Predmetni nastavnik: doc. dr Dijana GrahovacE-mail:joni.dg@teol.net

Predispitne obaveze: Prisustvo na predavanjima-max.15 bod. Prisustvo na vježbama-max.15 bod. Kolokvijum-max.20 bod. Seminarski rad-max. 20 bod.Ukupno predispitne obaveze max. 70 bod.-

ocjena max. 7 (sedam)

Kolokvijum-10 pitanja po max. 2 boda, kombinacija pitanja sa zaokruživanjem

jednog od ponuđenih odgovora i pitanja, pitanja sa odgovorom ‘’da’’ ili ‘’ne’’ i pitanja na koja je potrebno dati odgovarajući odgovor.

Seminarski- potreban obim sadržaja rada 8-12 str., font 12, razmak do 1.5 red. Navoditi izvore za sve tabele, grafikone, slike i sl.

Ispit: pismeni dio-max. 20 bod.; usmeni dio max. 10 bod.

Sveukupno: predispitne obaveze+ispit=max. 100 bod.

Literatura: Doc. dr Dobrosav Radovanović, doc. dr Radovan Klincov, prof. dr Žarko Ristić ‘’Međunarodne monetarne i finasijske institucije’’

1. Uvod. Globalno tržište i finansijski kapital u procesu globalizacije

2. Međunarodne monetarne i finansijske institucije, osnivanje, zadaci, ciljevi

3. MMF, osnivanje i ciljevi, devizni kurs u politici MMF, kapital i kvote MMF

4. MMF, mehanizam funkcionisanja, kreditni aranžmani, organi MMF

5. MMF, međunarodna monetarna kriza, formiranje specijalnih prava vučenja, MMF u procesu globalizacije

6. MMF kao centar bogatstva i moći, politika uslovljavanja, kriza zaduženosti7. Evropska monetarna unija, evropska monetarna jedinica, kreditni mehanizmi EMU8. Svetska banka, Međunarodna banka za obnovu i razvoj - IBRD 9. Svetska banka, Međunardno udruženje za razvoj – IDA10. SB, Međunarodna finansijska korporacija – IFC, Međunarodna agencija za garantovanje investicija – MIGA, Međunarodni centar za rešavanje investicionih sporova – ICSID

11. Evropska investiciona banka, Evropska banka za obnovu i razvoj – EBRD12. Međunarodna banka za obračune – BIS, Azijska, afrička i interamerička banka13. Regionalne ekonomske integracije i organizacije14. Finansijsko-kreditne institucije, Pariski klub, Londonski klub – Kolokvijum15. Ekonomske organizacije UN,ECOSOC, UNCTAD, UNIDO, FAO, Organizacije za ekonomsku saradnju i razvoj, OECD, G-5, G-7, G-8, G-10, G-20, G-24, G-77; Seminarski rad

UVOD

Faktori koji su uticali na formiranje međunarodnih monetarnih i finansijskih institucija:

-Velika depresija 1929. godine-period protekcionizma-Drugi svjetski rat-međunarodni prijedlozi za institucionalizaciju i

regulaciju međunarodnih ekonomskih odnosa

Globalizacija je fenomen koji dramatično obilježava duh vremena na početku novog milenijuma i najznačajnije oblikuje politiku, ekonomiju i društveni život svijeta, mada nejednako i sa različitim posljedicama. Ono što je suštinski i radikalno novo vezano za pojavu ovog fenomena jeste iz korijena izmijenjena priroda, temelji, principi i mehanizmi međunarodnog ekonomskog, a time i globalnog političkog, geopolitičkog i vojnobezbjednosnog poretka, odnosno poretka moći i sile u svijetu.

Ideološki, globalizacija se zasniva na vrijednostima liberalno-demokratskog modela zapadnog svijeta – privatnom vlasništvu, individualnim slobodama i demokratiji, a njen cilj je širenje tih vrijednosti na sve prostore svijeta i sve sfere ljudskog djelovanja. Osnovni integrišući faktori su ekspanzija slobodnog tržišta, razvoj komunikacija i globalnih informacionih tehnologija, kao i mobilnost kapitala u materijalnoj sferi, odnosno, unifikacija mjerila vrijednosti i načina života u duhovnoj sferi.

Ovaj fenomen prati mnogo dilema. Osnovna dilema jeste, zapravo, pitanje šta je smisao globalizacije? Da li je ona prijetnja svijetu ili šansa za njegovo značajno popravljanje? Odnosno, da li će globalizacija svijet učiniti boljim, šireći prostore ekonomskog i tehnološkog progresa, mira, saradnje i demokratskog razvoja ljudi, naroda i država, ili će, pak, ona biti u funkciji afirmacije principa moći, totalitarizma, nejednakosti, nasilja i neizvjesnosti, to jest u funkciji svih onih tendencija koje će nužno proizvoditi podijeljenost i suprotstavljenost svijeta.

Ako je osnovni smisao globalizacije da obezbijedi nesmetan protok ideja, roba, kapitala i informacija, otuda je njeno najznačajnije obilježje do sada nezabilježena međuzavisnost ljudi, naroda i država savremenog svijeta. Zahvaljujući razvoju informacionih tehnologija, savremena društva postaju sve otvorenija, a društveni odnosi u globalnom smislu sve transparentniji, čime se sve više razvijaju savremene forme socijalnog, ekonomskog i političkog života. U ekonomskom smislu, posebno, ona znači pristup radu, kapitalu, sirovinama...

Dakle, globalizacija donosi svijet koji je sve više povezan, u kome državne granice imaju sve manji značaj i u kome se otvaraju neslućene mogućnosti ekonomskog,tehnološkog i demokratskog razvoja života ljudi.

Kao društveni proces koji je primarno utemeljen na filozofiji neoliberalizma, globalizacija promoviše interese jednih i marginalizuje interese drugih društvenih grupa i zajednica. Njena najizraženija negativna posljedica je sve veća, odnosno ekstremna socijalna polarizacija, izražena u nastanku i ekspanziji siromaštva, bijede i raznovrsne neravnopravnosti u svijetu.

Sve je snažniji utisak da globalizacija kreira svijet u kome su države i narodi sve više upućeni jedni na druge, ali najčešće rukovođeni različitim interesima (mogućnostima), jedni da ostvare apsolutno bogatstvo, drugi da se izbore makar za elementarne egzistencijalne potrebe.

Globalizacija ekonomskih odnosa dovela je u pitanje mogućnost primjene širokog raspona instrumenata ekonomske politike. Direktna zavisnost od odluka transnacionalnih korporacija u najboljem slučaju ograničava državu da sprovodi makro ekonomsku politiku.

