Mustafa GÜLLÜ3 - ASEADEurasian Journal of Researches in Social and Economics (EJRSE) ISSN:2148-9963 ASEAD CİLT 6 SAYI 3 Yıl 2019, S 645-658 TÜRKİYE’DE YENİLENEBİLİR ENERJİ

Avrasya Sosyal ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi (ASEAD)

Eurasian Journal of Researches in Social and Economics (EJRSE)

ISSN2148-9963 wwwaseadcom

ASEAD CİLT 6 SAYI 3 Yıl 2019 S 645-658

TUumlRKİYErsquoDE YENİLENEBİLİR ENERJİ KAYNAKLARININ BUumlYUumlME VE

KARBON EMİSYONU İLİŞKİSİ

Tuumlrker BATMAZ1

Huumlseyin Naci BAYRACcedil2

Mustafa GUumlLLUuml3

OumlZET

Yenilenebilir enerjinin kullanımı karbon emisyonunun azaltılması ve ekonomik buumlyuumlmede oumlnemli bir

rol oynamaktadır Tuumlrkiye yenilenebilir enerji kaynakları bakımından oumlzellikle hidrolik enerji ruumlzgar enerjisi

guumlneş enerjisi ve jeotermal enerji kaynakları bakımından buumlyuumlk bir potansiyele sahip bir uumllkedir Aynı zamanda

fosil yakıtlarla karşılaştırıldığında yenilenebilir enerji kaynaklarından elde edilen enerjinin ccedilevresine yaymış

olduğu karbon emisyonu da duumlşuumlk seviyelerdedir Bu ccedilalışma Tuumlrkiyersquode yenilenebilir enerji kaynaklarının

kullanılmasıyla karbon emisyonu arasındaki ilişkiyi belirlemek ve yenilenebilir enerjinin kullanılmasıyla

ekonomik buumlyuumlme arasındaki ilişkiyi eş buumltuumlnleşme ve Granger Nedensellik testiyle analiz etmeyi amaccedil

edinmiştir Konuyla ilgili Tuumlrkiyersquoye ait istatistiki veriler Duumlnya Bankasının veri tabanından alınmış olup

incelenen doumlnem 1985-2014 yıllarını iccedilermektedir Ekonometrik analiz sonuccedillarına goumlre Tuumlrkiyersquode karbon

emisyonu ile ekonomik buumlyuumlme arasında doğrusal bir ilişki bulunmazken doğrusal olmayan bir eş buumltuumlnleşme

ilişkisi tespit edilmiştir Sonuccedil olarak Tuumlrkiyersquode ekonomik buumlyuumlme ile karbon emisyonu arasında doğrusal

olmayan uzun doumlnemli pozitif bir ilişkinin mevcut olduğu goumlruumllmuumlştuumlr

Anahtar Kelimeler Enerji Tuumlketimi Karbon Emisyonu Ekonomik Buumlyuumlme Granger Nedensellik

Tuumlrkiye

THE RELATIONSHIP BETWEEN RENEWABLE ENERGY SOURCES CARBON

EMISSIONS AND ECONOMIC GROWTH IN TURKEY

ABSTRACT

Renewable energy plays a crucial role in increasing economic growth while reducing carbon emissions

Turkey is a big and important country with regard to hight potential at hydraulic energy wind energy solar

energy and geothermal energy resources At the same time compared with fossil fuels the energy obtained from

renewable energy sources at low levels of carbon emission that extends to the environment The aim of this study

is to examine the interaction between renewable energy consuption economic growth and carbon emissions for

selected Turkey For this aim cointegration and Granger Causality tastes used in this study Related to the

statistically dates taked of World Bank database The period of dates incluading 1985-2014 According to the

results of the econometric analysis there was no linear relationship between carbon emissions and economic

growth in Turkey but a nonlinear cointegration relationship was determined Accordingly we can say that there

is a nonlinear significant positive relationship between carbon emissions and economic growth for the long term

in Turkey

Keywords Energy Consumption Carbon Emissions Economic Growth Granger Causality Turkey

1 Eskişehir Osmangazi Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml Doktora Oumlğrencisi turkerbtmzgmailcom 2 Dr Oumlğr Uumlyesi Eskişehir Osmangazi Uumlniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakuumlltesi nbayracoguedutr 3 Eskişehir Osmangazi Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml Doktora Oumlğrencisi mustafagulluhotmailcom

Tuumlrker BATMAZ Huumlseyin Naci BAYRACcedil

Mustafa GUumlLLUuml

646


GİRİŞ

Yenilenemeyen fosil temelli enerji kaynaklarının guumlnden guumlne tuumlkendiği ve artan

enerji talebini karşılamasının da zorlaştığı guumlnuumlmuumlzde artan enerji talebini fosil kaynaklı

enerjiler yerine ccedilevre dostu yenilenebilir kaynaklardan temin etmek daha rasyonel bir tercih

olmaktadır Guumlnuumlmuumlzde fosil temelli enerji kaynaklarına bağımlı yapı ve bunların

kullanımının yenilenebilir enerji kaynaklarına goumlre daha baskın olduğu aşikacircrdır Bu durum

beraberinde fazla emisyonlara ve ccedilevre kirliliğine yol accedilmaktadır

Ccedilevresel konulara artan farkındalık ile birlikte fosil yakıtların ccedilevreye verdiği negatif

dışsallığı azaltmak isteyen oumlzellikle gelişmiş uumllkeler yenilenebilir enerji kaynaklarını tercih

etme noktasında diğerlerine nazaran daha istekli ve ccedilalışkan goumlruumlnmektedirler (Cristobal

2011) Bu artan bilinccedil yenilenebilir enerji kaynaklarına olan yatırımları da desteklemekte ve

devletlerin bu konuda gerek kendisi gerekse oumlzel sektoumlruuml destekleyen yardımıyla yenilenebilir

enerji kaynaklarına youmlnelim hızla artışa geccedilen bir grafik ccedilizmektedir Bu bakımdan

Tuumlrkiyersquonin jeopolitik konumu sayesinde birccedilok accedilıdan diğer uumllkelerden daha avantajlı bir

yapıda olduğunu goumlrmek muumlmkuumlnduumlr Uzun kıyı şeritleri guumlneş alabilen uzun guumln sayısı ve

su kaynakları uumllkemizi yenilenebilir enerji kaynakları bakımından zenginleştiren

faktoumlrlerdendir Gerek devlet gerekse oumlzel sektoumlr yatırımlarıyla uumllkemizde de 2023 hedefleri

doğrultusunda fosil yakıt tuumlketimini azaltarak yenilenebilir ccedilevre dostu enerji tuumlketimi ve bu

kaynaklardan enerji uumlretimini arttırmaya youmlnelik faaliyetler her geccedilen guumln artmaktadır

Bu ccedilalışmada Tuumlrkiyersquode karbon emisyonu buumlyuumlme ve yenilenebilir enerji arasında

bir nedensellik ilişkisi olup olmadığı Granger Nedensellik testi uygulanarak analiz edilecektir

Bu amaccedilla 1985-2014 doumlnemi Duumlnya Bankası (World Bank) yıllık verileri kullanılarak analiz

gerccedilekleştirilecektir Tuumlrkiyersquode bu yıllar arasındaki yenilenebilir enerji kaynaklarıyla enerji

uumlretimi ile buumlyuumlme arasında bir ilişkinin olup olmadığı karbon emisyonlarının yenilenebilir

kaynakların kullanılmasıyla uumlretilen enerji arasındaki ilişki olup olmadığı test edilerek

accedilıklanmaya ccedilalışılacaktır

Bu amaccedil doğrultusunda ccedilalışma giriş boumlluumlmuumlyle birlikte toplamda beş boumlluumlmden

oluşmaktadır Ccedilalışmanın ikinci boumlluumlmde yenilenebilir enerji kaynakları (YEK) ile ilgili

olarak buguumlne kadar yapılmış olan ampirik literatuumlre yer verilmiştir Uumlccediluumlncuuml boumlluumlmde

Tuumlrkiyersquode yenilenebilir enerji kaynakları potansiyeli ve guumlnuumlmuumlze kadar izlenen politikalara

değinilmiştir Doumlrduumlncuuml boumlluumlmde ccedilalışmada kullanılan ampirik model youmlntem ve veri seti

hakkında bilgiler yer almakta Beşinci boumlluumlmde ise Tuumlrkiyersquode hidroelektrik dışındaki

yenilenebilir kaynaklardan elektrik uumlretimi ile karbon emisyonu ve buumlyuumlme oranları

arasındaki nedensellik ilişkisinin ekonometrik analizi ve elde edilen bulgular accedilıklanarak

sonuccedil boumlluumlmuumlyle de ccedilalışma sonlandırılmıştır

1 AMPİRİK LİTERATUumlR

Ekonomik buumlyuumlmeyi oumlnemseyen uumllkelerin bu hedeflerini gerccedilekleştirebilmeleri iccedilin

bulundukları ccedilevreye de oumlnem vermeleri gerekmektedir ldquoDuumlşuumlk Karbon ve Yeşil Buumlyuumlmerdquo

kavramına olan ilginin her yıl bir oumlnceki yıla goumlre artış goumlstermesinin nedeni de budur

(Hwang ve Yoo 2014) Mevcut yenilemez enerji kaynaklarının daha fazla kullanılması iklim

değişikliklerine neden olan sera gazlarının daha da artacağı anlamını taşımaktadır Tuumlm

duumlnyada sera gazının 76rsquosını CO2 oluşturmakta ve bu gazın en oumlnemli kirletici gaz olduğu

da bilinmektedir (International Energy IEA 2012) 1997 yılında Kyoto Protokoluuml sonrasında

duumlnyada fosil yakıtların yerine yenilenebilir enerji kaynaklarının kullanımına daha fazla oumlnem

verilmeye başlanmıştır Bu nedenle araştırmacıların da yenilenebilir enerji kaynaklarının


