MURAT ISAKU

M’I KËPUSIN KOKRRAT E FRYMËS

Shtëpia botuese

Albas

2008

1

Libri u përgatit për botim nga bijat e

shkrimtarit të ndjerë: Luljeta, Laura

dhe Arta

2

Recensentë:

Alush Kamberi

Ramiz Hoxha

Parathënia:

Salajdin Salihu

3

4

NË VEND TË PARATHËNIES

Murat Isaku u rikthye në mesin tonë me për-

mbledhjen poetike M’i këpusin kokrrat e frymës,

për botimin e të cilit u përkujdesën bijat e tij të

dashura, të cilat, të lidhura emocionalisht, për më

shumë se tre vite nuk kishin gjetur forcë që të hap-

nin dorëshkrimin.

Murat Isaku u rikthye pasi, paraprakisht,

kishte krijuar një perandori letrare përgjatë disa

dhjetëvjeçarëve.

U rikthye si përherë... si poet. Sepse poetët,

edhe kur duket se kanë ikur përgjithmonë, befas

rikthehen. Rikthehen për lexuesit e së nesërmes. Më

saktësisht, Murat Isaku, ka qenë gjithnjë në botën që

s’e braktisi kurrë – botën letrare, ku është i dënuar

që të mbetet përgjithmonë.

Përgjatë një jete ai shkroi romane, tregime,

poezi, me një përkushtim të habitshëm, me një

vullnet të jashtëzakonshëm, me një fuqi titanike, pa

të cilat nuk merresh dot me letërsi.

Në këtë rrugëtim krijues thoshte se shpesh

kishte ndjerë lodhje. E kishte lodhur tipizimi i Eng

Humballait te Plagët, atëherë kur Gjata e ngar-

konte në shpinë trupin e tij pa kokë dhe e varroste

5

majë një kodre që madhështia e tij të shëmbëllente

me lartësinë e majës.

Te Rreckajt e kishte lodhur humbëtira ku

babë e bir gjendeshin në terrin e thukur, njëri në

grahmat e fundit të jetës, tjetri duke mos e kuptuar

se ai që vdiste ishte babai i tij…

Më shumë lodhej kur nuk shkruante. Ndjehej

i shkretë. Thoshte se ndjehej nervoz, enda-cak,

fjalëpakë, neurastenik. Kur i rrekej veprës atëherë i

duhej vetëm qetësi dhe të gjithëve ua shtronte një

lutje të madhe: ta linin të qetë në hallet e shkrimit...

Kur kishte punuar romanet Plagët dhe Rre-

ckajt, ishte zvarritur nëpër varrezat e Teqes. Kishte

folur me të vdekurit. Kishte folur me nje-riun e

fshehur brenda vetes. Kishte dëgjuar zërat që vinin

nga përtej dhe më pas kishte nisur të rrë-fente me

gojën e personazheve të tij.

Teksa e shkruante tregimin "Thuthuqi i pa-

vijonit numër katër", shpesh e vizitonte Bardovcën

(ku gjendet spitali neuropsikiatrik). “Lirisht mund

të them se ai është shkruar në një gjendje gjysmë

çmendie”.

II.

6

Ndonëse kishim një distancë e madhe moshe

ai sillej me ne, krijuesit e rinj, si një bashkë-

moshatar.

Ai do të mbetet në kujtesën e brezit tim si

aristokrati i një mjedisi gjysmë të urbanizuar që

gjallonte nën trysninë e thashethemnajës dhe nën

shtrëngimin e tymnajës së spekulimeve.

Ai do të ngelet në kujtesë si shkrimtari që

letërsinë e konsideronte si religjion.

Ai do të mbetet në kujtesë si shkrimtari që iu

gëzua sukseseve dhe u pikëllua në dështimet tona.

Ai do të mbetet në kujtesë si shkrimtari që na

motivoi kur kishim më tepër nevojë për fjalën e një

njeriu që kishte bërë emër në letrat shqipe.

Kur ne nxitoheshim ai na kujtonte se letër-

sia është gjuhë, magji e saj.

Kur ne shpejtonim të dukeshim, ai na kujto-

nte se lavdia ishte një keqkuptim dhe deprivatizim.

Nga takimet me të e kemi përjetuar ndje-

njën e Cvajgut nga takimi me Romen Rolandin: se

njeriu sa më i madh që ishte po aq ishte më i dashur

dhe më i përzemërt. Lavdia nuk ndikonte në

mënyrën e tij të të jetuarit. Ajo ishte jashtë tij, diku,

matanë, e pahetueshme nga shkrimtari.

7

Ai do të mbetet në kujtesën e brezit tim si

shkrimtari që nuk mund të rrinte gjatë kohë larg

forcave demoniake të krijimit.

Hiç letërsinë nga jeta e tij dhe ajo do të ishte

krejtësisht e varfër, thuajse e pavlerë. Nëse do t’i

duhej që ta jetonte vetëm atë jetë jashtë letërsisë, do

të kishte vdekur shumë i ri. Ai punoi me orë të tëra

dhe kur dilte në botën tonë ishte krejtësisht i

humbur. Ishte letërsia që e mbante gjallë.

Te ky shkrimtar vështirë mund të hiqej një

paralele ndërmjet Isakut qytetar i rëndomtë dhe atij

shkrimtar.

Për Isakun do të mund të shkruhej një libër i

veçantë me ndodhitë interesante në jetën e tij –

veçmas për “harresën”. Në fakt, në botën jashtë le-

tërsisë dukej i humbur dhe harrestar. Në këtë botë

mendonte për botën tjetër, atë të sajuarën,

realitetin e përfytyruar, me të cilin ishte njëjtësuar.

