Upload
others
View
11
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
T.C.
MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI
İNŞAAT TEKNOLOJİSİ
TAŞ YAPILARDA RASPA YAPMA
Ankara, 2013
Bu modül, mesleki ve teknik eğitim okul/kurumlarında uygulanan Çerçeve
Öğretim Programlarında yer alan yeterlikleri kazandırmaya yönelik olarak
öğrencilere rehberlik etmek amacıyla hazırlanmış bireysel öğrenme
materyalidir.
Millî Eğitim Bakanlığınca ücretsiz olarak verilmiştir.
PARA İLE SATILMAZ.
i
AÇIKLAMALAR
GİRİŞ
ÖĞRENME FAALİYETİ- 1
1.NİTELİKSİZ/MUHDES EKLER
1.1. Niteliksiz/Muhdes Eklerin Kaldırılması
1.2. Niteliksiz/Muhdes Eklerin Analitik Rölövede Gösterilmesi
UYGULAMA FAALİYETİ
KONTROL LİSTESİ
ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME
ÖĞRENME FAALİYETİ- 2
2. RASPA
1.2. Raspa Çeşit ve Yöntemleri
1.3.1 Mekanik Raspa
1.3.2 Kimyasal Raspa
1.3.3 Isıtma Yöntemiyle Raspa
1.3.4 Raspa Yönteminin belirlenmesi
UYGULAMA FAALİYETİ
KONTROL LİSTESİ
ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME
MODÜL DEĞERLENDİRME
CEVAP ANAHTARLARI
KAYNAKÇA
İÇİNDEKİLER
ii
ALAN İnşaat Teknolojisi
DAL/MESLEK Restorasyon
MODÜLÜN ADI Taş Yapılarda Raspa Yapma
MODÜLÜN TANIMI
Tarihi eserlerde karşılaşılan niteliksiz/muhdes ekleri
analitik rölövede gösterimini ve raspa teknik ve
yöntemlerini anlatan öğrenme materyalidir.
SÜRE 40/32 +
ÖN KOŞUL “Tarihi Eserlerde Tespit ve Belgeleme”, “Taşın
Mimaride Kullanımı”, “Taş Bozulmalarını Teşhis Etme”
modüllerini almış olmak.
YETERLİK Taş yapılarda raspa yapmak
MODÜLÜN AMACI
Genel Amaç
Niteliksiz/muhdes ekleri analitik rölövede tespit
edebilecek, farklı tekniklerle raspa yapabileceksiniz.
Amaçlar
Niteliksiz/muhdes ekleri analitik rölövede tespit
edebileceksiniz.
Mekanik raspa yapabileceksiniz.
Kimyasal raspa yapabileceksiniz.
Isıtma yöntemiyle raspa yapabileceksiniz.
EĞİTİM ÖĞRETİM
ORTAMLARI VE
DONANIMLARI
Ortam:
Derslik, kütüphane, müze, tarihi yapılar
Donanım:
Sunum ve görsel anlatım araçları,
Konu ile ilgili kitap, dergi, rapor, makale, vb.
dokümanlar, Fotoğraf makinelerinden aktarım yapmak
ve yansıtmak için gerekli bilgisayar ve projeksiyon
cihazı donanımı
ÖLÇME VE
DEĞERLENDİRME
Modülün içinde yer alan her faaliyetten sonra, verilen
ölçme araçlarıyla kazandığınız bilgileri ölçerek, kendi
kendinizi değerlendirebileceksiniz.
Öğretmeniniz, modül sonunda, hazırlanan ölçme aracını
uygulayarak kazandığınız bilgi ve becerileri
değerlendirecektir.