Funkcionisanje Međunarodnog monetarnog fonda, Svjetske banke i Svjetske trgovinske organizacije, kao ključnih međunarodnih finansijskih institucija, u kojima vodeće ekonomske sile imaju dominantnu moć odlučivanja, jasno odslikava odnose moći u svjetskoj ekonomiji. Gubitak ekonomskog i političkog stava država u razvoju i principi odlučivanja u MMF, SB i STO, zasnovani na geoekonomskoj moći, imaju za posljedicu da ključne parametre globalnog upravljanja svjetskom ekonomijom utvrđuju neformalni centri moći savremenog sveta.

Razmjena roba:1. 60 godina 20 vijeka – 200 milijardi $2. Početkom 21 vijeka – 6.000 milijardi $Rast direktnih investicija:1. 60 godina 20 vijeka - 68 milijardi $2. Početkom 21 vijeka – 3.500 milijardi $Usluge danas predstavljaju ¼ svjetskog izvoza.

Uvećanje društvenog bogatstva Prevladavanje načela u međunarodnimodnosima: svijet je cjelina! Postepeno nestajanje geografskih barijera Veliki uspon informacionih i

komunikacionih tehnologija Mijenja se izgled svijeta, ali i način na koji

svijet doživljavamo (globalna perspektiva)

Mnogi proizvodi široke potrošnje prodiru na daleka tržišta. Na njima su sadržane deklaracije o kvalitetu na više jezika.

Globalizacija se odnosi na činjenicu da sviživimo u jednom, međuzavisnom svijetu.

Svijetu koji je istovremeno i dubokointegrisan i povezan vidljivim i nevidljivimnitima. Globalizacija ruši barijere lokalnih društava

u svim sferama, ruši oštre granice međuljudima. Prodire u sve dijelove svijeta: razvijene i nerazvijene

Međunarodni razgovor London Njujork - nekad i sad

Godine 1935 – 3 minuta: Njujork London 235 dolara

Godine 2004: 3 minuta razgovora ispod 1 dolara

Mobilna telefonija: Naše prilike- MobtelBroj (kartica) prije 9 godina – oko 5.000 Danas: 95% pokrivenost teritorije, novi

servisi, GPRS (pristup Internetu), MMS,G3 – UMTS mobilna telefonija –

Oko 6 miliona korisnika

1957. kablovi između Amerike i Evrope mogli su da prenesu manje od 100 telefonskih razgovora

1997: samo jedan optički kabl mogao je da prenese 600.000 razgovora

Mreža od preko 200 komunikacionihsatelita olakšava prenos informacija nacijeloj planeti

Internet se pojavio početkom devedesetih. Kao komunikaciona i informaciona tehnologija doživio je najbrži razvoj u istoriji

Sredinom 1998: Internet koristi oko 140 miliona ljudi

2001: 700 miliona ljudi povezano je naInternet

Poteškoće u određivanju pojma "globalizacija".

Neki pokušaji određivanja globalizacije:

"... proces prevladavanja istorijski nastalih granica. Ona je, dakle,

sinonim za eroziju (ne za nestajanje) suvereniteta nacionalnih država i

predstavlja 'odvajanje' tržišne ekonomije od moralnih pravila i

institucionaliziranih veza društva ...“ [Elmar Altvater]

"... proces prevladavanja istorijski nastalih granica. Ona je, dakle,

sinonim za eroziju (ne za nestajanje) suvereniteta nacionalnih država i

predstavlja 'odvajanje' tržišne ekonomije od moralnih pravila i

institucionaliziranih veza društva ...“ [Elmar Altvater]

"... porast međusobne zavisnosti i integracije različitih ekonomskih sistema na cijeloj zemaljskoj kugli ...“ [Meghnad Desai]

"... porast međusobne zavisnosti i integracije različitih ekonomskih sistema na cijeloj zemaljskoj kugli ...“ [Meghnad Desai]

"... socijalni proces tijekom kojeg opada utjecaj geografskog položaja (granica) na socijalni i kulturni angažman, a ljudi postaju svjesni slabljenja tog utjecaja (...). Globalizacija ne implicira homogenizaciju (...). Ona više implicira veću povezanost i deteritorijalizaciju  ...” [Malcolm Waters]

"... socijalni proces tijekom kojeg opada utjecaj geografskog položaja (granica) na socijalni i kulturni angažman, a ljudi postaju svjesni slabljenja tog utjecaja (...). Globalizacija ne implicira homogenizaciju (...). Ona više implicira veću povezanost i deteritorijalizaciju  ...” [Malcolm Waters]

"... intenziviranje društvenih veza diljem svijeta, i to tako da veoma udaljena mjesta bivaju povezana u toj mjeri da događaji u jednom mjestu mogu biti uzrokom ili posljedicom događaja u nekom drugom, koje je stotinama kilometara udaljeno, i obrnuto ...“ [Anthony Giddens]

"... intenziviranje društvenih veza diljem svijeta, i to tako da veoma udaljena mjesta bivaju povezana u toj mjeri da događaji u jednom mjestu mogu biti uzrokom ili posljedicom događaja u nekom drugom, koje je stotinama kilometara udaljeno, i obrnuto ...“ [Anthony Giddens]

"... pokretanje snaga svjetskog tržišta i ekonomsko slabljenje država  ...“ [Schumann / Martin]

"... pokretanje snaga svjetskog tržišta i ekonomsko slabljenje država  ...“ [Schumann / Martin]

GLOBALIZACIJAGLOBALIZACIJA

Životna okolinaŽivotna okolina

KulturaKultura

EkonomijaEkonomija

DruštvoDruštvo

PolitikaPolitika

Ogroman porast trgovine Globalizacija financijskog tržišta

Transnacionalna proizvodnja Transnacionalna preduzeća Kraj nacionalnih ekonomija

Zagrijavanje Zemljine atmosfere Ozonske rupe

Uništavanje tropskih šuma Stalni porast nivoa mora

Svijet postaje “globalno selo” Nova vrsta komunikacije

Stvaranje “društva” na daljinu

”Amerikanizacija” kulture Osvješćivanje lokalnih i

regionalnih kultura

GLOBALIZACIJAGLOBALIZACIJA

Tehnologija(Internet)

Tehnologija(Internet)

Brzina i troškovitransporta

Brzina i troškovitransporta

Kraj Hladnog rataKraj Hladnog rata

Globalni problemi(klima, migracija..) –

globalna svijest

Globalni problemi(klima, migracija..) –

globalna svijest

LiberalizacijaLiberalizacija

GLOBALIZACIJAGLOBALIZACIJA

“Erozija nacionalne države”

