Musika

Hiztegia

Vitoria-Gasteiz, 2011

Argitaraldia: 1.a, 2011ko azaroa

Ale-kopurua: 1.500 ale

argitaraldi honena: Euskal Autonomia Erkidegoko Administrazio Orokorra

Argitaratzailea: Eusko Jaurlaritzaren Argitalpen Zerbitzu Nagusia Servicio Central de Publicaciones del Gobierno Vasco Donostia-San Sebastin, 1 - 01010 Vitoria-Gasteiz

Internet: www.euskadi.net/euskara21

Azala: Antton Olariaga

Inprimaketa: XXXXXXXXXXXXXXXXXXX

ISBN: XXXXXXXXXXXXXX

Lege gordailua: XXXXXXXXX

Lan honen bibliografia-erregistroa Eusko Jaurlaritzaren Liburutegi Nagusiaren katalogoan aurki daiteke:

http://www.euskadi.net/ejgvbiblioteka

3HITZAURREA

Hizkuntza eroso eta erraz hitz egin eta erabiliko bada, ba-liabide eta tresna egokiak beharrezkoak dira, eta eginkizun horre-tan leku garrantzitsua betetzen dute hiztegiek. Hizkuntzak eten-gabe aldatzen dira bizirik badaude, garai eta behar berrietara egokitzeko, eta, horrenbestez, hizkuntza baten modernizazioaren eta eguneratzearen prozesua ez da inoiz amaitzen. Horregatik, hizkuntzaren altxor lexikoa etengabe elikatu behar da, hizkuntza bera normalizatzeko batetik eta erabiltzaileen beharrei erantzu-teko bestetik. Horregatik, helburu horri jarraituta argitaratzen dugu eskuartean duzun hiztegi hau, zalantzarik gabe, euskararen erabilera erraztuko duena.

Euskara Biziberritzeko Plan Nagusiak, corpus-plangintzari eta euskararen kalitateari dagokienez, Hiztegi Batua amaitu eta argi-taratzea, eta datozen urteotarako terminologia-lanaren plangin-tza egitea agindu zuen (EBPN VI.3.3.a).

Hori horrela, Hizkuntza Politikarako Sailburuordetzak (HPS) EBPNk agindutakoa gauzatzeko, hainbat ekimen jarri zuen mar-txan: batetik, EUSKALTERM Euskal Terminologia Banku Publi-koa sortu zuen 2001ean; bestetik, Terminologia Batzordea era-tu zuen Euskararen Aholku Batzordearen barruan.

4EUSKALTERM erabilera publikoko bankua da, Eusko Jaurlaritzak bideratu eta sustatu nahi duen terminologiaren produkzioaren, ku-deaketaren eta hedapenaren muina. Banku hori metodologia eta irizpide jakin batzuen arabera eguneratu eta elikatzen da, beti ere Terminologia Batzordeak onartutako jarduketa-planak jarraituz.

Beraz, EUSKALTERM Terminologia Banku Publikoa etengabe elikatzen eta zabaltzen ari gara Hizkuntza Politikarako Sailbu-ruordetzatik IVAPekin lankidetzan, euskal terminologiaren nor-malizazioari eta zabalkundeari ekin eta eusteko. Terminologia Batzordeari dagokio, bestalde, terminologia-alorrean dauden lehentasunak finkatzea, lan-proposamenak egin, terminologia-la-nerako irizpideak ezartzea eta abar.

Lan horren guztiaren emaitza da eskuartean duzuen hiztegi hau. Hiztegia jorratzen duen eremuko erabiltzaileen premiak asetze-ko baliagarri izatea nahi genuke, bai eta gure hizkuntzaren nor-malizazio eta eguneraketaren bidean urrats garrantzitsua izatea ere. Hiztegi hau eta honekin batera argitaratzen ditugun guztiak eguneroko jardunean erabiltzera animatzen zaituztegu guztiok, euskaldunok lexiko gero eta aberatsagoa izan dezagun gure egu-neroko bizitzan ere.

Vitoria-Gasteiz, 2011ko azaroaren 4a

Lourdes Auzmendi AyerbeHizkuntza Politikarako sailburuordea

5HiztegiaRi BURUzKO aRgiBiDeaK

Hiztegi hau Elhuyar Fundazioak egina da Eusko Jaurlaritzako Kultura Saila-ren, Hezkuntza Sailaren eta Gipuzkoako Foru Aldundiaren enkarguz. Izan ere, Musika alorreko oinarrizko terminologia finkatzeko eta normalizatzeko premia zegoen euskarari dagozkionetan eta, hain zuzen, hiztegi hau hutsu-ne hori betetzera dator. Terminologia Batzordeak onartutako hiztegia hau EUSKALTERM Terminologia Banku Publikoan integratu da www.euskara.euskadi.net/euskalterm eta bertan kontsulta daiteke.

EUSKALTERM Terminologia Banku Publikoa da Terminologia Batzordeak finkatutako terminologia-lana zabaltzeko ardatza. Gainera, esan behar da Ter-minologia Batzordeak onartutako jarduketa-planen barruan ezarritako lehen-tasunen arabera eguneratzen dela Terminologia Banku Publikoa.

Euskararen Aholku Batzordeko Terminologia Batzordeak1 euskarazko termi-nologia-lanerako finkatu zuen metodologiari jarraituta, hiztegi hau, lehenen-goz, hizkuntzalariez eta eremuko adituez osatutako batzorde teknikoak aztertu eta landu zuen, Terminologia Batzordeari behin betiko proposamena luzatze-ko. Normalizazio-prozesuaren azken urratsa Terminologia Batzordeak onar-tzea izan da.

Beraz, hemen duzue eremu honetako terminologiaren erabiltzaileei Termino-logia Batzordeak gomendatzen dien terminologia.

1 176/2007 DEKRETUA, urriaren 16koa, Euskararen Aholku Batzordeari buruzkoa.

6Hiztegian erabilitako ponderazio-markak:

(4) Termino normalizatua / gomendatua(3) Termino onartua (baina ez lehenetsia, beste bat gomendatzen delako) Hiztegian erabilitako laburtzapenak:

eu euskaraes espaol fr franaisen English Ikus (definizioa eta bestelako edukiak dauden termino

sinonimora bidaltzeko)

+ Ikus (erlazionaturiko terminoetara bidaltzeko)! Oharrasin. sinonimoa

7elHUyaRReKO lantalDea

Antton Gurrutxaga (koordinazioa eta erredakzioa)Pili Lizaso (Informatika)

Aditu-tAldeA:

Jon Bagues (Eresbil Musikaren Euskal Artxiboa)Loreto Imaz (Musikene Euskal Herriko Goi-mailako Musika Ikastegia)Alicia Pinilla (Francisco Escudero Kontserbatorioa)

8nORmalizaziOaBAtzorde teknikoA

Estibalitz Arrizabalaga (Musika Eskolen Elkartea)Jose Ignazio Ansorena (Donostiko Txistulari-bandaren zuzendaria)Antton Gurrutxaga (Elhuyar Fundazioa)Koordinatzailea: Izaskun Osinalde (HPS)

terminologiA BAtzordeA

Lourdes Auzmendi Ayerbe, Hizkuntza Politikarako sailburuordeaM Encarnacion Echazarra Huguet, IVAPeko zuzendari nagusiaIvan Igartua Ugarte, EABko idazkariaAraceli Daz de Lezana Fernndez de Gamarra, Hizkuntza Politikarako Sailburuordetzako ordezkariaMaite Imaz Leunda, IVAPeko ordezkariaAndoni Sagarna Izagirre, Euskaltzaindiaren ordezkariaIker Etxebeste Zubizarreta, Unibertsitate Zerbitzuetarako Euskal Ikastetxeko (UZEIko) ordezkariaXabier Alberdi Larizgoitia, Euskal Herriko Unibertsitateko Euskara Institutuko ordezkariaIbon Olaziregi Salaberria, Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa Sailaren Euskara Zerbitzuaren ordezkariaMertxe Olaizola Maiz, adituaAlberto Atxabal Rada, adituaJoseba Erkizia Itoitz, adituaMiel Loinaz Beristain, adituaAsier Larrinaga Larrazabal, adituaAlfontso Mujika Etxeberria, aditua

9eRemU - zUHaitza

1. Instrumentuak1.1. Instrumentuak1.2. Ahotsa1.3. Musikari-taldeak

2. Musika-formak2.1. Formak2.2. Generoak2.3. Estiloak

3. Musikaren teoria3.1. Soinua3.2. Notazioa3.3. Interpretazioa3.4. Melodia3.5. Erritmoa3.6. Harmonia

10

laBURDURaK eta iKURRaK

en ingelesaes gaztelaniaeu euskarafr frantsesa Ikus (definizioa eta bestelako edukiak dauden termino

sinonimora bidaltzeko)+ Ikus (erlazionaturiko terminoetara bidaltzeko)! Oharrasin. sinonimoa

Hiztegian erabilitako ponderazio-markak(4) Termino normalizatua / gomendatua(3) Termino onartua (baina ez lehenetsia, beste bat gomenda-

tzen delako)

11

aURKiBiDea

HIZTEGIA ARLOKA . . . . . . . . . . . . . . 13Instrumentuak. . . . . . . . . . . . . . . . 14Musika-formak . . . . . . . . . . . . . . . 74Musikaren teoria . . . . . . . . . . . . . . 109

AURKIBIDE ALFABETIKOAK . . . . . . 183Euskarazko aurkibidea . . . . . . . . . . 183Ingelesezko aurkibidea. . . . . . . . . . 201Gaztelaniazko aurkibidea. . . . . . . . 219Frantsesezko aurkibidea . . . . . . . . . 237

Musika-notazioan erabiltzen diren argibide batzuen azalpena . . . . . . . . . . . 255

Bibliografia. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 261

13

Hiztegia aRlOKa

Musika

14

Musika

INSTRUMENTUAK

abesbatza koru1adar (4) Animalia-adar hustu eta zulatua, zen-bait herri-musikatan musika-tresnatzat erabiltzen dena.en hornes cuernofr corne

2adar ingeles (4) Oboearen familiako zurezko haize-ins-trumentua, tutu konikokoa eta mihi bikoitzekoa, eta oboeak baino bostun bat beheragoko soinua duena (fa ins-trumentua da). Ahokoa bokal izeneko metalezko hoditxo mehe eta kurbatua da. Instrumentuaren tutuaren amaierak arrautza-formako zabalgunea du.en English hornes corno inglsfr cor anglais+ fagot; oboe3aerofono (4) sin. instrumentu aerofono (4)Soinua airearen bibrazioz sortzen duen instrumentua. Aireari bibrarazteko erabiltzen den eraren arabera sailkatu ohi dira. Putz eginez jotzen direnak: a) zulo edo estugune batera putz egite-koak (flautaren familia); b) mihidunak (klarinetea, saxofoia, oboea...); c) ezpai-nen bibrazioan oinarrituak (metal-ins-trumentuak, edo tronpetaren familia). Bestetik, aerofonoen artean sailkatzen dira organoa, akordeoia eta kidekoak (horrelakoetan, aireari mihi librez edo askez bibrarazten zaio).

en aerophone; aerophone instru-ment

es aerfono; instrumento aerfonofr arophone; instrument aropho-

ne+ haize-instrumentu4afinagailu (4) sin. gozagailu (3)Musika-instrumentua tonu doian jar-tzen laguntzen duen tresna. Tonu zeha-tzeko soinu bat edo batzuk sortzen ditu, eta instrumentuaren soinuak horiekin erkatzen dira, behar bezala doitu eta bat etorrarazteko. Gaur egun, gehienak elektronikoak izaten dira.en tuneres afinadorfr accordeur+ intonazio; tonuan jartze

afinatu tonuan jarri5afinatzaile (4) sin. gozatzaile (3)Musika-instrumentuak tonu egokian jartzeko lanbidea duena.en tuneres afinadorfr accordeur

afinazio1 tonuan jartze2 intonazio6ahokadura (4) Haize-instrumentuetan, ezpainak eta ahoaren inguruko muskuluak jartzeko eta erabiltzeko modua.en embouchure

15

Musika

9ahots (4) 1 Gizakiak soinuak sortzeko duen mekanismoa, laringeko korden (ahots- korden) bibrazioaren bidezkoa; haren emaitza den soinua. Ahotsaren bidezko musika-jarduera kantua da. Musika-instrumentu edo -baliabide gisa, aho-tsaren erabilera unibertsala da, baina kultura batetik besterako ezaugarriak eta estiloak asko aldatzen dira.en voicees vozfr voix2 sin. boz (3)Kantuan hedaduraren arabera bereizi ohi diren motetako bakoitza. Emakumezkoenak sopranoa, mezzoso-pranoa eta kontraltoa dira; gizonezkoe-nak, tenorra, baritonoa eta baxua.en voicees vozfr voix

10ahots baxuKoruetan, gizonezkoen ahotsa izenda-tzeko erabili ohi den terminoa, ahots zuriri kontrajarria.