Mustafa GUumlLLUuml

647


tuumlketilmesiyle ekonomik buumlyuumlme ve CO2 arasındaki nedensellik ilişkisini ampirik olarak

inceleyen ccedilalışmalara yoğunlaştıkları goumlruumllmektedir Bu ccedilalışmalara Omri vd(2015) Jebli ve

Youssef (2015) Jaforullah ve King (2015) Apergis ve Payne (2014) Sebri ve Ben-Salha

(2014) Shafiei ve Salim (2014) Lin ve Moubarak (2014) Boumlluumlk ve Mert (2014) Zeb vd

(2014) Al-Mulali vd(2013) oumlrnek olarak goumlsterilebilmektedir Yapılan bu ccedilalışmalar

incelendiğinde her bir ccedilalışmada kullanılan veriler uumllkeler ve uumllke sayıları goumlz oumlnuumlnde

bulundurulan doumlnemler kullanılan ekonometrik testler ve modeller ile birlikte elde edilen

bulgularında nispeten birbirinden farklılıklar goumlsterdiği anlaşılmaktadır

Ccedilalışmayla doğrudan ilgili olup gerek Tuumlrkiye ve gerekse duumlnyanın farklı

boumllgelerindeki uumllkelere uygulanmış olan ve farklı doumlnemleri iccedileren yenilenebilir enerji

kaynaklarının kullanımıyla ekonomik buumlyuumlme arasındaki ilişkiyi accedilıklayan diğer bazı

ccedilalışmalardan da benzer sonuccedilların elde edildiği goumlruumllmektedir Bu ccedilalışmalardan Apergis vd

(2010) yapmış oldukları Panel Buumltuumlnleşme Panel Nedensellik Panel Hata Modeli ile uumllkelerin

ekonomisinde meydana gelen buumlyuumlme ile yenilenebilir enerjinin tuumlketilmesi arasında ccedilift

youmlnluuml bir nedensellik ilişkisi tespit etmiştir Buumlyuumlkyılmaz ve Mert (2010) Tuumlrkiyersquonin 1960-

2010 doumlnemini kapsayan verileri kullanarak ekonomik buumlyuumlme ile yenilenebilir enerji

kaynaklarının tuumlketilmesi arasında ccedilift youmlnluuml nedensellik ilişkisi bulmuşlar Yine farklı uumllkeler

iccedilin farklı araştırmacılar tarafından yapılan diğer ccedilalışmalarda da ekonomik buumlyuumlme ile

yenilenebilir enerji kaynaklarının kullanımı ve karbon emisyon arasındaki ilişkiyi accedilıklayan

bir ccedilok ccedilalışmada da benzer sonuccedilların elde edildiği goumlruumllmuumlştuumlr (Oumlzşahinvd 2016 113)

Benzer ccedilalışmaları Menyah Wolde ve Volde Rufeal (2010) Pao ve Fu (2013) Bloch

vd(2015) Bakırtaş ve Ccediletin (2016) ve Bhattacharya vd(2016)rsquonın yaptıkları goumlruumllmektedir

Inglesi-Lots (2016) ccedilalışmasında OECD uumlyesi otuz doumlrt uumllkenin 1990-2010 doumlnemini

kapsayan verilerini goumlz oumlnuumlnde bulundurarak bu uumllkelerin ekonomik buumlyuumlmelerinde meydana

gelen artışlarla yenilenebilir enerji tuumlketimi arasındaki ilişkiye Eşbuumltuumlnleşme Panel

Havuzlanmış Tahmin Hausman Testi uygulamış ve yenilenebilir enerji tuumlketiminin

artmasının uumllkelerin ekonomik buumlyuumlmeleri uumlzerinde pozitif ve anlamlı bir etki oluşturduğunu

tespit etmiştir

2TUumlRKİYErsquoDE YENİLENEBİLİR ENERJİ KAYNAKLARI POTANSİYELİ

VE POLİTİKALARI

Uluslararası Enerji Ajansına goumlre yenilenebilir enerji kaynakları (YEK) şu şekilde

tanımlanmaktadır ldquoSuumlrekli yeniden doğan doğal suumlreccedillerden ortaya ccedilıkan değişik biccedilimlerde

doğrudan ya da dolaylı olarak guumlneş veya duumlnyamız iccedilinde meydana gelen ısıdan oluşan

guumlneş ruumlzgar biyoyakıt jeotermal hidroguumlccedil okyanus kaynakları ve yenilenebilir

kaynaklardan elde edilen hidrojenrdquo olarak tanımlanmaktadır (OECDIEA 2012) YEK

tanımından da anlaşılacağı gibi bu tuumlr enerjiler suumlrekli yeniden doğmakta ve doğal suumlreccedillerden

geccedilerek ortaya ccedilıkmaktadırlar Bu tuumlr enerjiler aynı zamanda ccedilevrede hava kirliliği asit

yağmurları kuumlresel ısınma ve iklim değişikliklerine neden olmamaktadırlar

Oumlzellikle 1980rsquoli yıllardan itibaren duumlnya genelinde kuumlresel ısınma ve iklim

değişikliklerinin goumlruumllmeye başlanması ciddi endişeleri beraberinde getirmiştir Bunun

nedenleri araştırıldığında ise bu durumda etkin rol oynayan faktoumlruumln fosil yakıt kullanımının

tuumlm duumlnya genelinde yaygınlık kazanmış olmasıdır (Akan vd 2015 16381 Altınkaya ve

Aslan 2015 395) Yapılan bilimsel ccedilalışmalara goumlre yeterince oumlnlem alınmadığı takdirde

kuumlresel ısınma ve iklim değişikliklerinin sera etkisiyle kuumlresel ccedilapta ısınmanın artacağını

2040 yılına kadar deniz seviyesinde bir metreye varan yuumlkselmenin oluşabileceğini ve bu

durumun duumlnyanın en buumlyuumlk ve en oumlnemli birccedilok şehrinin sular altında kalabileceği


Mustafa GUumlLLUuml

648


şeklindeki goumlruumlşlerin yaygınlık kazandığı goumlruumllmekte (Keles ve Bilgen 2012 5200 Oumlzkaya

20162)

Diğer taraftan yenilenemeyensuumlrduumlruumllebilir olmayan enerjinin ise gerek maliyet

accedilısından gerekse iklim değişikliklerine neden olarak duumlnyanın geleceğini tehlikeye sokması

aynı zamanda kıt (nadir) olması nedeniyle (petroluumln 50 yıl doğal gazın ise 200 yıl iccedilinde

tuumlkenebileceğinin tahmin edilmesiyle) insanoğlu kendi geleceğini tehdit etmeyen temiz ve

daha duumlşuumlk maliyetli enerji kaynakları arayışına youmlnelmiştir Bu kapsamda ldquosuumlrduumlruumllebilirrdquo

olmakla birlikte duumlnyanın her boumllgesinde farklı oumllccedileklerde var olabilme oumlzelliğini taşıyan

ldquoyenilenebilir enerji kaynaklarınınrdquo daha fazla kullanılması iccedilin ccedilalışmalara hız verilmiştir

Bu tuumlr ccedilalışmaların tatmin edici duumlzeyde olmasa da 1980rsquoli yıllardan itibaren Tuumlrkiyersquonin de

guumlndeminde yer almaya başladığı goumlruumllmektedir

21 Tuumlrkiyersquonin Yenilenebilir Enerji Kaynaklarının Potansiyeli

Tuumlrkiyersquonin yenilenebilir enerji kaynakları (YEK) bakımından oldukccedila zengin bir uumllke

olduğu goumlruumllmektedir Uumllkemizin sahip olduğu coğrafi konumu nedeniyle bu kaynaklarını

etkin kullanımı muumlmkuumlnduumlr (Yuumlksel ve Kaygusuz 20114133) YEK bakımından oumlnemli bir

potansiyele sahip olan Tuumlrkiye jeotermal potansiyeli bakımından Avruparsquoda 1 duumlnya

sıralamasında ise 7 sırada yer almaktadır (Satman 20073 Akccedilin 2015 16 Akyuumlz 2015

21) Bu enerji kaynağına ilave olarak hidroelektrik kaynaklarla birlikte ruumlzgar ve guumlneş

enerjisinin geliştirilmesi ve yaygın olarak kullanımı teşvik edilmeye başlanmıştır

Tuumlrkiye Enerji ve Tabi Kaynaklar Bakanlığırsquonın 2014 Aralık ayında yayımlamış

olduğu rapora goumlre (Tuumlrkiye Ulusal Yenilenebilir Enerji Eylem Planı)rsquona goumlre 2013- 2023 yılı

iccedilin yenilenebilir guumlccedil kapasitelerinin ve elektrik uumlretimlerinin artış hedefleri Tablo 1rsquode

sunulmuştur

Tablo 1 Eylem Planına Goumlre Yenilenebilir Enerji Kurulu Guumlccedil ve Elektrik Uumlretimi

(TUYEEP 2014)

Teknoloji

2013

Kurulu Guumlccedil

(MW)

2023

Artış()

2013

Elektrik Uumlretimi

(GWh)

2023

Artış()

Hidrolik 22289 34000 53 59420 91800 54

Ruumlzgar 2759 20000 625 7558 50000 562

Jeotermal 310 1000 223 1364 5100 274

Guumlneş 0 5000 - 0 8000 -

Biyokuumltle 224 1000 346 1171 4533 287

Kaynak Bobat ve Oumlzdemir 2016 Tuumlrkiye`nin yenilebilir enerji politikaları yenilenebilir enerjide yeniden

yapılanma Electronic Journal of Vocational Collages-December 2016

Tablo 1rsquode goumlruumllduumlğuuml gibi Tuumlrkiye 2013 yılı itibariyle YEKrsquoden yeterince

yararlanamamıştır 2023 yılı eylem planına goumlre ise hidrolik enerjisinde 53 ruumlzgar

enerjisinde 625rsquolik jeotermalde 223rsquoluumlk biyokuumltlede 346rsquolık bir artışı

planlamaktadır Bu plana goumlre 2023 yılı itibariyle hidroelektrik kurulu guumlccedil kapasitesini 34000