“Erozija nacionalne države”

“Jaz između bogatih i siromašnih”

“Jaz između bogatih i siromašnih”

“Milijarderi koje nije moguće kontrolisati”

“Milijarderi koje nije moguće kontrolisati”

Uništavanje životne okoline

Uništavanje životne okoline

"Dinamika globalizacije je određena ekonomskim snagama, ali se njene najopsežnije posljedice osjete u području politike.“

[Klaus Müller]

"Dinamika globalizacije je određena ekonomskim snagama, ali se njene najopsežnije posljedice osjete u području politike.“

[Klaus Müller]

Komunikacije zračni prevoz telekomunikacije elektronički masovni mediji globalne publikacije

Tržišta globalni proizvodi globalne prodajne strategije

Proizvodnja globalni proizvodni lanci globalni izvori sirovina

Novac globalne valute bankovne kartice povezane na globalne ATM mreže digitalni keš u elektroničkim novčanicima globalne kreditne kartice

Prema: J. A. Scholte “Globalization: a Critical Introduction”

Finansije globalne mjenjačnice globalno bankarstvo (i depoziti i zajmovi) globalne obveznice i trgovanje obveznicama globalne dionice i poslovanje dionicama globalna tržišta derivatima globalni biznis osiguranjima

Organizacije globalne agencije/organizacije globalne kompanije globalni korporativni strateški savezi globalne udruge civilnog društva

Socijalna ekologija globalna atmosfera (klimatske promjene, ozonske rupe,

radioaktivni otpad, kisele kiše..) globalna biosfera (smanjenje biološke raznolikosti, iskrčenost

šuma) globalna hidrosfera (povećanje razine mora, zagađenje luka,

smanjenje količine pitke vode..) globalna geosfera (širenje pustinja, smanjenje plodne,

obradive zemlje) Svijest/ savjest

koncepcije svijeta kao jedinog mjesta (za život) globalni simboli globalni događaji globalna solidarnost

Objektivan proces integracije i tehnološkog povezivanja svijeta, uvijek pod pritiskom politike i subjektivnog faktora najsnažnijih snaga u svijetu

Osposobljavanje država i preduzeća da posluju po svjetskim standardima, kriteriijumima i uslovima u proizvodnji, trgovini, finansijama, tehnologiji

Globalizacija se mjeri učešćem medjunarodne trgovine u GDP odredjene zemlje, učešćem nacionalnih u svjetskim finansijskim transakcijama i učešćem FDI odredjene zemlje u svjetskom toku investicija

Globalizacija vodi novom svjetskom poretku Relativizuju se nacionalne privrede i nacionalni

suvereniteti

“U osnovi, to je čvrsta integracija zemalja i naroda svijeta do koje dolazi ogromnim smanjenjem troškova transporta i komunikacija, kao i rušenjem vještačkih barijera za protoko roba, usluga, kapitala i znanja, i (u manjoj mjeri) ljudi preko granice”

Joseph Stiglic, “Protivurječnosti globalizacije”

Nosilac globalizacije je kapital koji se kreće, koji se izmedju zemalja kreće po zakonu uvećanja profita

MNK i tehnološki razvoj su omogućili globalizaciju, a liberalizacija joj je otvorila put

Globalizacija sadrži:1. Globalizaciju tržišta i liberalizaciju

trgovine2. Globalizaciju poslovanja MNK3. Globalizaciju finansijskih tokova 4. Globalizaciju tehnologije i5. Slobodu kretanja ljudi

PREDNOSTI: Jačanje svjetske ekonomije Rast produktivnosti i

životnog standarda Liberalizacija, slobodan

protok roba, ljudi, usluga, kapitala – brži razvoj

Rast konkurencije, ali i konkurentnosti

NEDOSTACI: Produbljivanje jaza izmedju

bogatih i siromašnih Nametanje obrazaca

ekonomskog razvoja od strane najjačih država i TNK /dovodjenje u pitanje političkog i eknomskog suvereniteta ekonomski siromašnih zemalja/

Nemilosrdno izbacivanje viška RS, eksploatacija i socijalni problemi

Nametanje kulturnih obrazaca i načina života ekonomskih supersila

RAZLIKE U RAZVIJENOSTI (2009):

Najrazvijenije Najrazvijenije zemljezemlje

BDP BDP per per

capitacapita (PPP)(PPP)

Najnerazvijenije Najnerazvijenije zemljezemlje

BDP BDP per per

capitacapita (PPP)(PPP)

Luksemburg Luksemburg 7800078000 Cent. Afrička Rep.Cent. Afrička Rep. 750750

NorveškaNorveška 5300053000 Siera LeoneSiera Leone 750750

SingapurSingapur 4900049000 EritrejaEritreja 750750

SADSAD 4700047000 NigerNiger 750750

ŠvajcarskaŠvajcarska 4300043000 Gvineja BisaoGvineja Bisao 500500

Hong KongHong Kong 4200042000 BurundiBurundi 400400

IrskaIrska 3900039000 LiberijaLiberija 400400

HolandijaHolandija 3900039000 KongoKongo 350350

Od hiljadu stanovnika 520 bi bile žene, a 480 muškarci. U selu bi živjelo 330 djece, dok bi 60 ljudi bilo starije od 65 godina. Od hiljadu ljudi 10 bi imalo diplomu fakulteta. 335 odraslih bi bili nepismeni.

Imali bi:◦ 55 Rusa◦ 52 Amerikanaca◦ 84 Južno amerikanaca◦ 92 Evropljanina◦ 124 Afrikanca◦ 584 Azijata

Kako bi komunicirali?

165 ljudi bi govorilo Mandarinski (Kineski) 86 Engleski 83 Hindu 64 Španski 58 Ruski 37 Arapski

Šta je sa drugom polovinom?

Sporazumijevali bi se na preko 200 različitih jezika!

Jedna trećina stanovnika bi imala pristup pitkoj vodi (bezbjednoj za piće), a tek polovina naše djece bi bila vakcinisana protiv infektivnih bolesti.

329 Hrišćana 178 Muslimana 132 Hindusa 62 Budista 3 Jevreja 167 onih koji ne praktikuju religiju 45 ateista . . . I pored toga još 84 stanovnika praktikovali bi

brojne druge religije!

Šume bi nestajale, dok bi se površina pod pustarom povećavala!

