MORAL (AHLAK) DERSLERİNİN BİR UNSURU …bizdosyalar.nevsehir.edu.tr/ef3d289521ee7711c3bc2fa282e...MORAL (AHLAK) DERSLERİNİN BİR UNSURU OLARAK DEĞERLER EĞİTİMİ UYGULAMALARI:

MORAL (AHLAK) DERSLERİNİN BİR UNSURU OLARAK DEĞERLER EĞİTİMİ UYGULAMALARI:

BELÇİKA ÖRNEĞİ

E. Zehra Turan*1

Giriş

Ahlak bir toplumun güçlü, sağlıklı ve dengeli olarak gelişmesini sağla-yan en temel unsurdur. Ahlak o toplumun olmazsa olmazıdır. Ahlaki değer-ler toplumları, dolayısıyla insanları sadece kötü ve çirkin eylemler yapmak-tan alıkoymaz aynı zamanda güzel davranışlar yapmaya yöneltir. Ahlaki değerleri güçlü olmayan toplumlarda yaşam kalitesi düşer, güven ve huzur ortamı oluşmaz.

Belçika’da din derslerine alternatif bir ders olarak okutulan, ahlak der-sinin varlığı oldukça önemlidir. Her öğrencinin seçmeli olarak okuduğu bu dersler, hayatları boyunca etkili olur. Ahlak dersleri bazı kültürlerde ve eği-tim programlarında olduğu gibi Belçika’da da Moral dersi olarak bilinmekte ve okutulmaktadır. Moral Fransızca ahlak anlamına gelmektedir. Bu kav-ram, Latince Mores, moeurs kökünden gelmektedir. Moral iyi ile kötüyü, kendisi ve başkası için güzel ve çirkini ayırt edebilmek ve güzel davranışta bulunmaktır. Aynı zamanda moral: Toplumda işleyen eylemler ve değerler için konulmuş kurallar bütünüdür (Nouveau Petit Larousse Sözlük).

Türkçe sözlükte ise moral, bir insanın ruhsal gücü, manevi güç, manevi-yatı olarak tanımlanmaktadır (Büyük Türkçe Sözlük, 26/10/2012). Günlük hayatta ise anlık ruh durumu gibi karşılık bulmaktadır. Bu karşılık mora-

* Öğr. Gör., Nevşehir Üniversitesi, Eğitim Fakültesi. e-mail: [email protected]

Değerler ve Eğitimi - II654

li tam olarak karşılamamakta eksik kalmaktadır. Moral Türkçede geçici bir durum olarak algılanır. Morali yüksek insan, kendini oldukça iyi hisseden insan anlamına gelir. Bir insan kolaylıkla moralim bozuk diyebilir ve kimse onun ahlakım bozuk dediğini düşünmez, sadece kendini kötü hissettiğini düşünür. Fransızcadan Türkçeye eksik karşılıkla geçmiş moral kelimesinin Türkçedeki karşılığı ahlaktır ve Arapça kökenlidir. Ahlak kelimesi hulk’un çoğulu olup huylar, seciyeler anlamına gelir. Türkçede ahlakı ya da morali tam karşılık olarak ifade edecek bir kelimenin olmaması ise ayrı bir araştır-ma konusudur. Son yıllarda gündeme gelen ve kabul gören “değer” kavramı ise kimine göre felsefi, kimine göre psikolojik, kimine göre ise eğitimsel bir tanıma sahiptir.

Değer bir sosyal grubun veya toplumun kendi varlık, birlik, işleyiş ve devamını sağlamak ve sürdürmek için üyelerinin çoğunluğu tarafından doğru ve gerekli oldukları kabul edilen; onların ortak duygu, düşünce, amaç ve menfaatini yansıtan genelleştirilmiş temel ahlaki ilke veya inançlara de-nir (Kızılçelik, Erjem, 1994: 99).

Değer, belirli bir durumu bir diğerine tercih etme eğilimi olarak da ta-nımlar. En eski değer tanımlarından birini yapan Kluckhohn’a (1951) göre “değer, genellenmiş ve örgütlenmiş bir kavram olarak; doğayı, insanın do-ğaya yerleşimini, insan ilişkilerini, arzu edilen veya arzu edilmeyeni belir-leyip davranışı etkilemek suretiyle, insan-çevre ve insan-insan ilişkilerini düzenleyen unsurdur” (Smith, 1969:104). Değerler, davranışlara kaynak-lık eden ve onları yargılama yarayan anlayışlardır. Ayrıca, bireylerin neyi önemsediklerini tanımlayarak istekleri, eğilimleri ve tercihleri gösterir (Er-dem, 2003:56). Ancak değer kelimesi ahlak karşılığında kullanıldığında aynı anlama gelmez. Yani ben değerliyim denildiğinde kimse ben ahlaklıyım de-nildiğini anlamaz. Değer, fiyat anlamına da gelebildiği gibi önem derecesini belirtmek için de kullanılır.

Yine ahlak karşılığı olarak Türkçeye aynen geçmiş ve günlük hayatta sıkça iş ahlakı olarak kullanılan etik kelimesi değerle iç içe geçmiş olan bir kavramdır. D’Alembert Ansiklopedisine göre, etik kavramı felsefi bir kav-ramdır, Yunanca Ethos’tan gelmektedir. Etiğin bir davranış biçimi olduğu, öncelikle güzel davranmak olduğu, eylemleri gerçekleştirirken düzgün yön-temleri olduğu ifade edilir. Etik aynı zamanda da ahlaktır (Hong, Teng-yu-eh, 2005). Türkçede ise etik kelimesi yaygın olarak iş ahlakı olarak kullanıl-maktadır.

