Upload
others
View
22
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
1
MUSTAFA KEMAL ÜNİVERSİTESİ
ETİK REHBERİ
Hazırlayanlar
Başkan: Doç.Dr.Tülin URAL
Üyeler*: Prof.Dr.Zeynep ERDOĞAN
Doç.Dr.Hüseyin KIRIMOĞLU
Prof.Dr.Şana SUNGUR
Prof.Dr.Seval YAVUZ
*Üyelerin katkıları eşit olup, kişi soyadı baz alınarak alfabetik sıra ile gösterilmiştir.
İyiliğin ve Doğruluğun Hâkim Olduğu bir Üniversite için
ETİK DEĞERLERİMİZ
2
Değerli Üniversite Mensupları,
Etik yaşam isteği, dünyada her geçen yıl önemini arttırarak kuvvetli bir biçimde
kendisini hissettirmektedir. Etik, toplumların yasa içerisinde kendisine tanınmış olan hakları
öğrenmesi, bu hakları kullanırken yapılan uygulamalarda yasaları koyan düşüncelerin ve
ruhun, kamu yararına yansıtılabilmesi için önemsenmesi ve titizlikle takip edilmesi gereken
önemli bir konudur.
Gerek üniversitemizde gerekse toplumumuzda etik farkındalığı ve duyarlılığı arttırmak
ve günlük yaşantının bir parçası haline getirmek zorunluluk halini almıştır. Kurum olarak
nihai hedefimiz, etik ilke ve kurallarının toplumumuz ve üniversitemiz mensupları tarafından
kabul edilmesi, öğrenilmesi, içselleştirilmesi ve uygulamalara yansıtılması, böylece daha
sağlıklı bir zeminde, daha güçlü etik değerlere bağlı bir üniversite kültürü ve düzeninin
oluşturulmasıdır.
Üniversitemizde etik değerlere bağlı bir kurum kültürü ile tüm personelimizin
uygulamalarında ve yetiştirmekte olduğumuz genç insan kaynaklarının mesleki yaşamlarında,
etik değerleri sadece bilmenin ötesinde onları özümsemiş, içselleştirmiş ve uygulamalarıyla
hayata geçirmiş bireyler olmaları hedeflenmiştir. Dolayısı ile toplum düzeni adına yürütülen
eğitim-öğretim hizmetlerinin sağlıklı, verimli, etkin ve gerçekten kamu yararını gözeten bir
biçimde verilmesi sağlanmış olacaktır. Bu hedefler doğrultusunda üniversite etik politikası
belirlenmiş, etik sistemi ve etik kurul oluşturulmuş ve üniversite etik ilke ve kuralları
geliştirilmiştir. Üniversitemizde gerçekleştirilen etik konferanslar dizisinden sonra ikinci adım
olan etiğin kurumsallaştırılması süreci başlatılmış bulunmaktadır.
Bu çerçevedeki çalışmalarla, gerek üniversitenin iç işleyişini gerçekleştiren akademik
ve idari personel gerekse geleceğimizin mimarı olan öğrencilerin meslek hayatına atılmadan
önce ve sonrasında, etik değerler etrafında bilinçlenerek ve bunu yansıtıp yaygınlaştırarak etik
kültürün yerleşmesine katkıda bulunacaklarını umuyor, etik değerlerin hakim olduğu,
toplumsal barış ve uyumun sağlanması için gerekli olan etik duyarlılığın oluştuğu yarınlar
diliyorum.
Prof.Dr.Hüsnü Salih GÜDER
Rektör
3
Değerli Üniversite Çalışanları ve Sevgili Öğrenciler,
Son yıllarda birçok alanda yaşanan bilim, teknoloji, endüstri ve ekonomi
ilişkilerindeki olumsuz davranışlar ve bu olumsuzlukların yol açtığı toplumsal sorunlar yeni
etik yapılanmaları zorunlu hale getirmiştir.
Hukuk sistemleri, topluluk halinde yaşayan bireylerin, birlikte yaşamını haklar ve
adalet temelinde düzenlemekle birlikte asıl olan, toplumdaki her bireyin kendi
sorumluluklarının farkında olması ve hukukun ötesinde vicdana ve etik değerlere uygun
davranmasıdır. John W. Gardner'in belirttiği gibi "Belli ahlaki sorumluluklar konusunda genel
anlamda uzlaşmaya varamamış toplumlarda, hiçbir kanun kaosu önleyememiştir".
Etik davranış ve eylem biçimi, her bireyin kendi hesabına öğreneceği bir durumdur.
Bundan dolayı etik; bireysel ve sosyal, ahlaki deneyimlerimizi sistematik anlama çabası
olarak tanımlamaktadır. Etik, neyin daha doğru, daha iyi olabileceğine ilişkin bir arayıştır.
Etik davranış için bireyin, etik davranmayı istemesi gerekir.
Ancak etik, bireysel olduğu kadar da kurumsal bir olgudur. Etik, bir kurumda, sürekli
ve bilinçli olarak yön, kararlılık ve denge sağlayabilmek için kullanılan bir mekanizmadır.
Dolayısı ile etik davranışları kolaylaştıran sistemlerin kurulması gerekmektedir. Etik sistem,
etik duyarlılığı arttıracak, oluşturulan etik ilke ve kurallarla etik davranışın nasıl olacağına
ilişkin bilgilerin öğrenilmesini sağlayacak, etik karar vermeyi geliştirecek ve etik davranma
isteğini güçlendirerek etik davranışın içselleştirilmesini sağlayacaktır.
Bu kitapçık, üniversitemizde oluşturulan etik sistemin yapılanması ve işleyişine ilişkin
bilginin verilmesi ve etiğe aykırı davranışların yaşanması halinde üniversite mensuplarımızın
izleyecekleri yolları duyurmak amacıyla hazırlanmıştır.
Saygılarımla,
Doç.Dr.Tülin URAL
Etik Kurul Başkanı
4
“Hiçbir mücadele yoktur ki, ahlak esasına dayanmadan ilerleyebilsin.”
Mustafa Kemal ATATÜRK
“Müspet bilimlerin temellerine dayanan, güzel sanatları seven, fikir terbiyesinde olduğu
kadar beden terbiyesinde de kabiliyeti artmış ve yükselmiş olan erdemli, kudretli bir nesil
yetiştirmek ana siyasetimizin açık dileğidir. Bir milleti özgür, bağımsız, görkemli, yüce bir
toplum halinde yaşatan terbiyedir ve onu tutsak yapan, sefalete iten de bunun yokluğudur.”
Mustafa Kemal ATATÜRK
" Etik en az değer harcayan ve en çok değer koruyan eylemdir".
Ioanna KUÇURADİ
“Karanlığı lanetlemektense bir mum da siz yakın”
KONFÜÇYUS
“Düşüncelerimiz ne ise hayatımız da odur. Hayatınızı değiştirmek istiyorsanız önce
düşüncelerinizi değiştirin.”
Marcus AURELİUS
5
İÇİNDEKİLER
I.ETİK
Etiğin tanımı, etik yönetim ve etiğe aykırı davranış.
II. ETİK POLİTİKASI
1. Üniversitemizin etik vizyonu
2. Üniversitemizin etik misyonu
3. Üniversitemizin etik alanındaki amaçları
4. Üniversitemizin etik alanındaki stratejileri
5. Etik politikasını uygulamanın sonuçları
III. ETİK KURUL
1. Etik kurulun organizasyon şeması
6
2.Etik kurulun görevleri
3.Etik kurulun oluşumu
4.Etik kurul toplantı periyodu
5.Etik kurula başvuru
6.Başvuruların incelenmesi ve karara bağlanması
7. Etik kurulun etik sorunu değerlendirme yöntemi
8.Etik kurul yaptırımları
9.Etik kurul kararlarına itiraz
IV. ALANLARA GÖRE ETİK İLKE VE KURALLARI
1.Meslek etiği ilkeleri
2.Yönetişim etiği ilkeleri
3.Öğretim alanı etiği ilkeleri
4.Bilimsel araştırma etiği ilkeleri
5.Bilimsel yayınlarda etik ilkeler
6.Sosyal yaşama ilişkin etik ilkeler
7.Akademik dış ilişkiler etiği ilkeleri
8.Ayrımcılık ve tacize ilişkin etik ilkeleri
9.Çevre etiği ilkeleri
10.Öğrenci etiği ilkeleri
EKLER:
EK 1. Etik sorunların çözülmesinde temel alınacak bildirge, kanun, yönetmelik
ve uluslararası anlaşmalar
EK 2. Etik kurul yönergesi
EK 3. Parlamenter Yöntem
EK 4. Sosyal bilimlerde yapılacak araştırmalarda kullanılacak başvuru formu
EK 5. Etik kurul başvuru değerlendirme formu
EK 6. Mustafa kemal üniversitesi etik kuruluna sunulacak taahhütname
7
Lisans üstü öğrencilerine yönelik (Tezin giriş sayfasına konulmalıdır);
“Bu tezde sunulan tüm veri ve bilgiler bilimsel araştırma etik ilkelerine uygun olup,
yararlanılan tüm kaynaklar için referans gösterilmiştir”.
I. ETİK
Pratik açıdan etik; iyi ya da kötü, doğru ya da yanlışa dair değerler, ilkeler ve
kurallardır. Etik değer ve ilkeleri benimseyen, karar ve işlemlerinde uygulayan yönetime ise, etik
yönetim denir. Etik değer ve ilkelere aykırı olan, kötü niyet veya ciddi ihmal sonucu
gerçekleştirilmiş bulunan davranış ya da eylemler etiğe aykırı davranış olarak tanımlanır.
Üniversiteler farklı kesimlerden gelen, birbirleriyle ve toplumun çeşitli katmanlarıyla
çok boyutlu ilişkiler içerisinde olan bireylerin oluşturduğu kurumlardır ve bu kurumlar için
etik yönetim herkesin yararınadır. Bu amaçla Mustafa Kemal Üniversitesi etik yönetimin
temeli olan etik politikasını oluşturmuştur. Bu kitapçık; etik politikasının ayrıntıları, farklı
8
alanlarda uygulanacak etik ilke ve kuralları ve etiğe aykırı davranış ya da eylemlerde
üniversite mensuplarının şikayet mekanizmalarını açıklayan rehber niteliğindedir.
II. ETİK POLİTİKASI
Üniversite bünyesinde, görev ve sorumluluklarının yerine getirilmesinde, bireyler ve
kurumlar arası tüm ilişkilerde, insan değeri, hakları ve onuruna saygı esas alınarak yüksek etik
standartların egemen kılınması amacıyla Etik Politikası oluşturulmuştur.
Etik konulardaki duyarlılığı üniversite bünyesine yaymak ve etik kültürün
oluşturulması, benimsenmesi ve içselleştirilmesini sağlamak gayesiyle ise Etik Sistem
yapılandırılmıştır. Etik sistemin temel rolü; etik ilke ve kurallar aracılığıyla etiğin kurumsal
düzeyde korunması ve etik sorunların ortaya çıkmadan önce önlenmesinin sağlanmasıdır.
Dürüstlük, insan onuruna, emeğine ve özerkliğine saygı, adalet, akademik özgürlük,
sorumluluk, güven, güvenirlilik, doğruluk, nesnellik, açıklık, özeleştiri, koruma, çevreye,
doğaya ve canlı haklarına duyarlılık bu ilkelerin temelini oluşturmaktadır.
Etik sistemin bir parçası olan Etik Kurul vasıtasıyla etik kültürün oluşturulması ve
etiğe aykırı uygulamaların çözümlenmesinde İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi başta olmak
üzere insanlar üzerindeki araştırmalar ve genel olarak bilim etiğine ilişkin konularda Türkiye
Cumhuriyeti’nin imzaladığı tüm uluslararası anlaşmalar ve akademik etik ilkelerin
uygulanması ve yaygınlaştırılması sağlanacaktır.
1. Üniversitenin Etik Vizyonu
Öncelikle Mustafa Kemal Üniversitesi’nde olmak üzere, toplumda etik duyarlılığı
geliştirmek ve toplumsal yaşamı ilgilendiren davranış ve kararların etik değer, ilkeler ve
kurallar çerçevesinde gerçekleşmesini sağlayacak etik bilinci oluşturmaktır. Böylelikle
varılmak istenilen konum, Türkiye üniversiteleri arasında etik bilinci yüksek üniversitelerden
birisi olmaktır.