Nga bota e këndejshme merrte atë që i duhej

shkrimtarit për të sajuar botën e tij të epërme.

Gjërat tjera, që shumëkush i pandeh të vlefshme, ua

lente të tjerëve, pa ndjerë fare xhelozi. Për një

shkrimtar është e vlefshme diçka tjetër, që atij i hyn

në punë, teksa të tjerët as që mund ta vërejnë...

8

III.

Murat Isaku shkruante “për të mbetur

njeri”, kurse shkrimi për të ishte “dhembje e ëmbël

që provokon të gjitha qelizat e gjalla dhe krijon

simfoninë e harmonisë”. Në krijimtarinë e tij

tragjikja zë vendin kryesor. Shkrimtari thoshte:

“tragjikja është më e fortë se lumturia, sikurse

edhe dhembja më e fortë se gëzimi”.

Isaku nuk besoj të ketë qenë i lumtur, por

dihet se ka qenë kërkimtar i vazhdueshëm, veça-

nërisht i fjalës. Ai do të mbetet përgjithmonë në

letërsinë shqipe për gjuhën e tij të pasur poetike,

madje, besoj, se studiuesit e së nesërmes do të

merren me atë shumësi fjalësh që e pasurojnë le-

ksikun e gjuhës sonë. Ai kërkoi fjalë plaka e të

harrueme, siç do të thoshte Pjetër Bodgani, për të

krijuar kështjellën e tij artistike. Me fjalë të rralla,

që përdoren në trevat tona, hijeshoi mrekullisht

kështjellën e tij artistike.

Në vjeshtën e jetës së tij ai merrej me, sikur

thoshte, disi me një ironi të fshehur, “ristudimin” e

tërësishëm të veprave të tij.

“Nganjëherë mendoj se po t'i shkruaja tani,

në disa prej tyre, do të kisha qasje tjetër, por ky

ësh-të vetëm përfytyrim”.

9

Në fakt ai nuk i ka rishkruar veprat e tij. I la

ashtu siç i kishte shkruar dikur, normalisht me disa

përmirësime tejet të vogla. Megjithatë, në bisedat

me të e kuptonim se ai mbetej i pakënaqur me

nivelin e disa veprave që kishte shkruar. Madje,

pikërisht me ato që kritika i ka konsideruar si më të

realizuarat artistikisht. Kjo ndjenjë e shoqëron çdo

krijues serioz. Murat Isakun patjetër. Madje shpesh

ia thosha me shaka: Po çka do të përmirësoje

pikërisht këtu, kur s’ka vend për kurrfarë

ndërhyrjeje. Po madhështia e shkrimtarit këtu

shihet: jo tek fletët që ka shkruar, por tek fletët që

ka grisur.

Murat Isaku ka lindur me fatin apo fatke-

qësinë për të qenë shkrimtar. Dhe nëse do të gjendej

në seancën hyjnore ku do të përcaktohej sërish fati i

tij jetësor ai sërish do të zgjidhte këtë fat apo

fatkeqësi. Letërsisë, sikurse thoshte, nuk iu

përkushtua për ndonjë interes të veçantë. Ajo për të

ishte nevoja e natës dhe e ditës, autobiografia e tij,

fati i tij.

“Nëse e nis edhe njëherë letërsinë, sikurse

kam vepruar 50 vjet më parë, besoj se do të mbe-

tesha i njëjti: të jem i mirë ndaj njerëzve, dorën

gjithmonë ta mbaj për miqësi të sinqertë dhe

10

krahët e hapur për përqafime. Ndoshta nuk do të

isha ky që jam me këtë përvojë jetësore, por

shkrimtar detyrimisht”.

Na ndodhte shpesh të bisedonim për ne-

vojën që na shtynte të shkruanim. Mos vallë shkrimi

nuk është tjetër veçse tentim, apo mashtrim, që të

mos e shohim hijen e vdekjes që na fanitet ku(r)do?

“Vet jeta është antitezë e vdekjes dhe përsë-

ritje metabolike e fëmijërisë. Jeta është një fëmijëri

në vazhdim, e cila duke dashur të mbetet e tillë, me

kalimin e virgjërisë, ajo i kundërvihet fatit fatal të

vdekjes. Këtë për fat të keq nuk arrin ta sundoj në

betejën e gladiatoreske, por arrin ta zbusë

egërsinë e saj. Në të gjitha veprat e shkrimtarëve

botërorë, pa përjashtuar as timen, vdekja është

kambanare e madhe në sfond, zëri i së cilës arrin

kudo, por secili shtiret se ajo gjendet diku larg

personit të tij… Parafytyrimi i vdekjes ndonjëherë

është i bukur, sepse në këtë rast ndjehet nevoja e

mobilizimit te vetvetes për t'i bërë rezistencë të

keqes. Edhe vdekja është e bukur, sepse çdo

dukuri që patjetër duhet të kryhet, ruan në vete

hijen e bukurisë”, thoshte plaku me borsalinë,

aristokrati që jetoi në një kohë prerjesh të mëdha

historike dhe të papërshtatshme për shkrimtarinë.

11

Por ai nuk iu nda letërsisë asnjëherë, sepse pa të nuk

mundte dot.

Ai arriti mjeshtërisht të krijonte persona-

zhet e letuar që rrugëtonin mes heshtjes dhe shpre-

sës së thyer...

Tragjikja e personazhit në veprën e tij shn-

dërrohej në një tragjikë masive ose në rezistencë

kolektive, së paku duke lënë mesazhin e një qasjeje

të këtillë. Këto për të ishin tema të vjetra të letër-

sisë, të trajtuara nga Platoni, sidomos nga Aristo-

teli.