Değerler ve Eğitimi - II 655

Değerler Eğitimi

Eğitimde gelinen son noktada değerler eğitim kavramı oldukça yaygın olarak kullanılır ve önemsenir olmuştur. Bunun temelinde yatan sebebin ko-nunun önemi olduğu kadar ihtiyaçtan kaynaklandığını da göz ardı etmemek gereklidir. Zira değerlerle beslenmeyen bilgi topluma yarardan çok zarar ge-tirebilir. Buna örnek olarak II. Dünya Savaşı sırasında yapılanlar verilebi-lir. O dönemde bir grup Alman doktor toplama kamplarındaki binlerce esir üzerinde, onların rızasını almaksızın acı veren ve genellikle ölümle sonuçla-nan deneyler yapmıştır. Aynı dönemde Ötenazi Programı kapsamında Ber-nburg, Brandenburg, Grafeneck, Hadamar, Hartheim ve Sonnenstein 6 adet gaz odası tesisi kurulmuştur. Bu ölüm merkezlerinde saf, kimyasal olarak işlenmiş karbon monoksit gazı kullanılmış, siviller toplu halde öldürülmüş, Haziran 1941’den sonra, Naziler toplu cinayet amacıyla gaz arabalarında de-neyler yapmıştır. http://www.ushmm.org. Bütün bunlar eğitimsiz insanlar tarafından yapılmamış, aksine çok iyi yüksek öğrenim görmüş doktorlar, mühendisler ve bilim adamları tarafından bilimin gelişmesi adına büyük emeklerle çalışarak yapılmıştır. Ancak içinde değerleri barındırmadığı için bu dönem insanlık tarihine bilimin geliştiği dönem olarak değil “soykırım” dönemi olarak geçmiştir.

Değerler eğitimi genel olarak bir kuşağın sahip olduğu değerleri ken-dinden sonraki kuşağa doğru ve kalıcı bir biçimde ve tüm toplumun huzuru ve mutluluğu için aktarabilmesini ifade eder. Bu nedenle eğitimciler öğren-cilere toplumda kabul görmüş belli başlı değerleri aktarmaya ve bu değer-lerle davranış oluşturmaya çalışmaktadırlar. Bu nedenle, çocuklara toplum tarafından kabul edilmiş kural, davranış, tutumların aktarılması ve benim-setilmesi gerekmektedir. Başkalarının hak ve özgürlüklerini zedelemeden nereye kadar gidebileceğini ve toplumsal yaşamda insanların insancıl bir bi-çimde bir arada yaşamalarını sağlamak için gerekli sorumluluğu paylaşmak zorunda olduklarını algılamaları ve buna göre davranmaları için çocukların değerlere gereksinimleri vardır (Beil: 2003:21).

Değerler eğitimi aynı zamanda eğitimdeki değerlerin transferini güç-lendirmeye de çabalar. Bu transfer eğitim programlarının yanı sıra çocuğun çevresinde ahlaki değerlerin benimsenmiş olarak yaşandığı ortamlarla sağlanır.

Değerler eğitimi, öğrenciye eleştirel düşünmeyi öğreterek ahlak gelişi-mine de katkıda bulunur. Ayrıca değerler eğitimi, öğrenciler için gerekli olan değerler hakkında açık fikirler ifade etmesini sağlar (Veugelers, 2000: 37-38).


Tappolet (2000) değerlerin eğitiminde hislerin ve duyguların da önem-li olduğunu dile getirmiştir. Bu nedenle Doğu ve Batı insanlarına değerler öğretilirken bir takım farklılıklar olabilir. Mesela komşuluk ilişkileri Doğu ülkelerinde daha önemli iken, Batı ülkelerinde üzerinde çok fazla durulan bir değer değildir. Aslında değerler eğitimi verilirken 5 ana tema üzerinde durulmaktadır: Gelişim, kültür, değerlendirmeler, kurumlar ve davranışlar (Houssaye, 1992, 50). Bu temalar ülkeden ülkeye farklılık gösterebilir.

Amaç

Bu araştırmanın amacı Belçika’da ortaöğretim Ahlâk derslerinde veri-len değerler eğitimi uygulamalarını tanıtmaktır. Bu amaçla “Ahlâk Dersleri” (Les cours de Morale) olarak adlandırılan bu derslerde değerler eğitimi uy-gulamalarından bazı örnekler verilerek, durum ortaya konulacak ve Türki-ye’de ahlâk derslerinde değerler eğitimi uygulamaları için çeşitli önerilerde bulunulacaktır. Bu nedenle aşağıdaki sorulara yanıt aranacaktır:

Belçika’da ahlâk derslerinde,1. Değerler eğitimin yeri nedir?

2. Hangi konulara yer verilmektedir?3. Hangi değerler üzerinde durulmaktadır?4. Değerler eğitimi uygulamaları örnekleri nelerdir?

5. Hangi yöntemlerle ders işlenmektedir?

Yöntem

Bu çalışmada nitel araştırma yönteminden durum çalışması deseni kul-lanılmıştır. Nitel araştırmada durum çalışmasının en temel özelliği, bir ya da bir kaç durumun derinliğine araştırılmasıdır (Yıldırım & Şimşek,2006).

Çalışma Grubu: Çalışma grubu Belçika’da görev yapan 2 Moral (Ahlak) dersi öğretmeninden oluşmaktadır. Bu öğretmenlerden birisi lisede, diğeri ortaokulda görev yapmaktadır. Görüşme formu internet üzerinden mail ola-rak gönderilmiş ve bu öğretmenler görüşme formunu doldurup maille geri göndermişlerdir. Bu öğretmenlere Belçika’nın moral öğretmenleri forumuna üye olunarak ulaşılmıştır.


Verilerin Toplanması ve Analizi

Çalışmada veriler görüşme ve doküman incelemesi yoluyla toplanmıştır. Görüşme, sabit format anket görüşme tekniği kullanılarak yapılmıştır.

Bu teknik bir dizi standart soru setinin, görüşülen bireyin sorulara istedi-ği biçimde ve öznel olarak serbestçe yanıtlamasıdır (Yıldırım ve Şimşek, 2006:121). Görüşme formunda araştırmacı tarafından geliştirilen dört tane açık soru sorulmuştur. Görüşme formları öğretmenlere elektronik posta yo-luyla gönderilmiş ve aynı şekilde yanıt alınmıştır.

Doküman incelemesi ise araştırılması hedeflenen olgu veya olgular hakkında bilgi içeren yazılı materyallerin analizini kapsar. Nitel araştırmada araştırmanın geçerliliğini arttırmak amacıyla görüşmenin yanı sıra, çalışılan araştırma problemiyle ilişkili yazılı materyal ve malzemeler de araştırmaya dâhil edilebilir (Yıldırım & Şimşek, 2006:187).

Bu araştırmada incelenen dokümanlar ders notları, ders kitapları (Ah-lâk Dersi) ders sunumları, moral eğitimin ders programı ve dersler sırasında çekilmiş fotoğraflardan oluşmaktadır. Bunlar içerik analizi yolu ile betim-lenmiştir.

