If you can't read please download the document
Upload
trinhkiet
View
238
Download
4
Embed Size (px)
Citation preview
Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 5/2 Spring 2010
MUSTAFA KUTLUNUN HKYELERNDE TEMEL ZLEK OLARAK KY-KENT MESELES
Sezai COKUN
ZET
Mustafa Kutlu, 1970 sonras Trk hikyesinin
nde gelen isimlerinden biridir. Kutlu, bugne kadar yazd hikyelerde, gerek kulland dil, slup gerek iledii temalar itibariyle kendine mahsus bir hikye ekol kurmay baarmtr. Kutlunun hikyelerinin temel zelliklerinden biri, oklu anlam katmanlarna sahip olmasdr.
Mustafa Kutlunun hikyelerinde oka ilenen izleklerden biri, ky kent meselesidir. Kutlu, g merkeze alarak ncesi ve sonrasyla ky-kent konusunu iler. O, baz hikyelerinde kye ilikin meseleleri ne kartrken bazlarnda kente ilikin meseleleri ne kartr. Ama hemen her eserinde Trk toplumunun yaad deimenin nemli alanlarndan biri olan ky kent meselesi, hikyeyi idare eden temel bir izlek olarak varln devam ettirir.
Bu almada, Kutlunun hikyelerinde ve denemelerinde ky- kent meselesini nasl ele aldn, ky nasl tanmladn, kyl insana nasl baktn inceleyerek buradan hareketle yazarn modern kent algsn ortaya koymaya, bu izlein Kutlunun hikyelerine nasl kaynaklk ettiini tespit ve tahlil etmeye alacaz.
Anahtar Kelimeler: Trk Hikyesi, Trk Modernlemesi, Ky- Kent Meselesi, Mustafa Kutlu.
Yrd. Do. Dr., Fatih niversitesi, Trk Dili ve Edebiyat Blm,
364 Sezai COKUN
Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 5/2 Spring 2010
THE PROBLEM OF COUNTRYSIDE AND URBAN PLACES AS THE BASIC TOPIC IN MUSTAFA KUTLUS
STORIES
ABSTARCT
Mustafa Kutlu is one of the most important names in Turkish story after period of 1970s. Story language, style and topics of his stories are original. One of the basic charactristic of his stories is majority meaning world.
Village-city problematique is one of the basic topics in his stories. Kutlu write this problematique before and after the immigration. He think that this problematique is one of the important side of social change.
We study village-city problematique in Kutlus stories and essays in this article. Also we try to show this problematique as source of Kutlus stories.
Key Words: Turkish Story, Turkish Modernisation, Village-City Problematique, Mustafa Kutlu.
Giri
nsanln temel iki yerleim birimi olan ky ve kent,
sanayilemenin ardndan birbirinden olduka farkl hayat
biimlerini ieren iki sosyolojik olgu olarak ne kmtr. Ky,
tarma dayal retimin olduu, parann alt dzeyde bir ileve
sahip bulunduu, insanla tabiatn iie yaad ve insann gerek
yaam alanlarn gerek evresini kendince ve tabiatla uyumlu bir
biimde ekillendirebildii yaam biimini iaret ederken zellikle
kapitalist iktisadn ve buna bal olarak modern hayat grnn
ekillendirdii modern kent, insann, gerek gndelik hayatna
gerek yaam alanlarna etkisini en aza indirgeyen, belirlemeci,
dikte edici bir olgu olarak ne kmtr. ehir, ahlakn, sanatn
felsefe ve din dncenin gelitii evre olarak, insann bu
dnyadaki vazifesini, en st dzeyde varlnn anlamn
Mustafa Kutlunun Hikyelerinde:... 365
Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 5/2 Spring 2010
tamamlad yer1 olmas gerekirken, Modernizmin getirdii kent
tasavvuru, geleneksel dnemlerde insanla bark olan ehri, bu
zelliklerinden koparmtr. Modernizmin etkisiyle kentler,
tabiattan kopuk, belirlenen erevenin dna klamayan, bu
bakmdan insan zelliklerin en aza indii yaam alanlar olarak
ekillenmitir.
Modernizm, belirlemeci zelliini sadece kentlerle snrl
brakmam, ulaabildii kyleri ve kasabalar da kentler gibi
yapmtr. Bu ynyle modernizmin ulat kyler, sosyolojik
olarak baz zellikleriyle ky vasfn tasalar da hayat biimi,
dnya algs gibi noktalarda modern zellikler gstermilerdir.
Modernitenin en byk, en sarsc etkisi ise hi kukusuz kyller
zerinde ol(mutur.)2 Bugn gelinen noktada ise modernizm
ideolojik aygtlar araclyla, en kk yaam alanlarn dahi
belirleme, kendi erevesine oturtma baarsn gstermitir.
Trk toplumuna bakldnda, 1950lere kadar Ana-
dolunun ok byk ksmnn ky zellii gsterdii, nfusun
ounluunun kyl olduu; ancak bu yllardan sonra artan sana-
yileme ve beraberinde gelen gler sebebiyle modern kent olgu-
sunun bir problematik olarak ortaya kt grlr. Ge sanayile-
en toplumlarda yzyln ikinci yarsna damgasn vuran gelime,
kylln zlmesi ve topraktan kopan insanlarn kentsel
alanlara gdr.3 Trk toplumunun modernleme macerasnn
takip edilebilecei alanlardan olan bu problematik, edebiyata da
nemli oranda kaynaklk etmitir.
Ky-kent meselesinin Tanzimat sonras Trk
edebiyatnda izlerini 1870lerden itibaren srmek mmkndr.