MWrsquoa ruumlzgar enerjisini 20000 MW guumlneş enerjisi kullanım kapasitesini 3000 MW

jeotermal enerjisi kapasitesini 1000 MWrsquoa ccedilıkararak toplam elektrik uumlretiminin yaklaşık

30rsquonu yenilenebilir enerji kaynaklarından karşılamayı hedeflemekte (Bobat ve Kaygusuz

2016 152) Ancak Tuumlrkiyersquonin 2016 Nisan sonu itibariyle elektrik enerjisi kurulu guumlcuuml


Mustafa GUumlLLUuml

649


74627 MWrsquoa ulaşmış olup bu guumlcuumln iccedilinde yenilenebilir enerji kaynaklarının payı hidrolik

enerjisi de dahil 40rsquoın biraz uumlzerinde seyretmektedir (Şekil 1a) Bu dağılımın iccedilinde

351rsquoi ile hidroelektrik enerjisi birinci sırada yer alırken 62rsquolik payla ruumlzgar enerjisi ikinci

sırada jeotermal enerji 06rsquolık payla uumlccediluumlncuuml sırada yer alırken guumlneş enerjisinin payı ise

05rsquolik bir oranla son sırada yer almaktadır Uumllkemizde guumlneş enerjisinden hali hazırda

yalnızca sıcak su elde etmek iccedilin yararlanılmakta olup başka amaccedillara youmlnelik kullanım henuumlz

soumlz konusu değildir

Diğer taraftan Tuumlrkiyersquonin sahip olduğu yenilenebilir enerji kaynaklarının potansiyeli

ise ccedileşitli senaryolara goumlre değişiklik goumlstermekte olup genel kapsamda 160000 GWh

hidrolik 48000 MW ruumlzgar 1520 kWhm2-yıl guumlneş 31500 MWt jeotermal 86 Mtep

biyokuumltle ve 15-20 Mtep biyogaz olarak hesap edilmiş (Bobat ve Kaygusuz 2016 152)

Tuumlrkiyersquonin yenilenebilir enerji potansiyeli (Şekil 1b)rsquode goumlruumllduumlğuuml gibidir

Şekil 1(a)Yenilenebilir Enerjinin Kaynaklara Goumlre Dağılımı

Şekil 1(b)Yenilebilir enerji Potansiyeli

Kaynak Bobat ve Oumlzdemir 2016Tuumlrkiye`nin yenilebilir enerji politikaları yenilebilir enerjide yeniden


Şekil 1brsquode goumlruumllduumlğuuml gibi Tuumlrkiye oumlzellikle sahip olduğu hidroelektrik enerjisi

ruumlzgar enerjisi ve duumlnyanın en oumlnemli enerji kaynağı olan guumlneş enerjisi bakımından

potansiyel olarak oldukccedila iyi konumda olmasına rağmen (yıllık ortalama guumlneşlenme suumlresi

2640 saat (guumlnluumlk 72 saat) yıllık ortalama guumlneş radyasyon değeri 1311 kWhm2 (guumlnluumlk 36

kWhm2)rsquodir Ayrıca bu enerji kaynaklarından yeterince yararlanamadığı accedilıkccedila

goumlruumllmektedir (Toklu vd 2010)

22 Tuumlrkiyersquode Yenilenebilir Enerji Politikaları

Tuumlrkiye enerji kaynakları bakımından dışa bağımlı bir uumllke olup bu bağımlılık oranı da

her geccedilen guumln artış goumlstermektedir Uumllkemizde fosil enerji kaynaklarının rezervinin

arttırılması muumlmkuumln olmadığından dolayı yenilenebilir enerji kaynaklarına youmlnelmek bu

konuda stratejiler geliştirmek ve en oumlnemlisi de istikrarlı hedefi ve amacı belirlenmiş enerji

politikalarını hayata geccedilirilmelidir Bu bakımdan uumllkelerin enerji politikası genel itibariyle

teknoloji ekonomi ve enerji ile ilgili tuumlm kararların alındığı kurumsal yapıdan oluşan kısa

doumlnemde arz talep dengesini sağlayan uzun doumlnemde ise konuyla ilgili planlama

faaliyetlerinin tuumlm detaylarını buumlnyesinde bulunduran bir politikadır (Bayraccedil 2009 18)


Mustafa GUumlLLUuml

650


Ancak uumllkemizde yenilenebilir enerjiye youmlnelik izlenen politikalar incelendiğinde

beşinci beş yıllık kalkınma planında guumlndeme geldiği goumlruumllmektedir 1984 yılında yuumlruumlrluumlğe

giren bu kalkınma plan doumlneminde ise konuya ccedilok kısaca değinilmiş olup sadece bu tuumlr

kaynaklardan yararlanılması gerektiğine vurgu yapılmış Altıncı ve yedinci beş yıllık

kalkınma plan doumlnemlerinde ise başta hidrolik olmak uumlzere jeotermal ve guumlneş enerjisi gibi

yenilenebilir olan bu enerji kaynaklarından yararlanılması ve kullanımının yaygın hale

getirilmesi gereğine dikkat ccedilekilmiş Sekizinci beş yıllık kalkınma plan doumlneminde ise bu tuumlr

enerji kaynaklarının (YEK) duumlnyada Avruparsquoda kullanım durumları sağlanan teşvik ve

suumlbvansiyonlar ile ccedilevre uumlzerinde oluşturduğu etkilerin incelenmesi ve uumllkemizde de bu

kaynaklardan yararlanılabilmesi iccedilin yapılması gerekenler ve bundan boumlyle izlenecek

politikaların belirlenmesine kısaca vurgu yapıldığı goumlruumllmektedir (DPT 200118)

Yukarıda ifade edildiği doumlrt plan doumlneminde de (YEK)rsquoin kullanımına ilişkin ciddi bir

ccedilalışmanın yapılmadığı goumlruumllmektedir 2005 yılına gelindiğinde ise 10052005 Tarih ve

5346 Sayılı ldquoYenilenebilir Enerji Kaynaklarının Elektrik Enerjisi Uumlretim Amaccedillı

Kullanımına İlişkin Kanunrdquoun ccedilıkartılmasıyla ilk ciddi ccedilalışmaların başladığı goumlruumllmekte

Ayrıca 29122010 tarihinde (YEK) ile ilgili bazı duumlzenlemeler yapılarak yeni bir doumlnem

başlamış Yapılan bu duumlzenlemeler iccedilinde bu alanlarda yatırım yapacaklara devlet teşvikleri

kaynak bazında ccedileşitlendirilmiş olup sağlanacak suumlbvansiyonların oranlarında da artışlar

oumlngoumlruumllmuumlştuumlr

Yenilenebilir enerji kaynaklarına youmlnelik kanunda 2011 yılı itibariyle ise yeniden

değişiklikler yapılarak yerli uumlretimin oumlzendirilmesi amacıyla yeni teşvik uygulamaları

başlatılmıştır Ayrıca lisanssız uumlretim konusu yeniden duumlzenlenmiş olup 2012 yılında da

Elektrik Uumlretim Anonim Şirketi (EUumlAŞ)rsquoa ait olan hidroelektrik santralleri oumlzelleştirilmiştir

2013 yılında 6446 sayılı elektrik piyasasına youmlnelik yasa yuumlruumlrluumlğe girmiş 2016 yılında ise

tam rekabetin huumlkuumlm suumlrduumlğuuml piyasalara geccedililmesi planlanmıştır (Bobat ve Oumlzdemir

2016153) 1980 yılından itibaren yapılan tuumlm bu ccedilalışmaların sonucunda Tuumlrkiyersquonin

(YEK)rsquoten hidroelektrik ve yakacak amaccedillı kullanılan biyokuumltle kaynağı dışında toplam enerji

tuumlketimindeki payı 2006 yılı sonu itibariyle 1rsquoin altında gerccedilekleşmiştir (Bacak vd 2009

11)

3 AMPİRİK MODEL YOumlNTEM VE VERİ SETİ

Ccedilalışmada kullanılan model (1) norsquolu denklemde verilmiştir Oumlncelikle serilerin

varyansındaki değişmeyi yumuşatmak ve otokorelasyon olasılığına karşı koruyabilmek

amacıyla serilerin logaritmik doumlnuumlşuumlmleri alınma işlemleri gerccedilekleştirilmiştir ve serinin

kısaltmasının baş tarafına L harfi konularak belirtilmiştir (Dursun 2015 103)

119871119877119873119882119905= 1205721 + 12057221198711198621198742119905 + 1205722119871119866119863119875119905 + micro119905 (1)

31 Veri Seti

Veriler Duumlnya Bankası online veri tabanından alınmış olup Tuumlrkiye iccedilin 1985-2014

yıllarını iccedilermektedir Analizde kullanılan değişkenler (Tablo 2)rsquode sunulmuştur


Mustafa GUumlLLUuml

651


Tablo 2 Analizde Kullanılan Değişkenler

Değişken Accedilıklama Birimi Kodu

RNW Hidroelektrik hariccedil yenilenebilir

kaynaklardan elektrik uumlretimi

Milyon kWh EGELCRNWXKH

CO2 CO2 emisyonu Mt ENATMCO2EKT

GDP GSYH Milyon $ NYGDPMKTPCD

KaynakWorldbank2017

RNW verisi hidroelektrik enerji hariccedil aşağıdaki yenilenebilir kaynaklardaki elektrik

santrallerinden elde edilen toplam milyon kWh verisidir

Jeotermal

Guumlneş fotovoltaik

Guumlneş termal

Gelgit

Ruumlzgacircr

Enduumlstriyel atık

Belediye atığı

Birincil katı biyoyakıtlar

Biyogazlar biyogazoline biyodizeller diğer sıvı biyoyakıtlar

GDP verisi uumlretilen varlıkların amortismanı veya doğal kaynakların tuumlketilmesi iccedilin

kesinti yapmadan hesaplanan ekonomideki tuumlm uumlreticilerin uumlrettikleri uumlruumlnlere vergilerinin

eklenmesiyle elde edilen bruumlt katma değerin sabit 2010 ABD Doları tutarındaki karşılığıdır