2. Üniversitenin Etik Misyonu
9
Etik bilincini ve etik karar verebilme yeteneğini tüm üniversitede ve toplumda
oluşturmak,
Vicdanî değerlendirme alışkanlığını kazandırmak,
Lisans ve lisansüstü öğrencilerine etik tartışma ve değerlendirme deneyimi
kazandırmak,
Lisans programlarında etik eğitimini yaygınlaştırarak öğrencilerin bu konuda
gelişimlerini güçlendirmektir.
3. Üniversitenin Etik Alanındaki Amaçları:
MKÜ'de etik bilinçlenme ve etik değerlere göre karar verme becerilerini kazandırmak,
Uygulamalı etik alanında bilgi birikimini arttırmak ve yaymak,
MKÜ'de ortaya çıkan etik kökenli sorunların çözümünü bu konuda araştırma yaparak
sağlamak,
Etik konularda araştırma yapmak, bunların koordinasyonunu sağlamak ve araştırma
sonuçlarının akademik programlarda uygulanmalarını sağlayarak etik bilinci arttırmak,
Özel, kamu ve sivil toplum kuruluşlarının yönetimini, sağladıkları sosyal değeri
arttırarak iyileştirmek,
Etik ilkelerin Türkiye'nin hukuk mevzuatına girmesini sağlamak,
Toplumda etik bilinçlenme ve toplumsal yaşamı ilgilendiren konularda kararların, etik
ilkelerin temelinde alınmasını sağlamaktır.
4. Üniversitenin Etik Alanındaki Stratejileri
Etikle ilgili dersler açmak ve eğitim programları düzenlemek,
Eğitim amacıyla konferanslar, seminer dizileri ve çalışma grupları oluşturmak,
Bilgi birikimini arttırmak ve yayılmasını sağlamak için, uygulamalı etik konularında
çalışmalar yapan kişi ve kuruluşlarla ilişki kurmak ve işbirliğini geliştirmek,
Meslek odalarıyla birlikte çalışarak mesleki etik kodları oluşturulmasını sağlamak,
Etik ilkelerin Türkiye'nin hukuk mevzuatına girmesini sağlamak üzere girişimlerde
bulunmak,
Üniversite dışı kurumlara etik bilincine sahip nitelikli eleman yetiştirmek,
10
Üniversitede etik konusunda çalışan yüksek lisans öğrencisi sayısında artış
sağlamaktır.
5. Etik Politikasını Uygulamanın Sonuçları
Bu bağlamda yapılan düzenlemelerin, etik davranış ve ilkelerine bağlı/saygılı bir
kurum olmayı sağlayacağı beklenmektedir. Böylelikle;
-Kurumdaki kararların etik davranış ilkelerine uygun olarak alınması (etik karar),
-Üst düzeydeki faaliyetlerin kurumsal etik sorumluluk ve dürüstlük içinde yürütülmesi (etiğe
dayalı uygulama),
-Çalışanların ve paydaşların güvenini kazanmış etik uygulamaların mevcudiyeti (toplumun
güvenini kazanmak) mümkün olabilecektir.
III. ETİK KURUL
Etik sisteme Etik Kurul tarafından işlerlik kazandırılacaktır.
1. Etik kurulun organizasyon şeması
Rektör
Etik Kurul
ve
Sekreterya
Uzman Etik
Kurullar ve Alt
Etik Kurullar
Genel Sekreterlik
11
2. Etik Kurul’un görevleri
Etik kurul;
● Üniversitenin akademik ve idari birimlerinde bilim, yayın, eğitim-öğretim ve hizmet
faaliyetleri ile üniversitenin toplum ve paydaşlarıyla ilişkilerinde ortaya çıkan etik sorunlarda,
etik ilke ve kurallar doğrultusunda, yeterli ve inandırıcı kanıtlara dayalı değerlendirme yapar
ve görüş bildirir.
●Gerektiğinde yeni ilke ve kurallar oluşturur.
●Etik ilke ve kuralların uygulanma yöntemlerini belirler.
●Üniversite bünyesinde temel alınacak etik ilkeleri ve politikaları geliştirir.
●Üniversitede etik yaşam kültürünün yaygınlaşması ve etik duyarlılık kazanılması için eğitim
ve benzeri çalışmaları düzenler.
3. Etik Kurul'un oluşturulması
Etik Kurul, Üniversite Senatosu önerisiyle Rektör tarafından görevlendirilen yedi (7)
üyeden oluşur, üyeler kendi aralarından bir başkan ve bir başkan yardımcısı seçer.
4. Etik Kurul'un toplanma zamanı
Rektörlük Genel Sekreterliği’ne ulaşan dosya Etik Kurul'a iletilir. Bu dosya Etik Kurul
Başkanı tarafından en yakın tarihte yapılacak toplantının gündemine alınır.
5. Etik Kurul'a başvuru
Mustafa Kemal Üniversitesi mensuplarının, akademik ve idari birimlerinin
yürüttükleri bilimsel araştırma, yayın, eğitim ve öğretim faaliyetlerinde, sundukları
hizmetlerde, birbirleriyle veya toplum ve paydaşlarıyla olan ilişkilerinde ortaya çıkan etik
sorunlarla ilgili başvurular Mustafa Kemal Üniversitesi Rektörlük Genel Sekreterliği’ne
yapılır. Etik Kurulca incelenmesi gerekli görülen konu ya da dosyalar Rektör tarafından Etik
Kurul’a iletilir.
12
Adres: Mustafa Kemal Üniversitesi Rektörlüğü, Tayfur Sökmen Kampusü, 31040
Antakya/HATAY
Web: http://www.mku.edu.tr
Başvuru şartları
●Etik Kurul’a başvurularda başvuranın isim ve soyadı belirtilmelidir. Etik kurul yönergesinde
de belirtildiği gibi etik kurulda görüşülecek her dosyada gizlilik esas olduğundan isim ve
soyadının belirtilmesinde bir sakınca bulunmamaktadır. Bu önlem, başvurularda yaşanacak
suistimalleri önlemeye yöneliktir. Bunun dışındaki başvurular dikkate alınmaz.
●Başvurular etik dışı davranış ve uygulamalarla ilgili olmalıdır. Bunun dışındaki şikâyetler
dikkate alınmaz.
●Bir davranış ya da eylemin "etiğe aykırı davranış" sayılması için aşağıdaki
koşulların gerçekleşmiş olması gerekir:
a) Kasıt veya ağır ihmal sonucu olarak gerçekleştirilmiş olmalıdır,
b) İnandırıcı ve yeterli delille ispatlanmış olmalıdır.
●Etik Kurula iki durumda başvurulur:
1.Etik ihlali halinde,
2.İnsan üzerinde deney niteliği taşımayan araştırmalar için etik onay talebinde,
1. Etik ihlali halinde
●Kişi, etik ihlali iddiasını içeren başvurusunu bir dilekçe ile Etik Kurul tarafından
incelenmesi talebi ile Rektörlüğe yapar.
●İmzasız başvurular işleme konulmaz.
●Başvuranın kimliği başvuru dilekçesi dışındaki her yazışma ve aşamada gizli tutulur.
●Başvuru sahibi, başvuruları ile ilgili olarak yapılacak işlem konusunda başvurulan makam
tarafından en kısa sürede bilgilendirilir.
13
●Etik Kurul, inceleme sürecinde gerektiğinde diğer kurum ve kuruluşlarla yapacağı
yazışmalarını Rektörlük aracılığıyla yapar.
●Etik Kurul tarafından incelenmesi/soruşturulması istenilen olayla ilgili dilekçe ve ekleri
Rektörlük tarafından Etik Kurul Başkanlığı'na iletilir.
●Üniversite dışından üniversite öğretim elemanları hakkında yapılan başvurular da aynı
şekilde ele alınır.
2.İnsan üzerinde deney niteliği taşımayan araştırmalar için etik onay talebinde
●Kişi, web sayfamızda ilan edilecek "başvuru formu" ve "taahhütnameyi" doldurarak
başvurusunu bir dilekçe ve Etik Kurul tarafından incelenmesi talebi ile Rektörlüğe yapar.
6. Başvuruların incelenmesi ve karara bağlanması
Etik Kurul'a ulaşan her dosya Etik Kurul başkanı tarafından en yakın tarihte yapılacak
toplantının gündemine alınır ve üyelerin görüşleri doğrultusunda bir raportör üyenin
sorumluluğuna verilir.
Raportör dosyaya ilişkin bilgi almak amacıyla, Etik Kurul sekreteryası aracılığıyla
Üniversite mensubu kişilerden doğrudan yazılı bilgi alabilir.
Raportör gerek gördüğü durumlarda danışmanlık istenmesi için Etik Kurul’a
başvurabilir. Etik Kurul konuyla ilgili danışmanı yazılı olarak belirler. Danışmanlığın niteliği
ve kapsamı da yazılı olarak danışmana iletilir. Danışmanın yanıtının bir kopyasının ilgili
incelemenin Etik Kurul değerlendirme dosyasında saklanmak üzere Etik Kurul sekreteryasına
iletilmesi gerekir. Danışmanın kimliği saklı tutulur.
Etik Kurul, gerektiğinde, konu ile ilgili başka uzmanları da, görüşlerine başvurmak
üzere toplantılarına davet edebilir ya da uzmanlardan oluşan bir alt kurul oluşturabilir.
Raportör üye incelemesini en fazla bir ay içerisinde tamamlayarak görüşlerini Etik
Kurul’a sunar. Bu sunumda incelenen durumun tarafları, ilgili bilgi, belge ve kanıtlar ile
konunun özü anlatılır; yorum ve değerlendirme belirtilir. Danışmana gönderilen çalışmalar için
ek süre tanınır. Kurul, parlamenter yöntemle ( Bkz. EK 3) oylama yaparak değerleme sonucu
ve görüşüne ilişkin son kararını verir. Kurul üyeleri toplantılarda gerekli her türlü bilgiyi
raportörden isteyebilirler, belgeleri ve kayıtları inceleyebilirler. Etik Kurul kararına katılmayan
14
üyeler görüşlerini içeren gerekçeli bir muhalefet şerhi koyabilirler. Üyeler çekimser oy
kullanamazlar.
7. Etik kurulun etik sorunu değerlendirme yöntemi
●Eylemi Deontolojik açıdan değerlendirme (Etik ilke ve kurallarına uygunluk)
●Eylemin niyet, yöntem ve sonuçlarının değerlendirilmesi
●Eylemi Teleolojik açıdan değerlendirme (eylemden dolayı oluşan sonuçlardan etkilenen kişi
ya da gruplar-paydaşlar açısından)
●Görev ve sosyal sorumluluklar açısından değerlendirme.
8. Etik kurul yaptırımları
Bilimsel Araştırma Etiğine İlişkin Yaptırımlar
●Etiğe aykırı davranışı Etik Kurul tarafından saptanan ve Rektörlükçe onaylanan araştırmacı
veya araştırmacıların yürütmekte oldukları projeler iptal edilir veya proje başvuruları işleme
alınmaz.
●Etik Kurul, etik yönü ileri sürülerek yapılan başvurularda, gerekçesini belirterek
araştırmaların durdurulması hususunu Rektörlüğe sunabilir ve uygun görülenler durdurulur.
●Etiğe aykırı davranışı kanıtlanan araştırmacılara/yazarlara/ destek başvurusu sahiplerine
karar tarihinden başlayarak bir yıl süreyle herhangi bir destek verilmez.
●Saptanan etik ihlalleri ve bunların niteliği, etiğe aykırı davranışı kanıtlanan
araştırmacı/yazar/destek başvurusu sahiplerinin birim, kurum veya kuruluşlarına Rektörlük
tarafından yazılı olarak bildirilir.
●Saptanan yayın etiği ihlalleri ve bunların niteliği ilgili dergilere Rektörlük tarafından yazılı
olarak bildirilir.
●Etik Kurul ilgili kişinin statüsüne uygun disiplin yönetmeliğindeki benzer disiplinsiz
davranış tanımlarına karşılık gelen yaptırımlardan birisini veya birkaçını önerebilir veya
görevsizlik kararı alarak disiplin kuruluna iletilmesi için dosyayı Rektörlüğe gönderir. Aynı
15
biçimde disiplin kurulları da gerekli bulmaları durumunda bir dosyanın Etik Kurul’a
iletilmesini isteyebilir.