“Tragjikja e personazhit në letërsi zgjon

asociacione të shumta për t'i dalë zot trupit të vet,

shokut, familjes, etnitetit... Në kuptimin filozofik të

fjalës, tragjikja është pjesë përbërëse e të

menduarit dhe gjykuarit, të meditimit të individit.

Ajo shndërrohet në forcë shtytëse për t'u

kundërpozicionuar. Herë herë edhe tragjikja është

e bukur sikur vdekja, sepse është pjesë përbërëse

e imanencës sonë, që lëviz levën motorike të ecjes

përpara, të harresës. Në veprën time pjesët më të

bukura janë ato kur njeriu lufton kundër tragjikes

vetanake dhe bie viktimë në këtë luftë, duke mos e

konsideruar vetveten si të humbur”.

Ja kështu fliste shkrimtari.

12

Ishin me fat ata që patën rastin ta dëgjonin,

të ishin pranë tij.

Fliste rrjedhshëm.

Dhe ishte ndryshe nga ne të tjerët... sepse qe

gjithnjë në zonat influencuese të letërsisë.

Ata që nuk e patën këtë fat kanë mundësinë

që të komunikojnë me librin, si formë tjetër ekzi-

stence. Një nga këto libra është edhe ai që autori

nuk arriti ta shihte të botuar – M’i këpusin kokrrat

e frymës.

Salajdin SALIHU

13

KISHA VDEKUR DITËN E ENJTE

Është e vërtetë se më kanë marrë në qafë

kur kanë thënë se të shkruar e paskam

pasur

të vdes mu ditën e enjte1

dhe prej meje kishin larë duart.

Ditën e premte u bë rrëmujë e madhe

në pazarin e pulave

kur u shfaqa si kukudhi në përrallë.

Ca ia mbathën me duart në kokë

nga trishtimi i kallur në sy,

të tjerët u bënë akull.

Ore, është ngritur lugat – thanë

pikërisht në atë dakik

kur ra kambana e madhe.

Megjithatë as në varreza nuk gjetën varr

të ri,

1 Në dorëshkrim ka qenë “të vdes mu ditën e diel”, që është korrigjuar nga poeti, i cili ka shkuar në amshim ditën e enjte.

14

as në defterin e hoxhës vijë të kuqe mbi

emrin tim

as në shtylla lajm pikëllimi me fotografi...

Mirëpo, unë kisha vdekur ditën e enjte në

kafene

me një “ndjesë pastë” ndër buzë të

bujarëve.

mandej kishte ardhur shiu i dytë.

Vetëm tash e di

se të shkruar e paskam pasur të jetoj

deri ditën e enjte kur bie kambana e

madhe

dhe vjen shiu i dytë

15

16

PJESHKA E RRUGËS SIME

Bëj të hy në rrugën time me plot sende të

moçme,

por nuk më mbajnë këmbët…

Vetëm qielli më rri i ngulur në sy.

Athua mu në këtë kodër çelte pjeshka e

verës,

kur në vatër tym nxirrte cungu i djegur

e mes hirit thante këmbët një fëmijë…

Tash kur goja më mbushet me emra enësh

të botta

Sikur be dua të bëj në magjen e nënës

dhe

më zini besë

nuk pranoj tjetër jetë në këtë gur të lëmit

përveç asaj që ecën zbathur…!

N’këtë orë të ditës,

mjeri unë i mjeri

askush nuk më njeh në arën e babës!

Unë be u bëj se jam i Raifit të Isakut,

por ata vetëm frymë marrin…

17

Sa larg vetes së dikurshme tash po rri,

sa zgjoje për kaq stinë kanë ngritur bletët

dhe trarët e shtëpisë i ka ngrënë krimbi!

O Zot, e shurdhur sonte po më jepet boka

kur grushtet rrinë pa jetë

e koka lakohet si kalliri i pjekur...

Pjeshka zhvishet në diell si këngët e

djepit,

si duket jerm m’i ka pirë sytë

Athua edhe ajo bën të hyjë në rrugën

time ?!

Athua i merren mendtë në këmbë

dhe kërkon shtagë,

athua i qahet të zezës

pse akoma goja s’i ka ardhur…!?

Eh, kjo pjeshkë e rrugës sime,

kjo e mira e së mirës

kurrë mos u bëftë qyqe në një mal,

ata të barkut mos i qaftë...!

18

19

CIGARJA MË SHIKON SI MIK I

PABESË

Edhe prushi s’më zë besë

sonte kur e hedh frymën si gurin mbi

gur...

Vetëm cigarja m’shikon si mik i pabesë

dhe s’del se s’del

nga rruga e tymit të rëndë.

Edhe për këtë do ta them fjalën time

kur shiu i parë do të bjerë,

kur duart do të mbushen me helm

e sytë n’ëndërr do ta shohin ditën që vjen.

Sikur edhe vetja s’më zë besë

kur nata shpalohet mal e n’mal pëlhurë

e butë si një shpuzë...

M’ka mbetur një fjalë në fyt si kocë

po sikur ta nxjerr

druaj se në atë çast do të vdes

po sikur ta lë

do të shuhem shqim si cigarja vetë...

20

Dua dikush të më zërë besë

qoftë edhe cigarja në rrugën e tymit të

rëndë

sepse ka diçka në jetë, që jeton vetëm me

shpresë.

NJË MOT

Një mot kam mësuar si t’jetoj me kujtimin

tënd

Deri në fund të shekullit

Dhe si ta qortoj veten

Në rrugën që m’pret e para.

Mirëpo askush nuk më ka thënë atë mot

cila kokërr ma njeh zërin

dhe sa e zezë është biografia në shpinë të

tymit...