Sınırlılıklar

Bu çalışma Belçika’nın Wallon bölgesindeki Moral Dersi uygulamala-rıyla sınırlıdır. Toplamda altı yıl boyunca çok fazla sayıda konu işlenmekte ve etkinlik yapılmaktadır. Bu araştırmada Orta 1, Orta 3 ve Lise 1’den birer etkinlik örneği verilecektir.

Bulgular

A- Doküman İncelemesine İlişkin Bulgular

1. Belçika’da Ahlâk Derslerinde Değerler Eğitimin Yeri Nedir?

Belçika eğitim sistemi 2.5 yaşından itibaren zorunlu eğitim ana okulu se-viyesinde başlamakta 3 yıl boyunca devam etmektedir (Hindryckx, G. 1986). Birinci yılda temel beceriler öğretilmektedir. İkinci yıldan itibaren işbirliği, uyum, paylaşım, selam verme, izin alarak konuşma, özür dileme, teşekkür etme, sıraya girme, kurallara uyma gibi değerler benimsetilmektedir. Üçün-cü yılda kendini ve çevreyi tanıması, kendine yetmesi üzerinde özellikle durulmakta, toplumsal kurallar öğretilmektedir. Toplu taşımayı kullanma,


spor aktivitelerine katılma, kamusal alanlarda davranış kuralları, kendi işi-ni kendi yapma gibi davranışlar kazandırılmaktadır (http://www.egalite.cfwb.be ).

İlköğretim toplamda 6 yıldır. Dersler günde 7 saattir. Ortaöğrenim top-lamda 6 yıldır ve dersler günde 8 ve 9 saat olarak değişmektedir. İlkokul 1. sınıftan lise bitinceye değin 12 yıl boyunca mecburi olan dersler arasında felsefe dersleri vardır. Moral dersi de bu dersler arasındadır. Veliler ve öğ-renciler din dersini ya da moral dersini tercih edebilirler. Her öğretim yılı ba-şında okul idaresi velilere ders talep formu göndererek, din dersi ya da mo-ral dersi seçimine imkân tanımaktadırlar. Katolikler ve Liberaller arasında çıkan bir anlaşmazlık nedeniyle 1958 yılında imzalanan eğitim antlaşmasına göre moral derslerini seçen öğrenci sayısına bakılmaksızın ders açılmaktadır (Mabille, X. 2000, 83-85).

Belçika Anayasası gereği öğrenciler ilk ve ortaokulda haftada en az 2 ders saati din ya da moral (ahlak) derslerinden bir tanesini okumak duru-mundadır (http://www.restode.cfwb.be). Bu derslerin zorunlu olduğu tarih 1842 yılına dayanmaktadır. Belçika’da bu derslerle ilgili düzenleme Anaya-sa’nın 17. maddesinde ve 29 Mayıs 1959 tarihli “ Eğitim Sözleşmesi” ile ilgili yasanın 12 maddelerinde yer almıştır (http://www.cairn.info119). Bu yasa-nın 8. maddesine göre resmi kurumlara ait ilk ve orta öğretimdeki haftalık ders programlarında, en az iki ders saati din ve ahlak dersine yer verilmekte, din öğretimi “ Katolik, Protestan, Yahudi, İslam ya da Ortodoks” dinlerden birisi ve bu dinlerin ahlakından olmak durumundadır. Herhangi bir dinin mensubu olmayanların ise moral derslerini almaları zorunlu tutulmuştur. Aile reisi veya öğrencinin velisi, öğrencinin ilk kaydı sırasında din ya da moral dersinden hangisini seçtiğini resmen imza ile bildirmekte, din dersi de seçilmiş ise bunda hangi dinin seçildiği belirtilmektedir. 18 yaşına gelen öğ-renciler seçimlerini kendileri yapmaktadırlar (http://www.gallilex.cfwb.be).

Belçika’da moral dersi öğretim programı her bölge (Wallon, Fransız ve Alman) için Eğitim Bakanlığı tarafından düzenlenmektedir. İslam dersinin öğretim programı ise Exécutif des Musulmans tarafından yapılmaktadır. Ça-ğın gereklerine ve yeni doğan ihtiyaçlara göre moral dersi programları dü-zenlenmiş ve en son düzenlenme 1997 yılında gerçekleştirilmiştir (http://www.gallilex.cfwb.be). Bu derslerde programda belirlenen konulara göre farklı etkinlikler yapılmakta ve ders kitapları kullanılmaktadır (Ek-8).


2. Belçika’da Moral Derslerinde Hangi Konulara Yer Verilmektedir?

Moral dersinin amacı: gençlere hayat hakkında genel bir bakış açısı, tutum ve davranışlarıyla, bir yaşam tarzı kazandırarak, daha özgür, daha mutlu, daha birlikte, daha sorumlu bireyler olarak yetişmelerini sağlamak şeklinde ifade edilebilir.

Ayrıca yaşanan demokrasinin hem savunucusu, hem de yayıcısı olmak, gençlere düşünme yetisi kazandırmaya çalışarak, çevrelerinde olanlarla bil-giler arasında doğru tercih yapabilmeyi, almayı, vermeyi, etkileşimi, paylaş-mayı, anlamayı, iletişim becerilerini, birlikte çalışmayı teşvik ederek, barışın ve hoşgörünün bir arada bulunmaktan geldiğini benimsetmek amaçlar ara-sındadır.

Orta okul ve lisede Moral Dersinin Kazanımları (Ek-9: Wallon Bölgesi-nin Moral Dersi Programı )

1. Sınıf ( Orta Bir ): Toplumun bir ferdi olarak kendini tanımak. 2. Sınıf (Orta İki): Kendini gerçekleştirmek. Evrensel değerleri benimsemek. 3. Sınıf (Orta Üç): Farkındalık kazanmak: Başkasının özel alanına ve

kendi özel alanına saygı, insanlık ve insan hakları. Etik ve evrensellik.4. Sınıf (Lise 1): Hayvandan insana, İnsan olmak, insanın özellikleri,

insan ve özgürlüğü.5. Sınıf (Lise 2): Dünyada tek miyim? Hangi toplumda yaşamak istiyorum? 6. Sınıf (Lise 3): Doğru olarak neyi kabul ediyorum? Hayatıma nasıl

anlam katmak istiyorum?