! Eskuarki, pluralean erabiltzen da (ahots baxuak).es voz gravefr voix grave+ ahots zuri11ahots berdinak (4) Emakumezko ahotsez edo gizonezko ahotsez osatutako kantari-taldea.en equal voiceses voces igualesfr voix gales+ ahots mistoak

es embocadurafr embouchure+ ahoko pieza7ahoko (4) sin. ahoko pieza (4)Putz eginez jotzen diren haize-instru-mentuetan, ezpainen kontra jartzen den edo ahoan sartzen den instrumen-tuaren pieza. Ahokoaren forma eta erabiltzeko modua instrumentuaren arabera aldatzen dira (metalezkoa, mihi bakunekoa edo mihi bikoitzekoa den).en mouthpiecees boquilla; embocadurafr embouchure+ mihi

ahoko pieza ahoko

ahoko soinu aho-soinu8aho-soinu (4) sin. ahoko soinu (4); harmonika (4)Mihi libreko haize-instrumentua, mihiak dituzten irekigune zenbaitez osatua. Irekigune horietatik putz eginez edo airea hartuz jotzen da, eta nota desberdinak sortzen dira putz egitean eta airea xurgatzean. Harmonika diato-nikoak eta kromatikoak daude. Harmonika kromatikoak alboko pieza mugikor bat du, eta hura sakatzean, airea soinu kromatikoak sortzen dituz-ten mihietara bideratzen da.en French harp; mouth organes armnicafr harmonica

16

Musika

en vocal cordes cuerda vocalfr corde vocale

15ahots-talde (4) Kantariz osatutako musikari-taldea; batez ere, bakarlari-lana egin dezaketen kantariez osatutakoa.en vocal ensemblees conjunto vocalfr ensemble vocal+ instrumentu-talde16akordeoi (4) sin. eskusoinu (4)Mihi libreko haize-instrumentua, besoz eragiten zaion hauspoa duena eta tekla-tua edota botoiak dituena. Hauspoaz eragindako haizeak metalezko mihiei bibraraztean sortzen da soinua. Hauspoari, eskuarki, ezkerreko besoaz eragiten zaio, eta ezkerreko eskuaz baxuak edo akordeak jotzeko botoiak sakatzen dira; eskuinaz, berriz, nota bana sortzen duten teklak edo botoiak. Mihi-motak (eta, beraz, soinu-motak) hautatzeko mekanismoa ere eskuinal-dean dago.en accordiones acordenfr accordon+ bandoneon; kontzertina17akordeoi diatoniko (4) sin. eskusoinu diatoniko (4)Eskala diatoniko batzuetako notak jotzen dituen akordeoi-mota. Eskuinaldean botoiak izaten ditu, errenkadatan antolatuta, eta errenkada bakoitzeko botoiez eskala diatoniko bateko notak jotzen dira. Gainera, hauspoa itxi edo irekitzen den, nota desberdinak jotzen ditu (soinu biko

12ahots mistoak (4) Emakumezko ahotsez eta gizonezko ahotsez osatutako kantari-taldea.en mixed voiceses voces mixtasfr voix mixtes+ ahots berdinak13ahots zuri (4) Emakumezkoen edo haurren ahotsa izendatzeko erabili ohi den terminoa, ahots baxuri kontrajarria.

! Eskuarki, pluralean erabiltzen da (ahots zuriak).es voz blancafr voix blanche+ ahots baxu14ahots-korda (4) Laringe-barrunbean dauden mintzezko bi tolesturetako bakoitza. Biriketatik datorren aireak bibrarazi egiten die, eta bibrazio horrek soinu-uhinak sortzen ditu, hau da, ahotsa.

17

Musika

21Alpeetako tronpa (4) Tronpa-mota, zurezko tutu koniko zuzena duena, pabiloia gorantz bihur-tua, eta burua lurrean dagoela jotzen dena. Tronpa naturala da (serie harmo-nikoko soinuak sortzen ditu, eta pistoi- mekanismorik gabea da). Jatorriz Suitzakoa da.en alpenhorn; alphorn; alpine hornes trompa alpinafr cor des Alpes+ natural22altu (4) 1 Zenbait instrumentu-familiatan (flauta, klarinetea, saxofoia...), soprano eta tenorraren artekoa den instrumen-tua, gutxi gorabehera kontraltoaren ahotsari dagokiona.en altoes altofr alto2 kontralto23anplifikadore (4) Seinale elektriko baten anplitudea handitzen duen gailua. Musikaren arloan, instrumentu elektriko, elektro-niko edo grabazio baten seinalea boz-gorailuetara bidali aurretik behar adina anplifikatzeko erabiltzen da.en amplifieres amplificadorfr amplificateur

24arima (4) Biolinean eta kideko hari-instrumen-tuetan, taula harmonikoa eta beheko azala elkartzen dituen zurezko pieza. Zubiaren behealdeko oinetik gertu ezartzen da (soinu altuena sortzen duen haria bermatzen den aldean). Harien

sistema). Hainbat herrialdetako herri- musikan erabiltzen da. Euskal Herriko trikiti-musikan ere erabiltzen da (euskal herri-musikan erabiltzen den instru-mentuari eskusoinu txiki, soinu txiki eta trikiti ere esaten zaio).en diatonic accordiones acorden diatnicofr accordon diatonique+ trikiti18akordeoi kromatiko (4) sin. eskusoinu kromatiko (4); soinu handi (4)Eskala kromatikoko notak jotzen di-tuen akordeoi-mota. Hauspoa itxi nahiz ireki, nota bera jotzen du.en chromatic accordiones acorden cromticofr accordon chromatique

akordeoilari soinu-jotzaile19alboka (4) Mihi bana duten bi tutuz osatutako haize-instrumentua. Tutuak kanaberaz-koak dira, eta haien mutur banatan bi behi-adar zati ditu, bata txikia, putz egitekoa, eta bestea handia, soinua kanporatzekoa. Arnasa aldi berean hartuz eta botaz jotzen da, eta, beraz, soinua etengabea da. Euskal Herrian erabiltzen da.en albokaes albogue; albokafr alboka

20albokariAlboka jotzen duen musikaria.en alboka playeres alboguero, -a; albokarifr joueur dalboka

18

Musika

ten den arku-mugimendu eta -ibiltarte mota bakoitza.en bow stroke; bowinges arcada; golpe de arcofr coup darchet

28arrada (4) sin. tarrapata (3)Danborra elkarren segidako makila- kolpe azkarrez jotzean sortzen den soinua.en drumming; rollinges redoblefr roulement; tambourinage;

tambourinement+ danbor; makila29artxilaute (4) Behe-erregistro hedatua zuten lauteen familiako instrumentua, tiorba edo chitarronea baino laburragoa. Gider koskadunari beste gider luzeago bat eransten zitzaion, airean jotzeko hari luzeei eusten ziena. Hari luzeak eskalan afinatzen dira. Baxu jarraituko instru-mentua da.

! Zenbait iturritan, artxilaute eta tiorba terminoak antzeko instrumentuak izendatzeko erabiltzen dira.en archlutees archiladfr archiluth+ chitarrone; laute; tiorba30atabal (4) Bi makilaz jotzen den danbor zapala, hainbat herri-musikatan erabiltzen dena (txistulari-bandetan, Zuberoan txirularekin batera, eta abarretan).en atabales atabalfr atabal+ danbor; kaxa

tentsioari eusten dio, eta bibrazioak instrumentuaren gorputz osora trans-mititzen ditu.en sound post; soundpostes almafr me+ taula harmoniko; zubi25arku (4) Zenbait hari-instrumentutan (biolina-ren familian, esaterako), hariei igurtziz bibrarazteko erabiltzen den tresna. Haga baten muturren artean tenkatuta-ko zaldi-zurdez osatua dago. Luzera era heltzeko modua instrumentuaren eta garaiaren arabera aldatzen da.en bowes arcofr archet

26arku-instrumentu (4) Hari igurtziko instrumentua; hariari bibrarazteko, arku izeneko tresna era-biltzen da. Nagusiak dira, batetik, antzinako violaren familiakoak (viola da gamba, viola da braccio, viola da-more...), eta, bestetik, biolin moder-noaren familiakoak (biolina, biola, biolontxeloa eta kontrabaxua).en bowed instrumentes instrumento de arcofr instrument archet+ arku; hari-instrumentu

arkukada arku-kolpe27arku-kolpe (4) sin. arkukada (4)Hari igurtziko instrumentuetan, arkua erabiltzeko modua eta teknika. Batez ere, noten artikulazioaren arabera egi-

19

Musika

en bandoneones bandonenfr bandonon+ akordeoi; kontzertina34bandurria (4) Zistroaren ahaidea den hari pultsatuko instrumentua, madari-formako kaxa-duna, 6 hari bikoitz dituena eta plek-troz jotzen dena. Batez ere, errondaile-tan erabiltzen da.en bandurriaes bandurria; mandolina espaolafr mandole; mandoline espagnole;

mandore+ mandolina; zistro35banjo (4) Hari pultsatuko instrumentua, gider koskadun luzea duena eta mintz batez estalia dagoen erresonantzia-kaxa biri-bil zapala duena. Jatorriz afrikarra da, eta batez ere Amerikako Estatu Batuetako herri-musikan erabiltzen da (jazz tradizionalean eta country musi-kan).en banjoes banjofr banjo

36baritono (4) 1 Tenorraren eta baxuaren arteko gizonezko-ahotsa; ahots hori duen kantaria.en baritonees bartonofr baryton+ baxu; tenor

31baketa (4) Zenbait perkusio-instrumentu jotzeko erabiltzen den tresna, makila edo zotz batez eta haren muturrean finkatutako buru nabari batez osatua. Instrumentuaren arabera, edo lortu nahi den soinuaren tinbrearen arabera, burua material bigunez estalia izan daiteke (feltroa, larrua, material sinteti-koak...), edo material gogorrekoa izan daiteke. Esaterako, tinbalak, xilofonoa, marinba eta abar baketa-pareaz jo ohi dira.en mallet; stickes baqueta; mazafr baguette; mailloche+ mailu; makila; mazo

balbula pistoi

balbula-tronboi pistoi-tronboi32banda (4) Haize- eta perkusio-instrumentuz osatutako musika-taldea. Bandaren osaera aldatu egin daiteke, eta, zenbai-tetan (banda sinfonikoetan), behe-erre-gistroko arku-instrumentuak ere ba-daude.en concert bandes bandafr harmonie; orchestre dharmonie+ fanfarre33bandoneon (4) Akordeoiaren familiako haize-instru-mentua. Hauspoaren heldulekuak karratuak dira, botoidunak, eta diato-nikoa zein kromatikoa izan daiteke. Argentinako tango-musikan erabiltzen delako da bereziki ezaguna.

20

Musika

2 Orkestra edo banda bateko perkusio- instrumentuen multzoa.en drum kit; drum set; drumses baterafr batterie

39batuta (4) Musika-talde bateko (bereziki, orkestra edo banda bateko) zuzendariak erabil-tzen duen makilatxoa.en batones batutafr baguette

40baxu (4) 1 Gizonezkoen ahotsen artean behere-nekoa; ahots hori duen kantaria.en basses bajofr basse

2 Zenbait instrumentu-familiatan (klarinetea, flauta, tronboia...), gutxi gorabehera baxu-ahotsari dagokion erregistroa erabiltzen duen instrumen-tua.en basses bajofr basse

41baxu elektriko (4) sin. gitarra baxu (4)Kontrabaxuaren hedadura eta afinazioa duen lau hariko gitarra elektrikoa (mo-delo batzuek hari gehiago izaten dituz-te). Herri-musika modernoan erabil-tzen da batez ere, eta bereziki rockean.

2 Zenbait instrumentu-familiatan, tenorraren eta baxuaren artekoa, gutxi gorabehera baritono-ahotsari dagokion erregistroa erabiltzen duena (esaterako, saxofoi baritono).en baritonees bartonofr baryton

basoi fagot

basoi-jotzaile fagot-jotzaile

basonista fagot-jotzaile37bat-egite (4) Instrumentu- edo ahots-talde batean, soinuek behar adinako batasuna ager-tzea, batez ere tinbreari dagokiola.en blendinges empaste

38bateria (4) 1 Danbor- eta txindata-motako zen-bait perkusio-instrumentuz osatutako multzoa, musikari bakar batek jotzen duena. Konbinazio ugari daude, baina hauek dira oinarrizko osagaiak: pedalez jotzen den dunbala, kaxa, dunbalaren gaineko danbor bat edo bi, lurrean jartzen den danbor handia, oinaz eragi-ten zaien zutikako txindatak (charleston edo hi-hata) eta zutoin banatan jartzen diren txindata eseki bakunak. Danborrak eta txindatak jotzeko, maki-lak (zotzak), eskuilak edo baketak erabiltzen dira. Jotzaileak eserita dagoe-la jotzen du.en drum kit; drum set; drumses baterafr batterie+ danbor; dunbal; txindata

21

Musika

zuen XVI. mendera arte). Hatzez jo-tzen da, eta sei hari bikoitz izaten ditu. Giderra koskaduna da. Erresonantzia-kaxaren bi aldeak zapalak dira, eta soinu-zuloa erroseta dekoratua izaten da. Europan lauteak izan zuen adinako garrantzia hartu zuen Espainian.en vihuela; vihuela de manoes vihuela; vihuela de manofr vihuela; vihuela de mano

