MULTISIM 9 DERS NOTLARIr.Gr. Yksel Tokur - r.Ercan Uygun - r.Gr Fatih Tamer

UYARI: Baz menleri derslerde grmemiseniz programn EDUCATION ve PROFESSIONAL versiyonlar arasndaki farkdan dolaydr. Snavlarda ortak olan menler ve komutlarla ilgili sorular gelecektir

1

MULTISIM 9 BLM 1: KULLANICI ARABRM Bu blmde Multisim9 kullanc arabirimindeki temel ilemler anlatlmaktadr. Multisim programnn kullanc arabirimi aadaki temel elemanlardan ibarettir.

Menler, kullanlmak istenen tm fonksiyonlar iin komutlarn bulunduu yerdir. Standart ara ubuu, en ok kullanlan fonksiyonlara ait butonlar ierir. Instruments ara ubuu, her bir l aleti iin butonlar ierir. Component ara ubuu, emalarnza yerletirmek iin Multisim veritabanndan seeceiniz komponentlere ait butonlar ierir. 2

Circuit window ( veya workspace, alma alan), devre tasarmlarnn yapld yerdir. Status bar, o anda yaplan ilemle ilgili yararl bilgiler verir ve kursrn (imlecin) o anda bulunduu yeri tanmlar. Design toolbox, bir projedeki farkl trdeki dosyalardan (ematik, PCB, rapor vb.) yararlanmak iin klavuzluk eder, ematik hiyerari grnmndedir, farkl katmanlar gsterir veya gizler. 1.1. Ara ubuklar: Multisim iinde mevcut olan ara ubuklar aada listelenmitir. Standart ara ubuu Main ara ubuu View ara ubuu Components ara ubuu Virtual ara ubuu Grafik Annotation ara ubuu Instruments ara ubuu

Not: Yukardaki ara ubuklarndan multisim ekrannda grnmeyen varsa, o zaman view mensnden Toolbars seenei seilir, alan alt menden gsterilmek istenen ara ubuu isminin zerine gelerek mouse ile tklanr. 1.1.1. Standart Toolbar (Standart Ara ubuu) Standart ara ubuu, en ok kullanlan komutlara ait butonlar ierir.

Standart ara ubuundaki butonlar aada tanmlanmtr. Buton Aklama New (Yeni). Yeni bir dosya oluturmak iin kullanlr. Open (A). Varolan dosyay amak iin kullanlr. Save (Kaydet). zerinde allan aktif devreyi kaydeder. Print (Yazdr). Aktif olan devrenin yazcdan ktsn alr. Print Preview (Bask nizleme). Devreler yazcdan karlaca zaman nizleme amacyla kullanlr. Cut (Kes). Seilen elemanlar keser ve windowsun hafzasna (clipboarda) yerletirir. Copy (Kopyala). Seilen elemanlar kopyalar ve windowsun hafzasna (clipboarda) yerletirir. 3

Paste (Yaptr). Kes veya Kopyala ilemiyle windowsun hafzasna (clipboarda) alnan elemanlar imlecin bulunduu yere yaptrr. 1.1.2. Main Toolbar (Main Ara ubuu)

Main ara ubuundaki butonlar aada tanmlanmtr. Buton Aklama Toggle Design Toolbox. Design Toolbox aar veya kapatr. Toggle Spreadsheet View. Multisim ekrannn alt tarafnda, kullanlan komponentlerle ilgili detayl bir tablodur. Bu tablonun ekrana getirilmesini veya ekrandan kaldrlmasn salar. Database Manager. Veritaban yneticisi diyalog kutusunu gsterir. Create Component. Komponent sihirbazn gsterir. Run/Stop Simulation. Aktif olan devrenin simlasyonunu balatr veya durdurur. Grapher/Analyses. Aktif olan devrede analiz yapmak iin ya da grafikleri grmek iin kullanlr. Postprocessor. Postprocessor diyalog kutusunu gsterir. Postprocessor, analiz yaparken denklemlerin sonularn hesaplar ve bunlarn grafiksel olarak gsterilmesini veya yazcdan karlmasn salar Electrical Rules Checking. allan devredeki elektriksel balantlar kontrol eder balant hatalarn tespit eder. Back Annotate from Ultiboard. Ultiboard programnda izilmi olan devreler multisime aktarlrken, devrelerde deiiklik yaplmasna izin verir. Forward Annotate. Multisimde izilmi olan ematik dosyalar ultiboarda aktarlrken deiiklik yaplmasna izin verir. In Use List. allan aktif devredeki komponent listesini gsterir. Help (Yardm). Yardm dosyasn grntler.

4

1.1.3. View Toolbar (Grnm ubuu)

View (grnm) ara ubuundaki butonlar aada aklanmtr. Buton Aklama Toggle Full Screen. Tam ekran grnmdr. Sadece alma alann gsterir. Menleri ve ara ubuklarn kapatr. Increase Zoom. Aktif olan devreyi byterek gsterir. Decrease Zoom. Byltlm olan devreyi klterek gsterir. Zoom Area. Mouse ile seilen bir alan bytr. Zoom Fit to Page. alma alanndaki tm devreleri gsterebilecek ekilde kltr. 1.1.4. Components Toolbar (Malzeme Ara ubuu)

Components ara ubuundaki butonlar aada aklanmtr. Her bir buton seildiinde ilgili butonun altnda kendi grubundan malzeme seimi yaplabilecek bir pencere ekrana gelir. Buton Aklama Source (Kaynak). Kaynak seimi yaplr (DC, AC, fazl vb.) Basic (Temel). Diren, Kondansatr, Rle, anahtar gibi temel malzeme gruplarnn seimi yaplr. Diode. Diyot grubu malzemelerin seimi yaplr. Transistor. Transistr grubu malzemelerin seimi yaplr. Analog. Op-amp lar gibi analog malzemelerin seimi yaplr. TTL. TTL yapya sahip malzemelerin seimi yaplr. CMOS. CMOS yapdaki malzemelerin seimi yaplr. Miscellaneous Digital. eitli dijital devre elemanlarnn seimi yaplr. Mixed. erisinde hem analog, hem de dijital bulunduran malzemelerin seimi yaplr. Indicator. Voltmetre, ampermetre, lamba gibi gstergelerin seimi yaplr.

5

Miscellaneous. Voltaj reglatr, malzemelerin bulunduu gruptur.

sigorta,

optokuplr

gibi

eitli

Electromechanical. Elektromekanik malzemelerin seimi yaplr. RF. Radyo frekans malzemelerinin seimi yaplr. Place Hierarchical Block. Kaytl bulunan hiyerarik bloklar aar. Bus. oklu hatlarn izilmesini salar. 1.1.5. Instruments Toolbar (l Aletleri Ara ubuu) l aletleri ara ubuundaki butonlarn ilevleri aada aklanmtr. Buton Aklama Multimetre. Function Generator Wattmeter Oscilloscope Four Channel Oscilloscope Bode Plotter Frequency Counter Word Generator Logic Analyzer Logic Converter IV Analyzer. Diyot, transistr gibi komponentlerin akm-gerilim erilerini izer. Distortion Analyzer. Sinyallerdeki bozulmalar ler. Spectrum Analyzer. Zaman boyutunda osiloskopun yapt ii frekans boyutunda bu cihaz yapar. Frekans genliini ler. Network Analyzer. Genellikle yksek frekanslarda alma iin yaplm devreleri karakterize etmek iin kullanlr. Measurement Probe. allan ematik devre zerinde herhangi bir hattn zerindeki gerilim, akm, frekans gibi byklkler llmek istendiinde o hattn zerine bu probe Mouse ile yerletirilir.

6

1.2. Multisim Menleri Multisim ierisinde aadaki menler bulunur. File Mens Edit Mens View Mens Place Mens Simulate Mens Transfer Mens Tools Mens Reports Mens Options Mens Window Mens Help Mens 1.2.1. File Mens File mens, allan dosyalarla ilgili, ama, kaydetme, yazcdan ktsnn alnmas gibi ilemlerin yapld mendr. File mensnn altndaki komutlar aada aklanmtr. New Shematic Capture (Yeni ematik Dosya ama): Devre tasarmlarnn yaplabilmesi iin yeni, bo bir alma sayfas aar. Alan dosyann ismi Circuitdir. Dosya kaydedildii zaman Circuit ismi yerine kaydedilirken verilen isim gelir. Open (A): Daha nceden oluturulmu, bilgisayarda kaytl multisim dosyalarn aar. Open Samples (rnek Dosya A): Multisimin ykl olduu klasrdeki rnek dosyalarn bulunduu blmden multisim hafzasndaki rnek dosyalar aar. Close (Kapat): Aktif olan multisim dosyasn kapatr. Eer dosya zerinde deiiklik yaplmsa kapatrken dosyann kaydedilmek istenip istenmediini sorar. Close All (Tmn Kapat): Ak olan tm devre dosyalarn kapatr. Yine burada da son kaydedilmeden sonra deiiklik yaplmsa deiikliklerin kaydedilmek istenip istenmediini sorar. Save (Kaydet): zerinde allan, aktif olan devre dosyasn kaydeder. Eer ilk defa kaydedilecekse, ekrana Save As (Farkl Kaydet) diyalog penceresi gelir. Buradan dosyann kaydedilecei klasr seilir, dosyaya bir isim verilir ve kaydedilir. Save As (Farkl Kaydet): Aktif olan devreyi orijinalini deitirmeden farkl bir isimle kaydeder.

7

Save All (Hepsini Kaydet): Ak olan tm multisim devre dosyalarn kaydeder. New Project (Yeni Proje): Tasarlanan devreyle ilikili olan dosyalarnda grup eklinde beraber bulunduu proje dosyas oluturur. Open Project (Proje A): Bilgisayarda varolan, daha nceden kaydedilmi proje dosyasn aar. Save Project (Projeyi Kaydet): allan projeyi kaydeder. Close Project (Projeyi Kapat): Ak olan proje dosyasn kapatr. Version Control: Proje dosyalarnn yedeini alr. Daha sonraki bir zamanda tekrar Restore komutuyla yedekten arlabilir.

Print (Yazdr): Tm Windows uygulamalarnda olduu gibi standart olan print diyalog penceresini aar. Buradan yazc ve yazdrma aral seilerek dosyalarn kts alnr.

8

Print Preview (Bask nizleme): Yazcdan kt alnmadan nce dosyalarn katta nasl grneceine baklr. Print Options / Printer Setup (Yazdrma Seenekleri / Yazc Ayarlar): Yazc seimi, kat boyutu gibi ayarlarn yapld seenektir. Print Options / Print Circuit Setup (Yazdrma Seenekleri / Yazdrma Devre Ayarlar): Kat boluklar, devrenin kada yatay veya dikey yazdrlaca, devre kada karlrken bytme kltme oran gibi ayarlarn yapld yerdir. Yaplan ayarlar sadece aktif olan devre iin geerlidir.

Print Options / Print Instruments (Yazdrma Seenekleri / l Aletleri): Aktif olan devredeki l aletlerinden bir ksmnn veya tamamnn deerlerinin yazcdan karlmasn salar.

Recent Circuits: zerinde allm ve kaydedilmi son 8 dosyann ismi grnr. Eer o dosyalardan herhangi biri tekrar almak istenirse isminin zerine mouse ile tklanr. Recent Projects: zerinde allm ve kaydedilmi son 8 proje dosyasnn ismi grnr. Eer o dosyalardan herhangi biri tekrar almak istenirse isminin zerine mouse ile tklanr. Exit (k): Ak olan tm devre dosyalarna ait pencereleri kapatr ve multisim programndan kar. Eer ak olan dosyalardan kaydedilmemi olan varsa kaydedilip kaydedilmeyeceini soran bilgi mesaj ekrana gelir. 1.2.2. Edit Mens 9

Edit mens, keme, kopyalama yada seme gibi komutlar ierir. Eer ilgili komut o an iin kullanlabilir deilse, o zaman komut ismi donuktur. zerine gelip tklandnda komut almaz. Undo (Geri Al): Son yaplan ilemi geri alr. Redo (Yinele): Son yaplan geri alma ileminden vazgeilip tekrar son durumu yinelemek iin kullanlr. Cut (Kes): Seilen komponent, devre veya yazlar keserek windowsun clipboardna alr. Kesilen nesneler daha sonra istenilen yere yaptrlabilir. Copy (Kopyala): Seilen komponent, devre veya yazlar kopyalar. Seilen nesneler windowsun clipboardna alnr. Daha sonra yaptr komutu kullanlarak kopyalanan nesneler istenilen yere yaptrlr. Paste (Yaptr): Kes veya kopyala komutuyla clipboarda alnm nesneleri kursorn bulunduu yere yaptrr. Delete (Sil): Seilen komponent veya yazlar silerek ekran temizler. Silinen nesneler clipboarda alnmaz. Select All (Tmn Se): Aktif olan devre dosyasndaki tm nesneleri seer. Delete Multi Page (oklu sayfa Sil): Birden fazla sayda alma sayfasna sahip dosyalarda oklu sayfalar silmek iin Delete Multi Page diyalog penceresini ekrana getirir.

Aktif olan devre dosyasna ait dier sayfalardan hangisi silinmek isteniyorsa seilir ve OK dmesi tklanr. Paste As Subcircuit (Alt devre olarak yaptr): Clipboarda alnan nesnelerin bir alt devre olarak yaptrlmasn salar. Yaptrma ilemi yaplrken oluturulacak alt devreye isim verilmesi istenir. Find (Bul): Aranan bir komponentin bulunmas iin bul diyalog penceresini ekrana getirir.

10

Arama yaparken u admlar takip edilir. a) Ekrana gelen pencerede Find What yazan yere aranan komponentle ilgili bilgi girii yaplr. Bir komponent aranrken unlara dikkat edilmelidir: Find What alanna V1 girilirse, ismi V1 olan komponenti bulur. V1 yazlrsa, ismi V1 ile balayan komponentleri (V1,V10,V11, V12 vs.) bulur. *1 yazlrsa, son karakteri 1 olan (1 ile biten) komponenti bulur. V* yazlrsa, ilk karakteri V olan (V ile balayan) komponenti bulur. *V* yazlrsa, ierisinde V karakterini bulunduran komponentleri bulur. Eer aramada ? kullanlrsa, ? tek bir karakterin yerine geer. rnein; R? Yazlrsa R1, R2, R3 gibi R karakterinin yannda tek bir karakter daha bulunan komponentleri bulur, ancak R12 nesnesini bulamaz. R?? Yazlrsa ancak R12yi bulabilir. b) Search for blmnden aramayla ilgili aadaki seeneklerden birisi seilir. All: Find What blgesine yazlan metin allan sayfadaki tm nesneler iinde (komponentler, hatlar vs.) aranr. Parts: Find What blgesine yazlan metin sadece komponentler iinde aranr. Nets: Find What blgesine yazlan metin sadece komponentleri birbirine balayan hatlar iinde aranr. Off-Page Connectors: Yazlan metin sayfalar arasnda yaplan balantlar iinde aranr. HB/HS Connectors: Yazlan metin alt devreler veya hiyerarik bloklar iinde aranr. c) Search Options blmnde aranan nesnenin nerede aranacayla ilgili seimler yaplr. Aadaki seenekler mevcuttur: Current Sheet: O anda aktif olan sayfa ierisinde arama yapar. Current Design: Aktif olan dosyada arama yapar. All Open Sheets: Ak olan tm sayfalarda arama yapar. All Open Design: Ak olan tm dosyalarda arama yapar. d) stee bal olarak, Search options blmnde bulunan aadaki iki onay kutusundan birisi veya ikisi birden seilebilir: Match Case: Match Whole Word Only: Yazlan metnin olduu gibi aranmas istenen durumlarda bu seenek seilebilir. rnein; bu seenek seili deilse ve 1 yazlmsa, ierisinde 1 geen tm nesneler (R1, V1, C1, R12 gibi) bulunur. Eer seenek iaretlendikten sonra arama yaplrsa, sadece tanm 1 olan nesneler bulunur. 11

e) Find butonuna baslr. Arama sonucu ekrann alt tarafnda bulunan spreadsheet view blmnde grnr. Buradan istenen nesnenin zerine Mouse ile ift tklama yaplarak seilen komponent alma sayfasnda bulunur.

Graphic Annotation (Grafik Eklentileri): Grafik ekleme ile ilgili eitli seenekleri gsterir.

a) Pen Color (izgi Rengi): Grafik izimleri yaparken kullanlacak olan rengi semek iin renk paleti ekrana gelir. stenen renk seilerek OK dmesine baslr.

b) Pen Style (izgi Stili): izim yaplrken kullanlacak izgi tipi (srekli, kesik, noktal kesik gibi) buradan belirlenir.

12

c) Fill Color (Dolgu Rengi): Dikdrtgen gibi grafik elemanlarnn dolgu rengi deitirilmek istendiinde kullanlr. Ekrana gelen renk tablosundan dolgu rengi seilerek Tamam dmesine baslr.

d) Fill Type (Dolgu Tipi): Dikdrtgen gibi grafik elemanlarnn dolgu tipini deitirmek iin kullanlr.

e) Arrow (Oklar): izilen izgilere ok eklemek istendiinde kullanlr.

Order: Seilen grafik nesnesinin dier nesnelerin nne getirilmesi veya arkasna gnderilmesi ilemini yapar.

Assign to Layer (Layer Atamak): izilmi olan bir grafik nesnesinin hangi katmanda olacan belirler. 13

Layer Settings (Katman Ayarlar): Visibility diyalog kutusunu gsterir. Sheet properties (sayfa zellikleri) sekmesinin iinde bulunan ayarlar buradan dzenlenir. Multisim iinde standart olarak bulunmayan yeni bir katman (layer) da buradan eklenebilir..

Orientation (Ynlendirme): Seilen eleman veya komponentin ynnn deitirilmesiyle ilgili seenekleri gsterir.

Title Block Position (Antet Blou Yeri): alma sayfalarnda antet kullanlmak istendiinde, antetin yerini belirlemek iin kullanlr.

Edit Symbol/Title Block (Sembol / Antet Dzenle): Seilen semboln veya kullanlan antetin deitirilebilir zelliklerini dzenlemek iin kullanlr. Font: Multisimde kullanlan fontlar deitirmek iin kullanlr. Ayn zellik Properties komutu iindeki font sekmesiyle de yaplabilir.

14

Comment (Aklama): Tasarmn herhangi bir yerine aklama eklenmi ise, eklenen aklamann dzenlenmesi iin kullanlr. Forms: Tasarlanan devrelerle ilgili sorular ieren formlar oluturmak veya dzenlemek iin Edit Forms diyalog penceresini gsterir. Properties (zellikler): Seilen komponentle ilgili zelliklerin dzenlendii diyalog penceresini gsterir. Eer seilen herhangi bir nesne yoksa o zaman aktif olan alma sayfasyla ilgili zellikler ekrana gelir. Eer Bir nesne seilmi ise aadaki grnt ekrana gelir. Seilen nesnenin deeri, referans tanmlamas, pin numaralar gibi zelliklerinin grntlenmesi ve deitirilmesi buradan yaplr. Seilen nesnenin zerine Mouse ile it tklama yaplarak ta ayn diyalog penceresi alabilir.

Seilmi herhangi bir komponent yok ise o zaman Sheet properties (sayfa zellikleri) diyalog penceresi ekrana gelir.

15

Circuit sekmesinde devrede kullanlan komponentlerin ve bunlar birbirine balayan yollarn zelliklerinin ekranda grntlenip grntlenmemesi ile ilgili seenekler bulunur. Ayrca alma alanndaki renk dzenlemeleri de buradan yaplr. Workspace sekmesinde alma sayfasyla ilgili dzenlemeler bulunur. Izgara eklindeki noktalarn grntlenip kaldrlmas, alma sayfas kenarlklarnn grnmesi veya gizlenmesi, kullanlan kadn boyutlar ve yerleimi ayarlar buradan yaplr. Wiring sekmesinde hatlarn kalnl ile ilgili dzenlemeler yaplr. Font sekmesinde, komponentlere ve yazlara ait font dzenlemeleri yaplr. 1.2.3. View Mens View mens, alma sayfasndaki ara ubuklar, sayfa snrlar, zgara gibi elemanlarn gsterilmesi veya gizlenmesi ile ilgili komutlar ierir. Full Screen (Tam Ekran):Ekranda hibir ara ubuu, men olmadan alma sayfasn tam ekran grnmnde gsterir. Parent Sheet (Ana Sayfa): Eer bir tasarma ait alt devrede allyorsa, ana devre sayfasna dnmek iin bu komut kullanlr. Zoom In: Devrelerin ekranda byltlerek grntlenmesini salar. Zoom Out: Devrelerin ekrandaki grntsn kltr. Zoom Area: Mouse tarafndan bir drtgen ierisinde evrelenen devre paralarnn byltlerek ekranda grnmesini salar. Zoom Fit to Page: Tm alma sayfasnn ekranda tek bir sefere grnmesi iin kltlmesini veya byltlmesini salar Zoom to Scale: Byltme kltmenin, oran kullanc tarafndan belirlenerek yaplmasn salar. allan sayfadaki kullanlan

Show Grid: Devre tasarmlar yaparken arka planda zgarann grnmesini veya gizlenmesini salar. Izgarann grnmesi elemanlarn yerletirilmesinde kolaylk salar.

16

Show Border: alma sayfasnn snrlarndaki erevenin grnmesini veya gizlenmesini salar. Ruler Bars: alma alannn dnda, st ve sol tarafta cetvelin grnmesini salar. Status Bar (Durum ubuu): Multisim ekrannn en alt tarafnda bulunan status barn (durum ubuunun) grnmesini veya gizlenmesini salar. Design Toolbox: Design toolbox gsterir veya gizler Spreadsheet View: Ekrann alt tarafnda bulunan tabloyu gsterir veya gizler. Circuit Description Box: Tasarlanan devrelerle ilgili aklamalar yaplmasn veya yaplan aklamalarn okunmasn salayan aklama penceresini ekrana getirir veya gizler. Toolbars (Ara ubuklar): Ekranda grnmesi istenen veya istenmeyen ara ubuklar buradan ayarlanr.

Comment/Probe: Tasarlanan devrenin herhangi bir yerine kk bir aklayc not eklenmise veya Bir l probu balanmsa, bunlarn bilgilerinin ekranda grnmesini veya gizlenmesini salar. Grapher: Simulasyonla elde edilen analiz sonularnn grntlenmesini veya gizlenmesini salar. 1.2.4. Place Mens Place mens, alma sayfasna eklenecek malzemeler ve komponentlerle ilgili komutlar ierir. Component: Devre tasarm yaparken kullanlacak komponentlerin multisim veritabanndan seilerek ekrana getirilmesini salar.

17

Junction: Devre zerinde istenilen herhangi bir yere balant noktas eklemek iin kullanlr. Wire: alma sayfasnda hibir komponentle balants olmayan hatlar izmeye yarar. Bus: alma sayfasnda birden fazla balant yolunun tek bir hat eklinde gsterilmesiyle oluan buslar eklemek iin kullanlr. Connector: alma alanna eitli konnektrler eklemek iin kullanlr.

HB/SC Connector: Bir alt balantlar iin kullanlr.

devre kullanld zaman, alt devre ile ana devre arasndaki

Off-Page Connector: Birden ok sayfal tasarmlarda sayfalar aras balant yapmak iin kullanlr. Bus HB/SC Connector: Ana devre ile alt devreler arasnda bus balants oluturmak iin kullanlr. Bus Off-Page Connector:Birden ok sayfal tasarmlarda sayfalar arasnda bus balants yapmak iin kullanlr. Hierarchical Block From File: Bilgisayarda kaytl herhangi bir multisim dosyasn aktif olan sayfaya bir alt devre olarak eklemek iin kullanlr. Replace by Hierarchical Block: Seilen komponentlerin yeni bir dosya olarak kaydedilmesini ve aktif olan alma sayfas ierisine hiyerarik blok olarak eklenmesini salar. New Subcircuit: Aktif olan alma sayfasna, ierisinde hibir eleman olmayan bir alt devre eklemek iin kullanlr. Replace by Subcircuit: Seilen komponentlerin bir alt devre olarak kaydedilmesini ve ana devreye bir balantyla balanmasn salar. Multi-Page: Aktif olan alma sayfasna yeni, bo bir sayfa ekler. 18

Merge Bus: ki adet Bus ayn isim altnda birletirir. Bus Vector Connect: ok bacakl komponentlerin buslara balanmasnda tercih edilen bir yntemdir. Comment: alma alannda devrenin herhangi bir yerine kk notlar eklemek iin kullanlr. Mouse ile tklanan yere bir pin atar. Mouse ile bu pinin zerine gelindiinde not gzkr. Not eklenen komponentin yeri deitirildiinde notun yeri de otomatik olarak deiir. Text: alma alannda istenilen herhangi bir yere yaz eklenmesini salar. Graphics: alma alanna grafiksel ierik (drtgen, daire, dz izgi, elips gibi) eklemek iin kullanlr.

Title Block: alma sayfalarna antet bloklar eklemek iin kullanlr. Komut seildiinde antet blounun seilmesi iin diyalog penceresi ekrana gelir. Buradan istenen antet blou seilerek alr ve alma sayfasna yerletirilir.

1.2.5. Simulate Mens Tasarlanan devrelerin altrlmas ile ilgili komutlar ierir. Run: Tasarlanan devreyi altrr veya almakta olan simlasyonu bitirir. Klavye ksayolu F5 tuudur. Pause: altrlan devrenin simlasyonunu duraklatr. Klavye ksayolu F6 tuudur. Instruments: Tasarlanan devrelere l aleti yerletirmek iin kullanlr. Alr mendr. Alan yan menden istenen l aleti seilerek alma alanna yerletirilir.

19

Interactive Simulation Settings: Geici durum analizi yaplabilen l aletleri iin (osiloskop, spektrum analizr, lojik analizr gibi) ayarlamalar yaplmasn salar.

Digital Simulation Settings: Tasarlanan devrelerde dijital komponent kullanld zaman, analiz yaplrken hzl ve genel bir analiz mi, yoksa daha doru, gerek deerlere daha yakn bir analiz mi yaplacan belirler.

Analyses: Tasarlanan devrelerde eitli analizler yapmak iin gerekli komutlar ierir.

20

Postprocessor: Postprocessor diyalog penceresini aar. Postprocessor, farkl yollardan yaplm birka analiz sonucunu birletirmek veya analiz sonularn hesap iin kullanlr. Bu ilemi gerekletirebilmek iin kurulan devrede en az bir analizin yaplmas gerekir. Simulation Error Log/Audit Trail: Multisimde devre simlasyonu yaplrken, tm olaylar bir dosya altnda kaydedilir. Bu komut, simlasyon kaytlarnn gsterilmesini ya d gizlenmesini salar.

XSpice Command Line Interface: Simlasyonun komut satrndan altrlmasn salayan bir pencere ekrana getirir.

Load Simulation Settings: Daha nceden yaplm olan simlasyon ayarlarnn kullanlmasn salar. 21

Save Simulation Settings: Yaplm olan simlasyon ayarlarn daha sonra tekrar kullanlabilmesi iin kaydeder. VHDL Simulation: Multisimin tm versiyonlarnda kullanlmayabilir. kurulan MultiVHDL yazlmn altrr. stee bal olarak

Probe Properties: Probe Properties diyalog penceresini aar. Buradan lm probunun renk ve font bilgilerinin yannda grnmesi istenen byklkler ve virglden sonra gsterilecek basamak says ayarlar yaplabilir.

Reverse Probe Direction: lm probunun ynn, dolaysyla polaritesini deitirir. Clear Instrument Data: Simlasyon srasnda l aletleri tarafndan tutulan kayt bilgilerini temizler. Global Component Tolerances: Multisim kendi ierisinde ideal olarak adlandrlan ve i direnleri sfr, k karakteristikleri sabit olan virtual komponentler bulundurur. Bunlarn yerine global komponentler kullanlabilir. Global komponentler simlasyon esnasnda rasgele deikenler retebilirler. Bu da simlasyon sonularn etkiler. Bundan dolay global komponentlerin tolerans ayarlarnn yaplmas gerekebilir.Bu komutla bu ilemler gerekletirilir. 1.2.6. Transfer Mens Transfer to Ultiboard: Multisimde tasarlanan devrelerin ultiboard bask devre programna aktarlmasn salar. Bunun iin bir netlist file denilen dosya oluturur. Transfer to Other PCB Layout: Multisimde tasarlanan devrelerin ultiboard dnda baka bask devre programlarna aktarlabilmesi iin, aktarlacak programa uygun a dosyas (netlist file) oluturur. 22

Forward Annotate to Ultiboard: Tasarlanan devre dosyalar ultiboarda aktarrken yaplmas gereken baz deiiklikler olabilir. Bu tr deiikliklerin yaplabilmesi iin bir log file denilen dosya oluturur. Backannotate From Ultiboard: Ultiboardda tasarlanan bask devrelerin multisime aktarlrken yaplmas gereken deiiklikler iin (rnein bir komponentin silinmesi gibi) yaplabilmesi iin bir log file (kayt dosyas) oluturur. Highlight Selection in Ultiboard: Ultiboard program alyorken multisimde herhangi bir komponent seildiinde, ayn elemann ultiboardda parlatlm olarak gzkmesini salar. Export Netlist: Netlist olarak adlandrlan, multisimde tasarlanm olan devrelerdeki komponentleri birbirine balayan hatlarn oluturduu an, farkl bir yerde kullanlabilmesi iin bir dosya olarak kaydedilmesini salar. 1.2.7. Tools Mens Component Wizard: Yeni komponent oluturma sihirbaz ile multisimde bulunmayan, yeni bir komponent oluturmak iin kullanlr. DataBase: Multisim veri tabanndaki komponentlerle ilgili komutlar ierir.

Database/Database Manager: Yeni bir komponent grubu oluturmak, oluturulan bu gruba bir icon eklemek, grup iindeki komponentleri dzenlemek, kopyalamak, silmek gibi ilemlerin yaplabildii veritaban yneticisini aar.

23

Database/Save Component to DB: Seilen bir komponentte yaplan deiiklikleri kaydeder.

Database/Convert to Database: Multisimin baka versiyonlarnda hazrlanm dosyalarn multisim 9 a uymas iin veri tabann deitirir.

Database/Merge Database: Baka bir veritabannn iindeki verileri User database veya Corporate Database iindeki verilerle birletirir.

24

Variant Manager: Multisimde devreleri farkl ekillerde tasarlamak iin kullanlr. Bunun iin Variant Manageri ekrana getirir.

Set Active Variant: Yaplan deiik tasarmlardan herhangi birisini aktif yaparak onun zerinde simlasyon yaplmasn salar.

Circuit Wizard: Hazr devre tasarmlar yaplabilecek komutlar ierir. Circuit Wizard/555 Timer Wizard: 555 entegresi kullanarak astable veya monostable (kararsz veya tek kararl) zamanlayc devre tasarm yapar.

25

Circuit Wizard/Filter Wizard: Alak geiren, yksek geiren, band geiren filtre tasarmlar yapar.

Circuit Wizard/Opamp Wizard: Opamp kullanlarak yaplan eviren ykselte, evirmeyen ykselte, fark ykseltici gibi devre tasarmlar yapar.

26

Circuit Wizard/CE BJT Amplifier Wizard: Emiteri ortak ykselte tasarm yapar.

Rename/Renumber Components: Devre tasarm yaplrken komponentlerin yeniden isimlendirilmesini salar. Replace Component: Tasarlanan devrede bulunan herhangi bir komponent, baka bir komponentle deitirmek istendiinde kullanlr. Bu komutun kullanlabilmesi iin deitirilmek istenen komponentin seilmesi gerekir. Update Circuit Components: Multisimin daha nceki versiyonlarnda tasarlanm bir devre multisim9 versiyonunda aldnda devrede bulunan komponentleri multisim9 veritabanna gre gnceller. Electrical Rules Check: Elektriksel balant hatalarn kontrol etmek iin diyalog penceresi aar.

27

Clear ERC Markers: nceden yaplan ERC denetiminden dolay alma alannda grlen balant hatalarna ilikin iaretlemeleri temizler. Toggle NC Marker: alma sayfasndaki herhangi bir elemann herhangi bir pinine balant yaplmas istenmiyorsa o zaman o pine bir No Connection (NC) iaretlemesi yapmak iin kullanlr.

Symbol Editor: Yeni bir sembol oluturulmak istendiinde veya varolan bir sembol zerinde izin verilen lde deiiklik yaplmak istendiinde sembol dzenleme ekrann aar. Title Block Editor: alma sayfasna balk blouna (antet) yerletirilen antetler zerinde izin verildii kadaryla deiiklik yapmak veya yeni bir blok oluturmak iin title blok editrn aar. Description Box Editor: allmakta olan devreler iin aklamalar yapmak zere bir aklama penceresi aar. Buradan devreyle ilgili istenen aklamalar yazlabilir. Edit Labels: Description Box Editorde oluturulmu olan etiketlerin isimlerinin dzenlenmesini salar.

Capture Screen Area: alma alannda kopyalanmak istenen halann snrlarn belirlemek iin hazr bir dikdrtgen aar.

28

1.2.8. Reports Mens Bill of Materials: Tasarlanan devrede kullanlan komponentlerin listesini verir.

Component Detail Report: Multisim veritabanndan seilen bir komponentle ilgili detayl bir rapor verir. Netlist Report: Devrede kullanlan her bir komponentin balantlaryla ilgili rapor verir.

Cross Reference Report: Aktif olan devrede kullanlan tm komponentlerin detayl listesini verir.

29

Schematic Statistics: Tasarlanan devrede kullanlan komponentleri saysyla ilgili bir rapor verir.

Spare Gates Report: yaps lojik kaplardan oluan entegreler kullanldnda, ilgili komponentin kullanlmayan kaplarnn listesini verir. 1.2.9. Options Mens Global Preferences: Multisimle ilgili genel ayarlarn yapld diyalog penceresini aar. Burada zellikle g kaynaklarna ait tolerans deerleri vb ayarlanabilir. Sheet Properties: allan sayfayla ilgili baz zelliklerin dzenlenmesi iin (LAbellerin gizlenmesi veya gsterilmesi gibi) Sheet Properties diyalog penceresini aar. Customize User Interface: Multisim arayznn kullancnn isteine gre dzenlenmesi iin diyalog penceresi aar.

1.2.10. Options Mens Multisim pencerelerinin grnm ile ilgili komutlar ierir. New Window: Varolan alma sayfasnn yeni bir kopyasn oluturur. 30

Cascade: Ak olan devre sayfalarn arka arkaya gelecek ekilde sralar. Tile Horizontal: Ak olan alma sayfalarn yatayda hizalayarak multisim ekrannda gsterecek ekilde yeniden boyutlandrr. Tile Vertical: Ak olan alma sayfalarn deyde hizalayarak multisim ekrannda gsterecek ekilde yeniden boyutlandrr. Close All: Ak durumda olan tm alma sayfalarn kapatr. Windows: Windoes diyalog penceresini aar. Bu pencerede ak olan tm dosyalarn isimleri grnr. Buradan seilen dosya activate dmesiyle aktif edilir, close window dmesiyle de kapatlr.

Windows (Open Files): Multisimde ak olan dosyalarn isimleri alt alta grnr. Buradan istenen dosya seilerek aktif edilir.

1.2.11. Help Mens Multisim Help: Multisim yardm dosyasn aar. Component Reference: Multisim veritabanndaki tm komponentlerle ilgili yardm dosyasn aar. 31

Release Notes: Multisimin versiyonlar ile ilgili yararl bilgiler ierir. File Information: File information diyalog penceresini gsterir. zerinde allan aktif multisim dosyas ile ilgili bilgiler verir.

About Multisim: Multisimin versiyon numaras ve seri numaras bu ekranda grnr. Teknik destek alnrken buradaki bilgiler sorulur.

32

BLM 2. DEVRE TASARIMI

Bu blmde bir devrenin tasarm iin gerekli koullarn nasl salanaca, elemanlarn nasl yerletirilecei, iletken balantlarnn nasl ve hangi artlarda balanabilecei, bus yerletirme, subcircuit( altdevre, makro devre) yerletirme gibi tasarm iin gerekli bilgiler verilecektir. SAYFA LSNN VERLMES

Devrelerle almaya balamadan nce alma sayfasnn (Sheet) baz ayarlarnn yaplmas gerekebilir. zellikle yazcdan kt alnmas gereken durumlar iinde sayfa ayarlarnn doru verilmi olmas gerekir. Bunun iin aadaki admlar takip etmek gereklidir. 1. Options > Sheet Properties mensne girilir. 2. Alan menden Workspace seilir ve aadaki ekran grnts elde edilir.

33

3. Bu ksmda ekran grnm ve sayfann boyutlar ile ilgili ayarlamalar yaplr. Sayfann yatay (Landscape) ya da dikey (Portrait) olup olmad ve arkaplandaki noktalarn (grid) grnp grnmeyecei belirlenir. Ayn zamanda Custom size ksmndan da sayfann boyutlar ayarlanabilir. 4. Eer verdiimiz ayarlarn Standart olarak program her aldnda uygulanmasn istiyorsak Save as Default seeneini iaretlememiz gerekir. Bu ksmdaki ayarlarn bir ouna View mensnden de eriilebilir. SEMBOL STANDARTLARI

Daha nce de belirtildii zere Multisim program ierisinde devreye yerletireceimiz eleman ekilleri baz standartlara gre belirlenmitir. izim yapmaya balamadan nce hangi standarda gre izim yaplacann kontrol edilmesi gerekir. Bunun iinde aadaki admlar takip etmemiz gerekir.

1. Options > Global Preferences mensne girilir. 2. Alan menden Parts seilir. Burada Symbol Standart ksmndan ANSI ya da DIN standard seilmelidir. Burada yaplan seimle rnein bir direncin normal diren olarak m yoksa kutu biiminde mi grnecei belirlenir. Her iki grnmde aada belirtilmitir.

DEVREYE ELEMAN EKLEME AYARLARI

34

Multisim de devreye eleman ekleme ilemi Component ara ubuundan elemann seilmesi ile balar. Ancak eleman ekleme penceresinde de dikkat edilmesi gereken baz hususlar vardr. Pencerede grld zere birden en stte Database ksmnda devrede kullanacamz elemanlarn hangi veritabanndan olduunu sememiz gerekir. Burada Master , Corporate ve User olmak zere eit veri taban bulunur. Master Multisim program ile beraber gelen hazr bulunan semboller ierir. Corporate sizin oluturduunuz ve program kullanan herkesin kullanmna ak olan sembolleri ierir. User ise yine sizin oluturduunuz ancak sadece sizin kullanabileceiniz elemanlar ieren veri taban blmdr. Eleman seimi yaplrken hangi veritaban kullanlacaksa o seilmelidir. Bu standart olarak MASTER olmaldr.

allacak veritabannn belirlenmesinden hemen sonra alt taraftaki Group ksmndan hangi eleman grubunun seilecei belirlenir. Burdaki grouplar Component Ara ubuunun aynsdr! Hangi grubu seersek o grupla alakal (family olarak gzken ksm) eleman listesi karmza gelecektir. Yukardaki ekranda basic seili olduundan pasif elemanlar gzkmektedir. Yan tarafta da seeceimiz elamann modeli bilgileri ve ematik grnm gzkmektedir. Ayn zamanda bu alanda SEARCH tuuna baslarak veri tabanlar ierisinde arama yaplabilir. NEML NOT: zellikle baz elemanlarn bulunduu gruplarda en stte farkl renklendirme ile belirtilmi VIRTUAL yani SANAL elemanlar bulunmaktadr. Bu elemanlar normalde Ara ubuklarndan Virtual i seince karmza kan elemanlardr. Normalde setiimiz herhangi bir elemann deeri vb bilgilerini deitirmemiz mmkn deilken SANAL elemanlar da durum farkldr. SANAL ELEMAN tm zelliklerini tolerans deerleri de dahil olmak zere deitirebildiimiz elemanlardr. Devreye yerletirdikten sonra istediimiz gibi deerlerini deiebildiimiz elemanlardr! 35

TASARIM ALANINA ELAMAN YERLETRME

Yukardaki admlardan sonra geriye sadece eleman semek kalmaktadr. stenen eleman Component ara ubuundan tklanp sonra da alan pencereden seildikten sonra sadece mouse ile izim alanna bir kez tklamak yeterlidir. Setiimiz eleman devre izim alanna yerlemi olacaktr. Burdaki tek farkllk eer sanal eleman (VIRTUAL) ara ubuu grnr haldeyse direkt olarak eleman seilip yerleim yaplabilir. Yani elemanlar ara ubuu zerinden seilebilir.

Eer eleman nceden deeri belirli olan ya da Multisim program kurulduuna otomatik olarak yklenen veritabanndan seilecekse Component ara ubuundan istenen eleman trne tklanarak( basic, diode vb.) eleman seilebilir ve izim alanna tanabilir.

Eer Component seme penceresinde aradmz eleman bulamamsak hemen sa taraftaki arama (search) tuuna basarak istediimiz elemann ismini girebilir ve arama yapabiliriz. Bu blmden eleman seerken dikkat edilmesi gereken nemli hususlardan biri de istediimiz elemann hangi kategoriye girdiini bilmektir. Bu sebeple Multisim programn iyi kullanmak iin ok fazla pratik yapmak bu tr menlerdeki ilemleri bu pratik sayesinde gelitirmek gereklidir. Kendinizi gelitirmek iin de istediiniz kategoriden elemanlar izim alanna ekleyebilir ve elemanlarn ematik grnmlerini renebilirsiniz. PLACE LE ELEMAN VE OBJE YERLETRME 36

izim alanna eleman eklemesi yapmann bir dier yolu da Place mensdr. Ancak burada nemli olan eleman eklemekten ok devre iin gerekli dier ksmlarn eklenmesi de bu menden yaplabilmektedir. Ayrca place mensndeki baz komutlarn izim alannda sa tklandnda da karmza ktn bilmekte fayda var.

Menlerde genellikle Place komutuyla izim alanna eklenebilecek hemen her ey eklenebilmektedir. (Grafik , yaz ya da devre eleman) Ayn zamanda her bir ilem iinde ksayol tular atandna dikkat ediniz. YERLETRLM ELEMANLA LGL LEMLER

izim alanna yerletirilmi bir elemana uygulanabilecek baz ilemler vardr. Bunlarn en nemlisi dndrme (rotation ) ve elaman deitirme (replace) ilemleridir. Eleman dndrme ilemi genelde devre ierisine eleman yerletirilirken dikey ya da yatay olarak yerletirmek iin gereklidir. Bu ilemin yaplabilmesi iin elemann mutlaka seilmi bir durumda olmas gerekir. Dndrme ilemi iin eleman seildikten sonra aadaki tu kombinasyonlar ile dndrme ilemleri yaplr.

37

Ctrl + R : Saat ynnde dndrme Ctrl + Shift + R : Saat ynnn tersi ynnde dndrme ilemi Bunlarla beraber dier dndrme ilemleri de u ekilde yaplmaldr. Alt + X : Elemann yatay olarak ayna grntsn alma Alt + Y : Elemann dikey olarak ayna grntsn alma Burada dikkat edilmesi gereken husus yatay ayna grnts alndnda kutuplu elemanlarn polaritesi yani kutuplar deiir. Devre balantlarn yaparken bu noktaya dikkat edilmelidir.

LETKEN BALANTILARI

Elemanlarn izim alanna yerletirilmesinden sonra geriye bu elemanlarn birbirlerine balanmas gerekir. Bu sebeple de iki eleman birbirine balamak iin iletken balantlar izilir. izim yapmak iin zel bir eye ihtiya yoktur. Zaten izim alanna eklediimiz her elemann pinlari yani balant yaplabilecek ular vardr.Eer izim alannda bir adet dm noktas ya da eleman ucu var ise , Mutisim program otomatik olarak izim yapma moduna geecektir. izim moduna geerken mouse iaretcisi ortasnda yuvarlak olan bir art iareti eklini alacaktr. Devre tasarm yaparken genellikle ince grnml bir izgi (wire) ya da bus dediimiz oklu yol barndran balantlar kullanrz. izim yaplrken dn yaplacaksa dnlecek noktada farenin sol tuuna bir kez tklanr ve o noktadan izgi yn deitirebilir.

nceden izilmi balantlar sonradan zerine tklanarak seilebilir. Sa tklandnda da izdiimiz balantya zel bir men alr. 38

Mende de grld zere birinci seenek Delete yani silme seeneidir ve izdiimiz yolu siler. Silme ilemi iin ayrca balanty seerek Delete tuuna da basabiliriz. Hemen altndaki komutta ise Wire color yani balant rengi bulunmaktadr. zellikle l aletlerinin baland yollar ya da devre iin zel nem tayan balantlar iin bu men kullanlarak o balantnn rengi istediimiz ekilde deitirilebilir. Segment Color ise yine renk deitirme ile ilgilidir. Ancak burdaki en nemli fark eer segment color sadece bir dal ya da ana yola bal bir balantnn rengini deitirecektir. LETKEN BALANTILARINA SM VERME

Devre balantlar ile ilgili en nemli husus iletkenlerin NETLIST dediimiz devredeki elemanlar arasndaki balant listesinin oluturmasna katkda bulunmasdr. Her ber balantnn net name dediiniz bir ismi vardr. Ve birbirine balanan tm balantlar ayn net namei yani ayn balant adn almaktadr!

Balant isimlerini verirken nce balant seilmeli sonra ya sa tklayp propertiese tklanmal ya da ift tklanarak men almaldr. Alan mende uygun (trke karakter ve boluk kullanmadan) isim verilmeli ve aadaki SHOW seenei iaretlemelidir. Bu seenek sayesinde balantnn ismi yani wire name devre zerinde gzkecektir. Eer buradaki Show seeneine ramen balant ad gzkmyorsa Options (seenekler) mensnden Sheet Properties (sayfa zellikleri) ksmna girerek oradan balant isimlerinin gsterilmesi ile ilgili seenei iaretlememiz gerekir.

39

izmi olduumuz balanty balant ular ayn kalmak kouluyla herhangi bir yne kaydrabiliriz . Bu ilem iin izdiimiz balantnn zerine geldiimize mouse n simgesinin u ekli almas gerekir.

Daha sonra fareyi hareket ettirerek balanty dzeltebiliriz. DEVREYE YAZI EKLEME izim alanna bazen grafik ya da yaz eklememiz gerekebilir. Bu bazen bir aklama ya da bazen de zorunlu bir yaz olabilir. Yaz eklemek iin yapacamz ilem yalnzca place mensnden Text seeneini tklamaktr. Ya da ksayol tuu olarak Ctrl+T ye tklamamz yeterlidir. Bu ilemden sonra farenin simgesi tpk Word programnda olduu gibi kursor eklinde gzkecektir. Yazy nereye yazacaksak o blgeye tkladmz da da normal yazma ilemini gerekletirebiliriz.

Eer daha nce yazdmz bir yaz varsa onu deitirmek iinde tpk dier nesnelere yaptmz gibi sememiz ve sa tklayarak karmza kan menden FONT u sememiz yeterli olacaktr. Buradan setiimiz yaz tipi ve yaz bykln ayarladktan sonra da yazmz istediimiz ekilde deiecektir. 40

BUS ZM

Bus birden fazla hattn ayn yol zerinden gnderilmesini salayan zel bir devre yolu ya da otoyoludur. zellikle entegre devre ya da ayn elemandan ok fazla kullanlmas gerektiinde btn hatlar tek bir yol zerinden gndermemizi salar. Bilgisayar networkleeri kurulurken yaplan kablolama esnasnda kullanlan KANALLARIN greviyle ayn grevi yapan BUS lar yerletirirken en nemli kural , normalde birleecek ularn isimlendirilmesidir. Herhangi bir ekilde bir elemann bir ucunu BUS a balamaya alrsanz bu balant saa ya da sola yatk yani eik olarak gerekleecektir. Ayn zamanda balanty yaplr yaplmaz karnza o balantnn ismini veren bir pencere alacaktr.

Alan pencerede alt tarafta hali hazrda kullanlan BUSLINE yani bus zerindeki aktarlan balant yollarnn ismi ile balantnn devrenin hangi numaralar yoluna (NET) yaplaca bilgisi gzkmektedir. En stte BUS1 yazan ksm bir numaral Kanal, Busline ise tklanan bus hattnn gstermektedir. Devreye bus eklemek iin Place mensnden Bus tklanr. Veyahut Component ara Ekleme yaplrken nce ilk nokta lizilir sonra

ubuundan tuuna tklanarak eklenebilir.

izileecek yere kadar srklenip braklr. Aadaki rnek devreyi izerek BUS Balantlarn daha iyi renebilirsiniz. Multisim ierisindeki rnek tasarmlara bakarak da birden fazla BUS kullanlm devre rneklerini grebilirsiniz. 41

Yine bir devreden baka bir devreye balant yaparken ayn ekilde iki farkl tasarm arasnda da BUS balants yaplabileceini bilmemiz gerekir. (Off page connector)

ALT DEVRE (SUB CIRCUIT) VE HYERARK (HIERARCHICAL BLOCK) BLOK OLUTURMA

ALT DEVRE (SUBCIRCUIT - SC): Multisim program kullancnn tasarm ortamn gelitirmek ve yapt rutin ileri kolaylatrmak amacyla devre iinde devre izimine olanak verir. Devrelerden biri ana devreyken dieri ise alt devre ya da orijinal ismiyle subcircuit olarak adlandrlr.

Yukarda grlen devre ana devre ve alt devre olarak iki ksmdan olumaktadr. ekilden de grlecei zere devrenin beslemesi alt devre tarafndan salanmaktadr. Tabii ki kutu olarak gzken bu devrenin ierisinde ne olduu nemlidir. Aada bu alt devrenin ii gzkmektedir.

42

Grld gibi besleme ksm sadece bir DC kaynak iermektedir. zellikle birden fazla devre ile allmas durumunda alt devreler olduka kullanl olabilir. ok daha karmak devreler alt devre eklinde devre iinde kullanlabilir. Multisim programn rnek tasarmlar ksmndan da daha gelimi devre rneklerini inceleyebilirsiniz. Alt devreleri dorudan kaydedemezsiniz ancak ana devre sayfas kaydedildiinde o da otomatik olarak kaydolur. Yine ana devre dosyas almak istendiinde de otomatik olarak yklenecektir. Multisim de devreye alt devre eklemek iin izlenmesi gereken admlar u ekildedir: 1. Ana devre ekran akken Place mensnden New subcircuit seilir. 2. Karmza kan ekrandan Alt devreye bir isim verilir. r:Besleme

3. Daha sonra alt devre izim alanna yerletirilir. izim alanna yerletikten sonra Alt devrenin iini dzenlemek gerekir. Bunun iinde alt devrenin zerine ift tklanr. Alan pencereden Edit HB/SC tklanarak alt devrenin sanki yeni bir devre tasarmym gibi almas salanr. 4. alt devre ekran aldktan sonra istenen devre buraya izilir. 5. Son olarak da alt devrenin ana devreye balanacak ksm iin Place mensnden Connectors ksmnda HB/SC connector seilerek devreye eklenir. Bu balant ortadaki devrede besleme yazsnn yannda gzkmektedir. (solda ana devre, ortada alt devre, sada alan devre)

Alt devrelerin en nemli uygulamas ise devre iindeki belirli bir ksmn seilerek alt devre (subcircuit) olarak tanmlanmasdr. Aadaki ekillere bakarak bu uygulamay daha iyi anlamak mmkn olacaktr.

43

Ana devre

Seim ilemi Seme ileminden sonra Place mensnden Replace by Subcircuit yani altdevreyle deitirme seeneini tkladmzda setiimiz elemanlar bir alt devre olaacak ve devreye bunlar yerine alt devre kutusu eklenecektir. Devreye dikkatle baklrsa semi olduumuz elemanlarda ki toplam 3 balant yine alt devrede ayn ekilde kendini korumaktadr. Sizde benzer devreler izerek ya da izilmi rnek devreler zerinden ayn ekilde alt devre oluturararak balantlar kontrol edebilirsiniz. Ayn zaman da Alt devre zerine tklayarak bunun setiiniz devre paras olduunu grebilir ve HB/SC connector un yani alt devre ile ana devre arasndaki balanty salayan konnektrn otomatik olarak balandn grebilirsiniz.

HYERARK BLOK (HIERARCHICAL BLOCK HB) : Hiyerarik blok aslnda alt devrenin btn unsurlarn iinde bulunduran bir yapdr. Hiyerarik blok belirli sayda giri ve ka sahip ve ana devre balantlar otomatik olarak yerletirilmi kapsaml bir altdevredir. Place mensnden New Hierarchical Block tklanarak devreye yeni bir blok eklenebilir. Karmza kan ekranda ya bir isim belirterek ya da bir dosyadan devre seerek blok oluturabiliriz. Aadaki ekle baktmz da aslnda HB bir devrenin blok emasdr ya da blok halidir de denilebilir.

44

Hiyerarik Blok HB eklendiinde hemen otomatik olarak alt devre oluturulur. Ayn ekilde bu devreyi de dzenlemek iin blok zerine ift tklanr ve Edit HB/SC tuuna baslr. Daha sonra alan pencereden HB nin i yaps dzenlenebilir. Deneyerek de greceiniz gibi HB de SC den farkl olarak konnektrler balanm durumdadr. SC ile ayn olarak da devre iinde seilmi bir grup eleman Place mensnden Replace by Hierarchical Block tklayarak bir HB haline getirebiliriz. HB dosya olarak kaydedilebilir ancak SCler ayr bir dosya olarak kaydedilemez Bu fark anlamak iin de her iki yapy eklerken karmza kan pencerelere bakmak yeterlidir. Alt devre ile ilgili sadece isim sorulurken HB iin dosya ismi sorulmaktadr. Yine sfrdan bir Alt devre olutururken (yani devreden kesme ilemi yapmadan) balant ular balangta yoktur. HB olutururken ise ka tane giri k ucu olaca program tarafndan bize sorulmaktadr. Bu zel devre balantlarna ek olarak Multisim ierisinde birka farkl devreyi ya da izim alanndaki baz birimleri birbirine balamak iin eitli yntemler bulunur. Bunlardan en nemlileri ise Sanal balant (Virtual wiring), D sayfa konnektrdr.(Off page connector ) ZEL DEVRE BALANTILARI

Sanal Balant (Virtual Wiring): Bu balant ekli sadece alma alanmzdaki olas karkl gidermek amacyla kullanlabilir. Devrede zaten normal biimde bal olan elemanlar birbirinden ayr hale getirilir ve daha sonra da NET yani balant yolunun ismi deitirilerek sanal olarak normalde balant olmamasna ramen devre iinde balant gerekletirilir. ok uzak bir rnek olmayaca iin wireless balanty buna rnek verebilir. Aadaki ekillere bakarak bu balantnn zelliklerini ok daha iyi grebiliriz.

45

Balangtaki durum

Sanal balant eklenmi durum Burada yaplmas gereken tek ilem ayrmak istediimiz balanty semek daha sonra akta kalan ulara birer jonksiyon eklemek ve bu balantlara (yani wire) ayn ismi vermektir. Bu ilemi yaparken devre iinde ayn isimli iki yol var eklinde bir uyar gelecektir. Ayn uyarnn sonunda da eer bu durumu kabul edersek devre iinde virtually connected yani sanal olarak balanm elemanlar olaca belirtilecektir. Bu ekranda eveti tkladmzda yukardaki gibi balantmz gerekleecektir.

Toprak balants daima sfr 0 olarak adlandrlmaldr.

NEML UYARI: 1.VZE KONULARI BURAYA KADARDIR Sorulacak sorular size verilen bu ders notlar ve hocalarnzn derslerde yaptrd ve anlatt tm konular ierecektir.

46

Off page connector: Eer altmz devre ile farkl sayfalardaki devreler arasnda balant kurmak istiyorsak bu konuda kullanacamz konnektr tr Off page connector yani sayfa d balant noktasdr. Off page connector kullanmak iin ncelikle Place mensnden Multipage yani oklu sayfa yaps seilmelidir. Bunun anlam birden fazla izim sayfas kullanacak olmamzdr. Multi-pagei tkladktan sonra karmza gelen ekrandan sayfa iin bir numara vermemiz istenecektir. Standart olarak bu numara 2 dir. nk sadece ana devre iin sayfa ak olduundan bu 2. devredir. Eer birden fazla sayfa gerekiyorsa Multisim otomatik olarak numaralandrmaya ( 3 , 4 ) devam edecektir.

Multipage seimini yaptktan sonra alt ksmda bakldnda devre isimleri Circuit 1 #1 ve Circuit 1 # 2 olarak grlecektir. Yani Devre 1e ait iki balantl izim var demektir. Bu admdan sonra her iki izim sayfasn birbirine balamak iin konnektr eklememiz gerekmektedir. Bunun iin balanty kuracamz noktaya bir adet off page connector eklenmelidir. Bu ilem iin de yine Place mensnden Connectors ksmn seerek oradan da Off page connectoru tklamamz yeterlidir. Daha sonra Mouse yardmyla balant noktas istenen yere yerletirilir. Genellikle Multisim balant noktasn ve balanty Offpage1 olarak adlandrabilir. Dilersek biz bu ismi deitirebiliriz.

Daha sonra ikinci sayfaya geilir ve ayn ilemler orada da yaplr. Artk 1. ve 2. sayfalarda ayn balant adna sahip ama birbirine bal olmayan iki tane balant noktas bulunmaktadr. ( offpage1 balants) Bu andan itibaren de simulasyon yaplmak istenirse devre normal bir ekilde alacaktr. zellikle ok karmak devrelerde, devrenin bir ksmn ya da bir blmn bu ekilde ayarlamak veyahut farkl bir devreden kendi yaptmz tasarm iin giri sinyali alacaksak o devrenin kna bu konnektr balayarak istediimiz girii elde etmi olabiliriz.

47

BLM 3 : LM CHAZLARI Multisim programnda toplam 16 adet test cihaz bulunmaktadr. Bunlar: 1. Multimetre(Multimeter) 2. Fonksiyon(Sinyal) Jeneratr (Function Generator) 3. Gler (Wattmeter) 4. Osiloskop (Oscilloscope) 5. Bode izici (Bode Plotter) 6. Kelime Jeneratr (Word Generator) 7. Ampermetre(Ammeter) 8. Voltmetre (Voltmeter) 9. Lojik Analyzer (Logic Analyzer) 10. Lojik evirici (Logic Converter) 11. Bozunum zmleyici (Distortion Analyzer) 12. Spektrum (Tayf) zmleyici (Spectrum Analyzer) 13. A zmleyici (Network Analyzer) 14. lm Probu (Measurement Probe) 15. Frekans Sayac (Frequency Counter) 16. Akm-Voltaj zmleyici (Iv Analyzer).

1. Multimetre (okluler)(Multimeter)Multimetre bir devrede iki u araasndaki AC veya DC olarak amper cinsinden akm veya volt cinsinden gerilimi, ohm cinsinden diren veya decibell cinsinden kazanc lmek iin kullanlr. ekilde bu l cihaznn hem simge durumu hem de iki kere tklanarak bytlm durumu grlmektedir.Instrument ara kutusundan Multimeter butonuna tklanr ve alma alanna sembol yerletirilir.

48

lm Seenekleri Akm, gerilim, diren ve dB(decicell) lmlerinden hangisi yaplacaksa o konum seilmelidir.

Multimetre ampermetre olarak kullanlacaksa A kademesi seilir ve gerek devrede olduu gibi devreye seri olarak balanr.

Multimetre voltmetre olarak kullanlacaksa V kademesi seilir ve gerek devrede olduu gibi devreye paralel olarak balanr.

Multimetre ohmmetre olarak kullanlacaksa kademesi seilir ve gerek devrede olduu gibi devreye paralel olarak balanr. Ayarlar kademesinden deitirilmedii srece ohmmetre 10nA2lik bir akm retir.

49

Multimetre decibell voltaj kazanc lmek zere kullanlacaksa dB kademesi seilir ve gerek devrede olduu gibi devreye paralel olarak balanr. Ayarlar kademesinden deitirilmedii srece standart dB ayar 774.69 mVtadr.

Yaplacak lm DC ise (-), AC ise (~) tuu tklanmaldr. SETTINGS tuu tklanrsa, multimetrenin ampermetre yada voltmetre olarak kullanlrken geerli olacak i direnleri tayin edilir. Ampermetrenin i direnci ok kk, voltmetrenin ise ok byk olmaldr. Multimetre (-) ve (+) giri ular bulunmaktadr. llen deer (-) kt zaman multmetre devreye ters balanmtr. Aadaki ekilde bir Agilent Teknoloji 34401A okluler ekli grlmektedir.

2. Fonksiyon (Sinyal) Jeneratr (Funtion Generator)Sinsoidal, gen ve kare dalga reten bir jeneratrdr. stenilen sinyal ekli zerine mouse ile 50

tklanr. ekilde fonksiyon jeneretrnn simge ile alm durumu grlmektedir.

Frekans ayar; fonksiyon jeneratrnde 1 Hz-999MHz yazan kutunun sandakiyukar-aa oklar ile Hz, KHz ve MHz birimleri seilir. Duty Cycle; kare ve gen dalgada kullanlan bir ayar olup yksek seviyenin dk seviyeye orann yzde olarak ifade eden bir terimdir. %1 ile %99 arasnda deiir. Sinyal ekillerinin eimleriyle ilgilidir. %50de durmas eklin grnts asndan iyi olur. Amplitude; seilen sinyalin genliini ayarlamada kullanlr. Genlik ayar 1mVtan 999kVa kadar deitirilebilir. Offset; sinyallerin ierdii DC bileenle ilgilidir. Seilen sinyalde Dc bileen istenmiyorsa bu ayar sfrda braklmaldr. Offset ayar, bu fonksiyon jeneratrnde -999KVtan 999KVa deitirilebilir. Fonksiyon (sinyal) jeneratrnde (-), COM ve (+) terminal ular mevcuttur. Devreye balanrken (+) ile COM (common, ortak) terminal ular kullanlr. Devreye (-) sinyal uygulamas halinde (-) ile COM ucu kullanlr. Aadaki ekilde bir Agilent Teknoloji 33120A fonksiyon jeneratr ekli grlmektedir.

51

3. Gler ( Wattmeter)Elektrik devresinde etkin gcn bykln len alettir. Etkin g, doru akml bir devrede akm ve gerilim arpmndan elde edilir ve birimi Watttr. Alternatif akml bir devrede ise g, akm ve voltajn etkin deeriyle aralarndaki faz farknn kosins deeridir. Kosins veya g faktr grnrdeki gce etkin gcn oran olarak tanmlanr. G ler cihaz 0 ve 1 deerleri arasnda olan g faktrn de ler. lme yaparken akm bobini devreye seri, gerilim bobini de devreye paralel balanr. ekilde bu l cihaznn hem simge durumu hem de iki kere tklanarak bytlm durumu grlmektedir.Instrument ara kutusundan Wattmeter butonuna tklanr ve alma alanna sembol yerletirilir.

Aada g lerin balant ekliyle ilgili bir rnek verilmitir.

4. Osiloskop ( Oscilloscope)Elektrik ve elektronik devrelerde sinyallerin eklini grmemizi salayan cihazdr. Ayn zamanda, sinyalin genliini, fekans ve iki sinyal arasndaki faz fark llebilir. 52

Mouse ile iki kez tklanld zaman ak ekli grlr. Kanal A ve Kanal B olmak zere iki giri mevcuttur. Yani ift nl osiloskoptur. izim alanndaki devrede ase varsa osilaskobun Ground ucunu aseye balamak gereksizdir.

