MÜZECiLiK VE SERGiLEME

7/24/2019 MZECiLiK VE SERGiLEME

1/190

T.C. ANADOLU NVERSTES YAYINI NO: 2958

AIKRETM FAKLTES YAYINI NO: 1913

MZECLK VE SERGLEME

Yazarlar

Yrd.Do.Dr. Hale ZKASIM (nite 1)

Yrd.Do.Dr. Nurdan KKHASKYL (nite 2, 3)

Do.Dr. Zeliha DEMREL GKALP (nite 4, 5)Yrd.Do.Dr. Kadriye TEZCAN AKMEHMET (nite 6)

Prof.Dr. Tomur ATAGK (nite 7)

Editrler

Prof.Dr. Erol ALTINSAPAN

Yrd.Do.Dr. Nurdan KKHASKYL

ANADOLU NVERSTES


2/190

Bu kitabn basm, yaym ve satfl haklar Anadolu niversitesine aittir.Uzaktan retim tekniine uygun olarak hazrlanan bu kitabn btn haklar sakldr.

lgili kurulufltan izin almadan kitabn tm ya da blmleri mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik kaytveya baflka flekillerde oaltlamaz, baslamaz ve datlamaz.

Copyright 2013 by Anadolu UniversityAll rights reserved

No part of this book may be reproduced or stored in a retrieval system, or transmittedin any form or by any means mechanical, electronic, photocopy, magnetic tape or otherwise, without

permission in writing from the University.

UZAKTAN RETM TASARIM BRM

Genel KoordinatrDo.Dr. Mjgan Bozkaya

Genel Koordinatr YardmcsArfl.Gr.Dr. rem Erdem Aydn

retim TasarmclarDo.Dr. Mjgan Bozkaya

Arfl.Gr. rem Erdem Aydn

Grafik Tasarm YnetmenleriProf. Tevfik Fikret Uar

r.Gr. Cemalettin Yldzr.Gr. Nilgn Salur

Dil Yazm DanflmanFunda Grbz

GrafikerAysun fiavl

Kitap Koordinasyon BirimiUzm. Nermin zgr

Kapak DzeniProf. Tevfik Fikret Uar

r.Gr. Cemalettin Yldz

DizgiAkretim Fakltesi Dizgi Ekibi

Mzecilik ve Sergileme

ISBN978-975-06-1619-8

1. Bask

Bu kitap ANADOLU NVERSTES Web-Ofset Tesislerinde 2.000 adet baslmfltr.ESKfiEHR, Ocak 2013


3/190

indekiler

nsz ............................................................................................................ vii

Mze ve Mzecilik ................................................................... 2GRfi .............................................................................................................. 3MZECLN GELfiM VE KURUMSALLAfiMASI .................................... 4Koleksiyonlardan Mzelere .......................................................................... 4Mzelerin Kurumsallaflmas ......................................................................... 9MZE VE MZECLK ................................................................................. 9Tanm ve Kavramlar...................................................................................... 9Mzecilik Anlayflnn Deiflimi ve Mzenin fllevleri ................................. 10

Mzecilik Anlayflnn Deiflimi .............................................................. 10Mzenin fllevleri ..................................................................................... 11

MZE MMARS .......................................................................................... 13MZE YNETM ........................................................................................ 14MZECLKLE LfiKL DSPLNLER, MZEBLM VE DERETM OLANAKLARI ................................................................................. 16Mzebilim ve Dier Eitim Olanaklar ....................................................... 16Trkiyede Mzecilik Eitimi Olanaklar...................................................... 17zet ............................................................................................................... 18Kendimizi Snayalm ..................................................................................... 19Kendimizi Snayalm Yant Anahtar ............................................................ 20Sra Sizde Yant Anahtar .............................................................................. 20

Yararlanlan Kaynaklar.................................................................................. 21

Dnyada Mzeciliin Tarihsel Geliflimi ................................. 22GRfi .............................................................................................................. 23

ANTK ADAN AYDINLANMA AINA MZELER ............................. 24Antikadan zler ......................................................................................... 24Rnesans Dneminde Merakl Elitler ve Kabineleri ................................... 2517. YZYIL: KOLEKSYONLARDAN MZELERE........................................ 2718. YZYIL: AYDINLANMA AINDA MZELER ................................... 2919. YZYIL: MZELER AI ...................................................................... 34adafl Sanat Mzesi..................................................................................... 35Eitim Kurumlar ve Mzeler........................................................................ 35Endstri ve Mze .......................................................................................... 37Dnya Sergilerinden Mzelere .................................................................... 3720. YZYIL GELfiMELER............................................................................ 38an Mimarlar ve Yeni Mzeler ................................................................ 39zet ............................................................................................................... 44Kendimizi Snayalm ..................................................................................... 45Kendimizi Snayalm Yant Anahtar ............................................................ 46Sra Sizde Yant Anahtar .............................................................................. 46


Trkiyede Mzeciliin Tarihsel Geliflimi.............................. 48GRfi .............................................................................................................. 4919. YZYIL: OSMANLININ LK MZELER ............................................... 49

indek i ler iii

1. NTE

2. NTE

3. NTE


4/190

20. YZYIL: CUMHURYET DNEMNDE MZELER................................ 58TRKYEDE ADAfi MZECLK RNEKLER........................................ 61zet ............................................................................................................... 67

Kendimizi Snayalm ..................................................................................... 68Kendimizi Snayalm Yant Anahtar ............................................................ 69Sra Sizde Yant Anahtar .............................................................................. 69


Mze Trleri............................................................................. 72GRfi .............................................................................................................. 73KOLEKSYONLARINA GRE MZE TRLER............................................ 75Genel Mzeler ............................................................................................... 75

Arkeoloji Mzeleri ......................................................................................... 75Sanat Mzeleri ............................................................................................... 76

Etnografya Mzeleri ...................................................................................... 78Tarih Mzeleri ............................................................................................... 78Doa Tarihi ve Jeoloji Mzeleri ................................................................... 79Bilim ve Teknoloji Mzeleri ........................................................................ 79Endstri Mzeleri .......................................................................................... 81Ekonomzeler................................................................................................ 82BALI OLDUU DAR BRME GRE MZE TRLER ........................... 83Devlet Mzeleri ............................................................................................. 83

Yerel Ynetim Mzeleri ................................................................................ 84niversite Mzeleri ....................................................................................... 85

Asker Mzeler............................................................................................... 86

Bamsz ya da zel Mzeler....................................................................... 88Vakf Mzeleri ............................................................................................... 89KOLEKSYONLARINI SERGLEDKLER MEKNLARA GRE MZELER.. 90

Ak Hava Mzeleri....................................................................................... 90Ant Mzeler .................................................................................................. 91Mze Evler..................................................................................................... 91HZMET ALANLARINA GRE MZELER .................................................... 91Blge Mzeleri .............................................................................................. 91Halk Mzeleri ................................................................................................ 91Ekomze ........................................................................................................ 92DER MZELER .......................................................................................... 92

Uzmanlk Mzeleri ........................................................................................ 92Sanal Mzeler ................................................................................................ 92ocuk Mzesi ................................................................................................ 93zet ............................................................................................................... 95Kendimizi Snayalm ..................................................................................... 97Kendimizi Snayalm Yant Anahtar ............................................................ 98Sra Sizde Yant Anahtar .............................................................................. 99


Mze Ynetimi ve Pazarlanmas ........................................... 102GRfi .............................................................................................................. 103

MZE YNETM.......................................................................................... 105Ulusal Ynetime Bal Mzeler.................................................................... 107zerk Ynetime Bal Mzeler.................................................................... 107

indek i leriv

4. NTE

5. NTE


5/190

zel Ynetime Bal Mzeler ...................................................................... 108PAZARLAMA.................................................................................................. 108Pazarlama Nedir? ........................................................................................... 108

Pazarlama Karmas ve Pazarlama Kararlarn Etkileyenevresel Faktrler ......................................................................................... 109MZE PAZARLAMASI ................................................................................... 110Hedef Pazarn Belirlenmesi .......................................................................... 112Pazarlama Karmas ........................................................................................ 114

rn ......................................................................................................... 114Yer ve Datm ........................................................................................ 115Fiyat.......................................................................................................... 118Tutundurma............................................................................................. 119Sunufl........................................................................................................ 120nsanlar .................................................................................................... 121

zet................................................................................................................ 122Kendimizi Snayalm...................................................................................... 125Kendimizi Snayalm Yant Anahtar ............................................................ 126Sra Sizde Yant Anahtar .............................................................................. 126


Mzeler ve Eitim.................................................................... 128GRfi .............................................................................................................. 129MZELERDE ETMN TARHES............................................................ 129MZE ETMNN AMACI VE NEM ..................................................... 133MZELER VE RENME.............................................................................. 135

MZELERDEK ETM ALIfiMALARI........................................................ 137Sergiler ........................................................................................................... 138Eitim Programlar......................................................................................... 139

Yaynlar.......................................................................................................... 140MZE ETM POLTKASI......................................................................... 141Eitim Misyonu.............................................................................................. 142Politika ........................................................................................................... 142Strateji............................................................................................................. 143Faaliyet Plan ................................................................................................. 143Performans lm ...................................................................................... 143MZELERDE ETM PROGRAMLARI GELfiTRME................................... 143

Planlama ........................................................................................................ 144Uygulama....................................................................................................... 145Deerlendirme ............................................................................................. 145TRKYEDE MZE ETM ....................................................................... 146zet................................................................................................................ 150Kendimizi Snayalm...................................................................................... 151Kendimizi Snayalm Yant Anahtar ............................................................ 152Sra Sizde Yant Anahtar .............................................................................. 152

Yararlanlan Kaynaklar.................................................................................. 153Yararlanlan nternet Adresleri ..................................................................... 154

Dnyada adafl Mzecilik Uygulamalar............................. 156GRfi .............................................................................................................. 157

YEN YZYILA GEERKEN MZELER: 1980 SONRASI GELfiMELER ...... 158

indek i ler v

7. NTE

6. NTE


6/190

zel Mzeler ................................................................................................. 158Sanal Mzeler ............................................................................................... 159Bienaller, Fuarlar ve Mzayedeler ............................................................... 159

TOPLUM-MZE LfiKS VE LETfiM ........................................................ 160YEN GELfiMELER: MZELERDE KOLEKSYON YNETM;VZYON, MSYON VE STRATEJLER ........................................................... 163ADAfi KRATRLK OLGUSU............................................................... 164MZE YNETMNDE FNANSAL DEfiM............................................... 165Sponsorluk ve Sosyal Sorumluluk................................................................ 165Pazarlama ..................................................................................................... 166Halkla liflkiler .............................................................................................. 167

YEN GELfiMELER: SERGLEMEDE ARAfiTIRMA, KORUMA VELETfiMNN YER ...................................................................................... 167

Arafltrma ve Koruma ................................................................................... 167

Koleksiyonlar ve Arafltrma........................................................................... 168zleyiciler ve Arafltrma ................................................................................ 169Sergilemede Yeni Yntemler........................................................................ 169Sergilemede Nesneler ile alflmak.............................................................. 170

YEN MZE YAPILARI VE KENTLERLE LfiKLER.................................... 172zet................................................................................................................ 181Kendimizi Snayalm...................................................................................... 182Kendimizi Snayalm Yant Anahtar ............................................................ 183Sra Sizde Yant Anahtar .............................................................................. 183


indek i lervi


7/190

nsz

En eski uygarlklardan itibaren eflitli amalarla nesneleri biriktirme, koruma

ve sergileme gibi faaliyetlerin yzyllar boyunca farkl aflamalarla geliflip olgun-

laflmasyla mzeler ortaya kmfltr. Bu kitapta toplumsal, siyasal, kltrel, teknolo-

jik geliflmeler gibi farkl etkenlerle biimlenen ve gnmze kadar uzanan srete

gittike daha fazla disiplini iine alan mzecilik ana hatlaryla ele alnmfltr. Halkn

sosyal, kltrel, psikolojik geliflimine katkda bulunan, kltr tarihi, uygarlk tari-

hi, sanat tarihi, bilim teknik, tp, arkeoloji, turizm, psikoloji gibi birok alana

katks artan ve ayn zamanda bunlardan da beslenen mzelerin ok ynl geliflim

gstermesi bu konularn btnyle tek bir kitapta ele alnmasn zorlafltrsa da,

mzecilie iliflkin konular ve kavramlar rencilere olabildiince genifl bir per-spektifte tantlmaya alfllmfltr.