●Etik dışı davranışlar/eylemler durumlarına göre şu yaptırımlarla sonuçlanabilir:
1. Uyarı
Etik ihlâlin başka bir kişiye ya da mesleğe ciddi bir zarar vermediği durumlarda ve
daha ağır bir yaptırım gerektirmediği durumlarda uygun yaptırımdır. Diğer bir deyişle, maddi
veya mânevi kalıcı bir zarara yol açmadan, kasıt olmaksızın, dikkatsizlik ya da ihmâl sonucu
etik kurallara uymama söz konusu olduğunda kişinin daha düzenli tutum ve davranışlar içinde
bulunmasının, dikkatli olmasının yazıyla bildirilmesidir.
2. Kınama
Etik ihlâl başka bir kişiye zarar verebilecek nitelikte olduğunda fakat başkasına ya da
mesleğe ciddi zarar vermeyeceği ve daha ağır bir yaptırımın gerekmediği durumlarda uygun
yaptırımdır. Diğer bir deyişle, etik kurallara uyma ya da denekle ilgili görevleri konusunda
dikkatsizlik ya da ihmâlde ısrar, bu konularda kurallara uymamayı bir alışkanlık haline
getirme veya kurallara kasten uymama durumlarında, kişiye, bu davranışlarının kınandığının
yazıyla bildirilmesidir. Farklı suçlardan iki kez uyarı cezası verilen kişi, üçüncü kez ayrı
cezayı gerektiren bir eylemde bulunursa ya da uyarı cezası gerektiren aynı suçu ikinci kez
işlerse, bu davranışı alışkanlık haline getirdiğine hükmedilir ve kınama cezası verilir.
3. Soruşturma açılması
Etik ihlâl başka bir kişiye ya da mesleğe ciddi zarar verecek nitelikte ise ya da daha
ağır yaptırım gerektirecek ciddiyette ise uygun yaptırımdır.
Gizlilik ilkesi
●Etik Kurul’a yapılan başvurular, Etik Kurul’un inceleme ve değerlendirme süreçleri ile
kararları gizlidir. Bu konuda başvuru sahibinden başkasına bilgi verilmez.
Gizlilik ilkesinin ihlali bir disiplin suçudur. Gizlilik ilkesine uymayanlar hakkında
Rektörlükçe gerekli disiplin işlemleri başlatılır.
9. Etik Kurul kararlarına itiraz
16
Etik Kurul kararlarına veya bu yöndeki uygulamalara karşı Rektörlüğe itirazda
bulunulabilir. Söz konusu itirazlar, kararın ya da uygulamanın taraflara bildirilmesini izleyen
20 gün içinde yapılır. Rektörlük, gerekçeleri uygun bulunan veya yeni kanıtlar içeren itirazları
yeniden incelenmek üzere Etik Kurul’a gönderir. Etik Kurulun yeniden değerlendirme
sonucunda alacağı karar nihaidir.
IV. ALANLARA GÖRE ETİK İLKE VE KURALLAR I
Üniversite yaşamı, akademik ve idari konulardan insan ilişkilerine uzanan geniş bir
alanı kapsar. Bu ortam öğrencilerin, öğretim elemanlarının ve idari personelin birbirleriyle
etkileşim içinde bulundukları bir sistem olarak tanımlanır. Etkileşimin yasalar ve
yönetmeliklerle belirlenen kuralların yanı sıra "etik" kavramı çerçevesinde
değerlendirilmesine gereksinim vardır. Herkes için iyi olanın ne olduğunu saptamak, görev ve
hakların ne olduğunu bilmek, hakkaniyeti tesis etmek, özgürlükleri korumak ve dürüstlüğü
yaratabilmek için Mustafa Kemal Üniversitesi Etik Kurulu farklı alanlarla ilgili etik ilke ve
kurallarını belirlemiştir.
Üniversitelerin günümüzden daha küçük olduğu dönemlerde her üniversite
mensubunun bildiği ve öğrendiği “akademik gelenek” olarak ifade edilen ve yazılı olmayan
etik ilke ve kurallar, üniversitedeki çalışan sayısının artması ve öğretimin kitlesel bir hal
almasından dolayı unutulmuş görünmektedir. Aşağıda sıralanan ilke ve kurallar etik işleyişin
hatırlanması ve ilişkilerin bu ilkelerle düzenlenerek yeniden etik kültürün tesis edilmesine
yardımcı olmak amacıyla hazırlanmıştır. Ancak unutulmaması gereken husus, etik ilkelerin
kağıt üzerinde kalmaması, üniversitenin günlük yaşamının bir parçası olması diğer bir deyişle
içselleştirilmesi gereğidir. Dolayısı ile bireyin etik ilkelere uyma ve bu ilkeleri uygulama
isteğini yaratmak asıldır.
Bu bağlamda onbir ana alan belirlenmiş ve her biri ile ilgili normlar saptanarak bir ilke
ve kurallar dizisi oluşturulmuştur.1 Kurula yapılacak başvuruların deontolojik
değerlendirilmesinde aşağıda başlıkları sıralanan alanlarla ilgili ilke ve kurallar temel
1 Bu etik ilkeler ve kurallar, standart ve genel ilkelere sadık kalmak için Yüksek Öğretim Kurulu, TUBİTAK ve
farklı üniversitelerin etik ilkeleri temelinde belirlenmiştir.
17
alınacaktır. Etik sorunların çözümünde bu ilke ve kuralların yanı sıra ulusal kanun,
yönetmelik ve uluslararası bildirge ve anlaşmalardan da kriter belgeler olarak
yararlanılacaktır. Alanlar;
1.Çalışma yaşamı etiği ilkeleri
2.Meslek etiği ilkeleri
3.Yönetişim etiği ilkeleri
4.Öğretim alanı etiği ilkeleri
5.Bilimsel araştırma etiği ilkeleri
6.Bilimsel yayınlarda etik ilkeleri
7.Sosyal yaşama ilişkin etik ilkeleri
8.Akademik dış ilişkiler etiği ilkeleri
9.Öğrenci etiği ilkeleri
10.Ayrımcılık ve tacize ilişkin etik ilkeleri
11.Çevre etiği ilkeleridir.
1. Çalışma yaşamı etiği ilkeleri
a) Görev ve sorumluluklar dayanışma içinde paylaşılır.
b) Gerek üniversiteye eleman alımında, gerekse yükseltme ve atamalarda objektif kriterler ve
profesyonel standartların dışına çıkılmaz.
c) Üniversitenin olanakları ve prestiji kişisel çıkarlar için kullanılmaz.
d) Üniversite ile çıkar çatışması olmamasına özen gösterilir.
e) Profesyonel ortamı ve bölüm / birim içi ilişkileri karşılıklı saygı ve nezaket içinde korumak
tüm elemanların sorumluluğudur.
f) Bölüm / birim toplantılarına ve ortak etkinliklere katılım esastır.
18
g) Gerek saydamlık gerekse gizlilik gerektiren konularda bu koşulların sağlanmasına özen
gösterilir.
h) Ders dağılımları uzmanlık alanları dikkate alınarak ve hakkaniyet ilkelerine bağlı kalınarak
yapılır.
2.Meslek etiği ilkeleri
a) Akademisyenler mesleki sorumluluk ilkesi gereğince, üniversitedeki etkinliklerinin ve
hizmetlerinin sonuçlarının sorumluluğunu kabul ederler. Bu çerçevede araştırmacılar, risk ve
zarar faktörü içeren bilimsel araştırma ve çalışmaların sonuçları konusunda toplumu
bilgilendirmek ve uyarmakla yükümlüdürler.
b) Akademisyenler mesleki rollerinin gerektirdiği standartları bilmekle ve anlamakla
yükümlüdürler. Bu ilke gereğince, verdikleri hizmetlerle ilgili bilimsel ve mesleki gelişmeleri
yakından izlerler.
c) Akademisyenler ‘mesleki yeterlilik’ ilkesi gereğince, formasyonunu almadıkları ve yetkin
olmadıkları alanlarda araştırma, eğitim-öğretim, uygulama etkinlikleri ve hizmetleri
vermezler.
d) Akademisyenler, meslektaşlarının yetkinliklerini ve yükümlülüklerini göz önüne alarak
hareket ederler. Akademisyenlerin etkinlikte bulunduğu eğitim-öğretim ve hizmet alanında,
yetkin olanlara öncelik tanınır.
e) Akademisyenler medyayla ilişkilerinde, tabi oldukları tüm etik ilkeleri göz önünde
bulundururlar. Herhangi bir konuda görüş sorulduğunda, bilgi sahibi olmadıkları ve inceleme
yapma imkânlarının bulunmadığı durumlarda, görüş bildirmekten ve yorumdan kaçınırlar.
f) Dersler tanımlarına ve bölüm/birim beklentilerine uygun şekilde verilir.
g) Tavsiye (referans) mektupları üniversitenin şablonuna bağlı kalınarak abartısız ve özenle
hazırlanır. Geri bildirim için doğru iletişim bilgileri eklenmelidir.
h) Akademisyenler mesleki güç ve yetkilerini kullanarak yasalara ya da genel ahlaka aykırı
yaptırım veya uygulamalarda bulunamazlar.
19
i) Meslek kuruluşlarıyla ya da üniversitenin diğer paydaşlarıyla oluşturulan üyelik
ilişkilerinde, bu ilişkiler, bireysel çıkar amaçlı ya da kötü niyetle üniversitenin aleyhine
kullanılamaz.
3. Yönetişim etiği ilkeleri
a) Akademik özgürlük, öğretim elemanlarının;
Araştırmada ve sınıftaki akademik konularda,
Üyesi oldukları kurum ve o kurumun akademik politikaları hakkında,
Sorgulanmadan kabul gören gelenekselleşmiş değerlere ters düştüğü durumlar da dahil
olmak üzere, kamu yararına ilişkin konularda görüş belirtmesini kapsar.
b) Öğretim elemanları, sağlıklı bir yönetişim sisteminin onlara verdiği yetkiyle,
kurullara/karar süreçlerine katılma ve özgürce görüş belirtme hak ve sorumluluğunu taşırlar.
c) İdari görev üstlenen öğretim elemanları başkanlığını yürüttükleri kurulların kararlarını
uygular ve o birimin görüşlerini ilgili üst kurullara yansıtırlar.
d) Kurul ve komisyon toplantılarında "parlamenter toplantı usulleri" nin uygulanmasına özen
gösterilir.
4. Öğretim alanı etiği ilkeleri
a) Ders çizelgesi öğrencilere dönem başında verilir ve bu programa uymaya özen gösterilir.
Ders çizelgesinde belirtilen değerlendirme ölçütleri sonradan, değiştirilmez.
b) Öğrencinin performansı ve notu ile ilgili bilgiler, süresi içinde ve geçerli bir neden
olmadığı sürece sadece kendisine bildirilir. Değerlendirme ölçütleri dönem başında belirlenir
ve buna uygun olarak verilen notların gerekçeleri açık bir şekilde öğrenciye açıklanır.
Değerlendirmede hiçbir ayrım, kayırma yapılmaz.
c) Dersler duyurulan saatlerde ve yerde yapılır. Ders verme görevi süreklilik arz edecek
biçimde araştırma görevlilerine bırakılmaz.
20
d) Öğretim elemanı açıkladığı görüşme saatlerine sadık kalır ve bu saatleri tümüyle
öğrencilerine ayırır.
e) Öğretim elemanı danışmanlık görevini önemser. Bu görev sadece akademik konuları değil,
öğrenciye ait diğer konuları da kapsar. Gerektiğinde öğrenci danışman tarafından Psikolojik
Danışmanlık ve Rehberlik Bölümüne yönlendirilir.