Megjithatë ti s’ke punë të besosh në

secilin gur,

të lësh pas dore të mirën e mikut

ta harrosh rrugën që t’pret e para...

21

22

KALEMI

S’t’u nda kurrë nga jeta

edhe atëherë kur dikush gjuhën ta nxirrte

pas shpine

sikur të villje ndër sofrat e huaja,

kalem i dashur,

biri im i vetëm

i vetëm në gjini të madhe...

Nuk e di si mbeta gjallë me shpirt e pa

shpirt

Njësoj si druri me kurubë të qëruar

Besoja se pranë teje

or kalem, or lalë,

mund të vdisja vetëm një herë pa u tallë

një ditë apo një natë

dhe të kalbesha për fije me këmbët e

shtrira në arë

pa kërkuar mbiemrat e varreve

të njerëzve të vegjël apo të mëdhenj...

Kam pritur si pret kulla të zotin në dit

baroti

23

se një ditë do të faleshin shirat e motit

që shpirtin ta çelësh si çel shelgu ndër

kroje

e të pohoje se ka rrugë të ngushta

kur tym të zi nxjerrin edhe lotët.

M’fal pse këtë s’ta besova

se vetëm zemra e poetit

kokën e mban lart ndër shtiza të mortit

edhe atëherë kur të tjerët gjuhën ia

nxjerrin ...

24

25

FLUTURA NË DHOMË

Sikur e mbush dhomën me ëndrrat e

vetmisë së vet

duke u derdhur n’dritare si rrez’ e hënës

mbi kep.

Arratisur është nëpër shi ku frika n’palcë

e vret

ndaj jetën e kërkon n’dritare ku rrufeja e

shkrep.

N’këtë çast bëhet shpirt i dytë n’shtratin

tim plak,

ndaj fort e dua pse lodhjen ma ndjen deri

në gjak.

Dashuruar është vetëm pas ankthit t’vet

nën flatra

ndaj hidhet prej shiut në shi me këmbët

n’bark...

Pa ndihmën e njerëzve ikën me cingje të

gjata,

duke u lutur për një dorë jetë këtu dhe

larg.

26

Dritarja kullon - unë shfletoj një libër – i

qetë

kur ajo kërkon një copë vend për trupin e

vet.

Sikur m’erdh n’çast se ma vodh zjarrin e

lashtë në ballë,

mbeta pa kohë lulesh ëndje, pa qumësht

nëne në

barkun tim...

E pyeta – tash kur pleqëria po m’merr

nëpër këmbë

si e marrë,

më thuaj vetëm ç’kujtim ruan jeta në

gjuhën e vet!?

Ajo rrahu krahët me katër strofa si në

poezi,

kuptova atëbotë se të dytë kishim një fat

nëpër shi...

27

28

OXHAKU PARA DRITARES

Ç’do mëngjes në dritaren e jugut, n’rrugë

që varfëron,

takohem me oxhakun e një shtëpie të

vjetër,

i cili asnjëherë nuk e lëshon kokën mbi

tjegull

që të marrë një sy gjumë,

një frymë,

të harrojë kush e marr nëpër gojë...

Rrimë kundruall njëri tjetrit dhe s’bëjmë

zë,

të dytë ndoshta gëzojmë një botë:

unë plakem me dy duart mbi makinën e

shkrimit

ai me supet midis zogjve të dimrit...

Nganjëherë më vjen t’i them njerëzisht:

Mirëmëngjesi, fqi i mirë,

or vëlla,

si gdhine sot n’këtë ditë të bardhë?!

Por nuk e nguc,

29

sepse ka gjëra prej të cilave s’e merr

përgjigjen dot.

Një ditë buldozerët e rrënuan shtëpinë,

i pari që ra me kokë përdhe qe fqinji i

mirë.

Tash dritarja ime hedh vështrimin larg e

larg...

Sheshi i qytetit është bërë më i madh

ku të rinjtë puthen e ndrydhen më

këmbë...

Vetë kujtimi im i pangirë më gjumë

- njësoj si oxhaku me tym

hesht me pleqërinë në krahë

duke fshirë me dorë avullin në xham

e duke i pëshpëritur atij: ”lamtumirë, or

mik”

30

QORTIMI I VETES

Gjithë natën nuk më fteken emrat e

sendeve

gjumi s’më zë në asnjë krah

sikur brenda shpirtit tim

të lëshojnë rrënjë shkurret e egra.

Dhe dridhem e dridhem pse jam kaq i

marrë.

or njerëz,

pyetni në çeli lule pjeshka e lalë Sulës

t’u marrë erë luleve,

atëherë ndoshta bëj një sy gjumë.

Gjithë natën kërkoj emrat e shokëve,

një gulç ma zë frymën,

mandej qortoj veten

pse mbeta kaq i marrë...!

31

VJEDHJA FATALE

E sosa të të vjedh me të tëra hiret

me epshe, me inat, me ëndrra, me ngërçe

me tërë Zotin,

që me sytë e mi të të shoh kur zgjohesh,

kur buzët të lëshohen,

kur dritën e pi,

kur zhvishesh në pasqyrë.

Je ti një fjalë aq e bukur

që e ndezur rri në frymë...

Pasi të të vjedh me të dy duart

në etjen tënde do të fshihem si hajn

që të mbetem gjallë.

32

NJERIU PA BIOGRAFI

Atëbotë veten e pandehu në gjunjë duke

vjellë vrer

tek BREGU I FATIT.