Toplam yedi nitede konuyla iliflkili temel bilgiler, tarihsel geliflim, mze tr-

leri, eitim, ynetim, adafl uygulamalar gibi farkl ynler kaleme alnmfltr. Tm

bu bilgilerle okuyucularn daha kapsaml arafltrmalara, sentez ve yorum yap-

maya ynelmesi amalanmfltr. Kitabn, ilgili blmlerde okuyan rencilere, bu

alanda alflanlara ve mzecilikle ilgilenen herkese yararl olmasn diler ve kitap-

ta emei geen herkese teflekkr ederiz.

Editrler

Prof.Dr. Erol Altnsapan

Yrd.Do.Dr. Nurdan Kkhaskyl

nsz vii


8/190

Bu niteyi tamamladktan sonra;Mzeciliin geliflim srecini zetleyebilecek,Mzelerin kurumsallaflmasn aklayabilecek,Mzenin ifllevlerini ve mzecilikle iliflkili baz kavramlar tanmlayabilecek,Deiflen mzecilik yaklaflmlarna gre mzenin ifllevlerini listeleyebilecek,Mze hizmet alanlarn tanmlayabilecek,Mzecilikte ynetim anlayfln aklayabilecek,Mzebilimin kapsamn tanmlayabilecek bilgi ve becerilere sahip olabilirsiniz.

indekiler

Koleksiyon Mze Mzecilik Geleneksel (Klasik) Mzecilik adafl Mzecilik

Mzebilim letiflim Temelli Mzecilik Mzenin fllevleri Mze Meknlar Mze Ynetimi

Anahtar Kavramlar

Amalarmz

Mzecilik ve

SergilemeMze ve Mzecilik

GRfi

MZECLN GELfiM VEKURUMSALLAfiMASI

MZE VE MZECLK

MZE MMARS

MZE YNETM

MZECLKLE LfiKL DSPLNLER,MZEBLM VE DER ETMOLANAKLARI

1MZECLK VE SERGLEME


9/190

GRfiToplayp/biriktirmek, btn canllarn ortak zellii olan temel bir etkinliktir. Tp-k, hayvanlarn beslenme gereksinimlerini karfllama igdsyle yiyecek toplama-lar/biriktirmeleri gibi insanolu da lk alardan itibaren az bulunan, kutsal ola-n, deiflik ve gzel olan toplamfl/biriktirmifltir. Bafllangta igdsel olarak sre-gelen bu tavr, sanatn oluflumuna da temel olan din ve dier kutsal treler ere-

vesinde geliflmifl, zamanla daha bilinli, belli bir amaca ynelik ve sistemli bir top-lama eylemine dnfltnde nce koleksiyonlarn, daha sonra da gnmz m-zelerinin ekirdeini oluflturmufltur.

Mzelerin prototipleri (ilk rnekleri) ok eski dnemlere tarihlendirilebilirse de

kurumsallaflmalar 18. yzyl sonlarnda gerekleflmifltir. Kraliyet koleksiyonlarnn,Fransadan bafllayarak Avrupann her yerine yaylan, ok kapsaml bir olgu olarakhalka almasyla mzeler kamusal bir kurum nitelii kazanmfllardr. Bu srete;

Fransz Devrimiyle birlikte kraliyet koleksiyonlarnn ortak mill varlk ilanedilmesi,

Ulusuluk anlayflnn glenip yaylmas, Koleksiyonlarn halka almasnn doal sonucu olarak sergileme ve bilgi-

lendirme ifllevinin giderek geliflmesi ve glenmesiyle bir sistem erevesin-de kurumlaflmay gerektirmesi de

dier etkenlerle birlikte nemli rol oynamfltr. Koleksiyonlarn halka almasylakurumsallaflmaya bafllayan mzeler nce Avrupada, daha sonra -Amerikann da

katlmyla- tm Bat dnyasnda yaygnlaflmfl, giderek hzlanan bir geliflim ve de-iflim sreci iinde olmufllardr.nceleri yalnzca koleksiyonlarna karfl sorumluluk stlenen, nesne merkezli

bir yaklaflm benimseyen mzeler, gnmzde ziyareti ve iletiflim temelli bir an-layflla toplumla btnleflmeyi hedeflemekte, toplumsal paylaflm esas almaktadr-lar. Mzenin hem kavramsal hem de temel deerleri ile iliflkili bu yaklaflm farkl-l, 19. yzyln geleneksel mzecilik anlayflnn mzeyi toplumdan uzaklafltrma-s ve mzenin toplumsal sorumluluklarnn yeniden sorgulanmak zorunda kalma-syla iliflkilidir. Aslnda, Antik alardan gnmze her dnemin siyasi, ekonomik,toplumsal deiflimleri, teknik ve teknolojik geliflmeleri toplama, koleksiyon yap-ma, mze ve mzecilik kavramlarn etkilemifl, bugnk mzecilie katkda bulun-

mufltur. Ancak, zellikle 19. ve 20. yzyllarda yaflanan politik, ekonomik ve top-lumsal geliflmeler mze kavramnn hzla deiflmesine, buna paralel olarak mze-

Mze ve Mzecilik


10/190

cilik uygulamalarnn da gittike karmaflklaflmasna neden olmufltur. ok farkl di-siplinlerle ortak alflmay gerektiren bu durum akademik anlamda bamsz bir di-siplin olarak mzebilimin doufluna da katkda bulunmufltur.

Kurumsal yaplar, iflletilmeleri, alflma prensipleri, kurumsal ve bilimsel iflbir-likleri, ulusal ve uluslararas organizasyonlar ile gnmz mzelerinin ve mzeci-liinin karmaflk ve disiplinleraras yapsnn alglanabilmesi; mzenin amac, ifllev-leri ve toplumsal rolnn yan sra koleksiyonlardan mzelere uzanan geliflim s-recinin anlafllmasyla da dorudan iliflkilidir.

MZECLN GELfiM VE KURUMSALLAfiMASInsanolunun beslenme, barnma, korunma gibi ncelikli ihtiyalarn karfllamaigdsyle bafllayan toplama/biriktirme istei, siyasal g ve baflarnn kant, s-nf stnl ve gsteriflin bir simgesi olarak farkl ve gzel olan da talep etmeyebafllaynca, yzyllar iinde, her trl nesne ve sanat eserini ieren byk bir biri-

kim oluflmufltur. Bu birikimin temelinde yer alan toplama etkinlii, belli bir amacaynelik, dzenli ve sistemli bir eyleme dnfltnde nce koleksiyonlarn sonrada gnmz mzelerinin ekirdeini oluflturmufltur.

Mze kelimesi, kken olarak Yunan mitolojisindeki Mouseiondan gelir. Yunan mitoloji-sinde Mouseion; mzlerin yaflad yer, mzlere adanmfl olan anlamndadr. Bu terim, an-tik Yunanda tapnak, da, kr, bahe gibi mekn ya da festival, flenlik, kitap vb. fleyler iinde kullanlmfltr. Mzler (Musalar) ise esin perileridir. Bafl tanr Zeus ile bellek tanrasMnemosynin kzlardr. Dokuz kardefltirler ve dokuz mzden her biri ayr bir yaratc u-rafl temsil eder, korur ve ona esin kayna olur.

Koleksiyonlardan MzelereModern mzenin prototipi olarak tanmlanabilecek rneklerin antik Yunan dne-minde ortaya kt grlr: Antik Yunan dnemi tapnaklar, modern mzenin ilkrnekleridir. nk deerli nesne ve sanat eserlerinin yer ald, halkn da ulaflabil-dii bu meknlar, doal olarak; eserlerin toplanmas, korunmas ve halka sunulma-s gibi mzecilie has baz zellikler de taflmaktadr. Bylece, bu meknlarda koru-nan deerli nesne ve sanat eserlerinden oluflan hazineler de koleksiyonlarn ilk r-neklerini olufltururlar. Dnemin inanlar dorultusunda tanr ve tanralara adananheykeller ile din ritellerde tanrlara sunulan adaklardan oluflan bu prototip kolek-siyonlarn kapsam, zamanla savafl ganimetlerinin de siyasal g ve baflarnn kantolarak bunlara katlmasyla giderek eflitlenmifltir. Toplamaya iliflkin bu tavr Roma

dneminde de ayn flekilde devam etmifl; toplama bu dnemlerde, devlet ya da m-paratorluk adna ve arlkl olarak devlet yneticileri eliyle srdrlmfltr.

Orta aa gelindiinde kilise en byk toplayc olmufltur. Hristiyanln yayl-masyla hem din hem de siyasi bir otorite olarak Avrupann en gl kurumuhline gelen kiliselerde zengin bir birikim oluflmufl, hazine deerindeki bu birikim-leriyle kiliseler koleksiyonculuun gelifliminde nemli rol oynamfllardr. Bafllan-gta okuma yazma bilmeyen halka Hristiyanl tantmak, anlatmak amacyla dinhikyelerden alnmfl imge ve retileri betimleyen resim ve heykeller ile din t-ren ve ayinlerde kullanlan kymetli eflyalarn yer ald kilise koleksiyonlar; za-manla tuhaf biimli deniz kabuklar, mineraller, uzak yerlerden getirilen ii doldu-rulmufl hayvanlar, anormal boyutlardaki yumurtalar gibi az rastlanr ya da farkl

zellikleriyle ilgi ekici nitelikler taflyan doal nesneler ve ilerinde, azizlerin ka-lntlar, giysi ve dier flahsi eflyalar gibi kutsal nesnelerin sakland, sembolik de-

4 Mzecil ik ve Sergileme

D K K A T


11/190

eri olan, genellikle Antik alardan kalma paralarla oluflturulmufl kymetli kutu-lar gibi insann rettii nesnelerle zenginleflmifltir. Orta ada devlet yneticileri

ve kilisenin yan sra soylular da dnemin koleksiyonculuk anlayflna uygun ola-

rak deerli, az rastlanr, farkl ve ilgin bulduklar her trl nesne ile sanat eserle-rini toplamfl, koleksiyonlar oluflturmufllardr. Orta a boyunca oluflturulan bu ko-leksiyonlar da, Antik Yunan ve Romada olduu gibi henz, din meknlar (tap-nak / kilise, manastr) ya da malikane, saray gibi zel mlklerde korunan hazine-lerdir.

Antik alardan Rnesansa kadar hazine niteliinde byk bir birikimden sz edilebilsede bugnk anlamyla koleksiyon kavram Rnesans dflncesinin bir rndr.

Tarihsel olarak ele alndnda koleksiyonlarn ilk rneklerinin Antik Yunan veRomada oluflmaya bafllad sylenebilirse de mze koleksiyonlarnn oluflumu

iin esas zemini Rnesans hmanizmi salamfltr. Bu dnemde, insann kendi ya-ratmlaryla doann ise trl dfla vurumlaryla anlafllabilecei dflncesiyle mey-dana getirilen koleksiyonlar, Rnesans hmanisti iin nemli bir iflleve sahiptir. Bunesneler, izlenmek istenen yitik uygarlklar grebilmeyi salamfl, akademisyenler

ve sanatlar iin gl bir uyarc olmufltur. Arafltrma amal bu koleksiyonlar,yalnzca nemli bir tarihe tanklk etmekle kalmamfl, yeni bir estetik anlayfl iinkaynak oluflturmufl; doaya ve teknik yntemlere duyulan merakla, 18. yzyln bi-limsel geliflmelerine zemin hazrlamfl, klasik aklcln ve deneysel bilimin yeni-den doufluna hizmet etmifltir (Cannon-Brookes, 198, 115).

Rnesans hmanizminin, mze koleksiyonlar iin esas zemini yaratmasnn te-mel nedeni; bu dnemin, deerli ve merak uyandran nesnelerin toplanmas ile

oluflmufl hazinelerden, belirli bir entelektel ortam iinde bir araya getirilip korun-makta olan nesneler anlamndaki mze koleksiyonlarna geifle olanak salamfl ol-masdr. Bu durum, 15. yzyl koleksiyonculuuna zgnlk kazandran, koleksi-

yon-mekn iliflkisini ortaya koyan kltrel bir olguyla da balantldr. Bu olgu; ko-leksiyonlara zel, ayr meknlarn ortaya kmas ve belirli bir dzenleme ile bu me-knlarn yeni bir ruh, yeni bir atmosfer kazanmfl olmasdr (Guerrieri, 2002, 67).

Orta a ve Rnesansta toplama etkinliini, mze koleksiyonlarnn oluflumu asndandeerlendiriniz.