Ortaokul ve Lise Ders Etkinlikleri

1. Sınıfta: Konular: Kendime güveniyorum, İzlenmesi gereken filmler, ben ve ailem, odam ve ben, hoşgörüsüzlük, değerler, onur, aile bağları, farklı aile tipleri, okul ve çevre, ben ve değerlerim, aile ve cep harçlığı.

2. Sınıfta: Konular: Walt Disney’de değerler, kadın ve erkek rolü, özürlü-lük, kişiliğimi hissediyorum ve onu şekillendiriyorum, hayatını herkes gibi yaşamak, dünyada tek değilim, hırpalanmaya karşı olma, kadın- er-kek eşitliği, yardımlaşma.

3. Sınıfta Konular: Ölüm cezası: adalet mi, intikam mı, kredi -ele geçen anında para- ömür boyu keder, arkadaşlık, adalet, ahlaki sorumluluk, isimler, 20 yaşında aşk, 60 yaşında aşk, esrar bağımlılık, Dangerous Mind


filminden esinlenerek öğretmen, hukuk kuralları ve gerekliliği, terörizm ve integrizm.

4. Sınıfta Konular: Aşk, Kıskançlık, insan ve hayvan, değerler, çevrem için kendimi adıyorum, duygular, hisler, bedenim, kültürüm, bekârlık, den-ge, değerlerin hatırlatılması, insan ve hayvan karşılaştırması, göze göz, dişe diş, öfkeyi yenme.

5. Sınıfta Konular: Barış, Amerikan tarihi ve ırkçılık, aile içinde ilişkiler, ben kimim? Tek miyim? Kimlik -film, şiddet- çocuk oyunu değildir.

6.Sınıfta Konular: Doğal Hukuk, Çevre etiği, kendi kendine zarar verme, ben ve değerlerim.

3. Belçika’da Hangi Değerler Üzerinde Durulmaktadır?

Kabul etmeEylemUyum

Kendini ifade etmeDostluk

Aşk AidiyetDoğallık

SınırGelecek

İyilikMutlulukDeğişim

TercihVatandaşlık

Birlikte yaşamaUygunlukBirliktelikBirleşimAnlayış

BilgiGüven

FarkındalıkYardımlaşmaDemokrasi

OlmakGörev

FarklılıkOnur

Anlayarak dinlemeŞüpheHak

DeğişimÇevreEşitlik

YayılmaEmpati

Söz vermeYardım etme

GelişimDenge

DonanımEleştirel düşünme

Umut Etik

ŞaşırmaUyanışGelişim

Aile Dürüstlük

KardeşlikDürüstlük

Onur Sergilemeİnsanlık

HümanizmKişilik

GirişimcilikÖzgürlük GücenmeHoşgörü

İnnovasyonKatılım

Özel alan HukukLaiklik

Hak edişÖzgürlükOnurlulukİyi anlatım

Ezber Yenilik

FarklılıkSöz dinleme

Objektif olma Optimizm

Açık fikirli olmaBarış

PaylaşımZevk

Pozitif olmaPotansiyel

Gelişim Soru sorma

AkılcılıkBilgiyi tanıma

GörecelikSaygı

SorumlulukBaşarı

Karşı çıkmaUsluluk Sağlık

Güvenlik Sakinlik

Birliktelik Hoşgörme

Geçiş Çalışma Gerçek Hayat

( www.enseignons.be ) Ek-13


1. Belçika’da Ahlâk derslerinde Değerler Eğitimi Uygulamaları Ör-nekleri Nelerdir?

2. Hangi Yöntemlerle Ders İşlenmektedir?

Etkinlik Örnekleri

1. Ortaokul 1. sınıf için seçilen konu ben ve ailem konusudur. Konu, he-def, kazanım, yöntem ve değerlendirme aşağıda belirtilmiştir.

DERS PLANI

BÖLÜM I:

Konu Adı Ben ve Ailem Etkinliği (Ek 10) Sınıf: Ortaokul 1Kazanımlar Aile kavramının tanımlanması ve farklı aile tiplerinin benimsenmesi

BÖLÜM II:

Öğr

enci

Hed

ef v

e D

avra

nışl

ar

· Ailenin temsilini sorgulamak.· Öğrenci aile tanımıyla sözlüğün aile tanımını karşılaştırmak.· Değerlerimizi ve yaşadıklarımızı dikkate alarak sözlüğün tanımını sorgulamak.· Aile kavramı yaşanılan döneme ve mekâna göre farklılık gösterdiğini algılamak.· Farklı aile şekillerini tanımlamak.· Ailenizin soy ağacını çıkartmak.· Anne baba ayrılığının, boşanmanın öğrencinin üzerinde ne gibi etkileri oldu-

ğunu üzerinde birlikte düşünmek.

Öğretme-Öğrenme-Yöntem ve Teknikleri Fotoğraf dili etkinliği yaptırılır.

Öğretme-Öğrenme Etkinlikleri:

Der

se G

eçiş

(Kon

unun

işle

nişi

)

· Öğrenci aileyi temsil eden fotoğraflar üzerine bir tık koyar.· Hangi nedenlerle farklı farklı aileler vardır.· Kendi aileni temsil eden fotoğrafı bulur musun? Sorusu yöneltilir. · Ardından etkinlik olarak bir öz değerlendirme formu yaptırılır.· Farklı öğrencilerden aile durumları ile ilgili alıntılar yapılır.· Aile nedir? İsimli bir hikâye okunur.· Batı toplumlarında ki aile yapılarındaki değişiklikle ilgili bir gazete yazısı incelenir.· Dünyanın dört bir yanından aile profilleri başlıklı yazı incelenir. · Öğrenciye kendi ailesi için soy ağacı faaliyeti yaptırılır.


BÖLÜM III

Ölçme-Değer-lendirme:

· Afrika’daki ve Çin’deki çocuklarla ilgili bir yazı okunur ve bir de-ğerlendirme yapılır.

· Boşanmış ailelerin röportajları paylaşılır.

· Aile ilişkileriyle ilgili karikatür çalışması incelenir.

· İki çocuğuyla dul kalmış bir kadının hikâyesi okunur.