45bikote (4) Bi musikariz osatutako taldea.en duoes dofr duo+ duo46biola (4) 1 Hari igurtziko arku-instrumentua, biolinen familiako bigarrena (altua). Biolinaren antzekoa da, baina handi-xeagoa eta soinu ilunagokoa. Biolinak baino bostun bat beheragoko afinazioa du: do2-sol2-re3-la3. Hirugarren lerroko do klabean idazten da. Jotzeko biolinari bezalatsu heltzen zaio.en violaes violafr alto+ biolin2 XVI.-XVIII. mende bitarteko arku- instrumentu familia bateko kideen izen generikoa. Bi multzo nagusi daude: viola da braccio (besoan bermatuta jotzen direnak) eta viola da gamba (zango artean bermatuta jotzen dire-nak).en violes violafr viole

en bass guitar; electric basses bajo elctrico; guitarra bajofr basse lectrique; guitare basse+ gitarra elektriko42baxu-jotzaile (4) Baxua jotzen duen musikaria; bereziki, kontrabaxua edo baxu elektrikoa jotzen duena.en bass player; bassistes bajista; bajofr bassiste

beso-biola viola da braccio43bibrafono (4) Intonazio zehatzeko perkusio-instru-mentua, altzairuzko xafla laukizuzenez osatua eta xafla bakoitzaren azpian erresonantzia-tutuak dituena. Baketa-pareaz jotzen da.en vibes; vibraharp; vibraphonees vibrfonofr vibraphone+ marinba; xilofono44bihuela (4) 1 Espainiako XIII-XVII. mendeen bitarteko zenbait hari-instrumenturen izen generikoa. Hiru mota nagusi zeu-den, arkuz jotzekoa (vihuela de arco), plektroz jotzekoa (vihuela de peola) eta hatzez jotzekoa (vihuela de mano edo vihuela), historikoki garrantzitsuena izan dena.en vihuelaes vihuelafr vihuela

2 Hari pultsatuko bihuela-mota, gita-rraren antzeko forma duena eta haren aitzindarietako bat izan daitekeena (vihuela de mano izendapena ere hartu

22

Musika

49biolin-jotzaile (4) sin. biolinista (4)Biolina jotzen duen musikaria.en violin player; violinistes violinistafr violonist

biolontxelista biolontxelo-jotzaile50biolontxelo (4) sin. txelo (4)Hari igurtziko arku-instrumentua, biolinen familiako hirugarrena (baxua). Biola baino zortzidun bat beherago afinatzen da: do1-sol1-re2-la2. Laugarren lerroko fa klabean eta laugarren lerroko do klabean idazten da. Biolinaren an-tzeko forma du, baina handiagoa da, eta behealdea hagatxo batez lurrean bermatuz jotzen da, musikaria eserita dagoela.en cello; violoncelloes violoncelo; violonchelofr violoncelle+ biola; biolin51biolontxelo-jotzaile (4) sin. biolontxelista (4)Biolontxeloa jotzen duen musikaria.en cellist; violoncellistes violonchelistafr violoncelliste

52birjinal (4) Hari pultsatuko tekla-instrumentua. Kaxa angeluzuzena izaten da, eta, asko-tan, eramangarria. Nota bakoitzari hari bakarra dagokio, eta hariek teklekiko angelu zuzena osatzen dute. Klabezinaren formarik sinple eta zaha-rrena da. XVI-XVII. mendeetan erabili

47biola-jotzaile (4) Biola jotzen duen musikaria.en viola player; violistes viola; violistafr altiste

48biolin (4) Hari igurtziko arku-instrumentua, lau harikoa eta koska edo trasterik gabea, familiako (biolinen familiako) erre-gistro altuena duena. Besaburuan ber-matuta jotzen da. Harien bibrazioa zubiaren bidez transmititzen dira taula harmonikora, eta arimaren bidez erre-sonantzia-kaxara. Taula harmonikoan, f-formako bi soinu-zulo daude. Ohiko biolinean, harien afinazioa sol2-re3-la3- mi4 da. Biolina eta dagokion familia XVI. mendean sortu ziren, Italian, eta XVIII. mendean finkatu ziren gaur egun dituzten ezaugarriak. Musika klasikoan zein herri-musikan erabiltzen da. Badira bestelako tamaina duten biolin-motak (ezagunena, hiru laurde-neko biolina, txikiagoa, haurrek ikaste-ko erabiltzen dutena).

! Ingelesez, fiddle terminoa erabili ohi da herri-musikan erabiltzen den biolina izendatzeko (bien arteko alde bakarra da, izatekotan, fiddle-aren zubiak kur-batura txikiagoa izatea).en violines violnfr violon+ arima; arku-instrumentu;

erresonantzia-kaxa; hari- instrumentu; soinu-zulo; taula harmoniko; zubi

biolinista biolin-jotzaile

23

Musika

56bonbardino (4) sin. saxhorno baritono (4)Saxhornoen familiako baritonoa, eufo-nioa baino zertxobait txikiagoa. Tutuaren ezaugarrien aldetik, eufo-nioak baino tutu zilindrikoagoa du. Sib instrumentua da, eta oso erabilia ban-detan.en baritone hornes bombardinofr saxhorn baryton+ eufonio; saxhorno57bongo (4) Elkarri loturiko bi danbor txikiz osatu-tako perkusio-instrumentua, belaun artean eutsi eta bi eskuetako hatzez eta ahurrez jotzen dena. Danborrak zilin-drikoak edo konikoak izan daitezke, azal bakarrekoak dira eta bata bestea baino handixeagoa da (handia txikia baino bostun bat beherago afinatu ohi da). Musika afrokubatarrean erabiltzen da batez ere.

! Eskuarki, terminoa pluralez erabiltzen da (bongoak).en bongo drums; bongoses bongfr bongo

58boskote (4) Bost musikariz osatutako taldea.en quintetes quintetofr quintet+ kinteto

boz ahots

zen, batez ere Ingalaterran (birjinalera-ko musika-liburu batzuk argitaratu ziren; ezagunena, Fitzwilliam Virginal Book). XVII. mendearen amaieran, espinetak ordezkatu zuen (Italian izan ezik).en virginales virginalfr virginal+ espineta; klabezin53bokal (4) sin. tudel (3)Mihi bikoitzeko haize-instrumentue-tan, mihi bikoitzaren eta instrumentua-ren gorputzaren arteko tutu mehea. Fagotaren eta adar ingelesaren kasuan, tutu kurbatuak dira; dultzainarena, berriz, zuzena.en bocal; crookes bocal; tudelfr bocal

54bokalizazio (4) Kantatzen ikasteko edo ahotsa berotze-ko ariketa melodikoa, bokal bakarra ahoskatuz egiten dena.en vocalisees vocalizacinfr vocalise

55bonbarda (4) Mihi bikoitzeko haize-instrumentua, xaramelen familiako tenorra edo baxua izan daitekeena. XIV-XVII. mende bitartean erabili zen, fagotak ordezkatu zuen arte. Gaur egun, Bretainiako herri-musikan erabiltzen da.en bombardes bombardafr bombarde+ fagot; xaramela

24

Musika

erromatar izendapena ere eman zi-tzaion.! Zenbait iturriren arabera, tiorba eta chitarrone instrumentu beraren izenda-penak baino ez ziren (batez ere 1660tik aurrera).en chitarronees chitarronefr chitarrone+ artxilaute; laute; tiorba63colascione (4) Hari pultsatuko antzinako instrumen-tua, oso gider luzea, madari-formako kaxa eta 3-6 hari izaten dituena. XVI-XVII. mendeetan erabili zen, baxu jarraitua jotzeko instrumentutzat, batez ere Italian, Frantzian eta Alemanian.en colascionees colascionefr colachon+ laute64combo (4) Zenbait musika-estilotako musikari-tal-de txikiei ematen zaien izena (jazzean eta Kuba zein Puerto Ricoko herri-mu-sikan). Taldearen osaera estiloaren araberakoa izaten da.en comboes combofr combo

65concertino (4) Concerto grossoan, instrumentu solisten multzoa (tutti edo ripienori kontraja-rria).en concertinoes concertinofr concertino+ concerto grosso; tutti

59bozgorailu (4) Seinale elektrikoa soinu-uhin bihurtzen duen tresna. Soinu-uhina bozgorailua-ren mintzak sortzen du, seinale elektri-koak bibrarazten dionean.en loudspeaker; speakeres altavozfr haut-parleur

60bugle (4) sin. fliskorno (4)Saxhornoen familiako sopranoa. Sib instrumentua da. Itxuraz, tronpetaren antza du, baina tutu konikoa du, eta soinu gozoagoa. Jazzean eta bandetan erabiltzen da batez ere.en flugelhornes bugle; fiscorno; fliscornofr bugle+ saxhorno; tronpeta

charleston charleston txindatak61charleston txindatak (4) sin. charleston (4)Oinez eragindako pedal batez elkar joarazten diren bi txindataz osatutako perkusio-instrumentua, bereziki bate-riaren osagaia dena.en hi-hates platillos charlestnfr charleston; cymbales charleston+ txindata; txindata eseki;

txindatak

62chitarrone (4) Behe-erregistro hedatua duten lauteen familiako instrumentua, tiorbaren kidekoa, eta hura baino luzeagoa eta behe-hedadura handiagokoa. Tiorba

25

Musika

Eskuarki, azala ontzi-formako objektu baten ertz zirkularrean tenkatzen da. Adiera hertsian, zilindro baten gaineko eta azpiko aldeetan bi larru edo mintz sintetiko dituena eta bi makilaz (edo, batzuetan, bakarraz) jotzen dena.en drumes tamborfr tambour

desafinatu tonua galdu70diapasoi (4) 1 Ahotsak eta musika-instrumentuak tonuan jartzeko erreferentzia-nota ematen duen tresna.en tuning forkes diapasnfr diapason

2 Hari-instrumentuetan, giderraren gainaldeari itsatsita dagoen zurezko xafla. Ebanozkoa izaten da. Hariak haren kontra zapaltzen dira, bibratzen duen hari-zatiaren luzera laburtzeko, eta soinu-altuera aldatzeko. Laua (lau-tea, gitarra) edo kurbatua izan daiteke (biolinaren familia, viola da gamba...). Koskaduna (lautea, viola da gamba, gitarra...) edo koskarik gabea izan dai-teke (biolinaren familia).en fingerboardes diapasnfr touche+ gider; traste71dultzaina (4) sin. gaita (3)Mihi bikoitzeko haize-instrumentua, oboearen aurrekari diren xaramelen familiakoa. Tutua konikoa da, eta zortzi zulo ditu, zazpi gainaldean eta bat goiko azpialdean. Hatz txikiarekin ixten den zuloa (azkena) alboratua da, helmenean

66conga (4) sin. tumbadora (4)Upel-formako danbor estu eta luzea, azal bakarrekoa eta esku hutsez jotzen dena. Jatorriz afrikarra da, eta musika afrokubatarrean erabiltzen da batez ere, baina baita beste hainbat herri-musika-tan ere. Eskuarki, perkusionistak conga- multzoa jotzen du (2, 3 edo 4), edo, Kubako zenbait dantzatan, perkusionis-tek conga bana.en conga; tumbaes conga; tumbadorafr conga; tumba; tumbadora

67danbolin (4) sin. ttunttun (3); tuntun (3)Besotik zintzilik dagoela makila bakar batez jotzen den danborra, ohikoa baino luzeagoa eta meharragoa, eta azpialdean pordoia duena. Euskal Herrian, txistuarekin batera jotzen da (txistulariak berak jotzen du).en small drum; tabores tamborilfr tambourin

68danbolin-jotzaile (4) sin. danbolintero (3); tuntunlari (4)Danbolina jotzen duen musikaria.en tabor playeres tamborilero, -afr tambourineur, -euse

danbolintero danbolin-jotzaile69danbor (4) Xasis edo bastidore baten gainean tenkatzen den azal batez edo biz osatu-tako perkusio-instrumentuen izen generikoa. Era askotakoak daude, eta eskuz zein objektu batez jo daitezke.

26

Musika

en bass drumes bombofr grosse caisse

74dunbal-jotzaile (4) Dunbala jotzen duen musikaria.en bass drum playeres bombo

75elektrofono (4) sin. instrumentu elektroniko (4)Soinua baliabide elektronikoz sortzen edota aldatzen duen instrumentua. Bi mota daude: a) soinua baliabide meka-nikoz (akustikoki) sortzen dutenak eta uhinak baliabide elektronikoz jaso eta anplifikatzen dutenak (gitarra elektri-koa, piano elektrikoa); eta b) soinua baliabide elektronikoz sortzen dutenak. Azken horiek analogikoak (mellotrona, theremin, Martenot uhinak, organo elektronikoak, sintetizadore analogi-koak...) edo digitalak izan daitezke (sintetizadore digitalak, lagingailu edo samplerak).en electronic instrument; elec-

trophonees electrfono; instrumento

electrfono; instrumento electrnico

fr lectrophone; instrument lectronique+ instrumentu akustiko76erregistrazio (4) Organo-obra bat jotzean, erregistroak hautatzea eta konbinatzea.en registrationes registracinfr registration+ erregistro; organo

egoteko (dultzaina zahar batzuek ez dute zulo hori). Tutuaren behealdean, bi zulo daude albo banatan, eta soinu-tutuaren luzera mugatzen dute. Mihi bikoitza edo pita bokal edo tudel izeneko pieza baten bidez sartzen da tutuan. Gehienetan, ezpelezkoak izaten dira, baina badira metalezkoak ere (batez ere, Bizkaian). Nafarroan erabiltzen den dultzainak berezitasun batzuk ditu, eta nagusia da tutuaren amaiera eta pita lotzen dituen txapadun katea (eskuarki, Nafarroakoari gaita izena eman ohi zaio). Gehienetan, danborrak lagunduta jotzen da.en dulzainaes dulzainafr dulzaine+ oboe; txanbela; xaramela72dultzainero (4) sin. gaitero (3)Dultzaina edo gaita jotzen duen musi-karia.es dulzainero; gaitero+ gaita-jotzaile

dultzimer tinpano73dunbal (4) Intonazio zehaztugabeko perkusio-ins-trumentua, berez danbor handia dena, eta mintzak bertikal daudela jo ohi dena. Alde batetik edo bietatik jo daite-ke, eta eskuarki mazoa erabiltzen dira mintza kolpekatzeko. Orkestran, inkli-nazioa aldatzeko aukera ematen duen euskarri batean erabili ohi da. Baterian, lurrean jartzen da, eta oinaz eragiten zaion pedal-mekanismo batez jotzen da; fanfarreetan, soinetik hede batez zintzilik eramaten du jotzaileak.