40% usjeva bilo bi tretirano sa 83% raspoloživih veštačkih đubriva, što bi rezultiralo sa 72% ukupne proizvodnje hrane koja bi obilno hranila svojih 270 vlasnika.

Preostalih 60% obradivog zemljišta bilo bi tretirano sa preostalih 17% đubriva dajući 28% ukupne proizvodnje hrane koja bi trebala da nahrani preostalih 730 ljudi!

Polovina stanovnika našeg sela patila bi od hronične neuhranjenosti!

Svega 200 stanovnika našeg sela kontrolisalo bi 75% bogatstva.

Poslednjih 200 raspolagalo bi sa svega 2% ukupnog bogatstva.

70 ljudi bi posjedovalo automobil, jedan od njih bi imao računar – a prema statistici, on najvjerovatnije ne bi bio povezan na Internet.

Svijet, EU, Japan, SAD / 2007

Vidjevši kako radi MMF i drugi «globalni igrači» Stiglitz je imao potrebu javno istupiti.

Upečatljivo je jedno mjesto njegove kritike MMF. Stiglitz: »Njegovi programi za strukturno prilagođavanje (čija je svrha pomoći zemlji da se prilagodi krizi i trajnoj nestabilnosti prouzročili su glad i nerede u mnogim zemljama, a čak i kad rezultati nisu bili tako pogubni, čak i kad su uspjeli navući određeno razdoblje rasta, često su plodovi neravnomjerno odlazili bogatijima, dok su oni na samom dnu katkad padali u joj dublje siromaštvo.» ( str.14.)

I dalje: »Nema dvojbe da su određene patnje bile nužne, ali prema mojemu mišljenju, patnja što ju je u zemljama u razvoju prouzročio proces globalizacije i razvoja kojim upravljaju MMF i međunarodne ekonomske organizacije, mnogo je veća nego li je nužno». (str.14.)

Ogromna većina bogatstva koncentrisana je u najrazvijenijim zemljama svijeta.

Prosječni prihod 20% stanovništva planete, koje živi u najrazvijenijim dijelovima sveta, 74 puta je veći od ostatka (80% stanovništva):1999, OUN

Krajem 1996 – 20% stanovništva potroši86% svjetske potrošnje.

Imovina 3 najbogatija čovjeka u svijetu premašuje nacionalni dohodak zemalja u kojima živi 600 miliona ljudi

Globalizacija pojačava razlike između razvijenih i nerazvijenih.

Integracija nerazvijenih u proces globalizacije ide neadekvatno i vrlo sporo.

MEĐUNARODNE MONETARNE I FINANSIJSKE INSTITUCIJE

Od 1944. do danas su osnovane brojne monetarne finansijske institucije:

1. Monetarne institucije:1.1. Međunarodni monetarni fond (MMF-IMF)1.2. Evropski monetarni sporazum (EMS)1.3. Klirinške organizacije (Azijska klirinška unija, Karipska multilateralna klirinška organizacija, Centralno-američka klirinška kuća,...1.4. Monetarni fondovi (Arapski monetarni fond, Andski rezervni fond, Centralnoamerički monetarni stabilizacioni fond,...1.5. Monetarne unije (Centralnoamerička monetarna unija, Zapadnoafrička monetarna unija,...

2. Finansijske institucije:2.1. Međunarodna banka za obnovu i razvoj – ‘’SVJETSKA BANKA’’2.2. Međunarodno udruženje za razvoj (IDA)

2.3. Međunarodna finansijska korporacija (IFC)2.4. Multilateralna agencija za garantovanje investicija (MIGA)2.5. Međunarodni centar za rešavanje investicionih sporova (ICSID)2.6. Međunarodna investiciona banka2.7. Evropska investicona banka2.8. Afrička banka za razvoj2.9. Interamerička banka za razvoj2.10. Azijska banka za razvoj,...

I uprkos činjenici postojanja brojnih međunarodnih i regionalnih finansijskih institucija, čiji je najvažniji zadatak brži razvoj država članica, odnosno međunarodne ekonomije kao najizrazitijeg primjera globalne uslovljenosti svijeta, ostvareni stepen razvoja svjetske privrede nije u skladu sa očekivanjima.

Svjetska privreda je i dalje opterećena sa problemima kao što su:- nedovoljan rast proizvodnje i međunarodne trgovine,- izrazita recesija koja je uslovila porast nezaposlenosti, kako u razvijenim tako još više u državama u razvoju

- sve oštrije barijere protekcionizma u trgovini,- kriza dugova država u razvoju,- dominacija fluktuirajućih kurseva i relativ. visokih kamat.stopa

Sve ovo ukazuje da je neophodna međunarodna saglasnost o monetarnim i finansijskim pitanjima, čiji bi ciljevi bili: - sveobuhvatne promjene postojećeg Međunarodnog monetarnog i finansijskog sistema, - efikasnije zadovoljavanje potreba razvoja i drugih finansijskih zahtjeva svjetske privrede, posebno država u razvoju, i- strukturalna prilagođavanja orijentisana na rast.

MEĐUNARODNI MONETARNI FOND1. OsnivanjeMMF je nastao na ruševinama zlatnog važenja i

posljedicama I Svjetskog rata, Velike ekonomske krize i II Svjetskog rata.

U namjeri da se prebrode velike teškoće nastale, prije svega posle, velike ekonomske krize (1929-1933), vodeće, a zatim i sve ostale države, potpuno nezavisno jedna od druge, pristupaju cijelom nizu intervencionističkih mjera, koje su konačno dovele do potpunog haosa. Sve ovo je imalo veoma nepovoljne posljedice na međunarodnu razmjenu, a sva iskustva su ukazala na dvije činjenice:1. Da je neophodno da postoji jedinstven i usavršen Međunarodni monetarni sistem (kao bitna pretpostavka uspješnog odvijanja svjetske trgovine i plaćanja), i

2. Da novi međunarodni monetarni sistem mora uvažavati nova shvatanja i odnose u međunarodnoj privredi posle II Sv.rata.

Kao rezultat ovoga pojavila su se četiri prijedloga za organizaciju MM sistema: američki, britanski, francuski i kanadski.

Britanski plan je predviđao stvaranje međunarodne klirinške unije ‘’koja bi bila vrsta svjetske banke ili ustanova za kompenzaciju gde bi se međunarodna plaćanja susretala i uzajamno prebijala’’, posredstvom, za tu svrhu specijalno kreiranog valutnog sredstva nazvanog bankor (bancor).