BÖLÜM IV

SentezAilenin tanımı yapılır. İdeal aile tanımı diye bir şey yapılamaz. Aile-de kan bağı değil de nelerin hissedildiği ön plana çıkmaktadır.

2. Orta 3 İçin Seçilen Etkinlik Örneği Kredi Kullanımıdır.

DERS PLANI

BÖLÜM I:

Konu Adı Anında para, uzun vadede dert ( Ek 11) Sınıf: Ortaokul 3Kazanımlar Kredi kullanmanın avantajlarını ve dezavantajlarını anlama

BÖLÜM II:

Öğr

enci

Hed

ef v

e D

avra

nışl

ar

· Kredi kullanımının yanlış yönlerini değerlendirir. · Kredinin tanımını yapar.· Kredinin bireysel ve toplumsal faydasını/zararını kavrar.

Öğretme-Öğrenme-Yöntem ve Teknikleri Hikaye okuma, Öğretme-Öğrenme Etkinlikleri:


D

erse

Geç

iş (K

onun

un iş

leni

şi)

Etkinlik: 1. Tanım: Öğrenci kredi çekmeyi kendi sözcükleriyle tanımlar.Ardından kredi çekmeyi sözlükten bakarak da tanımlar ve aradaki farkı anlar.Öğrenciye: Kredi senin için iyi bir şey midir? sorusu yöneltilir.Etkinlik 2: Kredi ve reklam ( reklam incelemesi )Ardından reklamları izleme etkinliği yaptırılır. Bu reklamların vurguları nokta-lar birlikte konuşulur: kredi kolay, hızlı, faizi düşük, paran olmayınca güzel. Bu reklamların özellikleri nelerdir? Bu reklamların etkisi nedir? Niçin bazı insanlar krediyle alış veriş yaparlar? gibi sorular yöneltilir ve tartışılır.

Etkinlik 3: Kredi YemekKredi kullanımının yanlışlığı ile ilgili bir yazı etkinliği kullanılır. Kredi almadan önce buna gerçekten ihtiyacınız var mı? sorusunu irdeleyen bir yazı örneğidir. Kredi kartı kullanımı güzel midir? Ne gibi avantajları vardır? Ne gibi dezavantaj-ları vardır? Soruları üzerinde durulur.‘Ekmeği kredi kartıyla ödemeye başladığınızda o zaman korkabilirsiniz, çünkü ekmek zaten en temel ihtiyaçlarımız arasındadır ve bu temel ihtiyacımızı parayla almalıyız’ vurgusu yapılır. Etkinlik 4: En önemli ihtiyaçtan en önemsize doğru sıralamanın yapıldığı bir ak-tivitedir.Öğrenciden kredi kullanmanın avantajlarını ve dezavantajlarını sıralaması istenir. Kredi almış insanların yaşam öyküleri okutulur.Anında paraya sahip olma arzusu, yıllarca borçtan kurtulamama durumu irdelenir.

BÖLÜM III


Öğrenci her şeyin krediyle alınmaması gerektiği bilir.

Bazı büyük alışverişlerde kredi almanın yararlı olabileceği anlatılır ( ev, araba gibi ).

Değerlendirme Belçika’daki kredi borcu olan kişi sayısıyla ilgili bir gazete haberi ile bitmektedir.

BÖLÜM IV

SentezBu derslerde öğrencinin rahat ve kolektif çalıştığı görülmektedir. ( Ek 1, Ek 6 ve Ek7 ) Öğrenciye ders konusunda herhangi bir kısıtlama yapıl-maz. Herkes fikirlerini söylemede bireyseldir ve özgürdür.


2. Lise 3 için seçilen etkinlik Ben ve Değerlerim’dir.

DERS PLANI

BÖLÜM I:

Konu Adı Ben ve Değerlerim ( Ek 12) Sınıf: Lise 3Kazanımlar Değerleri Anlama ve Benimseme

BÖLÜM II:

Öğr

enci

Hed

ef v

e D

avra

nışl

ar

· Değerlerin kaynagı nedir.· Kendi değerlerinin farkına varır.

Öğretme-Öğrenme-Yöntem ve Teknikleri

Öğretme-Öğrenme Etkinlikleri:

D

erse

Geç

iş (K

onun

un iş

leni

şi)

Etkinlik 1: Örnek Olay Etkinliği Atom Bombasına karşı bir sığınak.III. Dünya Savaşı başladı ve 6 kişiden oluşan bir sığınak yapılacaktır, bu sı-ğınağa toplamda 6 kişi alınacaktır, bu 6 kişiyi öğrencinin seçmesi gerekiyor. Öğrenciye 10 kişilik bir meslek listesi verilir, bunlar arasından 6 kişinin öğ-renci tarafından seçilmesi istenir. Öğrenci o seçilen insanları niçin seçtiğini açıklayarak tabloya ekler. Ayrıca bu seçtiği kişileri kendi değerlerine göre bir sıralama yapması istenir.Etkinlik 2: Senin değerlerin nelerdir? Öğrenciye değerlerini düşündürme fa-aliyetidir. Öğrencinin değer hakkındaki tanımı, değeri anlamak, kendi değer yargıları nereden besleniyor? Değerin değerini biliyor musunuz? sorusu yö-neltilir ve tartışılır. Werakoon B. isimli kişinin değerler hakkındaki yazısını birlikte okunur ve değerlendirilir.Paquette, C. (1982). ‘Analyse de ses valeurs personnelles’ isimli kişinin değer testini uygulanır. Bu testi yapmanın amacı kişisel değerleri ortaya çıkartmaktır. Moral Dersinde ortaya konan değerlerin listesini birlikte okunur.

BÖLÜM III


Öğrenci her şeyin krediyle alınmaması gerektiği bilir.

Bazı büyük alışverişlerde kredi almanın yararlı olabileceği anlatılır ( ev, araba gibi ).

Değerlendirme Belçika’daki kredi borcu olan kişi sayısıyla ilgili bir gazete haberi ile bitmektedir.


BÖLÜM IV

SentezBu derslerde öğrencinin rahat ve kolektif çalıştığı görülmektedir. ( Ek 1, Ek 6 ve Ek7 ) Öğrenciye ders konusunda herhangi bir kısıtlama yapılmaz. Herkes fikirlerini söylemede bireyseldir ve özgürdür.