27

Musika

80erresonantzia-pedal (4) sin. forte pedal (4)Pianoaren eskuineko pedala, sakatzen denean isilgailu guztiak altxarazten dituena, eta erresonantzia luzarazten duena. Erresonantzia-pedala sakatu behar dela adierazteko, ikurra erabil-tzen da; altxatzeko behar dela adierazte-ko, * ikurra.en damper pedal; loud pedal;

sustain pedal; sustaining pedales pedal de resonanciafr pdale forte+ pedal tonal; piano; sordina-

pedal

81eskolania (4) 1 Monasterio edo katedral bateko eskola, haurrei musika- eta kantu-hezi-ketaz gain heziketa orokorra ere ematen diena.en choir schooles escolanafr mancanterie

2 Haur-koru batzuei ematen zaien izena.en choir schooles escolanafr mancanterie

82eskuila (4) Zenbait perkusio-instrumentu jotzeko erabiltzen den tresna, kirten batean muturrean metalezko hari batzuk sartu-ta dauzkana. Eskuarki, binaka erabil-tzen dira. Kaxa eta bateriako gainerako instrumentuak jotzeko erabiltzen dira.en brushes escobillafr balai+ mailu; makila; mazo

77erregistro (4) Organoan, tinbre edo soinu-mota bereko tutuen multzoa.en stopes registrofr jeu dorgue; registre+ organo

errekinto klarinete sopranino78erresonantzia (4) Objektu batek kanpo-bibrazio baten eraginez bibratzea, delako kanpo-bibra-zioaren maiztasuna gorputzaren berezko bibrazio-maiztasunetako batekin bat datorrenean gertatzen dena. Musika-instrumentuen funtsezko gertakaria da, eskuarki erresonantzia bidez handitzen, hedatzen eta aberastean baita instru-mentuan eragiten den hasiera-bibrazioa.en resonancees resonanciafr rsonance+ erresonantzia-kaxa; hari

sinpatiko

79erresonantzia-kaxa (4) sin. kaxa (4)Hari-instrumentuetan, harien bibrazioak anplifikatzen dituen kaxa-formako objek-tu hutsa. Biolin, laute eta gitarraren familietan, giderrari lotua dago, eta gai-naldeari taula harmoniko deitzen zaio; hondoa lau samarra edo kurbatura gutxi-koa izan daiteke (biolina, gitarra) edo kurbatura handikoa (lautea). Harpan, hariekiko zuta da (behealdean izaten da).en resonator box; sound box; sound-

boxes caja; caja de resonanciafr caisse; caisse de rsonance; caisse

harmonique

28

Musika

85fagot (4) sin. basoi (4)Mihi bikoitzeko zurezko haize-instru-mentua, baxuaren erregistrokoa. Zurezko tutu koniko luzea du, erdial-dean tolestuta dagoena (ukondoa behean sortzen da). Ahokoa mihi bi-koitza duen metalezko hoditxo mehe eta kurbatua da (bokal edo tudel izene-koa). Beheko erregistroa laugarren lerroko fa klabean idazten da, eta goi-koa laugarren lerroko do klabean.en bassoones fagotfr basson+ adar ingeles; kontrafagot;

oboe

fagotista fagot-jotzaile86fagot-jotzaile (4) sin. basoi-jotzaile (4); basonista (4); fagotista (4)Fagota edo basoia jotzen duen musika-ria.en bassoonistes fagot; fagotistafr bassoniste

87falsetto (4) Gizonezko-ahotsaren buru-ahotsarena baino goragoko erregistroa lortzeko teknika, ahots-korden ertzen bibrazio soilean oinarritua; horrela lortutako ahots-soinua, berezko hedadura gaindi-tzen duena.en falset voice; falsetto; falsetto voicees falsetefr fausset

eskusoinu akordeoi

eskusoinu diatoniko akordeoi diatoniko

eskusoinu kromatiko akordeoi kromatiko

eskusoinu txiki trikiti83espineta (4) Hari pultsatuko tekla-instrumentua. Hari bakarra du nota bakoitzeko, eta hariek teklatuarekiko 45-ko angelua osatzen dute. XVI-XVIII. mendeen bitartean erabili zen batez ere. Kaxa trapezoide-formakoa izaten zen hasie-ran, eta gero, XVII. mendearen erdial-dean, hegats-formakoak egiten hasi ziren, behe-erregistroa hedatzeko. Klabezinaren ahaide txikia da.en spinetes espinetafr pinette+ birjinal; klabezin

estudiantina tuna84eufonio (4) Saxhornoen familiako baritonoa, bon-bardinoa edo saxhorno baritonoa baino zertxobait handiagoa. Tutuaren ezauga-rrien aldetik, bonbardinoak baino tutu konikoagoa du (tubaren antzekoagoa da). Sib instrumentua da.en euphoniumes bombardino; eufoniofr euphonium+ bonbardino; saxhorno

29

Musika

bestetan giltzen laguntzaz; zenbaitetan, soinu hainbat tutu antolatzen dira (pan flauta).en flutees flautafr flte+ flauta ezti; zeharkako

flauta

91flauta ezti (4) sin. moko-txirula (4); txirula ezti (4)Ahokotzat moko izeneko pieza duten haize-instrumentuen familiako bakoi-tza. Mokoaren barneko hoditik airea alaka-moduko ertz baten kontra bide-ratzen da. Zuzenak dira, zurezkoak eta hainbat zulo izaten dituzte (eskuarki, zortzi, horietako bat azpialdean). Errenazimentukoek tutu zilindrikoa zuten, eta Barrokokoek, tutu konikoa (estutuz doana). Zenbait tamaina eta afinaziotakoak daude.en recorderes flauta de pico; flauta dulcefr flte bec; flte douce; flte droite+ flauta; zeharkako flauta92flauta-jotzaile (4) sin. flautista (4); txirulari (4)Flauta jotzen duen musikaria.en flautist; flutistes flauta; flautistafr fltiste

flautista flauta-jotzaile

fliskorno bugle

folk gitarra gitarra akustiko

forte pedal erresonantzia-pedal

88fanfarre (4) sin. klika (4); txaranga (4)Metalezko haize-instrumentuez osatu-tako musika-taldea, eskuarki perkusio- instrumentuak ere izaten dituena.

! Gaur egun, txaranga terminoak zurez-ko haize-instrumentuak ere badituen taldea adierazten du, batez ere herri- musikakoa (esaterako, herriko festetan kalez kale ibiltzen dena). Klika termi-noa militarra da jatorriz.en brass bandes charanga; fanfarriafr clique; fanfare+ banda89fidula (4) Erdi Aroko hari igurtziko instrumentu batzuen izen generikoa.en fiddlees fdula; vihuela de arcofr fidula; vile; vielle

90flauta (4) sin. txirula (4)Zurezko haize-instrumentu mota, non airearen bibrazioa alaka edo ertz bate-rantz putz eginez sortzen baita. Ertz horren kontra jotzean, airearen parte bat tututik atera egiten da, eta beste parteak tutu barnetik jarraitzen du aurrera. Batzuetan, airea tutuaren bar-netik iristen da ertz edo alaka moduko batera, hala nola flauta eztietan edo hiru zuloko flautetan (txistuan eta txirulan, esaterako). Beste batzuetan, instrumentuaren gainazalean dagoen zulo baten ertzerantz putz egiten da (adibidez, zeharkako flautetan). Soinu-altuera desberdinak lortzeko, gehiene-tan zuloak erabiltzen dira, batzuetan hatzez zuzenean estaltzen direnak,

30

Musika

rrak lotzeko. Gainaldean, diapasoi izeneko xafla-moduko pieza dauka itsatsita, eta haren gainetik tenkatzen dira hariak.en neckes mstilfr manche+ diapasoi; larako-etxe97giltza (4) 1 Zenbait haize-instrumentutan (saxo-foi, klarinete, oboe eta abarretan), zuloak ixteko edo irekitzeko mekanis-moa. Hatzez eragiten zaion metalezko palanka-modukoa izaten da, eta helbu-ru nagusia du instrumentistaren hatzen helmenean ez dauden zuloak edota zulo batzuk batera irekitzea eta ixtea.en keyes llavefr cl; clef

2 tekla98gitarra (4) Hari pultsatuko instrumentua, gehiene-tan sei harikoa, gider koskaduna duena eta hatzez edo plektroz jo daitekeena. Ohiko afinazioa: mi2-la2-re3-sol3-si3-mi4. Oso erabilia da musika akademikoan zein herri-musikan, eta era askotakoa izan daiteke.en guitares guitarrafr guitare

99gitarra akustiko (4) 1 Baliabide elektrikorik erabiltzen ez duten gitarren izendapen generikoa, gitarra elektrikotik bereizteko erabili ohi dena.en acoustic guitares guitarra acsticafr guitar acoustique

gaita1 xirolarru2 dultzaina93gaita-jotzaile (4) Gaita edo xirolarrua jotzen duen musi-karia.en bagpiperes gaiterofr cormeuseur+ dultzainero

gaitero dultzainero94ganbera-orkestra (4) Orkestra txikia, eskuarki 20-40 bitarte-ko musikari-kopurua izaten duena. XVII-XVIII. mendeetako musika da ganbera-orkestraren errepertorio-iturri nagusia, baina ez bakarra (XX. mende-ko musikan ere erabili da). Hari-instrumentuak izaten dira oinarrizko osagaiak, eta zurezko haize-instrumen-tuak ere maiz agertzen dira; musika barrokoa jotzen denean, baxu jarraitua egiten duten instrumentuak ere gehi-tzen zaizkio (eskuarki, klabezina).en chamber orchestraes orquesta de cmarafr orchestre de chambre

95gezur (4) sin. poto (4)Jotzaileak nota jotzean huts egitea eta okerreko soinua sortzea.es fallo; pifia

96gider (4) Zenbait hari-instrumentutan, erreso-nantzia-kaxari atxikia den pieza estu eta luzea. Giderraren buruan, larako-etxea dago, instrumentuaren harien mutu-

31

Musika

gitarra espainol gitarra klasiko102gitarra klasiko (4) sin. gitarra espainol (4)Sei hariko gitarra-mota, hatzez jotzen dena, zurezkoa eta soinu-zulo biribil bakarra duena. Taula harmonikoa laua da, eta hondoa ere bai, edo zertxobait sabeldua. Diapasoian metalezko 19 koska edo traste ditu, eta larako-etxea mekanikoa da. Gaur egun, lehen hiru hariak nylonezkoak dira, eta beste hirurak bihurrikatuak. Afinazioa: mi2- la2-re3-sol3-si3-mi4. Sol klabean idazten da, soinu erreala baino zortzidun bat gorago. Gitarra-mota zabalduenetakoa da. Musika akademikoan eta herri-mu-sikan erabiltzen da. Flamenkoa jotzeko erabiltzen den gitarra-mota oso antze-koa da, baina ezaugarri batzuk bereziak ditu (txikixeagoa eta arinagoa, soinu zoliagoa, kaxa eskuineko eskuaren hatz-puntez jotzeko babesa, zubitoaren erabilera...).en classical guitar; Spanish guitares guitarra clsica; guitarra espaolafr guitar acoustique; guitare

classique; guitare espagnole

103gitarra-jotzaile (4) sin. gitarrista (4)Gitarra jotzen duen musikaria.en guitar playeres guitarristafr guitariste

gitarrista gitarra-jotzaile

+ gitarra elektriko2 sin. folk gitarra (4)Altzairuzko hariak dituen gitarra-mota. Ameriketako Estatu Batuetan sortu zen XIX. mendearen amaieran, eta herri- musikan erabiltzen da.en country guitar; folk guitar;

steel-string guitares guitarra acsticafr guitare folk

100gitarra barroko (4) Gitarra klasikoaren aitzindari den gita-rra-mota, XVII. mendeaz gero bihuela eta lautea ordezkatzen hasi zena. Gitarra klasikoa baino txikixeagoa da, eta hasieran 5 hari bikoitz zituen (gero-ra, XVIII. mendearen amaieran, 6. haria jarri zen, eta hari bakunak erabil-tzen hasi ziren). Baxu jarraitua jotzeko instrumentua da.en baroque guitares guitarra barrocafr guitare baroque+ gitarra klasiko

gitarra baxu baxu elektriko101gitarra elektriko (4) Harien bibrazioak jasotzeko eta entzu-narazteko baliabide elektronikoak darabiltzan gitarra-mota. Harien bibra-zioa hargailuek jasotzen dute eta kable bidez kanpo-anplifikadorera bideratzen dira, hortik seinalea bozgorailura bidal-tzeko. Hariak altzairuzkoak izaten dira. Erresonantzia-kaxa edo gorputz trinkoa izan dezake. Eskuarki, plektroz jotzen da.en electric guitares guitarra elctricafr guitare lectrique

32

Musika

Putz eginez jotzen diren haize-instru-mentuetan, bi talde bereizi ohi dira: metalezkoak (tronpeta, tronboia...) eta zurezkoak (klarinetea, saxofoia, flauta...).