AÇIKLAMALAR
2
Sevgili Öğrenci,
Tarihi yapılar zamanın yıpratıcı etkilerinin yanı sıra bilinçsiz kullanıcılar tarafından
yapılan müdahaleler ile de yıpranmaktadırlar. Özellikle işlevini yitiren yapılara; günümüz
konfor koşullarına sahip olabilmesi için bazı eklentiler yapılmaktadır. Kullanıcıların tarihi
yapının özgün malzeme ve niteliğine dikkat etmeden yaptığı yanlış malzeme seçimleriyle
beraber betonarme ek duvarlar, ek mekanlar, döşeme kaplamalarında, üst örtüde yapılan
uygunsuz değişiklikler, dışa açık olan mekanların ek duvarlar ile kapatılması ya da
mekanların kurgusu değiştirilerek pencere ve kapı açıklıkları açılması gibi uygulamalarla
sıkça karşılaşılmaktadır. Duvar yüzeyindeki özgün sıva, boya hatta bezemelerin (kalemişi,
malakari, çini vb.) üstünün uygun olmayan, niteliksiz sıva, boya ile kapatılması söz konusu
olmaktadır.
Restorasyon müdahaleleri kapsamından yapılacak olan çalışmalardan biri de
niteliksiz/muhdes bölümlerin tespit edilerek ayıklanması ve yapı elemanları yüzeyindeki
niteliksiz katmanların raspa edilmesidir.
“Taş Restoratötü” eğitim paketinin yedinci modülü olan “Taş Yapılarda Raspa
Yapma” modülü ile tarihi yapılarda niteliksiz/muhdes eklerin tespit edilmesi, ayıklanması ve
raspa teknik ve yöntemleri hakkında bilgi verilecektir.
GİRİŞ
3
AMAÇ
Bu modül ile tarihi yapılardaki niteliksiz ekleri ve muhdes elemanları ayırt etmeyi ve tarihi
yapılardan uzaklaştırmayı öğreneceksiniz.
Restorasyon uygulaması devam etmekte olan bir yapıya giderek kaldırılmış olan
niteliksiz / muhdes eklerin olup olmadığını araştırınız.
1. NİTELİKSİZ/MUHDES EKLER
1.1. Niteliksiz/Muhdes Eklerin Kaldırılması
Tarihi eserler zamanla bilinçli ve bilinçsiz bir takım müdahalelere maruz kalırlar. İşlevsel
bazı öncelikler göz önünde bulundurularak tarihi yapılarda mekânları genişletme, bölme vb.
müdahaleler için bazı eklentiler yapılır. Bu eklentilerin özgün malzemelere ve detaylara
aykırı, hatta yapıya zarar verebilecek nitelikte seçilmeleri de söz konusu olmaktadır.
Belgeleme çalışmaları sırasına analitik rölöveler hazırlanarak dönem ve malzeme analizleri
yapılır. Ahşap, betonarme, pvc, metal vb. çok farklı malzemelerle üretilmiş olan niteliksiz
eklentiler belirlenir (Resim 1.1). Uygulama sırasında ise yapısal bir kısıtlama olmaması
koşuluyla öncelikle belirlenmiş olan bu niteliksiz ekler özgün yapıya zarar vermeden
sökülür/kaldırılır.
Resim 1. 1: Kazlıçeşme Hamamı cephesine bitişik muhdes sundurma (niteliksiz ek)
ÖĞRENME FAALİYETİ–1
AMAÇ
ARAŞTIRMA
4
Resim 1. 2: Vefa Kilise Camii kemerli bölümün muhdes duvar ile kapatılması ve binaya
bitişik niteliksiz ek yapı
1.2. Niteliksiz/Muhdes Eklerin Niteliksiz/Muhdes Eklerin Analitik
Rölövede Gösterilmesi Niteliksiz/Muhdes eklerin kaldırılabilmesi için öncelikle yapının özgün yapı
malzeme ve elemanları ile muhdes olan bölümlerinin ayrıt edilmesi gereklidir. Yapılan
tespitlerin analitik rölöve üzerinde bir lejanta bağlı olarak işaretlenmesi gerekir.
Tarihi yapının plan - kesit ve görünüş krokileri hazırlanır.
Özgün bölümler, muhdes bölümler tespit edilir.
Yapılan tespitler ile bir lejant oluşturulur.
Muhdes olduğu tespit edilen duvar, sütun, döşeme, kiriş, üst örtü, pencere - kapı vb
doğramaları gibi yapı elemanlarının malzemeleri tanımlanır.
