespremnost, pasivnost i neume�nost policije kako uTrebinju tako i u Banja Luci toga dana, njihovo kasnijeometanje istrage i oklijevanje da podnesu tu�be protivorganizatora i počinioca ukazuju, u najmanju ruku, naprikrivanje od strane uticajnijih elemenata. �ef zakrivične istrage u policiji u Trebinju je kasnije smijenjenod strane Međunarodne policije UN (IPTF) zato �to jeodbio da otpočne istragu o događajima 5. maja.180 UBanja Luci je sa zaka�njenjem do�lo do ozbiljnogistra�ivanja, hap�enja i osuda, i to samo kao reakcija naveliki pritisak i prijekore od strane UN. Od stotinapolicajaca koji su uglavnom pasivno posmatralinadređeni nisu zahtijevali da podnesu izvje�taje o tome�ta su vidjeli. Jedino kao odgovor na jo� većimeđunarodni pritisak nekih 200 policajaca je kasnije,tokom juna i jula, podnijelo izvje�taje. Ovi izvje�taji sunapisani sa profesionalizmom i �arom učenika koji sunatjerani da ostanu u učionici poslije časa i napi�uizvinjenja za nesta�luke ispisane na tabli. Početkomavgusta UN je objavila da je 'zavr�ila prevođenje 200izve�taja koje su dali policajci koji su obezbjeđivali

178 ICG intervju sa očevicem koji �eli da ostane anoniman.179 �Časovi po programu, Đaci na ulici�, Nezavisne novine,9. maj 2001.180 UNMiBH ima pravo da 'ukine' pravo policajaca naobavljanje svojih policijskih ovla�ćenja ukoliko nesprovode svoje du�nosti. Ovakvi slučajevi se ubilje�avajukao 'neizvr�enje naređenja', koje objavljuje UN IPTF(International Police Task Force). �ef policije u Trebinjuje već imao nekoliko neizvr�enih naređenja prije propustada istra�i lokalne nemire. ICG intervju sa UNzvaničnikom, 22. avgust 2001.


ceremoniju i zaključila da je istraga propustila da seusmjeri na neke zanimljive detalje.'181

Ono �to je jo� upadljivije, sedam policajaca koji su upočetku svjedočili pred istra�nim sudijom zbog navodnihjedanaest učesnika u nemirima u Banja Luci kasnije supovukli svoje iskaze, tvrdeći da se sada ne mogu sjetitiosoba koje su ranije identifikovali. UN je optu�ila da ovaizmjena svedočenja predstavlja krivokletstvo i odra�avaočigledan politički ili drugi vansudski uticaj napravosudni proces.182

Pet mjeseci poslije nereda u Banja Luci, istraga se i daljenalazi u fazi sudske strage, bez podno�enja ikakvihzvaničnih optu�nica. Policija RS se, �tavi�e,usredsredila na mlade i plahovite počinioce nasilja,odbijajući da istra�uje znake koji ukazuju naprethodno planiranje i organizaciju, kao �to jepodjela pamfleta, radio najave, i izvje�taje opripremljenim kamenicama na gradili�tu. Ovo jenajbolje �to je policija RS je spremna ili sposobnada uradi, čak i kada se nalazi pod punommeđunarodnom pozorno�ću.

2. Političke posljedice Trebinja i Banja Luke

'�okiran sam da izgleda da je RS jo� uvek mjestobez vladavine prava, bez civilizovanogpona�anja i vjerskih sloboda... Smatram da suvlasti odgovorne za ovo zastra�ujuće stanjestvari.' - Izjava Visokog predstavnika WolfgangaPetritscha, 7. maj 2001.183

'Vođe Islamske zajednice nisu pokazale dovoljnostrpljenja i sačekale da dobiju sve potrebnedozvole za izgradnju d�amije. Umesto toga, onisu zanemarili zakonsku proceduru i pojurili dapostave kamen temeljac čim su dobili zonskudozvolu, �to nije u skladu sa normalnim redomstvari koje se zahtevaju od stranog investitorakoji �eli da u ovakvim slučajevima po�tujezakon, �to je izazvalo napetost i stvorilonepriličnu atmosferu idealnu za izbijanjeekstremizma.' - Zvanična izjava Vlade RS odogađajima od 7. maja 2001.184

181 'Alun Roberts o nasilju u Banjoj Luci 7. maja: Istragatapka u mjestu', Nezavisne novine, 9. avgust 2001.182 'IPTF nezadovoljan radom policije RS: Na policajceizvr�en pritisak da promjene iskaz', Oslobođenje, 28. juni2001.183 'Visoki predstavnik zaprepa�ćen izbijanjem nasilja uBanja Luci', OHR informacija za �tampu, 7. maj 2001.184 RS vlada, 'Informacije Vlade Republike Srpske oaktuelnoj političko-bezbjednosnoj situaciji u vezi sadogađajima u Trebinju i Banjoj Luci i prijedlog mjera', maj2001.

U danima poslije nereda u Trebinju i Banja Luci,Visoki predstavnik i članovi diplomatskog koraizra�avali su ogorčene osude nasilja i neodređeneprijetnje mogućim sankcijama prema Vladi, koju susmatrali odgovornom u krajnjem slučaju. Komesarza spoljne poslove EU, Chris Patten, opomenuo jeRS da 'poreski obveznici EU tro�e ogromne sume zapomoć Bosni i Hercegovini, uključujući RepublikuSrpsku - ona vrsta srednjevekovnog pona�anja kojesmo juče videli nema mjesta u modernoj Evropi.'185

Britanski i američki ambasadori su jasno izrazilisvoje sumnje da je SDS u ovome imala uče�ća.186

Za mnoge su neredi i vjerovatnoća o uče�ću SDSpredstavljali potvrdu da su međunarodni zvaničnicinapravili ozbiljnu gre�ku �to su dozvolili SDS-u dase vrati na vlast poslije novembarskih izbora.Mediji RS su se pitali da li će entitet biti podvrgnutembargu na pomoć i �pekulisali da međunarodnazajednica mo�e da ide tako daleko da ovu prilikuiskoristi za razbijanje dvoentitetskog sistema koji jeprihvatila u Dejtonu.

Reakcija političkog establi�menta RS mogla bi seopisati kao shizofrena ili, tačnije, kao dvolična.Arogantan i istovremeno odbrambeni gorenavedeniizve�taj Vlade optu�ivao je Islamsku zajednicu zanjeno nestrpljenje - poslije osam godina - da odr�iceremoniju, za 'politizaciju' događaja, i �to se nijepona�ala kao dobar 'strani investitor' u RS.Usredsređujući se samo na 'političko' u neredima,izvje�taj je jedva pomenuo stvarne počinioce nasiljai izrazio malo �aljenja nad onim �to se desilo.Članovi SDS u Narodnoj skup�tini iz Trebinja iBanja Luke ili su ponovili ovakva osjećanja ili, uslučaju ovog posljednjih, predlo�ili da su Bo�njacisami sebe kamenovali!187

Ivanić koji je tra�io priznanje za uspje�nuevakuaciju Centra Islamske zajednice, isto tako jeprimjetio da bi demonstranti najverovatnije zapalilizgradu da on nije u�ao unutra da za�titi ljude!.188

Vođe SDS-a �arović, Čavić i Kalinić su takođeizjavili da su poku�ali da smire demonstrante.Međunarodni zvaničnici, međutim, opisuju njihovenapore 'patetičnim', jer su stigli vi�e časova nakon

185' Republika Srpska Sanctions Threat�, IWPR BCR,, 11.maj 2001.186 'Moguće je da Petrić kazni SDS', Nezavisne novine, 11.maj 2001.187 'Za kamenovanje Bo�njaka optu�ena IZ', Oslobođenje,1. juni 2001.188 Jelena Mrkić, 'Prvi puta čujem da je među njima iDragan Čavić', Slobodna Bosna, 10. maj 2001, str. 20.


izbijanja nasilja i svodili se vi�e na bratimljenje nona smirivanje.189

Kada je postalo očigledno da je situacija ozbiljna,vlasti su izrazile zaprepa�ćenje i ogorčenost zbogdogađaja. Da bi odlo�ile korake međunarodnezajednice, sada su �rtvovani ministar unutra�njihposlova, �ef bezbjednosti i čelnik bezbjednosti uBanja Luci. Vlada je prihvatila njihove ostavke iotpustila istoga dana zamjenika ministra unutra�njihposlova.190 Desetog maja, Visoki predstavnik sesastao sa vođama RS (uključujući rukovodstvo SDS-a) i 'zahtevao da vođstvo RS javno osudi nasilje iidentifikuje i uhapsi počinioce.'191 Vlasti RS susprovele prvi zahtjev u roku od dva dana,izvinjavajući se i - kao papagaji - 'sna�no osudili'nasilje.192 Ministar obrazovanja takođe je smijenionekoliko direktora �kola čiji su učenici učestvovali uneredima, ali oni su prećutno vraćeni na posao kadaje popustila pa�nja medija i međunarodne zajednice.

Predsjednik �arović, potpredsjednik Čavić i premijerIvanić su svi 18. juna prisustvovali ponovljenojceremoniji polaganja kamena temeljca za Ferhadijad�amiju. Sam �arović je pomogao da se kamen stavina mjesto - čin odricanja koji je odjeknuo �iromentiteta i na�iroko ocijenjen kao lično poni�avajući ipolitički �tetan za nacionalistička uverenja u SDS-u.(Kalinić je bio odsutan i tako sačuvao svojčvrstoruka�ki kredibilitet).193 Predsjednik se obratiostanovni�tvu RS sa molbom da 'poka�e toleranciju' idozvoli da se ceremonija neometano odvija. Ipak,bilo je potrebno vi�e od 1,200 policajaca naoru�anihlimenkama sa suzavcem i vodenim topovima dapotisnu gomilu od nekoliko stotina demonstranatakoji su bacali fla�e. Uhap�eno je na desetine

189 Kao �to je Petritsch primjetio, kasna intervencijarukovodstva RS u Banja Luci predstavljala je 'korak koji jenačinjen previ�e kasno�, dodajući da 'to ne oslobađa vlastiRS od odgovornosti zbog neadekvatnog odgovora nanasilje u Trebinju u subotu.' 183 'Visoki predstavnikzaprepa�ćen izbijanjem nasilja u Banja Luci', OHRinformacija za �tampu, 7. maj 2001.190' Visoki predstavnik pozdravlja ostavke u RS iotpu�tanja ali poziva da se počinioci nasilja u Trebinju iBanja Luci privedu pravdi,' OHR Informacija za �tampu,15. maj 2001; Monthly Tracker - maj 2001, OHR MonthlyReview. Po jednom vi�em zvaničniku UN, unutra�njadinamika Ivanićeve vlade zahtevala je odlazaknesposobnog ministra unutra�njih poslova iz PDP ipropratno optu�tanje njegovog sposobnijeg zamjenika izSDS. ICG intervju sa vi�im zvaničnikom UNMIBH, 5.oktobar 2001.191 Monthly Tracker - maj 2001, OHR Monthly Review.192 Ibid.193 ICG intervju sa međunarodnim predstavnikom, 29. juni2001.

demonstranata a gomila je povrijedila nekolikopolicajaca. Čavić je ravnodu�no izjavio poslijedogađaja da 'vođstvo RS �ali �to je do�lo dosporadičnih incidenata u Banja Luci u vrijemeceremonije.'194

Otkud takav dramatičan preokret? Jednostavno,vođstvo SDS-a je bilo izlo�eno riziku da budeuklonjeno sa vlasti i zabrani stranke od stranemeđunarodne zajednice ako se zaka�njelo ne priklonipristojnostima multikulturalizma. Poslije prveceremonije za Ferhadiju, Visoki predstavnik, OEBS(OSCE) i razni ambasadori su se navodno prepirali otome koju bi kaznu međunarodna zajednica mogla danametne RS. OHR, u skladu sa sada�njomstrategijom prema kojoj bi Bosanci trebalo dapreuzmu stvari u 'svoje ruke', navodno je bio za to dase vlastima RS da vrijeme i prostor da ovo isprave iplaniraju drugu ceremoniju. Američki i britanskiambasadori su, međutim, izgleda insistirali da VladaRS odmah popravi nanijetu �tetu i da se uključi unovu organizaciju događaja.195