Ishte hequr pa qirinj në dorë,

pa mend në kokë...

përmbys kishte rënë plot lebeti tek tokë e

babait,

pse nënëlokes kur i vdiq

nuk ia nxori ferrat prej këmbëve,

se pyeti të ndjerën

në ia kishte lënduar barkun me pëllëmba

kur lindi si kërthi,

pse mbeti pa i thënë MËMËDHEUT se e

kishte

dashur shumëfish

mbi veten

prej njërit kufi në tjetrin

dhe kurrë nuk ishte lodhur prej tij...

Tash kur po rigonte ky shi i rrafshët

dhe përvëlohej në buzët e tij

me fulltaka të pëlcitura si guaskat e detit,

33

me një gur në zemër

vetëm falje kërkonte pse s’mori një kokërr

kripë

në sofrën tuaj,

pse s’e ndau me ju përgjysmë, më katërsh,

pse nuk ju dha një varg kujtim

ta varnit në qafë ditën e Shëngjergjit si

lulen e malit

e të pohonit zëshëm se me shpirt

dikush ju kishte dashur

- ju kishte dashur ai njeri i vogël e i thatë

Si një dru stufe – ai pa biografi...

Kishte pasur i gjori

një palë duar të lidhura me pranga,

fytyrën plot pështymë plocësh,

shpinën lëvruar me plagë nga telat

gjemborë,

dy këmbë me hallka zinxhirësh...

Ishin këto reliktet e biblës së njëfarë

shteti të tij...

Ndoshta ëndërr më ëndërr

si nëpër shkallët e një teatri antik

sërish do të kthehet tek ju

34

me pranga, me hallka, me tela gjemborë,

me pështymë

do të kthehet në atë vend ku në zjarr

kishte lexuar

fjalën e perëndisë

Atëherë mos e merrni për të huaj,

po thonie të vërtetën,vetëm të vërtetën,

se mu në pikëqendrën e fushëbetejës

burrërisht kishte vdekur në këmbë,

duke hëngër plumbat me dhëmbë...

Mandej lania fytyrën tek kroi i fshatit,

lidhnia plagët mirë e mirë me rrobat e

shtatit

dhe hidhni përpara hapit do tulla të

pjekura në prush

sa për t’i vënë thembrat

sa për tëharrë një frymë me gjoks të

pihatur

së shpejti do të ikë me kalë të bardhë

Doruntinën për nuse ta marrë...

Tashmë kur ishte plakur bashkë me zogjtë

e malit

aq fort sa s’e shihte as koliben e babazotit

35

ndër luadhe,

duke u dridhur thërriste emër për emër

njerëzit e mirë të fisit

- ata me fanarë dhe flamuj ndër

kryengritje

që t’ua puthte sytë e ballit.

Lutej me dy pëllëmbë kah kupa e qiellit,

që ju të keni liri sa ujtë e detit,

që të keni ATDHE të dashur pa mëkate...

Megjithatë mos e kërkoni më për jetë të

jetës,

as në rrugë, as ndër fqinj

askund, kurrkund...!

Lani duart sot e mot prej tij, o njerëz, o

vëllezër,

o miq,

kaq e pat njeriu i vogël e i thatë si një dru

stufe

ai pa biografi, kaq o zot, kaq, o Perëndi!

Kaq,

ndjesë!

36

37

PENG I DHEMBËS

Tash as mendja më ikën të shoh ndonjë

ëndërr,

të kap ndonjë shpresë,

dridhjen e buzëve nga mishi ta hedh

e tymin e kokës në rrugë ta qes...!

Vetëm peng i yt jam bërë, oj dhembë,

oj jeta ime në të majtë dhe në të djathtë!

As që dua mëshirë t’kërkoj për ndonjë

mëkat,

për ndonjë zjarr...

jo, jo kjo tash është mjaft

Kur edhe shpirti qet me shqelm si hajn...

“U i biri i Bdek”... para vetes bie në

gjunjë,

kaq!

Shuani qirinjtë...!

38

PLAKU AFËR ZOTIT

Një plak heq shpirt afër Zotit

dhe miqtë i kujton një nga një

si drunj shelgjesh në varg buzë përroit të

gjatë...

Të dy duart i shtrin në kokë

është ky ankim

kur avujt ia zënë sytë si një vrundull tym.

I shtiret një udhë e vjetër me shi – orëliga,

atëbotë i dukej se e thërret dikush jashtë,

fjala ia mbush gojën

mandej kullon si rrëshirë – pa ankth.

Aty mbrëmja vjen e thatë

njësoj si gryka e tij plot shpuzë,

njësoj si sytë e tij pa gjak...

39

40

ZËNKA ME QENIN HAJN

I turret pikënatës me të katërtat në gjoks

si t’ia zhvaste brinjtë me inat,

si ta hidhje hallkën e zinxhirit nga qafa

dhe orës së qytetit t’i thoshë:

Ndal, se edhe unë kam në këtë botë

një grimcë nafakë...!

- Kthema këpucën e këmbës së djathtë,

or hajn e biri hajnit! – i flas me zap

Unë i kësaj ane

Që Zotin e kam njohur që në gjirin e

nënës.

Ai shputat i shtrëngon në rrënjët e plepit

të gjatë

dhe zihet qençe si dy fqinjë në një gardh.

- Kthema sa më parë, dëgjova, rrugaç!

me një të katërtën e pensionit i kam

marrë.

Çon jetën aty në lidhëset kular

edhe një merimangë e lashtë,

që s’e shporri dot asnjë brushë,

41

asnjë qortim i mbrapsht,

sikur gjyshes së vet t’i ketë ngjarë...

Qeni hidhet e përdridhet me afsh

si t’i hynte në dhomë nuses me duvak.