CO2 verisi fosil yakıtların yakılması katı sıvı ve gaz yakıtlarının tuumlketilmesi sırasında

uumlretilen karbondioksit ve gaz parlamaları ccedilimento imalatından kaynaklanan ve enerji

kullanımı iccedilin yanan yağ koumlmuumlr ve gazdan odun ve atık maddeleri yakmaktan oluşan

karbondioksit emisyonlarının kt (Kiloton) verisinin milyon tonrsquoa doumlnuumlştuumlruumllmuumlş verisidir

(World Bank 2017)

32 Youmlntem

Ccedilalışmada Tuumlrkiye iccedilin ekonometrik youmlntem olarak zaman serileri analizi

kullanılacak olup bunlar iki aşamada incelenecektir Oumlncelikle zaman serisinin oumlzelliklerini

belirlemek ve durağanlığını test etmek amacıyla Birim Koumlk Testi uygulanacaktır İkinci

olarak değişkenler arasındaki nedensellik ilişkisini araştırmak iccedilin Granger Nedensellik testi

uygulanacaktır

321 ADF Birim Koumlk Testi

Bir zaman serisinin durağanlılık durumunu kontrol etmek iccedilin literatuumlrde birim koumlk

testi kullanılmaktadır Genişletilmiş Dickey Fuller testi Dickey Fuller Testinin değiştirilmiş

bir versiyonu olup zaman serisi analizinde birim koumlk testleri iccedilinde en ccedilok kullanılan

testlerden biridir Herhangi bir zaman serisi verisinin ortalaması ve varyansı belli bir suumlre

boyunca sabit kalırsa sabit olduğu kabul edilmektedir

Bu testte T-testini zaman serisinde durağan olanı belirlemek iccedilin incelenen

değişkenin kritik bir değeri ile karşılaştırılmaktadır Hesaplanan test istatistiği farklı

anlamlılık seviyelerindeki kritik değerlerden daha kuumlccediluumlk ise bir birim koumlkuumln var olduğu boş

hipotez reddedilir Diğer bir ifadeyle hesaplanmış ADF test istatistiğinin mutlak değeri farklı

anlamlılık seviyelerindeki mutlak kritik değerlerden daha buumlyuumlktuumlr (Biswal ve Barik 2017)


Mustafa GUumlLLUuml

652


Değişik sebeplerle Dickey-Fuller testi uygulanırken aşağıdaki regresyon modellerine

uygulanır Model sabit terimsiz ve trendsiz ise

∆119884119905 = 120575119884119905minus1 + 119906119905 (2)

Eğer modelde sabit terimin olduğu fakat deterministik trendin olmadığı varsayıldığında

∆119884119905 = 120583 + 120575119884119905minus1 + 119906119905 (3)

(3) numaralı modelin tahmin edilmesiyle DF testi yapılır

Eğer model sabit terimli ve trendli ise

∆119884119905 = 1205830 + 1205831119905 + 120575119884119905minus1 + 119906119905 (4)

(4) numaralı model iccedilin DF testi tahmin edilir Eğer 119906119905 hata terimi otokorelasyonlu ise

denklem

∆119884119905 = 1205830 + 1205831119905 + 120575119884119905minus1 + sum ∆119884119905minus1 + 119906119905 119898119894=1 (5)

şeklinde olur Bu modele DF-testi uygulanırsa genişletilmiş Dickey Fuller (Augmented

Dickey Fuller) veya ADF testi olarak ifade edilir (Dikmen 2009)

322 Granger Nedensellik Testi

Değişkenler arasındaki ilişkinin youmlnuuml belirlenirken literatuumlrde en fazla kullanılan

testlerden birisi Granger nedensellik testidir Granger nedensellik testi yapmak amacıyla

oluşturulan model yapısal bir ekonometrik model olmamasıyla birlikte geleceği tahmin eden

bir test değildir Bu test nedensellik sınamalarının gerccedilekleştirilmesini hedeflemektedir Bu

sebeple modeldeki değişkenler oumlnceden durağanlaştırılmalıdır (Granger 1988) Bu ccedilalışmada

birinci farkları alınarak durağanlaştırılan serilere daha sonra Granger nedensellik testi

uygulanarak seriler arasındaki ilişkinin youmlnuuml sınanmıştır

4 EKONOMETRİK ANALİZ VE BULGULAR

41 ADF Birim Koumlk Testi - Durağanlık Analizi

Bu ccedilalışmada zaman serisi değişkenlerinin durağan olup olmadığını istatistiksel olarak

kontrol etmek iccedilin Genişletilmiş Dickey Fuller testini kullanılmıştır Test sonuccedilları

Tablo 3rsquote sunulmuştur

Tablo 3 Genişletilmiş Dickey Fuller (ADF) Testi Sonuccedilları

Değişkenler Duumlzey Değeri Birinci Farklar Sabitsiz Sabitli Sabitli Trendli Sabitsiz Sabitli Sabitli Trendli

LRNW 2545(0) -1191(0) -2097(0) -5713(0) -6506(0) -6555(0)

LCO2 4257(0) -1051(0) -3773(0) -4075(0) -6352(0) -6251(0)

LGDP 2334(0) -0953(0) -2899(0) -5451(0) -6632(0) -6526(0)

Test Kritik Değerleri

1 -2647 -3679 -4309 -2650 -3689 -4323

5 -1952 -2967 -3574 -1953 -2971 -3580

10 -1610 -2622 -3221 -1609 -2625 -3225


Mustafa GUumlLLUuml

653


Not Parantez iccedilindeki gecikme uzunlukları Schwarz Bilgi Kriterine goumlre belirlenmiş olup kritik değerler MacKinnonrsquodan

(1996) alınmıştır Maksimum gecikme uzunluğu 7 olarak tespit edilerek alınmıştır

Genişletilmiş Dickey-Fuller birim koumlk (ADF) testi sonuccedillarına goumlre Tuumlrkiye iccedilin

LRNW LCO2 ve LGDP serilerinin uumlccediluuml de duumlzey değerinde durağan olmadığı ancak birinci

farkı alındığı zaman durağan duruma geldiği goumlruumllmektedir

42 Granger Nedensellik Testi- Nedensellik Analizi

Hidroelektrik hariccedil yenilenebilir kaynaklardan elektrik uumlretimi karbon emisyonu ve

buumlyuumlme arasındaki ilişkinin youmlnuumlnuuml tespit etmek amacıyla değişkenlere Granger nedensellik

testi yapılmıştır Test sonuccedilları Tablo 4rsquote sunulmuştur


119815120782 hipotezi F-İstatistiği Olasılık Değeri Karar Sonuccedil

LCO2 LGDPrsquonin Granger

Nedeni Değildir

1537 0463 KABUL

LRNW LGDPrsquonin Granger

Nedeni Değildir 1273 0529 KABUL

LCO2 LRNWrsquonin Granger

Nedeni Değildir 8143 0017 RET LCO2 rarrLRNW

LGDP LRNWrsquonin Granger

Nedeni Değildir 15229 0005 RET LGDPrarrLRNW

LGDP LCO2rsquonin Granger


LRNW LCO2rsquonin Granger


Granger Nedensellik test sonuccedillarına goumlre Tuumlrkiyersquode ldquoKarbon emisyonu buumlyuumlmenin

Granger nedeni değildirrdquo sıfır hipotezi 5 anlamlılık duumlzeyinde kabul edilmektedir Yani

karbon emisyonundan buumlyuumlmeye doğru tek youmlnluuml bir nedensellik ilişkisi bulunmamaktadır

ldquoYenilenebilir kaynaklardan elektrik uumlretimi buumlyuumlmenin Granger nedeni değildirrdquo sıfır

hipotezi 5 anlamlılık duumlzeyinde kabul edilmektedir Yani yenilenebilir kaynaklardan

elektrik uumlretiminden buumlyuumlmeye doğru tek youmlnluuml bir nedensellik ilişkisi bulunmamaktadır

ldquoKarbon emisyonu yenilenebilir kaynaklardan elektrik uumlretiminin Granger nedeni

değildirrdquo sıfır hipotezi 5 anlamlılık duumlzeyinde reddedilmektedir Yani karbon

emisyonundan yenilenebilir kaynaklardan elektrik uumlretimine doğru tek youmlnluuml bir nedensellik

ilişkisi bulunmaktadır ldquoBuumlyuumlme yenilenebilir kaynaklardan elektrik uumlretiminin Granger

nedeni değildirrdquo sıfır hipotezi 5 anlamlılık duumlzeyinde reddedilmektedir Yani buumlyuumlmeden

yenilenebilir kaynaklardan elektrik uumlretimine doğru tek youmlnluuml bir nedensellik ilişkisi

bulunmaktadır O halde buumlyuumlmeden de karbon emisyonundan da yenilenebilir kaynaklardan

elektrik uumlretimine doğru bir nedensellik ilişkisi mevcut olduğuna goumlre yenilenebilir

kaynaklardan elektrik uumlretimini buumlyuumlme ve karbon emisyonu etkiliyor sonucuna

varılmaktadır

ldquoBuumlyuumlme karbon emisyonunun Granger nedeni değildirrdquo sıfır hipotezi 5 anlamlılık

duumlzeyinde kabul edilmektedir Yani buumlyuumlmeden karbon emisyonuna doğru tek youmlnluuml bir

nedensellik ilişkisi bulunmamaktadır ldquoYenilenebilir kaynaklardan elektrik uumlretimi karbon

emisyonunun Granger nedeni değildirrdquo sıfır hipotezi 5 anlamlılık duumlzeyinde kabul