Örnek Lejant içeriği :
Özgün moloz taş duvar
Özgün kesme taş duvar
Özgün tuğla duvar
Muhdes betonarme/ ahşap/ briket / tuğla duvar
Muhdes çatı kaplaması (eternit, kiremit, pvc vb.)
Muhdes döşeme kaplaması (seramik, şap, linolyum vb.)
5
Lejantta kullanılacak teknik belirlenir. (Tarama, renk kullanımı ya da her ikisi de)
Resim 1. 3: Örnek lejant tarama ve renk kullanımı
Çizim üzerinde lejanta uygun olarak muhdes bölümler işaretlenir.
Gerekli görülmesi durumunda çizim üzerine notlar ekleyerek niteliksiz/muhdes
eklere ait detay bilgi verilebilir.
Alanda yapılan tüm tespitler fotoğraflanır.
6
Resim 1. 4: Örnek tarihi bir hamam plan çizimi
Resim 1. 5: Örnek tarihi bir hamam plan çizimi üzerinde muhdes duvar gösterimi
7
Öğretmeniniz tarafından belirlenecek olan tarihi bir yapıda niteliksiz/muhdes ekleri tespit
ederek, analitik rölöve üzerinde lejant ile işaretleyiniz.
İşlem Basamakları Öneriler (İşlemin Yapılmasına İlişkin
Öneriler)
Uygulama öncesi hazırlık yapınız.
Kullanılacak araç – gereçleri (çizim için
kağıt, renkli kalemler vb.) hazırlayınız.
Yapının plan çizimini yapınız.
Yapıdaki niteliksiz/muhdes ekler ile özgün
bölümleri gözlemleyiniz, lejant için tespit
yapınız.
Yaptığınız tespitlere göre analitik rölöve
lejantı hazırlayınız.
Çizim üzerinde lejanta uygun olarak
tarama ya da renklendirme ile muhdes/
niteliksiz ekleri işaretleyiniz.
Çizim üzerine detay bilgisi vermek için
notlar yazınız.
Şantiyedeki güvenlik kurallarına uyunuz.
Temiz, düzenli ve dikkatli çalışınız.
Zamanı ve malzemeyi iyi kullanınız.
UYGULAMA FAALİYETİ
8
KONTROL LİSTESİ
Bu faaliyet kapsamında aşağıda listelenen davranışlardan kazandığınız becerileri
Evet, kazanamadığınız becerileri Hayır kutucuğuna (X) işareti koyarak kendinizi
değerlendiriniz.
Değerlendirme Ölçütleri Evet Hayır
1 Uygulama öncesi hazırlık yaptınız mı?
2 Kullanılacak araç – gereçleri (çizim için kağıt, renkli kalemler vb.)
hazırladınız mı?
3 Yapının plan çizimini yaptınız mı?
4 Yapıdaki niteliksiz/muhdes ekler ile özgün bölümleri gözlemleyip,
lejant için tespit yaptınız mı?
5 Yaptığınız tespitlere göre analitik rölöve lejantı hazırladınız mı?
6 Çizim üzerinde lejanta uygun olarak tarama ya da renklendirme ile
muhdes/ niteliksiz ekleri işaretlediniz mi?
7 Çizim üzerine detay bilgisi vermek için notlar yazdınız mı?
DEĞERLENDİRME
Değerlendirme sonunda “Hayır” şeklindeki cevaplarınızı bir daha gözden geçiriniz.
Kendinizi yeterli görmüyorsanız öğrenme faaliyetini tekrar ediniz. Bütün cevaplarınız
“Evet” ise “Ölçme ve Değerlendirme”ye geçiniz.
9
Aşağıdaki cümlelerin sonunda boş bırakılan parantezlere, cümlelerde verilen bilgiler doğru
ise D, yanlış ise Y yazınız.
1. (…..) Tarihi yapılardaki niteliksiz/muhdes eklerin kaldırılması için öncelikle özgün ve
muhdes bölümlerin tespit edilmesi gerekir.
2. (…..) Analitik rölöve üzerinde muhdes bölümler gösterilmez
3. (…..) Rölöve üzerine niteliksiz/muhdes eklerle ilgili bilgi notu yazılabilir.