5. Bilimsel araştırma etiği ilkeleri
a) Bilimsellik ilkesi: Veriler, bilimsel yöntemlerle elde edilir. Bunların değerlendirilmesi,
yorumu ve kuramsal sonuçların elde edilmesinde de bilimsel yöntemlerin dışına çıkılmaz ve
sonuçlar saptırılamaz. Elde edilmemiş sonuçlar araştırma sonuçlarıymış gibi gösterilemez.
b) Bilimsel araştırmalarda “yaşama saygı” ve “deneklere/ danışılanlara zarar vermeme”
ilkesi: Araştırmalarda deneklere ve araştırmaya ya da sanatsal etkinliğe konu olan her türlü
doğal veya kültürel varlığa zarar vermemek esastır. Denekler ve danışılanlar kendi katılımları
ile ilgili süreç ve/veya olası riskler konusunda açık biçimde bilgilendirilmeli ve
deneye/incelemeye katılım kararının etki ve baskı altında olmaksızın özgür irade ile
verilmesine ya da gönüllülük esasına göre uyulmasına özen gösterilmelidir.
Deneyin/incelemenin deneklere, deneyi yapacaklara, çevreye, hayvan ve insan sağlığına,
kültür varlıklarına zarar vermemesi esastır.
c) Olası zararlı/risk içeren uygulamalar konusunda toplumu ve ilgilileri bilgilendirme ve
uyarma ilkesi: Araştırmacılar, sanatçılar ve yetkililer, yapılan bilimsel araştırma ve sanatsal
çalışmaların sonuçları ile ilgili olarak olası zararlı uygulamalar konusunda toplumu ve
ilgilileri bilgilendirmek ve uyarmakla yükümlüdür.
d) Araştırmalara özgür irade ile katılma ilkesi: Araştırmacılar, kendi bireysel kanılarına göre
zararlı sonuçlara ve/veya onaylamadıkları uygulamalara yol açabilecek araştırmalara ve/veya
açıklamalara katılmama hakkına sahiptir. Hiçbir araştırmacı belirli bir görüşü, düşünceyi ya
da eylemi desteklemeye, savunmaya, dile getirmeye veya toplu açıklamalara katılmaya
zorlanamaz.
21
e) Araştırmalarda akademik özgürlük ilkesi: Etik ilkelere aykırı olmadığı sürece araştırmalara
ve sanatsal çalışmalara karışılamaz ve bunlar engellenemez. Buna karşılık araştırmacılar ve
sanatçılar araştırma konu ve yöntemlerini belirlerken özellikle üniversitenin bütçe uygulama
ilkeleri doğrultusunda ve yerel veya küresel duyarlılık gerektiren konularda özenli ve sorumlu
davranır.
f) Toplum ve insanlık karşısında sorumluluk ilkesi: Bilimsel ve sanatsal çalışmalar, düşünsel
mülkiyet ve kullanım hakları saklı kalmak koşuluyla, insanlığın ortak malıdır. Bu nedenle,
araştırma ve sanatsal çalışmaların içeriğinin toplum, insanlık ve çevre yararını ilgilendiren
hiçbir bölümü gizlenemez, değiştirilemez, çarpıtılamaz ve yasaklanamaz.
g) Ortak ve bireysel sorumluluk ilkesi: Araştırmacı ve sanatçılar etik ilkelere uyulmasından
gerek ayrı ayrı gerekse birlikte sorumludur. Üniversite topluluğu bu ilkelerin gözetilmesini
varlık nedeni sayar.
6. Bilimsel yayınlarda etik ilkeler
Bilimsel araştırmalar ve onların doğal sonuçları olan bilimsel yayınlar üzerinde son
yıllarda çok önemli etik sorunlar belirmiş ve toplumun her kesiminin ilgisini üzerinde
toplamıştır. Akademik yaşamda ilerleme için araştırma ve bilimsel yayın zorunluluklarının
getirilmesi bu yayınların doğruluk düzeylerinin de saptanması problemini doğurmuştur.
Bilimsel bir yayının ve onun dayanağı olan araştırmanın doğruluk düzeyi sadece dergi
editörlerini, akademik yöneticileri, bilimsel okuyucuları değil tüm toplumu ilgilendirmektedir.
Bilimsel yanıltmanın genelde iki biçimi olduğu bilinmektedir.
1.“Özensiz araştırma” veya “disiplinsiz araştırma”, aslında kötü niyetli olmayan ancak
bilimsel metodolojiye uymayarak yanlış sonuçlara ulaşan araştırmacıların çalışmalarını
tanımlamaktadır.
2.“Bilimsel sahtekârlık”, veya “bilimsel saptırma”, bilerek yapılan yanıltıcı yayınları
içermektedir. Ancak her iki durumda da bilim çevreleri ve toplum yanıltılmakta ve zarar
görmektedir.
Bilimsel Yayınlarda Yanıltma Biçimleri
a) Yazarlık hakkı sorunları (hayali yazarlık)
22
b) Aşırmacılık (intihal, korsanlık)
c) Uydurmacılık (çarpıtma)
d) Çoklu yayın (yayın tekrarı)
e) Bölerek yayınlama (dilimleme)
f) Kaynakların taraflı seçilmesi
g) Taraflı yayın (çıkar çatışması)
a)Yazarlık Hakkı Sorunları
Bilimsel bir çalışmanın yayına hazırlanma sürecinde yazarlar aşağıda belirtilen her üç
faaliyeti de yerine getirmelidir.
1) Çalışmanın planlanması, tasarımı, analizi veya yorumlanmasına katkıda
bulunmak,
2) Yayını hazırlamak veya önemli oranda düşünsel katkı yaparak düzeltmek,
3) Yayınlanacak son biçime onay vermek.
Sadece verileri toplamak, fonları sağlamak, bölüm başkanı olmak, çalışma grubunu
denetlemek gibi görevler yazarlık için yeterli sayılmamaktadır. Yazarlık haklarının gerçekte
hak etmeyen kişilere verilmesinin (hayali yazarlık) nedenleri arasında akademik
yükseltmelerde ve diğer faaliyetlerde yardım beklentisi, önemli isimlerin yazarlar arasına
katılmasının yayının kabul şansını ve ilgi çekmesini arttırması olasılığı sayılabilir.
Bazı durumlarda yazarlar yayın ve atıf (sitasyon) sayılarını arttırmak için karşılıklı
anlaşarak birbirlerini yazar listelerine eklemektedir. Her ne amaçla yapılmış olursa olsun,
hakkı olmayan kişilerin yazarlar arasına katılmasının ve yayında hakkı olan kişilerin de
katılmamasının bilimsel ahlak ve hakkaniyet kavramlarıyla uyuşmamaktadır.
b.Aşırmacılık (intihal, korsanlık)
Daha önce yayınlanmış bir yayının tümünü veya bir kısmını (fikirler, metodlar, veriler,
uygulamalar, yazılar, şekiller) kaynak göstermeden alarak kendi yayını gibi yeniden
yayınlamak olan bu yanıltma biçimi en ciddi bilimsel etik ihlallerinden birisini
oluşturmaktadır. Geçmişte kaynaklara ulaşılabilmenin zor olduğu dönemlerde daha yaygın
olan bu uygulama elektronik araçlarla hemen her dilde yayınlara kolayca erişilebilinen
günümüzde azalmaktadır.
c)Uydurmacılık (çarpıtma)
23
En ciddi bilimsel yanıltma türlerinden birisi olan uydurmacılık gerçekte olmayan
verileri ve sonuçları yayınlamak olarak tanımlanmaktadır. Ne yazık ki bu önemli sahtekârlık
biçimine en ciddi merkezlerde ve yayın organlarında rastlanabilmektedir. Kişileri yalan ve
uydurma yayınlar yapmaya zorlayan koşulların, kısmen akademik ortamdaki “yayın yapma
baskısı” olduğu açıktır. Yeterli araştırma olanakları bulamayan, akademik rekabet sürecinde
geri kalmak istemeyen ve üstlerince yeterli araştırma eğitimi verilerek denetlenmeyen bazı
kişilerin bu yollara sapma olasılığı giderek artmaktadır. Ancak uydurma yayınlar sadece
bilimsel çevreleri değil tüm toplumu yanıltabilirler ve bilimin tüm insanlığın refahını
amaçlayan yüzyıllar boyunca gelişmiş “doğruyu bulma” geleneğini zedeleyebilirler.
d) Çoklu Yayın (yayın tekrarı)
Aynı verilerin ve sonuçların birden fazla yayında verilmesi anlamına gelen bu
yanıltma türü basit gibi görünse de gerçekte ciddi boyutlara ulaşmış bir uygulamadır. Aynı
makaleyi değişik dillerde yayınlamak bu gruba girmektedir. Aslında birçok dergi
yayınladıkları makaleler için yazarlardan imzalı belgeler aldıklarından, bu uygulama “telif
hakkı ihlali” olarak yasal sorumluluklar da getirmektedir. Orijinal bir makalenin, ilk makaleyi
basan derginin editöründen izin alınarak, başka bir kaynakta veya dilde yayınlanması
mümkün olabilir. Ancak makalenin tümünün ya da bir kısmının, hangi dillerde olursa olsun,
adayın yayın listesini kabarık göstermek amacıyla birden fazla yerde izin alınmadan
yayınlaması etik olarak uygun değildir.
e) Bölerek Yayınlama (dilimleme)
Bir önceki yanıltma biçimine benzeyen bu yöntemde yazarlar tek bir çalışmadan çıkan
sonuçları yapay olarak bölerek birden fazla yayın çıkarma çabasına girerler. Örneğin, aynı
hasta grubunda yapılan birden fazla ölçüm, tek bir makalede verilecek iken, her biri ayrı ayrı
makale biçimine dönüştürülerek aynı veya farklı dergilere gönderilmektedir. Günümüzde
elektronik indeksler aracılığı ile kolayca saptanabilen bir etik sorundur.
f) Kaynakların Taraflı Seçilmesi
Araştırmacıların bilinçli veya bilinçsiz olarak sıklıkla yaptığı bir bilimsel yanıltma
biçimidir. Genelde makalelerin “Tartışma” bölümlerinde makalenin konusu ile ilgili
destekleyici veya aksi yöndeki makaleler kaynak olarak verilmelidir. Eğer yazarlar sadece
kendi sonuçlarını destekleyen kaynakları gösterip ters yöndeki makaleleri kaynak olarak
vermezlerse bu taraflı bir sunuş olur.
24
g) Taraflı Yayın
Günümüzde bilimsel çalışmalar için çok büyük mali kaynaklar gerektiğinden
araştırmaların giderek ticari şirketler tarafından desteklendiği görülmektedir. Böyle bir
destekle gerçekleştirilen çalışmaların bilimsel tarafsızlık içinde yürütüldüğü ve
sonlandırıldığı, araştırmacılara herhangi bir çıkar sağlanmadığı konusu açıklığa
kavuşturulmalıdır.
Saygın dergiler, yazarlardan araştırmayı destekleyen ticari kuruluşlar ile aralarında
hiçbir çıkar ilişkisi olmadığını belirten yazılı belgeler istemektedir. Ne yazık ki bu konu
ülkemizde oldukça ihmal edilmiş bir görünümdedir ve araştırmacılara çeşitli olanaklar
sağlanması olağan sayılmaktadır. Bunlar arasında çalışmanın yurtiçi veya yurtdışında
sunulması için kolaylıklar, sonuçların sunuma-yayına hazırlanmasında yardımlar, bölümlere
laboratuvarlara- derneklere katkılar sayılabilir.
7. Sosyal yaşama ilişkin etik ilkeler
a) Üniversitede sosyal yaşam ve insan ilişkileri, öğretim elemanları, idari personel ve
öğrencilerin katkı ve gönüllü işbirliği içinde düzenlenir. Bu gruplardan her biri, üniversite
yaşamıyla ilgili etik ilke ve kurallara uymakla yükümlüdür.
b) Üniversite içinde yöneticiler, öğretim elemanları, idari personel ve öğrenciler arasındaki
ilişkiler, karşılıklı saygı ve nezaket kuralları çerçevesinde yürütülür.
c) Üniversite içinde tüm taraflar görevlerinin getirdiği hak ve sorumlulukların bilinci içinde
davranmak durumundadır.
d) Üniversite ve birim yöneticileri, mevzuata uygun olarak öğretim elemanları, idari personel
ve öğrencilerden gelen talep ve şikâyetleri dikkate almak zorundadır.
e) Üniversite içinde, hiçbir düzeyde nüfuz ve güç kullanımı gibi baskı yöntemleri
uygulanamaz.
f) Öğretim elemanları, öğrenciler ve idari personel, hiçbir çıkar doğrultusunda
yönlendirilemez.