edilmektedir Yani yenilenebilir kaynaklardan elektrik uumlretiminden karbon emisyonuna doğru

tek youmlnluuml bir nedensellik ilişkisi bulunmamaktadır


Mustafa GUumlLLUuml

654


SONUCcedil

Tuumlrkiyersquode buumlyuumlme karbon emisyonu ve yenilenebilir kaynaklardan elektrik uumlretimi

verilerinin karşılaştırıldığı bu ccedilalışmanın sonucuna goumlre karbon emisyonundan ve

yenilenebilir kaynaklardan elektrik uumlretiminin buumlyuumlmeyle doğrudan bir nedensellik ilişkisi

bulunamamıştır Ayrıca buumlyuumlmeden ve yenilenebilir kaynaklardan elektrik uumlretiminden

karbon emisyonuna doğru da bir nedensellik ilişkisi bulunmamıştır Ancak buumlyuumlmeden ve

karbon emisyonundan yenilenebilir enerji uumlretimine doğru tek youmlnluuml bir nedensellik ilişkisi

bulunmuştur Fosil kaynaklı yakıtlar yerine yenilenebilir enerji kullanımı sonucunda karbon

emisyonunun azaltılması muumlmkuumln olmaktadır Beklenen sonuccedil elektrik uumlretiminde

yenilenebilir enerjinin artmasıyla birlikte karbon emisyonunun azalması şeklindedir Ancak

ccedilalışmada bulunan sonuccedil buumlyuumlme ve karbon emisyonu arttıkccedila yenilenebilir kaynaklardan

elektrik uumlretiminin artması şeklinde karşımıza ccedilıkmaktadır

Tuumlrkiyersquode halen fosil kaynaklı elektrik uumlretiminin yaygın olması yenilenebilir

kaynaklardan elektrik uumlretiminin halen fosil kaynaklı elektrik uumlretimine nazaran duumlşuumlk

oranlarda olması karbon emisyonunu azaltmamasına neden olarak goumlsterilebilir Ayrıca

karbon emisyonunun sadece elektrik uumlretiminden kaynaklı olmadığı yeşil alanların azalışı

şehirleşmenin ve nuumlfusun artışı ulaşımdan kaynaklı oluşu gibi nedenler de goumlsterilebilir

Bununla birlikte farklı uumllkelerde toplam elektrik uumlretiminin hangi oranında yenilenebilir

kaynakların karbon emisyonunu azaltmaya başladığı konusu yeni ccedilalışmalara ilham kaynağı

olabilir Diğer taraftan en temiz ve en ucuz enerji tuumlruuml tuumlketilmeyen enerjidir Bu bakımdan

ABD başta olmak uumlzere duumlnyanın gelişmiş olan uumllkelerinin enerji politikalarında oumlnem

verdikleri hususların başında enerji verimliliğini artırarak enerji yoğunluğunu azaltmak ve

enerji tasarrufuna oumlzen goumlstermek gelmektedir Ccedilağdaş enerji politikalarındaki hedef kişi

başına kullanılmış olan enerji veya elektrik tuumlketim miktarını artırmak olmayıp enerjiyi en

verimli ve ussal biccedilimde kullanabilecek sistemleri geliştirerek minimum enerji tuumlketimiyle

maksimum enerjiyi uumlretip iletebilecek ve tuumlketecek yapıyı oluşturabilmektir Tuumlrkiyersquonin

sahip olduğu yenilenebilir enerji kaynakları ve potansiyeli ile bu guumlne kadar izlemiş olduğu

(YEK) politikalarında ise 2005 yılına gelinceye kadar fazlaca oumlnem verilmediği accedilıkccedila

goumlruumllmektedir Sonraki yıllarda ccedilıkarılan kanunlarla oumlzellikle 2011-2016 yılları arasında

yenilenebilir enerji kaynaklarının uumllkemizde yaygın olarak kullanımını sağlamaya youmlnelik

teşvik ve suumlbvansiyonların ise yeterli duumlzeylerde olmadığı accedilıkccedila goumlruumllmektedir

Tuumlrkiyersquonin 2030 yılı iccedilin hedef olarak belirlediği elektrik enerjisi talebinin yarısına

yakınının (YEK)rsquoten karşılayabileceği oumlngoumlruumlsuumlnuumln ise bu şekilde devam etmesi halinde

temenniden ibaret olabileceği accedilıkccedila goumlruumllmektedir Oysa Tuumlrkiye gerek hidroelektrik gerek

ruumlzgar ve guumlneş enerjisi bakımından buumlyuumlk potansiyele sahip ender uumllkelerden biri olmasına

rağmen guumlneş ve ruumlzgar başta olmak uumlzere hidroelektrik santrallerinin de devreye girmemesi

bu enerji kaynaklarından tam ve etkin olarak yararlanılamaması iccedilin (oumlzellikle GAP ve

ccedilevresinde kurulacak olan hidroelektrik santralleri) kasten geciktiren bir takım duumlzenlemeler

bulunmaktadır Bu nedenle Tuumlrkiyersquonin daha fazla zaman kaybetmeden sahip olduğu (YEK)

tam-etkin olarak kullanabilmesi iccedilin yeni duumlzenlemelerle birlikte istikrarlı ve zamanın

şartlarına goumlre değişebilen rasyonel enerji politikalarına acilen ihtiyaccedil duyulmaktadır Bu

durum aynı zamanda enerji bakımından dışa bağımlı olan uumllkemizi ekonomik accedilıdan nispeten

rahatlatabileceği gibi yeni yatırım alanlarının oluşmasına dış ticaret accedilığının azalmasına

oumldemeler bilanccedilosundaki dengesizliklerin giderilmesine ve milli gelirimizin de artmasına

oumlnemli oranda katkıda bulunacaktır


Mustafa GUumlLLUuml

655


Sonuccedil olarak gelecek nesiller iccedilin daha temiz yaşanılabilir ve yeşil bir Tuumlrkiye iccedilin

fosil kaynaklı olmayan temiz enerji kaynaklarına youmlnelmek ve bunun iccedilin gerek devlet

teşvikleriyle gerek oumlzel sektoumlr aracılığıyla yenilenebilir enerji kaynaklarına daha fazla yatırım

yapılması ve kullanımının daha geniş ccedilevrelere yaygınlaştırılması gerekmektedir Guumlnuumlmuumlz

gelişmiş devletleri bu bilinccedille hareket ederken gelişmekte olan uumllkelerin de bu konunun

bilincinde olup enerji sektoumlruumlnde yenilenebilir enerji kaynaklı bir uumlretim yapısı

benimsemeleri hem uumllkeleri hem de duumlnya ekosistemini olumlu youmlnde etkileyecektir

KAYNAKCcedilA

Akan MOumlA Selam A Fırat SUumlO Kara ME Oumlzel S (2015) A comparative

analysis of renewable energy use and policies Global and Turkish perspectives

Sustainability 7 16379ndash16407

Altınkaya A Aslan Z (2015) Comparison of renewable and convetional energy cost

by wavelet techniques intjournal of Electronics Mechanical and Mechatronics Engineering

2(4) 393-405

AkayECcedil Abdieva R Oskonbaeva Z (2015) Yenilenebilir Enerji Tuumlketimi

İktisadi Buumlyuumlme ve Karbondioksit Emisyonu Arasındaki Nedensel İlişki Orta Doğu ve

Kuzey Afrika Uumllkeleri Oumlrneği International Conference On Euroasian Econimies 2015

Akccedilin M (2015) Renewable energy policy and biomass energy potential in Turkey

Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı

Akyuumlz E (2015) Tuumlrkiyersquonin enerji goumlruumlnuumlmuuml ve yenilenebilir enerji kaynaklarının

oumlnemi Akademik Bakış Dergisi Mayıs-Haziran 2015 494-504

Al-mulali U Fereidouni HG Lee JM Che Sab NB 2013 ldquoExamining the bi-

directional long run relationship between renewable energy consumption and GDP growthrdquo

Renewable and Sustainable Energy Reviews 22 p 209-222

Apergis N ve Payne JE 2014 ldquoRenewable energy output CO2 emissions and

fossil fuel prices in Central America Evidence from a nonlinear panel smooth transition

vector error correction modelrdquo Energy Economics 42 p 226-232

Apergis Nicholas vd (2010) ldquoOn The Casual Dynamics Between Emissions Nuclear

Energy Renewable Energy and Economic Growthrdquo Ecological Economics 69 (2010) s

2255-2260

Bacak S Kuumllcuuml R Ekinci K (2009) Tuumlrkiye ve AB uumllkelerinde yenilenebilir enerji

kaynakları politikaları ve hedefleri Tarım Makinaları Bilim Dergisi 5(1) 9-14

Bakırtaş İbrahim ve Muumlmin Atalay Ccediletin (2016) ldquoYenilenebilir Enerji Tuumlketimi ile

Ekonomik Buumlyuumlme Arasındaki İlişki G-20 Uumllkelerirdquo Sosyoekonomi 24(28) s 131-145

Baris K and Kucukali S (2012) Availability of Renewable Energy Sources in Turkey

Current Situation Potential Government Policies and the EU Perspective Energy Policy 42

377-391

Bayraccedil H N (2009) Kuumlresel Enerji Politikaları ve Tuumlrkiye Petrol ve Doğalgaz

Kaynakları Accedilısından Bir Karşılaştırma Eskişehir Osmangazi Uumlniversitesi Sosyal Bilimler

Dergisi Cilt 10 Sayı 1


Mustafa GUumlLLUuml

656


Bhattacharya Mita vd (2016) ldquoThe Effect of Renewable Energy Consumption on

Economic Growth Evidence From on Top 38 Countriesrdquo Applied Energy 162(2016) s 733-