Različite sudbine dvije ceremonije u Banja Lucipokazale su da se na vlast RS mo�e računati samo zaobezbejđenje i za�titu vjerskih i drugih prava ne-Srbajedino kada znaju da to moraju učiniti kako biizbjegli gnjev međunarodne zajednice. Za razliku od7. maja, policija se pokazala sasvim sposobnom 18.juna da profesionalno za�titi skromni skup Bo�njakau njihovom glavnom gradu. Drugog puta je bilodrugačije jer su im njihovi politički gospodari, aiznad svega SDS, naredili da to urade. Kao �to jeAmnesty International istakla poslije majskih nereda,problem u RS predstavlja ne�to daleko veće odobezbeđenja tako simboličnih činova kao �to jepolaganje kamena temeljca: 'Ovo nasilje se odigravau klimi stvarnog neka�njavanja gde se počiniocirijetko ili neadekvatno osuđuju poslije nasilnihincidenata vezanih za povratak.'196

Funkcioneri u Kancelariji Visokog predstavnika idruge međunarodne agencije koje je ICGintervjuisala poku�ali su da sa vedrije straneposmatraju nerede u Trebinju i Banja Luci,primjećujući da bi ru�ni prizori trebalo da poslu�ekao alarm za buđenje međunarodne zajednice, iprisiljavanje da se suoči sa realno�ću u RS. Međutim,nekoliko mjeseci poslije incidenata, postalo je jasnoda je uspje�no polaganje kamena temeljca u drugom 194 Monthly Tracker - juni 2001, OHR Monthly Review.195 ICG intervju sa međunarodnim predstavnikom, 29. juni2001.196 'Političko nasilje te�ak korak nazad za povratakmanjina', Informacija za �tampu, Amnesty International, 1.juni 2001.


poku�aju bilo dovoljno da se smiri međunarodnapanika u vezi sa sistemskim pitanjima. SDS jeponovo učinila neophodan minimum da bi izbjeglakaznu. Organizatori nasilja nisu ni�ta bli�e tome dabudu privedeni pravdi, a ubistvo starijeg čoveka jo�uvek nije dovelo do bilo kakvih krivičnih optu�nica.Institucije RS - �kole, policija, sudovi, crkva, medija isama Vlada - i dalje se suprostavljaju reintegraciji. Ameđunarodna zajednica se, izgleda, vratila naspavanje.

3. Cijena bezbjednosti manjina u RS

Kasno u leto izgledalo je kao da Ministarstvounutra�njih poslova RS ismijava Bo�njake koji supre�ivjeli ratne masakre koje su počinile srpskesnage u Srebrenici i Vi�egradu. U onome �to jeličilo na čin pakosti zbog Vladinog poni�enja �to jemorala da odr�i i učestvuje u drugoj ceremoniji zaFerhadiju, ministar unutra�njih poslova je podnioračune za tro�kove obezbeđenja sa dva bo�njačkaskupa u RS. Nekoliko hiljada pre�ivjelih i rođakavratili su se u Potočare 11. jula 2001, da obelje�e�estu godi�njicu masakra nad nekih 7,000nenaoru�anih mu�karaca i dječaka poslije padaSrebrenice. Idućeg mjeseca, rođaci 152 bo�njačkagrađana čija su tijela otkopana u blizini Vi�egrada udolini Drine vratili su se zbog ceremonije sahrane.Oba ova emocionalno nabijena događajapredstavljali su potencijal za izazivanje kontra-demonstracija i nasilja, ali veliki broj razmje�tenihpolicajaca spriječio je rizik. Poslije toga, međutim,ministar unu�tranjih poslova poslao je račune naKM 600,000 Udru�enju pre�ivelih iz Srebrenice i naKM 250,000 rođacima iz Vi�egrada zbog vanrednihtro�kova koje je policija imala pri obezbjeđenjunjihovih ceremonija.197 Očigledno, bez očekivanjada će biti plaćeni, ovi računi su izgleda bili sračunatida umjesto toga obavijeste potencijalne povratnikeda Vlada RS ne prihvata nikakve obaveze za za�titune-Srba.198

4. Obrazac nasilja prema povratnicima isaučesni�tvo re�ima

Iako je izlivanje mr�nje u Trebinju i Banja Lucimaja mjeseca na kratko podiglo uvid međunarodnezajednice u dalje postojeću klimu ksenofobije uRepublici Srpskoj, ovi neredi su se desili pored

197 Associated Press, 31. juli 2001, i Nezavisne Novine, 7.avgust 2001.198 Prema vi�em zvaničniku UN, stvaran cilj - iakoizuzetno nespretan - ministra za unutra�nje poslove bio jeda od Vlade izvuče vi�e para. ICG intervju sazvaničnikom UNMIBH-a, 5. oktobar 2001.

stotina manje javno objavljivanih napada namanjinske povratnike tokom protekle dvije godine.Ovakvi napadi ilustruju da politika RS uobeshrabrivanju povratka Bo�njaka i Hrvatauključuje bar manje prećutno prihvatanje od stranepolicije, sudova a i političkih funkcionera isto takoredovnog nasilja nad povratnicima.

Između marta 2000. i jula 2001, prijavljeno jeMeđunarodnoj policiji (IPTF) 316 incidenata koji suuključivali prijetnje ili napade na 'manjinsko'stanovni�tvo u RS. Ova brojka je opet za polovinuveća od broja prijavljenog u Federaciji, i neobuhvata nerede u Trebinju i Banja Luci. Ona,međutim, obuhvata demonstracije, napade,podmetanje po�ara, bombe i pucanje, kao i prijetnje,zlostavljanje i krivična nedjela.199

Statistike UN za sezonu povrataka tokom 2001 (odaprila do septembra) pru�aju donekle drugačijusliku. Iako je povratak Bo�njaka u RS bio skoro petputa veći nego povratak Srba u Federaciju, brojincidenata u RS (208) nije bio pretjerano veći odonog u Federaciji (177), iako karakter nedjelapočinjenih ili prijavljenih protiv 'manjinskog'stanovni�tva je i dalje daleko te�i u RS. �tavi�e, odpolovine do tri četvrtine ukupnog broja incidenataprotiv manjina tokom svakog mjeseca u RS tokomprotekle sezone se de�ava u istočnom dijelu entiteta,iznad svega u okviru policijskih komandnihnadle�nosti u Zvorniku i Bijeljini. Ovo mo�eukazivati na stvarno pobolj�anje bezbjedonosnesituacije za manjinske povratnike u druge dijeloveRS .200

S druge strane, mo�da i nije, jer je učestalost napadana povratnike uvek veća u toku prva tri ili četirimjeseca poslije njihovog povratka. Istočni dio RSje ove godine bio glavno mjesto povratka.Međunarodne agencije koje prate ljudska prava uBosni primjetile su da su napadi 'izgleda planirani iorganizovani sa namerom da se ometa povratak' i,�tavi�e, da se 'sve veći broj incidenata vezanih zapovratak u nekim oblastima mo�e dovesti u direktnuvezu sa sve većim brojem povrataka manjina,posebno u strate�kim dijelovima RS.'201

199 UN dokument, �Minority-Related Incidents Reported toIPTF�, 1 March 2000 � 20 July 2001. Napadi na srpskepovratnike u Federaciju, čak iako u značajnije manjembroju i sa manjom te�inom, bili su u korelaciji sa onima naBo�njake u RS-u. Ovako, uočljiv je nagli porast od 20 uaprilu do 54 u maju, nakon događanja u Trebinju i BanjaLuci200 ICG intervju sa vi�im zvaničnikom UNMIBH-a, 5.oktobar 2001.


Iako je veliki broj incidenata prijavljen u i u okoliniPrijedora pro�le godine a i ranije ove godine,međunarodni zvaničnici i lokalni mediji potvrđujuda se najte�i napadi odigravaju du� osovineBijeljina-Zvornik-Vlasenica-Bratunac-Srebrenica uistočnom dijelu RS. U ovom dijelu počinioci iorganizatori mogu slobodno da prelaze prekogranice sa Srbijom. Incidenti se kreću od paljenjasijena i crtanja grafita po zidovima, do podmetanjapo�ara i bacanja bombi na kuće, kamenovanja ibacanja granata, grupnog nasilja i ozbiljnih nereda,kao i ustreljivanja i pucanja iz kola. Smrtnih ishodaje bilo relativno malo, ali su ozljede brojne aatmosfera straha i napetosti, tvrdi se, prostire se�irom čitave oblasti. 11. jula (istoga dana kada su sehiljade okupile u Potočarima da obele�e padSrebrenice), snajperom je pogođena�esnaestogodi�nja djevojka blizu Vlasenice.Porodica bo�njačke djevojke vratila se u seloD�amd�ići ne�to ranije te godine. Ubistvo njihovećerke predstavlja drugo pucanje u povratnika u ovojoblasti poslije maja mjeseca.

Saučesni�tvo vlasti u istočnom dijelu RS unapadima na povratnike potvrđuje i izuzetnaravnodu�nost policije da uhvati počinioce, aposebno organizatore. IPTF je istra�ivao 20 djelanasilja protiv manjinskih povratnika u Bijeljini,Zvorniku, SRebrenici i Bratunacu počinjene odmaja 2000. do februara 2001, uključujući i odgovorpolicije. Uprkos njihove ozbiljnosti (incidenti suobuhvatali ru�enje deset kuća, gubitak udova odstrane dva Bo�njaka pri napadu bombom i ubistvotrećeg), policija nije nikoga uhapsila.202 Ovajobrazac je dosljedan �irom RS, gde skoro ni ujednom od 316 incidenata koji su prijavljeni uperiodu od marta 2000. do jula 2001, nije do�lo dokrivičnog gonjenja.203

Praćenjem propusta policije, međunarodneorganizacije primjetile su načine na koji policija iliolak�ava bezakonje ili ometa njegovo ka�njavanje. 201 Koordinacioni centar za ljudska prava, HRCC HumanRights Report, 1. septembar 2000-31. mart 2001, str.9-11.202 Koordinacioni centar za ljudska prava, HRCC HumanRights Report, 1. septembar 2000-31. mart 2001, str.11.203 Prema izve�taju UNMIBH-a o mjesečnom brojuincidenata za april 2001, 'Incidenti usmjereni na povratnikenastavljaju se u oblastima RS gde mo�e doći do povrataka,prete�no u dijelovima oko Zvornika, Bratunca, Doboja,Bijeljine i Prijedora. Odsustvo adekvatnog istra�ivanja odstrane policije i dalje praćenje i dalje postoji, bez bitnijihhap�enja ili bilo kakvih efikasnih gonjenja, sa izuzetkomsuda u Srebrenici. Izgleda da se ovaj sistemski problem nepobolj�ava, uprkos 'promjena' u političkoj strukturi RS,dok se nastavljanja obrazac nasilnog i kriminalnogsuprostavljanju povratka.'