! Metalezko eta zurezko haize-instru-mentuen izendapena, jatorriz, instru-mentuen gaiari edo materialari zego-kion, baina bereizketa, berez, aireari bibrarazteko erari dagokio gaur egun: metalezkoetan, instrumentistaren ez-painek sortzen dute bibrazioa; zurez-koetan, berriz, instrumentuaren mihiak (klarinetea, saxofoia, oboea...) edo alaka edo ertz batek (flauta). Horregatik, saxofoia eta gaur egungo zeharkako flauta, metalez eginak izana-gatik ere, zurezkoen taldeko haize-ins-trumentuak dira.en wind instrumentes instrumento de vientofr instrument vent+ aerofono

haize-kaxa sekretu107hari (4) Luzeraren aldean oso mehea den objek-tu elastikoa, bi euskarriren artean tenka-tzen dena, eta pultsatuz, igurtziz edo kolpekatuz bibrarazten zaiona soinua sortzeko. Hariaren gaia naturala (hestea, zeta, metala...) edo sintetikoa izan daite-ke (nylona). Hariak sortzen duen soi-nuaren maiztasuna luzeraren funtzioa da (luzeago, baxuago), eta lodiera ere luze-raren arabera handitu behar da. Soinu baxuak sortu behar dituzten hari batzuk bihurrikatuak dira (metalezko hari bat kiribilduta dago haien inguruan).en stringes cuerdafr corde+ hari-instrumentu

104gong (4) Metalezko disko gutxi-asko ganbil batez osatutako perkusio-instrumentua, zin-tzilik dagoela mazo batez jotzen dena. Diskoaren ertza barnerantz tolestua izaten da (batzuetan, ontzi-itxura hartze-raino), eta erdian irtengune biribila du, intonazio jakineko soinua sortzeko.en gonges gongfr gong+ tam-tam

gozagailu afinagailu

gozakaiztu tonua galdu

gozatu tonuan jarri

gozatzaile afinatzaile

gozatze tonuan jartze105giro (4) Azalean ildaskak egin zaizkion kui huts batez osatutako perkusio-instrumentua, ildasken gainetik makila batez marrus-katuz jotzen dena. Musika latinoameri-karrean erabiltzen da.en giroes girofr giro

106haize-instrumentu (4) Soinua tutu baten barneko airearen bibrazioaren bidez sortzen duen instru-mentua. Aireari putz eginez edo meka-nismo berezi batez bibrarazten zaio (organoan edo akordeoian, adibidez).

33

Musika

en string band; string orchestraes orquesta de cuerdafr orchestre cordes+ ganbera-orkestra; orkestra;

orkestra sinfoniko

harmonika aho-soinu112harmoniko (4) Hari-instrumentuetan, hariaren oina-rrizko bibrazioa puntu jakin batzuetan eragotziz sortzen den soinua. Puntu horiek harmonikoen bibrazioei dagoz-kien nodoak dira. Eskuarki, lehen eta bigarren harmonikoak erabiltzen dira (hariaren erdigunekoa eta herenekoa). Bibratzen ari den hariaren gainean hatza horietako puntu batean leun jarriz egin daiteke, edo hatza bertan dagoela hariari bibraraziz.en harmonic; overtonees armnicofr harmonique+ serie harmoniko113harmonium (4) Mihi libreko haize-instrumentu tekla-duna. Pedalez eragiten zaion hauspoa du, eta teklak sakatzean, bultzatzen duen airea mihietarantz bideratzen da. Batik bat, areto txikietan erabiltzen da, organoaren ordezkotzat.en harmoniumes armonio; armniumfr harmonium

108hari sinpatiko (4) Instrumentuaren beste hari baten edo batzuen bibrazioen eraginez (erreso-nantziaz) bibratzen duen haria, instru-mentistak pultsatzea, igurztea edo kolpekatzea behar ez duena. Esaterako, viola damorearenak.en sympathetic stringes cuerda simpticafr corde sympathique+ viola damore109hari-instrumentu (4) Soinua bi puntu finkoren artean tenkatu-tako hari baten bibrazioaren bidez sor-tzen duen instrumentua. Hariari bibra-razteko erabiltzen den eraren arabera sailkatu ohi dira: a) haria hatzez, plektroz edo mekanismo batez pultsatzea (gitarra, harpa, klabezina...); b) haria arkuz igurz-tea (biolinaren familia); c) haria mailuz edo zotzez jotzea (pianoa, zitara...).en string instrument; stringed

instrumentes instrumento de cuerdafr instrument cordes+ kordofono110hari-laukote (4) Lau hari-instrumentuz osatutako tal-dea, eskuarki bi biolinez, biolaz eta biolontxeloz osatua.en string quartetes cuarteto de cuerdafr quatuor cordes

111hari-orkestra (4) Biolinaren familiako instrumentuez osatutako orkestra. Hainbat tamainata-koa izan daiteke.

34

Musika

117hatz-joko (4) Instrumentu bat jotzean, hatzak erabil-tzeko modua.en fingeringes digitacinfr doigt

118helikoi (4) Forma zirkularreko tuba baxua, gorpu-tzaren inguruan eta ezkerreko sorbal-dan bermatua dagoela jotzen dena. Ibilian edo zaldiz jotzeko diseinatua da. Banda militarretan eta fanfarreetan erabiltzen da batez ere.en helicones helicnfr hlicon+ sousafoi; tuba119hirukote (4) Hiru musikariz osatutako taldea.en trioes trofr trio+ trio

hodi ezpaindun tutu ezpaindun

hodi itxi tutu itxi

hodi koniko tutu koniko

hodi mihidun tutu mihidun

hodi zilindriko tutu zilindriko

hodi-kanpaiak tutu-kanpaiak

114harpa (4) Zenbait hari-instrumenturen izendapen generikoa, ezaugarritzat hariak eta erresonantzia-kaxa elkarzut izatea dute-nak. Bi eskuetako hatzez joten dira, harien alde banatatik. Harpa guztietan, luzera desberdineko hariak euskarri baten alde batetik bestera tenkatzen dira. Euskarria triangelu-formakoa izan daiteke (bastidore-harpak), angelu-for-makoa (harpa angeluarrak) edo kurba-tua (arku-harpak). Beheko aldean erre-sonantzia-kaxa egoten da. Harpak mundu zabaleko zenbait herri-musika-tan erabiltzen dira. Musika barrokoan, harpa baxu jarraituko instrumentua da.en harpes arpafr harpe

115harpa klasiko (4) sin. kontzertu-harpa (4)47 hari dituen bastidore-harpa diatoni-koa. Pedal-sistema baten bidez, nota bakoitza (bi baxuenak izan ezik) bi tonuerdi igo daiteke.en concert harp; double-action

harp; orchestral harpes arpa clsica; arpa de concierto;

arpa de orquestafr harpe classique; harpe de concert

116harpa-jotzaile (4) sin. harpista (4)Harpa jotzen duen musikaria.en harp player; harpistes arpistafr harpiste

harpista harpa-jotzaile

35

Musika

dituen jakintza organologia da; haren araberako sailkapen erabilienean (Hornbostel-Sachs), bibratzen duen materia da sailkatze-irizpidea: idiofo-noak, menbrabofonoak, aerofonoak eta kordofonoak (gerora, elektrofonoak gehitu zaizkio sailkapen horri). Dena den, tradiziozko sailkapena ere erabil-tzen da gaur egun: hari-instrumentuak, haize-instrumentuak, perkusio-instru-mentuak eta instrumentu elektroni-koak.

! Zenbaitetan, ahotsa ere instrumentu-tzat hartzen da, baina, dena den, ahots/instrumentu bereizketa indarrean dago hainbat alorretan (ahots-musika/instru-mentu-musika).en instrument; musical instrumentes instrumento; instrumento

musicalfr instrument; instrument musical+ aerofono; elektrofono;

haize-instrumentu; hari- instrumentu; idiofono; kordofono; menbranofono; perkusio-instrumentu

instrumentu aerofono aerofono124instrumentu akustiko (4) Soinua baliabide mekaniko edo fisiko hutsez sortzen duen instrumentua, elek-trofonori kontrajarria. Terminoa musika modernoaren testuinguruan erabiltzen da batez ere, instrumentu elektriko eta elektronikoetatik bereizteko.en acoustic instrument; acoustical

instrumentes instrumento acsticofr instrument acoustique+ elektrofono

120idiofono (4) sin. instrumentu idiofono (4)Soinua bere materialaren beraren bibra-zioz sortzen duen instrumentua, hari, mintz eta aire-zutaberik gabea. Instrumentuak bibrarazteko eraren arabera sailkatu ohi dira (perkusio-idio-fonoak, pultsatze-idiofonoak, eta igurz-te- edo frikzio-idiofonoak).en idiophone; idiophonic instru-

mentes idifono; instrumento idifonofr idiophone; instrument idiophone+ perkusio-instrumentu121ihes (4) Pianoaren mekanismoaren partea, mailua, haria jo ondoren, jatorrizko posiziora arin itzularazten duena. Ihes bikoitz izeneko sistemaren bidez, nota bera azkar errepika daiteke, tekla guztiz altxatu gabe ere.en escapementes escapefr chappement

122instrumentista (4) sin. jotzaile (4)Instrumentu bat jotzen duen musika-ria.

! jotzaile hitza instrumentu-hitzari loturik erabiltzen da (piano-jotzaile, tronboi-jotzaile...).en instrumentalistes instrumentistafr instrumentiste

123instrumentu (4) sin. musika-instrumentu (4); musika- tresna (4)Musika-soinuak sortzen dituen tresna. Instrumentuak aztertzen eta sailkatzen

36

Musika

128interpretatzaile (4) Musika-obra bat, eskuarki aurrez finka-tua edo idatzia dena, kantuaren edo instrumentuaren bidez gauzatzen duen musikaria, idatzitakoari dagozkion musika-soinuen bidez gauzatzen duena. Egilearen eta entzulearen arteko bitar-tekaria da.en performeres intrpretefr interprte+ interpretazio129intonazio (4) sin. afinazio (3)Soinu edo nota baten altuera behar den doitasunez jotzea edo kantatzea.en intonationes afinacin; entonacinfr intonation; justesse

130intonazio zehatzeko perkusio- instrumentu (4) Maiztasun edo altuera jakineko soinua sortzen duen perkusio-instrumentua. Funtzio melodikoa edo harmonikoa izan dezakete. Esaterako, tinbalak, marinba, xilofonoa eta zelesta.en definite pitch percussion

instrument; tuned percussion instrument

es instrumento de percusin afinado; instrumento de percusin de afinacin determi-nada; instrumento de percusin de altura determinada

fr instrument percussion accord+ perkusio-instrumentu

125instrumentu diatoniko (4) Tonalitate bateko edo batzuetako eskala diatonikoko notak soilik jotzen dituen instrumentua. Esaterako, akordeoi diatonikoa edo harmonika diatonikoa.en diatonic instrumentes instrumento diatnicofr instrument diatonique+ instrumentu kromatiko

instrumentu elektroniko elektrofono

instrumentu idiofono idiofono

instrumentu kordofono kordofono126instrumentu kromatiko (4) Eskala kromatikoko hamabi notak jo ditzakeen instrumentua.en chromatic instrumentes instrumento cromticofr instrument chromatique+ instrumentu diatoniko

instrumentu menbranofono menbranofono127instrumentu-talde (4) Instrumentistaz osatutako musikari-tal-dea.en instrumental ensemblees conjunto instrumentalfr ensemble instrumental+ ahots-talde

37

Musika

en slide trombonees trombn de varasfr trombone coulisse+ irristailu; pistoi-tronboi;

posizio

isats handiko piano kontzertu-pianoisats-erdiko piano kaxa-erdiko pianoisats-piano piano horizontal134isilgailu (4) Zenbait teklatu-instrumenturen mekanis-moan, hariari bibratzea eragozten dion pieza. Pianoan, tekla sakatu gabe dagoe-nean hariaren kontra dagoen feltroz estalitako pieza txikia da. Tekla sakatzean edo erresonantzia-pedalari sakatzen zaio-nean, isilgailua goratuta dago, haria ukitzeari utzi eta bibratzen uzten dio. Klabezinean, plektroaren zurezko pieza berean, plektroaren gainean hain zuzen, dagoen feltrozko puska da.en damperes apagadorfr touffoir

jack jack konektore135jack konektore (4) sin. jack (4)Audio-aplikazioetan ohikoa den konek-tore-mota, itxura zilindriko eta luzexka duena. Hainbat era eta tamainatakoak daude, aplikazioaren arabera.en audio jack; jack; TRS connectores conector jack; jackfr connecteur jack; jack

131intonazio zehaztugabeko perkusio-instrumentu (4) Maiztasun edo altuera jakineko soinua sortzen ez duen perkusio-instrumentua. Esaterako, danborrak, txindatak, kla-bea, marakak, eta kaskainetak.en untuned percussion instrumentes instrumento de percusin de

afinacin indeterminada; instrumento de percusin de altura indeterminada; instrumen-to de percusin no afinado

fr instrument de percussion non accord+ perkusio-instrumentu132irristailu (4) Metalen taldeko zenbait haize-instru-mentutan, tutu nagusiaren luzera alda-tzeko aukera ematen duen U-formako tutu mugikorra. Irristailuaren adar paraleloak instrumentuaren bi tutu- adar paraleloetan ahokatzen dira. Tronboian, instrumentua kromatikoa izatea da helburua, eta irristailua aurre-ra eta atzera mugituz jotzen dira notak. Beste batzuk afinazio-irristailuak dira (tronpetan, esaterako).en slidees varafr coulisse+ irristailu-tronboi133irristailu-tronboi (4) sin. tronboi irristailudun (4)Soinuaren altuera aldatzeko irristailu- sistema darabilen tronboi-mota. Irristailua aurrera eta atzera mugituz, instrumentuaren tutu osoaren luzera aldatzen da, eta eskala kromatikoko notak jo daitezke (berez, soinu guztiak jo daitezke). Irristailuak zazpi posizio ditu.