Američki plan je bio izraz ekonomsko-političkih interesa SAD i išao je drugom linijom. On je predviđao osnivanje Stabilizacionog fonda kao MM ustanove čiji bi osnovni cilj bio održavanje stabilnosti deviznih kurseva. Valutni pariteti bi se iskazivali u monetarnoj jednici ‘’junitas’’ čija je vrijednost bila 9,81 gram čistog zlata, odnosno 10 dolara. Sredstva fonda bi se formirala uplatama kvota država članica i to u zlatu i nacionalnim valutama.

Oba plana u krajnjem imala su zajednički cilj, da osiguraju da se dobijeni novac od prodaje robe, može upotrijebiti za kupovinu bilo koje druge robe, što je podrazumijevalo da takav novac treba da bude konvertibilan i zamjenljiv za svaku drugu robu i usluge.

Osnovna razlika između ova dva plana bila je ta što se britanski zalagao da to bude klirinški novac (klirinška kuća-institucija na finansijskom tržištu koja se bavi kliringom (utvrđivanje obaveza i potraživanja u hartijama od vrednosti i novcu) i saldiranjem (izvršenje obaveza prenosom hartija od vrednosti ili plaćanjem) i koja upravlja rizikom u saldiranju transakcija, između ostalog, vođenjem marginskih računa) , a američki da to i dalje bude zlato, što je posljedica činjenice da su SAD u to vrijeme raspolagale sa oko 2/3 svjetskih rezervi zlata.

I ..., na sastanku u Bretton Woods-u od 1.-22. jula 1944.g. potpisan je Sporazum o osnivanju MMF, koji je stupio na snagu 27.12.1945.g. a počeo sa radom marta 1946.g.

(Jugoslavija je bila član MMF od njegovog osnivanja-44 države osnivači. Krajem 20. vijeka gotovo sve države članice UN bile su i članice MMF.)

2. CiljeviOsnovni ciljevi osnivanja MMF su:

1. Da razvija MM saradnju putem stalne institucije, koja pruža tehničke mogućnosti za konsultacije i saradnju država na riješavanju međunarodnih monetanih problema,2. Da pomaže ekspanziju i ravnomjerno razvijanje međunarodne trgovine i da na taj način doprinese razvoju i održavanju visokog stepena zaposlenosti,

3. Da doprinosi stabilnosti valutnih kurseva, podržava redovne platne odnose između država članica i da spriječava konkurenciju pomoću valutnih mehanizama4. Da pomaže uvođenje i širenje multilateralnog sistema plaćanja po tekućim transakcijama između država članica i da ukida devizna ograničenja koja usporavaju razvoj svjetske privrede.

5. Da pruža pomoć državama članicama putem rasploživih sredstava kako bi mogle lakše da otklone poremećaje u platnom bilansu, bez upotrebe mjera koje ometaju razvoj i štetno djeluju na narodno i međunarodno blagostanje,6. Da skrati trajanje i smanji stepen neravnoteže u platnom bilansu država članica.

3. Paritet valuta (član IV Statuta)Pariteti svih valuta izraženi su u zlatu (ili

SAD dolarima) težine i finoće na dan 1.07.1944.g.

Kursevi i valuta, fiksno utvrđeni, ne mogu odstupati od utvrđenih pariteta više od +/- 1%. Zbog toga je svaka država članica dužna da sarađuje sa MMF radi održavanja stabilnosti utvrđenog deviznog kursa, izvršavanja deviznih sporazuma sa drugim državama članicama i izbjegavanja konkurentnih izmjena deviznog kursa.

Stabilnost deviznog kursa podrazumijeva i zahtjeva stabilnost nacionalnih ekonomija i uravnotežene platno-bilansne odnose.

4. Kapital i kvote MMF

Sredstva MMF formiraju se po osnovu: uplata država članica, pozajmica država članica i pozajmica na privatnom tržištu kapitala.

Osnovni izvor redovnog kreditnog potencijala MMF čine kvote država članica. Svaka država članica dužna je prilikom stupanja u članstvo MMF da uplati pripadajuću kvotu i to: 25% u zlatu a 75% u nacionalnoj valuti.

Početne kvote država osnivača utvrđivale su se na osnovu tzv. Bertonvudske formule koja je uvažavala brojne ekonomske indikatore kao što su: visina nacionalnog dohotka, devizne rezerve i obim spoljnotrgovinske razmjene.

Tokom rada pokazalo se da da ova formula za određivanje kvota nije dobra pa je 1962/63 izvršena revizija, a 1982/83 slijedeća revizija, kada je umjesto nacionalnog dohotka uvedena kategorija bruto nacionalni proizvod i izvršena redefinicija agregata rezervi u smislu da monetarne rezerve države čine zlato i devize, SDR ($,Jen, & i ECU), ECU (evro) i rezervna pozicija kod MMF.

Oktobra 2010. godine doneta je odluka koja se primenjuje od 01.01.2011. godine (narednih 5 godina) po kojoj je težinsko učešće valuta u korpi valuta sledeće: dolar – 41,9%, euro – 37,4%, jen – 9,4% i funta sterling – 11,3%. Sledeća revizija odnosa valuta u korpi valuta biće realizovana do kraja 2015. godine, za naredni petogodišnji period.

GodinaGodina Opšta revizija Opšta revizija kvotakvota

Stanje kvota Stanje kvota posle revizije u posle revizije u mld $mld $

% povećanja% povećanja

19451945 -- 7,37,3 --

19511951 PrvaPrva -- --

19561956 DrugaDruga -- --

19591959 TrećaTreća 16,016,0 5050

19661966 ČetvrtaČetvrta 21,021,0 2525

19711971 PetaPeta 28.928.9 2727

19761976 ŠestaŠesta 39,039,0 33,633,6

19781978 SedmaSedma 59,659,6 5050

19831983 OsmaOsma 89,289,2 47,547,5

19901990 DevetaDeveta 135,2135,2 5050

19971997 DesetaDeseta 146,0146,0 5050

19981998 JedanaestaJedanaesta 212,0212,0 4545

2003*2003* DvanaestaDvanaesta --

-- TrinaestaTrinaesta --

20102010 ČetrnaestaČetrnaesta 100100

I nakon svih dosadašnjih revizija kvota ‘’SAD i dalje ostaju sa najvećim učešćem, zatim slijede Japan i Njemačka, Velika Britanija i Francuska.

Pored opšteg linearnog povećanja kvota svim državama članicama, dolazilo je i do pojedinačnog određivanja kvota koje se realizovalo samo prema onim državama članicama čije kvote nisu više odražavale njihovu ekonomsku i finansijsku moć (n.Japan).- učestvovanje članice u organizacionim telima Fonda.