DEĞERLENDİRME
Cevaplarınızı cevap anahtarı ile karşılaştırınız. Doğru cevap sayısını belirleyerek
kendinizi değerlendiriniz. Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap verirken tereddüt yaşadığınız
sorularla ilgili konuları ilgili faaliyete dönerek tekrar inceleyiniz.
ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME
10
AMAÇ
Bu modül ile tarihi yapılarda farklı tekniklerle raspa yapmayı öğreneceksiniz.
Restorasyon uygulaması devam etmekte olan bir yapıya giderek raspa
uygulamalarını gözlemleyiniz.
2. RASPA Raspa en genel anlamıyla; sıvalı, boyalı ya da cilalı yüzeylerin üzerini kazıyarak alttaki asıl
malzemeyi ortaya çıkarma işlemi olarak tanımlanmaktadır. Tarihi eserlerde, özgün duvar
yüzeyini kapatan çeşitli uygulamalar bulunur. Özellikle çimento bazlı harçlarla yapılmış olan
sıva, derz, kozmetik onarım ve tümlemeler eserlere büyük zarar vermektedir. Çimento bazlı
müdahaleler raspalanarak eserlerden uzaklaştırılmalıdır .
Resim 2. 1: Çeşmenin cephesindeki çimento sıva
ÖĞRENME FAALİYETİ–2
AMAÇ
ARAŞTIRMA
11
Resim 2. 2: Çimento sıvanın raspalanması
Resim 2. 3: Zeytinburnu Fatih Camisi cephesinde raspa çalışması
12
Resim 2. 4: Hüsrev Kethuda Darulkkurrası kubbe üzerinde çimento sıva raspası
1.2. Raspa Çeşit ve Yöntemleri
Mekanik raspa, kimyasal raspa ve ısıtma sistemiyle raspa olmak üzere üç farklı yöntemle
raspa yapmak mümkündür.
1.3.1 Mekanik Raspa
Mekanik raspa basit el aletleri (spatula, spatül, bisturi vb.) ile herhangi başka bir işleme
(kimyasal kullanımı – ısıtma vb.) gerek duyulmadan yüzeydeki tabakaların kaldırılarak
özgün yüzey, doku, renk ve bezemenin ortaya çıkartılmasıdır (Resim 1.23). Mekanik raspa
uygulaması diğer raspalara göre uzun süreli bir uygulamadır. Malzeme maliyeti az, işçilik
maliyeti yüksektir.
Resim 2. 5: Mekanik raspada kullanılan el aleti – spatula
İç mekan duvar yüzeylerinde özellikle Kalem işi bezemelerin üstü zamanla farklı sıva ve
boya tabakalarıyla kaplanabilir. Özgün duvar rengi ve kalem işi bezeme programına ulaşmak
13
için önce araştırma raspası, sonrasında ise istenilen tabakaya ulaşılıncaya kadar tüm duvar
yüzeylerinde açma yapılması söz konusudur. Boya tabakalarının mekanik raspası duvar
yüzeyine küçük darbeler uygulanarak yapılır, sabır ve dikkat gerektiren incelikli bir
uygulamadır (Resim 1.24, Resim 1.25).
Resim 2. 6: Şehzadeler Köşkü Kalemişi
Raspası
Resim 2. 7: Hüsrev Kethuda Darulkurrası
Kalemişi Raspası
1.3.2 Kimyasal Raspa
Kimyasal bir karışımın yüzeye sürülmesi sonucunda sıva, macun, boya vb. tabakaların
kaldırılarak, özgün yüzey doku, renk ve bezemenin ortaya çıkartılmasıdır. Kimyasalın
niteliği ve bileşimi dikkatle ayarlanmalıdır. Kimyasal yüzeye sert ve dayanıklı bir fırça
yardımıyla sürülür. Kimyasalın uygulandığı yüzeydeki malzeme ile reaksiyona girmesi
beklenir. Reaksiyon süresi dikkatle belirlenmelidir. Kimyasalın etkisi sıva, boya, macun
katmanlarında kabarma olması şeklinde gözlemlenir. Spatula yardımıyla üst katman kazınır.