25
g) Üniversite içinde bilişim yollarından toplu mesaj iletiminde, basın yayın organlarının tabi
olduğu etik ilkelere uyulur. Bu çerçevede;
1) Sanal iletişim ağları, herhangi bir üniversite personelini hedef alan yargı ve
eleştiriler için kullanılamaz. Bu tür şikayetler, üniversite mevzuatının öngördüğü resmi
kanallardan yazılı veya sözlü talepler şeklinde ifade edilir.
2) Mesajlarda hiç kimse ırkı, cinsiyeti, sosyal düzeyi, ideolojik görüşleri ve inançları
nedeniyle kınanamaz, aşağılanamaz.
3) Mesajlarda kişileri ve kuruluşları küçük düşüren, aşağılayan ve iftira niteliği taşıyan
ifadelere yer verilemez.
8. Akademik dış ilişkiler etiği ilkeleri
Akademik dış ilişkiler; üniversite birimleri ve tüm mensuplarının üniversite dışındaki tüm kişi
ve kuruluşlarla yapacağı işbirliklerinde, eğitim, danışmanlık, uzmanlık ve laboratuar
hizmetlerinin verilmesinde ortaya çıkabilecek etik sorun alanlarını kapsar.
a)Üniversite dışı yapılan her etkinlikte, üniversitenin toplum içindeki yeri ve saygınlığı
korunur.
b) Bilgi gizliliği gerektiği durumlarda taraflar bu ilkeye uyar.
c) Gizlilik kapsamında olmayan veri tabanı ve araştırma yönteminde saydamlık gözetilir.
d) Makale ve tüm yayınlarda alınan desteğin kaynağı açıkça belirtilir.
e) Üniversite bireylerinin üniversite dışı etkinlikleri saydam olmalıdır. Öğretim elemanlarının
üniversite dışındaki çalışmaları bilinmeli ve gerektiğinde denetlenmelidir.
9. Öğrenci etiği ilkeleri
a) Çevre ve ortak kullanım alanlarına kasıtlı bir biçimde zarar verilemez.
b) Öğrenciler arasında şiddet, ayrımcılık ve taciz, etiğe aykırı davranışlardır.
c) Bilimsel etik kurallarına uyulmalıdır.
26
d) Öğrenciler arasında ilişkileri zedeleyen rekabet türlerine izin verilemez.
e)Kişisel çıkarlar için üniversite dışında üniversitenin adını kullanarak üniversitenin imajını
zedeleyebilecek davranış ve faaliyetler etik değildir.
10. Ayrımcılık ve tacize ilişkin etik ilkeler
a) Öğretim elemanları, öğrenciler ve personel ırk, dil, din ve cinsiyet ayrımı yapmazlar.
Farklılıklara hoşgörü ile yaklaşılır.
b) Yönetici konumunda olanlar kurumda çalışan bireylere yönelik özlük haklarını kısıtlayıcı,
kariyerlerine zarar verici mesleki tacizde bulunmazlar.
c) Cinsel taciz yasaların belirlediği dar çerçevede değil, etik boyutu içinde değerlendirilir.
Cinsel taciz ve buna bağlı olarak güç ve nüfuz kullanımı durumunda taciz gören öğretim
elemanı, öğrenci ve personelin başvuruları ciddiyet ve gizlilik ilkeleri çerçevesinde ele alınır.
Bu alanla ilgili olarak etiğe aykırı davranışların tanımları aşağıdaki gibi yapılmaktadır:
1.Taciz: Kişilere kendi isteklerine aykırı bir biçimde, onları zorlayarak ya da rahatsız edici
tarzda söz veya davranışlarda bulunmaktır.
2.Bezdirme (yıldırma) : Psikolojik şiddet uygulama, baskı yapma, kuşatma, taciz etme,
rahatsız etme veya sıkıntı vermedir. Bezdirme veya yıldırma, kişinin iş ortamında bulunan
yöneticilerin veya diğer çalışanların psikolojik tacizine uğraması sonucu ortaya çıkan kişilik
bozukluğuna ve hayattan kopmasına kadar varabilen sonuçlar doğuran; kasıtlı, sürekli,
düzenli ve sistematik olarak yürütülen taciz yöntemleridir. Bezdirme; üstün asta uyguladığı
ya da astın üste uyguladığı ya da aynı düzey personel arasında olmak üzere farklı şekillerde
ortaya çıkabilmektedir.
3.Ayrımcılık-Adam Kayırma: Terfi, atama, görevlendirme ve her türlü değerlendirme
işleminde kişiler arasında liyakat ve bilgi-beceriyi değil, kişiye yakınlığı esas alan tutum ve
uygulamalardır.
11. Çevre etiği ilkeleri
27
a) Çevre bilim ve teknolojileri açısından öğretim elemanları yaptıkları araştırma ve
çalışmalarda toplumun sağlığı, güvenliği ve çevre kalitesini en üst düzeyde tutarlar.
b) Araştırmalar, uygulanan kanun, yönetmelik ve standartları sağlayacak şekilde
gerçekleştirilir.
c) Proje ve faaliyetlerin sosyal ve çevresel etkileri dikkate alınır.
d) Mevcut kaynak ve enerjinin en etkin biçimde kullanımı ve korunmasına özen gösterilir.
KAYNAKÇA
*American College of Physicians. Ethics Manual, Fourth Edition, Ann Intern Med. 128:576-
594,1998.
*Andersen D, Attrup L, Axelsen N, Riis P. Scientific Dishonesty & Good Scientific Practice,
Danish Medical Research Council, 1992.
*Ankara Üniversitesi Etik Kurul Yönergesi
*Bianet, Mobbing Davasını Kazanan Kadın Mühendis: Mutlaka Mücadele
Edin.
*Bianet, İşveren Psikolojik Tacizi Önlemek Zorunda.
*Bishop C. How to Edit a Scientific Journal, ISI Press, Philadelphia,1984, s.74.
*Boğaziçi Üniversitesi Etik Kurulları ve İlkeleri
*Boğaziçi Üniversitesi Araştırma Etiği ve Etik Kurulu İlkeleri
*Çobanoğlu Şaban. Mobbing/İşyerinde Duygusal Saldırı ve Mücadele Yöntemleri, İstanbul:
Timaş Yayınları, 2005.
*Doğu Akdeniz Üniversitesi Araştırma Etiği ve Etik Kurulu İlkeleri
*Doğuş Üniversitesi Araştırma Etiği ve Etik Kurulu İlkeleri
*Editorial, “Redundant Publication: Deja Vu II”, Hepatology, 20: 247-48, 1994.
*Editorial III. Dual Publication of Abstracts, Brit J. Anaest, 66:5,1991.
*Farndon J. R., Büchler M., Two Articles for Comparison, Brit J Surg,86:598-99, 1999.
*Hacettepe Üniversitesi Araştırma ve Yayın Etiği İlkeleri
*Horton R, Smith R. “Time to Redefine Authorship”, BMJ, 312: 723,1996.
*http://www.kocaeliuniversitesi.edu.tr/Akademik-ilkeler,pdf, Alıntı
tarihi:18.08.2012.
28
*http://www.ueam.metu.edu.tr/ilkeler, Alıntı tarihi:10.07.2012.
*http://www.etikkurul.ankara.edu.tr, Alıntı tarihi:16.07.2012.
*http://www.boun.edu.tr/tr-TR/Content/Genel/, Alıntı tarihi:12.07.2012.
*http://www.etikkurul.hacettepe.edu.tr, Alıntı tarihi:12.07.2012.
*http://www.etikkurul.kocaeli.edu.tr/universite-etik-kurulu, Alıntı tarihi: 16.07.2012.
*http://www.anadolu.edu.tr/kurullar/etik.aspx, Alıntı tarihi:12.07.2012.
*http://www.etikkurulu.akdeniz.edu.tr/ , Alıntı tarihi:14.07.2012.
*http://www.mevzuat.adalet.gov.tr/html/1373.html, Alıntı tarihi:16.07.2012.
*http://www.etik.gov.tr/, Alıntı tarihi:16.06.2012.
*http://www.basbakanlik.gov.tr/etik/, Alıntı tarihi:16.07.2012.
*http://www.etik.meb.gov.tr/egıtım.html, Alıntı tarihi:16.07.2012.
*http://tr.wikipedia.org/wiki/Etik, Alıntı tarihi:16.07.2012.
*International Committee of Medical Journal Editors. “Uniform Requirements
for Manuscripts Submitted to Biomedical Journals”, CanMed Assoc J, 150: 147-154, 1994.
*Kern M. J. Notice of Duplicate Publication, Am J. Cardiol, 72 :548,1994.
*Kansu E. Bilimsel Yanıltma ve Önlenmesi, Dünyada ve Türkiye’de Bilim, Etik ve
Üniversite, Türkiye Bilimler Akademisi Yayınları, 1994.
*Lynch A. Publication of Research: The Ethical Dimension, J. Dent Res, 73:1778-1782,
1994.
*Malone R. E. Ethical Issues in Publication of Research, J. Emerg Nurs, 3:281-3, 1998.
*Mobbing, İşyerinde Duygusal Taciz, Sistem Yayıncılık, 2003.
*Özbek Sinan. Irkçılık, Bulut Yayınları, 2003, İstanbul.
*Swazey J. P., Anderson M. S., Lewis K. S. “Ethical Problems In Academic
Research”, Am Scientist, 81:542-53, 1993.
*The Fundamental Values of Academic Integrity, The Center for Academic
Integrity
*Tınaz Pınar. İşyerinde Psikolojik Taciz (Mobbing), İstanbul: Beta Yayınları,
2006.
29
*TUBİTAK Araştırma ve Yayın Etiği Kurulu Yönetmeliği, 2013.
*Yayın Etiği Sempozyumu,Tübitak Yayınları, Ankara, 1996.
*Yank V, Rennie D. Disclosure of Researcher Contributions: A studyof original
research articles in the Lancet, Ann Intern Med, 130: 661-670, 1999.
*Yeditepe Üniversitesi Bilim Etik Kurulu Çalışması Esasları
EK 1:
ETİK SORUNLARIN ÇÖZÜMÜNDE TEMEL ALINACAK BİLDİRGE, KANUN,
YÖNETMELİK VE ULUSLAR ARASI ANLAŞMALAR
Etik ve hukuk ilişkisinde hukuk, yasalar çerçevesinde ne yapılabileceğini; etik ise ne
yapılması gerektiğini belirtir. Hukuk, büyük ölçüde etiğe dayanır. Dolayısıyla aşağıda
gösterilen etik sorunların çözümünde kanun, yönetmelik ve uluslararası anlaşmalardan da
kriter belgeler olarak yararlanılacaktır.
• İnsan hakları evrensel bildirgesi
• 5176 sayılı kamu görevlileri etik kurulu kurulması ve bazı kanunlarda değişiklik yapılması
hakkında kanun
• Kamu görevlileri etik davranış ilkeleri ile başvuru usul ve esasları hakkında yönetmelik
30
• Hediye alma yasağına ilişkin genelge
• T.C. Anayasasının İlgili Hükümleri
• 657 Sayılı Devlet Memurları Kanunu
• 5237 Sayılı Türk Ceza Kanunu
• 4982 Sayılı Bilgi Edinme Hakkı Kanunu
• 5018 Sayılı Kamu Mali Yönetim ve Kontrol Kanunu
• Kamu Hizmetlerinin Sunumunda Uyulacak Usul Ve Esaslara İlişkin Yönetmelik
• Devlet Memurlarının Şikayet ve Müracaatları Hakkında Yönetmelik
• 17 Nisan 2003-Yolsuzluğa Karşı Özel Hukuk Avrupa Konseyi Sözleşmesi
• 10 Aralık 2003 –Yolsuzluğa Karşı Birleşmiş Milletler Sözleşmesi
• 14 Ocak Yolsuzluğa Dair Ceza Hukuku Avrupa Konseyi Sözleşmesi
EK 2:
MUSTAFA KEMAL ÜNİVERSİTESİ ETİK KURUL YÖNERGESİ
Amaç
Madde 1- Bu Yönergenin amacı; Mustafa Kemal Üniversitesi mensupları ile akademik ve
idari birimlerinin bilimsel araştırma faaliyetleri, yayın faaliyetleri, eğitim ve öğretim
faaliyetleri, hizmet faaliyetleri ile toplum ve paydaşlarıyla ilişkilerinde etik
değerlendirilmelere ilişkin ilke ve kuralları, bu amaçla oluşturulacak Etik Kurul'un yapısını,
görevlerini ve uygulama esaslarını düzenlemektir.