Modern mzeye giden yolda birer basamak olan bu meknlar nce stdyo son-

ra da kabine (yaygn adyla merak kabineleri) olarak adlandrlmfllardr.Stdyo: lk rnekleri Fransada grlen daha sonra Germen topraklar ve tal-

yada yaygnlaflan; koleksiyonun ya da bir parasnn korunmaya alnd, mcev-her kutusu niteliinde, mimari deeri olan, sahibinin kltr anlayflna gre dzen-lenmifl, herkesten uzak, dflnmeye (tefekkre) ve alflmalara adanmfl zel veayr bir mekndr. Stdyolarn en belirgin zellii; bir koleksiyonu iinde barnd-ran meknn, mimarisi ve koleksiyoncunun zel ilgilerini yanstan dekorasyonu ilekoleksiyonun ieriini badafltrma fikridir ve bu anlayfl Rnesans dflncesi ileiliflkilidir.

51. nite - Mze ve Mzecil ik

D K K A T

S IRA SZDE

1


12/190

Stdyolarn ardndan, modern sergileme gereksinimlerini dikkate alan model-leriyle galeriler, modern mzeye bir adm daha yaklaflr. Ziyaretilere daha rahatdolaflm olana sunmak ve ayn zamanda denetimi kolaylafltrmak zere tasarlan-mfl, koleksiyonun alglanmasnda fln etkisini dikkate alan, nesne ve eserlerindzenlenmesinde zel bir yerlefltirme plannn benimsendii bu galerimodeli, ilkkez 16. yzylda, Floransada Galleria degli Uffizide uygulanmfl ve 16. yzyldan

itibaren tm Avrupada yaygnlaflmfltr (Guerrieri, 2002).

Ayn dnemde Avrupada, sanat koleksiyonlar koleksiyonculuk olgusunun sa-dece bir blmn olufltururken koleksiyonlar, doaya ve teknik yntemlere du-

yulan merakla giderek eflitlenmifltir: Bitki trleri, mineraller ve hayvanlar zerin-


Resim 1.1

Urbino DkMontefeltronun

Stdyosu

Kaynak:http://www.metmuseum.org/toah/images/h2/h2_39.153.jpg

Resim 1.2

Galleria degli Uffizi /Tribuna (JohannZoffany, 18. Yzyl,

yalboya)

Kaynak: http://en.wikipedia.org/wiki/File:The_Tribuna_of_the_Uffizi_%281772-78%29;_Zoffany,_Johann.jpg


13/190

de, tp ve eczaclk konularnda zel alflma eilimini ortaya koyan; laboratuvar,dershane ve ktphane ifllevlerini ayn anda gren; doa tarihi ve sanat koleksi-

yonlarndan oluflan pek ok kabine oluflturulmufltur (Guerrieri, 2002).

Merak kabineleri koleksiyonlarn bykl, dnemin modas ya da koleksiyon sahiple-rinin kiflisel tercihlerine bal olarak bazen salon ya da oda gibi bir mekn; bazen de b-yk ya da kk, rafl, ekmeceli, ounlukla da gizli blmeleri olan bir dolap fleklindedzenlenmifltir.


Resim 1.3

Antik objeleri,sanat ve doatarihikoleksiyonlarnieren bir merakkabinesi / (FransFrancken II, 17.Yzyl, yalboya)

Kaynak: http://farm6.staticflickr.com/5204/5336913049_2624b2d207_z.jpg

D K K A T

Resim 1.4

Ole Wormunmerak kabinesi /Musei Wormiani

Historia

Kaynak:http://en.wikipedia.org/wiki/Cabinet_of_curiosities


14/190

Bylece bir yandan koleksiyonlar eflitlenirken bir yandan da kendileri iin birkabuk oluflturan meknlar ve bu meknlarn ifllevleri giderek farkllaflmfl ve mo-dern mzenin nclleri ortaya kmfltr: Stdyolar, merak kabineleri, doa tarihikabineleri ve galeri gibi meknlarn tm, mzenin tarihi evrelerini oluflturan ba-samaklardr.

15.-18. yzyllar arasndaki geliflmeler hem mze kavramnn temellenmesine

hem de farkl mze trlerinin oluflumunu salayacak koleksiyon eflitliliine ne-den olmufltur. 15. yzylda, nce eski uygarlklara ait mimari eserler gn flna -karlmfl, el yazmalarnn incelenmesi ile bu uygarlklara ait her trl bilgi, yazl vegrsel malzeme nem kazanmfltr. Bu yzylda yaztlar, deerli madenlerden ya-plmfl gnlk kullanm eflyalar, deerli nesneler, madalyonlar ve eski paralar gibikk antik nesnelere ynelen koleksiyonculuk merak, 16. yzyla doru yerinisanatsal mimari paralara ve heykellere brakmfltr. 15. yzylda bafllayan corafikeflifler ve smrgecilik hareketleriyle ele geirilen lkelerdeki ilgin ve egzotiknesneler seyyahlar tarafndan Avrupaya taflnmaya bafllanmfl, bylece kabine ko-leksiyonlarnda canl/cansz, doal/yapay her tr malzeme yer almfltr: Antik uy-garlklara ait mimari paralar, resim, heykel, madalyon, mcevher, deerli maden-

lerden yaplmfl kaplar... Egzotik bitkiler, deniz kabuklar, mercanlar, deerli tafllar,deiflik hayvanlar, doldurulmufl kufllar, tuhaf yaratklar... Pusulalar, saatler, teles-koplar, metinler, haritalar, kitaplar....

17. yzyl, mzecilik kavramnn oluflmas asndan farkl bir bafllang olufltu-rur: Koleksiyonlarn eflitlenmesi ile birlikte, topluma ak olmayan bu birikimzevk objeleri olmaktan karak, toplumsal paylaflma ve bilgi aktarmna ynelikolarak deerlendirilmeye bafllar. Bu anlayfln ilk rnei, Elias Ashmolen, dne-min koleksiyonculuk anlayfln yanstan zel koleksiyonunu Oxford niversite-sine bafllamasyla ortaya kar. Bylece toplumsal bir mekn olarak niversitekapsamna giren zel bir koleksiyon ilk kez halkn grflne ve kullanmna al-mfltr (Madran, 1999, 5). ngilteredeki Ashmolean Mzesinin temeli olan bu ko-

leksiyon, baz kaynaklara gre ilk mze olarak da anlr. Ancak bamsz bir ku-


Resim 1.5

Dolap fleklinde birmerak kabinesi

Kaynak:http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/8/82/Cabinet_of_Curiosities_1690s_Domenico_Remps.jpg


15/190

rum olarak deil Oxford niversitesi bnyesinde kurulmufl olmas ve yalnzca ei-timli, soylu, zengin bir zmrenin, randevu sistemiyle kabul edilmesi nedeniyle buoluflumun ilk mze olarak kabul edilmesi, henz dorudan halkn eriflimine ak

olmamas nedeniyle tartflmaldr.18. yzyl ise mzeyi kurumsallaflmaya gtren sosyal, kltrel ve siyasi gelifl-meleri ile mzecilik alannda yeni bir dnem aar. Koleksiyonlarn kataloglanma-s, tafldklar niteliklerin daha iyi gsterilmesi iin zelliklerine gre snflandrl-mas ve dzenlenmesi, nce sanat ve bilim koleksiyonlarnn ayrflmasn sonra sa-nat koleksiyonlarnn kendi iinde gruplara ayrlmasn getirmifltir. Bu yzylda,koleksiyonlarn dzenlenmesinde sanat, tarih, doa bilimleri ve teknik bilimlerfleklinde yaplan gruplama ya da sanat koleksiyonlarn ekollere, dnemlere gresergileme, uzun bir sre mzelerde dzenleme ve sergileme konusunda temel l-tler olarak benimsenmifltir.

Mzelerin KurumsallaflmasMzenin kurumsallaflmasnda 18. yzyln sosyal, siyasi ve toplumsal geliflmeleri,zellikle Fransz Devrimi belirleyici olmufltur. Bu yzyla dek din ve devlet yne-ticileri ile soylularn, daha sonra burjuva snfnn kiflisel beenilerine dayal, t-myle znel seimler sonucu oluflturulmufl koleksiyonlarn halka almas FranszDevrimi ile gerekleflmifltir. 18. yzyl sonlarna doru, kraliyet koleksiyonlarnn,

Avrupann her yerine yaylan, ok kapsaml bir olgu olarak halka almas, zel-likle Louvre Mzesi rneinde, ortak mill varlk kavramnn doufluna yol amfl-tr. Guerrierinin, mze artk, objelerin ve sanat eserlerinin topland tarafsz bir

yer tanm kazanmfltr. Bu artk dinin, monarflinin ya da feodal gcn deil, ta-

mamen ortak bir zenginliin sembol olarak, gemiflin ve bugnn deerlerini bir

araya getiren, sergileyen ve zerinde alflan laik bir burjuva kltrnn tasdiki-dir (Guerrieri, 2002, 83) fleklinde ifade ettii bu geliflme ile mze halka ak, ka-musal bir kurum nitelii kazanmfltr.

19. yzylda Avrupada ulus devletlerin doufluyla mze, yeni uluslarn siyasiitibaryla zdeflleflerek bir kltr sembol, ekonomik gcn bir simgesi olarak ye-ni bir kimlik kazanr. Ulusal mzelerle birlikte, koleksiyonlar milliyetiliin dfla

vurum arac hline gelirken, mzeler de birer arafltrma kurumuna dnflerek, de-rin alflmalar ve arafltrma eilimleriyle bu abalar geleneksel olarak destekleyenen eski kurum olan niversiteler ile denk bir hl almfllardr (Cannon-Brookes,1984; Guerrieri, 2002). Bylece mze, 19. yzylda bir yandan altn an yaflar-ken dier taraftan bilimsel alflmalara adanmfl kutsal bir meknmflasna halktan

giderek uzaklaflr. Bu durum, bir sonraki yzyln mzecilik konulu tartflmalarnnda odak noktas olmufl ve adafl mzecilik anlayflnn biimlenmesine zemin ha-zrlamfltr.

Mzelerin ortaya kfl ve kurumsallaflma srecini ksaca aklaynz.

MZE VE MZECLKTarihsel sreci incelendiinde, mze ve mzecilii, insanolunun topluma mera-kyla oluflmaya bafllayan koleksiyonlarn ortaya kard grlr. Yani koleksiyon-lar mzelerin, toplama eylemi de koleksiyonlarn oluflum nedenidir. Bu dorultu-da; mzecilik anlayflnn ne olduunu, bu anlayfln farkl dnemlerde neden ve

nasl deifltiini ve mzenin ifllevlerini ele alan bu blmde toplama, koleksiyonve mze kavramlar da, mzecilie iliflkin temel kavramlar olarak ele alnmfltr.


S IRA SZDE

2


16/190

Tanm ve KavramlarToplama, szlk anlamyla bir araya getirmedir. Bir araya getirilmifl nesnelerdenoluflan bir btnn koleksiyon olarak nitelenebilmesi ise toplamann belirli bir

amaca ynelik olmas ve snflandrlmasyla iliflkilidir. Bu dorultuda koleksiyon-lar; insanln doal, tarihsel, bilimsel, sanatsal ve kltrel deerlerinin belirliamalarla toplanmas ve snflandrlmasyla oluflturulmufl nesneler btn olaraktanmlanabilir. Mze koleksiyonlarise rnek veya baflvuru materyali olarak ta-fld potansiyel deer ya da estetik veya eitsel nemleri nedeniyle toplanmfl ve

korunmakta olan nesneler btn olarak tanmlanr (Burcaw, 1997, 14).Mzeler, genel anlamyla sanat, bilim, kltr kurumlardr ve varlk nedenleri

sahip olduklar koleksiyonlardr. Koleksiyonlar konusunda uzman olan mzeler,bilginin toplanp, snflandrld yerler olarak ktphane ve niversiteler gibi top-lumun sanatsal, bilimsel ve kltrel gelifliminde nemli rol olan kurumlardr. M-zelerin amac; insanln doal, sanatsal, bilimsel ve kltrel deerlerini halka ve

gelecek kuflaklara aktarmak zere toplamak, bilimsel yntemlerle deerlendirerekbilginin geliflmesi ve yaygnlaflmasn salamak ve toplumun geliflimine katkdabulunmaktr. Uluslararas Mzeler Konseyi (ICOM) Mzeyi; insan ve yaflad ev-renin somut ve somut olmayan mirasn inceleme, eitim ve zevk alma amacyla top-

layan, koruyan, arafltran, ileten ve sergileyen, toplumun ve gelifliminin hizmetinde,

halka ak, kr dflncesinden bamsz, sreklilii olan bir kurumdur (ICOM,2012) fleklinde tanmlamaktadr. Mzenin yzyllardr sregelen somut nesnelere y-nelik toplama anlayfln geniflleten; mzeyi toplumun ve gelifliminin hizmetinde birkurum olarak ele alan bu tanm, gnmz mzecilik anlayfln yanstmaktadr. M-zelerin byle bir anlayfl benimsemeleri yzyllar almfl, mze ve mzecilik kavram-lar bafllangcndan gnmze srekli geliflim ve deiflim gstermifltir.