Tanzimat yllarnda Ahmet Midhat Efendi, Bahtiyarlk isimli
hikyesinde kyde yaamann, insan daha mutlu edeceini,
1 Turgut Cansever, Osmanl ehri, Tima Yaynlar, stanbul, 2010, s.
19 2 Asm Karamerliolu, Orada Bir Ky Var Uzakta-Erken Cumhuriyet
Dneminde Kyc Sylem-, letiim Yaynlar, stanbul, 2006, s. 11 3 Mbeccel Kray, Kentleme Yazlar, Balam Yaynlar, stanbul,
1998, s. 184
366 Sezai COKUN
Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 5/2 Spring 2010
insann kyde daha fazla para kazanabileceini anlatr.4 Burada
ky ve kyn karsna konumlandrlan ehir, modern olgulardan
uzaktr. Daha ziyade ehir hayatnn insan megul eden,
elenceye sevk eden, kandran unsurlar barndrdna vurgu
yaplr. Devam eden yllarda ise Trk edebiyatnda pastoral olarak
adlandrlabilecek bir akm, varln hep devam ettirir. Bu dnem
yazarlarnn byk ounluunda, henz dorudan doruya
kylnn meselelerini ele alma dncesi domamtr< Kylerin
geri bir evre olduu dncesi, bu eserlerin hepsinde ortak
noktadr.5 Cumhuriyet dnemine gei srecinde ise aydnlarn ve
zel anlamda edebiyatlarn kye ynelmelerinde Ziya Gkalpin
halka doru dncesinin etkili olduu grlr.6 Gkalp, bir
yandan halktan milli kltrn alnmas iin, dier yandan halk
bat medeniyeti nda aydnlatmak maksadyla halka, kye,
gidilmesini ister.7 Bu dnce, II. Merutiyet sonras beliren kye
ynelmenin ana yolunu belirledii gibi Cumhuriyet ynetiminin
de ky politikalarnn tayin edici unsurlarndan olmutur.
Cumhuriyet yllarna gelindiindeyse ky, artk cumhuri-
yetle yorulmas gereken, cumhuriyet ideolojisi erevesinde e-
killendirilmeye allan bir alan olarak ne kar. Bu dnemde
gerek edebiyatta gerek politikada kyn ele alnnn, hayli ro-
mantik temellere dayanan bir cumhuriyet ky ina etme proje-
sini esas ald grlr.8 Yeni Cumhuriyet daha az ehirli, daha
ok kyl(dr.)< Cumhuriyet dneminin halklk sylemi ky-
4 Bu eserin, Trk edebiyatnda ky konusuyla ilikisini irdeleyen
bir alma iin bkz. Orhan Okay, Trk Romannda Ky Mevzuunun
Giriinde Unutulan Bir sim: Ahmet Midhat Efendi, Sanat ve Edebiyat
Yazlar, Dergh Yaynlar, stanbul, 1998, s. 110-115 5 Ramazan Kaplan, Cumhuriyet Dnemi Trk Romannda Ky, Aka
Yaynlar, Ankara, 1997, s. 63 6 Ziya Gkalp, Trkln Esaslar, (Haz. Mehmet Kaplan), MEB
Yaynlar, stanbul, 1970, s. 47 7 Ziya Gkalp, a.g.e., s. 51 8 Bu yndeki bak asn gsteren bir alma iin bkz. Afet nan,
Cumhuriyetin Ellinci Yl in Kylerimiz, Trk Tarih Kurumu Yaynlar,
Ankara, 1978; Cumhuriyetin ilk yllarnda yrtlen politikalara ilikin
bir alma iin bkz. Trkan etin, Cumhuriyet Dneminde Trkiyede Kyl
Politikas (1923-1950), Dokuz Eyll niversitesi Atatrk lkeleri ve nklap
Tarihi Enstits Yaynlanmam Doktora Tezi, zmir, 1997
Mustafa Kutlunun Hikyelerinde:... 367
Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 5/2 Spring 2010
llk meselesine vurgusuyla anlam kazan(r.) Ky ve kylye ait
deerler halklk sylemi iinde yceltil(ir.)9 Ancak bu erken
dnemde gerek romanda gerek iirde sz konusu edilen ky, ol-
duka itibaridir. Cumhuriyet ynetiminin kye yaklamnda o
yllarda dnyada ne kan ideolojilere kar rejimi salam temel-
lere oturtma gayretinin izlerini bulmak da mmkndr: Halklk
ve kyclk, Kemalist rejime kar ynelen ideolojik tehditler ola-
rak grlen liberalizmle sosyalimze kar, onlarn nn kesme
amacyla kullanlmtr.10
1940larda ksmen, 1950lerden sonra ise daha belirgin
olarak ne kan toplumsal gereki edebiyatta ideolojinin
erevesine sktrlan ky, oka tartlan ky edebiyat ad
altnda eitli cephelerden ele alnmtr. Burada bir yandan kyc
sylem tenkit edilmi bir yandan esere hakim olan ideoloji
erevesinde ky ve kyl grlmtr. 1960lardan sonra ise bir
yandan ky, ideolojik bir bak asyla ele alnrken bir yandan da
kent, modern bir olgu olarak zellikle II. Yeni iiriyle beraber bir
mesele halinde edebiyatta da ilenir olmutur.
1970lerde iyice hzlanan i g sebebiyle ky nfusunun
nemli bir blm kentlere gelmi, ancak bu nfus kentlere ek-
lenmek suretiyle varln devam ettirmeye almtr. Nitekim bu
yllardan itibaren ge