Mandej këpucën bashkë me hënën në gojë

i rras,

duke thënë me ham - hame të thatë:

-Edhe unë kam tagër të bëhem Zot në një

çast

para se dikush në kontejner të më rrasë,

tërë jetën bërë e ka, nën hijen e shtagës

mbi rrashtë

dhe në hallkat e zinxhirëve në qafë,

s’duron më shpirti i ngratë,

sepse edhe mua më ka lindur një nënë e

një atë!

Bëj në drejtim të tij këpucën ta marr

Ndaj as e pështy as e shaj,

Atëbotë më duket se në jetë

Shumëçka ka mbetur e paqartë...!

Qeni ia mori një valsi solo plot lezet

Mandej fap u ndal.

42

Me tërë dhëmbët në noçkë m’u qas

Duke më thënë qençe:

- Për të katër këmbët e mia mjafton

kjo e mbrapësht,

M’është mësuar syri sall t’i shoh,

por jo edhe t’i mbath,

shkon ajo hem në të majtë, hem në të

djathtë.

- The qafën, zagar!

Dola në shesh ta ndesh yllin e fatit,

ti ma rrëmbeve fap

edhe merimangën duke mos e lënë rehat,

që bëhet lëmç jetës për t’i bënë ballë...

pra, dy shpirtra merr në qafë...!

Që të treve tash na takon nga një yll,

kur hëna në kodër mbushet me frymë...

Që të tretë kemi vetëm një LUTJE në këtë

anë

-të mbetemi gjallë,

sepse çdokush ka një yll

dhe nga një kontejner...!

Ai me angullimë sikur më tha:

43

-Vërte nënat i kemi dy palë,

por fatet mbeten ata ç’kanë qenë

njësoj si shputa ime e majtë

si këpuca jote e djathtë...!

Edhe ylli im kishte fatin e qenit,

të këpucës së djathtë

dhe të merimangës së lashtë

ngase në një copë botë flemë qafë për

qafë....

44

BUROJA E PUNËS

E zgjuar rri prore buzë dritares

në këtë vend nderi

me një kalë tatratatesh në shpinë:

lapsa, syze, fjalorë, makinë shkrimi,

abazhur

e çka jo tjetër...

Banor i saj jam edhe vetë

- një gjësend i moçëm që lidh dy shekuj...

Sipas moshës, fill pas meje, vjen makina e

shkrimit,

që pesëdhjetë vjet ma rrah gishtin në

ballë,

duke m,qortuar me vrer:

“T’ka mbetur vetëm të vjellësh vrer, or

qorr”...

Mirëpo tash edhe këtë llapazane

duhet ta ndërroj me një kompjuter

dhe të falem me ngucakeqen e marrë...

Kësisoj po vras mendjen,

kur rrezet e dritës vetullat m’i mbushin....

45

Megjithatë, kësaj radhe dyshoj se mos po

bëj

ndonjë mëkat...

Dy duart sërish i hudh mbi makinë

ii ta marr ngrykë një shok të mirë...

Mandej dridhem nga pendimi

dhe i flas jerm si t’i këndoj dua:

vetëm ty të kushtohem – fqiu im i parë

vetëm ti m’i mban sytë hapur deri në

mesnatë

dhe lodhjen ma njeh kur qan në ballë...

Kthehem tek makina e shkrimit mbi buro,

sepse sendeve të reja nuk u zë besë,

kësaj, ia njoh grupin e gjakut,

zërin dhe tabiatet

e di si merr frymë...

Gjest qesharak apo jo,

kur mbi buro pranoj vetëm mbeturina,

që e njohin jetën nga bishti

bashkë me dialektin e vjetër...

E udhës është, njerëz të mirë,

46

të kuvendoj edhe ca me makinën e

shkrimit

si bie fjala

për fletët e bardha...

vetëm ato dua t’i shoh ëndërr

edhe atëherë kur i merr zjarri

vetëm ato i pres si argëto tek gardhi,

vetëm ato i njoh si varrezat e të parëve...

Mirëfilli e di se ma duan pleqërinë

si zogu krahët në hapësirë

se shpirtin ma mbajnë në dorë

edhe pse tash asgjë s’u fali,

asgjë s’më marrin

Ruajnë ndoshta vetëm dridhjet e duarve

në kokë...!

47

I PËRGJUMURI

Kishte zë të djegur nën këtë qiell veror

të fushës së shkrirë në një stuhi të artë

nga gruri i pjekur...

Përmes saj si një shpend me gjysmë krahu

të prerë

hiqej i përgjumur në rrugën me drunj të

vjetër.

Ta çonte mallin e mullirit me ujë të pakët

apo të një arkivoli,

që mbartet në krahë prej xhematit.

Retë sikur bënin kryq në ditën e

shpirtrave

dhe iknin si prej ndonjë sëmundje ngjitëse

rreth zenitit.

Vetëm një dru i shtrirë në megje

atij ia kishte këputur kryet

pse akoma nuk ishte zgjuar si duhet.

Edhe më tej bregun e hante i përgjumur,

duke lënë matanë krahëve kohën pa çehre

48

dhe tiktakun e orës së xhepit.

Kushedi pse zërin e kishte të djegur?!

49

ZONJUSHA NËPËR SHI

Dy drunj flinin bashkë në këtë shi të parë

të ngjitur njëri me tjetrin bel e shalë,

të dytë merrnin një frymë

dhe hynin në një shtat...

Atypari zbathur hiqej kjo zonjushë,

që me ëndrra i mbushte gjinjtë

thellë nën këmishën e bardhë,

priste dikujt t’i hidhej n’përqafim sa më

parë

si druri i dytë drurit të parë...

50

SHTËPIA E RE

Tërë fëmijët fare u këputëm,

Duke pritur në shkallë,

Që të dilte nëna me bukët për argatë...