Kapsam
Madde 2 – Bu Yönerge;
31
a) Üniversite mensuplarınca yapılan her türlü bilimsel araştırma ve çalışmalar, üniversite
fonlarınca desteklenen ve üniversiteye bağlı birimlerde yürütülen bilimsel araştırma ve
geliştirme projeleri, üniversite bünyesinde gerçekleştirilen bilimsel toplantı ve etkinlikler ile
ilgili araştırma etiği konularını,
b) Üniversite adresiyle yurtiçi ve yurtdışı dergilerde, her çeşit basın-yayın organında
yayınlanan ya da yayınlanmak üzere gönderilen tüm yayınlarla ilgili yayın etiği konularını,
c) Üniversitenin akademik ve idari kadrolarında bulunan çalışanlarının akademik ve hizmet
etiğini ilgilendiren eylemlerini,
ç) Üniversitede eğitim ve öğretim süreçlerinde ortaya çıkan etik sorunları,
d) Üniversitenin topluma hizmet ve toplumsal sorumluluklarının söz konusu olduğu
durumlarda ortaya çıkan etik konuları,
e) Üniversitenin paydaşlarıyla ilişkilerinde ortaya çıkan etik sorunları,
f) Üniversitenin farklı birimleri ve çalışanları arasındaki ilişkilerde ortaya çıkan etik sorunları,
g) Etik Kurul’un yapısı, görevleri ve çalışma biçimini,
ğ) Etik Kurul’a başvuru ve etik değerlendirme süreçlerine ilişkin konuları kapsar.
Dayanak
Madde 3- Bu Yönerge 2547 sayılı Kanunun 14. ve 42. Maddeleri ile 5176 sayılı kanuna
dayanılarak hazırlanmıştır.
Tanımlar
Madde 4 – Bu Yönergede geçen;
a) Üniversite: Mustafa Kemal Üniversitesi’ni,
b) Rektör: Mustafa Kemal Üniversitesi Rektörü’nü,
c) Senato: Mustafa Kemal Üniversitesi Senatosu’nu,
ç) Etik Kurul: Mustafa Kemal Üniversitesi Etik Kurulu’nu,
d) Üniversite Birimleri: Üniversiteye bağlı enstitüleri, fakülteleri, yüksekokulları,
konservatuarı, araştırma ve uygulama merkezlerini, idari birimleri, sosyal, kültürel ve sportif
merkezleri,
e) Üniversite Mensupları: Üniversite ve bağlı birimlerde tam ve yarı zamanlı çalışmakta olan
akademik ve idari personel ile öğrencileri,
f) Paydaşlar: Üniversitenin görevleri ve faaliyetleri bakımından kurumla bağlantıda bulunan
gerçek ve tüzel kişileri,
g) Etik İlke ve Kurallar: Ulusal ve uluslararası anlayış ve bildirgeler çerçevesinde yer alan
etik ilke ve kuralları,
32
ğ) Uzman Etik Kurullar: Tıp, ilaç, hayvan araştırmaları, mühendislik gibi fen bilimleri
alanındaki araştırmalar ile sosyal bilimler alanındaki araştırmalar ve benzeri konularda etik
değerlendirmeler yapan ve görüş veren uzman etik kurulları,
h) Etik İhlal: Akademik ve bilimsel bir kurumun görev, yetki ve sorumlulukları çerçevesinde
bilimsel araştırma, bilimsel yayın, eğitim-öğretim ve hizmet faaliyetleri ile toplum ve
paydaşlarla ilişkilerde etik ilke ve kurallara uymayan kasıtlı eylemleri,
ı) Etik Özensizlik: Akademik ve bilimsel bir kurumun görev, yetki ve sorumlulukları
çerçevesinde bilimsel araştırma, yayın, eğitim-öğretim ve hizmet faaliyetleri ile toplum ve
paydaşlarla ilişkilerde etik ilke ve kurallara uymada özensizlik, dikkatsizlik, bilgisizliğe,
deneyimsizliğe ya da taksire dayalı, kasıtlı olmayan eylemleri ifade eder.
Kavramsal Çerçeve
Madde 5 – Üniversitede akademik, idari, teknik ve hizmet alanlarında görev yapmakta olan
tüm üniversite personelinin birbirleriyle ve toplumla ilişkilerinde yasal düzenlemelerin yanı
sıra en başta insan haklarına ve onuruna azami saygı temelinde yüksek etik standartlara
uyması beklenir.
Etik konulardaki duyarlılığı üniversite bünyesine yaymak ve tüm üniversite mensuplarının
gönüllü katılımlarıyla, kurumu sahiplenmeyi, etik kurallardaki duyarlılığı ve tutumları
özendirmeyi ve kurumsal değerler konusunda bilinçlendirmeyi hedefleyen bir yaklaşımı
olgunlaştırmak çok önemlidir. Asıl olan, etik ilke ve kurallar aracılığıyla etiğin kurumsal
düzeyde korunması ve kusurlulara yaptırım uygulanması değil, kurum olarak etik kültürünün
benimsenmesi ve etik sorunların ortaya çıkmamasının sağlanmasıdır.
Bu Yönergeyle oluşturulan Etik Kurul vasıtasıyla etik kültürün pekiştirilmesi ve etik
sorunların çözülmesinde, İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi başta olmak üzere, insanlar ve
hayvanlar üzerindeki araştırmalar ve ilaç araştırmaları ile genel olarak üniversite etik sorun
alanlarına ilişkin konularda etik ilkelerin uygulanması ve yaygınlaştırılması sağlanacaktır.
Üniversitenin Temel Etik İlke ve Değerleri
Madde 6 - Üniversite, üniversite yaşamının ve akademik faaliyetin evrensel etik ilkelerini
benimser. Dürüstlük, insan onuruna, emeğine ve özerkliğine saygı, adalet, akademik
özgürlük, sorumluluk, güven, güvenilirlik, doğruluk, nesnellik, açıklık, özeleştiri, koruma,
çevreye, doğaya ve canlı haklarına duyarlılık bu ilkelerin temelini oluşturur. Bu ilkelerin,
bilim, sanat, araştırma, yayın, eğitim-öğretim, hizmet ve toplum ve paydaşlarla ilişkilerde tüm
Üniversite mensuplarınca sahiplenilerek yüceltileceği öngörülür. Söz konusu temel etik
ilkeler, Üniversite mensuplarının eylemlerinin etik bakışla değerlendirilmesinde esas ölçütü
oluşturur.
33
Bilimsel araştırmada bilimsel disipline bağlılık, yansızlık, geçerlilik, yaşama saygı, zarar
vermeme, olası zarar ve riskler konusunda tüm ilgilileri bilgilendirme, araştırmalara özgür
irade ile katılma, akademik özgürlük, insana ve topluma sorumluluk gibi etik ilkelere uyum
esastır. Yayınlarda; aşırmacılık, uydurmacılık, çarpıtma, yayın tekrarı, dilimleme, hayali
yazarlık ve bilimsel ihmal gibi etik ihlallere yol açılmaması, yayına temel oluşturan
araştırmanın tasarım, planlama, yürütülme aşamalarında katkıda bulunanların adlarına yer
verilmesi, eksiksiz ve doğru kaynak gösterilmesi, gereken biçim ve doğrulukta atıflarda
bulunulması, araştırmayı destekleyenlerin belirtilmesi etik anlayış ve olgunluğun gereğidir.
Etik Kurulun Yapısı
Madde 7–
a) Etik Kurul; Üniversite Senatosu önerisiyle sağlık bilimlerinden, temel bilimlerden, fen
bilimlerinden, sosyal bilimlerden, eğitim bilimlerinden, spor bilimlerinden ve sanat
alanlarından olmak üzere Rektör tarafından görevlendirilen yedi (7) üyeden oluşur, üyeler
kendi aralarından bir başkan ve bir başkan yardımcısı seçer.
b) Etik Kurul Üyelerinin görev süresi iki (2) yıldır. Görev süresi biten bir üye yeniden
görevlendirilebilir.
Disiplin cezası almış ya da hakkında etik ihlal veya etik özensizlik kararı verilmiş öğretim
üyeleri Etik Kurul üyeliğine seçilemez. Etik Kurul üyeliği sırasında bu türden bir ceza alan
öğretim üyesinin Etik Kurul üyeliği düşer.
Bir takvim yılı içinde, izinsiz ve mazeretsiz olarak üst üste üç toplantıya katılmayan üyenin
üyeliği düşer ve yerine aynı nitelikte yenisi seçilir. Ayrıca; görev süresinin tamamlanması,
yazılı istifa beyanı, yurt dışı görevi, sağlık sorunu gibi gerekçelerle kesintisiz bir şekilde altı
ayı aşan bir süreyle Etik Kurul toplantılarına katılamayacağının anlaşılması durumlarında Etik
Kurul üyeliği düşer.
Kurul üyeliğinden çekilme ve üyeliğin düşmesi Rektör onayının ilgiliye tebliği ile yürürlüğe
girer.
Etik Kurulun Görev ve Sorumlulukları
Madde 8 - Etik Kurul;
a) Üniversitenin akademik ve idari birimlerinde bilim, yayın, eğitim-öğretim ve hizmet
faaliyetleri ile Üniversitenin toplum ve paydaşlarıyla ilişkilerinde ortaya çıkan etik sorunlarda,
etik ilke ve kurallar doğrultusunda, yeterli ve inandırıcı kanıtlara dayalı değerlendirme yapar
ve görüş bildirir; etiğe aykırılık anlamında bir değerlendirme ve görüş verebilmek için etik
ihlalin kasıt ve ağır ihmal sonucunda ya da etiğe aykırı davranışın özensizlik ve dikkatsizlik
sonucunda gerçekleşmiş olmasını esas alır,
34
b) Gerektiğinde yeni ilke ve kurallar oluşturur,
c) Etik ilke ve kuralların uygulanma yöntemlerini belirler,
ç) Üniversite bünyesinde temel alınacak etik ilkeleri ve politikaları geliştirir,
d) Üniversitede etik yaşam kültürünün yaygınlaşması ve etik duyarlılık kazanılması için
eğitim ve benzeri çalışmaları düzenler,
e) Üniversite bünyesinde ortaya çıkan etik sorunları değerlendirerek gerektiğinde uzman etik
kurullar oluşturulması için Rektörlüğe öneride bulunur,
f) Üniversite bünyesinde kurulmuş bulunan uzman etik kurulların oluşturdukları etik ilke ve
uygulamaların Üniversitenin benimsemiş olduğu temel etik ilkelerle bütünleşmesine yönelik
değerlendirmeler ve önerilerde bulunur,
g) Üniversite bünyesinde kurulmuş bulunan uzman etik kurullarda görev alacak kişilere
eğitim sağlar,
ğ) Üniversite bünyesinde kurulmuş bulunan uzman etik kurullar arasında eşgüdümü sağlar, bu
kurulların anlaşmazlıklarında ya da çözümleyemedikleri konularda hakemlik yapar.
h) Hakkında değerlendirme yaptığı, karar aldığı ve görüş verdiği tüm etik konular ve
sorunlarda gizlilik içinde çalışır ve ilgili tüm bilgi ve belgeleri saklı tutar.
Etik Kurulun Çalışma Biçimi
Madde 9 –
a) Etik Kurul çalışmalarını Etik Kurul Çalışma Yöntemi (Ek-1)’e göre yürütür.
b) Etik Kurulca incelenecek konular ve değerlendirilecek dosyalar, Etik Kurul’a Rektör
tarafından havale edilir.
c) Etik Kurul, başkanının çağrısı üzerine gündemini görüşmek üzere en az ayda bir defa ve
üye sayısının en az üçte ikisinin katılımı ile toplanır. Gerektiğinde başkanının çağrısı üzerine
olağanüstü toplantılar yapılabilir.