Visina nacionalne kvote je veoma značajna jer predstavlja osnovicu za:- dodjelu sredstava fonda u okviru redovnih prava vučenja,- udio države članice u okviru specijalnih prava vučenja,- određivanje pristupa članice ostalim finansijskim sredst.Fonda- utvrđivanje glasačke snage države članice (čl. XII Statuta, svaka država članica po 250 glasova i još po jedan glas na svakih 100.000 SDR uplaćenih po osnovu svoje kvote)

5. Mehanizam funkcionisanja

U trenutku kada nastupe teškoće u plaćanjima prema inostranstvu, država članica podnosi zahtjev MMF za pomoć. MMF tada u državu članicu upućuje svoju misiju, koja u konsultacijama sa kreditno-monetarnim vlastima države sagledava ekonomsku situaciju i mjere koje treba preduzeti.

Zaključak misije Fonda, zasnovan na konsultacijama relevantnih institucija i statističkih pokazatelja, međunarodnoj, regionalnoj i nacionalnoj finansijskoj situaciji, države članice prihvataju kao objektivnu ocjenu ekonomske situacije države članice i na toj osnovi formiraju svoj stav i politiku prema toj državi.

Na osnovu zahtjeva i pozitivne ocjene ekonomske politike koju je sačinila misija Fonda, Odbor izvršnih direktora donosi konačnu odluku da se članici odobri prodaja tražene valute.

Ova prodaja vrši se u tranšama od po 25% sve dotle dok država kupac ne dostigne 200% njene kvote. Prva tranša od 25% koja je jednaka visini uplaćenog zlata (do 1978.) dobija se automatski (zlatna tranša). S obzirom na to da se 75% kvote uplaćuje u nacionalnoj valuti to svaka država članica ima pravo da kupi 125% drugih valuta u odnosu na svoju kvotu. Svaka tranša od 25% iznad ‘’zlatne tranše’’ podvrgnuta je rigoroznom postupku, i postupak je sve rigorozniji kako se zaduživanje države članice približava gornjoj granici od 200%.

Glavne ekonomske varijable svakog kreditnog aranžmana sa MMF su: kreditna ekspanzija bankarskog sistema, finansiranje državnog sektora, devizni kurs, kamatna stopa, spoljna zaduženost, trgovinska i devizna ograničenja, opšti nivo cijena i monetarne rezrve i dr. I one se u pregovorima sa MMF kvantitativno limitiraju pa tako postaju kriterijumi izvršenja programa stabilizacije. Osnovni kriterijumi izvršenja programa stabilizacije su:1. Limitiranje kredita banaka (na nivou centralne banke i bankarskog sistema) kako bi se uticalo na nivo novčane mase i platežno sposobnu tražnju.2. Smanjivanje potrošnje javnog sektora.

3. Politika kamatnih stopa – traži da kamate budu realno pozitivne, međunarodno konkurentne, kako bi se stimulisao priliv kapitala, povećala domaća štednja i smanjila previsoka investiciona potrošnja,4. Devalvacija valute – to je redovan zahtjev MMF za izravnavanje domaćih i stranih cijena, čime bi se postigli kratkoročni pozitivni efekti na platni bilans.5. Korekcija cijena – MMF traži njihovo tržišno djelovanje (odlučno je protiv njihovog zamrzavanja)6. Kvantitativno limitiranje dodatanog inostranog zaduživanja,7. Potreban nivo državnih rezervi – ovaj i prethodni kriterijum treba da uspostave narušenu kreditnu sposobnost države članice

8. Izjava da se neće uvoditi nova trgovinska i platna ograničenja kako bi se ostvarila slobodna cirkulacija robnih i finansijskih transakcija.

Kao izraz povećanja kreditnog potencijala MMF i naraslih potreba država članica, obogaćen je finansijski mehanizam MMF. Pored ‘’običnih pozajmica’’ države članice mogu koristiti i stand-by kredite ili kredite u pripravnosti, a krajem 80-tih godina došlo je do uvođenja više novih finansijskih mehanizama:- Olakšice za kompenzatorno finansiranje,- Olakšice za finansiranje tampon zaliha,- Naftne olakšice,- Starateljski fond,- Dodatne finansijske olakšice,- Olakšice za strukturno prilagođavanje,- Povećane olakšice za strukturno prilagođavanje.

Međunarodni monetarni sistem se nalazi u krizi, - problem valutne nelikvidnosti

- nedostatak zlatnodeviznih rezerviProblem pojačan djelovanjem dva faktora

- izmjenom kvaliteta strukture monetarnih rezervi, uz stalno smanjivanje udjela zlata u rezervama i povećanje

rezervnih valuta ($ i &) čije su pozicije slabile (deficit i inflacija)

- neravnomjernom raspodjelom likvidnih sredstva po državama i regionima (koncentracija u samo nekoliko

država, SAD, Japan, Njemačka,...)I zlato ograničeno kao monetrani metal, sve se manje

proizvodi i cijena mu je nestabilna... U Stocholmu, 1968, donijeta je odluka o uvođenju

specijalnih prava vučenja (SDR-Special Drawing Rights)

Na godišnjoj skupštini MMF 1969, doneta odluka o početku emisije 9,5 mld jedinica SDR

Najkrupniji korak u razvoju MMF (i SB) od 1944.godine.

Učesnici u sistemu SDR - mogu se uključiti sve države članice, - moraju deponovati izjavu da prihvataju sve

obaveze država članica u ovom sistemu,Obaveze se odnose na dobrovoljno prihvatanje

svih uslova... A posebno da svaka država članica, po određenoj proceduri, mora primati transfer SDR od deviznog učesnika koji ima platno-bilansni deficit. Bez ovog prihvatanja sistem SDR ne bi mogao funkcionisati.

Jedinica SDR 1969.g bila jednaka vrednosti USA $, uz ,,zlatnu klauzulu,, - nepromenjene vrednosti,...$ devalvirao 1968-1972, pa se zlatni paritet jedinice SPV ne poklapa sa zlatnim paritetom $, zlatni sadržaj $ smanjen a zlatni sadržaj SDR ostao nepromenjen. Od 1973. korpa valuta ($,&,jj.Euro), kurs svakog dana u dolarima prema vrednostima ove četiri valute na londonskoj berzi tačno u podne, a odnos valuta u korpi valuta određuje se svakih pet godina.

SDR su namijenjena za regulisanje platnih debalansa država član.