38

Musika

139kaskainetak (4) sin. kriskitinak (4)Perkusio-instrumentua, lokarri batez loturiko zurezko edo bolizko bi pieza ahurrez eratua. Esku-ahurrean hartu eta bata bestearen kontra kolpekatuz jotzen dira.en castanetes castauelasfr castagnettes

140kaxa (4) 1 Danbor zapala, azpialdeko azalean pordoiak dituena. Instrumentu moder-noan, pordoiak azalaren kontra jartzeko eta altxatzeko mekanismoa izaten da. Banda, orkestra eta bateriako instru-mentua da, besteak beste.en side drum; snare drumes caja; caja clarafr caisse claire

2 erresonantzia-kaxakaxa handiko piano kontzertu-piano141kaxa txinatar (4) Perkusio-instrumentua, barnean hutsu-nea duen zurezko kaxa laukizuzen batez osatua. Makilaz kolpekatuta jotzen da.en Chinese block; wood blockes caja chinafr bloc de bois; caisse chinoise

142kaxa-erdiko piano (4) sin. isats-erdiko piano (3)Gutxi gorabehera 1,5 metro inguru luze den piano horizontala.en baby grand pianoes piano de media colafr piano demi-queue

136jo (4) 1 Instrumentua erabiliz, soinua sortu, instrumentuari soinua atera.en playes tocarfr jouer2 Musika-elementu bati buruz (nota, akordea, arpegioa, frasea, pasartea...), instrumentua(k) erabiliz gauzatu, hura osatzen duten soinuak sortu.en perform; playes ejecutar; tocarfr excuter; jouer+ interpretazio

jotzaile instrumentista137kanpai (4) Metalezko perkusio-instrumentua, iraulitako kopa baten forma duena. Mailuz jotzen da.en belles campanafr cloche+ tutu-kanpaiak138kaskabilo (4) sin. txintxarri (3); txirrin (3)Barnetik hutsa eta zuloduna den meta-lezko bola, barruan metal-zatitxo bat izaten duena eta astintzean hotsa egiten duena. Herri-dantzetan erabiltzen dira (besoan edo orkatilan lotzen den la-rruzko zerrenda batean), edo, orkestra-ko instrumentu gisa, euskarri kirten-dun batean antolatuta.en crotal; pellet belles cascabelfr grelot

39

Musika

gainean kokatzen da, hasieran zegoen eran, eta soinua isildu egiten du. Instrumentu solistatzat zein baxu ja-rraitutzat erabili zen. XIX. mendean desagertu zen, eta XX. mendean berres-kuratu egin zen.en harpsichordes clave; clavecn; clavicmbalofr clavecin+ birjinal; espineta; klabikor-

dio; piano

klabezinista klabezin-jotzaile146klabezin-jotzaile (4) sin. klabezinista (4)Klabezina jotzen duen musikaria.en claveciniste; harpsichord-playeres clavecinistafr claveciniste

klabier teklatu147klabikordio (4) Hari kolpekatuko tekla-instrumentua. Tekla sakatzean, ukitzaile edo tangente izeneko metalezko pieza igoarazten da. Pieza horrek haria jo, eta jotze-pun-tuaren eta zubiaren arteko hari-zatiari bibrarazten dio; isilgailu batek eragoz-ten dio bibratzea jotze-puntutik beste alderako hari-zatiari, eta, tekla aska-tzen denean, hari osoari. Soinuaren altuera, beraz, haria zubitik jotzen den distantziaren araberakoa da, eta hari bera erabil daiteke nota desberdinak jotzeko. Bestetik, tekla jotzeko inda-rraren arabera, soinuaren intentsitatea aldatu egiten da (klabezinean ez beza-la). XVI-XIX. mendeetan erabili zen batez ere, eta gerora pianoa gailendu zitzaion.

+ kontzertu-piano; piano horizontal

143kena (4) Hego Amerikako flauta-mota, gainal-dean 5-6 zulo eta azpialdean zulo bat dituena. Soinua sortzeko, hodiaren goialdean dagoen U-formako koska baten kontra egiten da putz. Andeetako herri-musikan erabiltzen da (Peru, Bolivia...).en quenaes quenafr kena; quena

klabe klabezin144klabeak (4) Zurezko bi zilindro txikiz osatutako perkusio-instrumentua. Bata eskuan hartzen da, hutsune bat utziz haren eta ahurraren artean hutsuneak erresona-tzaile-lana egin dezan), eta besteaz jotzen da. Musika afrokubatarrean erabiltzen dira batik bat.en claveses clavesfr claves

145klabezin (4) sin. klabe (4); klabizenbalo (4)Hari pultsatuko tekla-instrumentua, XVII-XVIII. mendeetako musika euro-parrean oso erabilia. Bi hari edo gehia-go ditu notako. Teklatu bat baino gehiago izan dezake (eskuarki bi), eta kaxa hegats-formakoa du. Tekla saka-tzen denean, hortza duen zutikako pieza bat gorantz mugitzen da, eta hortzak haria pultsatzen du. Hortza lumazko plektroa da. Tekla askatzean, pieza jaitsi egiten da, eta hortzaren gainean dagoen isilgailua hariaren

40

Musika

kobre metalezko haize-instru-

mentu

151koloratura (4) Ahots-musikan, oinarrizko melodia apaindura-notaz, eskalaz edo arpegioz apaintzea.en coloraturaes coloraturafr colorature

152koloratura-soprano (4) Arintasun handiko soprano-ahotsa, koloraturaren ezaugarri diren apaindu-ra eta arpegioetan trebetasun handikoa dena.en coloratura sopranoes soprano de coloraturafr colorature+ soprano

kontrabaxista kontrabaxu-jotzaile153kontrabaxu (4) 1 Zenbait instrumentu-familiatan, erregistro beherenekoa.en contrabasses contrabajofr contrebasse

2 Hari igurtziko arku-instrumentua, biolinen familiako laugarrena eta erre-gistro beherenekoa. Familiako gainera-ko kideak ez bezala, harien artean lau-dunak daudela afinatzen da (mi0-la0-re1-sol1). Instrumentu batzuek bosgarren haria izaten dute, do0 to-nuan. Laugarren lerroko fa klabean idazten da, soinu erreala baino zortzi-dun bat gorago. Musikaria zutik edo aulki hankaluze batean eserita dagoela jotzen da, behealdea hagatxo batez

en clavichordes clavicordiofr clavicorde+ klabezin; piano

klabizenbalo klabezin148klarinete (4) Mihi bakuneko zurezko haize-instru-mentua, tutu zilindrikoa eta giltzak dituena. Hainbat tamaina eta afinazio-takoak daude; horietatik arruntenak dira sopraninoa edo errekintoa (eskuar-ki, mib-ekoa), sopranoa (sib) eta baxua (sib). Transposizio-instrumentuak dira. Orkestra-instrumentua da, eta oso erabilia bandan eta jazz-musikan.en clarinetes clarinetefr clarinette

149klarinete sopranino (4) sin. errekinto (4)Klarinetearen familiako goren erregis-troko instrumentua.en sopranino clarinetes requintofr clarinette sopranino; petite

clarinette+ klarinete150klarinete-jotzaile (4) sin. klarinetista (4)Klarinetea jotzen duen musikaria.en clarinetistes clarinetistafr clarinettiste

klarinetista klarinete-jotzaile

klika fanfarre

41

Musika

157kontratenor (4) Tenorrarena baino goragoko erregistroa duen gizonezko-ahotsa, kontraltoari edo mezzosopranoari dagokiona, eta eskuarki falsetto teknikaren bidez lor-tzen dena, eta batzuetan buru-ahotsa-ren bidez ere bai; ahots hori duen kan-taria.en countertenores contratenorfr haut-contre+ tenor158kontsola (4) 1 Harpan, harien tentsioa doitzeko larakoak dauden atala.en neckes consolafr console+ larako2 Organoan, instrumentistak darabil-tzan aginte guztiak biltzen dituen altza-ria (teklatuak, pedalierra eta erregis-troen kontrolak).en consolees consolafr console

159kontzertina (4) Akordeoiaren familiako instrumentua, hauspoaren heldulekuak botoidunak eta eskuarki hexagono-formakoak dituena. Kontzertina diatonikoak eta kromatikoak daude. Herri-musikan erabiltzen da.en concertinaes concertinafr concertina+ akordeoi; bandoneon

lurrean bermatuz. Jazzean eta hainbat herri-musikatan, arruntagoa da hatzez (pizzicato) jotzea arkuz baino.en acoustic bass; double bass; string

bass; upright basses contrabajofr contrebasse+ biolin154kontrabaxu-jotzaile (4) sin. kontrabaxista (4)Kontrabaxua jotzen duen musikaria.en double bass playeres contrabajista; contrabajofr contrebassiste

155kontrafagot (4) Mihi bikoitzeko zurezko haize-instru-mentua, kontrabaxuaren erregistrokoa. Tutu koniko luzea du, bi aldiz tolestua, eta, jotzeko, lurrean bermatzen da hagatxo batez. Fagotak baino zortzidun bat beheragoko erregistroa du, eta soinu erreala baino zortzidun bat gora-go idazten da. Orkestrako soinu behe-renak sortzen dituen instrumentuetako bat da.en contrabassoones contrafagotfr contrebasson+ fagot; oboe156kontralto (4) sin. altu (4)Emakumezkoen ahotsetan baxuena; ahots hori duen kantaria.en alto; contraltoes alto; contraltofr alto; contralto

42

Musika

pa, zitara...), zenbait tekla-instrumentu ere sail honetakoak dira (pianoa).en chordophone; chordophone

instrumentes cordfono; instrumento

cordfonofr cordophone; instrument

cordophone+ hari-instrumentu164korneta (4) 1 Zurezko, bolizko edo metalezko antzinako instrumentu-familiaren izen generikoa, katilu-formako ahoko pieza eta sei zulo zituena (zortziduneko soi-nuak lortzeko, hatzak banan-banan altxatu behar dira, eta ondorengo zor-tziduna posizio berak erabiliz, baina indar handiagoz putz eginez lortzen da); delako familiako instrumentu sopranoa.en cornettes corneta; cornetofr cornet bouquin

2 pistoi-korneta165korneta-jotzaile (4) Korneta jotzen duen musikaria.en cornet playeres corneta; cornetistafr cornettiste

166koru (4) 1 sin. abesbatza (4)Kantari-taldea, ahotsetarako konposi-zioak zein konposizioen ahotsetarako parteak kantatzen dituena.en choir; choral group; choruses coro; masa coralfr choeur

2 ordena

160kontzertista (4) sin. kontzertu-emaile (4)Kontzertu batean bakarlaritzat jotzen duen musikaria.en concert artist; concert performeres concertistafr concertiste

161kontzertu-areto (4) Kontzertuak eta bestelako musika-ema-naldiak egiteko berariaz prestatutako aretoa.en concert halles sala de conciertosfr salle de concerts

kontzertu-emaile kontzertista

kontzertu-harpa harpa klasiko162kontzertu-piano (4) sin. isats handiko piano (3); kaxa handiko piano (3)Piano horizontal luzea, 2,80 metro inguru luze izaten dena. Kontzertu eta errezitaletan erabili ohi den piano-mota da.en concert grand; concert grand

pianoes piano de concierto; piano de

gran colafr piano de concert; piano grande

queue+ kaxa-erdiko piano; piano

horizontal

163kordofono (4) sin. instrumentu kordofono (4)Soinua harien bibrazioz sortzen duen instrumentua. Ohiko hari-instrumen-tuez gain (biolina, gitarra, lautea, har-

43

Musika

Instrumentu errealak berdintzeko erabil daiteke, edo soinu elektroniko berriak sortzeko. Hardware- edo software-ins-trumentua izan daiteke. Gaur egun, instrumentu polifonikoa eta multitin-brikoa da. Normalean, teklatu bat edo sekuentziadore bat erabiltzen da lagin-gailuaren soinuak entzunarazteko.en sampleres muestreador; samplerfr chantillonneur+ sintetizadore170larako (4) Hari-instrumentuetan, hariaren ten-tsioa eta, beraz, soinuaren altuera doi-tzeko erabiltzen den pieza birakaria.en peges clavijafr cheville

171larako-etxe (4) 1 Hari-instrumentu giderdunetan (biolin, gitarra eta abarretan), harien tentsioa doitzeko larakoak dauden atala. Giderraren buruari atxikia izaten da.en machine head; pegboxes clavijerofr chevillier

2 Pianoan, klabezinean eta kideko instrumentuetan, harien tentsioa doi-tzeko larakoak dituen zurezko pieza.en pin blockes clavijerofr sommier

167koska (4) sin. traste (3)Zenbait hari-instrumenturen diapa-soian zeharka kokatuta dauden irtenu-ne meheetako bakoitza. Halako nota jotzeko haria non zapaldu behar den mugatzen dute (bi koska jakinen ar-tean), eta intonazioa errazten dute. Mendebaldeko instrumentu klasikoe-tan, finkoak izaten dira, eta koska-tar-tea tonuerdiari dagokio. Koskadunak dira, esaterako, lautea, gitarra eta viola da gambaren familiakoak.en fretes trastefr frette; touchette+ diapasoi; gider

kriskitinak kaskainetak168krotaloak (4) Metalezko bi disko txikiz osatutako perkusio-instrumentua, bata bestearen kontra kolpekatuz eta bibratzen utziz jotzen dena. Intonazio jakineko instru-mentua da, eta armazoi batean antola daitezke, instrumentu kromatikoa osatzeko.en antique cymbals; crotaleses crtalosfr crotales+ txindata169lagingailu (4) sin. sampler (4)Soinua sortzeko lehengaitzat soinuen lagin digitalak erabiltzen dituen instru-mentu elektronikoa. Soinuak hutsetik sintesi bidez sortu beharrean, aukera ematen du soinu errealen uhin digitali-zatuak biltegiratzeko eta hainbat para-metroren arabera prozesatzeko.