Bu blmde ele alnan koleksiyon, mze koleksiyonu ve mze kavramlarn tanmlaynz.

Mzecilik Anlayflnn Deiflimi ve Mzenin fllevleri18. yzylda koleksiyonlarn kamuya almasyla kurumsallaflmaya bafllayan mze-ler, 19. ve 20. yzyl boyunca, giderek hzlanan ve radikalleflen bir deiflim ve ge-liflim sreci ierisinde olmufllardr. Nesne merkezli bir yaklaflmdan insan merkez-li bir vizyona ynelerek, eitimi en nemli ifllevlerinden biri olarak benimsemifl ve21. yzyla girerken ifllevlerini koruma-arafltrma-iletiflim olmak zere temelalanda tanmlamfllardr.

Mzecilik Anlayflnn DeiflimiBafllangta toplama, koruma, belgeleme, sergileme ve depolama ifllevleriyle nce-likle yaptlara ve deerli nesnelere karfl sorumluluu amalayan klasik mzecilik

yaklaflm, eitimin en nemli ifllevlerden biri olarak benimsenmesiyle, yalnzca efl-yaya gsterilen saygnn snrlarn aflp, insana gsterilen sayg, toplumla doru-dan iletiflim kurma, toplumun kltrlenmesi grevlerinin stlenildii adafl mze-cilik anlayflna ynelmifltir. Bu srete deiflim zellikle, mzenin toplumsal rol

ve mze-ziyareti iliflkisinde her iki taraf birbirine daha da yaknlafltracak yeni biranlayflta odaklanmfltr.

19. yzyl mzeleri genellikle Batnn alg ve deer yarglarn yanstan yntem-leriyle otoriter iletiflimi benimsemifl; kaplarn amakla topluma aldklarn var-

saymfllardr. Klasik ya da geleneksel mzecilik olarak ifade edilen bu anlayfl, 20.


SIRA SZDE

3


17/190

yzyln ilk yarsna dek mzelerin; toplumun dflnda, stnln gstergesi, fil-difli kuleler olarak alglanmasna neden olmufltur. Bu tarihten itibaren toplumunsosyal, kltrel ve demografik yapsndaki geliflmeler, siyasi ve ekonomik deiflim-

ler, Batda mzeleri toplumla ilgili sorumluluklarn, toplumdaki rollerini yenidendflnmeye zorlamfltr. Bunun sonucunda mzeler kendilerini toplumun ve geli-fliminin hizmetinde ve bir eitim kurumu olarak tanmlamfllardr. Ancak bu kez detek yanl, didaktik, uzmandan acemiye ynelik bir yaklaflm gsteren sergileme veeitim yntemleri, toplumu mzeye yaknlafltrmaktan ok, toplumsal geerlilikle-rini sorgulanr hle getirmifltir. Bylece, zellikle tarih yazm, renme ve iletiflimteorilerindeki geliflmelerle de birlikte mzeler, 1980lerden itibaren ziyareti temel-li ve hizmete ynelik bir yaklaflm benimsemifllerdir.

Bugn, koruma ve arafltrmann ardndan iletiflimi de temel ifllevlerinden biriolarak benimseyen mzeler toplumu hedeflediklerini srarla vurgulamaktadrlar.Ziyareti ve ihtiyalarnn, baflar iin bir anahtar (Schubert, 2000) olarak grl-

d bu yaklaflmda mze, kamusal alann demokratik kurumlarndan biri olarakkarflmza kar.

Mzenin fllevleri19. yzyln geleneksel mzecilik anlayflnda mzelerin ifllevleri; toplama koruma,belgeleme, depolama ve sergilemedir. 20. yzylda, bu ifllevlere eitim de eklen-mifl, bugn 21. yzylda ise mzelerin ifllevleri koruma, arafltrma ve iletiflim olmakzere temel alanda toplanmfltr.

Mzelerin varlk nedeni olan koleksiyonlarnn korunmas, bunlarn gelecekkuflaklara aktarlmasnda ncelikli ifllevdir. Hem koleksiyonlarn oluflumu ve geli-flimi hem de mzenin iletiflim ifllevine katk salayacak bilgi birikimini oluflturan

temel faaliyet alan da arafltrmadr. Bu balamda koruma ve arafltrma, bir yandanmzenin ncelikli sorumluluk alanlar olarak deerlendirilirken dier taraftan ile-tiflimifllevini gereklefltirmesine araclk eden faaliyetler olarak karflmza karlar.Bu durum; mzenin toplumsal paylaflmn mmkn klacak iletiflimi de mzecili-in ncelikli ama ve ifllevlerinden biri olarak ne karr; gnmz mzecilik an-layflnn iletiflim esasl olarak deerlendirilmesinin nedenlerini ortaya koyar.

Mzelerin ifllevlerinin temel alanda toplanmas, dier ifllevlerin ihmal edildi-i ya da nemini kaybettii anlamna gelmez. Byle bir gruplamann tercih edil-mesi, znde mzeciliin giderek geliflmesi ve ok farkl disiplinlerle birlikte alfl-may gerektiren bir alana dnflmesiyla ilgilidir. Bu da her bir ifllevin bir dierinekatk salamas ya da faaliyetlerin birbirlerini tamamlayacak nitelikte ele alnmas

anlamna gelmektedir.Toplama, mze koleksiyonlarnn oluflturulmas ve gelifltilmesi iin nesnelerin

toplanmas, dier bir deyiflle koleksiyonlarn edinilmesidir. Mzeler koleksiyonla-rn olufltururken edinilen nesnelerin; mzenin amalarn, mevcut koleksiyonubtnleme potansiyelini, mzenin koruma ve eriflim salama olanaklarn ncelik-le dikkate alrlar. Nesne edinmek ve mevcut mze koleksiyonunun olanaklarngeniflletmek iin arafltrma yapmak birincil derecede nemlidir. Ancak byle birarafltrma sonucunda edinilen nesneler anlaml btnler oluflturur ve koleksiyonunhem bilimsel hem de maddi deerini arttrrlar. Sanat, arkeoloji, tarih ve bilim gibifarkl trlerdeki koleksiyonlar iin yaplacak arafltrmalarn yntemleri de farkldr.

Koruma, mze koleksiyonlarndaki nesnelerin yaflam srelerinin uzatlmas,

doann ya da insann neden olabilecei tahribata karfl gvenliklerinin salanma-sdr. Nem, scaklk, kirlilik, zararl flnmlar, biyolojik etmenler, doal afetler ve in-



18/190

san faktr nesnelerin fiziksel ve biyolojik adan bozulmasna neden olan eflitlietmenlerden bazlardr. Bu nedenle deprem, su basknlar gibi doal afetlerle hr-szlk, vandalizm ya da yangna karfl alnan nlemler de koruma konusu kapsa-

mndadr. Koleksiyonlara koruyucu bir kabuk oluflturan mze binas ve mimariprogram ise korumada dikkate alnmas gereken bafllca konulardandr.Mzelerde koruma farkl seviyelerde gereklefltirilir. Koleksiyon nesnelerinin

ideal flartlarda tutularak zamana karfl dayankllklarnn arttrlmas, yaflam srele-rinin uzatlmasna ynelik nlemler, nleyici korumaolarak adlandrlr. nleyicikoruma, sergide ya da depolarda yer alan eserlerin tm iin sz konusudur vegerek depolar gerekse sergi meknlarnda nesnelere uygun, ideal ortamlarn olufl-turulmas esastr. te yandan, bozulmufl, hasar grmfl nesnelerin iyilefltirilmesiiin yaplan mdahalelere onarm /restorasyon (restoration);yine bu tr nesnele-rin kapsaml bir arafltrma ve deerlendirme sonucu aslna uygun flekilde yeniden

yaplmas ya da eksik ksmlarn tamamlanmasna restitsyon (restitution)ad veri-

lir. nsanln kltr mirasnn belgeleri olma zellii taflyan mze nesneleri, bo-zulmalar sonucunda yararsz ya da yanltc bilgi taflr hle dnflebilmektedir. Bunedenle, nesnelerin yaflamlarnn srekliliini salayacak olan koruma konusundancelikli olarak neyin, niin ve nasl korunacann doru tanmlanmas gerek-mektedir. Korumann doru tanmlanmas ve amacna ulaflmas ise ancak dorubir belgeleme alflmas ile mmkndr.

Belgeleme, koleksiyon nesnelerinin yazl ve grsel yntemlerle kayda geiril-mesi, belirli bir sistematik iinde snflandrlmas ve bu malzemenin dkmnoluflturan envanterin hazrlanmas srecini kapsar. Mzenin, koruma ve arafltrmaifllevlerinden ayr dflnlemeyecek, temel faaliyet alanlarndan biridir.

Mzelerde arafltrma, mze faaliyetleri ve koleksiyona dair bilginin retilme-

si, yorumlanmas ve gelifltirilmesine ynelik, bilimsel yntemlerle gereklefltirilentm alflmalardr. Yakn dnemlere dek mze ifllevleri arasnda saylmamakla bir-likte arafltrma, mzeciliin hatta koleksiyonculuun bafllangcndan itibaren, ge-rek koleksiyonlarn oluflumu ve gelifliminde gerekse mzelerin tm faaliyetlerinigereklefltirmesinde temel olmufltur. Mze toplar; neyi toplayacana karar verebil-mek iin arafltrma yapar. Uzmanlk alannda mmkn olduu kadar tam ve do-ru bir durufl sergilemelidir. Bu da koleksiyonunu olufltururken mevcut eksikleri gi-derebilecei eserleri semek, koleksiyonunu btnlemek, elde ettii eserlerin tafl-d bilgiyi doru ve eksiksiz aktarabilmek, bunlar yorumlamak zere arafltrma

yapmasn gerektirir. Arafltrma sonucu elde ettii koleksiyonunun belgelenmesiniyine arafltrmayla tamamlar. Sergileme ve eitim faaliyetlerini de arafltrmaya daya-

l gereklefltirir. Ksaca mze, koleksiyonlarna iliflkin her tr faaliyeti iin arafltr-maya ihtiya duyar ve yapar. Ancak mzelerde arafltrma, gnmzde, yalnzcakoleksiyonlara iliflkin bir etkinlik deildir. Mzenin ziyareti arafltrmalar, halklailiflkiler, pazarlama alflmalar, koruma ve sergileme yntemlerini gelifltirme vb.iin yaplan arafltrmalar da mze arafltrmalar kapsamndadr. Bylece arafltrma,mzenin iletiflim ifllevini gereklefltirmesinin de temel dayanadr.

letiflim, mzenin bilimsel ve kltrel retiminin toplumla paylaflmdr. Mze-nin bilimsel ve kltrel retimi ise koleksiyonlar ile gereklefltirecei arafltrma, in-celeme, sergileme ve bunlarla iliflkili etkinlikleridir. Yani mzeler sergileri aracl-yla bilgiyi retir ve iletirler. Bylece mzenin iletiflimini salayan temel etkinlik-leri sergileri ve eitim programlardr. Bunlarn yan sra halkla iliflkiler, pazarlama

ve tantm alflmalar, mze yaynlar vb. faaliyetler de mzenin iletiflim ifllevi kap-samndaki alflmalarndandr.



19/190

Sergileme, mze koleksiyonlarnn belirli bir kurgu ve mantk iinde, temsil et-tikleri zaman dilimini ya da temay en ak ve net tarzda anlatabilecek flekilde d-zenlenmesi iflidir. Mze koleksiyonlarnn sergilenmesi flekilde gereklefltirilir:

Srekli (kalc) sergiler, sreli (geici) sergiler ve gezici sergiler (Madran, 2012).Eitim; sanat, kltr ve bilimin toplumun tm kesimlerine aktarlmas amacy-la, mzenin stlendii bir misyondur. Gnmz mzelerinin bir arafltrma merkezi,bir niversite, bir eitim ve kltr merkezi olarak tanmlanabilmeleri stlendikleribu misyon nedeniyledir. Bylece mzecilikte eitim; toplama, koruma, arafltrma,deerlendirme ve sergilemeyi de ynlendiren temel ifllevlerden biri olarak benim-senmifltir. Mzelerde eitimin nem kazanmas, mze eitimiya da mze pedago-

jisiolarak adlandrlan yeni bir akademik disiplinin doufluna da neden olmufltur.Mzelerin amalarna ulaflabilmesi, ifllevlerini eksiksiz ve mmkn olduunca

adafl standartlarda gereklefltirebilmeleriyle mnkndr. Bilimsel retimi ne ka-dar gl olursa olsun, fiziksel olanaklar snrl, idari ve mali yaps yetersiz olan

bir mze amalarna ulaflamaz. Bu durum mzelerin fiziksel olanaklarn da belir-leyen mze mimarisiile mze ynetimikonularn da gnmz mzeciliinin te-mel meseleleri arasna katmfltr.