1.3.3 Isıtma Yöntemiyle Raspa
Özel ısıtıcı makine ve el aletleri kullanılarak yüzeydeki sıva, macun, boya vb. tabakaların
kaldırılarak özgün yüzey, doku, renk ve bezemenin ortaya çıkartılmasıdır. Isıtma yöntemiyle
raspa; mekanik raspanın hızını artıran bir uygulamadır. Özellikle ahşap yapı elemanları
üzerindeki yağlıboya katmanlarının raspalanması için sıklıkla kullanılan bir yöntemdir.
1.3.4 Raspa Yönteminin belirlenmesi
Kullanılacak olan raspa yöntemi öncelikle yüzeyin niteliğine, ikincil olarak da uygulama
süresine ve maliyete göre belirlenir. Uygulama tekniğine karar verilirken; her yöntemin
olumlu ve olumsuz yönlerinin bulunduğu göz önünde bulundurulmalıdır.
Mekanik raspa düz yüzeylerde, kimyasal raspa oymalı, dairesel, düz olmayan yüzeyler için
daha uygundur. Mekanik raspa uzun süreli, işçilik maliyeti yüksek, kimyasal raspa kısa
süreli, işçilik masrafı az, malzeme/ekipman masrafı yüksek bir uygulamadır. Meknaik raspa
ile ortaya çıkartılan kalem işlerinde renklerde solma ve ya bozulma olmazken, kimyasal
raspa da renklerin solması ve karışması ihtimali vardır (Resim 1.26).
14
Resim 2. 8: Boya Katmanlarının Raspa Edilmesi
Resim 2. 9 ve Resim 2. 10: Araştırma raspası ile ortaya çıkartılan kalem işleri (sıva ve boya
raspası)
15
Öğretmeniniz tarafından belirlenecek olan bir eski eserdeki niteliksiz ekleri kaldırınız ve
raspa yapınız.
İşlem Basamakları Öneriler (İşlemin Yapılmasına İlişkin
Öneriler)
Uygulama öncesi hazırlık yapınız.
Kullanılacak araç – gereçleri hazırlayınız.
Uygun raspa yöntemini belirleyiniz.
Mekanik yöntemle raspa yapınız.
Kimyasal yöntemle raspa yapınız.
Isıtma yöntemiyle raspa yapınız.
Uygulama yapılacak olan tarihi eserin
rölöve – analitik rölöve, restitüsyon ve
restorasyon projelerinin hazırlanmış, ilgili
koruma kurulu tarafından onaylanmış
olmalıdır.
Restorasyon uygulaması öncesi gerekli
izinlerin alınmış olduğundan emin olunuz.
Uygulama başlamadan önce çalışma
tulumunuzu giyiniz.
Uygulama esnasında eldiven, gözlük vb.
ekipmanları kullanınız.
Şantiyedeki güvenlik kurallarına uyunuz.
Uygulamada kullanılacak ekipmanların
temizlik ve bakımlarını yapınız.
Temiz, düzenli ve dikkatli çalışınız.
Zamanı ve malzemeyi iyi kullanınız.
UYGULAMA FAALİYETİ
16
KONTROL LİSTESİ
Bu faaliyet kapsamında aşağıda listelenen davranışlardan kazandığınız becerileri Evet,
kazanamadığınız becerileri Hayır kutucuğuna (X) işareti koyarak kendinizi değerlendiriniz.
Değerlendirme Ölçütleri Evet Hayır
1. Uygulama öncesi hazırlık yaptınız mı?
2. Kullanılacak araç – gereçleri hazırladınız mı?
3. Uygun raspa yöntemini belirlediniz mi?
4. Mekanik yöntemle raspa yaptınız mı?
5. Kimyasal yöntemle raspa yaptınız mı?
6. Isıtma yöntemiyle raspa yaptınız mı?
DEĞERLENDİRME
Değerlendirme sonunda “Hayır” şeklindeki cevaplarınızı bir daha gözden geçiriniz.