44

Musika

en lute; western lutees lad; lad europeofr luth; luth europen; luth

occidental

laute europar laute174laute-jotzaile (4) Lautea jotzen duen musikaria.en lute-player; lutenistes lautistafr luthiste

175lira (4) Hari pultsatuko instrumentua, euskarri batean tenkatutako zenbait hariz osa-tua. Euskarriaren oinarrian erresonan-tzia-kaxa dago, eta kaxa horren mutu-rretatik bi beso paralelo irteten dira. Besoen muturrak lotzen dituen zehar-kako piezaren eta kaxaren artean tenka-tzen dira hariak. Antzinako Grezian eta Erroman, plektroz jotzen zen.en lyrees lirafr lyre

176luthier (4) Hari-instrumentu giderdunak egiten edo konpontzen dituen pertsona.

! luthier hitzak, jatorriz, laute-egilea adierazten zuen (frantsesezko luth-etik dator), baina bestelako hari-instrumen-tu giderdunak, batik bat biolinaren familiakoak, egiten dituena ere bada.en luthieres luthier; lutierfr luthier

172laukote (4) Lau musikariz osatutako taldea.en quartetes cuartetofr quatuor+ kuarteto173laute (4) 1 Hari pultsatuko instrumentu batzuen izen generikoa; ezaugarri nagusiak dira madari-formako erresonantzia-kaxa eta hondo sabeldua izatea. Laute-mota nagusiak: a) laute arabiarra edo uda (gainerako lauteen jatorria dena); eta b) laute europarra (errenazentista eta barrokoa).en lutees ladfr luth

2 sin. laute europar (4)Errenazimentu eta barrokoaren garaiko hari pultsatuko instrumentua. Erresonantzia-kaxak madari-erdiaren itxura du eta atzetik sabelduna da. Larako-etxeak atzeranzko angelu nabaria osatzen du giderrarekin. Laute arabiarra edo uda ez bezala, hatzez jotzen da eta koskak ditu, eta, horren ondorioz, fun-tzio harmonikoa bete dezake. Oso erabi-lia izan zen Europan XVI-XVII. men-deetan (Errenazimentuan, musika europarraren instrumentu nagusia izan zen). Era eta tamaina askotakoak daude, hari-kopurua aldatu egiten da, eta ha-rien tonuak ere bai. Dena den, laute errenazentistak 6 hari zituen, beheko bostak bikoitzak, eta harien tonuak ereduaren araberakoak izaten ziren: sol0sol1-do1do2-fa2fa2-la2la2-re3re3-sol3 (viel ton). XVII. mendetik aurrera, tonu- ereduak ugaritu egin ziren.

45

Musika

179mandolina (4) Hari pultsatuko instrumentua, madari- formako erresonantzia-kaxa sabelduna eta gider laburra dituena. Hasieran, 4-6 bitarteko hari bikoitz izaten zituen; gaur egun, arruntena 4 hari bikoitzekoa da, koskak edo trasteak ditu eta plek-troz jotzen da. Musika akademikoan eta herri-musikan erabiltzen da.en mandolines mandolinafr mandoline

180manual (4) Zenbait teklatu-instrumentutan, eskuz erabiltzen den teklatua. Batez ere, organoan erabiltzen da terminoa, oinez eragiten zaion pedalierretik bereizteko.en manuales manualfr manuel+ teklatu181maraka (4) Astinduz jotzen den perkusio-instru-mentua, barnean aleak edo harritxoak dituen gorputz huts batez (eskuarki, kuia-azalez) eta euskarri batez osatua. Binaka erabili ohi dira.en maracaes maracafr maraca

182marinba (4) Intonazio jakineko perkusio-instru-mentua, neurri desberdineko zurezko oholtxo laukizuzenez osatua, eta haien azpian erresonantzia-tutu bana duena (kuiak, banbuak edo metalezko tu-tuak). Xilofonoaren kidea da, eta jato-rriz afrikarra da (balafon).

177mailu (4) 1 Hainbat perkusio-instrumentu kol-pekatuz jotzeko erabiltzen den buru gogorreko tresna. Esaterako, kanpaiak jotzeko erabiltzen direnak.en hammeres martillofr marteau+ makila; mazo2 Pianoaren mekanismoan, tekla saka-tzean hariak jotzen dituen pieza, fel-trozko burua duena.en hammeres macillo; martillofr marteau+ pieza3 Hari kolpekatuko zenbait instru-mentu jotzeko erabiltzen den metalez-ko haga. Binaka erabiltzen dira; esatera-ko, tinpanoa edo zinbaloa jotzeko erabiltzen direnak.en hammeres macillofr marteau+ tinpano; zinbalo178makila (4) sin. ziri (3); zotz (3)Zenbait perkusio-instrumentu jotzeko erabiltzen den tresna, zurezko pieza mehe, luze, zilindriko eta buruduna dena. Burua makilaren gorputzarena baino diametro txikiagokoa eta bertan landua izaten da, baina batzuetan ma-terial plastikoz estalia izan daiteke. Eskuarki, binaka erabiltzen dira. Esaterako, danborrak jotzeko erabiltzen direnak.en drumstick; stickes baqueta; palillofr baguette+ baketa; mailu; mazo

46

Musika

metal metalezko haize-

instrumentu

186metalezko haize-instrumentu (4) sin. kobre (4); metal (4)Haize-instrumentu mota, non instru-mentistaren ezpainek bibrarazten baitiote aireari; horretarako, ezpainetan berma-tzen den ahoko pieza berezi bat erabiltzen da. Metalen taldekoak dira, adibidez, tronpeta, tronboia, tuba eta tronpa. Aire-zutabearen presioaren arabera, serie harmonikoaren soinuak jotzen dira. Eskala kromatikoko notak jo ahal izate-ko, tutuaren luzera aldatzea lortu behar da; horretarako, pistoi-sistema erabiltzen da batzuetan (airea hodi nagusitik atera-razi eta aireari luzera handiagoko bidea eginarazteko), edo irristailu-sistema beste batzuetan (hodi nagusiaren beraren luzera aldatzeko; irristailu-tronboian, adibidez).en brass; brass instrumentes cobre; instrumento de metal;

instrumento de viento metal; metal

fr cuivre; instrument vent famille mtal; instrument en mtal+ haize-instrumentu; zurezko

haize-instrumentu

187mezzosoprano (4) Emakumezkoaren ahotsa, soprano eta kontraltoaren artekoa; ahots hori duen emakumezkoa.en mezzo soprano; mezzo-sopranoes mezzo-soprano; mezzosopranofr mezzo-soprano; mezzosoprano+ kontralto; soprano

en marimbaes marimbafr marimba+ bibrafono; xilofono183mazo (4) Zenbait perkusio-instrumentu kolpeka-tuz jotzeko erabiltzen den tresna, mu-tur batean material bigunezko buru handia duen makila dena. Esaterako, dunbala edo tam-tama jotzekoa.en malletes maza; mazofr mailloche+ baketa; mailu; makila184mekanismo (4) Teklatu-instrumentuetan (pianoan, organoan...), tekla sakatzean dagokion hariak edo hodiak soinua egitea eragi-ten duen pieza-multzoa.en actiones mecanismofr mcanique

185menbranofono (4) sin. instrumentu menbranofono (4)Soinua mintz baten bibrazioz sortzen duen instrumentua. Mintza animalia- larru tenkatua izaten da, baina instru-mentu modernoetan material sintetikoz eginak ere izaten dira. Menbranofono gehienak danborren familiako perkusio-instrumentuak dira.en membranophone; membra-

nophone instrumentes instrumento membranfono;

membranfonofr instrument membranophone;

membranophone+ perkusio-instrumentu

47

Musika

+ MIDI interfaze190mihi (4) Zenbait haize-instrumentutan erabil-tzen den xafla mehea, gutxi-asko elasti-koa, bibratzean soinua sortzen duena. Mutur bat finkatua du, eta bestea aire- korrontearen eraginez bibratzen da. Instrumentu batzuek mihi bakarra dute (klarinetea, saxofoia), beste batzuek bikoitza edo pita (oboea, dultzaina...). Lehenengoetan, mihiak ahoko piezaren kontra bibratzen du; besteetan, batak bestearen kontra. Horrelakoak kanabe-razkoak izaten dira. Badira mihi libreak dituzten instrumentuak ere (harmoniu-ma, akordeoia, harmonika...); mihia metalezkoa izaten da horrelakoetan.en reedes caa; lengetafr anchemihi bikoitz pita191mihi-kolpe (4) Haize-instrumentuetan, mihia erabil-tzeko modua eta teknika. Batez ere, notei ekiteko eta artikulatzeko modua-ren arabera, mihia erabiltzeko modue-tako bakoitza.en tonguinges golpe de lenguafr coup de langue

192mikrofono (4) Jasotzen dituen soinu-uhinak korronte elektriko bihurtzen dituen tresna. Sortzen duen seinale elektrikoa anplifi-kadore batera edo grabazio-sistema batera bideratu ohi da.en microphonees micrfonofr microphone

MIDI MIDI protokolo

MIDI arau MIDI protokolo

MIDI estandar MIDI protokolo188MIDI interfaze (4) MIDI instrumentuak edo bestelako gailuak konputagailuarekin komunika-tu ahal izateko erabiltzen duen gailua. MIDI mezuak jasotzen ditu (esaterako, instrumentuetan jotako notak software- sekuentziadorean grabatzeko), eta bidaltzen ditu (sekuentziadorean graba-tutako MIDI datuak instrumentuak jo ditzan).en MIDI interfacees interfaz MIDIfr interface MIDI

189MIDI protokolo (4) sin. MIDI (4); MIDI arau (4); MIDI estandar (4)Musika-instrumentu elektronikoen, konputagailuen edo beste zenbait gailu elektronikoren arteko komunikazioa bideratzeko estandarra. MIDI bidez, sintetizadoreak, lagingailuak, erritmo- kutxak, soinu-txartelak, sekuentziado-reak, efektu-unitateak, ordenagailuak, eta abar konekta daitezke. MIDI bidez ez da soinu-uhinik transmititzen, soi-nuak jotzeko zenbakizko informazioa baizik.en MIDI; MIDI protocol; MIDI

standard; musical instrument digital interface

es estndar MIDI; MIDI; norma MIDI; protocolo MIDI

fr MIDI; norme MIDI; protocole MIDI; standard MIDI

48

Musika

196nahaste-mahai (4) Soinu-iturri batzuetako seinaleak kon-binatzeko eta moldatzeko tresna (bolu-mena, ekualizazioa...).en mixer; mixing consolees mesa de mezclasfr console de mixage

197oboe (4) Zurezko haize-instrumentua, tutu konikoa eta mihi bikoitza duena. Do instrumentua da. Orkestran, oboearen la nota erabili ohi da gainerako instru-mentuak tonuan jartzeko.en oboees oboefr hautbois+ adar ingeles; fagot198oboe-jotzaile (4) Oboea jotzen duen musikaria.en oboe player; oboistes oboefr hautboste