U ovo spadaju odbijanje da se interveni�e kada dođedo nasilja, propust da se istra�e krivična djela ili dase to temeljno uradi, optu�ivanje ozbiljnihprekr�ilaca za prekr�ajno pona�anje a ne za krivičnodjelo, odbijanje svjedočenja ili saradnje u sudu (čaki kada su policajci bili svjedoci nedjela), ijednostavno la�ući.204 Na primjer, u slučajuorganizovanog masovnog napada na bo�njačkepovratnike u selo Divic (blizu Zvornika) avgusta2000, �ef policije u Zvorniku odbio je zahtjevlokalnog sudije da se policajci koji su prisustvovalidogađaju pojave u sudu.205 U drugom slučaju, triosobe su optu�ene i izvedene pred sud zbogzapočinjanja trodnevnih anti-bo�njačkih nereda unaselju Janje u Bijeljini jula 2000, kada su spaljenekuće tri povratnika, 30 kuća kamenovano, uni�tenonekoliko kola, a osmoro ljudi povrijeđeno odeksplozije bombe.206 Iako su UN kasnije utvrdile daje policija reagovala pasivno, u zvaničnom izve�tajuVlade RS branilo se njihovo pona�anje i nikakvedisciplinske mjere protiv njih ili njihovihkomandanata nisu preduzete. �tavi�e četiri oficirakoji su u svojim izvje�tajima identifikovala tričoveka optu�enih za izazivanje nereda tvrdila su nasudu da sada ne prepoznaju te ljude. Trojicaoptu�enih su oslobođena.207

Iako su UN oduzele dozvolu nekim vi�im policijskimfunkcionerima u istočnoj RS, ovi problemi senastavljaju. Na primjer, IPTF - Međunarodnapolicija je uklonila i �efa policije i �efa krivičneistrage u Bratuncu februara 2001. godine �to nisupravilno istra�ili ubistva i druge ozbiljne naoru�anenapade na povratnike Bo�njake i njihovu imovinu.Navodno otpu�teni �ef je prijavljen da je ipak kasnijeslao dopise iz stanice.208 U izvje�tajima zvaničnikaUN se prijavljuje da se �irom RS policajci saoduzetom dozvolom prebacuju na administrativne ičinovničke poslove gde i dalje nastavljaju da vr�esvoj uticaj.209 Pored toga, regruti u policiji RS izredova manjinskih povratnika bili su izlo�eni 204 Ibid, str. 10.205 Ibid, str. 11.206 'Nema pomoći za nastradale Janjarce', Oslobođenje, 11.avgust 2000. Janje je selo u dolini Drine nekad naseljenoskoro isključivo Bo�njacima, koji su tamo ostali sve doposlednjeg talasa protjerivanja tokom 1994-95. Napetostizmeđu naseljenih Srba iz Federacije (kojima su vlasti RSbespravno dodijelile oko 1,000 placeva javnog i privatnogzemlji�ta za izgradnju kuća) i Bo�njaka koji se vraćaju sustoga bile veoma visoke, dovodeći do sporačnog izbijanjanezadovoljstava i nereda.207 Koordinacioni centar za ljudska prava, HRCC HumanRights Report, 1. septembar 2000-31. mart 2001, str.12,42.208 Ibid, str. 11209 ICG intervjui sa zvaničnicima UN-a, juli-avgust 2001.


zastra�ivanju, pa čak i napadima granatom, �to ih jenateralo da zatra�e preme�taj.210

5. Organizacioni elementi: SDS veza

Čest neadekvatan odgovor policije na nasiljeusmjereno protiv manjinskih povratnika, reflektuje ikontinuirano prisustvo okorjelih političara iz SDS-a izabranjene SRS. Jedan �ef policije iz RS povjerio sezvaničniku UN da vjeruje da SDS organizujekampanju nasilja, ali je tvrdio da je bespomoćan daizađe na kraj sa problemom.211 Policija je, kakoizgleda, takođe bespomoćna kada dođe doistra�ivanja ekstremističkog četničkog pokretapoznatog pod imenom 'Ravnogorski pokret'.212

Pokret je navodno učestvovao u nasilnim protestimau Bijeljini, Brčkom i Trebinju. Kao �to je gorenavedeno, isto tako se misli da su paravojske, koja sulabavo povezane sa grupama ratnih veterana,iscenirale jedan broj napada. Prema međunarodnimzvaničnicima koji rade u RS, postoje indikacije danasilnici i paravojni pripadnici prelaze u Bosnu izSrbije, gde se vraćaju poslije obavljanja operacijaprotiv Bo�njaka.

Saučestvovanje lokalnih političara je ponekadočigledno. Kada je u martu ove godine policija uBratuncu uhapsila tri osumnjičena lica u vezi saubijanjem povratnika Bo�njaka, gradonačelnik izSDS-a, Miodrag Josipović, kupovao je vrijeme nasrpskoj radio stanici koja se na�iroko čuje u tomdijelu Bosne.213 On je pozvao stanovnike da seokupe ispred policijske stanice i zatra�e oslobađanjeosumnjičenih. Dolazak oko 250 demonstranata jebilo dovoljno da ubijedi policiju da ih poslu�a.Trojica osumnjičenih su odmah prebjegli preko rijekeu Jugoslaviju. Ista stanica, Radio Soko, je podstakla

210 Koordinacioni centar za ljudska prava, HRCC HumanRights Report, 1. septembar 2000-31. mart 2001, str. 17,Postoji, međutim, i praksa da SDA vr�i pritisak na budućebo�njačke regrute u policiju RS da odbiju ponude zaposao. ICG intervju sa vi�im zvaničnikom UNMIBH-a, 4.oktobar 2001.211 ICG intervju sa zvaničnikom UN-a, juli 2001.212 Plato Ravne Gore u zapadnoj Srbiji bio je prvobitnosjedi�te �taba četničkog pokreta pukovnika Dra�eMihailovića tokom drugog svjetskog rata. �Četnik' značičlan čete, ali je postao sinonim za ilegalce koji su se boriliprotiv Turaka u devetnaestom vijeku, za nacionalističkaudru�enja boraca Srba u godinama između ratova, zaMihajlovićeve snage tokom 1940, za srpske ustanike uHrvatskoj i Bosni u 1990. godini.213 ICG intervju sa međunarodnim političkim savetnikom,maj 2001.

građane na pobunu protiv Bo�njaka koji su dolazili uposjetu svojim biv�im domovima u maju 2000.214

Visoki predstavnik je uklonio Josipovića sa polo�ajajuna 2001. godine zbog izazivanja etničke napetosti iometanja policije u gore navedenom slučaju, �to idalje toleri�e napade na povratnike i �to odobravauzurpaciju zemlji�ta i stanova 'u korist malog krugaprobranih i naimenovanih funkcionera i predstavnikaSDS-a'.215 SDS se nije distancirala od Josipovića svedok Visoki predstavnik nije izvr�io pritisak nastranku da ga ekskomunicira. U toku rata Josipovićje navedno slu�io kao �ef čuvara u koncentracionomkampu koji je podignut u osnovnoj �koli u Bratuncugde su ubijeni Bo�njački civili. Tokom 1993.naimenovan je za �efa policije u Bratuncu, polo�aj nakome je jo� uvek bio jula 1995. kada su njegovipolicajci uzeli uče�ća u masakru Bo�njaka koji suuhvaćeni kako bje�e iz Srebrenice. Izabran je zagradonačelnika aprila 2000, po�to je vjerovatnopro�ao procjenu OECD-a.216 On je navodno oti�ao uSrbiju nakon �to ga je smijenio Visoki predstavnik.217

Kada su oktobra 2000. srpski đaci srednjih �kola upratnji svojih roditelja i drugih odraslih osobademonstrirali u Brčkom protiv ideje da bi trebalo dadijele istu �kolsku zgradu (ali ne i učionice) sa ne-Srbima, lokalni mediji su izvijestili da su gradskevođe SDS-a izvr�ile pritisak na nastavnike dapodstaknu demonstracije.218 Kao �to je gorenavedeno članovi SDS-a su takođe mobilisali đake uBanja Luci maja ove godine, dok je ono krilo strankejo� uvek privr�eno Kara�diću i pod uticajom njegovihčuvara izgleda učestvovalo u organizaciji ranijegprotesta u Trebinju.219 Nedavna tvrdnja predsjednika

214 Koordinacioni centar za ljudska prava, HRCC HumanRights Report, 1. septembar 2000-31. mart 2001, str. 11.215 'Visoki predstavnik smjenjuje gradonačelnika Bratuncai �efa Odeljenja za urbanističko planiranje', OHRInformacija za �tampu (�High Representative RemovesBratunac Mayor and Head of Department of UrbanPlanning from Office�, OHR Press Release), 1. juni 2001.216 Na osnovu internog memoranduma OHR-a koji je dobioICG. Za dalje informacije o ratnoj karijeri Josipovića idruge primjere gde se na polo�ajima nalaze osobe sasumnjivim pedigreom, vidjeti takođe ICG Balkans ReportNo 103, War Criminals in Bosnia�s Republika Srpska, 2.novembar 2000.217 ICG intervju sa međunarodnim zvaničnikom u istočnojRS, 12. juni 2001.218 'Nerazumni stari i buntovna omladina', Oslobođenje,21. oktobar 2000.219 Izvje�taj UNMIBH o incidentu za februar 2001.uključivao je upozorenje funkcionerima IPTF u sjeverno-istočnoj RS jer je 'lokalna policija vi�e naklonjena starim"čvrstoruka�kim" biv�im komandantima


�arovića da se stranka 'demokratizuje' i zaklinjanje u'principe' iz 1990, u ovom kontekstu, te�ko jeprihvatljiva. Ali ako je zaista tako, ona jo� uvek imadug put pred sobom.

6. Neuspjeh da se vlasti RS dr�e odgovornim

Poslije ubistva �esnaestogodi�nje povratnice uop�tinu Vlasenica početkom jula, 2001, Visokipredstavnik je ponovo pozvao vlasti RS da sepridr�avaju svojih obaveza i sprovode zakon i red. Uizjavi za �tampu OHR je zaprijetio da će 'propust uispunjavanju ove obaveze dalje ugroziti polo�aj RS uBiH i svijetu uop�te.'220 Međutim, ma kako ovakvasaop�tenja bila na mjestu, malo je vjerovatno da ćeona imati neko stvarno dejstvo na postupak samanjinskim povratnicima. U stvari, upozorenjaovakve vrste izgledaju i ritualna i prazna, da neka�emo hipokritična, u svjetlu daljeg pristizanjafinansijske podr�ke u RS.

Od 1998. godine Vlade RS su se stalno opravdavalezbog neuspjeha da sprovedu korjenite i granskereforme tvrdeći da to nisu u polo�aju da urade.Dodik je tvrdio da ne mo�e da očisti istočnu RS jer jeona i dalje pod kontrolom SDS-a. Nije mogao ni�tada učini s obzirom da nije imao novaca. Ivanić jeisto tako u stanju da igra na kartu siroma�tva i SDS,ali sa razlikom: ili se svaki od njegovih koalicionihpartnera mo�e optu�iti za blokadu pozitivnih mjera ilioni u svoje ime mogu da tvrde da se bore na �ivot ismrt sa silama tame. Kada se SDS jednom oslobodiod zastarjelih kadrova, kako izgovor glasi, ona ćeuraditi pravu stvar. Karad�ić, prema tvrdnjama SDS-a nema uticaja, i vjerovatno vi�e nije čak ni članstranke; ali ljudi koji su članovi jo� uvek gledaju unjega kao svoju zvijezdu vodilju. Op�tine nisu, naprimjer, odgovorne za lo�e sprovođenje imovinskihzakona jer su zavisne od Banja Luke za sredstva. ABanja Luka ne mo�e biti odgovorna jer SDS-ovi starigradonačelnici vr�e opstrukciju. U svakom slučaju,Ivanić mo�da ne uspijeva da odr�i svoje obećanje, ali- tako glasi upozorenje - treba misliti o tome �ta jealternativa.

Ipak, kada se baci pogled na op�ti tok događaja u RS,na učestalost nasilja usmjerenog na povratnike uistočnom dijelu entiteta, i na etos i institucije koje se idalje suprostavljaju prisustvu ne-Srba, pojavljuje senekakav metod u ovoj ludosti. Političari RS sada se policije/političarima, nego novom ministru unutra�njihposlova u BL.'220 'Visoki predstavnik osuđuje fatalni napad uD�and�ićima', Informacija za �tampu OHR-a (�HighRepresentative condemns fatal attack in Dzandzici�, OHRPress Release), 12. juli 2001.

glasno busaju u prsa da je njihov entitet stub mira ida je Dejton njihova Biblija. Međutim, podtekst jesteda su oni spremni da učestvuju u igri sameđunarodnom zajednicom sve dok je ta 'zajednica'spremna da igra - i plaća - sa njima. RS je oduvjekbila tvrd orah. Deprimirajuća istina je, međutim, daje daleko manje napora utro�eno na RS no naFederaciju. Dok je privreda RS jo� uvek u �kripcukao nikada do sada, i uz njenu do sada najvećuzavisnost od strane pomoći, zajmova i subvencija,svakako da je do�lo vrijeme da se Vladi i naroduRepublike Srpske da do znanja da ako �ele da imajuonu vrstu 'dr�ave' koju imaju sada, onda će je i imatiu bijedi i sramu.