Ndërtojmë shtëpi të re me plitharë dhe

baltë,

Dritaret do t’ia zëmë me letër të bardhë

Kurse për dyer thurim trina në hajat.

S’kemi nevojë për llambë e fitilaq

Sepse drita vjen fushës me florinj në qafë,

Kurse hëna zbret malit me yjet në krahë

Janë këta miq të vjetër mend sa mbamë,

Tash në ndihmë do vijnë si argatë...

51

MOS E MALLKO MOTIN

S’gabohesh fare pse dëshiron të jetosh

tërë ditën,

mëkat bën vetëm atëherë kur s’e njeh

veten.

Kur nuk i shkon asaj me lule në ditëlindje,

kur i merr në qafë gjërat që me ty

mbushin jetën...

Atëherë kur hallet rëndojnë më tepër

sesa mund t’i mbartësh në krah

si pus me ujë

mos mallko pse ke lindur në një mot të

ligë,

pse veten e pandeh si kopil,

pse tërë natën rri pa gjumë

pse do shumë e arrin pak...

Psalmet tua janë ato,

që t’i kanë mësuar të tjerët,

rruga jote është ajo

që e mbush me shpirt

si stufën me dru të thata...

52

S’gabohesh, besa, nëse jeton një ditë më

shumë,

sepse pasi të mbyllesh në sirtar

një apo dy dit do të qajnë

dhe... kaq, kaq...!

Jeta është një lutje,

që askush në fund s’i ka dalë.

T’i pranoje vetëm si të këtillë... në daç.

53

DITËN QË S’E DOJA

Pikërisht ajo ditë që s’e doja

më mori në qafë,

s’më la t’i shkul gjembat

në trupin tim

kur në lojë lidhin shtat

s’më la t’i mbledh ëndrrat në shuplakë...

Nepc qeni kishte pasur ajo ditë

një ditë e përdalë

që shkoi të mbushë ujë në fshat

me dy buçela në krahë...

Ia bëra me dorë hapin ta ndalë

por as më pa më – as e pashë

si nuk shihen dy pika uji në rrasht...

Gabova pse linda atë ditë, që merr në

qafë,

e fshihet pas shpine si shtogu në mal...

As shiun më përdore s’do t’ia marr,

se n’gjini s’do t’i shkel

si mysafir i rrallë...

54

Gabova pse nuk e zgjodha një ditë më të

bardhë...

55

MBYLLI SYTË

Mbylli sytë

dhe merre si në ëndërr

kulmin e kolibes me kashtë.

Eh, sa i dashur është ai mall,

ai çast

kur mendon se edhe shpirti yt ngrihet lart

si flakë,

por ti mbetesh vetëm një zjarr barinjsh në

kullotë

fill vetëm

si ajo kolibja me kashtë...

56

KUR MBETESH NË BREG

Ti mbetesh në breg

dhe gjumi më tej nuk të zë...

Ngadalë fletë më fletë çel shpirtin

dhe lexon diçka,

që të çmend

Atëherë vetëm mëkon

fare i lodhur në atë breg...

57

PËRFITIM I NJË ËNDRRE

Kur n’qepallë t’digjet një fill mendimi –

ti bëhesh flakë

Është mëkat apo pendesë

– s’di ç’të them n’këtë

çast...

Vetëm në një drithmë që fsheh

– si zogu klithmën

n’plagë

Sikur dëshiron t’mbetet sall përftim

i një ëndrre të lasht’...

58

MËKATET

S’di ç’mëkat bëra kur të humba shqim,

kur n’këmbë u thava e dy fjalë s’t’i

thashë...

Ndoshta qe një kokërr ëndërr që u kalb

në hidhërim,

ndoshta pse përveç shpirtit asgjë s’të

dhashë...

Tash hiqem rrugëve pa fuqi, pa ankth, pa

mall,

të gjitha kujtimet bien si një kambanë e

kot...

Unë zgjohem me mjekër të bardhë,

ti tretesh në varg,

ndoshta edhe ky është një mëkat që

s’ndreqet dot...!

59

NATA TJETËR

Prit ta thërras natën tjetër

që duhet të jetë e gjallë...

Do të vijë nëpër qiellin e vjetër

askush pa e vjedhur si barkën në zall.

60

NJË ÇAST I TRISHTË

Ngrine një çast pa zë

si një unazë martese në gisht

- çast i trishtë...!

T’i këputa kokrrat e rënkimeve ndër buzë

kur t’shkonte një drithmë e ëmbël nëpër

gji...

Pse atëherë kridhesha brenda një flake

si ndër valët e gjolit kur i shkund era...?

pse më sosej fryma,

se t’i pija sendet e shtatit!?

Për çudi mbete e tëra plot magji

me një palë sy që kullonin huti...

Mbi bar harruam një palë rrecka të

ngrohta

të hedhura pa kujdesin tonë...

Më pas thërrita si një i çmendur,

Qeshë apo s’qeshë në shkretëtirë, s’e di...

Në atë vend tash rritet një bar i egër

që thahet tinës nëpër damarë.

61

62

LAVRAT E FUSHËS

Prej bregut kundroj lavrat e fushës

të zeza si një bukë e djegur në çertep...

përmbi to avulli lëpihet dhe derdhet tej

njësoj si mendimet e fëmijëve kur dalin

n’shesh.

Prej fushës më pas kthehen lavërtarët

me mustaqe të lodhura nën hundë

tok me ta shkojnë edhe pëllumbat

me qafat e kredhura në jakat e puplave

duke larë këmbët në erën e mbrëmjes

vonë.