Osnovni cilj SDR je da se na dugi rok dopunjuju postojeća sredstva međunarodnih rezervi, ako i kada se pojavi globalni nedostatak sredstava. Regulisanjem visine SDR reguliše se visina međunarodnih sredstava plaćanja i njihova struktura

Kreiranje i poništavanje SDR vrši su u principu svakih 5 godina (bazični period), kada se određuje i dinamika korišćenja.

Kada se donese odluka o kreiranju (nap. 10 mld), istovremeno se donosi i plan dinamike ,,vučenja,, ( 1.g. 3, a 2. i 3.g po 3,5 mld)

Sve odluke (kreiranje, poništavanje, povećanje ili smanjenje SDR) donose se po osnovu kvalifikovane većine od 85%.To znači da države članice koje imaju preko 15% ukupnog broja glasova (SAD, države EU) imaju pravo veta.

Svaka država članica ima 250 baznih glasova i uvećano za jedan glas na svakih 100.000 SDR kvote.

Transakcije specijalnim pravima vučenjaSDR nisu nikakvo pravo zlatno osiguranje, niti su

pokrivena bilo kakvim drugim realnim vrijednostima.

Jedinica SPV ne služi kao definitivan novac, već samo kao pravo državama članicama sa problemima u platnom bilansu da mogu da koriste odgovarajuću konvertibilnu valutu.

Prvom emisijom SDR (1970, 1971 i 1973) svakoj državi članici je dodijeljeno po 16,2%, 10,7% i 7% SDR njene kvote respektivno,

odnosno za toliko su povećana likvidna sredstva.

U trećem bazičnom periodu (1978 – 1983) ponovo je vršena emisija SDR, pa su tada alocirana sredstva ukupno iznosila 21.433 miliona SDR.

Poslije 1980-. primljeno je oko 40 država članica koje nisu dobile nikakvu alokaciji SDR.

Bord guvenera septembra 1997. predložio četvrti amandaman,... jednokratno dupliranje SDR (na 42,8 mld), do kraja marta 2008. 111 država članica (77,68%) prihvatilo amandman. Sa prihvatanjem od strane SAD (16,75%) amand.će stupiti na snagu.

Mehanizam korištenja i namjena SDROsnovna namjena SDR je finansiranje deficita

platnog bilansa...Kada nastupi ovakva situacija država članica bez

odobrenja MMF, može koristiit svoja SDR radi finansiranja platnog deficita...

Kada država želi da koristi SDR, ili na bazi dogovora ili MMF određuje državu-e, koje moraju da prime SDR, a država članica dobija konvertibilnu valutu u ekvivalentnom iznosu...dakle odliv SDR kompenzovan je prilivom konvertibilnih deviznih sredstava

Specijalna namjena SDR, za otkup vlastite valute (obično su to države rezervnih valuta, SAD, GB,) za SDR. Kada neka država ima ,,višak,, $,&, ona može tražiti konverziju istih u zlato... Da se to ne bi desilo države svojim SDR vrše otkup svoje nacionalne valute... Doprinosi stabilnosti MMF.

Od 01.01.2006. $ --- 44% euro --- 34% j --- 11%

& --- 11%

Problem međunarodne likvidnosti i reforma SDR

SDR nisu rješili sva pitanja iz međunarodne lividnosti,Sumnje u SDR porasle su zbog snažnog porasta deficita

SAD,(nagomilane ogromne količine US dolara u zapadnim

državama koje su pokrivene puštanjem u međunarodni promet SDR)

Ogromna poplava US $ uz pojavu rasta deficita SAD, dovela je i do povećanja svjetskih valutnih rezervi za 18 mld & sedamdesetih godina ( 3 puta više od predviđanja MMF prilikom donošenja odluke o formiranju SDR)

Pogoršanje platnog bilansa SAD (1981 – 1997) ponovo je dovelo u pitanje opravdanost dalje emisije SDR...

Teško je očekivati brze promjene položaja $Predstavnici najvećeg broja razvijenih

država.... Traže:- smanjenje uloge $ u svjetskom monetarnom sistemu...- isključenje uticaja platnog bilansa SAD na zapadni valutni sistem, odnosno formiranje nove osnove za SDR, u kojem bi SDR igrala sve veću ulogu, odnosno postala ,,standard SDR,,

MEĐUNARODNA BANKA ZA OBNOVU I RAZVOJ

1. OsnivanjeOdluka o osnivanju Međunarodne banke za

obnovu i razvoj (IBRD donijeta je na istoj konferenciji u Bretton Woods-u, sporazum o osnivanju stupio je na snagu istog dana kada i za MMF i ona je počela sa radom 26.juna 1946.g. Sve države koje su učestvovale na osnivačkoj konferenciji, osim SSSR, učlanile su se u IBRD. Članstvo u IBRD uslovljeno je članstvom u MMF. Jugoslavija je učestvovala na ovoj konferenciji i bila je jedna od 29 država koja je prihvatila i potpisala sporazum o osnivanju IBRD. Sjedište banke je u Vašingtonu. U 2008. godini IBRD ima 185 država članica.

2. Ciljevi, osnovni su:- Da pomaže obnovu i razvoj proizvodnje u privredno nedovoljno razvijenim državama članicama,- Da podstiče privatne investicije putem garancija ili participacije u zajmovima vlastitim ili pozajmljenim sredstvima,

- Da pomaže razvoj međunarodne trgovine i održavanje ravnoteže u platnom bilansu podsticanjem međunarodnih investicija u cilju razvoja proizvodnih snaga država članica, doprinoseći na taj način porastu produktivnosti rada, životnog standarda i uopšte poboljšanju uslova života i rada,

a pored toga banka obavlja i druge poslove kao što su:- preko svojih stručnih timova participira u analizi ekonomskih problema i tehničko-tehnoloških rješenja, i- vrši edukaciju kadrova za ekonomska, finansijska i tehničko-tehnološka pitanja.

3. Kapital bankeKapital bake se sastoji od:- učešća država članica- sredstava koja mobiliše na međunarodnom tržištu kapitala putem plasiranja svojih obveznica- otplata ranije datih kredita- ostvarenog dohotka.

Učešće države članice se sastoji iz dva dijela:- uplaćenog kapitala od 20% (do 1959.g., 2% u zlatu ili USA $, a 18% u nacionalnoj valuti) - garancijskog kapitala koji se drži na posebnom računu svoje centralne banke i služi kao rezerva za pokriće obaveza banke.

Visina kvote/učešća se određuje na osnovu brojn. paramet.:- visina nacionalnog dohotka,- stanje u bilansu plaćanja- devizne rezerve- stabilnost privrednih tokova- obim spoljnotrgovinske razmjene i dr.