V. 'SUVERENA' REPUBLIKA SRPSKAILI EVROPSKA BOSNA?

Vijeće za sprovedbu mira (PIC), međunarodneagencije, strani ambasadori i komandanti SFOR-abarem dvije godine ponavljaju mantru da jestvaranje funkcionalnih dr�avnih institucija u Bosniključ intregracije zemlje u Evropu. Ovo posljednjese pak smatra da je od �ivotne va�nosti ako mir �elida se odr�i i Bosanci da napreduju. Iako nijedančlan dr�avnog Parlamenta, iz oba entiteta, nećenikad reći svojim biračima da se protivio ulasku uSavjet Evrope, ulasku u Partnerstvo za mir NATO-a, ili potpisivanju Sporazuma o stabilizaciji iudru�ivanju (SAA) sa Evropskom unijom, članoviRS stalno blokiraju dono�enje zakona koje bi sveovo omogućilo.

Dejton je prihvatio stvarnost na terenu time �to jepriznao dva entiteta, ali je zvaničnoj dr�avi isto takodao 'zajedničke institucije'. Proklamovani ciljmeđunarodne zajednice poslije Dejtona bio je da sepristupi realizaciji integrativnog potencijalapostojećih ili novi 'zajedničkih institucija' i da setime pomogne stvaranje dr�ave koja je ne�to vi�e odone na papiru. S druge strane, strategija lidera SDS-a bila je sačuvati, za�tititi i povećati 'suverenitet'njihovog entiteta, istovremeno blokirajući mjere, makako one bile simbolične, i ma koliko bi se pokazalekorisnim za narod RS.

Iako je bilo razumevanja odmah poslije rata zaduboka neslaganja među stranama iz Dejtona otome �ta je Bosna i �ta ona treba da postane, kao �toje bila međunarodna dezorganizacija i nesigurnost upogledu daljeg puta, zahvaljujući neprestanimopstrukcijama srpskih i hrvatskih političkihestabli�menta dr�ava nije u stanju da donese zakonei sprovede reforme neophodne za početak procesaevropske integracije. Osnovne mjere za svakudr�avu kao �to su jedinstven paso�, zajedničkeregistarske tablice, jedinstvena moneta, jedangranični re�im i instituti za statistiku i zajedničkemjere morao je da nametne Visoki predstavnik, jersame lokalne vlasti nisu bile voljne da to učine. Unekim manjim oblastima (kao �to je sport) i nekimva�nijim (kao �to je vojska) gde Visoki predstavniknije smatrao podesnim da interveni�e ili nije imaomoć, tripartitna podjela i dalje ostaje na snazi.

Prvi mali korak tom zaobilaznom stazom kaevropskoj integraciji jeste ispunjavanje uslova kojeje Evropska komisija predocila Bosni marta 2000.poznate kao 'Mapa puta' EU. Jedino kada sezadovolje ovih osamnaest političkih, ekonomskih i

institucionalnih standarda, EC će započeti saistra�ivanjem izvodljivosti da li je Bosna spremnada se nadmeće sa svojim susedima i pregovora oSporazumu o stabilizaciji i udru�ivanju (SAA) saEU. Međutim, pristupanje će čak i tada trajatimnogo godina. Juna 2001. OHR i EC su bileprimorane da izvjeste da je Bosna napravila'napredak koji razočarava' u pravcu ispunjenja ovihpreliminarnih uslova.221 Poslije dugogodi�njegboravka u nemilosti međunarodne zajednice,Hrvatska je brzo napredovala u ovom procesu,potpisav�i SAA maja 2001. Ovo je učinila iMakedonija.

Međunarodni slu�benici koji prate dr�avniParlament i njegove članove razočarani sučinjenicom da predstavnici srpskih stranakanastavljaju sa praksom da sve predlo�ene zakonerazmatraju samo u svjetlu toga da li ili neobezbjeđuju preimućstva RS, a ne prema nekojprocjeni njihove prave su�tine. �tavi�e, zbogklauzule u Dejtonskom Ustavu koja ne dozvoljavada zakoni za koje glasa većina u Zastupničkomdomu ipak mo�e da blokira većina poslanika izRepublike Srpske, stranke RS realno mogu dapokvare dono�enje zakona ako glasaju zajedno.222

Na dr�avnom nivou Dodikova SNSD i IvanićevaPDP su zvanično članice koalicije Alijanse zapromjene, koja uključuje Socijaldemokrate i drugeumjerene stranke iz Federacije. Međunarodniprioritet je bio da se ova koalicija odr�i netaknuta.Ipak dvije strane iz RS redovno glasaju saopozicionim SDS-om u dr�avnom Parlamentu protivnjihovih tobo�njih koalicionih partnera. Premačlanovima Zastupničkog doma, ravnote�a stranaka uovom domu je takva da je Alijansi potrebno daobezbjedi samo glasove dva poslanika iz 'srpskih'

221' Razočaravajući napredak Bosne i Hercegovine na putuza bli�u evropsku integraciju', Izjava za �tampu OHR-a,28. juni 2001.222 Ova klauzula u Ustavu je jedan primjer izrazitogpo�tovanja koje je Dejton dodijelio konceptu kolektivnihnacionalnih prava ili takozvanim '�ivotnim interesima'.Dr�avni parlament se sastoji od dva vijeća Doma naroda iZastupničkog doma. Dom naroda bi trebalo da zastupa'�ivotne interese' 'tri konstitutivna naroda' u Bosni (Srba,Hrvata i Bo�njaka), dok bi poslanici u Zastupničkom domutrebalo da zastupaju svoju izbornu jedinicu. Odredba pokojoj je potrebno da glasa većina poslanika iz RS da bi sedonio neki zakon u Zastupničkom domu jeste stoga nesamo izli�na garancija '�ivotnih interesa', već omogućava�irok spektar opstrukcije od strane nacionalnih blokova ineutrali�e dr�avnu vladu. Iako teoretski imaju sličan veto,predstavnici Federacije ga nemaju u praksi jer je praktičnonemoguće da će dovoljan broj Hrvata i Bo�njaka glasatizajedno.


stranaka (jer bo�njačke i multinacionalne strankekao �to je SDP imaju izabrane poslanike u RS) kakobi zakon pro�ao. Ipak, jedva da bilo koji prođe.

Ova situacija je odraz činjenice da srpski poslanici ubosanskom Parlamentu i srpski članovi dr�avnogVijeća ministara iz RS sebe ne vide kaopredstavnike ili lidere, već kao poslanike. Oni nedolaze u Sarajevo da razmatraju o dr�avnimpitanjima ili da razmatraju zakone na osnovunjihove su�tine, već da odr�e kolektivne intereseRepublike Srpske.223 To sve če�će znači intereseSDS-a. Predsjednik �arović je nedavno odao igru.U intervjuu za banjalučki nedeljnik Reporter otkrioje kako su srpski poslanici, ministri i funkcioneri saslu�bom u zajedničkim institucijama Bosne dobiliinstrukcije kako da odr�e 'suverenitet' RS. Izjaviv�ida prijedlog za stvaranje pozicije na dr�avnomnivou nije ustavan, �arović je dodao da jerukovodstvo 'zahtevalo da svi funkcioneri RS i onikoji predstavljaju RS pred dr�avnim organimapodr�e ovaj stav.'224

Ove i druge �arovićeve izjave pokazuju da su Srbiiz RS zainteresovani za dr�avna tijela samo u tojmjeri u kojoj mogu da ih iskoriste i podrijuzajedničku dr�avu i odr�e sopstveni entitet. Za njihje to igra na sve ili ni�ta.225 �arovićeve izjave odebati povodom saradnje sa Ha�kim tribunalom uNarodnoj skup�tini RS prave kontrast koji govorisam za sebe. Upitan da li bi poslanici SDS-a glasaliza ovaj Zakon, �arović je odgovorio da on ne mo�esebi da dozvoli da govori u njihovo ime. Očiglednoda on ima veću kontrolu nad glasanjem svih srpskihpredstavnika u dr�avnom Parlamentu nego �to imanad poslanicima svoje stranke u Skup�tini RS.

Vođstvo RS se često sastaje sa svojimpredstavnicima u dr�avnim institucijama kako bidogovorili strategiju. Na primjer, član dr�avnogpredsedni�tva RS, �ivko Radi�ić, nedavno sedogovarao sa svojim gazdama u Banja Luci. Oni suzaključili da su 'svi poku�aji da se prenese većavlast iz entiteta na dr�avu neustavni i naglasio da svipredstavnici RS u zajedničkim institucijama BiHtreba da usaglase svoje stavove po ovom pitanjukako bi preduprijedili ove akcije.'226 Tom prilikom

223 U maju 2001. OHR je poslao dopis Vladi RS optu�ujućije za 'čestu opstrukciju rada Vijeća ministara BiH',Monthly Tracker - maj 2001., Mesečni pregled OHR-a.224' Zakon o agenciji: protiv kriminala ili entita!?',Reporter, 18. juli 2001.225 Vidjeti intervju, 'Mirko �arović, predsjednik RepublikeSrpske: Karad�ić nije u SDS-u', Reporter, 25. juli 2001.226 BiH Media Round-up, 30. avgust 2001. S druge strane,rukovodstvo RS ponekad prihvata neformalnu,

njihova svrha je bila da se blokira predlo�eni Zakonkoji defini�e odgovarajuće nadle�nosti dr�ave ientiteta. Srpski stav jeste da je ovo postojećimUstavima zavr�eno jednom za svagda. Dakle, svakitakav zakon bi bio neustavan. Često se poziva naustavnost na ovaj način, tvrdeći da bilo �ta �to nijesada u nadle�nosti dr�ave ne mo�e zakonski da seprenese na dr�avu ili da ista preuzme, jer bi takveradnje povrijedile prava entiteta. Čak i poku�aj da serazjasne nadle�nosti u okviru sada�njeg Ustavaunaprijed se progla�avaju neustavnim. I samačinjenica da se predlo�eni Zakon koji defini�e takvenadle�nosti uop�te i pojavio dovela je do pravoglova na vje�tice da se otkrije 'ko je od srpskihpredstavnika dozvolio da se ovo pitanje postavi uzajedničkim institucijama.'227

Naredbe i prijetnje ne dolaze samo iz Banja Luke.Tu funkciju, ako ne i naziv glavnog biča za Srbe uParlamentu u Sarajevu ima Mirko Banjac, moćan,snala�ljiv i harizmatski poslanik SDS-a koji jetakođe i stručnjak za skup�tinsku proceduru. Tokomnedavne debate u Zastupničkom domu, Banjac jeustao i obratio se članovima iz RS, rekav�i da akoglasaju za određeni zakon da će 'njemu odgovarati'kako bi odbranili svoje otpadni�tvo, poslije čega suse navodno srpski poslanici postrojili.228