199okarina (4) Arrautza-formako gorputza duen haize- instrumentua, moko-erako ahokoa eta hatzez estaltzen diren zuloak dituena. Zulo-kopurua aldatu egiten da instru-mentu batetik bestera (ohikoena da hamar izatea, zortzi gainaldean eta bi azpialdean). Eskuarki, buztinezkoak edo portzelanazkoak izaten dira, baina badira plastiko, metal eta zurezkoak ere.en ocarina; sweet potato; sweet

potato whistlees ocarinafr ocarina

moko-txirula flauta ezti193monokordio (4) Antzinako zitara-moduko instrumen-tua, hari bakarra eta erresonantzia-ka-xa laukizuzena dituena. Grekoek akus-tikaren oinarrizko legeak ikertzeko erabili zuten. Erdi Aroan ere erabili zen, batez ere musikaren teorian, kantariak trebatzeko eta instrumen-tuak tonuan jartzeko.en monochordes monocordiofr monocorde

194musette (4) Xirolarru txikia, hauspoduna eta 4-6 pordoi-tutu dituena, Frantzian XVII-XVIII. mendeetan gorte-instrumentua izan zena. Apaindura handiz egina izaten da.en musettees mussettefr musette

musika-instrumentu instrumentu

musika-tresna instrumentu195musu-gitarra (4) Euskarri batez eta bertan mutur bat finkatua duen mihi batez osatutako instrumentua. Mihiari hatzez pultsatuz bibrarazten zaio, eta aho-barrunbean erresonantzia eginez sortzen da soinua. Herri-musikan erabiltzen da. Ia beti, euskarria eta mihia metalezkoak izaten dira.en Jews harpes guimbardafr guimbarde

49

Musika

askotakoak izan daitezke. Soinua sor-tzen den eraren arabera, bi tutu-mota daude: ezpaindunak eta mihidunak. Tinbre bereko soinua sortzen duten tutuek erregistroa osatzen dute.en organes rganofr orgue+ erregistro; tutu ezpaindun;

tutu mihidun

204organo elektroniko (4) Jatorriz tutu-organo akustikoaren an-tzeko soinua sortzeko diseinatutako teklatu-instrumentu elektronikoa. Soinua prozedura elektronikoz sortzen da, eta zenbait sistema erabiltzen dira horretarako. Organo-erako kontsola izaten du.en electronic organes rgano electrnicofr orgue lectronique+ elektrofono; organo205organo garraiagarri (4) Batetik bestera garraia daitekeen orga-no txikia, eskuarki mahai baten gainean ezartzen dena eta tutu-errenkada bat edo bi izaten dituena. XV-XVI. men-deetan erabili ziren batez ere.en portative organes rgano porttil; rgano

portativo; rgano procesionalfr orgue portatif+ organo positibo

200opera-kantari (4) sin. operista (4)Opera-errepertorioan espezializatua den kantaria.en opera singeres cantante de pera; operistafr chanteur dopra; chanteur

lyrique

operista opera-kantari201ordena (4) sin. koru (4)Hari-instrumentuetan, hatz batez bate-ra jotzen diren bi hari edo gehiagoren multzoa, eskuarki tonu berean edo zortzidunean afinatzen direnak.en coursees ordenfr choeur

202orfeoi (4) Jatorriz, gizonezko-ahotsez osatutako koru-mota, XIX. mendean Frantzian sortutakoa; gaur egun, zenbait koruk edo abesbatzak, batik bat aski handiak izaten direnek, hartzen duten izena.en choral societyes orfenfr orphon

organista organo-jotzaile203organo (4) Teklatu-instrumentu tutuduna, non soinua hauspoetatik datorren airea tutuetatik igarotzean sortzen baita. Teklatu edo manual bat baino gehiago izan ditzake, eta, batzuetan, haien azpian oinez erabiltzen den pedalierra. Organoaren tutuak gai, tamaina eta era

50

Musika

konpositoreak partituran zehaztutakoa da. Barrokoaren garaiko orkestratik gaur egungo orkestra sinfonikora, orkestra handituz joan da (dena den, XX. mendean gutxi aldatu da orkestra sinfoniko modernoaren ohiko osaera).en orchestraes orquestafr orchestre+ ganbera-orkestra; hari-or-

kestra; orkestra sinfoniko

210orkestra sinfoniko (4) Orkestra handia, 100 musikari inguru-koa. Orkestra sinfonikoa sailetan dago antolatua: hari-instrumentuak, haize-ins-trumentuak (metalezkoak eta zurezkoak) eta perkusioa; oinarrizko sail horiez gain, beste zenbait instrumentu ere izan ditza-ke (harpa eta pianoa, adibidez).en symphony orchestraes orquesta sinfnicafr orchestre symphonique+ ganbera-orkestra; hari-or-

kestra; orkestra

211otso (4) Arku-instrumentuetan, gainerako noten aldean soinu-kalitate eskasagoa duen nota, instrumentuak maiztasun jakin batean edo batzuetan dituen erresonantzia-propietateen ondorioz gertatzen dena.en wolf; wolf notees lobo fr loup; roulement

212otxote (4) Zortzi gizonezkoz osatutako ahots-taldea.en octetes ochotefr ochote+ zortzikote

206organo positibo (4) Organo txikia, teklatu bakarrekoa eta pedalik gabea izaten dena. Zoruan bermatzen den altzaria du, eta batzue-tan garraiagarria izan daiteke. Baxu jarraitua jotzeko instrumentua da, XVI-XVIII. mendeen bitarteko erlijio- musikan oso garrantzitsua.en positive organes rgano de cmara; rgano

positivofr positif+ organo garraiagarri207organo-jotzaile (4) sin. organista (4)Organoa jotzen duen musikaria.en organ player; organistes organistafr organiste

208organologia (4) Musika-instrumentuak aztertzen dituen jakintza-alorra. Organologiaren egite-koak dira instrumentuak sailkatzea eta deskribatzea, baita haien historia, fabri-kazioa, akustika eta jotzeko teknika aztertzea ere.en organologyes organologafr organologie+ instrumentu209orkestra (4) Zenbait instrumentistaz osatutako musika-taldea, eskuarki aski handia eta sailetan antolatua izaten dena; instru-mentu horien multzoa. Ohiko sailak hari-instrumentuak eta haize-instru-mentuak dira (metalezkoak eta zurez-koak), eta perkusio-saila ere izaten du batzuetan. Orkestraren osaera zehatza

51

Musika

216pandero-jotzailePanderoa jotzen duen musikaria.en tambourine playeres panderetistafr tambourinaire

217pedal (4) 1 Pianoan, oinez eragiten zaien pieze-tako bakoitza. Pedal bakoitzak bere funtzioa du.en pedales pedalfr pdale+ erresonantzia-pedal; pedal

tonal; sordina-pedal

2 Zenbait organotan, oinez sakatzen diren piezetako bakoitza. Behe-soinuak sortzen dituzten erregistroak jotzeko erabiltzen direnak pedalierra izeneko teklatu-modukoan antolatuta daude.en pedales pedalfr pdale+ pedalier3 Harpa klasikoan, oinez eragiten zaien zazpi piezetako bakoitza. Pedalaren bidez, harien luzera aldatu egiten da, eta nota bat tonuerdi bat edo bi igotzeko aukera dago.en pedales pedalfr pdale+ harpa klasiko

pedal gozo sordina-pedal

213pabiloi (4) Haize-instrumentuetan, tutuaren mu-turreko zabalgunea.en belles pabellnfr pavillon

214pan txirula (4) Hainbat luzeratako tutuez osatutako flauta-mota. Soinua sortzeko, tutuaren buruan zeharka putz egiten da. Tutuek nota bana sortzen dute. Tutuak bertika-lean daudela jotzen da, ezpainak tutu batetik bestera mugituz. Pan txirulak oso antzinako instrumentuak dira, eta munduko herri-musika askotan erabil-tzen dira.en panpipeses flauta de Pan; flauta de panfr flte de Pan+ flauta215pandero (4) 1 zaldabai2 sin. zaldabai (4)Uztai-formako euskarria duen azal bakarreko perkusio-instrumentua, euskarrian txindata txikien moduko metalezko pieza-pareak dituena. Esku batez heldu eta besteaz jotzen da. Euskal herri-musikan, panderoa triki-tiarekin batera erabiltzen da. Orkestran ere erabiltzen da. Bada euskarri hutseko mota bat, esku batez astinduz jotzen dena (batzuetan, beste eskuaren ahurra-ren kontra joz).en tambourine; timbrelles panderetafr tambour de basque; tambourin

52

Musika

perkusiotzat hartzen, soinuaren eragi-lea hariaren bibrazioa baita.en percussiones percusinfr percussion+ perkusio-instrumentu221perkusio-instrumentu (4) Soinua kolpe, astintze edo marruskadu-ren bidez sortzen duen instrumentua. Oso familia zabala da, eta era askota-koak dira. Instrumentu batzuk makila, mailu, esku edo beste zenbait tresnaz kolpekatzen dira; horietako batzuk, minzdunak dira (danborrak, tinbalak, congak...), eta beste batzuk ez, instru-mentua bera kolpekatzen da (kanpaia, xilofonoa, marinba, giroa...). Beste batzuetan, instrumentuaren beraren atalak elkarren kontra jotzen dira (kas-kainetak, txindatak, klabea, krota-loak...). Azkenik, soinua instrumentua bera astinduz sortzen da batzuetan (marakak).en percussion instrumentes instrumento de percusinfr instrument percussion+ idiofono; menbranofono222perkusio-jotzaile (4) sin. perkusionista (4)Perkusio-instrumentuak jotzen dituen musikaria.en pecussionist; percussion playeres percusionistafr percussioniste

perkusionista perkusio-jotzaile

pianista piano-jotzaile

218pedal tonal (4) sin. sostenuto pedal (4)Piano horizontalean, beste bien erdian dagoen pedala, sakatuta dauden teklen isilgailuak soilik altxarazten dituena.en sostenuto pedales pedal tonalfr pdale de prolongation; pdale

de sostenuto; pdale tonale+ erresonantzia-pedal; piano;

sordina-pedal

219pedalier (4) sin. pedal-klabier (3); pedal-teklatu (3)Organoaren behealdeko pedal-multzoa, teklatu baten eran antolatua izaten dena. Pedalak oinez sakatzen dira, eta behe-erregistroa jotzeko erabili ohi dira.en pedal keyboard; pedalboardes pedal; pedalera; pedalerofr pdalier+ organo

pedal-klabier pedalier

pedal-teklatu pedalier220perkusio (4) 1 Musika-talde edo orkestra bateko perkusio-instrumentuen multzoa edo atala.en percussiones percusinfr percussion2 Soinua sortzeko erabiltzen diren bi objektu edo gehiagoren arteko talka. Perkusio-instrumentuen oinarria da.

! Zenbait hari-instrumentutan, haria jo edo kolpekatu egiten da (pianoan, esaterako), baina gertakari hori ez da

53

Musika

225piano elektriko (4) Pianoaren soinua berdintzeko sortuta-ko teklatu-instrumentu elektromekani-koa, modu mekanikoan sortutako soinua baliabide elektronikoz jaso, transmititu eta anplifikatzen duena. Hasierako modeloetan (1920), hariak eta mailuak erabili ziren, eta gerora metalezko barrak (kolpekatzekoak) eta mihiak (pultsatzekoak).en electric pianoes piano elctricofr piano lectrique

226piano horizontal (4) sin. isats-piano (4)Hariak, taula harmonikoa eta mekanis-moa horizontalean antolatuta dauzkan pianoa. Hainbat neurritakoak daude; ohikoenak kaxa-laurdeneko pianoa, kaxa-erdikoa, hiru laurdenekoa eta kaxa handiko kontzertu-pianoa dira.en grand pianoes piano de colafr piano queue+ kaxa-erdiko piano; kontzer-

tu-piano; taula harmoniko

227piano mekaniko (4) Mekanismo automatiko baten bidez jotzen den pianoa. Zenbait mota daude; zaharrenek zilindro koskadun bati bira-razten dion biradera dute, baina ezagune-na piano pneumatikoa edo pianola da.en player pianoes piano mecnicofr piano mcanique+ piano pneumatiko

223piano (4) Hari kolpekatuko tekla-instrumentua. Tekla sakatzen denean, mekanismo konplexu batek haria ukitzen duen isilgailua igoarazten du eta mailuari gorantz eragiten dio. Horrek haria jotzen du, eta horrela sortzen da soi-nua, tekla askatu eta isilgailuak haria berriz ukitu arte (pedalen bidez, isilgai-luen itzulera-mugimendua kontrola daiteke). Mailuaren abiadura tekla sakatzen den indarraren abiaduraren araberakoa da. Gaitasun hori bera da pianoaren oinarria eta haren izenaren arrazoia bera ere (piano eta forte jo dezakeen instrumentua). Pianoan, nota bakoitzeko hiru hari izaten dira (baxue-tan izan ezik, horietarako hari bat edo bi izaten baitira). Gaur egun, piano gehienek 88 nota izaten dituzte (7 zortzidun eta hirudun minorra, la1-do7 ), eta 1,5 metro zabal inguru izaten dira. Pianoaren aurrekari zuzena pianofortea da, B. Cristoforik 1700 inguruan asmatutako instrumentua.en piano; pianofortees pianofr piano+ erresonantzia-pedal;

isats-piano; pedal tonal; piano bertikal; pianoforte; sordina-pedal

224piano bertikal (4) sin. zutikako piano (4)Hariak, taula harmonikoa eta mekanis-moa bertikalean antolatuta dauzkan pianoa.en upright pianoes piano verticalfr piano droit+ piano horizontal; taula

harmoniko

54

Musika

goren erregistroa duena. Do flauta sopranoarena baino zortzidun bat goragoko