ç) Kurul değerlendirmelerini dosya üzerinden yapar; gerektiğinde ilgili kişilerden yazılı ya da
sözlü bilgi alır. Hakkında etik ihlali başvurusu bulunan kişilere Etik Kurul önünde
savunmalarını yapma hakkı tanınır; istemeleri halinde bu savunma yazılı da olabilir. Savunma
hakkının kendilerine bildirildiği tarihten itibaren dört hafta içinde yanıt vermeyen kişiler
savunma haklarından feragat etmiş sayılırlar. Bu durumda Etik Kurul eldeki diğer bilgi ve
kanıtlara dayalı olarak değerlendirme yapar ve görüş bildirir. Etik Kurul inceleme ve
değerlendirmeleri sırasında başka kurum ve kuruluşlarla yapması gereken yazışmaları
Rektörlük aracılığıyla yapar.
d) Başkan, üyelerin görüşleri doğrultusunda Etik Kurul inceleme ve değerlendirmesine
sunulan her dosya için üyeler arasından bir raportör görevlendirir.
35
e) Etik Kurul, gerektiğinde, konu ile ilgili başka uzmanları da, görüşlerine başvurmak üzere
toplantılarına davet edebilir ya da uzmanlardan oluşan bir alt kurul oluşturabilir. Bu uzmanlar
ya da alt kurullar Etik Kurul tarafından kendilerine havale edilen dosya üzerindeki
çalışmalarını belirlenen süre içinde tamamlayarak hazırladıkları raporu Etik Kurul’da
görüşülmek üzere başkanlığa sunarlar. Başvuru dosyası hakkındaki raportör görüşü ve/veya
diğer uzman ya da alt kurul raporları Etik Kurul toplantısında tartışmaya açılır. Tartışma
sonucunda üye tam sayısının yarıdan fazlasının oyu ile Kurul görüşüne esas olacak karar
alınır. Alınan karar etik yargıların gerekçeleri ile birlikte, nihai rapor halinde düzenlenerek,
toplantıya katılan üyelerin tamamı tarafından imzalanır. Karara karşı oy kullanan üyeler
gerekçeli kararlarını nihai rapora eklerler.
f) Etik Kurul görüş ve öneri niteliğindeki raporunu Rektöre sunar.
g) Etik Kurul, başvuruları yalnızca etik ve deontolojik yönleriyle ele alır ve değerlendirir.
İnceleme ölçütleri ve önerileri uluslararası sözleşme ve bildirgelere, Madde 6’ da belirtilenler
dahil yerleşik etik ilke ve kurallara dayanır. Ulusal ya da uluslararası metinlerde
düzenlenmemiş bir etik sorunla karşılaşıldığında, Etik Kurul bunu bir ilkeye ya da kurala
bağlayabilir.
ğ) Etik Kurul gönderilmiş tüm belgeler ve dosyalar ile inceleme ve değerlendirme sürecindeki
tüm yazışmaların birer örneğini, ilgili yönetmeliklerin öngördüğü sürece saklar.
h) Etik Kurul’un sekretarya işleri Rektörlük Özel Kalem Müdürlüğü tarafından yürütülür.
Hüküm Bulunmayan Haller
Madde 10 – Bu Yönergede hüküm bulunmayan hallerde; ilgili diğer mevzuat hükümleri
uygulanır.
Yürürlük:
Madde 11 – Mustafa Kemal Üniversitesi Senatosunca kabul edilen bu Yönerge, 28.11.2012
tarihinden itibaren yürürlüğe girer.
Yürütme:
Madde 12 – Bu Yönerge, Mustafa Kemal Üniversitesi Rektörü tarafından yürütülür.
EK 1:
Etik Kurul Çalışma Yöntemi
1) Ortaya çıkan etik sorunlarla ilgili başvurular Rektörlüğe yapılır. Başvuru dosyasında
aranacak başvuru şartları şunlardır:
a) Başvurularda; başvuranın adı ve soyadı, iş adresi, T.C. kimlik numarası ve imzası
bulunmalıdır. Etik Kurulda görüşülecek her dosyada gizlilik esas olduğundan isim ve
36
soyadının belirtilmesinde bir sakınca bulunmamaktadır. Bu önlem, başvurularda yaşanacak
suiistimalleri önlemeye yöneliktir. Bunun dışındaki başvurular dikkate alınmaz.
b) Başvurular, etik ihlali ve etik özensizlik ile ilgili olmalıdır. Bunun dışındaki şikâyetler
dikkate alınmaz. Bir davranış ya da eylemin etik ihlali ya da özensizliği olarak
tanımlanabilmesi için; Kasıt veya ağır ihmal sonucu olarak gerçekleştirilmiş olmasının yanı
sıra İnandırıcı ve yeterli delille ispatlanmış olması gerekir.
2) Etik Kurul’un sekreterliğine ulaşan her dosya Etik Kurul başkanı tarafından en yakın
tarihte yapılacak toplantının gündemine alınır ve üyelerin görüşleri doğrultusunda bir
Raportör üyenin sorumluluğuna verilir. Bu çalışmalara ilişkin yazışmalar konusunda etik
kurulu bilgilendirmek raportör üyenin görevidir.
3)Yapılan başvuruların usul bakımından kabulü ve değerlendirmeye alınma yetkisi
münhasıran Etik Kurula aittir. Usulüne uygun olmadığı için incelemeye alınmayan
başvurular, başvuru sahibine yazılı olarak bildirilir.
4) Hangi dosyanın hangi üyenin raportörlüğünde olduğuna ilişkin bilgiler Etik Kurul
sekretaryası tarafından arşivlenir. Raportörün kimliği gizli tutulur.
5) Kurulda görüşülen tüm konularda gizlilik esastır. Kurula sunulan dosyalardaki bilgi ve
belgelerin gizliliğinin ve güvenliğinin korunmasından Etik Kurul ve sekretaryası sorumludur.
6) Raportör dosyaya ilişkin bilgi almak amacıyla, Etik Kurul sekretaryası aracılığıyla
Üniversite mensubu kişilerden doğrudan yazılı bilgi alabilir. Bu belgeler Etik Kurul
değerlendirme dosyasında yer alır.
7) Raportör gerek gördüğü durumlarda danışım istenmesi için Etik Kurul’a başvurabilir. Etik
Kurul konuyla ilgili danışmanı yazılı olarak belirler. Danışımın niteliği ve kapsamı da yazılı
olarak danışmana iletilir. Danışmanın yanıtının bir kopyasının ilgili incelemenin Etik Kurul
değerlendirme dosyasında saklanmak üzere Etik Kurul sekretaryasına iletilmesi gerekir.
Danışmanın kimliği saklı tutulur.
8) Etik Kurul, gerektiğinde, konu ile ilgili başka uzmanları da, görüşlerine başvurmak üzere
toplantılarına davet edebilir ya da uzmanlardan oluşan bir alt kurul oluşturabilir. Bu uzmanlar,
alt kurullar ya da uzman etik kurullar Etik Kurul tarafından kendilerine havale edilen dosya
üzerindeki çalışmalarını belirlenen süre içinde tamamlayarak hazırladıkları görüşü Etik
Kurul’da görüşülmek üzere başkanlığa sunarlar. Toplantıya davet ve alt kurul oluşturma
yetkisi Etik Kurul’a aittir.
9) Raportör üye incelemesini en fazla bir ay içerisinde tamamlayarak görüşlerini Etik Kurul’a
sunar. Bu sunumda incelenen durumun tarafları, ilgili bilgi, belge ve kanıtlar ile konunun özü
37
anlatılır; yorum ve değerlendirme belirtilir. Danışmana gönderilen çalışmalar için ek süre
tanınır. Kurul, yönergede belirtilen biçimde oylama yaparak değerlendirmeleri sonucuna ve
görüşüne ilişkin son kararını verir. Kurul üyeleri toplantılarda gerekli her türlü bilgiyi
raportörden isteyebilirler, belgeleri ve kayıtları inceleyebilirler. Etik Kurul kararına
katılmayan üyeler görüşlerini içeren gerekçeli bir muhalefet şerhi koyabilirler. Üyeler
çekimser oy kullanamazlar.
10) Etik Kurul incelemesini en geç üç ay içerisinde tamamlar ve nihai raporunu hazırlar. Bu
süre, başvurunun kayda alındığı tarihte başlar. Gerek görülmesi halinde Etik Kurul bu süreyi
bir defaya mahsus olmak üzere altı aya kadar uzatabilir.
11) Etik Kurul’da kendisi ile ilgili dosya görüşülmesi durumunda, ilgili üye oturum salonunda
bulunmaz, oylamaya katılmaz.
12) Belirli bir dosyanın etik açıdan incelenmesiyle görevli raportör gerekçelerini yazılı olarak
Kurula bildirmek suretiyle bu görevden çekilebilir.
13) Etik Kurul gerekli gördüğü durumlarda ilgili kişileri toplantıda dinlemek üzere davet
edebilir. Kişilerin bu daveti kabul etmesi durumunda yapılan oturumda yalnız davetlilere
yönelik sorular sorulur. Kurul üyeleri edinilen bilgiler üzerindeki yorumlarını ve tartışmasını
davetlilerin toplantıdan ayrılmasından sonra yapar.
14) Etik Kurul’a katılan her yeni üyeye kurul tarafından eğitim düzenlenir. Yeni kurul
üyelerinin ilk raportörlük görevlerinde deneyimli bir üye kendilerine danışman olarak eşlik
edebilir.
EK 2:
MUSTAFA KEMAL ÜNİVERSİTESİ ETİK KURUL YÖNERGESİ
Amaç
Madde 1- Bu Yönergenin amacı; Mustafa Kemal Üniversitesi mensupları ve
akademik ve idari birimlerinin bilimsel araştırma faaliyetleri, yayın faaliyetleri, eğitim ve
öğretim faaliyetleri, hizmet faaliyetleri ile toplum ve paydaşlarıyla ilişkilerinde etik
değerlendirilmelere ilişkin ilke ve kuralları, bu amaçla oluşturulacak Etik Kurul'un yapısını,
görevlerini ve uygulama esaslarını düzenlemektir.
Yasal Dayanak
Madde 2- Bu Yönerge 2547 sayılı Kanunun 14. ve 42. Maddelerine ve 5167 sayılı
kanuna dayanılarak hazırlanmıştır.
Kavramsal Çerçeve
38
Madde 3 – Üniversitede akademik, idari, teknik ve hizmet alanlarında görev
yapmakta olan tüm üniversite personelinin birbirleriyle ve toplumla ilişkilerinde yasal
düzenlemelerin yanı sıra en başta insan haklarına ve onuruna azami saygı temelinde yüksek
etik standartlara uyması beklenir.
Etik konulardaki duyarlılığı üniversite bünyesine yaymak ve tüm üniversite
mensuplarının gönüllü katılımlarıyla, kurumu sahiplenmeyi, etik kurallardaki duyarlılığı ve
tutumları özendirmeyi ve kurumsal değerler konusunda bilinçlendirmeyi hedefleyen bir
yaklaşımı olgunlaştırmak çok önemlidir. Asıl olan, etik ilke ve kurallar aracılığıyla etiğin
kurumsal düzeyde korunması ve kusurlulara yaptırım uygulanması değil, kurum olarak etik
kültürünün benimsenmesi ve etik sorunların ortaya çıkmamasının sağlanmasıdır.
Bu Yönergeyle oluşturulan Etik Kurul vasıtasıyla etik kültürün pekiştirilmesi ve
etik sorunların çözülmesinde, İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi başta olmak üzere, insanlar
ve hayvanlar üzerindeki araştırmalar ve ilaç araştırmaları ile genel olarak üniversite etik
sorun alanlarına ilişkin konularda etik ilkelerin uygulanması ve yaygınlaştırılması
sağlanacaktır.