Automatska reakcija suprotstavljanja svimpredlo�enim dr�avnim zakonima je takođekarakteristična za srpske članove Doma naroda.Stariji zamjenik Visokog predstavnika Matthias Sonnje nedavno kritikovao srpske delegate u ovom domuzato �to svaki put kad hoće da blokiraju dono�enjezakona koji povećava ili razja�njava nadle�nostidr�ave oni ga progla�avaju 'neustavnim'. 'Tokomposljednjih par mjeseci', primjetio je, 'da klubposlanika iz Doma naroda blokira dono�enje Zakonao udru�ivanju i zakladama, Zakona oSpoljnotrgovinskoj komori BiH, Zakona o sportu,Zakona o praznicima, te amandmana na Zakona oVijeću ministara, zloupotrebljavajući izgovor da suovi zakoni ''neustavni''.'229 Sonn je podsjetio

neinstitucionalizovanu saradnju. Oni su nedavno pristalida uzmu uče�ća u 'Upravnom odboru na visokom nivou'koji bi trebalo da primjeni zajedničku ekonomskustrategiju kako bi Bosna imala pristup fondovima MMF-aza borbu protiv siroma�tva i da učestvuju u planu za borbuprotiv terorizma na nivou cijele Bosne. Intervju ICG-a saslu�benikom Svjetske banke, 1. oktobar 2001.227 Ibid.228 ICG ntervju sa članom Parlamenta BiH, 17. avgust2001.229 'SDHR Matija Son upoznaje klub srpskih poslanika izDoma naroda BiH', Izve�taj za �tampu OHR-a (�SDHR


poslanika da postoji Komitet za ustavna i pravnapitanja koje bi trebalo da odredi da li predlo�enizakoni naru�avaju Ustav. Na primjer, oni suzloupotrebljavali koncept ustavnosti kada su biliprotiv izbacivanja �estomjesečne rotacije u Vijećuministara ..., uprkos činjenici da u Ustavu nema nipomena o principu rotacije.230

Primjeri kao gore ilustruju kako je srpska opstrukcijapostala sve vi�e legalistička a sve manje bombastičnai tvrdoglava. Prije nego da se otvoreno suprotstaveSporazumu iz Dejtona i da ga nazovu antisrpskim,političari RS sada bacaju te�i�te na takva pitanja kao�to je ustavnost. U mjeri u kojoj Dejton podr�avadr�avne pretenzije RS, političari ovog entiteta postajunjegovi najveći branioci. Međutim, kao �to jeprimjećeno gore, njihova interpretacija Dejtona ostajerestriktivna u mjeri u kojoj to sluzi njihoviminteresima. Rezultat ovoga jeste da se reforme, kojesu potrebne da Bosna makar stane na polaznu tačkuna Mapi puteva EU, kreću brzinom pu�a. Umeđuvremenu, strane investicije u Bosni su oskudne ipraktično nepostojeće u RS, a zemlja zaostaje izasvojih susjeda na jugu i istoku.

Ipak, većina predstavnika RS retko mijenja svojopozicioni stav u odnosu na mjere za izgradnjudr�ave, posebno uključujući ekonomske reforme, čaki kada bi narod u RS imao materijalne koristi od ovihmjera. Pro�le godine, na primjer, Bosni je ponuđenamogućnost da iskoristi povla�ćene carinske tarife zaizvoz u zemlje EU, samo ako osnuje Institut zastandardizaciju koji bi garantovao da su njeniproizvodu u skladu sa evropskim normama. Ali,dr�avni Parlament nije mogao da donese zakon u tomsmislu zbog neprestane opstrukcije od straneposlanika RS. Iako je kasnije Visoki predstavnikproglasio Zakon, ovaj Institut ne funkcioni�e jer jeRS odbila da odvoji sredstva koja su potrebna zarad.231 Istovremeno, Visoki predstavnik je donio nizdrugih zakona za koje je imao ovla�ćenje od Vijećaza primjenu mira iz marta 2000, i koji su bili potrebnida bi Bosna dobila kredit u iznosu od KM 24 milionaod Svjetske banke, a koje Parlament nije mogao dadonese. Time �to je on donio ove zakone, Visokipredstavnik je pomogao bosanskom Parlamentu daizbjegne one uslove koji se odnose na stvarannapredak u sprovođenju ekonomskih reformi koje jeSvjetska banka poku�ala da postavi.232

Matthias Sonn meets BiH House of Peoples� SerbCaucus�, OHR Press Release), 31. juli 2001.230 Ibid.231 ICG Intervju sa stranim slu�benikom visokog ranga, 3.juli 2001.232 Svjetska banka je, međutim, �eljela da se ovi zakonidonesu u kampanji za novembarske izbore u 2000., kako

Zakon o dr�avnoj granici kojim je stvoren jedinstvenire�im za sve granice u Bosni, je jo� jedan primjerkako predstavnici RS redovno blokiraju dono�enjeosnovnih dr�avnih zakona. Prilikom progla�enjaovog Zakona početkom 2000. Visoki predstavnik jetačno objasnio u čemu je problem: 'Neću da dozvolimda zbog nekoliko neodgovornih dr�avnihpredstavnika iz RS propadnu nade čitave zemlje unaprednu i otvorenu budućnost. Ovi zvaničnici tvrdeda �tite takozvane nacionalne interese RS i njenihgrađana. A u stvari, ovom vrstom opstrukcije onirealno �tete razvoju njihovog entiteta i blagostanjunjihovih građana.' Po�to je primjetio da su pregovoriizmeđu međunarodne zajednice i bosanskih stranakatrajali dugo i bili te�ki, i da su se najzad saglasili daje ovako ne�to potrebno, ambasador Petritsch jenastavio rekav�i da 'je to mjesto gde su srpskidelegati u Zastupničkom domu BiH počeli daomalova�aju ovu instituciju kao forum za vlastiteskučene interese, sebičnost, neosnovane pretenzije nasuverenitet, i odbacivanje Mirovnog sporazuma izDejtona i Ustava BiH.'233

Su�tina strategije međunarodne zajednice u Bosnijeste da učini dr�avu sposobnom za �ivot time �to ćejoj omogućiti da krene na put ka evropskojintegraciji. Teoretski, jednom kad stvarno kreneovim putem, međunarodna zajednica mo�e da sespakuje, zatvori svoje kvazi protektorate i pusti daevropski procesi preuzmu stvari. Suprotstavljanje RSskoro svemu �to je potrebno da bi se ovo desilo,potire izlaznu strategiju.

Zamjenik Visokog predstavnik Sonn nedavno jeprimjetio da 'entiteti mogu da pre�ive jedino ako jedr�ava jaka' i da je 'integracija u Evropu odgovor naočajnu ekonomsku situaciju u kojoj su građaniBiH.'234 Međutim, u ovoj situaciji bosanska dr�ava nesamo da zavisi od entiteta za veći dio svojihskromnih prihoda, već je oni - a naročito RS -sprječavaju da potra�i spas u Evropi. Da ironija budeveća, entiteti uglavnom pre�ivljavaju zahvaljujućimeđunarodnim donatorima i kanalisanoj finanskojpomoći, uključujući i direktnu pomoć bud�etu. Dok

bi sačuvala potencijalno pobjedničku Alijansu za promjeneod odgovornosti za politički nepopularne korake koji seodnose na Zakon o radu i penzionu reformu tokom prvihmjeseci njenog rada! ICG Intervju sa slu�benikomSvjetske banke, 1. oktobar 2001.233 Izjava za �tampu OHR-a, Zakon o dr�avnoj graničnojslu�bi (OHR Press Release, State Border Service Law, 13January 2000), 13. januar 2000.234 'SDHR Matthias Sonn se sreće sa klubom srpskihposlanika u Domu naroda BiH', Izve�taj za �tampu OHR-a(�SDHR Matthias Sonn Meets BiH House of Peoples� SerbCaucus�, OHR Press Release), 31. juli 2001.


svi, EC, MMF i Svjetska banka, zvaničnopozajmljuju ili daju podr�ku dr�avi, podsporazumimaje predviđeno da većina sredstava prelazi direkntnona entitete. Daleko od navođenja na saradnjuRepublike Srpske na dr�avnom nivou i olak�avanjusprovođenja reformi koje su potrebne kako bi nakraju strana pomoć bila nepotrebna, rukovodstvuentiteta je bilo dozvoljeno da praktikuje oblikpolitičke alhemije: da pretvori neplemeniti metalfinansijske zavisnosti u pravo zlato neodgovornevlasti.

VI. ZAKLJUČAK: VREME ZANETOLERANCIJU TOLERANCIJU

Tokom posljednjih �est godina međunarodnazajednica nije uspjela da preinači Republiku Srpskuniti da je reintegri�e u Bosnu. �to je i gore, ona nijestvarno to ni poku�ala. Tek postavljeni prokonzuli uBosni bili su u početku spremni da prihvate takozvaniodlazak Radovana Karad�ića iz javnog �ivota kaodovoljan kako bi njegova stranka nastavila sa radom,zapečativ�i svoja ratna 'dostignuća' demokratskimlegitimitetom. U odsustvu bilo čega osim tuge i jadaod SDS-a tokom navedene godine, međunarodnojzajednici je dobrodo�ao razdor u stranci i sa iskrenomvelikodu�no�ću dočekala je dolazak MiloradaDodika, i zauzvrat tra�eći od njega jedino da govoriprave stvari. Nemoćna i nevoljna da prizna dainstrument koga je ona izabrala nije bio ni�taspremniji da transformi�e RS ni od samog SDS,međunarodna zajednica je nastavila da baca pare.Slična ali ne tako bogata pantomima odigravala se odpočetka rada Ivanićeve vlade u januaru 2001. Jedino�to je sada SDS ponovo pod krovom, pljujući napoljea ne unutra. Po�to su i međunarodna zajednica ivećina Bosanaca jo� uvek izvan krova RS - a samIvanić je unutra samo uz trpljenje - ovo nije nikakvopobolj�anje.

Po svačijem osim najmilosrdnijem mi�ljenju (ilimi�ljenju zbog ličnog interesa), političkadjelotvornost donatorske pomoći RS bila je mala.Iako je povremeno govorila jezikom političke'uslovljavanja', međunarodna zajednica je propustila ida je praktikuje. Recept finansiranja projekata,pomoći bud�etu i zajmovi su retko bili vezani zapostizanje određenih ciljeva koji su se mogli postići.RS je � nekad i u bukvalnom smislu - uspjelaneka�njeno da se izvuče za ubistvo. U Federaciji jebilo drugačije. Kada Sarajevo 1998. nije uspelo danapreduje u implementaciji imovinskih zakona kojimbi se omogućio povratak Srba i Hrvata, međunarodneagencije su usvojile zabranu na pomoć ovomkantonu, �to je brzo popravilo stvari.235 Juna 2001.srpska se Vlada, suočena sa golim izborom da li dapreda Milo�evića Međunarodnom tribunalu u Haguili izgubi vi�e od USD 1 biliona u obećanoj pomoćiza izgradnju, prosvijetlila. U međuvremenu, u RSsamo pomoć Svjetske banke iznosila je vi�e od USD150 miliona od 1995, a ipak brzina implementacijeimovinskih zakona bila je pola one u Federaciji. Nitisu vlasti RS isporučile Hagu i jednog jedinogoptu�enog za ratne zločine.

235 ICG Intervju sa slu�benikom RRTF-a, 22. avgust 2001.


Tokom �est mjeseci između decembra 2000. i juna2001. međunarodni slu�benici prijetili suekonomskim sankcijama RS tri puta, svaki putodustajući od prijetnji poslije simboličnog ustupanja.Prvi put se to desilo prije formiranja nove Vlade,kada je međunarodna zajednica upozorila da će bilokakva koalicija sa SDS-om imati za rezultat gubitakcelokupne pomoći od spolja. Kompromis kojim jesačuvan obraz i koji je na kraju dozvolio političarimaSDS-a da zauzmu mjesta u Ivanićevom kabinetu kao'nezavisni eksperti' - i da odr�e priliv novca - sada svismatraju za �aradu, a ova početna prijetnja je nečujnozaboravljena. Druga runda prijetnji do�la je poslijepobuna u Trebinju i Banja Luci. Ovi nagovje�tajipropasti pokopani su u ti�ini poslije uglavnomsimboličnih ustupaka od strane Vlade. Na kraju,nejasne prijetnje sankcijama učinjene su jo� jednomposlije izručenja Milo�evića Hagu. I od njih seodustalo kada je u Narodnoj skup�tini RS usvojenNacrt Zakona o saradnji sa Međunarodnim Ha�kimtribunalom. Ovakav zakon je ne samo nepotreban većće ovaj u osnovi la�ni zakon, koji je najzad tijesnousvojen 2. oktobra, prije olak�ati opstrukciju negosaradnju.