B- Görüşmeye İlişkin Bulgular

Görüşmede öğretmenlere sırayla şu sorular yöneltilmiştir;

1. Soru: Moral dersi kavramını nasıl tanımlarsınız?

Öğretmenlerin ikisi de ilk öncelikle Belçika’nın laik bir ülke olmadığının bilgisini vermişlerdir.

Öğretmen A: “ Moral dersleri Kilise ile liberaller arasında yapılan bir anlaşma gereği düzenlenmiş olan bir derstir. Öğrenciler ya din derslerini ya da moral dersini seçerler ve ilkokuldan lise sona kadar Belçika’da öğrenciler haftada 2 saat bu dersi görmek zorundadırlar. Bu dersler öğrenciye kendini daha iyi hissetmesini ve daha ahlaklı olmayı sağlar.

Öğretmen B: “ Belçika’da özellikle lisede moral dersi öğretmeni ola-bilmeleri için öğretmenlerin üniversite eğitiminde mutlaka felsefe dersleri almış olması gerekir. Aslında moral dersi bir felsefe dersi-dir. Bu derste daha çok felsefe yapılır. ”

2. Soru: Bu dersin programı nasıl oluşmaktadır? Bu derste neler öğretilmektedir?Öğretmen A: “Moral dersinin programı açık bir programdır. Etik ve felsefi soruların etrafında düzenlenir. İnsan nedir? Kimdir? Dünya-da tek miyim? Hayatıma ne önem verir? gibi sorulara cevap aranır. Bu sorulara cevap aranırken aslında hem felsefe yaparız hem de günlük hayat hakkında konuşuruz.” Öğretmen B: “Dersin asıl amacı, öğrencilerin kendilerine toplumda bir yer belirlemek ve bu topluma katılmaktır. Bu derste, öğrencilere hayatta gözleyici değil de, katılımcı olmayı öğretmek, değerlendir-meden önce anlamayı, toplumsal yapının çeşitliliğine saygı duyma-yı öğretmek amaçlanır.”

3.Soru: Ders nasıl işlenmektedir? Öğretmen A: “Bu derste daha çok öğrencinin sözü geçerlidir, daha çok öğrenci konuşur. Bu dersin hem teorik kısmı, hem de grafiklerin


ve yazıların yapıldığı pratik kısmı vardır. Öğretmenler genel olarak derse sorular sorarak başlar ve öğrencilerin derse katılımlarını sağ-ladıktan sonra da ortak bir alan inşa etmeye çalışılır.”Öğretmen B: “Derslerde rahat tartışabilmek için, derse mutlaka U düzeni verdiklerini, grup çalışmalarına da önem verdiklerini ileri sürmektedirler. Derslerinde oyun kartlarının, küçük sınavların ve çalışma dosyalarının önemli olduğunu belirtmektedirler.”Öğretmen A: “Moral dersinin amacı öğrencinin kendi değerlerini savunmasını sağlamaktır aslında. Öğrenciyi, kendi kendine doğru-yu ve yanlışı ayırt edebilecek duruma getirmektir ya da gelmesini sağlamaktır. Din dersi ile moral dersi arasındaki en büyük fark, mo-ral dersinde öğrenci kendi doğrularını kendisi bulur, din dersinde ise kurallar öğretmen tarafından konulur ve öğrenci bu kurallar doğrultusunda öğrenir.”

4. Soru: Bu derste ölçme-değerlendirmeyi nasıl yapıyorsunuz?Öğretmen B: “Felsefe derslerinde olduğu gibi bu derste de öğrenci değerlendirilebilir. Belki matematik ya da gramer dersi kadar ko-layca değerlendirme yapılamaz. Değerlendirme yaparken daha çok cevapların orijinalliğine, karakterine ya da etik, politik ve felsefi ter-cihlerin yorumundaki kaliteye göre değerlendirme yaparız.”Öğretmen A: “Öğrencinin görüşüne göre puan vermeyiz ama onun herhangi bir konu hakkında yorum yapmasını, ya da değerlerin yaratıcılığı hakkında özgürce ve bireysel olarak yorum yeteneğini kazanmasını destekleriz. Değerlendirme yaparken fikirlerine değil de yazma yeteneklerine göre değerlendirme yapabiliriz. Çünkü fi-kirlerini yargılama hakkına sahip değiliz.”

5.Soru: Bu dersler öğrencileri daha açık ve daha hoşgörülü yapıyor mu?Öğretmen A: “Bu dersler aslında çok önemli derslerdir, çünkü kişi-ye birlikte olmayı ve birlikte düşünmeyi öğretir. Din dersi ise kişile-ri inançlarına göre ayıran bir derstir, birliktelik sağlamaz. En önemli kazanımları birlikte yaşamayı öğrenme, toplumlararası barışın sağ-lanması, karşılıklı saygı. Bu dersler insanı araştıran, toplumun ge-nel yapısını irdeleyen laboratuar dersi niteliğindedir. ”Öğretmen B: “Öğrencilerin kendi kendilerine soru sormalarını sağ-lamak için ve onları etkileyebilmek için mutlaka onlara uygun film-ler izletilir ve felsefi ve edebi eserler birlikte incelenir. Bu sayede hayata daha geniş pencereden bakan öğrenciler ortaya çıkar. Mesela


La Liste de Schindler de Steven Spielberg ve de la lettre de Guy Môquet isimli filmleri izleterek öğrencinin ahlak ve değerlerle ilgili soru sormasını sağlayabiliriz.”

Sonuç ve Değerlendirme

Belçika’da Moral dersleri anasınıfından başlayarak lise son sınıfa kadar devam etmektedir. Ders etkinlikleri öğrencinin gelişimine ve sınıfına göre farklılık göstermektedir. Din derslerine alternatif bir ders olarak sunulmak-tadır. Öğrencilerin bu dersten en önemli kazanımları kendilerini tanımaları ve kendilerini ifade etmeleridir.

Moral derslerinin amacı öğrencilere bireysel, toplumsal ve evrensel de-ğerlerin benimsetilerek hayata geçirilmesinin sağlanmasıdır.

Moral dersinde öğretmenler değerlerin öğrencilere kazandırılmasını çeşitli etkinliklerle yapmaktadır. Bu derste öğrenciler kendilerini rahatlıkla ifade etmeye, analitik düşünmeye, sorgulamaya, konuşmaya ve paylaşıma teşvik edilmektedirler.