Kendinizi yeterli görmüyorsanız öğrenme faaliyetini tekrar ediniz. Bütün cevaplarınız
“Evet” ise “Ölçme ve Değerlendirme”ye geçiniz.
17
Aşağıdaki cümlelerin sonunda boş bırakılan parantezlere, cümlelerde verilen bilgiler
doğru ise D, yanlış ise Y yazınız.
1. (…..) Mekanik raspanın malzeme maliyeti yüksek, işçilik maliyeti azdır.
2. (…..) Kimyasal raspada kullanılan kimyasal yüzeye sert ve dayanıklı bir fırça yardımıyla
sürülür.
3. (…..) Isıtma yöntemiyle raspa; mekanik raspanın hızını azaltan bir uygulamadır.
4. (…..) Mekanik raspa ile ortaya çıkartılan kalem işlerinde renklerde solma ya da bozulma
olmazken, kimyasal raspa da renklerin solması ve karışması ihtimali vardır.
DEĞERLENDİRME
Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız. Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap
verirken tereddüt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri dönerek tekrarlayınız.
Cevaplarınızın tümü doğru “Modül Değerlendirme”ye geçiniz.
ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME
18
Aşağıdaki performans testi ile modülle kazandığınız yeterliği ölçebilirsiniz.
Değerlendirme Ölçütleri Evet Hayır
1. Niteliksiz/muhdes ekleri ayırt ettiniz mi?
2. Uygun raspa yöntemini belirlediniz mi?
3. Mekanik yöntemle raspa yaptınız mı?
4. Kimyasal yöntemle raspa yaptınız mı?
5. Isıtma yöntemiyle raspa yaptınız mı?
DEĞERLENDİRME Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız. Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap
verirken tereddüt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri dönerek tekrarlayınız.
Cevaplarınızın tümü doğru ise bir sonraki modüle geçmek için öğretmeninize başvurunuz.
MODÜL DEĞERLENDİRME
19
ÖĞRENME FAALİYETİ-1'İN CEVAP ANAHTARI
1 D
2 Y
3 D
ÖĞRENME FAALİYETİ-2'NİN CEVAP ANAHTARI
1 Y
2 D
3 Y
4 D
CEVAP ANAHTARLARI
20
AHUNBAY Zeynep, Tarihi Çevre Koruma ve Restorasyon, YEM Yayınları,
İstanbul, 2007.
ASHURST John, DIMES Francis, Conservation of Building and Decorative
Stone, Volume 1 Butterworth-Heinemann.
ASHURST John, DIMES Francis, Conservation of Building and Decorative
Stone, Volume 2 Butterworth-Heinemann.
BİNAN Muhittin, Tabii Taş Duvar, Teknik Üniversite Matbaası, İstanbul, 1961.
BRANDI Cesare, Theory of Restoration, Nardini Editore, Firenze, Italy, 2005.
ERSEN Ahmet, GÜLEÇ Ahmet, ALKAN Nimet, KUDDE Esra, “Konservasyon
Raporu’nun Önemi, İçeriği ve Hazırlanma Adımları”, Restorasyon
Konservasyon Çalışmaları, Sayı 2, İBB KUDEB, İstanbul, s.3-16, 2009.
FEILDEN Bernard, Conservation of Historic Buildings, Elsevier, Oxford, 2003.
HASOL Doğan, Ansiklopedik Mimarlık Sözlüğü, YEM Yayınları, İstanbul, 2005.
SÖZEN Metin, TANYELİ Uğur, Sanat Kavram ve Terimleri Sözlüğü, Remzi
Kitabevi, İstanbul, 1986.
TAYLA Hüsrev, Geleneksel Türk Mimarisinde Yapı Sistem ve Elemanları I ve
II, Türkiye Anıt Çevre T.Değ.Kor.Vakfı, İstanbul, 2007.
ULUENGİN Fatin, ULUENGİN Bülent, ULUENGİN Mehmet Bengü, Osmanlı
Anıt Mimarisinde Klasik Yapı Detayları, YEM Yayın, İstanbul, 2007.
KAYNAKÇA