Otkako se vratila na vlast, SDS je konsolidovalasvoju vlast: u javnom sektoru, sivoj ekonomiji, umedijima, u policiji i sudovima, u vojsci iobavje�tajnoj slu�bi, u zabitima istočne RS, uprosvijećenoj Banja Luci i od nedavno u srpskojmetropoli, Beogradu. Ona je takođe isprobavalameđunarodnu zajednicu da ustanovi sa koliko togamo�e da se izvuce, pri tome izra�avajući vjernostDejtonu, a koliko u stvari malo mo�e da uradi usmislu implementacije Dejtona. Međunarodniadministratori i psi čuvari su re�ali, ali jo� treba da biujedali.

Međunarodni slu�benici često izjavljuju da političko'uslovljanje ne vrijedi'. Ipak u slučaju RS, samo bitrebalo poku�ati sa njom na nivou op�tina, kaosredstvo za nagradu onih lokaliteta koji prihvatajupovratak manjina i za ka�njavanje onih koji to nečine. Međutim, finansijska kontrola u RS je takocentralizovana da Vlada entiteta u Banja Luci snosistvarnu odgovornost, i za ono �to ide dobro i za ono�to ide lo�e. To znači da međunarodni poku�aji da seprojekti za lokalnu pomoć uslove implementacijomimovinskih zakona ili drugim mjerama u koristizbjeglica uglavnom ne uspijevaju. Op�tine radesamo ono �to im Banja Luka dozvoli, a onapovremeno slijedi interese re�ima i dozvoljavapovratak manjina. U stvari, vlasti RS pokazale su dabolje od međunarodne zajednice razumiju kakoposijati uslove i po�njeti političke nagrade zbognjihovog ispunjenja. Koristiti raseljene Srbe radi

učvr�ćenja etničkog či�ćenja, odr�avatimeđuop�tinske tenzije, satrti bud�et Ministarstva zaizbjeglice te glasati za SDS u zahvalnost za novedomove je upravo takav primjer.

Da bi dobila priliku da uspije u RS, uslovljenost morada se primjeni na one koji posjeduju i vlast iodgovornost da urade ono �to međunarodna zajednicatra�i, i koji su dovoljno pragmatični da �ele dapomognu. Korist od pristanka mora da bude jasnaba� kao i cijena ako se ne pristane. I cijena i koristmoraju da budu od velike va�nosti za predmet koji seuslovljava, dok njegovi podstrekači moraju da imaju ivolje i mogućnost da izazovu bilo zadovoljstvo bilobol. Isto je tako va�no da rezultati moraju da buduodređeni, da mogu da se dostignu i da su mjerljivi.Ne vrijedi govoriti političarima RS da moraju danauče da vole Muslimane ili će njihov sistem zaodr�avanje �ivotnih funkcija biti isključen. Takavcilj je kako nerealan tako i nemerljiv, a i prijetnja jeneverovatna. Bilo je na sličan način uzaludno tra�itiod vođa SDS-a u decembru pro�le godine da seobave�u na plan, koji je RS već u obavezi da ispuni,bez postavljanja konkretnih uslova za mjerenjeprogresa ili obezbijedjenja kojim bi potpisnici snosiliodgovornost za njihovo ispunjavanje. �tavi�e,potencijalne sankcije bile su nejasne i, stoga,nevjerovatne. Međunarodna zajednica mo�e i trebalobi da radi bolje.236

236 Čak i tada, nema sigurnog uspjeha kada je bazični otportako jak. Srbijanska vlada imala je interesa da izručiSlobodana Milo�evića u Hag; malo je vjerovatno da ćeijedna vlada u RS vidjeti sličan interes kako bi smanjilasvoje prerogative - osim ako, naravno, ne uzme u obzirdugoročne interese svog naroda. Vidjeti Geske Dijkstra,Programme Aid Policies and Politics: Programme Aid andConditionality, Swedish International DevelopmentAgency, Stockholm, 1999., str. 38-9. Do istog zaključka -da uslovljenost u politici retko uspijeva, a da ima najvi�e�ansi da uspije kada se primjeni princip nagrađivanja a nesa ciljem 'kupovine' popustljivosti - do�lo je i istra�ivanjekoje je izveo OEBS/OSCE i UNDP.


Pravo lice ovog re�ima ne predstavlja razgovorljiv g-din Ivanić, već prije njegovi neuspjesi da izvr�esprovedbu imovinskih zakona, da zaustave i kaznesvakodnevno nasilje nad povratnicima, da vodeekonomiju kao bilo �ta drugo osim kao načiniznuđivanja, i da predaju optu�ene za ratne zločineHagu. Ali RS se ne dr�i samo svoje ratne dogmenacionalne ekskluzivnosti, već se čvrsto dr�i za stavda je Bosna za nju samo usputna zgoda - a sasvimsigurno ne i dr�ava kojoj Srbi duguju podanost.Vođe RS se otvoreno hvale činjenicom da njihovidelegati odlaze u Sarajevo sa naredbama da sprečebilo koji i sve zakone, reforme i inovacije koji bimogli da daju Bosni i Hercegovini obilje�je suverenedr�ave i da joj dozvole da zauzme mjesto koje jojpripada u Evropi.

Logika ovog izvje�taja neizbe�no ukazuje napotrebnu da se raspusti Republika Srpska: ne samozbog svoje jasno izra�ene nemogućnosti da sereformi�e već i zbog svoje nesaglasnosti sa nadamaza bilo kakav normalan razvoj bosanske dr�ave.Međutim, ukidanje RS trenutno nije moguće a niječak ni po�eljno. Ono nije moguće jer međunarodnazajednica vi�e nego ikad nije voljna da ponovorazmatra svoj doprinos u Dejtonu.237 Ono nijepo�eljno jer bi, s obzirom da je nedostatakmeđunarodne �elje da se suoči sa te�kim izazovima uBosni, bilo koji 'Dejton II' vjerovatno imao ishod kojibi bio jo� �tetniji za bosansku dr�avnost. Stogalogika i pravda moraju da se začine stvarno�ću. Praviput jeste zahtijevati vi�e, mnogo vi�e od RS.Paradoksalno, ovo bi takođe moglo da bude i spas zaMladena Ivanića i druge pragmatičare RS koji vrlodobro shvataju da Bosna ne mo�e da opstane sajednom polovinom koja je osiroma�ena, te drugomkoja je evropska.

Kao okvir za izgradnju dr�ave, Mirovni sporazum uDejtonu je bio prepun protivuriječnosti, od kojih jejedna bila stvaranje jednog skoro isključivo srpskog 237 Implementacija odluke Ustavnog suda od jula 2000. o'konstitutivnim narodima' Bosne i Hercegovine najzad ćeotkloniti nacionalne diskriminatorne ustavne odredbe izakonske akte iz statuta oba entiteta i mnogo će doprinjetinjihovoj integraciji. Ovo će, u stvari, predstavljatifundamentalnu reviziju bosanskog Dejtonskog Ustava.Na�alost, sporo se napreduje, ima mnogo političkihte�koća i međunarodna zajednica, po�to je prihvatilakoncept o bosanskom 'vlasni�tvu', u junu 2001. donijela jeodluku da puste Bosance da idu sami svojim tempom, i dana taj način sačuvaju koaliciju Alijanse za promjene nanivou dr�ave i Federacije. Stoga se malo mo�e očekivatiod reformi koje bi razbile već postojeće obrasce prijeizbora u oktobru 2002. Za detalje odluke Ustavnog sudavidjeti ICG Izve�taj br. 108, After Milosevic: A PracticalAgenda for Lasting Balkans Peace, str. 141-42.

entiteta sa pretenzijama dr�avnosti. Ipak,međunarodna zajednica se postepeno naoru�avala sasve dalekose�nijim moćima da ostvari i promovi�eDejtonski integrativni potencijal, a protiv stečenihinteresa i �ovinističkih ideologija stranaka iz dobarata. U posljednje dvije godine Visoki predstavnik jekoristio ove moći kako bi počeo sa demontiranjemspojenih, zatvorenih direktorata koji vezujuestabli�mente nacionalističkih stranaka u Federacijiza legalnu i ilegalnu ekonomiju. On i drugemeđunarodne agencije su isto tako krenule sajačanjem vladavine zakona, borbom protiv korupcije,sa pomoganjem povratka izbjeglica, i usvajanjemzakonodavstva za institucije na dr�avnom nivou kojemogu Bosni jo� da daju centralnu Vladu.

Uspjeh je, međutim, uglavnom ograničen naFederaciju. To nije samo zbog toga �to su bo�njačkestranke, vjerujući u cjelovitu Bosnu, uvek bilepogodnije za rad sa, prije nego protiv, međunarodnezajednice, nego �to su to bile srpske ili hrvatskestranke. Niti je to rezultat pobjede reformističkog inenacionalističkog Alijanse za promjene u Federacijina izborima u novembru 2000. Naravno, ovi faktorisu bili od pomoći, ali glavni razlog za�to jeFederacija toliko ispred Republike Srpske le�i u tomeda je mnogo vi�e zahtijevano od nje.238

Primjena ni�ih standarda za RS mo�e biti razumljivau u�em političkom smislu ali ona će se pokazatifatalnom kako za sveukupni međunarodnieksperiment u Bosni tako i za bosansku dr�avu. Neusuđujući se na rizik ili na priznavanje poraza,međunarodna zajednica se ne usuđuje na pobjedu.Umesto toga, ona je mazila, laskala, izra�avala brigui na nos plaćala za ne�to nalik na saradnju političkeklase bosanskih Srba. Kako ne bi izazvala tu klasuda otkrije koliko je duboko njeno neprijateljstvo izločinstvo, međunarodna zajednica je vi�e voljela dabude oprezna i da pravi ustupke, umjesto da sesuprotstavlja i postavlja uslove. Ali vrijeme ističe.SFOR će nestati. Novca je sve manje. ZasićenostBosnom je počela. A RS ostaje u osnovineizgrađena.

238 Ako ostavimo postavljanje uslova po strani,međunarodna zajednica je samo jo� revnosnija u Federacijiu smjenjivanju korumpiranih slu�benika, reformi�ućipravosuđe, uvodeći program za�tite svedoka, zahtjevajući iprimajući saradnju sa Međunarodnim tribunalom u Hagu, isuočavajući se sa izazovima stranke u Federaciji sličnojSDS-u, HDZ. Ni�ta slično prepadima na Hercegovačkubanku u aprilu 2001. nije se desilo u RS otkako je SFORzapljenio nekoliko predajnika Srpske radio televizije uoktobru 1997.


Radije nego da nastave da vode miran �ivot,finansirajući neuspjeh i nadajući se, uprkos svemu,da će 'umjerenjaci' zaklati zmaja SDS-a, pro�lo jevrijeme da razuđeni prokonzuli i donator u Bosnistvarno rade zajedno kako bi sami ukrotili zvijer.Pa�ljivo i zanatski napravljena uslovljenost nudinapredak. Zajmovi, finansiranje projekata i pomoćbud�etu trebalo bi u svakom slučaju da buduuslovljeni zadovoljavanjem bilo kog zanemarenogpitanja iz Dejtonskog i plana za izgradnju dr�ave.Saradnja sa Međunarodnim Ha�kim tribunalom,sprovedba imovinskih zakona, reforma pravosuđa ipolicije, iskorjenjivanje korumpiranih slu�benika,dekontaminacija javnih i obrazovnih diskursa,istinska privatizacija, potpomaganje odr�ivogpovratka izbjeglica, reforma vojske, stajanje u krajneka�njavanju prekr�itelja zakona, te brisanjediskriminatornih odredbi iz Ustava i brojnih zakona,sve su koraci koje RS mora da učini ako �eli da sespasi u kratkom roku. Ali ona mora isto tako da seprinudi da konstruktivno učestvuje u formiranjuinstitucija bosanske dr�ave, zakona i vlasti koji su jojpotrebni da bi bila dr�ava i da se u du�em roku vratiu Evropu.