MZE MMARSMze yaplar genel olarak;

Mevcut bir yapnn restorasyon ve yeni bir dzenlemeyle mze olarak ifllev-lendirilmesi ya da

Mze olarak kullanlmak zere yeni bir yapnn infla edilmesifleklinde oluflturulurlar.

Mevcut bir yapnn restorasyon ve yeni bir dzenlemeyle yeniden ifllevlendiril-

mesi, genellikle, tarih miras nitelii taflyan antsal yapyar iin geerlidir. bylecebir yandan bu tr yaplarn korunmas hedeflenirken dier bir taraftan ihtiya du-

yulan ifllev iin di bir mekn kananlmfl olur. Mzelerin byk ounluu da butr meknlara sahiptir. te yandan, dorudan mze olarak kullanlmak zere inflaedilmifl yeni yaplar da sz konusudur. Ancak bu yeni mze tasarmlarnn, bykprojeler hlinde ele alnmas zellikle 20. yzyldan itibaren artfl gstermifltir veounlukla adafl sanat koleksiyonlarna ev sahiplii yapan trdedirler.

Mzeciliin ekonomik, toplumsal ve politik nedenlerle nasl deiflime uradn, mze mi-marisi ynnden ayrntl olarak inceleyebilmek iin Karsten Schubertin stanbul Sanat M-zesi Vakf Yaynlar tarafndan baslmfl olan Kratrn Yumurtas: Mze Kavramnn Fran-

sz htilalinden Gnmze Kadar Olan Evrimi (2000) adl kitabn okuyabilirsiniz.

Mzelerin nesne merkezli bir anlayfltan ziyareti ve hizmet odakl bir yaklafl-ma ynelmeleri, mimari tasarmlarn da dnfltrmfltr. Bu dnflm, mekn d-zenlemelerinde; koruma, depolama, sergileme gibi yalnzca koleksiyonlara yne-lik sorumluluun, mzenin eitsel amalar ve ziyaretilerin ihtiyalar dorultu-sunda belirlenen bir tasarm anlayflna ynelmesini gerektirmifltir.

Mzecilik asndan mze mimarisinde temel ama, gerek koleksiyonlar gerek-se ziyaretiler iin uygun ortamlarn oluflturulmasdr. Koleksiyonlar iin, ypratcdfl etkenlerin zararlarnn en aza indirildii, yangna ve doal afetlere dayankl,hrszla karfl gvenlik nlemleri alnmfl mze meknlar bu ihtiyac karfllarken,

ziyaretiler ve mzenin amalar asndan yetersiz kalr.


K T A P


20/190

Mze meknlar, bir ksm halka ak, bir ksm kapal olmak zere farkl hiz-met alanlarndan oluflur. Bunlar; tantm alan/girifl, kltr-eitim ve sosyal hizmetalanlar, sergileme alanlar, ynetim ve programlama alanlar, bilgi-belge ve koru-

ma-restorasyon alanlar, depolar ve teknik alanlar olarak gruplandrlabilir (Ata-gk, 1999, 75-79). Buna gre:Tantm alanlar, mzenin topluma hizmet verdii ilk alandr. Dfl meknla ilifl-

ki salamas, halka kapal ya da kontroll meknlara geifl ve mzenin halkla ilifl-kisinde bir bafllang noktas oluflturmas nedeniyle zenle tasarlanmas gerekenalanlardan biridir. Mzenin ana girifli, bilet gifleleri, danflma, bekleme blmleri,

vestiyer, denetim-gvenlik, rehberlik merkezi bu alanlarda yer alr.Kltr eitim ve sosyal hizmet alanlar, ziyaretilerin hem dinlenecei hem de

sosyal ve kltrel hizmetleri alabilecei alanlardr. Konserler, film gsterimleri yada farkl sosyal etkinliklerin dzenlenebilecei salonlar, eitim atlyeleri, ktpha-ne, kafeterya ve/veya restoran, mze maazas bu tr alanlar iindedir.

Sergileme alanlar, koleksiyonlarn ziyaretiye sunulduu, mzenin kltrel vebilimsel retiminin toplumla paylaflld alanlardr. Hem kalc, hem de sreli ser-gi salonlarn kapsar. Sergileme alanlarnda, sergilenen eserler, nesneler iin uyguniklim koflullarnn oluflturulmas kadar ziyaretiler iin gerekli konfor deerlerininoluflturulmas da nemlidir.

Ynetim ve programlama alanlar,ynetim birimleri ve topluma ynelik prog-ramlarn planland alanlardr. Ynetim ve alflma ofisleri, toplant salonlar, k-k bir mutfak ve tuvalet gibi personelin kullanmna ynelik alanlar bu kapsam-dadr.

Bilgi-belge ve koruma-restorasyon alanlar, mze koleksiyonlarna iliflkin bilgi-belge arflivi, fotoraf atlyeleri ve teknik arafltrmalarn yapld atlye ve labora-

tuvar gibi birimlerin yer ald alanlardr.Depolar, dokmantasyonu yaplmamfl ya da sergi salonlarnda yer almayan

koleksiyon nesnelerinin korunmaya alnd alanlardr. Mze depolar; mzeninkendi koleksiyonlar, sreli sergiler iin alnmfl dn koleksiyonlar gibi eser de-polarnn yan sra malzeme depolarn da kapsar.

Teknik alanlar, elektrik ve stma tesisat ile mze iinde ihtiya duyulabilecekkk onarmlar iin atlyelerin yer ald alanlardr.

Bu birimlerin hemen hepsi her mzede yer almakla birlikte; mze koleksiyon-larnn bykl, personel kadrolar, finansal yaplar ve meknsal geniflleme ka-pasiteleri nedeniyle, nicelik ve nitelik asndan farkllk gsterirler. rnein hermze, koleksiyonlarnn ihtiya duyabilecei kk bakm-onarm alflmalarn

yapabilecek olanaklara sahipse de daha kapsaml, teknik olanaklara sahip bir la-boratuvar ou mzede bulunmaz ya da baz mzelerde kltr, eitim ve sosyalhizmet alanlar bir dierine gre daha snrl olabilir.

MZE YNETMGnmzde yalnzca bir toplumun ya da lkenin deil tm insanln kltr mira-s olarak tanmlanan mze koleksiyonlar, mzenin, toplumsal rol nedeniyle ar-tan sorumluluklar ve karmaflklaflan uygulamalarnn da odanda yer alrlar ve buadan zel bir neme sahiptirler. Korunmalar, toplanmalar ve insanln yarar-na sunulmak zere deerlendirilmeleri ulusal ve uluslararas yasalar erevesindegereklefltirilir. Bylece bir lkenin ynetim biimi, hukuk dzeni, politik ve eko-

nomik yaps mzecilik sistemlerini de belirler ve mzelerin statleri bir lkedendierine farkllk gsterir.



21/190

Dnya genelinde; koleksiyonlarn tek sahibinin devlet olduu, devletin uygungrd uygulamalarn gereklefltirilebildii ve kiflisel teflebbslerle mze kurula-mayan mzecilik sistemlerinin yan sra, kurumlar ile ilgili kanunlara riayet etmek

ve mzecilikle ilgili denetleme mekanizmalarndan izin/onay almak flartyla mzekurmann serbest olduu, rekabete olanak salayarak mzeleri giriflimci ve atlm-c olmaya ynlendiren sistemler de mevcuttur. Yalnzca devlet mzesi statsnde-ki mzelerin yer ald ilk grupta, ounlukla Orta Dou ve eski Dou Bloku l-keleri saylabilirken zel mzelerin arlkta olduu ikinci grubun en geliflkin r-nei ABDdir.

lkemizde ise birok Avrupa lkesinde olduu gibi mzelerin devlet kltr ku-rumlarnn ynetim ve denetiminde olduu bir sistem mevcuttur. Bu sistemde ba-z mzeler -zellikle arkeolojik koleksiyonlara sahip olanlar- devlete, bazlar iseeflitli kurum ve kurulufllara aittir ve mzeler devlet ya da zel mze statsnde-dirler. Mzelerin ynetimi de doal olarak statlerine bal olarak biimlenir.Dev-

let mzelerinde ynetim yaps (kadrolar ve bte dahil) devlet kurumlarnn tabiolduu yasa ve ynetmelikler erevesinde biimlenirken, zel mzeler bu adandaha esnek koflullara sahiptir.

Ynetimi, mzeciliin temel meselelerinden biri konumuna getiren geliflmeler,zellikle ABD ve ngiltere gibi lkelerdeki politik ve ekonomik kararlarn mzeci-lik alanna yansmasyla iliflkilidir. 20. yzyl ortalar bu lkelerde, mzelerin bazeni ie geen bir dng hlindeki politik, ekonomik ve toplumsal etkenlerle ayaktadurmakta zorlandklar, toplumsal rollerinin yeniden sorguland, alkantl bir d-nem olmufltur. Mzecilik uygulamalarnn giderek karmaflklaflmasna neden olan budurum organizasyon ve iflletmelerin en etkin biimde iflletilmesi anlamndaki y-netim kavramn, 1970lerden itibaren mzelerin gndemine yerlefltirmifltir.

fl dnyas iin gelifltirilen ynetim tekniklerinin, mzelere zel gereksinimlerenasl uyarlanaca uzun yllar tartfllmflsa da gnmzde uygulamadaki yerini al-mfltr. Bu dorultuda, bugn mzelerde temel olarak befl prensibe dayal bir y-netim anlayfl sz konusudur:

Mutlaka bir vizyon ve misyon benimsenmesi, Benimsenen vizyon ve misyon balamnda bir politika belirlenmesi, Bu politikalar geree dnfltrecek plann hazrlanmas, Planlarn ne kadarnn gereklefltirilebildiini grmek iin performans l-

m ve deerlendirme, Ziyareti ihtiyalar ve hizmetlerine verilen nemi yanstacak bir pazarlama

stratejisi.

Ynetim biliminde stratejik ynetim olarak ifade edilen bu ynetim anlayflnn,Trkiyede, devlet mzeleri asndan uygulamaya geirilebilmesi iin gereken ko-flullar -hukuki alt yaps hazr olmakla birlikte- henz oluflturulamamfltr. zel m-zeler ise bal olduklar kurum ya da kurulufllarn ynetim yaps dorultusunda -bazlar ksmen de olsa- uygulama koflullarna sahiptir.

Ynetimin nemli bir kayna da personel yapsdr. Mze kadrolar yine m-zelerin statlerine gre biimlenir. Ancak gnmzde mzelerin ifllevleri eflitlen-meye bafllamfl ve bu deiflim farkl uzmanlk alanlarnn desteini gerekli hle ge-tirmifltir. Bu dorultuda mzelerde genel olarak; koleksiyonlara ynelik uzmanlkalanlar, topluma ynelik hizmetlerin gereklefltirilebilmesi iin gerekli uzmanlkalanlar ve ynetimle iliflkili uzmanlk alanlar oluflmufltur. Bylece mze kadrola-

r; ynetici, kratr (koleksiyon uzman), dokmantasyon uzman, arfliv uzman,konservatr, gvenlik eleman gibi koleksiyonlardan sorumlu kadrolarn yannda,



22/190

ktphaneci, mze eitimcisi, tasarmc, halkla iliflkiler uzman, biliflim uzman, ifl-letmeci gibi dier uzmanlarla giderek eflitlenmifltir.

Kratr, denetimindeki koleksiyonlar konusunda uzman; bunlarn korunmas, gelifltiril-mesi, ynetimi ile sergilerin dflnsel ieriinin oluflturulmas ve dzenlenmesinden so-rumlu kiflidir.