741

Biswal S K ve Barik S (2017) Interdependence amp Integration between Futures and

Spot Market Empirical Evidence in India International Journal of Advance Research Ideas

and Innovations in Technology 3(3) 213-219

BioenergyStatisticsPresentationsAdministrativeandotherdatasourcesTurkey_EnergyP

olicyandBiomassEnergyPotentialpdf adresinden 17052016 tarihinde alınmıştır

Bloch Harry vd (2015) ldquoEconomic Growth with Coal Oil and Renewable Energy

Consumption in China Prospects for Fuel Substitutionrdquo Economic Modelling 44(2015) s

104-115

Bobat A ve Oumlzdemir N Kaygusuz (2016) Tuumlrkiyenin Yenilebilir Enerji Politikaları

Yenilebilir Enerjide Yeniden Yapılanma Electronic Journal of Vocational Collage ndash

December 2016

Boumlluumlk G ve Mert M 2014 ldquoFossil amp renewable energy consumption GHGs

(greenhouse gases) and economic growth Evidence from a panel of EU (European Union)

countriesrdquo Energy 74(1) p 439-446

Cristobal San JR (2011) ldquoMulti Criteria Decision-Making in The Selection of a

Renewable Energy Project in Spain The vikor Methodrdquo Renewable Energy cilt 36 sayı 2 s

498-502

Dikmen N (2009) Ekonometri Temel Kavramlar ve Uygulamalar (1basım) Ankara

Nobel Yayın Dağıtım

DPT (Devlet Planlama Teşkilatı) (2001) Sekizinci Beş Yıllık Kalkınma Planı Elektrik

Enerjisi Oumlzel İhtisas Komisyonu Raporu DPT Yayını Ankara

Dursun G (2015) Tuumlrkiyersquode Reel Doumlviz Kuru Belirsizliği ve Yurticcedili Yatırımlar

Eskişehir Osmangazi Uumlniversitesi İİBF Dergisi 10(1) 99-118

Granger C WJ (1988) ldquoCausality cointegration and controlrdquo Journal of Economic

Dynamics and Control 12(2) 551-559

httpwwwirenaorgDocumentdownloads2015BioenergyStatisticsPresentationsAd

ministrativeandotherdatasourcesTurkey_Energypolicyand BiomassEnergyPotentialpdf

Erişim Tarihi17102017

Hwang Jo-Hee ve Yoo Seung-Hoon 2014 ldquoEnergy consumption CO2 emissions

and economic growth evidence from Indonesiardquo Quality amp Quantity 48 (1) pp 63-73

Inglesi-Lotz Roula (2016) ldquoThe Impact of Revewable Energy Consumption to

Economic Growth A Panel Data Applicationrdquo Energy Economics 53(2016) s 58-63

International Energy Agency 2012 CO2 Emissions From Fuel Combustion

Jaforullah M ve King A 2015 ldquoDoes the use of renewable energy sources mitigate

CO2 emissions A reassessment of the US evidencerdquo Energy Economics 49 p 711-717


Mustafa GUumlLLUuml

657


Jebli MB ve Youssef SB 2015 ldquoThe environmental Kuznets curve economic

growth renewable and non-renewable energy and trade in Tunisiardquo Renewable and

Sustainable Energy Reviews 47 p 173-185

Keles S Bilgen A(2012) Renewable energy sources in Turkey for climate change

mitigation and energy sustainability Renewable and Sustainable Energy Reviews 16 5199ndash

5206

Lin B ve Moubarak M 2014 ldquoRenewable energy consumption ndash Economic

growth nexus for Chinardquo Renewable and Sustainable Energy Reviewes 40 p111-117

Menyah K and Rufael WY ldquoEnergy Consumption Pollutant Emissions and

Economic Growth in South Africardquo Energy Economics 2010 pp 1374-1382

Menyah Kojo ve Yemane Wolde-Rufael (2010) ldquoCO2 Emissions Nuclear Energy

Renewable Energy and Economic Growth in the USrdquo Energy Policy 38(2010) s 2911-2915

OECDIEA (2012) Renewables Information 2012 ISBN 978-92-64-17388-0

Omri A Mabrouk N B Sassi-Tmar A 2015 ldquoModeling the causal linkages

between nuclear energy renewable energy and economic growth in developed and developing

countriesrdquo Renewable and Sustainable Energy Reviews 42 p 1012-1022

Oumlzkaya SY (2016) Yenilenebilir Enerji Kaynakları TC Dışişleri Bakanlığı

httpmfagovtryenilenebilir-enerji-kaynakları trmfa adresinden 17102016 tarihinde

alınmıştır

Oumlzşahin Ş Mucak M Gerccedilkler M (2016) Yenilenebilir Enerji ve Ekonomik

Buumlyuumlme Arasındaki İlişki BRİCS-T Uumllkeleri Uumlzerine Panel ARDL Analizi Siyaset

Ekonomi ve Youmlnetim Araştırmalar Dergisi 2016 yıl4 clt 4 sayı4

Pao Hsiao-Tien ve Hsin-Chia Fu (2013) ldquoRenewable Energy Non-Renewable

Energy and Economic Growth in Brazilrdquo Renewable and Sustainable Energy Reviews

25(2013) s 381-392

Satman A(2007) Tuumlrkiyersquonin Enerji Vizyonu Jeotermal Enerjiden Elektrik Uumlretimi Semineri

TESKON2007 VIII Ulusal Tesisat Muumlhendisliği Kongresi 25-28 Ekim 2007 İzmir

Sebri M ve Ben-Salha O 2014 ldquoOn the causal dynamics between economic

growth renewable energy consumption CO2 emissions and trade openness Fresh evidence

from BRICS countriesrdquo Renewable and Sustainable Energy Reviews 39 p 14-23

Shafiei R ve A Salim 2014 ldquoNon-renewable and renewable energy consumption

and CO2 emissions in OECD countries A comparative analysisrdquo Energy Policy 66 p 547-

556

Toklu E ve GuumlnayMS IşıkM CcedilakmaklıK ve Kaygusuz K (2010) Energy

Production Consuption Policies and recent developments in Turkey Renewable and

sustaniable Energy Reviesus(14) 1172-1186

TUYEEP 2014 Tuumlrkiye Ulusal Yenilenebilir Enerji Eylem Planı TC Enerji ve Tabii Kaynaklar

Bakanlığı Ankara


Mustafa GUumlLLUuml

658


World Bank (2017) ldquoWorld Development Indicatorsrdquo Internet Address

httpdataworldbankorgindicator Erişim Tarihi 25122017

Yuumlksel İ and Kaygusuz K (2011) Renewable energy sources for clean and sustainable

energy policies in Turkey Renewable and Sustainable Energy Reviews 15 4132-4144

Zeb R Salar L Awan U Zaman K ve Shahbaz M 2014 ldquoCausal links between

renewable energy environmental degradation and economic growth in selected SAARC

countries Progress towards green economyrdquo Renewable Energy 71 p123-132


Mustafa GUumlLLUuml

646


GİRİŞ

Yenilenemeyen fosil temelli enerji kaynaklarının guumlnden guumlne tuumlkendiği ve artan

enerji talebini karşılamasının da zorlaştığı guumlnuumlmuumlzde artan enerji talebini fosil kaynaklı

enerjiler yerine ccedilevre dostu yenilenebilir kaynaklardan temin etmek daha rasyonel bir tercih

olmaktadır Guumlnuumlmuumlzde fosil temelli enerji kaynaklarına bağımlı yapı ve bunların

kullanımının yenilenebilir enerji kaynaklarına goumlre daha baskın olduğu aşikacircrdır Bu durum

beraberinde fazla emisyonlara ve ccedilevre kirliliğine yol accedilmaktadır

Ccedilevresel konulara artan farkındalık ile birlikte fosil yakıtların ccedilevreye verdiği negatif

dışsallığı azaltmak isteyen oumlzellikle gelişmiş uumllkeler yenilenebilir enerji kaynaklarını tercih

etme noktasında diğerlerine nazaran daha istekli ve ccedilalışkan goumlruumlnmektedirler (Cristobal

2011) Bu artan bilinccedil yenilenebilir enerji kaynaklarına olan yatırımları da desteklemekte ve

devletlerin bu konuda gerek kendisi gerekse oumlzel sektoumlruuml destekleyen yardımıyla yenilenebilir

enerji kaynaklarına youmlnelim hızla artışa geccedilen bir grafik ccedilizmektedir Bu bakımdan

Tuumlrkiyersquonin jeopolitik konumu sayesinde birccedilok accedilıdan diğer uumllkelerden daha avantajlı bir

yapıda olduğunu goumlrmek muumlmkuumlnduumlr Uzun kıyı şeritleri guumlneş alabilen uzun guumln sayısı ve

su kaynakları uumllkemizi yenilenebilir enerji kaynakları bakımından zenginleştiren

faktoumlrlerdendir Gerek devlet gerekse oumlzel sektoumlr yatırımlarıyla uumllkemizde de 2023 hedefleri

doğrultusunda fosil yakıt tuumlketimini azaltarak yenilenebilir ccedilevre dostu enerji tuumlketimi ve bu

kaynaklardan enerji uumlretimini arttırmaya youmlnelik faaliyetler her geccedilen guumln artmaktadır

Bu ccedilalışmada Tuumlrkiyersquode karbon emisyonu buumlyuumlme ve yenilenebilir enerji arasında

bir nedensellik ilişkisi olup olmadığı Granger Nedensellik testi uygulanarak analiz edilecektir

Bu amaccedilla 1985-2014 doumlnemi Duumlnya Bankası (World Bank) yıllık verileri kullanılarak analiz

gerccedilekleştirilecektir Tuumlrkiyersquode bu yıllar arasındaki yenilenebilir enerji kaynaklarıyla enerji

uumlretimi ile buumlyuumlme arasında bir ilişkinin olup olmadığı karbon emisyonlarının yenilenebilir

kaynakların kullanılmasıyla uumlretilen enerji arasındaki ilişki olup olmadığı test edilerek

accedilıklanmaya ccedilalışılacaktır

Bu amaccedil doğrultusunda ccedilalışma giriş boumlluumlmuumlyle birlikte toplamda beş boumlluumlmden

oluşmaktadır Ccedilalışmanın ikinci boumlluumlmde yenilenebilir enerji kaynakları (YEK) ile ilgili

olarak buguumlne kadar yapılmış olan ampirik literatuumlre yer verilmiştir Uumlccediluumlncuuml boumlluumlmde