Biće gu�vi a mo�da čak i nemira ako međunarodnazajednica prihvati ovaj izazov. Neprijatelji Bosne imira biće primorani da se deklari�u i da sami sebeisključe iz javnog �ivota. Ali ispiranje jakim mlazometničkih čistača, lopova, �ovinista, onih koji gubevrijeme, i demagoga je jedini način da se ukroti iupristoji Republika Srpska. Ukoliko i dok se to nepostigne, međunarodna zajednica je uludo dangubilavrijeme u Bosni.

Sarajevo/Brisel, 8. oktobar 2001.


PRILOG AKARTA BOSNE I HERCEGOVINE


PRILOG BO MEĐUNARODNOJ KRIZNOJ GRUPI

Međunarodna krizna grupa (International CrisisGroup � ICG) je privatna, multinacionalnaorganizacija čiji je cilj jačanje sposobnostimeđunarodne zajednice da predvidi, razumije idjeluje tako da spriječi i ograniči sukobe.

Pristup ICG�a zasniva se na istra�ivanjima na terenu.Timovi političkih analitičara, koji se nalaze na terenuu zemljama u kojima postoji opasnost konflikta,prikupljaju informacije iz velikog broja izvora,utvrđuju stanje u zemlji te izrađuju redovne analitičkeizvje�taje koji sadr�e praktične preporuke za glavnefaktore koji donose odluke na međunarodnom nivou.

Izvje�taji ICG-a imaju �iroku distribuciju uministarstvima vanjskih poslova i međunarodnimorganizacijama a istovremeno su generalno dostupnina internet stranici ove organizacije,www.crisisweb.org. ICG tijesno sarađuje sa vladamai onima koji imaju uticaj na njih, uključujući imedije, kako bi skrenula pa�nju na svoju analizukrize te izgradila podr�ku za svoje preporuke.Upravni odbor ICG-a � u kome se nalaze istaknuteličnosti iz oblasti politike, diplomatije, poslovnogsvijeta i medija � i sam direktno poma�e da senajvi�im odlučujućim faktorima iz cijelog svijetauka�e na izvje�taje i preporuke ICG-a.Predsjedavajući Međunarodne krizne grupe je biv�ifinski predsjednik Martti Ahtisaari, a od januara2001. biv�i ministar vanjskih poslova Australije,Gareth Evans, je predsjednik i generalni direktor oveorganizacije.

Međunarodna centrala ICG-a je u Briselu, sapredstavni�tvima u Washingtonu, New Yorku iParizu. Organizacija trenutno ima ili planira projekteu devetnaest kriznih zemalja i regija na svimkontinentima: Al�ir, Burundi, Ruanda, DemokratskaRepublika Kongo, Siera Leone, Sudan i Zimbabve uAfrici; Burma/Mijanmar, Indonezija, Kirgistan,Tad�ikistan, i Uzbekistan u Aziji; Albanija, Bosna iHercegovina, Kosovo, Makedonija, Crna Gora iSrbija u Evropi; te Kolumbija u Ju�noj Americi.

Međunarodna krizna grupa sredstva prikuplja odvlada, dobrotvornih organizacija, preduzeća ipojedinačnih donatora. Sredstva za njenofinansiranje trenutno obezbjeđuju vlade sljedećihzemalja: Australije, Kanade, Danske, Finske,Francuske, Njemačke, Irske, Japana, Luksemburga,Holandije, Norve�ke, Republikea Kine (Tajvan),�vedske, �vicarske te Velike Britanije. Međufondacijama i donatorima iz privatnog sektora nalazese Ansary fondacija, Fondacija Williama i FloreHewlett, Fondacija Charlesa Stewarda Motta, Institutza otvorena dru�tva, Ploughshares fond, Sasakawafondacija, Smith Richardson fondacija, Fordfondacija i Institut za mir Sjedinjenih američkihdr�ava.

Juli 2001


PRILOG C

ICG IZVE�TAJI

AFRICA

ALGERIAAlgeria: The Press in Crisis, Africa Report N°8, 11January 1999Algérie: La Crise de la Presse, Africa Report N°8, 11January 1999The People’s National Assembly, Africa Report N°10,16 February 1999Assemblée Populaire Nationale: 18 Mois de Législature,Africa Report N°10 16 February 1999Elections Présidentielles en Algérie: Les Enjeux et lesPerspectives, Africa Report N°12, 13 April 1999

The Algerian Crisis: Not Over Yet, Africa Report N°24,20 October 2000La Crise Algérienne n’est pas finie, Africa Report N°24,20 October 2000La concorde civile : Une initiative de paix manqueé,Africa Report N°24, 9 July 2001BURUNDIBurundi: Internal and Regional Implications of theSuspension of Sanctions, Africa Report N°14, 27 April1999Le Burundi Après La Suspension de L’Embargo:Aspects Internes et Regionaux, Africa Report N°14, 27April 1999Quelles Conditions pour la reprise de la Coopération auBurundi? Africa Report N°13, 27 April 1999Proposals for the Resumption of Bilateral andMultilateral Co-operation, Africa Report N°13, 27 April1999Burundian Refugees in Tanzania: The Key Factor inthe Burundi Peace Process, Africa Report N°19, 30November 1999L’Effet Mandela: Evaluation et Perspectives duProcessus de Paix Burundais, Africa Report N°20, 18April 2000The Mandela Effect: Evaluation and Perspectives of thePeace Process in Burundi, Africa Report N°20, 18 April2000Unblocking Burundi’s Peace Process: Political Parties,Political Prisoners and Freedom of the Press, AfricaBriefing, 22 June 2000Burundi: Les Enjeux du Débat. Partis Politiques,Liberté de la Presse et Prisonniers Politiques, AfricaReport N°23, 12 July 2000

Burundi: The Issues at Stake. Political Parties,Freedom of the Press and Political Prisoners, AfricaReport N° 23, 12 July 2000Burundi Peace Process: Tough Challenges Ahead,Africa Briefing, 27 August 2000Burundi: Ni guerre ni paix, Africa Report N° 25, 1December 2000Burundi: sortir de l'impasse. L'urgence d'un nouveaucadre de négociations, Africa Report N°29, 14 May 2001Burundi: Breaking the Deadlock, The Urgent Need fora New Negotiating Framework, Africa Report N° 29, 14May 2001Burundi: Cent jours pour retrouver le chemin de lapaix, Africa Report N°33, 14 August 2001

DEMOCRATIC REPUBLIC OF CONGOHow Kabila Lost His Way, DRC Report N°3, AfricaReport N°16, 21 May 1999Africa’s Seven Nation War, DRC Report N°4, AfricaReport N°17, 21 May 1999The Agreement on a Cease-Fire in the DemocraticRepublic of Congo, Africa Report N°18, 20 August 1999Kinshasa sous Kabila, à la veille du dialogue national,Africa Report N°19, 21 September 1999Scramble for the Congo: Anatomy of an Ugly War,Africa Report N° 26, 20 December 2000From Kabila to Kabila: Prospects for Peace in theCongo, Africa Report N°27, 16 March 2001Disarmament in the Congo: Investing in ConflictPrevention, Africa Briefing, 12 June 2001

RWANDAFive Years after the Genocide: Justice in Question,Africa Report N°11, 7 April 1999Cinq Ans Après le Génocide au Rwanda: La Justice enQuestion, Africa Report N°11, 7 April 1999Uganda and Rwanda: Friends or Enemies? AfricaReport N°15, 4 May 2000Tribunal pénal international pour le Rwanda: l’urgencede juger, Africa Report N°30, 7 June 2001

SIERRA LEONESierra Leone: Time for a New Military and PoliticalStrategy, Africa Report N° 28, 11 April 2001

ZIMBABWEZimbabwe: At the Crossroads, Africa Report N°22, 10July 2000Zimbabwe: Three Months after the Elections, AfricaBriefing, 25 September 2000Zimbabwe in Crisis: Finding a way Forward, AfricaReport N°32, 13 July 2001


* Released since January 1999

ASIA

BURMA/MYANMARBurma/Myanmar: How Strong is the Military Regime?,Asia Report N° 11, 21 December 2000

INDONESIAAceh: Escalating Tension, Asia Briefing, 7 December2000Indonesia: Overcoming Murder and Chaos in Maluku,Asia Report N° 10, 19 December 2000Indonesia: Impunity Versus Accountability for GrossHuman Rights Violations, Asia Report N°12, 2 February2001Indonesia: National Police Reform, Asia Report N°13,20 February 2001Indonesia's Presidential Crisis, Indonesia Briefing, 21February 2001Bad Debt: The Politics of Financial Reform inIndonesia, Asia Report N° 15, 13 March 2001Indonesia’s Presidential Crisis: The Second Round,Indonesia Briefing, 21 May 2001Aceh: Why Military Force Won’t Bring Lasting Peace,Asia Report N° 17, 12 June 2001Aceh: Can Autonomy Stem the Conflict? ICG AsiaReport No 18, 27 June 2001Communal Violence in Indonesia: Lessons fromKalimantan, ICG Asia Report No 19, 27 June 2001Indonesia-U.S. Military Ties: Asia Briefing, 18 July2001The Megawati Presidency, Indonesia Briefing, 10September 2001Indonesia: Ending Repression in Irian Jaya: ICG AsiaReport N° 23, 20 September 2001

CAMBODIABack from the Brink, Asia Report N°4, 26 January 1999Cambodia: The Elusive Peace Dividend, Asia ReportN°8, 11 August 2000

CENTRAL ASIACentral Asia: Crisis Conditions in Three States, AsiaReport N°7, 7 August 2000Recent Violence in Central Asia: Causes andConsequences, Central Asia Briefing, 18 October 2000Islamist Mobilisation and Regional Security, AsiaReport N°14, 1 March 2001Incubators of Conflict: Central Asia’s LocalisedPoverty and Social Unrest, Asia Report N°16, 8 June2001Central Asia: Fault Lines in the Security Map, AsiaReport N° 20, 4 July 2001Central Asia: Uzbekistan at Ten – Repression andInstability, Asia Report N°21, 21 August 2001

Kyrgystan at Ten: Trouble in the Island of Democracy,Asia Report N°22, 28 August 2001Central Asian Perspectives on the 11 September and theAfghan Crisis, Central Asia Briefing, 28 September 2001

BALKANS

ALBANIAThe State of Albania, Balkans Report N°54, 6 January1999Albania Briefing: The Refugee Crisis, 11 May 1999Albania: State of the Nation, Balkans Report N°87, 1March 2000Albania Briefing: Albania’s Local Elections, A test ofStability and Democracy, 25 August 2000Albania: The State of the Nation 2001, Balkans reportNº111, 25 May 2001Albania Briefing: Albania’s Parliamentary Elections2001, 23 August 2001

BOSNIABrcko: A Comprehensive Solution, Balkans Report N°55, 8 February 1999Breaking the Mould: Electoral Reform in Bosnia &Herzegovina, Balkans Report N° 56, 4 March 1999Republika Srpska: Poplasen, Brcko and Kosovo � ThreeCrises and Out? Balkans Report N°62, 6 April 1999Why Will No-one Invest in Bosnia and Herzegovina?Balkans Report N°64, 21 April 1999Republika Srpska in the Post-Kosovo Era: CollateralDamage and Transformation,Balkans Report N°71, 5 July 1999Rule over Law: Obstacles to the Development of anIndependent Judiciary in Bosnia and Herzegovina,Balkans Report N°72, 5 July 1999Balkans Briefing: Stability Pact Summit, 27 July 1999Preventing Minority Return in Bosnia andHerzegovina: The Anatomy of Hate and Fear, BalkansReport N°73, 2 August 1999