MZECLKLE LfiKL DSPLNLER, MZEBLM VEDER ETM OLANAKLARIMzecilik / mzebilim; antropoloji, arkeoloji, ocuk geliflimi, eitim, tasarm, g-zel sanatlar, hukuk, mimarlk, iletiflim, iflletme, jeoloji, kamu ynetimi, kimya, k-tphanecilik, psikoloji, sanat tarihi, sosyoloji, tarih vb. birok disiplinle iliflkili, di-siplinleraras bir alandr. Mzeler, ekonomi, politik ortam, hukuk sistemi, demog-rafik yap, toplumun ihtiyalar ve alglama biimi gibi dfl faktrlerden dorudan

etkilenen kurumlarn baflnda gelir. Mze, yaps gerei bu etkenlere baml veduyarldr. Mzeciliin ok ynl bir alan olmas mzecinin de pratik ve teorik bil-gi gereksinimini ortaya karr. Mzecilik eitiminin gn getike nem kazanma-s da buradan kaynaklanr: Mzecilik alannn giderek karmaflk hle gelmesi bilgi-

ye gereksinimi, bu da daha ok uzmanlaflmay gerektirmifltir.

Mzebilim ve Dier Eitim OlanaklarMzecilik / Mzebilim, mzelerin organizasyon ve amalarna iliflkin alflmalar

yapan bir disiplin, bir bilim daldr. Bir baflka ifadeyle mzelerin toplumdaki rolve farkl ifllevlerin bu role katksnn neler olduuna iliflkin alflmalarn yapldbilim daldr (Schwarzer, 2001, s. 31). Genellikle mzecilikte meslek etii ve stan-

dartlar, koleksiyonlar, sergiler, yorumlama biimleri, ziyareti arafltrmalar, eitimprogramlar, mze meknlar, ynetim, finans kaynaklar gibi alflmalar ierir.Mzebilim programlar da bu tr alflmalara duyulan bir ihtiyala 1920lerden iti-baren oluflturulmaya bafllanmfl, niversitelerde akademik bir disiplin olarak yay-gnlaflmalar 1970lerin ilk yarsnda hzlanmfltr. Hlen geliflmekte olan bu prog-ramlarn akademik yaplanmalar ise niversitelerin yaplarna gre farkllk gster-mektedir.

Mzeler ve mzecilie iliflkin teori ve uygulamalar zerine alflmalar yapan bir disiplinolarak Mzebilim uluslararas literatrde Museology; bu kapsamda eitim veren akade-mik programlar daMuseology, Museum Studies ya daMuseum Science olarak adland-

rlmaktadr. Trkiyede ise mzebilim kapsamnda eitim veren mevcut akademik prog-ramlarMzecilik Program olarak adlandrlmfllardr. zetle Mzecilik / Mzebilim(Museology) lkemizde ve uluslararas ortamda hem sz konusu bilimsel disiplinin hemde ilgili akademik programlarn addr.

Mzecilikle iliflkili alanlarn tm, bir mzede, uygun bir pozisyonda grev ala-bilmek iin gereken uzmanlaflmaya olanak salayan programlardr. Bu alanlarlamzebilim arasnda bir rtflme de sz konusudur: Mzebilim bu programlardaarafltrlan, incelenen birok konuya temas eder ama bunlar sanat mzesinden et-nografya mzesine, tarih mzesinden bilim mzesine uzanan eflitli mze trleri-ne uygulayarak ele alr. Dolaysyla bu alanlarda eitim alan kifliler de, mzelerde-

ki ilgi alanlarna ve pozisyonlara ynelik olarak biimlendirilmek zere herhangibir mzede grev alabilirler.


D K K A T

D K K A T


23/190

Mzelerdeki ilgi alanlarna ve pozisyonlara ynelik olarak biimlendirilme isebir uzmanlaflmadr. Mzebilim kapsamndaki programlar, yani mzecilik program-lar, bu uzmanlaflma yolundaki seeneklerden yalnzca biri ama mzenin karma-

flk, ok ynl yapsn bir btn olarak deerlendirmeye en ok olanak tanyan-dr ve uzmanlaflma yolunda ilk adm olarak genellikle yksek lisans dzeyindedir(zkasm, 2009, 11-12).

Trkiyede Mzecilik Eitimi Olanaklarounluu stanbul, Ankara ve zmirde olmak zere byk flehirlerimizdeki bazniversitelerde, mzelerde alflmak iin gereken uzmanl salayabilecek hemenher alana iliflkin eitim olana mevcutsa da mzebilim kapsamndaki mzecilikprogramlar henz ok snrl saydadr. Pek ok niversitede, olduka erken tarih-lerde, lisans dzeyinde ve genellikle arkeoloji ve/veya sanat tarihi blmlerindesemeli olarak verilen derslerle bafllayan bu eitimi, ayr bir akademik disiplin ola-

rak yksek lisans dzeyinde veren ilk niversite -1989 ylnda alan MzecilikYksek Lisans Program ile- Yldz Teknik niversitesi olmufltur.Yldz Teknik niversitesinin ardndan, yine mzebilim kapsamnda ve yksek

lisans dzeyinde eitim veren dier akademik programlar, Akdeniz niversitesiMzecilik Yksek Lisans Program (2008) ve Mimar Sinan niversitesi Mzecilik

Yksek Lisans Program (2009) olmufltur (1994 ylnda, stanbul niversitesi Arke-oloji ve Sanat Tarihi Blm Prehistorya Anabilim Dalna bal olarak kurulan M-zecilik Yksek Lisans Program, bu flekilde adlandrlmfl olmakla birlikte; kaz tek-nikleri, bakm, onarm ve koruma ilkelerine arlk veren ieriiyle, mzebilimkapsamndan ok kltrel mirasn korunmasna ynelik disiplinler kapsamnda

yrtlmfl ve kuruluflundan ksa bir sre sonra da renci almn durdurmufltur).

Baflkent niversitesi Gzel Sanatlar, Tasarm ve Mimarlk Fakltesi Sanat Tari-hi ve Mzecilik Blm (2006) ile stanbul niversitesi Edebiyat Fakltesi Mzeci-lik Blm (2010) bu alanda lisans dzeyinde eitim veren programlardr (AncakBaflkent niversitesi Sanat Tarihi ve Mzecilik Blm de 2010 ylndan itibarenrenci almn durdurmufltur).

Ankara niversitesi Mze Eitimi Yksek Lisans Program, Ko niversitesiAnadolu Uygarlklar ve Kltrel Miras Ynetimi Yksek Lisans Program, stanbulniversitesi Mze Ynetimi Yksek Lisans Program ile Yldz Teknik, stanbul Bil-gi, Kltr ve Yeditepe niversiteleri Sanat Ynetimi programlar ise mzebilimprogramlar dflnda, mze ya da iliflkili alanlarda alflma olana salayacak, lisans

ya da lisansst dzeydeki dier eitim programlarndan bazlardr.

Bir disiplin olarak mzebilim ve mzecilikle iliflkili dier akademik eitim programlarhakknda ayrntl bilgi iin VEKAM tarafndans baslmfl olan Gemiflten Gelecee Trki-yede Mzecilik II: Eitim, flletmecilik ve Turizm (2009) adl titapta yer alan TrkiyedeMzecilik Eitimi bafllkl makaleyi okuyabilirsiniz.


K T A P


24/190


Toplayp/biriktirmek, btn canllarn ortak zellii

olan temel bir etkinliktir. Tpk, hayvanlarn beslenmegereksinimlerini karfllama igdsyle yiyecek topla-

malar/biriktirmeleri gibi, insanolu da ilkalardan iti-

baren az bulunan, kutsal olan, deiflik ve gzel olan

toplamfl/biriktirmifltir. Bafllangta igdsel olarak s-

regelen bu tavr, sanatn oluflumuna da temel olan din

ve dier kutsal treler erevesinde geliflmifl, zamanla

daha bilinli, belli bir amaca ynelik ve sistemli bir top-

lama eylemine dnfltnde nce koleksiyonlarn, da-

ha sonra da gnmz mzelerinin ekirdeini olufltur-

mufltur.

Mzenin kurumsallaflmas ise koleksiyonlarn meknlailiflkisinin kurulmasnn ardndan, 18. yzyl sonlarnda

kraliyet koleksiyonlarnn halka almas ile gereklefl-

mifltir.

19. yzyln geleneksel mzecilik anlayflnda mzele-

rin temel ifllevleri toplama, koruma, depolama, belgele-

me ve sergilemedir. Bu yzylda mzeler koleksiyon

odakl, nesne merkezli bir anlayflla bir yandan Altn

an yaflarken dier taraftan, bilimsel alflmalara

adanmfl kutsal bir meknmflasna, halktan giderek

uzaklaflr. Bu durum, bir sonraki yzyln mzecilik ko-

nulu tartflmalarnn da odak noktas olmufl ve adaflmzecilik anlayflnn geliflimine zemin hazrlamfltr.

Halktan giderek uzaklaflan mzeler, toplumun sosyal,

kltrel ve demografik yapsndaki geliflmeler, siyasi ve

ekonomik deiflimlerle de birlikte, toplumdaki rollerini

yeniden dflnmeye zorlanmfllardr. Bunun sonucun-

da kendilerini toplumun ve gelifliminin hizmetinde ve

bir eitim kurumu olarak tanmlamfllar ve eitim mze-

nin en nemli ifllevlerinden biri olarak benimsenmifltir.

Ancak bu kez de tek yanl, didaktik, uzmandan acemi-

ye ynelik bir yaklaflm gsteren sergileme ve eitim

yntemleri, toplumu mzeye yaknlafltrmaktan ok,

toplumsal geerliliklerini sorgulanr hle getirmifltir.

Bylece, zellikle tarih yazm, renme ve iletiflim te-

orilerindeki geliflmelerle de birlikte mzeler, 1980ler-

den itibaren ziyareti temelli ve hizmete ynelik bir

yaklaflm benimsemifllerdir.

Mzelerin amac; insanln doal, sanatsal, bilimsel ve

kltrel deerlerini halka ve gelecek kuflaklara aktar-

mak zere toplamak, bilimsel yntemlerle deerlendi-

rerek bilginin geliflmesi ve yaygnlaflmasn salamak ve

toplumun geliflimine katkda bulunmaktr. Mzelerin

bu amalarna ulaflabilmesi ise ifllevlerini eksiksiz ve

mmkn olduunca adafl standartlarda gereklefltire-

bilmeleriyle mmkndr. Bilimsel retimi ne kadar g-l olursa olsun, fiziksel olanaklar snrl, idari ve mali

yaps yetersiz olan bir mze amalarna ulaflamaz. Bu

durum mzelerin fiziksel olanaklarn da belirleyen m-

ze mimarisive mze ynetimikonularn da gnmz

mzeciliinin temel meseleleri arasna katmfltr.

Ynetimi, mzeciliin temel meselelerinden biri konu-

muna getiren geliflmelerin z, politik ve ekonomik ka-

rarlarn mzecilik alanna yansmasyla iliflkilidir. 20.

yzyln toplumsal dnflmleriyle de birleflince mze-

cilik uygulamalarnn giderek karmaflklaflmasna neden

olan bu durum organizasyon ve iflletmelerin en etkinbiimde iflletilmesi anlamndaki ynetim kavramn,

1970lerden itibaren mzelerin gndemine yerlefltirmifl-

tir. Bugn, tpk iflletmelerde olduu gibi, mzelerde de

stratejik ynetim anlayfl uygulamaya geirilmifltir.

Mzelerin nesne merkezli bir anlayfltan ziyareti ve

hizmet odakl bir yaklaflma ynelmeleri, mimari tasa-

rmlarn da dnfltrmfltr. Bu dnflm, mekn d-

zenlemelerinde; koruma, depolama, sergileme gibi yal-

nzca koleksiyonlara ynelik sorumluluun, mzenin

eitsel amalar ve ziyaretilerin ihtiyalar dorultu-

sunda belirlenen bir tasarm anlayflna ynelmesini ge-rektirmifltir.