Tuumlrkiyersquode yenilenebilir enerji kaynakları potansiyeli ve guumlnuumlmuumlze kadar izlenen politikalara

değinilmiştir Doumlrduumlncuuml boumlluumlmde ccedilalışmada kullanılan ampirik model youmlntem ve veri seti

hakkında bilgiler yer almakta Beşinci boumlluumlmde ise Tuumlrkiyersquode hidroelektrik dışındaki

yenilenebilir kaynaklardan elektrik uumlretimi ile karbon emisyonu ve buumlyuumlme oranları

arasındaki nedensellik ilişkisinin ekonometrik analizi ve elde edilen bulgular accedilıklanarak

sonuccedil boumlluumlmuumlyle de ccedilalışma sonlandırılmıştır

1 AMPİRİK LİTERATUumlR

Ekonomik buumlyuumlmeyi oumlnemseyen uumllkelerin bu hedeflerini gerccedilekleştirebilmeleri iccedilin

bulundukları ccedilevreye de oumlnem vermeleri gerekmektedir ldquoDuumlşuumlk Karbon ve Yeşil Buumlyuumlmerdquo

kavramına olan ilginin her yıl bir oumlnceki yıla goumlre artış goumlstermesinin nedeni de budur

(Hwang ve Yoo 2014) Mevcut yenilemez enerji kaynaklarının daha fazla kullanılması iklim

değişikliklerine neden olan sera gazlarının daha da artacağı anlamını taşımaktadır Tuumlm

duumlnyada sera gazının 76rsquosını CO2 oluşturmakta ve bu gazın en oumlnemli kirletici gaz olduğu

da bilinmektedir (International Energy IEA 2012) 1997 yılında Kyoto Protokoluuml sonrasında

duumlnyada fosil yakıtların yerine yenilenebilir enerji kaynaklarının kullanımına daha fazla oumlnem

verilmeye başlanmıştır Bu nedenle araştırmacıların da yenilenebilir enerji kaynaklarının


Mustafa GUumlLLUuml

647





























tespit etmiştir


VE POLİTİKALARI


















Mustafa GUumlLLUuml

648



20162)





















sunulmuştur


(TUYEEP 2014)

Teknoloji

2013

Kurulu Guumlccedil

(MW)

2023

Artış()

2013

Elektrik Uumlretimi

(GWh)

2023

Artış()

Hidrolik 22289 34000 53 59420 91800 54

Ruumlzgar 2759 20000 625 7558 50000 562

Jeotermal 310 1000 223 1364 5100 274

Guumlneş 0 5000 - 0 8000 -

Biyokuumltle 224 1000 346 1171 4533 287












Mustafa GUumlLLUuml

649


































Mustafa GUumlLLUuml

650






























11)






119871119877119873119882119905= 1205721 + 12057221198711198621198742119905 + 1205722119871119866119863119875119905 + micro119905 (1)

31 Veri Seti




Mustafa GUumlLLUuml

651









KaynakWorldbank2017



Jeotermal


Guumlneş termal

Gelgit

Ruumlzgacircr


Belediye atığı










(World Bank 2017)

32 Youmlntem





uygulanacaktır













Mustafa GUumlLLUuml

652




∆119884119905 = 120575119884119905minus1 + 119906119905 (2)


∆119884119905 = 120583 + 120575119884119905minus1 + 119906119905 (3)



∆119884119905 = 1205830 + 1205831119905 + 120575119884119905minus1 + 119906119905 (4)


denklem

∆119884119905 = 1205830 + 1205831119905 + 120575119884119905minus1 + sum ∆119884119905minus1 + 119906119905 119898119894=1 (5)


















LRNW 2545(0) -1191(0) -2097(0) -5713(0) -6506(0) -6555(0)

LCO2 4257(0) -1051(0) -3773(0) -4075(0) -6352(0) -6251(0)

LGDP 2334(0) -0953(0) -2899(0) -5451(0) -6632(0) -6526(0)


1 -2647 -3679 -4309 -2650 -3689 -4323

5 -1952 -2967 -3574 -1953 -2971 -3580

10 -1610 -2622 -3221 -1609 -2625 -3225


Mustafa GUumlLLUuml

653














Nedeni Değildir

1537 0463 KABUL


























varılmaktadır








Mustafa GUumlLLUuml

654


SONUCcedil














































Mustafa GUumlLLUuml

655









KAYNAKCcedilA






2(4) 393-405
















2255-2260







377-391





Mustafa GUumlLLUuml

656




741








104-115



December 2016






498-502




















Mustafa GUumlLLUuml

657







5206













alınmıştır






25(2013) s 381-392








556





Bakanlığı Ankara


Mustafa GUumlLLUuml

658










Mustafa GUumlLLUuml

647





























tespit etmiştir


VE POLİTİKALARI


















Mustafa GUumlLLUuml

648



20162)





















sunulmuştur


(TUYEEP 2014)

Teknoloji

2013

Kurulu Guumlccedil

(MW)

2023

Artış()

2013

Elektrik Uumlretimi

(GWh)

2023

Artış()

Hidrolik 22289 34000 53 59420 91800 54

Ruumlzgar 2759 20000 625 7558 50000 562

Jeotermal 310 1000 223 1364 5100 274

Guumlneş 0 5000 - 0 8000 -

Biyokuumltle 224 1000 346 1171 4533 287












Mustafa GUumlLLUuml

649


































Mustafa GUumlLLUuml

650






























11)






119871119877119873119882119905= 1205721 + 12057221198711198621198742119905 + 1205722119871119866119863119875119905 + micro119905 (1)

31 Veri Seti




Mustafa GUumlLLUuml

651









KaynakWorldbank2017



Jeotermal


Guumlneş termal

Gelgit

Ruumlzgacircr


Belediye atığı










(World Bank 2017)

32 Youmlntem





uygulanacaktır













Mustafa GUumlLLUuml

652




∆119884119905 = 120575119884119905minus1 + 119906119905 (2)


∆119884119905 = 120583 + 120575119884119905minus1 + 119906119905 (3)



∆119884119905 = 1205830 + 1205831119905 + 120575119884119905minus1 + 119906119905 (4)


denklem

∆119884119905 = 1205830 + 1205831119905 + 120575119884119905minus1 + sum ∆119884119905minus1 + 119906119905 119898119894=1 (5)


















LRNW 2545(0) -1191(0) -2097(0) -5713(0) -6506(0) -6555(0)

LCO2 4257(0) -1051(0) -3773(0) -4075(0) -6352(0) -6251(0)

LGDP 2334(0) -0953(0) -2899(0) -5451(0) -6632(0) -6526(0)


1 -2647 -3679 -4309 -2650 -3689 -4323

5 -1952 -2967 -3574 -1953 -2971 -3580

10 -1610 -2622 -3221 -1609 -2625 -3225


Mustafa GUumlLLUuml

653














Nedeni Değildir

1537 0463 KABUL


























varılmaktadır








Mustafa GUumlLLUuml

654


SONUCcedil














































Mustafa GUumlLLUuml

655









KAYNAKCcedilA






2(4) 393-405
















2255-2260







377-391





Mustafa GUumlLLUuml

656




741








104-115



December 2016






498-502




















Mustafa GUumlLLUuml

657







5206













alınmıştır






25(2013) s 381-392








556





Bakanlığı Ankara


Mustafa GUumlLLUuml

658










Mustafa GUumlLLUuml

648



20162)





















sunulmuştur


(TUYEEP 2014)

Teknoloji

2013

Kurulu Guumlccedil

(MW)

2023

Artış()

2013

Elektrik Uumlretimi

(GWh)

2023

Artış()

Hidrolik 22289 34000 53 59420 91800 54

Ruumlzgar 2759 20000 625 7558 50000 562

Jeotermal 310 1000 223 1364 5100 274

Guumlneş 0 5000 - 0 8000 -

Biyokuumltle 224 1000 346 1171 4533 287












Mustafa GUumlLLUuml

649


































Mustafa GUumlLLUuml

650






























11)






119871119877119873119882119905= 1205721 + 12057221198711198621198742119905 + 1205722119871119866119863119875119905 + micro119905 (1)

31 Veri Seti




Mustafa GUumlLLUuml

651









KaynakWorldbank2017



Jeotermal


Guumlneş termal

Gelgit

Ruumlzgacircr


Belediye atığı










(World Bank 2017)

32 Youmlntem





uygulanacaktır













Mustafa GUumlLLUuml

652




∆119884119905 = 120575119884119905minus1 + 119906119905 (2)


∆119884119905 = 120583 + 120575119884119905minus1 + 119906119905 (3)



∆119884119905 = 1205830 + 1205831119905 + 120575119884119905minus1 + 119906119905 (4)


denklem

∆119884119905 = 1205830 + 1205831119905 + 120575119884119905minus1 + sum ∆119884119905minus1 + 119906119905 119898119894=1 (5)


















LRNW 2545(0) -1191(0) -2097(0) -5713(0) -6506(0) -6555(0)

LCO2 4257(0) -1051(0) -3773(0) -4075(0) -6352(0) -6251(0)

LGDP 2334(0) -0953(0) -2899(0) -5451(0) -6632(0) -6526(0)