Moral dersi öğretmenleri bu derse hazırlık mahiyetinde felsefe dersleri almışlardır. Moral dersinin açık bir programla yapıldığı ve daha çok etik ve felsefi sorunlar etrafında yoğunlaştığı anlaşılmaktadır. Moral dersi öğret-menleri öğrencilere değerleri aktarırken kimlik kazandırmaktadırlar.

Araştırma kapsamında yer alan birinci etkinlik örneği, “ Ben ve Ailem’’ bilimsel olarak ailenin önemini anlatmaktadır. Bu etkinlik sayesinde öğrenci evli olan ailelere olduğu kadar boşanmış olan ailelere, farklı özellikleri olan ailelere, dünyanın çeşitli bölgelerinde yaşayan ailelere de saygı duymayı öğ-renmektedir.

İkinci etkinlik örneği öğrencinin ‘Kendisini ve Kendi Değerlerini’ ortaya koymayı amaçlamaktadır. Öğrenci için moral dersi aslında kendi kişiliğinin farkına varma dersidir. Öğrenci kendi fikirleriyle, duygularıyla, bilgileriyle, kararlarıyla benimsediği değerleri ortaya koyabilir. Bu derslerde öğrencinin bir durum karşısındaki davranışı kadar öğrencinin ne hissettiği ve ne yaşa-dığı da çok önemlidir.

Üçüncü etkinlik olan ‘Kredi Kullanımı Etkinliği’ öğrenciye neler kaza-bileceğini ve neler kaybedebileceğini açıkça ortaya koyarak, tercih hakkını yine öğrenciye bırakmaktadır. Olaya yasakçı ya da kuralcı olarak yaklaşıl-mamaktadır.


Tüm etkinliklerle bireylerin; kendisi ve başkaları ile olan ilişkilerinde, tercihlerini, ilgilerini, güdülerini, ihtiyaçlarını, isteklerini, arzularını, amaç-larını ve tutumlarını yansıtan bir davranış biçimi, geliştirmeleri beklenmek-tedir.

Etkinliklerden anlaşıldığına göre Moral dersi daha çok öğrencinin ken-dini tanıması ve başkasına saygı duymasıyla ilgilidir. Etkinlikler incelendi-ğinde çocuğun derse katılımının ön planda tutulduğu görülmektedir. Der-sin çeşitli etkinliklerle ve faaliyetlerle özgür ve rahat bir ortamda, işlendiği öğrencinin kendini rahatça ifade edebildiği elde edilen bulgulardan anlaşıl-maktadır.

Moral derslerinde pek çok öğretim yöntemi kullanılmaktadır. Bunlar arasında soru–cevap, karşılıklı sohbet, tartışma, drama, örnek olay sayılabi-lir. Ayrıca bulgulardan yola çıkarak moral derslerinde film izletildiği ve film kritiği yapıldığı belirlenmiştir.

Öğrencinin ölçme ve değerlendirmesi fikirlerine ya da görüşlerine göre yapılmamaktadır. Bireylerin fikirlerinin değerlendirilmemekte anlatım, yaz-ma becerileri değerlendirilmektedir.

Bu dersler öğrenciye düşünmeyi, sorgulamayı ve benimsemeyi amaçla-maktadır. Belçika’da din dersi haricinde değerler eğitimi insanlık öğrenimi için aslında bir fırsattır (Leleux,2006:6 ).

Çalışmanın bulgularından, moral derslerinin gençleri özgürlüğe teşvik ederken, onları aynı zamanda da topluma ve ülkelerine karşı daha sorumlu yapmayı amaçlayan bir ders olduğu anlaşılmaktadır.

Moral dersinde kazandırılması gereken temel değerler arasında ‘kendi kendine yetebilme’ değerinin ön plana çıktığı söylenebilir. Değerlerle ilgili olarak dikkat çeken bir diğer nokta ise, programda öğrencinin günlük ha-yatta karşılaşılabileceği her duruma göre bir etkinliğin bulunmasıdır. Örnek: cep harçlığı kullanımıyla ilgili etkinlik. Bu nedenle moral dersinin ‘hayat gö-relik’ kuralına göre düzenlendiği düşünülmektedir.

KaynaklarBeckers, J. (2008). Enseignants en Communauté française de Belgique: Mieux com-

prendre le système, De Boeck, S 8.Beil, B.(2003). İyi çocuk, Zor Çocuk. Doğru davranışlar çocuklara nasıl kazandırılır? (

Çev: Cuma Yorulmaz ). Ankara, Arkadaş Yay.Bertrand, A. Ahlak Felsefesi, ( Çev:: Salih Zeki, Sadeleştiren: Hayrani Altıntaş)Bouchard, N. (2000). L’Education Morale a L’Ecole: Une Approche Par Le Jeu Drama-

tique Et L’Ecriture, s 40.


Bulach, C.R. ve Butler, J.D.(2002). The Occurence of Behaviors Associated with Sixteen Character Values. Journal Of Humanistic Counseling, Education and Develop-ment, 41, 200-214.

De Coorebyter et C. Sägesser.( 2000). Cultes et Laïcité en Belgique, Bruxelles, CRISP, Dossiers du CRISP, n 51.

Enseignement de la communaute francaise administration générale de l’enseignement et de la recherche scientifique service général des affaires pédagogiques et du pilot-age du réseau d’enseignement organisé par la communauté française enseıgne-ment fondamental programme de morale.

Erdem, A. Rıza. ( 2003 ).“ Üniversite Kültüründe Önemli bir Unsur: Değerler”. Değerler Eğitimi Dergisi, 1(4).

Fidan, N.K. (2009). Öğretmen Adaylarının Değer Öğretimine İlişkin Görüşleri. Kurum-sal Eğitimbilim Dergisi, 2(20), 1-18.

Halstead, J.M. ve Taylor, M.J. (2000). Learning and teaching about values: a review of recent research. Cambridge Journal of Education. 30, 169-202.

Ülken, H. Z. ( 1946). Ahlak, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınlarından no: 310, s 9.

Hindryckx, G. 1986. Quelles valeurs éducatives pour l’école maternelle ? L’avis des parents et des institutrices en fonction et en formation : Comparaison entre la région liégeoise, la République Fédérale d’Allemagne et la Pologne. Université de Liege, Licence en sciences de l’éducation, (Yüksek Lisans Tezi), Belgique.