Yine, deiflen mzecilik anlayfl ve mzenin amalar

dorultusunda, mzecilik alannn giderek karmaflk

hle gelmesi bilgiye gereksinimi, bu da daha ok uz-

manlaflma ihtiyacn getirmifltir. Mzecilikte mesleki

eitimin de nemini ortaya karan bu geliflmelerle; m-

zenin karmaflk, ok ynl yapsn bir btn olarak de-

erlendirmeye olanak tanyan mzebilimve mzelerin

eitim misyonuna ynelik alflmalaryla mze eitimi

gibi yeni uzmanlk alanlar ortaya kmfltr.

zet


25/190

191 . n ite - Mze ve Mzec i l ik

1. Afladakilerden hangisi, koleksiyon sahibinin tp veeczaclk zerinde alflma eilimini ortaya koyan; bitki

trleri, mineraller ve hayvanlar zerinde alfllan; labo-

ratuvar, dershane ve ktphane ifllevlerini ayn anda

gren meknlar tanmlar?

a. Hazine odalar

b. Manastrlar

c. Galeriler

d. Salonlar

e. Doa tarihi kabineleri

2. Uluslararas Mzeler Konseyinin mze tanmna g-

re, mze koleksiyonlarnn kapsam afladakilerden

hangisiyle topluca ifade edilmifltir?

a. Kltr varlklar

b. Somut ve somut olmayan miras

c. nsanln kltrel miras

d. Doal ve tarihi miras

e. Sanatsal, bilimsel ve kltrel deerler

3. Mzenin karmaflk, ok ynl yapsn bir btn ola-rak deerlendirmeye olanak tanyan uzmanlk alan,

afladakilerden hangisidir?

a. Sanat Ynetimib. Kltrel alflmalar

c. Mzebilim

d. Mze Eitimi (Mze pedagojisi)

e. Kltr Ynetimi

4. Koleksiyonlara ynelik alanlar, toplum hizmetlerineynelik alanlar ve ynetim alanlar fleklindeki grupla-

ma, afladakilerden hangisiyle iliflkilidir?

a. Mze ynetimi

b. Koleksiyonlarn bakm ve korunmas

c. Mze eitimid. Mzelerin stats

e. Mze koleksiyonlarnn toplanmas

5. Afladakilerden hangisi bozulmufl, hasar grmfl

nesnelerin kapsaml bir arafltrma ve deerlendirme so-

nucu eksik ksmlarnn tamamlanmas ya da aslna uy-

gun flekilde yeniden yaplmasn ifade eder?

a. Bakm

b. Koruma

c. Konservasyon

d. Restorasyone. Restitsyon

6. Afladakilerden hangisi, mze ynetiminde de szkonusu olan ynetim prensipleriyle iliflkili bir kavram

deildir?

a. Vizyon

b. Misyon

c. Eitim

d. Performans lm

e. Pazarlama stratejisi

7. Afladakilerden hangisi mze kadrolar arasnda yer

almaz?

a. Kratr

b. Senarist

c. Halkla iliflkiler uzman

d. Konservatr

e. Mze eitimcisi

8. Afladakilerden hangisi nesnelerin yazl ve grselyntemlerle kaydedilmesi, snflandrlmas ve envan-

terlenmesi srelerini kapsayan mze ifllevidir?

a. Koruma

b. Toplama

c. Belgeleme

d. Sergilemee. Depolama

9. Afladakilerden hangisi 19. yzyln mzecilik anla-

yfln tanmlar?

a. Nesne merkezli

b. nsan merkezli

c. letiflim temelli mzecilik

d. adafl mzecilik

e. Ziyareti odakl

10.Afladakilerden hangisi mzenin bilimsel ve klt-rel retiminin toplumla paylaflm olarak tanmlanr?

a. Arafltrma

b. Toplama

c. Koruma

d. letiflim

e. Belgeleme

Kendimizi Snayalm


26/190


1. e Yantnz yanlfl ise Koleksiyonlardan Mzele-

re bafllkl konuyu yeniden gzden geiriniz.

2. b Yantnz yanlfl ise Tanm ve Kavramlar bafl-

lkl konuyu yeniden gzden geiriniz.

3. c Yantnz yanlfl ise Mzebilim ve Dier Eitim

Olanaklar bafllkl konuyu yeniden gzden ge-

iriniz.

4. a Yantnz yanlfl ise Mze Ynetimi bafllkl ko-

nuyu yeniden gzden geiriniz.

5. e Yantnz yanlfl ise Mzenin fllevleri bafllkl

konuyu yeniden gzden geiriniz.

6. c Yantnz yanlfl ise Mze Ynetimi bafllkl ko-


7. b Yantnz yanlfl ise Mze Ynetimi bafllkl ko-


8. c Yantnz yanlfl ise Mzenin fllevleri bafllkl


9. a Yantnz yanlfl ise Mzecilik Anlayflnn Dei-

flimi bafllkl konuyu yeniden gzden geiriniz.

10. d Yantnz yanlfl ise Mzenin fllevleri bafllkl


Sra Sizde 1

Orta ada; deerli ve merak uyandran nesnelerin

toplanmas ile oluflmufl hazine niteliindeki birikimler

sz konusuyken; Rnesansta belirli bir entelektel or-

tam iinde bir araya getirilip, korunmakta olan nesneler

btn anlamndaki koleksiyonlar oluflmaya bafllar: Ko-

leksiyon kavram Rnesanstan itibaren sz konusudur.

Mze koleksiyonlarnn oluflumu asndan, Rne-

sanstaki bir baflka nemli geliflme de koleksiyon-me-

kn iliflkisinin, yani koleksiyonlara zel, ayr meknla-

rn ortaya kmasdr. Bu nedenle mze koleksiyonlar-

nn oluflumu iin esas zemini Rnesans koleksiyonlar

salamfltr.

Sra Sizde 2

nsanolu lk alardan itibaren az bulunan, kutsal

olan, deiflik ve gzel olan toplamfl/biriktirmifltir. Bafl-

langta igdsel olarak sregelen bu tavr, daha bi-

linli, belli bir amaca ynelik ve sistemli bir toplama ey-

lemine dnfltnde nce koleksiyonlarn oluflmasna

neden olmufl; koleksiyonlarn meknla iliflkisinin kurul-

masnn ardndan, 18. yzyl sonlarnda kraliyet kolek-

siyonlarnn halka almas ile mze bir kurum olarak

ortaya kmfltr.

Sra Sizde 3

Koleksiyonlar, insanln doal, tarihsel, bilimsel, sa-

natsal ve kltrel deerlerinin belirli amalarla toplan-

mas ve snflandrlmasyla oluflturulmufl nesneler b-

tndr.

Mze koleksiyonlar, rnek veya baflvuru materyali ola-

rak tafld potansiyel deer ya da estetik veya eitsel

nemleri nedeniyle toplanmfl ve korunmakta olan nes-

neler btndr.

Mze, insan ve yaflad evrenin somut ve somut ol-mayan mirasn inceleme, eitim ve zevk alma amacy-

la toplayan, koruyan, arafltran, ileten ve sergileyen,

toplumun ve gelifliminin hizmetinde, halka ak, kr

dflncesinden bamsz, sreklilii olan bir kurumdur.

Kendimizi Snayalm Yant Anahtar Sra Sizde Yant Anahtar


27/190

211 . n ite - Mze ve Mzec i l ik

Atagk, T. (1999). Mze Mimarisi.Yeniden Mzeci-

lii Dflnmek. ss. 71-86. der. Tomur Atagk. Yl-

dz Teknik niversitesi Yaynlar, stanbul.

Burcaw, G. Ellis. Introduction to Museum Work, 3rd

ed. Walnut Creek, London, New Delhi: AltaMira

Press, 1997

Cannon-Brookes. (1984). The Nature of Museum Col-

lections. Manual of Curatorship: A Guide to Mu-

seum Practice. pp.115-126. ed. John M. A. Thomp-

son and others. Vol. I. Butterworths, London.

Guerrieri, M. (2002). Mze: Hatra ve Gerein Sahne-

si. Sabanc niversitesi Sabanc Mzesi: Bir Ku-

ruluflun yks, ss. 53-116. ed. Reyhan Alp. Sa-

banc niversitesi Sabanc Mzesi Yayn, stanbul.

ICOM. (2012) Museum Definition Who We Are.

http://icom.museum/who-we-are/the-vision/muse-

um-definition.html (07. 10.2002).

Madran, B. (1999). Mze Trleri.Yeniden Mzecili-

i Dflnmek. ss. 3-19. der. Tomur Atagk. Yldz

Teknik niversitesi Yaynlar, stanbul.

Madran, B. (2012). Mze Sergileri Tasarlamak. Mze-

bilimin ABCsi. ss. 283-305. haz. Ertrk, N. ve H.

Uralman. Ege Yaynlar, stanbul.

zkasm, H. 52009). Trkiyede Mzecilik Eitimi.

Gemiflten Gelecee Trkiyede Mzecilik II: Eitim,

flletmecilik ve Turizm. ss.11-18. haz. Zeynep nen

ve Mehtap Trkylmaz. VEKAM Yaynlar, Ankara.

Schubert, K. (2000). Kratrn Yumurtas: Mze

Kavramnn Fransz htilalinden Gnmze Ka-

dar Olan Evrimi. stanbul Sanat Mzesi Vakf Ya-

ynlar, stanbul.

Schwarzer, M. (2001). Graduate training in museum

studies: What students need to know?AAM, Was-

hington, D.C.

Yararlanlan Kaynaklar


28/190

Bu niteyi tamamladktan sonra;Antik adan 17. yzyla kadar mze oluflumlaryla ilgili temel geliflmeleriaklayabilecek,Mzelerin ortaya kfln ve geliflimini aklayabilecek,Aydnlanma Dnemi mze oluflumlarn aklayabilecek,19. ve 20. yzyl mzeciliinin geliflim srecini zetleyebilecek,bilgi ve becerilere sahip olacaksnz.

indekiler

skenderiye Ktphanesi Nadire Kabineleri Aydnlanma a Sanat Koleksiyonlar Bilim Koleksiyonlar

Ulusal Mze niversite Koleksiyonlar Mze Mimarlar adafl Mzeler

Anahtar Kavramlar

Amalarmz

Mzecilik ve

Sergileme

GRfi

ANTK ADAN AYDINLANMAAINA MZELER

17. YZYIL: KOLEKSYONLARDANMZELERE

18. YZYIL: AYDINLANMAAINDA MZELER

19. YZYIL: MZELER AI

20. YZYIL GELfiMELER

DnyadaMzeciliin TarihselGeliflimi

2MZECLK VE SERGLEME


29/190

GRfiEn eski uygarlklarda, ilkel yntemlerle olsa da eflitli amalarla nesneleri biriktir-me, saklama, koruma ve sergileme gibi faaliyetlerin olmas; sonrasnda bunlar ze-rinde arafltrma ve incelemelerin bafllamas, genifl koleksiyonlarn oluflturulmas,mzeciliin ok genifl bir srece yaylan ve belirli basamaklarla ykselen geliflimi-ne iflaret eder. nsanlar biriktirdikleri nesneleri snfladka tanmlamalar yapp bel-li dzenlere gre sraladka arafltrma, inceleme, koruma ve sergileme yntemleride geliflmifltir. Bu abalar zamanla daha kapsaml bilimsel ve kuramsal alflmala-rn gerekleflmesine neden olmufltur. Koleksiyonlarn gelifltirilmesi, devlet himaye-sinde dzenlenmesi, siyasal ve toplumsal ortamn yansmalar olarak kullanlmayabafllamasyla mzeler kurulmaya bafllamfltr. Bundan sonraki srete ise arafltrma-dan eitime, siyasetten ekonomiye, teknolojiden deiflen beenilere kadar her ala-nn, ortamn farkl etkileriyle gnmze uzanan, bugn de sren ve gittike dahafazla disiplini iine alan ok boyutlu bir mze oluflumu sz konusudur. Bu neden-le mze tanm hem ok farkl flekillerde yaplabilir hem de ait olduu aa gredeiflebilir. rnein bir sonraki yzyl iin tm toplumsal, siyasal, kltrel, ekono-mik, teknolojik geliflmelere bal olarak (hatta biyolojik, iklimsel deiflimler de bu-na eklenebilir) mzekavram farkllaflabilir. Antik alardan gnmze kadar ol-gunlaflan ve kimliini bulan mze, yerleflmifl tanmyla aklanmaya alfllrsa so-yut ya da somut, kltrel, tarihi, bilimsel ya da doal deerlerin biriktirilmesi, ko-runmas, srdrlmesi, gelecek kuflaklara aktarlmas, arafltrlmas, incelenmesi, s-nflanmas; eitim iin; toplumun elenceli, retici, kaliteli zaman geirmesi iin

kullanmak zere -gerek veya sanal ortamlarda farkl farkl yntemler kullanarak-teflhir edilmesi iin kurulan / kullanlan ve giderek farkl ifllevlerin de yklendii,kr amac gtmeyen, sreklilii olan zel ya da kamu kurumlar ve alanlardr. Za-man zaman, bulunduu kentin eitim, arafltrma, kltr merkezi hline gelebilen,dolaysyla halkn sosyal, kltrel, psikolojik geliflimine de katkda bulunan bu ku-rumlar, bal olduu siyasi otoritelerin ideolojilerini yanstma arac da olmufllardr.Ayrca arafltrma ve inceleme alanlarnn genifllemesiyle kltr tarihi, uygarlk tari-hi, sanat tarihi, bilim teknik, tp, arkeoloji, psikoloji gibi birok alana katks art-maktadr. Tm bu konular gz nnde bulundurularak ele alnmaya alfllan Dn-yada Mzelerin Tarihsel Geliflimi konusu; genel olarak Antik adan Aydnlanmaana Mzeler, 17. Yzyl: Koleksiyonlardan Mzelere; 18. Yzyl: Aydnlanma

anda Mzeler; 19. Yzyl: Mzeler ave 20. Yzyl Geliflmeleribafllklar al-tnda incelenmifltir.