Tanımlar
Madde 4 – Bu Yönergede geçen;
a) Üniversite: Mustafa Kemal Üniversitesi’ni,
b) Rektör: Mustafa Kemal Üniversitesi Rektörü’nü,
c) Senato: Mustafa Kemal Üniversitesi Senatosu’nu,
ç) Etik Kurul: Mustafa Kemal Üniversitesi Etik Kurulu’nu,
d) Üniversite Birimleri: Üniversiteye bağlı enstitüleri, fakülteleri, yüksekokulları,
konservatuarı, araştırma ve uygulama merkezlerini, idari birimleri, sosyal, kültürel ve sportif
merkezlerini,
e) Üniversite Mensupları: Üniversite ve bağlı birimlerde tam ve yarı zamanlı
çalışmakta olan akademik ve idari personel ile öğrencileri,
f) Paydaşlar: Üniversitenin görevleri ve faaliyetleri bakımından kurumla bağlantıda
bulunan gerçek ve tüzel kişileri,
g) Etik İlke ve Kurallar: Ulusal ve uluslararası anlayış ve bildirgeler çerçevesinde yer
alan etik ilke ve kuralları,
ğ) Uzman Etik Kurullar: Tıp, ilaç, hayvan araştırmaları, mühendislik gibi fen
bilimleri alanındaki araştırmalar ve sosyal bilimler alanındaki araştırmalar ve benzeri
konularda etik değerlendirmeler yapan ve görüş veren uzman etik kurulları,
h) Etik İhlal: Akademik ve bilimsel bir kurumun görev, yetki ve sorumlulukları
çerçevesinde bilimsel araştırma, bilimsel yayın, eğitim-öğretim ve hizmet faaliyetleri ile
toplum ve paydaşlarla ilişkilerde etik ilke ve kurallara uymayan kasıtlı eylemleri,
ı) Etik Özensizlik: Akademik ve bilimsel bir kurumun görev, yetki ve sorumlulukları
çerçevesinde bilimsel araştırma, yayın, eğitim-öğretim ve hizmet faaliyetleri ile toplum ve
paydaşlarla ilişkilerde etik ilke ve kurallara uymada özensizlik, dikkatsizlik, bilgisizliğe,
deneyimsizliğe ya da taksire dayalı, kasıtlı olmayan eylemleri ifade eder.
Kapsam
39
Madde 5 – Bu Yönerge;
a) Üniversite mensuplarınca yapılan her türlü bilimsel araştırma ve çalışmalar,
üniversite fonlarınca desteklenen ve üniversiteye bağlı birimlerde yürütülen bilimsel araştırma
ve geliştirme projeleri, üniversite bünyesinde gerçekleştirilen bilimsel toplantı ve etkinlikler ile
ilgili araştırma etiği konularını,
b) Üniversite adresiyle yurtiçi ve yurtdışı dergilerde, her çeşit basın-yayın organında
yayınlanan ya da yayınlanmak üzere gönderilen tüm yayınlarla ilgili yayın etiği konularını,
c) Üniversitenin akademik ve idari kadrolarında bulunan çalışanlarının akademik ve
hizmet etiğini ilgilendiren eylemlerini,
ç) Üniversitede eğitim ve öğretim süreçlerinde ortaya çıkan etik sorunları,
d) Üniversitenin topluma hizmet ve toplumsal sorumluluklarının söz konusu olduğu
durumlarda ortaya çıkan etik konuları,
e) Üniversitenin paydaşlarıyla ilişkilerinde ortaya çıkan etik sorunları,
f) Üniversitenin farklı birimleri ve çalışanları arasındaki ilişkilerde ortaya çıkan etik
sorunları,
g) Etik Kurul’un yapısı, görevleri ve çalışma biçimini,
ğ) Etik Kurul’a başvuru ve etik değerlendirme süreçlerine ilişkin konuları kapsar.
Üniversitenin Temel Etik İlke ve Değerleri
Madde 6 - Üniversite, üniversite yaşamının ve akademik faaliyetin evrensel etik
ilkelerini benimser. Dürüstlük, insan onuruna, emeğine ve özerkliğine saygı, adalet, akademik
özgürlük, sorumluluk, güven, güvenilirlik, doğruluk, nesnellik, açıklık, özeleştiri, koruma,
çevreye, doğaya ve canlı haklarına duyarlılık bu ilkelerin temelini oluşturur. Bu ilkelerin,
bilim, sanat, araştırma, yayın, eğitim-öğretim, hizmet ve toplum ve paydaşlarla ilişkilerde tüm
Üniversite mensuplarınca sahiplenilerek yüceltileceği öngörülür. Söz konusu temel etik ilkeler,
Üniversite mensuplarının eylemlerinin etik bakışla değerlendirilmesinde esas ölçütü oluşturur.
Bilimsel araştırmada bilimsel disipline bağlılık, yansızlık, geçerlilik, yaşama saygı,
zarar vermeme, olası zarar ve riskler konusunda tüm ilgilileri bilgilendirme, araştırmalara
özgür irade ile katılma, akademik özgürlük, insana ve topluma sorumluluk gibi etik ilkelere
uyum esastır. Yayınlarda; aşırmacılık, uydurmacılık, çarpıtma, yayın tekrarı, dilimleme, hayali
yazarlık ve bilimsel ihmal gibi etik ihlallere yol açılmaması, yayına temel oluşturan
araştırmanın tasarım, planlama, yürütülme aşamalarında katkıda bulunanların adlarına yer
verilmesi, eksiksiz ve doğru kaynak gösterilmesi, gereken biçim ve doğrulukta atıflarda
bulunulması, araştırmayı destekleyenlerin belirtilmesi etik anlayış ve olgunluğun gereğidir.
Etik Kurulun Görev ve Sorumlulukları
Madde 7 - Etik Kurul;
40
a) Üniversitenin akademik ve idari birimlerinde bilim, yayın, eğitim-öğretim ve
hizmet faaliyetleri ile Üniversitenin toplum ve paydaşlarıyla ilişkilerinde ortaya çıkan etik
sorunlarda, etik ilke ve kurallar doğrultusunda, yeterli ve inandırıcı kanıtlara dayalı
değerlendirme yapar ve görüş bildirir; etiğe aykırılık anlamında bir değerlendirme ve görüş
verebilmek için etik ihlalin kasıt ve ağır ihmal sonucunda ya da etiğe aykırı davranışın
özensizlik ve dikkatsizlik sonucunda gerçekleşmiş olmasını esas alır,
b) Gerektiğinde yeni ilke ve kurallar oluşturur,
c) Etik ilke ve kuralların uygulanma yöntemlerini belirler,
ç) Üniversite bünyesinde temel alınacak etik ilkeleri ve politikaları geliştirir,
d) Üniversitede etik yaşam kültürünün yaygınlaşması ve etik duyarlılık kazanılması
için eğitim ve benzeri çalışmaları düzenler,
e) Üniversite bünyesinde ortaya çıkan etik sorunları değerlendirerek gerektiğinde
uzman etik kurullar oluşturulması için Rektörlüğe öneride bulunur,
f) Üniversite bünyesinde kurulmuş bulunan uzman etik kurulların oluşturdukları etik
ilke ve uygulamaların Üniversitenin benimsemiş olduğu temel etik ilkelerle bütünleşmesine
yönelik değerlendirmeler ve önerilerde bulunur,
g) Üniversite bünyesinde kurulmuş bulunan uzman etik kurullarda görev alacak
kişilere eğitim sağlar,
ğ) Üniversite bünyesinde kurulmuş bulunan uzman etik kurullar arasında eşgüdümü
sağlar, bu kurulların anlaşmazlıklarında ya da çözümleyemedikleri konularda hakemlik yapar.
h) Hakkında değerlendirme yaptığı, karar aldığı ve görüş verdiği tüm etik konular ve
sorunlarda gizlilik içinde çalışır ve ilgili tüm bilgi ve belgeleri saklı tutar.
Etik Kurulun Yapısı
Madde 8 –
a) Etik Kurul; Üniversite Senatosu önerisiyle sağlık bilimlerinden, temel bilimlerden,
fen bilimlerinden, sosyal bilimlerden, eğitim bilimlerinden, spor bilimlerinden ve sanat
alanlarından olmak üzere Rektör tarafından görevlendirilen yedi (7) üyeden oluşur, üyeler
kendi aralarından bir başkan ve bir başkan yardımcısı seçer.
b) Etik Kurul Üyelerinin görev süresi iki (2) yıldır. Görev süresi biten bir üye yeniden
görevlendirilebilir.
Disiplin cezası almış ya da hakkında etik ihlal veya etik özensizlik kararı verilmiş
öğretim üyeleri Etik Kurul üyeliğine seçilemez. Etik Kurul üyeliği sırasında bu türden bir
ceza alan öğretim üyesinin Etik Kurul üyeliği düşer.
Bir takvim yılı içinde, izinsiz ve mazeretsiz olarak üst üste üç toplantıya katılmayan
üyenin üyeliği düşer ve yerine aynı nitelikte yenisi seçilir. Ayrıca; görev süresinin
tamamlanması, yazılı istifa beyanı, yurt dışı görevi, sağlık sorunu gibi gerekçelerle
kesintisiz bir şekilde altı ayı aşan bir süreyle Etik Kurul toplantılarına katılamayacağının
anlaşılması durumlarında Etik Kurul üyeliği düşer.
Kurul üyeliğinden çekilme ve üyeliğin düşmesi Rektör onayının ilgiliye tebliği ile
yürürlüğe girer.
41
Etik Kurulun Çalışma Biçimi
Madde 9 –
a) Etik Kurul çalışmalarını Etik Kurul Çalışma Yöntemi (Ek-1)’e göre yürütür.
b) Etik Kurulca incelenecek konular ve değerlendirilecek dosyalar, Etik Kurul’a
Rektör tarafından havale edilir.
c) Etik Kurul, başkanının çağrısı üzerine gündemini görüşmek üzere en az ayda bir
defa ve üye sayısının en az üçte ikisinin katılımı ile toplanır. Gerektiğinde başkanının çağrısı
üzerine olağanüstü toplantılar yapılabilir.
ç) Kurul değerlendirmelerini dosya üzerinden yapar; gerektiğinde ilgili kişilerden
yazılı ya da sözlü bilgi alır. Hakkında etik ihlali başvurusu bulunan kişilere Etik Kurul önünde
savunmalarını yapma hakkı tanınır; istemeleri halinde bu savunma yazılı da olabilir. Savunma
hakkının kendilerine bildirildiği tarihten itibaren dört hafta içinde yanıt vermeyen kişiler
savunma haklarından feragat etmiş sayılırlar. Bu durumda Etik Kurul eldeki diğer bilgi ve
kanıtlara dayalı olarak değerlendirme yapar ve görüş bildirir. Etik Kurul inceleme ve
değerlendirmeleri sırasında başka kurum ve kuruluşlarla yapması gereken yazışmaları
Rektörlük aracılığıyla yapar.
d) Başkan, üyelerin görüşleri doğrultusunda Etik Kurul inceleme ve
değerlendirmesine sunulan her dosya için üyeler arasından bir raportör görevlendirir.
e) Etik Kurul, gerektiğinde, konu ile ilgili başka uzmanları da, görüşlerine başvurmak
üzere toplantılarına davet edebilir ya da uzmanlardan oluşan bir alt kurul oluşturabilir. Bu
uzmanlar ya da alt kurullar Etik Kurul tarafından kendilerine havale edilen dosya üzerindeki
çalışmalarını belirlenen süre içinde tamamlayarak hazırladıkları raporu Etik Kurul’da
görüşülmek üzere başkanlığa sunarlar. Başvuru dosyası hakkındaki raportör görüşü ve/veya
diğer uzman ya da alt kurul raporları Etik Kurul toplantısında tartışmaya açılır. Tartışma
sonucunda üye tam sayısının yarıdan bir fazlasıyla Kurul görüşüne esas olacak karar alınır.
Alınan karar etik yargıların gerekçeleri ile birlikte, nihai rapor halinde düzenlenerek, toplantıya
katılan üyelerin tamamı tarafından imzalanır. Karara karşı oy kullanan üyeler gerekçeli
kararlarını nihai rapora eklerler.
f) Etik Kurul görüş ve öneri niteliğindeki raporunu Rektöre sunar.
g) Etik Kurul, başvuruları yalnızca etik ve deontolojik yönleriyle ele alır ve
değerlendirir. İnceleme ölçütleri ve önerileri uluslararası sözleşme ve bildirgelere, Madde 6’ da
belirtilenler dahil yerleşik etik ilke ve kurallara dayanır. Ulusal ya da uluslararası metinlerde
düzenlenmemiş bir etik sorunla karşılaşıldığında, Etik Kurul bunu bir ilkeye ya da kurala
bağlayabilir.
ğ) Etik Kurul gönderilmiş tüm belgeler ve dosyalar ile inceleme ve değerlendirme
sürecindeki tüm yazışmaların birer örneğini, ilgili yönetmeliklerin öngördüğü süre