1 -2647 -3679 -4309 -2650 -3689 -4323

5 -1952 -2967 -3574 -1953 -2971 -3580

10 -1610 -2622 -3221 -1609 -2625 -3225


Mustafa GUumlLLUuml

653














Nedeni Değildir

1537 0463 KABUL


























varılmaktadır








Mustafa GUumlLLUuml

654


SONUCcedil














































Mustafa GUumlLLUuml

655









KAYNAKCcedilA






2(4) 393-405
















2255-2260







377-391





Mustafa GUumlLLUuml

656




741








104-115



December 2016






498-502




















Mustafa GUumlLLUuml

657







5206













alınmıştır






25(2013) s 381-392








556





Bakanlığı Ankara


Mustafa GUumlLLUuml

658










Mustafa GUumlLLUuml

649


































Mustafa GUumlLLUuml

650






























11)






119871119877119873119882119905= 1205721 + 12057221198711198621198742119905 + 1205722119871119866119863119875119905 + micro119905 (1)

31 Veri Seti




Mustafa GUumlLLUuml

651









KaynakWorldbank2017



Jeotermal


Guumlneş termal

Gelgit

Ruumlzgacircr


Belediye atığı










(World Bank 2017)

32 Youmlntem





uygulanacaktır













Mustafa GUumlLLUuml

652




∆119884119905 = 120575119884119905minus1 + 119906119905 (2)


∆119884119905 = 120583 + 120575119884119905minus1 + 119906119905 (3)



∆119884119905 = 1205830 + 1205831119905 + 120575119884119905minus1 + 119906119905 (4)


denklem

∆119884119905 = 1205830 + 1205831119905 + 120575119884119905minus1 + sum ∆119884119905minus1 + 119906119905 119898119894=1 (5)


















LRNW 2545(0) -1191(0) -2097(0) -5713(0) -6506(0) -6555(0)

LCO2 4257(0) -1051(0) -3773(0) -4075(0) -6352(0) -6251(0)

LGDP 2334(0) -0953(0) -2899(0) -5451(0) -6632(0) -6526(0)


1 -2647 -3679 -4309 -2650 -3689 -4323

5 -1952 -2967 -3574 -1953 -2971 -3580

10 -1610 -2622 -3221 -1609 -2625 -3225


Mustafa GUumlLLUuml

653














Nedeni Değildir

1537 0463 KABUL


























varılmaktadır








Mustafa GUumlLLUuml

654


SONUCcedil














































Mustafa GUumlLLUuml

655









KAYNAKCcedilA






2(4) 393-405
















2255-2260







377-391





Mustafa GUumlLLUuml

656




741








104-115



December 2016






498-502




















Mustafa GUumlLLUuml

657







5206













alınmıştır






25(2013) s 381-392








556





Bakanlığı Ankara


Mustafa GUumlLLUuml

658










Mustafa GUumlLLUuml

650






























11)






119871119877119873119882119905= 1205721 + 12057221198711198621198742119905 + 1205722119871119866119863119875119905 + micro119905 (1)

31 Veri Seti




Mustafa GUumlLLUuml

651









KaynakWorldbank2017



Jeotermal


Guumlneş termal

Gelgit

Ruumlzgacircr


Belediye atığı










(World Bank 2017)

32 Youmlntem





uygulanacaktır













Mustafa GUumlLLUuml

652




∆119884119905 = 120575119884119905minus1 + 119906119905 (2)


∆119884119905 = 120583 + 120575119884119905minus1 + 119906119905 (3)



∆119884119905 = 1205830 + 1205831119905 + 120575119884119905minus1 + 119906119905 (4)


denklem

∆119884119905 = 1205830 + 1205831119905 + 120575119884119905minus1 + sum ∆119884119905minus1 + 119906119905 119898119894=1 (5)


















LRNW 2545(0) -1191(0) -2097(0) -5713(0) -6506(0) -6555(0)

LCO2 4257(0) -1051(0) -3773(0) -4075(0) -6352(0) -6251(0)

LGDP 2334(0) -0953(0) -2899(0) -5451(0) -6632(0) -6526(0)


1 -2647 -3679 -4309 -2650 -3689 -4323

5 -1952 -2967 -3574 -1953 -2971 -3580

10 -1610 -2622 -3221 -1609 -2625 -3225


Mustafa GUumlLLUuml

653














Nedeni Değildir

1537 0463 KABUL


























varılmaktadır








Mustafa GUumlLLUuml

654


SONUCcedil














































Mustafa GUumlLLUuml

655









KAYNAKCcedilA






2(4) 393-405
















2255-2260







377-391





Mustafa GUumlLLUuml

656




741








104-115



December 2016






498-502




















Mustafa GUumlLLUuml

657







5206













alınmıştır






25(2013) s 381-392








556





Bakanlığı Ankara


Mustafa GUumlLLUuml

658










Mustafa GUumlLLUuml

651









KaynakWorldbank2017



Jeotermal


Guumlneş termal

Gelgit

Ruumlzgacircr


Belediye atığı










(World Bank 2017)

32 Youmlntem





uygulanacaktır













Mustafa GUumlLLUuml

652




∆119884119905 = 120575119884119905minus1 + 119906119905 (2)


∆119884119905 = 120583 + 120575119884119905minus1 + 119906119905 (3)



∆119884119905 = 1205830 + 1205831119905 + 120575119884119905minus1 + 119906119905 (4)


denklem

∆119884119905 = 1205830 + 1205831119905 + 120575119884119905minus1 + sum ∆119884119905minus1 + 119906119905 119898119894=1 (5)


















LRNW 2545(0) -1191(0) -2097(0) -5713(0) -6506(0) -6555(0)

LCO2 4257(0) -1051(0) -3773(0) -4075(0) -6352(0) -6251(0)

LGDP 2334(0) -0953(0) -2899(0) -5451(0) -6632(0) -6526(0)


1 -2647 -3679 -4309 -2650 -3689 -4323

5 -1952 -2967 -3574 -1953 -2971 -3580

10 -1610 -2622 -3221 -1609 -2625 -3225


Mustafa GUumlLLUuml

653














Nedeni Değildir

1537 0463 KABUL


























varılmaktadır








Mustafa GUumlLLUuml

654


SONUCcedil














































Mustafa GUumlLLUuml

655









KAYNAKCcedilA






2(4) 393-405
















2255-2260







377-391





Mustafa GUumlLLUuml

656




741








104-115



December 2016






498-502




















Mustafa GUumlLLUuml

657







5206













alınmıştır






25(2013) s 381-392








556





Bakanlığı Ankara


Mustafa GUumlLLUuml

658










Mustafa GUumlLLUuml

652




∆119884119905 = 120575119884119905minus1 + 119906119905 (2)


∆119884119905 = 120583 + 120575119884119905minus1 + 119906119905 (3)



∆119884119905 = 1205830 + 1205831119905 + 120575119884119905minus1 + 119906119905 (4)


denklem

∆119884119905 = 1205830 + 1205831119905 + 120575119884119905minus1 + sum ∆119884119905minus1 + 119906119905 119898119894=1 (5)


















LRNW 2545(0) -1191(0) -2097(0) -5713(0) -6506(0) -6555(0)

LCO2 4257(0) -1051(0) -3773(0) -4075(0) -6352(0) -6251(0)

LGDP 2334(0) -0953(0) -2899(0) -5451(0) -6632(0) -6526(0)


1 -2647 -3679 -4309 -2650 -3689 -4323

5 -1952 -2967 -3574 -1953 -2971 -3580

10 -1610 -2622 -3221 -1609 -2625 -3225


Mustafa GUumlLLUuml

653














Nedeni Değildir

1537 0463 KABUL


























varılmaktadır








Mustafa GUumlLLUuml

654


SONUCcedil














































Mustafa GUumlLLUuml

655









KAYNAKCcedilA






2(4) 393-405
















2255-2260







377-391





Mustafa GUumlLLUuml

656




741








104-115



December 2016






498-502




















Mustafa GUumlLLUuml

657







5206













alınmıştır






25(2013) s 381-392








556





Bakanlığı Ankara


Mustafa GUumlLLUuml

658










Mustafa GUumlLLUuml

653














Nedeni Değildir

1537 0463 KABUL


























varılmaktadır








Mustafa GUumlLLUuml

654


SONUCcedil














































Mustafa GUumlLLUuml

655









KAYNAKCcedilA






2(4) 393-405
















2255-2260







377-391





Mustafa GUumlLLUuml

656




741








104-115



December 2016






498-502




















Mustafa GUumlLLUuml

657







5206













alınmıştır






25(2013) s 381-392








556





Bakanlığı Ankara


Mustafa GUumlLLUuml

658










Mustafa GUumlLLUuml

654


SONUCcedil














































Mustafa GUumlLLUuml

655









KAYNAKCcedilA






2(4) 393-405
















2255-2260







377-391





Mustafa GUumlLLUuml

656




741








104-115



December 2016






498-502




















Mustafa GUumlLLUuml

657







5206













alınmıştır






25(2013) s 381-392








556





Bakanlığı Ankara


Mustafa GUumlLLUuml

658










Mustafa GUumlLLUuml

655









KAYNAKCcedilA






2(4) 393-405
















2255-2260







377-391





Mustafa GUumlLLUuml

656




741








104-115



December 2016






498-502




















Mustafa GUumlLLUuml

657







5206













alınmıştır






25(2013) s 381-392








556





Bakanlığı Ankara


Mustafa GUumlLLUuml

658










Mustafa GUumlLLUuml

656




741








104-115



December 2016






498-502




















Mustafa GUumlLLUuml

657







5206













alınmıştır






25(2013) s 381-392








556





Bakanlığı Ankara


Mustafa GUumlLLUuml

658










Mustafa GUumlLLUuml

657







5206













alınmıştır






25(2013) s 381-392








556





Bakanlığı Ankara


Mustafa GUumlLLUuml

658










Mustafa GUumlLLUuml

658









Documents

Mustafa GÜLLÜ3 - ASEADEurasian Journal of Researches in Social and Economics (EJRSE) ISSN:2148-9963 ASEAD CİLT 6 SAYI 3 Yıl 2019, S 645-658 TÜRKİYE’DE YENİLENEBİLİR ENERJİ