Houssaye, J.1992. Les Valeurs A l’école, Presses Universitaires de France, s 20.http://www.buyukturkcesozluk.net/ erişim: 26/10/2012http://www.cairn.info/revue-education-et-societes-2004-1-page-119.htm erişim tarihi:

15/10/2012http://www.egalite.cfwb.be/index.php?eID=tx_nawsecuredl&u=0&file=fileadmin/sites/

sdec/upload/sdec_super_editor/sdec_editor/documents/enseignement_et_recher-che_scientifique erişim tarihi: 20/10/2012

http://www.gallilex.cfwb.be/fr/leg_res_01.php?ncda=05108&referant=l01 erişim tarihi: 29/10/2012.

http://www.restode.cfwb.be/download/programmes/512-14.pdf erişim tarihi: 30/10/2012http://www.ushmm.org/wlc/tr/article.php?ModuleId=10005168 erişim tarihi: 28/10/2012Jones, T.M. (2009). Framing the Framework: Discourses in Austrialia’s National Values

Education Policy. Educational Research for Policy and Practice, 1, 35-37Karasar, N. (2006).Bilimsel Araştırma Yöntemi, Nobel Yayın Dağıtım: Ankara.Kızılçelik, S ve ERJEM, Y. (1994). Açıklamalı sosyoloji terimler sözlüğü, Atilla Ki-

tabevi, Ankara.Kuşdil,E.& Kağıtçıbaşı, Ç. (2000). “Türk Öğretmenlerinin Değer. Yönelimleri ve

Scwartz Değer Kuramı”. Türk Psikoloji Dergisi, 15(42).Leleux, C.(2006). Éducation à la Citoyenneté - Tome 2: Les droits et les devoirs de 5 à

14 ans, De boeck, s 6.Arat, N. ( 1987). Etik ve Estetik Değerler, Telos Yayıncılık, İstanbul, s 66.


Nouveau Petit Larousse: Dictionnaire Encyclopedique Pour TousPaquette, C., (1982), Analyse de ses valeurs personnelles. S’analyser pour mieux décider,

collection C.I.F. auto-développement, éd.Québec/Amérique.Teng-yueh, H.(2005). Proust Ethique, Fu Jen Studies: literature & linguistics, Vol. 39,

Chicago.Revell, L. (2002). Children’s Responses to Character Education. Educational Studies,

28, 421-431.Smith, M.B.(1969). Social Psychology and Human Values, Adline. Tappolet, C. (2000). Émotions et valeurs «Philosophie morale», Presses Universitaires

de France, Paris, 296 p.Veugelers, W. (2000). Difference ways of teaching value, Education Review, 52, 37-42.X, Mabille. 2000. Histoire politique de la Belgique. Facteurs et acteurs de changement,

Bruxelles, CRISP, p. 83-85. E. Witte, « La Construction de la Belgique 1828- 1847 ».Yıldırım, A & Şimşek, H. (2006).Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri, Ankara

Ekler:1- Dersten Fotoğraflar: Ek 1. Ders Etkinliği: Paylaşım

EK 2.Ders Etkinliği: Temizlik


EK 3. Öğrenci Etkinlik Örneği: Dünyada Barış

Ek 4. Ders Etkinliği: Hayvan ve İnsan

Ek 5: Kendini Tanıma Etkinliği


Ek 6: Hayvan ve İnsan Etkinliği

Ek 7: Hayvan ve İnsan Etkinliği

Ek 8.Ders Kitabı Örneği: dem\öğrenci ders kitabıMoral (Ahlak )Derslerinin Bir Unsuru Olarak Değerler Eğitimi

Uygulamaları: Belçika ÖrneğiYrd.Doç.Dr. E.Zehra TURANNevşehir Üniversitesi İlahiyat Fakültesi,Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Öğretmenliği BölümüAdres: 2000 Evler Mah. Zübeyde Hanım Cad. Nevşehir Üniversitesi Yer-

leşkesi Eğitim Fakültesi 50300 NevşehirTel: 0384 228 10 04 (17027) [email protected], [email protected]


Ek 13. Değerlerin ListesiKabul etmeEylemUyumKendini ifade etmeDostlukAşk AidiyetDoğallıkSınırGelecekİyilikMutlulukDeğişimTercihVatandaşlıkBirlikte yaşamaUygunlukBirliktelikBirleşimAnlayışBilgiGüvenFarkındalıkYardımlaşmaDemokrasi

OlmakGörevFarklılıkOnurAnlayarak dinlemeŞüpheHakDeğişimÇevreEşitlikYayılmaEmpatiSöz vermeYardım etmeGelişimDengeDonanımEleştirel düşünmeUmut Etik ŞaşırmaUyanışGelişimAile Dürüstlük

KardeşlikDürüstlükOnur SergilemeİnsanlıkHümanizmKişilikGirişimcilikÖzgürlük GücenmeHoşgörü İnnovasyonKatılımÖzel alan HukukLaiklikHak edişÖzgürlükOnurlulukİyi anlatımEzber Yenilik FarklılıkSöz dinlemeObjektif olma Optimizm

Açık fikirli olmaBarışPaylaşımZevkPozitif olmaPotansiyel Gelişim Soru sorma AkılcılıkBilgiyi tanımaGörecelikSaygı SorumlulukBaşarı Karşı çıkmaUsluluk Sağlık Güvenlik SakinlikBirliktelik Hoşgörme Geçiş Çalışma Gerçek Hayat

Etkinleri

Ek 10. Orta Bir: Ben Ve Ailem Etkinliği dem\BEN VE AİLEM orta bir.doc

Ek 11. Orta Üç: Kredi Kullanımı Etkinliği dem\kredi alımı- zararları.doc

Ek 12. Lise Üç: Ben ve Değerlerim Etkinliği dem\ben ve değerlerim.doc

Documents

MORAL (AHLAK) DERSLERİNİN BİR UNSURU …bizdosyalar.nevsehir.edu.tr/ef3d289521ee7711c3bc2fa282e...MORAL (AHLAK) DERSLERİNİN BİR UNSURU OLARAK DEĞERLER EĞİTİMİ UYGULAMALARI: