Muhteşem Süleymaniye

8/4/2019 Muhteem Sleymaniye

1/26

Muhteem Sleymaniye

(Camii erifi ve Klliyesi)

stanbul, Haziran 2005

Yllardr heyecanla anlatanlar Ahmet Rasim Selim Suntur (Rahmetli)Prof. Dr. brahim Birol Klk

Tembellie ara verip, sekretaryay stlenen Celaleddin Gkek

Kontrol, dzeltme ve eklemeleri yapanlar Prof. Dr. brahim Birol KlkZiya GkekAhmed KimyacoluAli Reyhan Esen

Faydalanlan eserler

o Sleymaniye Topluluu almalar, Scientific Revelations in Holy Qurano Merhum Ahmet Rasim Selim Sunturun hatralaro Family Yaynlar, Kubbeler - Sonsuz Dng, Kamil Frato Yap Endstri Merkezi Yaynlar, Sinan the Architect, Reha Gnayo Dr. Sleyman Mollaibrahimolunun bilgilendirme niteliindeki Muhteem

Sleymaniye kitap

o Fotoraf sanats Mustafa Ylmazn ahsi albmo Fotoraf bulunamayan yerlerde ekilen amatr fotoraflar

indekiler

o zet (Sayfa 2)o Sleymaniye Camiinin ve klliyesinin inas ncesinde stanbul (Sayfa 3)o Sinan- Abdlmennan Hazretlerine dair... (Sayfa 6)o Sinan- Abdlmennan Hazretlerinin otobiyografisi (Sayfa 7)o Bir yaam merkezi olarak Sleymaniye (Sayfa 10)o Bir teknik aheser olarak Sleymaniye (Sayfa 12)o Bir baka aheser Selimiye Camii ile kyaslama (Sayfa 22)o Sonsz ve notlar (Sayfa 24)o Ekler (Sayfa 27)

- 1 -


2/26

zet

o Sleymaniye Camii bir yaam merkezidir.o Selimiye Camiinin Camiatl slm olmasna karlk Sleymaniye Camii

Hendesetl slmd

r.o Bakent klliyesi Sleymaniye Camii, stanbulun -Ortodoks Kilisesinin- fethinin

teknik anlamda tamamlaycsdr. Serhad klliyesi Selimiye Camii, Romann(Vatikan Kilisesi) fethi niyeti ile klan seferlerin duaghdr.

o Sleymaniye Camii, Osmanlya her alanda zirve yaatan Kanuni SultanSleymann ve Mimar Sinan- Abdlmennan Hazretlerinin kabridir.

Bu almann amac, 15501557 yllar arasnda ina edilmesine ramen, bugnkyaam konseptlerinin ve hatta bugnk tekniin tesinde ina edilen muhteem bir eserigerek teknik ve gerekse sosyal etkileri ile tanmak; bymz, teknik anlamda pirimiz,velimiz Sinan- Abdlmennan Hazretlerini tanmak ve tantmaktr.

Kuran- Kerimde geen Hnnes ve Knnes kavramlarnn srlarna vkf olduunainandmz Sinan- Abdlmennan Hazretleri, bu srlar Sleymaniye Camii rneindeinsanlarn huzuru ve rahat iin kullanmtr.

Resim-1: Sleymaniye Camii ahenk demeti

- 2 -


3/26

Sleymaniye Camiinin ve klliyesinin inas ncesinde stanbul

Sleymaniyenin inas ncesinde stanbulda nemli mimari eserler olarak Fatih Camii,Eyp Sultan Camii ve yine Sinan- Abdlmennan Hazretlerinin ina ettii ve kendisininraklk eseri olarak tabir edilen ehzadeba Camii vardr.

stanbulun/Ortodoks Kilisesinin fethi zerine (bir rivayete gre tam 40 yl) yas tutanRoma Vatikan Katolik Kilisesi, vaazlarnda srekli olarak Osmanly barbar ve sadecesavamay bilen, buna karlk teknikten, estetikten, bilimden, sanattan mahrum birmillet olarak anlatmaktayd. Vatikann doal olarak kyasladklar Ayasofya (Saint Sophia,daha doru tabirle Hagia Sophia) idi ve bu muhteem eserle o zaman stanbuldaOsmanl tarafndan ina edilmi hi bir eser teknik anlamda kyas edilememekte idi. Budurum da ok tabii olarak Kanuni Sultan Sleyman bir yandan ok derinden zmekte,dier bir yandan da hrslandrmakta idi. Her sahada zirveyi yaayan Osmanl, mimarialanda henz Vatikan dedikodularn dinlemekte idi.

6. yzylda mparator Justinianus tarafndan yaptrlan Ayasofya, hl daha yle olmakla

beraber, o zaman dahi Hristiyan dnyasnn gzbebei idi. Ayasofya, al srasndaJustinianusu -Hz. Sleyman kastederek- Ey Sleyman! Seni getim dedirtecekkadar heyecanlandrm ve artmtr.

Bilindii zere, Kbe-i Muazzamann tevazu ve sadelik mucizesine karlk, dier btnmabedlerin bykl halk arasnda zel nem arz etmekte idi. Hz. Sleymann eseri ilede, kendisinin Kudste ina ettii ve bir ucu Mescid-i Aksy, dier ucu (bugne ulamtek duvar olan) Yahudilerin kutsal alama duvarn ieren, muazzam mabedkastedilmekte idi.

557 ve 986 depremlerinde Ayasofyann 33 metre apndaki kubbesi tamamen km veyeniden inaa edilmiti. Ayasofya, stanbulun fethinden nce Bizans mparatorunun

istei zerine gnderilen Osmanl

mimarlar

taraf

ndan restore edilmi idiyse dahi yine debir teknik aheser olarak ortadayd.

Rivayet olunur ki, bir kutlu gecede Kanuni Sultan Sleyman ryasnda RaslullahEfendimiz (S.A.V.)i grr. Sultan Sleyman, Peygamber Efendimiz (S.A.V.)i takipederek, bugn Sleymaniyenin ina edilmi olduu yaklak 70 dnmlk arazininbulunduu tepeye gelirler. -O tepe ki, hem Halii, hem de Boaziini Marmara tarafndanolaanst bir adan grr.- Peygamber Efendimiz (S.A.V.) bizzat gsterir, mihrabburaya, minberi buraya olsun...

Resim-2: Sleymaniye atsndanHali ve Marmaraya bak

Kanuni Sultan Sleyman kutlu ryadan uyanr, krler eder ve hemen Mimarba Sinan-Abdlmennan Hazretlerini artr. Hi bir aklama yapmadan, byk heyecan ile ryada

- 3 -


4/26

grd yere gtrr onu. Buraya bir cami, bir klliye yapacaz diye szlerinebaladnda, Sinan- Abdlmennan Hazretleri sze karr: Sultanm, mihrab burada,minberi burada olsun...Sultan Sleyman arr: Sinan, sen bu iten haberli gibisin?Sinan- Abdlmennan Hazretleri cevap verir: Sultanm sizin dn geceki kutluziyaretinizde ben de iki adm gerinizde geliyor idim...

Bu rivayet doru mudur, temenni midir bilmiyoruz ama Sinan- AbdlmennanHazretlerinin Tezkiretl Bnyan isimli eserinde bizzat yazdrd ve Sleymaniyenintemel atln ifade eden u satrlar, sanki bu kutlu ryay dorular gibidir: Bir vakt-ierif ve bir saat-i said- latifde ol Cami-i Mnife temel uruldu. Bilindii gibi erif sfatsadece Peygamber Efendimiz (S.A.V.)e aidiyet ifade etmek zere kullanlr.

Yapm srasnda, zellikle temel hazrl gibi teknik sebeplerden dolay, uzun bir sre, birtrl gze grnr ve herkesin anlayaca duruma gelemeyen Sleymaniye iin randada dedikodular kmtr. Bu keyfiyeti, paraszlktan i gecikiyor diye yorumlayan ranah Tahmasb, Kanuni Sultan Sleymana -zellikle Sultan incitecek ekilde- parayardm kisvesi altnda bir sandk mcevher gnderir. Koca Sleyman Sultan da dururmu? Tabii olarak hediyeyi iade etme nezaketsizlii gstermez; Tahmasbdan gelen btn

mcevherleri ezdirip-krdrr ve o srada yapm srmekte olan (kble istikametinde) soluzun minarenin harcna kattrr. Gnei arkadan ald zaman prl prl parlayan buminareye bunun iin cevahir (mcevher) minaresi denilmitir.

Yine, Sleymaniye klliyesinin yapm srasnda slm dnyas bir aheser karyorhaberleri ile tela iine den Vatikan, bir mermer blok ierisine, dardan belliolmayacak ekilde ha dktrr ve Sultan Sleymana Mabedinizin minberi iinhediyemizdir diye gnderir. Ta bilmeden, kazara minbere koysalar, Vatikan bu sefer

slm Halifesi ha stnde vaaz veriyor diye dedikodu yapacak ve hediye, as lmaksadna hizmet edecekti.

Sultan Sleyman hediyenin istihbaratn alm; Sultann emri zerine Sinan-

Abdlmennan Hazretleri bloku ortadan kestirip, ha

ortaya

karm

t

r. ki para olanmermer blok ve halar, yine iki adet olan ve d avludan i avluya geen kaplarngiriinde yere yerletirmitir. Bylelikle bundan byle avluya girecek olanlar haineyip, girecektir. Bilahare Vatikana haber yollanmtr: Hediyenizi aldk, kabulettik, doru yere yerletirdik. Bugn yerlerdeki ha, iyice and iin ok zor veancak ok yakndan seilebiliyor ama blok hl yerinde...

Resim-3: avluya giri kaps veyerdeki ha tayan siyah mermer

blok

Yapm, Kanuni Sultan Sleyman tarafndan hayl edilirken, Raslullah (S.A.V.)tarafndan emredildii rivayet edilen, temeli, devrin adalet zirvesi olan eyhl slmEbussuud Efendi tarafndan hayr dualarla atlan (1550) ve al Kanuni Sultan

- 4 -


5/26

Sleymann ikram ile yapmcs Sinan- Abdlmennan Hazretlerine nasip olan (1557),Vatikan dedikodularna kesin anlamda nokta koyarak, stanbulun fethinin tamamlaycsolan bir aheserden bahsediyoruz.

Resim-4: Sleymaniyeye ve stanbula bak

- 5 -


6/26

Sinan- Abdlmennan Hazretlerine dair...

Kendisinden hep El-fakir Sinan diye bahseder, resm unvan Ser Mimaran- Hassa(Padiahlk mimarlar ba)dr. Doumu, eitli rivayetlere gre deiik olmakla 1494 ila1499 arasnda bir tarihte; vefat ise 1588 ylndadr.

Btn rivayetler Mimar Sinan Hazretlerinin evliyaullahtan olduu yolundadr. Dolaysylakendisinden sadece Mimar Sinan diye bahsetmekten saknmamz ve edep gstermemizgerekir.

Mimarlk kariyerinde 1520ye kadar Yavuz Sultan Selime, 1566ya kadar Kanuni SultanSleymana, 1574e kadar II. Selime, vefatna kadar da III. Murada hizmet etmi;1538den ylndan vefatna kadar, tam 50 sene Ser Mimaran- Hassa unvann tamtr.

Mimar Sinan Hazretleri 1548de ehzadeba Camii ile dnya apnda dikkat ekmitir.Meslek hayatnda -rakamlar, deiik kaynaklarda farkllk gstermekle beraber- 84 cami,52 mescid, 57 medrese (ilk ve orta retim), 7 darlkurra, 22 trbe, 17 imaret, 3

darifa (hastane), 6 suyolu kemeri, 8 kpr, 20 kervansaray, 35 saray, 8 mahzen ve41 hamam ina etmitir.

Bu eserlerin bir ksm stanbul dnda olmakla beraber, bir ksm da TrkiyeCumhuriyetinin snrlar dnda kalmtr.

Ser Mimaran- Hassa son olarak, -Selimiyeden de sonra- skdarn merkezindebulunan emsi Ahmed Paa Klliyesini yapmtr. Ustaln zirvesinde yaplan bu eser,oumuzun gz nnde olmasna ramen, bilmediimiz/bilemediimiz/gremediimizgzellikleri saklamaktadr.

Resim-5: emsi Ahmed Paa Klliyesi

Resim-6: emsi Ahmed Paa Klliyesinin genel yerleimi

- 6 -


7/26

Sinan- Abdlmennan Hazretlerinin air ve nakka dostu olan Mustafa Sai elebi, SinanHazretlerinin trbesinin kitabesine Hattat Karahisarinin istifiyle ilenen msralarnsonunda yle diyor:

Rhletinin Sai-i dai dedi tarihini(Duacs Sai vefatnn tarihini dedi)

Gedi bu demde cihandan pir-i mimaran Sinan (*)(Geti bu cihandan pir-i Mimaran Sinan)

Ruhi in fatiha ihsan ide pr- civan.(Ruhu iin Fatiha balasn tm gen ve yallar)

(*) Mimar Sinan Hazretleri Hicri 966 ylnda vefat etmitir. Gedi bu demde cihandan pir-i mimaran Sinanibaresiebced hesabyla Hicri 966 tarihini iaret eder.

Tezkiretl-Bnyan (Sinan Hazretlerinin azndan yazlan eser) ve Tezkiretl-Ebniye(Resmi devlet az ile yazlan eser) Mustafa Sai elebi tarafndan kaleme alnmtr. Sinan

Hazretlerinin yazlar dikte ettirdii, Mustafa Sai elebinin de yazd ve tezhiblerlessledii rivayet olunur.

Aada, Tezkiretl-Bnyanda geen Sinan- Abdlmennan Hazretlerinin biyografisinizet halinde bulacaksnz:

Sinan- Abdlmennan Hazretlerinin biyografisi

Sinan- Abdlmennan Hazretleri, Kayserinin Erciyese bakan bir Ortodoks ky olanArnas kynde dodu. Babas, duvarc ustas Hristodulos oluna Josef adn koymutu.Hristodulosun servi boylu ve yapl olu, 23 yana kadar mrn, babasna ocaklardan

ta kararak, ormanlardan aa keserek, onlar tamadan nce kullanma hazr halegetirip, tama yknden tasarruf ederek geirmitir..

Arnasl Josefin hayatnn ak, 23 yandayken kylerine gelen devirme birliininkendisini de semesi sonucu deimitir.

Sinan- Abdlmennan Hazretleri, bir anlamda Osmanl devirme ve eitim sisteminin odevirde ne kadar muazzam ilediinin rneidir. Her safhada elemelerden geerek, belliolgunluklar yaamtr. nce devirme alay... Sonra Bekta tekkesi... Hak dinini kendirzas ile kabul etmesi... Zaten kendisi de ehl-i kitap olmas dolaysyla slmiyete hepyakn durmutur.

Yenieri namzedi, postaba

n

n kendisine/Hristo olu Josefe, slmi edeer anlamlar

ileAbdullah olu Yusuf demesini beklerken, Sinan- Abdlmennan demesi ve Hakknsancan tayan mzra olasn duas ile yeni hayatna balamtr.

Sinan- Abdlmennan, Yavuz Sultan Selim Hazretlerinin aldran zaferinden dnerkenberaberinde getirdii saylar be yze yakn Tebrizli ini ustalarnn yerletirildii znikteeitimine devam etmi; buradaki 3. ini frnnn inaatn yapm, Pr-i Nakkandannak dersleri almtr.

Abdlmennan, Yenieri olarak Belgrad, Rodos ve Moha seferlerine teknik destek alayndakatlm; Moha muharebesinde vurumak zorunda kald dman valyesini ldrmesi,sanatkr ruhunda alkantlar meydana getirmitir.

Kayserili civan Abdlmennan nce Viyana kuatmasna, ardndan da ran seferlerinekatlm; orduda gsterdii yararllklar dolaysyla Haseki rtbesine kadar ykselmi, buarada da Sultan Sleyman Hazretlerinin gzdesi ve can dostu olabilmitir. Bu

- 7 -


8/26

zamanlarda devrin Ser Mimaran- Hassas Mimarba Acem Alinin vefat zerine, yaklak50 sene srdrecei bu greve layk grlmtr.

Ser Mimar Abdlmennan Hazretleri 49 yanda iken Sultan Sleyman Hazretlerinin emriile Kudse Hz. Sleymann surlarn ve Mescid-i Aksay onarma seferine gitmi, bakabirok grevi ifa ettikten sonra, dnnde Hicaza geerek hac farizasn yerine

getirmitir.

Mimar- Hassa, Kanuni Sultan Sleyman Hazretlerinin iltifatlarna da mazhar olmutur:

Odurimdi zemane feylesufu, bina ahvalinin keskin suyfu(Yap sanatnn keskin klc ve zamann filozofu imdi Odur)

Aristular greydi ol feridi, olurlard Onun candan mridi(Aristolar o sekin kiiyi grm olsalard, Onun candan mridi olurlard)

Sinan- Abdlmennan Hazretleri 50 yana yakn evlendii Glruh Hanmdan 5; ikinci ei

Mihri Hanmdan da 2 evlat sahibi olmutur. 100 yla yaklaan mr, ge evlenmesineramen, kendisine 2 defa evlat acs yaatmtr.

Her gittii yerden kitap toplam; halefi Mimarba Acem Alinin tm eserlerini-merhumun vasiyeti zerine- sahiplenmitir.

Hassa Ktphanesinin kendisine balanmasna vesile olan, bedensel zrl bilgeehzade Cihangire hep minnettar olmutur.

raklk mr srasnda, neredeyse ezamanl yapt eserlerde iinde bulunduu ortamnduygularn ifade ederek; ehzadeba Camiinde Sultan Sleymann olu ehzadeMehmetin vefat ile duyduu evlat acsn, gzya figrleri ile temsil etmi, Mihrimah

Sultan Camiinde ise Mihrimah Sultan

n ayd

nl

k dnyas

n

ebced hesab

ile YceYaradana ak simgeleyen 254 pencere ile temsil etmitir.

Kendisi gibi devirme olan Bonak asll byk devlet adam Sokullu Mehmet Paa (ahinMehmet Paa, Bonaka ahin Sokol anlamna geliyor) ile can dostluk kurmutur. Bu ikibyk insan, Sinan- Abdlmennan Hazretleri ve asrlara amil devlet ve hizmet adamSokullu Mehmet Paa aslnda Osmanlnn insan kazanma sanatnn birer berat saylabilir.O sanat ki, Kayserinin bir da kylsn Ser Mimaran Hassa; Bosnann bir ovakylsn de Sadrazam yapabilmitir.

Mimar Sinan Hazretleri, Hint mparatoru Ekber ahn davetine icabet edememi, yerineyardmclarndan Mimar Yusufu gndermi, Onun baar haberlerinden hep sevinduymutur.

Koca Mimar, Sleymaniye sonrasndaki meslek hayatnn zirvesinde, evresinde bulunanbirok yardmcs ile birlikte ekip almas yapmtr. izim ilerini zellikle, konseptlerikendisi oluturarak, bayardmclar Mimar Davud ve Mimar Mehmedle birlikte ahenkiinde almtr. zellikle hayatnn son dnemlerinde bu ekip almas o kadar verimlive youn olmutur ki, Sinan Hazretlerinin 3ncsn yapt znik frnlar 300 adedekmasna ve gece gndz allmasna ramen, Padiah mimarlarnn verdii inisiparilerine yetiilememitir.

Sleymaniye Camiinin mtevaz mimar, her daim sadece kendi ii ile ilgilenmi; birteknik adam olarak kimliini ve ahsiyetini muhafaza etmi, siyasete hi bir zamankarmam, hizmetinde bulunduu tm padiahlara ve devlet erknna kar -kendilerine

dostluk bahetmelerine ramen- sayg ve hrmetini korumutur.Sinan- Abdlmennan Hazretlerinin ahir mr, ahitlik etmekle znt duyduu olaylarlageer. Yapt trbeleri ve abidev camileri ard arda sralarsanz, Osmanlnn Kanuni

- 8 -


9/26

Sultan Sleyman Hazretleri sonrasnda yaad girdaplarnn yansmalarn birebirgzlemleyebilirsiniz.

Mevlna Celleddin-i Rumi Hazretlerinin tm eserlerini okumu ve ruhuna naketmiolan Sinan- Abdlmennan Hazretleri, sk sk sikke ve tennure giyinerek sema eder vesema srasnda Esma-i Hsnay tesbih edermi. eb-i arzu da byle bir sema anna

rastlam.

Ruhi in fatiha ihsan ide pr- civan...

- 9 -


10/26

Bir Yaam Merkezi olarak Sleymaniye

Sleymaniyeyi sadece cami olarak deil; bir btn olarak klliye yani bir yaammerkezi, bir sosyo-kltrel kompleks olarak grmek gerekir. Burada insana Hazret-iinsan deeri verilmi ve beerin btn ihtiyalarnn grlecei bir kompleks inaedilmitir.

Sleymaniye klliyesinin ortak paydasnda huzur vardr... ster eitim verenmedreselerde, ister kervansarayda, ister camiinin iinde... Ama her yerde, nce huzurvardr. Bunu, Sinan- Abdlmennan Hazretleri hem su (Camiinin adrvannda dnyannilk ime suyu artma tesisi ve ilk doal su kulesi vardr.) hem de hava (Camiinin iinde,st kotta is odasnda alan doal akl siklon-baca sistemi vardr.) hareketleri ile,manyetik ve elektromanyetik etkenleri sfrlayarak yapm; ta kapya yzlerce tonkurun dkerek, radyasyon etkilerini gidermitir. Bu merkezi (ta kap, adrvan, isodas) anlatmak, detaylarna vkf olmak bizim haddimiz deil. zninizle, dierlerini;aadaki yerleimden inceleyelim.

Resim-7: Sleymaniye klliyesinin genel grnm

- 10 -


11/26

Resim-8: Sleymaniye sosyo-kltrel kompleks

Resim-8de her iki eksende de kesitlerini grdmz klliyenin ana hatlarn zetleyelim:

o Buras, anaokulu ve yuvadan niversiteye kadar eksiksiz bir eitim kurumudur.o Buras, ardan yemekhaneye kadar eksiksiz bir sosyal merkezdir.o Buras, kervansaraydan hamama kadar eksiksiz bir misafirhanedir.o Buras, hastaneden yallar yurduna kadar eksiksiz bir tp kurumudur.o Buras, mezarlk ve trbeleri ile gemii yanstr.o Buras, camiye ilaveten Kuran- Kerim ve Hadis Okullar ile eksiksiz bir lahiyat

merkezidir.

Bugn bu kurumlardan sadece,

o evresi ve detay meknlar kapal tutulmak zere camio Hastane (Sleymaniye Doum Evi)o Yaklak 110 bin adet el yazmas eser ile dnyann sayl ktphanelerinden biri

olan Sleymaniye Ktphanesio Yemekhane (Darzziyafe Lokantas ve yanndaki kram Aile ay Bahesi)

kamuya aktr. Darzziyafede zaman zaman stanbul Festivali veya turistik etkinliklererevesinde sema gsterileri ve tasavvuf musikisi konserleri dzenlenmektedir.

- 11 -


12/26

Bir teknik aheser olarak Sleymaniye

Bir teknik deerlendirmeye gemeden nce, gzlemlerimizi sralayalm:

o Sleymaniyenin inasna ait herhangi bir teknik dokman yoktur. Sinan-Abdlmennan Hazretleri, cami yapmnda har iin kulland yumurta saysn,

alan ustalarn saysn, milliyetlerini, dinlerini ve gnlk cretlerini tam 164 ciltolarak defterlere kaydetmitir. Bunlarn gnmze ulatrm olmasna karlk,hibir proje ve teknik bilgiyi derleyip, brakmamtr. dari detaylar emanetiyerine teslim etmek titizlii ile kendini ibr etmek zere en ince teferruat ileyazan bu byk insan, lisan- haliyle Haydi bizden sonraki nesiller... Biraz da sizgayret edin bizlerin ne yaptn anlamaya... demitir... Hazretin, teknik notlarda"Ben aikr yerlerde ebced hesab ile Yce Allahn adn zikrettim, sol arka kedede kendi imzam attm." (...) Camiinin temellerini gemi omurgas gibi yaptm,deprem, kasrga gelse vz gelir. (...) Siz 21. yzylda bina ina ederkeninsanlarn konforu iin drt, bilemediniz be kriteri kontrol etmeye alyorsunuz,-scaklk, nem, hava hz, akustik, vb- hlbuki ben 16. yzylda 66 faktr kontrolettim, klliye ierisine giren rahat etsin, huzur bulsun diye... demesine gerek yok

ki...o Sleymaniyenin statik ve temel dizayn gemi omurgas eklindedir.

Almanyada teknik eitim alm ve uzun yllar denizyollarnda alm olanrahmetli Ahmet Selim Suntur Bey bina olarak Caminin ok iyi dengelendiini(safralandn) gemi tasarm formlleriyle inceleyerek grm ve "Mimar Sinan-Abdlmennan Hazretleri adeta bir Hacyatmaz yapm, zamanmzda orijinalliibozulmasna, ramen bu bina d etkenlere ve depremlere ok iyi dayanr"demiti.

o Klliyede kullanlan btn a ve uzunluklar ebced hesab ile anlamldr. Sradanya da baka bir deyile anlamsz hi bir a veya uzunluk yoktur.

o Sleymaniye bir ahenk ve estetik harikasdr. Klliyenin boyuna grnndeksa minare, is odas ve kubbeden geen dairelerde, o devirde henz tarifedilmemi snen sins erisini bulursunuz.

o Sleymaniye bir fonksiyon harikasdr. nsanlarn rahat ve huzuru iin en incedetaylar dnlmtr.

o Geometrik kalplar son derece anlamlekillerde kullanlmtr.o Ana giri kaps, ta kap henz zlmeye muhta, bir dolu srr barndrr. Ta

kap, nemli bir geometrik merkezdir. Yapmnda yzlerce ton mertebesindekurun dklmesi, statik olmaktan ziyade radyasyon etkileri ile ilikilendirilmelidir.

o s odas, cami iinde o devirde yanan kandillerin isini toplayp, mrekkebedntren ve tamamen doal havalandrma ile alan doal bir siklonbaca

sistemidir. Daha nemlisi, enerjilerin deiim noktasdr. Bu havalandrma olmasa,cami kubbesi kandillerin etkisi ile ok ksa zamanda kararacaktr. s odasSelimiyede yaplmamtr; sadece Sleymaniyeye zg bir hususiyettir.

o adrvan, o devrin artlarnda -ksmen Bizans kanallar kullanlarak- Istrancaderelerinden getirilen suyu, doal kule prensibi ile hava akm oluturarakoksijenle artan, tarihin ilk ime suyu hazrlama istasyonudur. O zamannteknolojisi ile pirinten dvme usul yaplan llelerin her biri bir sanat harikas;adrvann oluklu demir dkm duvara benzeyen, ancak hava akmn salayancepheleri ise hesap harikasdr.

Bugnn teknolojisi, is odasndaki tabii hava akmn ve adrvandaki doal kule etkisini

hayranl

kla izlemekte, bu teknoloji Bat

niversitelerinde doktora seviyelerinde dersolarak ilenmektedir.

- 12 -


13/26

Bu noktada, biraz da Sleymaniye Topluluundan bahsedilmesi yerinde olacak. RahmetliAhmet Selim Sunturun liderliinde alan ve imdilerde biraz yetim kalan bu grup,Sleymaniye Klliyesinde ASHRAE (Amerikan Istma Soutma ve Hava artlandrmaMhendisleri Birlii) ile birlikte tarihi meknlarda klima konusunda bir projeyi tatbiketmek iin ie balam. Tabii, teknik kariyeri olan insanlar klliyeye dikkatle ve bilengzlerle bakmaya baladka, bizlerin gremeyecei detaylar grmeye balamlar.

Topluluk, ie mesafe ve alar lerek balam. Tm mesafelerin ebced hesab ile "Allah"isminin katlar olduu gzlenmi. Geometrinin tarif edilmedii devirde d minarealeminin, is odas ve kubbe merkez noktalarnn tarifledii dairelerin snen bir sinserisini izdii fark edilmi.

Her yerde 9 deiik sabit a kullanlm. Bu alar toplayn, tam 273.15 derece ediyor.Bu bir a birimi, dmdz toplam... Peki, mutlak souk noktas (sfr kelvin) -273.15 Cdeil mi? Baknz, burada geometrik (mekanik) birimden, termodinamik birime geiyor(enerjimekn geii). Bu tr, bir boyuttan brne atlamalar ok sk grlm. Aynekilde camiinin ta kap ierisinden hizmet binalarna olan mesafenin de 273.15 metreolmas gibi ilgi ekici sonular ortaya km.

ncelemeler esnasnda, minare ykseklii, kubbe ap vs. gibi baz uzunluklar ve bazalar birbirine orantlandnda "pi" says, 1.6 (altn oran) gibi bilinen katsaylarnyannda, mesela 23 (tam derece olarak Dnya ekseninin eim as), 4.18 (kalori/jouleevrim katsays) ve logaritmadaki "e" says gibi o zamann artlarnda pek allmadkkatsaylarn da sklkla kullanldn grmler ve bunlardan yola karak, camitasarmnda s, manyetik alanlar, radyasyon ve tm dier deiik ekil ve haldekienerjilerin birbirlerine dntrlerek dengelemesi iin hesaplamalar yapld sonucunavarmlar.

Hatta klliyenin adeta bir canl gibi tm d etkenlere kar korunma refleksleri veyakoruyucu enerji kreleri ile donatldn ilave ediyorlar. Gene bu tespitlere gre, enerji

krelerinin tamam

bir noktada kesimektedir ve bu nokta tam "is odas

"na isabetetmektedir.

Rahmetli Selim Suntur Bey bu almalar srasnda Sleymaniye Camiini, piramitlerleresimler zerinden kyasladnda, kesit olarak her ikisinin de taban alar 66 dereceolan ok dengeli birer ikizkenar gen olduunu tespit etmiti. Piramitlerde Firavununmumyasnn konulduu odann, piramitin tepeden geen yksekliin zerinde vetabandan yksekliin 2/3 kadar yukarsna (Piramit tepesinden yksekliin 1/3 kadaraada) yerletirilmesine karlk, Sleymaniye Camiindeki is odasnn, gen kesitinarlk merkezinde (Caminin, tepeden geen yksekliin zerinde, tabanndan yksekliin1/3 kadar yukarda) yer aldn grnce yle bir yorum getirmiti:

"Olaanst zellikleri olan bu iki eserin yapmnda da, dier birok yerde olduu gibi,insanlara ilah yardm ve destek gelmitir. Medeniyetlerinin ulat olgunluun derecesinebal olarak, insanlar bu bilgilerden istifade etmilerdir. Bu adan bakldnda, slmnnuru ile aydnlanm Sinan- Abdlmennan Hazretleri, tasarmnn nirengi noktas olan "isodas"n eserinin arlk merkezine yerletirerek, byle bir yardm ok daha dengeli veolumlu kullanmay baarmtr."

- 13 -


14/26

Bu yorumdan yola klarak mistik, heyecan ykl bilimsel ve teknik bir almasonucunda yeni bir enerji kuram ortaya atld: Knnes (Unified Quantum) Teorisi.Kuran- Kerimde Bakara ve Tekvir surelerinde yer alan "Kunnes ve Hunnes"i anlatanayetler ile Nazit ve Zariyt surelerinde yer alan ayetler, tm enerjilerin birbirinedntne iaret ediyor. Einsteinin E=mc2 denklemi bunun bir zel hali olarak kalyor;Heisenbergin Principle of uncertainitysi de certainty haline dnyor, belirsizlik

belirlilik oluyor. Bugn ABDde adna kurulmu bir enstitde (ngilizcesi: Unified QuantumResearch Institute) teorik almalar devam ediyor ve pratik faydalar iin zamana ihtiyaolduu belirtiliyor. Bu kuramn temel kabulne gre; her eit enerji (Ik, manyetizma,s, elektrik, mekanik, ktle ekimsel, vs.) birbirine dnmekte olduuna gre buolaylarn hepsini kapsayan bir matematik model vardr ve Knnes Teorisi ada biliminhenz sz syleyemedii birok konuda ok geni bir alma sahiptir. Mesela yenielementlerin varl, uzayda eser maddesinin var olduunun ortaya kmas ve buna balolarak, uzayn bir sv zellii tad, uzay cisimlerinin (Yasin Suresinde belirtildii gibi)bu ortamda yzd, bu teori ile uzay younluunun ve edeer atom saysnnhesaplanmas, kozmik mikrodalga arka plan radyasyon scaklnn (CMBRT) lmyapmadan hesaplanabilmi olmas, Einsteinn ortaya att kozmolojik sabitin varolduunun, ancak sabit olmayp zamana ve mekn leine gre deitiinin bulunmas

gibi...

Bu teoriye gre, s, kat madde iinde "Aton" adn verdiimiz enerji paketleri halindeiletilir, aslnda Aton Fotonun madde ierisindeki zel halidir. Bu husus 1999 ylndauluslararas bir ok hakemli bir dergide yaynland. Knnes Teorisinin genel enerjidenkleminden

(E = mCp T = mv2 = hf )

yola klarak kurulan termo-kinetik-dalga modeli, gnmzn tm ampirik-pratiksonularna uyumludur. rnein bu denklemin son iki terimi deBroglienin yaklak 1923ylnda ortaya att madde-dalga iftliliini dorulamaktadr.

Enerji ile ilgili aratrmalar, ABDde aratrmalar yapan, ODTden emekli Prof. Dr.

brahim Birol Klk devam ettirmitir. Knnes Teorisinin 1997 ylnda aklanmasnnardndan Japonyada uluslararas bir bilim topluluunun ntrinolar konusunda yapt"Kamiokande" deneyinin sonularnn birbirini tamamlad anlalmtr: Her dalgannolduu gibi ntrinolarn da madde zellii ve edeerlilii vardr. Bugn ABDde kurulanenstitnn, tm enerji trlerinin birbirine dnm konusu dahil olmak zere teorikalmalarna devam etmekte olduu ve ileride kullanlabilir yeni enerji kaynaklarkonusunda somut ve pratik sonularla insanla hizmet verebilecei kaydedilmektedir.

(Ek-1de, Prof. Dr. brahim Birol Klkn konuyla ilgili bir makalesini bulacaksnz.).

Sleymaniye Topluluunun tahminlerine gre Sinan- Abdlmennan Hazretleri mezkurayetlerin srrna vkf olup, bu evrimleri, olaanst bir ekilde Sleymaniye klliyesinde

uygulayarak; neticede ortaya fiziksel olmayan, trevsel ama faydal faktrler kmtr.Camide ayaklar mesin ve secde halinde huzur duyulsun diye, yerden 20 cm.ykseklie kadar hava hz profilinin sfra ok yakn olduu (snr tabaka), sonrasnda isehava hzlarnn ykselmeye balad fark edilmi. Yine gzlemlerde grlm ki,radyasyon ile gelen snn pencereler ile optimizasyonu, yaz ve k ieride lk bir havaoluturuyor. Kandil bile yaksanz is olmuyor, kervansarayda uyuyan dinleniyor, hamamdaykanan ifa buluyor.

- 14 -


15/26

imdilerde Toplulukta sesle alan buzdolabnn gerekte Knnes Teorisinin prensiplerizerine alt konusu inceleniyor: Akustik enerjinin sya edeerlilii ve soutma iindekullanm. imdilik performans dk, ama Teori, bunun dier enerji trleri de tatbikedilerek ykselebileceine iaret ediyor. Dnmesi bile heyecan verici, evde insan varsayeter, buzdolabnz onlarn "yaam" sesleri ile elektrie ihtiya kalmadan soutuyor...

"Tm teknik detaylar yerinde duruyor, bakan gzler hepsini grr" anlamnda bir sessizlikvar imdi Sleymaniyede... Gerekten yle... Bir metre... Bir aler, bir not defteri...Haydi, bir de anomemetre (hava hz lm cihaz), ak ler... Yannza aln ve gidinln... Neler buluyorsunuz neler?!

Resim-9: Sleymaniye i grnm

- 15 -


16/26

Resim-10: Sleymaniye Kubbe

Resim-11: s odasnn ii

Resim-12 : s odasndan cami iine bak ve Allah (CC) ismi Resim-13: s odasndan cami iine bak veMuhammed (SAV) ismi

- 16 -


17/26

Resim-14: adrvan

Resim-15: Sleymaniye gece

- 17 -


18/26

Resim-16: Dardan ta kap

Resim-17: D avludan camiye giri (u anda kullanlan ana kap) kaps

- 18 -


19/26

Resim-18:eride rmcekler yuva yapmasn diye konulmu devekuu yumurtalarndan biri

Resim-19: Gne saatleri

Resim 19da duvardaki gne saatlerini gryorsunuz... Bunun ne olduunu RahmetliSelim Suntur Aabey'den dinlemitim. Gnein geli as, duvardaki demir kntlara

- 19 -


20/26

glgeler yaptryor. Bu glgelere bakarak, gnn hangi saati olduu anlalyor. Sinan-Abdlmennan Hazretleri'nin tm camilerinde gne saati var, bu basit gibi grnendzenein ardnda da konulduu duvarn oriyentasyonundan tutun gnein yaz-khareket eksenlerine kadar bir dolu hesap var...

Resim-20: eriden adrvan ve Ta Kap

Sleymaniye'nin 3 tane benzersiz ve olaanst zellikleri olan "teknik" merkezi var: sodas, adrvan ve ta kap... Resim 20de ieriden adrvan ve ta kapy gryorsunuz.

- 20 -


21/26

Resim-21: Pencere detay

Resim 21de bir pencere ileme detay var... Bu ilemeleri yapan sanatkarn camidekitezyinat bitiremeden iki gzn de kaybettii rivayet edilir.

Bir baka aheser Selimiye Camii ile kyaslama

Burada, ehzadeba raklk, Sleymaniye kalfalk, Selimiye Ustalk eseridirszn biridierinden stn eklinde deil; teknik eser Hendesetl-slm ve sosyal eser

Camiatl-slm olarak ele almak istiyoruz. ncelikle bu konudaki gzlem vebilgilerimizi sralayalm:

o Selimiye Camii, yanl bilindii zere Yavuz Sultan Selim (I. Selim) zamanndadeil; onun torunu olan Sultan II. Selim zamannda ve Sleymaniyeden sonra,

1568-1575 y

llar

aras

nda ina edilmitir. Kubbe ap

31.30 metredir.o Sleymaniye Camii, Kanuni Sultan Sleyman zamannda 15501557 yllar

arasnda ina edilmitir. Kubbe ap 26.50 metredir.

o Sleymaniye, kubbe iinden 4 fil ayak, Selimiye ise kubbe evresinden 8 fil ayakzerine oturur. Bu 8 ayan evrede yerleimi ve ortada olmamas Selimiyedeortaya bir btn mekn, tek bir cemaat mahalli karr. Bu da sosyal adan oknemlidir, btn cemaat tek bir meknda toplu haldedir.

o Sleymaniye teknik olarak aynlk, Selimiye sosyal olarak eitlilik prensibi ile inaedilmitir. Sleymaniyede birbirinin ayn olmasna dikkat edilen yap elemanlarmevcuttur. Selimiyede ise zellikle farkl slm beldelerinden getirilen yapelemanlar kullanlmtr, bu da camiye eit katm, ahenkli, fakat farkllklar

gzlenen slm Cemaatleri Birlii oluturulurcasna ina edilmitir.Sleymaniye bir ahenk demeti iken, Selimiye adeta- hepsi birbirinden gzel vedetayl, ama birbirinden farkl meknlar topluluudur.

- 21 -


22/26

o Sleymaniye, bir bakent klliyesidir. Selimiye ise bir serhad klliyesidir. Dikkatedilirse, Selimiyenin yapld zaman, Edirnenin (stanbuldan nce) bakentolduu zaman deil; serhad ili olduu zamandr. Romann (Vatikan Kilisesi) fethiniyeti ile klan seferlerin (II. Viyana Kuatmas) duaghdr. Bu da Camiatl-slm olduunun bir baka gstergesidir.

oSleymaniyedeki son derece teknik ve gelimi is odas

na kar

l

k Selimiyedeift pencereli sistem, birinin altnda dierinin stnde aklk kalacak ekildeuygulanm ve hava akmnn kimseyi rahatsz etmeden ortam havalandrmassalanmtr. Sleymaniyedeki teknik merkez Selimiyede yoktur.

o Cennetmekn Mimar Sinan Hazretlerinin bir teknik adam olarak kabri, doalolarak teknik eser olan Sleymaniyededir. Selimiye "slm Cemaatleri Birlii"Sleymaniye ise "slm Teknolojisi Zirvesi"dir. yle olmasa bir teknik adam olanSinan Hazretleri mezarn Sleymaniyede hazrlar myd acaba?

Sonu olarak sadece kalfalk, ustalk eseri diye ayrmamak ve her iki eserin de ayrboyutlarda hakkn vermek gerekir. Sleymaniye, Hendesetl-slmdr. Selimiye iseCamiatl-slmdr.

Sosyal olmak, slmi toplumun teknikten daha nde gelen elzem unsuru olduu iin,Sinan- Abdlmennan Hazretleri bu duruma kalfalkustalk benzetmesi yapmtr.

- 22 -


23/26

Resim-22: Selimiye Camiinin genel grn

Resim-23: Selimiye d grnmstunlardaki eitlilik Resim-24: Selimiye i grnm-stunlardaki eitlilik

Resim-25: Selimiye ic grnm Resim-26: Selimiye Kubbe

- 23 -


24/26

Sonsz

o Artk bundan sonra asla ve de h sradan biri der gibi, ona Mimar Sinandemeyiniz. Bu byk insandan artk Sinan- Abdlmennan Hazretleri diye

bahsediniz ve bunu da her bahsi geen yerde retiniz.o Sleymaniyeye yolunuz dtnde, ilk olarak Mimar Sinan Hazretlerinin kabrini

ziyaret ediniz. Kabri nerede mi? slm retisinde en mtevaz saylan yerde...Yznz Kbleye dnn, en arkada, en solda... Btn Klliyenin en arkasnda,en solunda... Yani Vefaya bakan tarafta deil; yoku aa, Eminnne bakantarafta... Trbe, kck, bamsz bir birim, evresi, klasik Osmanl tarzpencereleri olan bir duvar ile evrili... Kbleye bakan tarafta pencere says, ebcedhesab ile Allah diyor, arkaya bakan taraf ise Sinan. Trbesinin ta tarafnda1535 ylnda ran seferi iin Van Gln geecek askeri gemiler yapt iin ald

Haseki rtbesini ifade eden Yenieri Aas ta var.. Bir tek mtevaz bir ta... Oda ran seferi ansna... Kim bilir belki de nefsini yenmesinin ansna!

o Bir sabah namazn Sleymaniyede klnz. Sonra grevlilere btn sevimliliinizlerica ederek ve atrarak normalde kilitli duran, is odasna ve kubbeye knz.Kubbeden greceiniz stanbul manzarasna inanamayacaksnz. Normalde burayakimseyi karmyorlar. 2 tane hakl sebepleri var, biri herkes Cami adabna uygunve temizlie riayet eder ekilde kmyor, -Bu tesbitimizi is odasndan ekilmi birresim teyit ediyor-, dieri ise atda kayma ve dme riski olan yerler var. Yanigrevliler aslnda sizin bunlara dikkat edeceinize gvenmek istiyor.

o skdar emsi Ahmet Paa Klliyesini (emsipaa) geziniz. Hepimizin gznnde ve hi bilmediimiz bu eser, u anda skdar tp geiantiyesi ile aybaheleri arasnda skm vaziyette yeniden kefedilmeyi bekliyor.

o Edirneye yolunuz dtnde muhakkak Selimiyeyi geziniz. Sinan-Abdlmennan Hazretlerini tan

man

n vazgeilmez halkas

n

eksik b

rakmay

n

z.o Ve tabii ki, bugn ok bakmsz durumda olan bu eserlere sahip knz, kamuoyu

oluturunuz. nann yaplan onarmlar bile bilinsiz yapld iin daha okyaralam canm eserleri.

o Kanuni Sultan Sleyman ceddimize, Sinan- Abdlmennan ceddimize ve mrnheyecanla, ltklerini anlatmaya adayan Ahmet Selim Suntur Hocamza ve yinerahmetli olan Sreyya eker Aabeyimize rahmet okuyunuz, hayrla yad ediniz..

o Bu almay dilediiniz gibi kullanabilirsiniz. Bir tek ricamz var: Emei geenlerien bata faydalanlan eserler ad altnda listeledik. Siz de ayn mahrecigsteriniz.

- 24 -


25/26

Notlar:

Prof. Dr. Ouz Borat'n notlar

Muhteem Sleymaniye 2nin 2. sayfasnda Yapm srasnda zellikle temel hazrl gibiteknik sebeplerden dolay, uzun bir sre, bir trl gze grnr ve herkesin anlayacaduruma gelemeyen Sleymaniye iin randa da dedikodular km. ifadesi, Prof. Dr.Remzi lkerden dinlediim bir bulguyu hatrlatt. Bunu kardeim Mehmet Borata dasordum, size ksaca yazdn syledi. Ben tekrar yazaym: Prof. Dr. Hamdi Peynircioluve onun rencisi Prof. Dr. Remzi lker, T naat Fakltesi Zemin Mekanii retimyelii yapmlardr. Eminnnde 1950li yllarda, bugnk stanbul Ticaretniversitesinin (eski stanbul Ticaret Odasnn) binasnn bulunduu yerler istimlakediliyorken Prof. Dr. Hamdi Peynirciolu Halie balanm knklere rastlyor. Sondajyntemi ile bu boru sisteminin Sleymaniyenin bulunduu tepedeki suyu drene etmekamacyla temellerin altna yerletirilmi akl-kum kuyularna balandn tesbitediyorlar. Killi topran suyu tutmasyla zemin mukavemetinin zayflamasna karn

hazrlanan bu akll kuyularn gnmz mhendisliinde son yarm asr ierisindeuygulanmaya balandn duymutum.

Prof. Dr. Yunus engel'in notlar

Muhteem Sleymaniye almanz hakikaten muhteem olmu. Emei geenleri takdirve tebrik ediyorum. Sleymaniyenin mimari ynleri ve boyutlarndaki harikalk, MimarSinan Hzlerinin ilhama mazhar olduunun ak isbat.

Alarn toplamnn 0o Kelvine karlk gelen 273.15 derece olmas, baz mesafelerin

273.15 m. olmas

gayet enteresan. Peki, bu bir a

l

ma gebe mi? u andaki bilgimizlebiraz zor ama dnmeye deer. Tevafuklu dier rakamlar iin de benzer eylersylenebilir.

Knnes Teorisi de burada zet olarak verilmi. Bu konudaki dncelerimi daha nceyazmtm, o yzden tekrara gerek grmyorum. Bu fikirlerin daha geni bir dairedekabule ayan olacak ekilde gelitirilmesi lazm.

Birol Hocann A simplistic thermal model for solving the exergy flow of the universe withcontinuous functions of cosmological parameters makalesinin reviewerlarndan biri debendim ve yaynlanmasn tavsiye etmistim. Termodinamiin 2. kanununa dayal, gayetilmi bir alma. Umarim Birol Hoca bu t almalarna devam eder. Dikkat ekmek iinbazen muazzam bir ynak gerekiyor.

- 25 -


26/26

Editrmz, Kimya Y. Mhendisi Sn. Ahmed Kimyacolu notlar

Prof. Dr. Yusuf engel Beyin notlar, Sleymaniye cami-i erifindeki -saysn

bilemediimiz- hikmetli binlerce zelliklerden birini hat

rlatt

... Osmanl

uzunluk lleri,metrik sisteme (metrenin katlar veya askatlarna) uyumlu olmamasna ramen,

Sleymaniye Topluluu uzunluklar metrik sistemle ifade ederek alm (mesela 273.15

metre gibi) ve bir dizi -mistik ve fizik- almlar sonucunda Knnes Teorisi ortaya

kmtr. Aslnda, Sinan- Abdlmenan Hazretlerinin mimari almalar genellikle eski

uzunluk lleri esas alnarak zmlenmeye allm ve birok hikmetli sonu da elde

edilmitir. Mesela (ufak bir rnek olsun), bir yaynda Sleymaniye cami-i erifinde, baz

kk stunlarnn evresinin parmak birimiyle 161 birim olarak lldn ve bilindii

gibi, bunun da ebced hesab ile karlnn Sinan olduunu okumutum (Eski uzunluk

llerini aada bilgilerinize sunuyorum).

1 Merhale 1 Fersah 1 Eski Mil 1 Berid 1 Kula 1 Zirai Mimari (24 parmak) 1 Arn = 8 Urup 1 Endaze

1 Urup 1 Hat

45480 m 5685 m 1895 m 227 m 1,89 m 75,35 cm 68 cm 65 cm

8,5 cm 0,268 cm

Documents

Muhteşem Süleymaniye