63

64

MINAREJA

Midis sfondit ku zogjtë mblidhen në

shtrojerë,

veshë si me myshk deri në qafë

derdhet minareja në kupë – formë

kambane e çelë

duke lëpirë me lajka shputat e reve...

Me një palë shkallë të ngushta,

që përdridhen gjarpër në mug të trashë

dhe kokën lart mbi etjet tona

lakmon me shpirtin e vet

gojëdhënën për të shenjtit,

njësoj si punë e një anije të fundosur

sipërfaqen e diellit.

Desha t’i ndërroj nja dy fjalë,

por assesi të kuptohemi,

sepse ajo rend lart drejt zotit

kurse unë mbetem këtu tek robi.

-Jemi dy trasa me veten tonë në krahë...

65

66

NË PËRVJETORIN E VDEKJES

SË VËLLAIT

Atëherë kur u nise për në qiell,

një gur i madh më ra në ballë

por ti nuk bëre zë

si ta kishe harruar gjuhën e nënës.

Lart hëna çante veshur me re,

kur për ty kërkoja vetëm shpirt... shpirt...

shpirt...

Harrove frymën në qepallë

ku thahej si dru ajo e shkreta natë.

Të veshi një shpuzë e ftohtë

E sytë i mbylle – “fap”...

mandej...mandej mbi ty rashë

Dhe s’di, s’di më çka thashë...!

67

MËNGJESI NË RRUGËN TIME

Mëngjesi në rrugën time gdhin atëherë

kur gratë çarçafët i shkundin

buzë parkut të fëmijëve.

Të duket se edhe zogjtë i plapurisin

krahët

se edhe bleta gumëzhin në zgjoje

kur çuçuritën gratë.

Sa ora majat e barit veshin pizhamet

Tërë parku mbulohet me rroba të palara...

Lind ky mëngjes me çarçafë të ngrohtë

në të cilët natën ziejnë epshet

e bashkëshortëve

qofshin ata me fat, apo...

Drita mandej i lanë mëkatet

si në kroin e fshatit...

Edhe të nesërmen avaz i njëjtë

buzë parkut të fëmijëve.

çarçafët dhe fluturat bëjnë xhiro.

Lagja bëhet gati edhe për një ditë tjetër

me njolla nëpër rrobat e shtratit

si fara hithrash të egër...

68

ËNDRRA E FUSHËS

Ti kuvendon me veten

njësoj si në kohën e gurit,

si zogu në pupla...

Fushës me drithëra ia fal frymën

si një ëndërr që mbushet tok me hënën.

S’e fal atëbotë vetëm jetën tënde

- këtë kalli që e pjekin erërat...

69

70

MASHNA2 E GJYSHIT

Në krah të përroit tek dy blina

zemra për mashnën e gjyshit kurrë nuk u

tha...

E ngriti një mot me lloç e me trina

dhe bashkë me arën kujtim na e la.

Më pas erërat kulmin ia derdhën në hava

do barinj barkun ia hudhën në zjarr

megjithatë nga shpirti kurrë nuk na u

nda...

Ruante ajo në kokrrën e jetës së vet

duart tona, gjeth e flet...

Tash pritnim të kthehej ai nga qielli mbi

gurinë

me një thes miell në shpinë...

2 Kasollë për ruajtjen e zahiresë së kafshëve

71

S’DI TË RROJ DY HERË

Kur lëshoj duart në shtat them se dikush

m’paska vra

N’mëshikës të kësaj nate kaq të thatë...

Së largu shoh një dru që mbahet pa asnjë

krah,

atëherë edhe sytë shkojnë t’barisin në

shpat...

Diçka po ndodh me mua si me buklën në

ranë

Një djersë del e kripur kur shpirti dhemb

e dhemb...

Tash mund të thoni gjithçka për mua

goja që mban,

mund t’më bini në qafë kur s’di çka t’ju

them.

I ndezur m’rri një si kandili n’verë,

72

por s’ia prek fatin kur sytë ngjiten në

kodër.

Ndoshta i duhem dikujt – por s’di t’rroj dy

herë,

S’di n’cilën kokërr merr frymë jeta – që të

kokërr...!

73

PËRMBAJTJANë vend të

parathënies.................................................

.......5

Kisha vdekur ditën e

enjte................................................14

Pjeshka e rrugës

sime........................................................16

Cigarja më shikon si mik i

pabesë....................................18

Një

mot..............................................................

..................19

Kalemi.........................................................

.........................20

Flutura në

dhomë.........................................................

......22

Oxhaku para

dritares.......................................................

24

Qortimi i

vetes...........................................................

.........26

74

Vjedhja

fatale...........................................................

...........27

Njeriu pa

biografi.......................................................

........28

Peng i

dhembjes....................................................

.............32

Plaku afër

zotit.............................................................

.......33

Zënka me qenin

hajn.........................................................34

Buroja e

punës..........................................................

..........37

I

përgjumuri..................................................

......................40

Zonjusha nëpër

shi............................................................4

1

75

Shtëpia e

re................................................................

..........42

Mos e mallko

motin...........................................................

43

Ditën që s’e

doja.............................................................

....45

Mbylli

sytë.............................................................

..............46

Kur mbetesh në

breg.........................................................4

7

Përfitim i një

ëndrre.........................................................

..48

Mëkatet.......................................................

.........................49

Nata

tjetër...........................................................

.................50

76

Një çast i

trishtë.........................................................

.........51

Lavrat e

fushës..........................................................

.........52

Minareja.....................................................

..........................53

Në përvjetorin e vdekjes së

vëllait...................................54

Mëngjesi në rrugën

time....................................................55

Ëndrra e

fushës..........................................................

.........56

Mashna e

gjyshit.........................................................

........57

S’di të rroj dy

herë.........................................................58

77