Hariten pozitif veya negatif kenarl tetikleme sinyali gerekiyorsa Trigger ucu kullanlmaldr. Time base ile sinyalin bir peryodu tamamlama sresi ayarlanr. Eer, ekrandaki sinyalin ekli ok sk ise bu deer aa ekilmelidir. Time base, dorudan frekans ile ilgilidir. Volt/div ayarlar, A ve B kanallar iin ayr ayrdr. Bu da genlik ile ilgili ayarlardr. A/B ve B/A tular, osilaskobun A ve B kanallarndaki girilerin birbiriyle kyaslanmasnda, Y/T tuu ise sinyalin zamana kar izlenmesinde kullanlan tulardr. Osilaskobun daha byk hali elde edinmek istenirse Zoom tuu tklanmaldr. Bylece sinyaller daha ak ve net bir ekilde izlenebilir. Zoom yaplm bir osilaskobu eski haline getirmek iin Reduce tuu tklanmaldr. Osilaskobun en alt ksmnda bulunan AC tuu, AC sinyallerin grntlenmesinde, O tuu Y pozisyonun sfr olarak seildii zaman toprak hatt olarak kullanlmasnda, DC tuu ise AC ve DC elemanlarnn toplam sinyal ekillerinin grntlenmesinde kullanlan tulardr.

53

Aadaki birinci ekilde bir Agilent Teknoloji 54622D osiloskop ekli grlmektedir.

Aadaki ikinci ekilde bir 4-kanall ve 200-MHzlik Tektronix TDS 2024 osiloskop ekli grlmektedir.

5. Bode izici (Bode plotter)

Bu aygt dalgal sinyalin uyguland bir devrenin eitli frekanslara kar gsterdii davran analiz eder. Baka bir deile bode izici devrenin frekans cevap erisini gsterir. inde eitli frekanslar reten bir devresi bulunan bode izici tasarlanan devreye farkl frekanslarda sinyaller gndererek bunlarn devre zerindeki etkilerini belirler. Gerek laboratuarlar da bode izici cihaz yoktur. Multisim ile alrken tm filtre devrelerin frekans spektrumlar (tayflar) bu 54

cihaz kullanlarak grlebilir.

I. II.

Bode izici cihaznda fare ile, Magnitude (byklk) seeneine tklanrsa devrenin frekans spektrumu elde edilir. Phase (faz) tuuna tklanrsa devrenin giri ve k sinyalleri arasndaki faz fark bulunur. Bode izici devreye balanrken in ular devrenin giriine, out ular ise devrenin kna dedirilir. Bode izici aygtyla rnein bir ses frekans ykseltecinin frekans karakteristiini incelemek isteyelim. Bu durumda cihazn frekans satrna 16 Hz ile 16000 Hz deerlerini girmemiz gerekir. Bode cizici cihaznda sonular grntleme ilemi u ekilde olur.

55

6. Voltmetre

Tasarlanan devedeki gerilim deerlerini lmek iin kullanlan aygttr.Bir devrede birden ok voltmetre kullanmak mmkndr. Voltmetre Indicators (gstergeler) adl malzeme kutusunun iinde yer alr. Fare ile srkle brak yntemiyle izim alanna tanan voltmetre ile DC veya AC gerilim deerleri llebilir. izim alanndaki voltmetre resmine fareyle ift tklanrsa yanda grlen iletiim kutusu alr. Bu kutudaki seeneklerden voltmetrenin i direnci ve hangi tr gerilimi (AC, DC) lecei ayarlanabilir.

7. Ampermetre

Indicators (gstergeler) adl malzeme kutusunda bulunan ampermetre DC ve AC akm deerlerini lmeye yarar. Fareyle srkle brak yntemine gre izim alanna tanan ampermetre devreye seri balanarak kullanlr. izim alanndaki ampermetre resmine ift tklanrsa ekildeki iletiim kutusu alr. Bu kutudaki seeneklerden ampermetrenin i direnci ve hangi tr akm (AC, DC) lecei ayarlanabilir.

8. Kelime Jeneratr (Word generator)

Dijital devreye 8 bitlik kelime (bilgi) uygulamak iin kullanlan cihazdr. Kelime jeneratrndeki tm bilgiler ilk anda sfrdr. Satrdaki bilgiler 1 yaplmak isteniyorsafare ile ilgili saynn zerine tklandktan sonra klavyeden 1 deeri girilir. Kelime jenertrnn sa taraftadaki yz onaltlk tabanda 00000000dan FFFFFFFF (onluk tabanda 0 dan 4,294,967,295a) aral kadarnumara 56

srasn gsterir. Display kutusunda saylarn tipi Hex, Dec, Binary veya ASCIIdan biri seilerek belirtilir.

Kelime jeneratrnde bulunan baz dmelerin anlamlar unlardr: a. Cycle: Satrdaki bilgiler ayarlanan frekansta ve 5 voltluk kare dalga sinyali olarak devreye gnderilir. b. Burst: 16 kelime pe pee gnderilir. Daha sonra gnderme ilemi durur. c. Step: Bu tua her basta kelime jeneratr bir sonraki bilgileri alcya gnderir. d. Trigger: Kelime jeneratrnn rettii kare dalgann pozitif(ykselen) kenarda yada alalan (negatif) kenarda olmas salanabilir. e. Internal: Kelime jeneratrndeki kelimeler k terminallerine gnderilir. f. External: D(harici) tetikleme girii kullanlr. g. Display : Saylarn tipi Hex, Dec, Binary veya ASCII olarak seilir. h. Clear: Fareyle bu dmeye tklandnda tm deerler ilk konuma (yani sfra) dner. i. Load: Daha nceden kaydedilmi (varsa) kelime yklenebilir. j. Save: Kelimeler *.dp uzantl dosya olarak kaydedilir. k. Frequency: Kelime jeneratrnn rettii kare dalga biimli sinyallerin frekans Hz, kHz, MHz olarak ayarlanabilir.

9. Lojik zmleyici (Logic analyzer)

57

On alt kl bir devrenin kndaki sinyallerin grntlenmesini salar. Bu cihaz osilaskoba ok benzer.

Lojik analizrde bulunan baz dmelerin anlamlar unlardr: a. Clear: Ekran siler. b. Trigger: Pozitif ya da negatif kenarlar seme zelliidir. c. External: Harici tetikleme terminal ucu kullanlaca zaman seilir. d. Burst: Giri terminallerinin kullanlabilmesini salar. e. Pattern: Kelime paterni (numune, rnek) giriten uygulandnda tetikleme balatlr. f. XXXXXXXX: Kelime paterni giri kutusunu temsil eder. g. Time base: Lojik analizrn ekranndaki yatay karelerin zaman aral seilir. Zaman aral s (saniye), ms (milisaniye), s(mikrosaniye) cinsinden olabilir. Lojik analizrn kullanm J-K flip-floplu asenkron yukar sayac zerinde inceleyecek olursak cihazn ekrannda, yukar saycnn knda oluan lojik bilgilerin kare dalga eklindeki sinyalleri grlr.

10. Lojik evirici (Logic converter)Dijital devrelerin doruluk tablosunun hazrlanmasn salayan cihazdr. Bu cihazn 8 adet girii, 1 adet k vardr. Giri terminallerinin adlar A, B, C, D, E, F,G ve Hdir. k ucu ise Out olarak ifade edilmitir.

58

Lojik konvertr cihaznn zerinde bulunan seeneklerin grevleri unlardr: a. b. : Bu dmeye tklannca tasarlanan dijital devrenin doruluk izelgesi elde edilir. : Bu dmeye tklannca doruluk izelgesi Boolean ifadesine dnr. rnein drt girili bir doruluk izelgesi elde edilmek isteniyorsa fare ile A. B, C ve D girilerine tklanr. Bu ilem yaplnca n panalde 16 olaslkl bir doruluk izelgesi belirir. Her bir k 0 iken 1 yaplabilir. Daha sonra eklindeki dmeye tklanrsa, n panelin en altndaki satrda Boolenan denklemi grlr. c. sadeletirilebilir. d. e. f. : Bu dmeye tklannca n panelin en altndaki satra yazlan Boolean ifadenin doruluk izelgesi elde edilir. : Bu dmeye tklannca n panelin en altndaki satra yazlan Boolean ifadenin lojik devresi elde edilir. : Bu dmeye tklannca n panelin en altndaki satra yazlan Boolean ifadenin lojik devresi yalnzca NAND kaplar kullanlarak izilir. : Bu dmeye tklannca doruluk izelgesi ya da Boolean ifadesi

Dier l cihazlar ksaca unlardr: IV Analyzer. Diyot, transistor gibi bileeni akm-gerilim erilerini izer. Distortion Analyzer. Sinyallerdeki bozulmalar ler.

59

Spectrum Analyzer. Zaman alannda osiloskopun yapt ii frekans alannda bu cihaz yapar. Frekans genliini ler. Network Analyzer. Genellikle yksek frekanslarda alma iin yaplm devreleri karakterize etmek iin kullanlr. Measurement Probe. allan ematik devre zerinde herhangi bir hattn zerindeki gerilim, akm, frekans gibi byklkler llmek istendiinde o hattn zerine bu probe mouse ile yerletirilir.

60