Is Dayton Failing? Policy Options and PerspectivesFour Years After, Balkans Report N°80, 28 October1999Rule of Law in Public Administration: Confusion andDiscrimination in a Post Communist Bureaucracy,Balkans Report N°84, 15 December 1999Denied Justice: Individuals Lost in a Legal Maze,Balkans Report N°86, 23 February 2000European Vs. Bosnian Human Rights Standards,Handbook Overview, 14 April 2000Reunifying Mostar: Opportunities for Progress, BalkansReport N°90, 19 April 2000Bosnia’s Municipal Elections 2000: Winners andLosers, Balkans Report N°91, 28 April 2000Bosnia’s Refugee Logjam Breaks: Is the InternationalCommunity Ready? Balkans Report N°95, 31 May 2000War Criminals in Bosnia’s Republika Srpska, BalkansReport N°103, 02 November 2000


Bosnia’s November Elections: Dayton Stumbles,Balkans Reort N°104, 18 December 2000Turning Strife to Advantage: A Blueprint to Integratethe Croats in Bosnia and Herzegovina, Balkans ReportN° 106, 15 March 2001No Early Exit: NATO’s Continuing Challenge inBosnia, Balkans Report Nº110, 22 May 2001Bosnia's Precarious Economy: Still Not Open ForBusiness; Balkans Report N° 115, 7 August 2001

KOSOVOUnifying the Kosovar Factions: The Way Forward,Balkans Report N°58, 12 March 1999Kosovo: The Road to Peace, Balkans Report N°59, 12March 1999Kosovo Briefing: Atrocities in Kosovo Must be Stopped,29 March 1999Kosovo Briefing: The Refugee Crisis, 2 April 1999Kosovo: Let’s Learn from Bosnia, Balkans Report N°66,17 May 1999The New Kosovo Protectorate, Balkans report N°69, 20June 1999Kosovo Briefing: Who Will Lead the Kosovo AlbaniansNow? 28 June 1999The Policing Gap: Law and Order in the New Kosovo,Balkans Report N°74, 6 August 1999Who’s Who in Kosovo, Balkans Report N°76, 31 August1999Waiting for UNMIK: Local Administration in Kosovo,Balkans Report N°79, 18 October 1999Violence in Kosovo: Who’s Killing Whom? BalkansReport N°78, 2 November 1999Trepca: Making Sense of the Labyrinth, Balkans ReportN°82, 26 November 1999Starting From Scratch in Kosovo: The Honeymoon isOver, Balkans Report N°83, 10 December 1999Kosovo Albanians in Serbian Prisons: Kosovo’sUnfinished Business, Balkans Report N°85, 26 January2000What Happened to the KLA?, Balkans Report N°88, 3March 2000Kosovo’s Linchpin: Overcoming Division in Mitrovica,Balkans Report N°96, 31 May 2000Reality Demands: Documenting Violations ofInternational Humanitarian Law in Kosovo 1999, 27June 2000Elections in Kosovo: Moving toward Democracy?Balkans Report N°97, 7 July 2000Kosovo Report Card, Balkans Report N°100, 28 August2000Reaction in Kosovo to Kostunica’s Victory, BalkansBriefing, 10 October 2000Religion in Kosovo, Balkans Report N°105, 31 January2001

MACEDONIAChallenges and Choices for the New Government,Balkans Report N°60, 29 March 1999

Toward Destabilisation? Balkans Report N°67, 21 May1999Macedonia Briefing: Government Holds Together, EyesFixed on Upcoming Presidential Poll, 11 June 1999Macedonia Briefing: Update of Recent PoliticalDevelopments, 14 June 1999Macedonia: Gearing up for Presidential Elections,Balkans Report N°77, 18 October 1999Macedonia’s Ethnic Albanians: Bridging the Gulf,Balkans Report N°98, 2 August 2000Macedonia government expects setback in localelections, Briefing Paper, 4 September 2000The Macedonian Question: Reform or Rebellion,Balkans Report N°109, 5 April 2001Macedonia: The Last Chance for Peace, Balkans ReportN° 113, 20 June 2001Macedonia: Still Sliding, Balkans Briefing, 27 July 2001Macedonia: War on Hold, Balkans Briefing, 15 August2001Macedonia: Filling the Security Vacuum, BalkansBriefing, 8 September 2001

MONTENEGROMontenegro Briefing: Milosevic to Move onMontenegro, 23 April 1999Montenegro Briefing: Calm Before the Storm, 19August 1999Montenegro: In the Shadow of the Volcano, BalkansReport N°89, 21 March 2000Montenegro’s Socialist People’s Party: A LoyalOpposition?, Balkans Report N°92, 28 April 2000Montenegro’s Local Elections: Testing the NationalTemperature, Background Briefing, 26 May 2000Montenegro’s Local Elections: More of the Same,Briefing Paper, 23 June 2000Montenegro: Which way Next? Balkans Briefing, 30November 2000Montenegro: Settling for Independence? BalkansReport N°107, 28 March 2001Montenegro: Time to Decide, Balkans Briefing, 18 April2001Montenegro: Resolving the Independence Deadlock,Balkans Report N°114, 1 August 2001

SERBIASidelining Slobodan: Getting Rid of Europe’s LastDictator, Balkans Report N°57, 15 March 1999Milosevic’s Aims in War and Diplomacy, BalkansReport N°65, 11 May 1999Yugoslavia Briefing: Wanted for War Crimes, 1 June1999Back to the Future: Milosevic Prepares for Life AfterKosovo, Balkans Report N°70, 28 June 1999Transforming Serbia: The Key to Long-Term BalkanStability, Balkans Report N°75, 10 August 1999Serbia’s Embattled Opposition, Balkans Report N°94, 30May 2000


Serbia’s Grain Trade: Milosevic’s Hidden Cash Crop,Balkans Report N°93, 5 June 2000Serbia: The Milosevic Regime on the Eve of theSeptember Elections, Balkans Report N°99, 17 August2000Current Legal Status of the Republic of Yugoslavia(FRY) and of Serbia and Montenegro, Balkans ReportN°101, 19 September 2000Yugoslavia’s Presidential Election: The SerbianPeople’s Moment of Truth, Balkans Report N°102, 19September 2000Federal Republic of Yugoslavia Sanctions Briefing,Balkans Briefing, 10 October 2000Serbia on the Eve of the December Elections, BalkansBriefing, 20 December 2000A Fair Exchange: Aid to Yugoslavia for regionalStability, Balkans Report N° 112, 15 June 2001Peace in Presevo: Quick Fix or Long-Term Solution?,Balkans Report N°116, 10 August 2001Serbia’s Transition: Reforms Under Siege, BalkansReport N° 117, 21 September 2001

REGIONAL REPORTSWar in the Balkans, Balkans Report N°61, 19 April1999Balkan Refugee Crisis, Balkans Report N°68, 1 June1999Balkans Briefing: Stability Pact Summit, 27 July 1999After Milosevic: A Practical Agenda for LastingBalkans Peace, Balkans report N°108, 26 April 2001Milosevic in the Hague: What it Means for Yugoslaviaand the Region, Balkans Briefing Paper, 6 July 2001

ISSUES REPORTS

HIV/AIDS as a Security Issue, ICG Issues Report N° 1,19 June 2001Eu Crisis Response Capability: Institutions andProcesses for Conflict Prevention and Management,ICG Issues Report N° 2, 26 June 2001The European Humanitarian Aid Office (ECHO):Crisis Response in the Grey Lane, ICG Briefing Paper,26 June 2001


PRILOG D

ČLANOVI UPRAVNOG ODBORA ICG-A

Martti Ahitisaari, PredsjednikBiv�i predsjednik Finske

Stephen Solarz, PotpredsjednikBiv�i kongresmen SAD

Gareth Evans, PredsjednikBiv�i ministar spoljnih poslova Australije

Morton AbramowitzBiv�i pomoćnik dr�avnog sekretara SAD; biv�iambasador SAD u Turskoj

Kenneth AdelmanBiv�i ambasador SAD i zamenik stalnogpredstavnika u UN

Richard AllenBiv�i �EF Veća za nacionalnu bezbednost SADi savetnik za nacionalu bezbednost

Hushang AnsaryBiv�i ministar Irana i ambasador;Predsedavajući, Parman grupa, Houston

Louise ArbourSudija Vrhovnog suda, KanadaBiv�i glavni tu�ilac, Međunarodni sud za ratnezločine u biv�oj Jugoslaviji

Oscar Arias SanchezBiv�i predsjednik Kosta Rike; Nobelovanagrada za mir, 1987

Ersin AriogluPredsedavajući, Yapi Merkezi

Paddy AshdownBiv�i lider liberalnih demokrata, UjedinjenoKraljevstvo

Zainab BanguraDirektor, Kampanja za dobro upravljanje,Sijera Leone

Alan BlinkenBiv�i ambasador SAD u Belgiji

Emma BoninoČlan Evropskog parlamenta; biv�i KomesarEvrope

Maria Livanos CattauiGeneralni sekretar, Međunarodna trgovinskakomora

Eugene ChienZamenik generalnog sekretara Predsednika,Tajvan

Wesley ClarkBiv�i Vrhovni komandant Udru�enih snagaNATO-a, Evropa

Jacques DelorsBiv�i predsjednik Evropske komisije

Uffe Ellemann-JensenBiv�i ministar inostranih poslova Danske

Gernot ErlerPotpredsjednik, Socijaldemokratska partija,Bundestag

Mark EyskensBiv�i premijer Belgije

Yoichi FunabashiNovinar i pisac

Bronislaw GeremekBiv�i ministar inostranih poslova Poljske

I.K. GujralBiv�i premijer Indije

Han Sung-JooBiv�i ministar inostranih poslova Koreje

El Hassan bin TalalPredsedavajući, Forum Arapske misliMarianne HeibergStariji istra�ivač, Norve�ki institut zameđunarodne poslove


Elliot F KulickPredsedavajući, Pegasus International

Joanne Leedom-AckermanPisac i novinar

Todung Mulya LubisAdvokat za ljudska prava i autor

Allan J MacEachenBiv�i potpredsjednik vlade Kanade

Barbara McDougallBiv�i Dr�avni sekretar spoljnih poslova,Kanada

Matthew McHughSavetnik Predsednika, Svjetska banka

Mo MowlamBiv�i Britanski dr�avni sekretar za SevernuIrsku

Christine OckrentNovinar

Timothy OngPredsedavajući, Asia Inc magazine

Wayne OwensPredsjednik, Centar za mir Srednjeg istoka iekonomsku saradnju

Cyril RamaphosaBiv�i generalni sekretar, Afrički nacionalnikongres; predsedavajući, New AfricaInvestmenst Ltd.

Fidel RamosBiv�i predsjednik Filipina

Michel RocardČlan Evropskog parlamenta; biv�i premijerFrancuske

Volker RuhePotpredsjednik, Hri�ćanski demokrati,Bundestag; biv�i ministar odbrane Nemačke

Mohamed SahnounSpecijalni savetnik Generalnog sekretaraUjedinjenih nacija

William ShawcrossNovinar i autor

Michael SohlmanIzvr�i direktor Nobelove fondacije

George SorosPredsedavajući, Institut za otvoreno dru�tvo

Eduardo SteinBiv�i ministar inostranih poslova Gvatemale

Par StenbackBiv�i ministar inostranih poslova, Finska

Thorvald StoltenbergBiv�i ministar inostranih poslova, Norve�ka

William O TaylorPočasni Predsedavajući, The Boston Globe

Ed van ThijnBiv�i ministar unutra�njih poslova, Holandija;biv�i gradonačelnik Amsterdama

Simone VeilBiv�i član Evropskog parlamenta; biv�iministar zdravlja, Francuska

Shirley WilliamsBiv�i Britanski dr�avni sekretar obrazovanja inauke; član Doma lordova

Grigory YavlinskyČlan Ruske dume

Mortimer ZuckermanPredsedavajući i Glavni i odgovorniKancelarijanik, US News and World Report

Documents

NADNICA ZA GRIJEH: SUČELJAVANJE SA · PDF fileDejtonski Mirovni sporazum iz 1995. je time prihvatio i protivrječnost, jer je RS započeta kao korak ka ’Velikoj Srbiji’ i iskovana