Dnyada MzeciliinTarihsel Geliflimi


30/190

ANTK ADAN AYDINLANMA AINA MZELER

Antikadan zler

Mze kelimesinin, Yunan mitolojisinde her biri farkl bir sanatla uraflan mousai(mz / musa)denilen perilerin/ tanralarn isminden geldii ve mouseiondenilenAntik Yunan dnemi tapnaklarnn modern mzenin ilk rnekleri olduu konusuilk nitede ele alnmflt. Neolitik dnemlerden itibaren Anadolu, Eski Msr ve Me-zopotamya uygarlklarnn mezar yaplarnda, saray ve konutlarnda kutsal eflyala-rn, hazinelerin, deerli kaplarn, silahlarn, aletlerin, ganimet eserlerin toplanma-s; sergileme ve koleksiyonculuun ok kkl bir gemiflinin olduunu gsterir.rnein, mparator Marcus Claudius Marcellus (M 42- 23), savafllardan elde etti-i ganimetleri Romada sergilemifl, mparator Hadrian Traianus Hadrianus (MS 76-138) ve mparator Neron (MS 37-68) saraylarnda antik heykel koleksiyonu olufl-turmufllardr. Soylular da bal olduklar snfn bir gstergesi olarak deerli eflya-

lar biriktirmifltir. Roma ordularnn ganimet olarak getirdii Yunan heykellerininkopyalarnn yapldna dair bilgiler de koleksiyonculuun geliflmeye baflladnaiflaret eden baflka bir noktadr. Tm bu koleksiyonlar halka ak olmasa da mze-cilik asndan nemli geliflmelerdir.

lk kez Antik Yunan dneminde deerli eflyalarn, sanatsal objelerin, ganimet-lerin, kutsal eflyalarn topland thesauros / theasuridenilen hazine binalar yapl-mfltr. Yine Antik Yunan dneminde, MS 2. yzylda yaflamfl olan corafyac veyazar Pausanias, Periegesis tes Hellados (Yunanistann Tasviri)adl eserinde Ati-na Akropolnde pinakothekad verilen ve iinde dnemin nl sanatlarnneserlerinin sergilendii halka ak bir resim galerisinin yer aldndan sz etmifltir.Ayrca bu dnemde tanrlara adanan eflyalarn, heykellerin ve tablolarn baz oda-

larda saklandnn bilinmesi, dinsel ifllevi olan meknlarda da koleksiyonlarnoluflturulduunu ve bunlarn zamanla galeri ya da mze zellii taflmaya bafllad-n gstermektedir.

Dier yandan yaznn ve yaz gerelerinin geliflmesiyle bilginin depolandktphaneler oluflmaya bafllamfltr. rnein; skenderiye ve Bergama Ktpha-nesi bu adan nc rnekler arasndadr. M 4. yzyln ortalarnda Byk s-kenderin lmnn ardndan Msr yneten general I. Ptolemaios Soter Phila-delpos (M 367-M 283) tarih, felsefe ve sanat merakls biri olarak skenderi-yede saraynn bir blmnde mousaionve ktphaneden oluflan, (skenderiyeMzesi ve skenderiye Ktphanesi olarak tannan) bir merkez kurmufltur. Filo-zoflarn, bilginlerin, rencilerin topland, tartflt; metafizik, matematik, zo-

oloji, astronomi gibi bilimlerde arafltrma ve incelemelerin yapld niversite h-line gelmifl bu merkezde genifl bir kitap koleksiyonu oluflturulmufltur. eflitli bi-limsel aletlerin, sanat eserlerinin sergilendii, korunduu, tartflma ve konferanssalonlarnn yer ald, halka ak bir hayvanat bahesi, gzlemevi gibi birimlerinolduu, nemli bir bilim merkezi hline gelen bu bina, gnmzdeki mzelerdenfarkl olsa da mze kavramnn oluflmaya baflladn gsteren en eski rnekler-den biri olarak kabul edilmektedir. M 48de meydana gelen byk skenderiyeyangn ve daha sonraki yzyllarda yaplan savafllarn etkisiyle ktphanenin de-erli koleksiyonlar yok olmufltur. Bu mzenin en gzel tanmlarndan biri, sken-deriye Mzesi, Hint, Mezopotamya ve Yunan medeniyetlerine, hatta btn yery-zne ait szleri ve imgeleri ayn meknda biriktirme hayalinin ilk tasarmdr

fleklinde yaplmfltr (Artun 2006, 15).



31/190

Orta ada genel olarak; ganimetlerden, kilise ve manastrlardaki deerli eflya-lardan, kral ve prenslerin hazinelerinden oluflan koleksiyonlardan sz etmek mm-kndr. zellikle okuma yazma bilmeyen halk iin hazrlanan, sann ve azizlerin

hayat ile ncilden sahnelerin yer ald resimler ve heykeller, el yazmalar, kutsalemanetler, azizlerden kalma deerli eflyalar manastr ve kiliselerde zengin koleksi-yonlarn oluflturulmasn salamfltr. zenle korunan bu dfla kapal koleksiyonlar,zaman zaman kiliseye giden halk tarafndan ksmi olarak grlmekte, baz eserle-re yklenen din anlamlar nedeniyle zamanla daha ok ziyareti eker hle gelmifl-lerdir. Bylece bunun gibi din meknlar bir nevi halk mzesi nitelii taflmayabafllamfltr. Bunlarn yan sra misyoner alflmalar ve fetihlerden elde edilenler desaray ve kiliselerde sergilenmifltir. slam uygarlklarnda ise klliyeler bnyesindecami, medrese, corafya, astronomi, fen bilimleri gibi merkezlerde ktphaneleroluflturulmufl, buralarda eflitli bilimsel aletler, el yazmalar, deerli ve kutsal eflya-lar zenle korunarak halka teflhir edilmifltir. Dolaysyla benzer bir koleksiyon an-

layfl dou lkelerinde de geliflmifltir (Madran, 1999).

Rnesans Dneminde Merakl Elitler ve KabineleriBirinci nitede sz edildii gibi modern mzenin tarih evreleri; stdyolar, merakkabineleri, doa tarih kabineleri ve galeri yaplanmalaryla iliflkilidir. Dolaysylakoleksiyonculuun temelleri bunlarn ortaya kmaya bafllad Rnesans dnemin-de atlmfltr. Bu dnemde baskn olan hmanizma dflncesi, yeni lkeler ve co-rafyalarn keflfedilmesi, bilimsel arafltrmalarn glendii bir bilgi ann yaflanma-s ve tarihe ilginin artmas gibi nedenlerle koleksiyonculuk eflitlenmifltir. Bilimselarafltrmalarnn bir paras olarak ortaya kan anatomi, eczaclk, tp, botanik, zo-oloji ile iliflkili koleksiyonlar eitim alannda ortaya karken nadire kabineleri de

kiflisel ilgiye ve zevke gre eflitlenen arafltrma koleksiyonlar olarak yaylmfl, bu-gnk anlamda bir koleksiyon oluflumu bu dnemde gerekleflmifltir. Yukardasz geen kabineya da nadire kabineleri(ya da merak kabineleri, acayipliklerkabinesi) denilen oluflumlarda her trl nesneye yer verilmifl; bu nesneler trnegre snflanarak farkl isimlerle anlmfltr: rnein, deniz kabuklar, deerli tafllar,bitkiler, yumurtalar, hayvan fosilleri, mumyalanmfl organlar gibi doadan rnlerinyer ald kabinelere naturalia; resim, heykel gibi sanat eserlerinin olduu kabine-ler artificalia; sikke, mcevher, antika eflya, silah ve dokuma gibi zanaat rnleri-nin, saat, drbn, pusula, gibi aletlerin yer ald kabineler artificium; farkl coraf-yalara, uzak ktalardaki lkelere, kltrlere ait nesnelerin, varlklarn yer ald ka-bineler exotica; sesli, hareketli mekanik heykel ve aletlerin yer ald kabineler au-

tomata; doadaki sra dfl canllarn, bitkilerin yer ald (ift bafll veya parmaklhayvanlar, garip yapl dier canllar...) kabineler mirablia; el yazmalar, kitaplar, ka-taloglar, harita ve izimlerin yer ald kabineler bibliotheca olarak adlandrlmfltr.Hkmdar, aristokrat, eczac, bilgin, doktor, sanat, din adam gibi kiflilerden olankoleksiyon sahipleri ilgi alanlarna gre nesneleri biriktirmekle kalmamfl, bunlarsnflandrp kk ekmeceli, rafl dolaplarda ya da daha byk mobilyalar iinde,odalarda veya salonlarda dzenleyerek incelemeler yapmfl, keflifler yapacak arafl-trmalar gereklefltirmifllerdir. Birbirinden farkl bu koleksiyonlar ileride yeni bilimdallarnn ortaya kmasna neden olmufltur. lk kez 15-16. yzyllarda Fransada g-rlmeye bafllayan kabineler, daha sonra dier Avrupa lkelerinde de yaygnlaflmfl-tr. Fransa Kral X. Charles (1757-1836) ve kardefli Duc de Berry (1778-1820)nin ko-

leksiyonlar nc rnekler arasndadr. Fransada cabinet de curiosite(merak kabi-nesi), talyada studiolo (alflma odas / ktphane), Almanya da kunstkammer(sa-

252. nite - Dnyada Mzecil i in Tarihsel Geliflimi


32/190

nat dairesi) veya wunderkammer (merak odas / harikalar dairesi) olarak adland-rlan nadire kabinelerinin Turkicaya da Turkenkammer denilen trnde Osmanllkesinde ele geen ganimetlere ve toplanan nesnelere, eserlere (iniler, hallar, si-

lahlar, tombak eserler, koflum takmlar...) yer verilmifltir. Bu tr oluflumlar dahasonra ortaya kacak Turquerie (Avrupa sanatnda zellikle 18. yzylda mzik,edebiyat ve plastik sanatlar alanlarnda Trk temalarnn veya motiflerinin yer ald- sanat eseri ve eflyalar iin kullanlan Franszca bir terim) denilen bir modann or-taya kmasnda da etkili olmufltur (Renda 1985, 39-50; Artun 2006, 37).

Genellikle kiflilerin ktphanelerinde yer alan bu tr sanat, doa, bilim kolek-siyonlarnn bulunduu odalar veya alflma meknlar yerine gre museo, guarda-roba, galleria, tribuna fleklinde de adlandrlmfl, tm bu eflitlilii ieren mze,museokavramnn anlam gittike geniflleyerek genel olarak birinin alflma odasya da ktphanesi anlamnda da kullanlmfltr. Yani mze kelimesi, koleksiyonla-r tanmlamann da tesine gemifltir. Olduka kk ve elit bir kitlenin grebildi-

i sz konusu koleksiyonlar; toplama, arafltrma, inceleme, -snrl da olsa- bir me-knda teflhir etme ve belli bir dzene gre (sembolik anlamna, corafyasna, mal-zemesine, trne... vb zeliklerine gre) yerlefltirmeanlayfln iermesiyle modern mzelerin oluflmasn-da nc olmufltur. Nadire kabinelerinin sahipleri ara-snda ansiklopedik kaynaklar ve katalog yazanlar daolmufltur. rnein; talyan bilim adam Ulisse Aldro-vandi (1522-1605) binlerce paradan oluflan (kufl yu-murtalar, boynuzlar, bitkiler, hayvanlar gibi...) ko-leksiyonundan doa kitaplar derlemifltir.

Rnesans dneminde aristokratlar, soylular sos-

yal statlerinin bir yansmas olarak sanat, bilim, do-a ve tarih koleksiyonlar yapmfl; saraylarnn, ailemezarlarnn resim ve heykellerle donatlmas iinsanatlara baflvurmufltur. Siparifllerinin artmasylada sanatlarn konumu ykselmifl ve iktidar sahibiaristokrat sn

Documents

MÜZECiLiK VE SERGiLEME