Smanjenje kvote...1958 na 10% (1% u zlatu / 9% u nacion.valuti);

1985 na 7,5% (0,75% i 6,75%); 1993, 3% a 97% držati u vidu siguronosnih rezervi, i tada osnivački kapital iznosio 165,5 mld $, od čega je 10,5 mld $ uplaćeno a 155 mld $ države članice drže kod svojih nacionalnih banaka.

Broj glasova i raspodjela istih slična kao i kod MMF (SAD 17,18%, Japan 6,63%, Njemačka 5,13%, VB i Francuska po 4,92%.

IBRD najveći dio potrebnih sredstava obezbjeđuje zaduživanjem kod vlada pojedinih država, zaduživanjem putem kredita i emisijom hartija od vrijednosti. Dva su osnovna razloga zbog kojih ih investitori rado prihvataju:1. Države članice cjelokupnim kvotama, a ne samo uplaćenim dijelom garantuju za obveznice banke, i2. Banka, vrši strogu selekciju projekata u čijem će finansiranju učestvovati.

4. Krediti i uslovi kreditirajaIBRD svoje ciljeve ostvaruje srednje i

dugoročnim kreditiranjem. Pri odobravanju kredita i davanju garancija IBRD vodi računa o:1. IBRD odobrava kredite za one investicione projekte koji imaju svoje ekonomsko opravdanje i koji će nakon stavljanja u pogon omogućiti uredno servisiranje kredita,2. IBRD servisira devizni dio investiciong projekta, a samo izuzetno i izdatke u lokalnoj valuti (da ne bi došlo do rasta cijena3. Garant za kredite koje odobrava IBRD je država članica.

4. IBRD odobrava kredite isključivo za konkretne projekte5. IBRD mora steći utisak da korisnik kredita nije mogao obezbijediti neophodna sredstva uz povoljnije uslove6. IBRD ne može uslovljavati korišćenje odobrenog kredita na teritoriji neke države članice7. IBRD zahtijeva kontinuitet u saradnji...

Politika IBRD se neprekidno mijenja...od 1982.g. kredit se odobrava samo državama sa nac.doh.pc manjim od 2.650 US$. Kamata u 1995.g. iznosila 8,5%...otvoren ‘’treći šešir’’ za finansiranje razvoja najsiromašnijih država (ispod 425 US$ nac.doh pc) i kamatna stopa iznosi 4 do 4,5%.

Osnovni problem u korišćenju sredstava IBRD je što ona kao i MMF sve više uslovljava korišćenje njenih sredstava miješanjem u kompletnu razvojnu politiku i politiku država kojima se sredstva odobravaju.

5. Mehanizam finansiranjaProjekti koje finansira IBRD prolaze kroz nekoliko

faza:1. Faza identifikacije.Obuhvata utvrđivanje projekta 2. Faza pripreme. Zajmotražilac i IBRD zajednički utvrđuju...3. Faza ocjene, pregovora i usvajanja. Po završetku studije o projektu pristupa se njegovoj ocjeni. Ocjenu vrše stručnjaci IBRD i eventualno konsultanti sa strane. Valorizuju se tehnički, institucionalni, ekonomski i finansijski aspekti projekta.

Tehnički: pouzdanost projekta, uvažavanje standarda, veličina i lokacija objekta, tehnologija, oprema, projektovani obim proizvodnje, transportna povezanost, uticaj na prirodnu okolinu,....

Ekonomska analiza podrazumijeva analizu troškova i koristi za pojedine varijante projekta.

Finansijska ocjena odnosi se na način obezbjeđenja potrebnih sredstava za realizaciju i eksploataciju projekta i cijene i mogućnost servisiranja kredita.

Nakon izvršene ocjene ... izveštaj se dostavlja IBRD,...osnova za pregovore. U razgovorima se utvrđuju mjere da bi se projekat uspešno realizovao,...izveštaj se sa ostalom dokumentaciojm dostavlja Odboru izvršnih direktora na usvajanje. Poslije usvajanja slijedi potpisivanje i konačno se pristupa realizaciji projekta.4. Faza izvršenja i nadzor. Investitor povremeno dostavlja izveštaj IBRD o dinamici, finansijskim efektima i sl. IBRD upućuje misije stručnjaka u državu,... Po završetku projekta, konačan izveštaj o izvršenju koji usvaja Odbor izvršnih direktora

5. Faza naknadne ocjene projekta. Od nedavno IBRD praktikuje i naknadnu ocjenu projekta čija je svrha da se analizom pozitivnih i negativnih efekata izvuku pouke za poslovanje IBRD u budućnosti. Do sada je IBRD dala više od 300 mld US$ raznih zajmova za finansiranje brojnih projekta u svijetu,...i pored toga siromaštvo ostaje jedan od najvećih problema današnjice.

Najveći korisnici Indija 8%, Brazil 7, Meksiko 6, Kina 6, Argentina 6, Kolumbija 5, Indonezija 3, Rusija 3 Urugvaj 3%, Bangladeš 3%,.. Ukupno 18,523 mld US$.

Upravljanje IBRDIBRD ima slijedeće organe upravljanja:

1. Odbor guvernera, koji čine predstavnici svake države članice (ministar finansija ili guverner centralne banke). Obavlja brojne poslove pored ostalog:

- određuje uslove za prijem novih članica- donosi uslove u vezi sa +/smanjenjem kapitala

banke- donosi odluke o suspenziji država članica- donosi odluke o podjeli dobiti i likvidaciji

poslovanja IBRD- zaključuje aranžmane sa drugim finansijskim

institucijama

2. Odbor izvršnih direktora je izvršni organ IBRD i sastoji se od 24 člana, od kojih 5 imenuju države članice sa najvećim brojem glasova (SAD, GB, F, N, J) a 19 biraju ostale države članice.3. Predsednik IBRD rukovodi poslovanjem IBRD saglasno opštim smjernicama poslovne politike koju je definisao Odbor izvršnih direktora.

Jugoslavija je bila članica Međunarodne banke za obnovu i razvoj od njenog osnivanja sa učešćem od 150,9 milona SDR.

Koristila je ukupno 81 zajam u vrednosti 4,5 mld $.Od 1986 – 1990 koristila još 5 kredita u vrednosti 1,159

mld $...Nije poštovala pravila igre, nivo iskorišćenosti kredta na

visini 50-60%.25.02.1993. godine donijeta odluka o prestanku

članstva...Danas su sve novoformirane države na prostoru

prethodne države članice Međunarodne banke za obnovu i razvoj.

(kao finansijska institucija zajedno sa IBRD čini Svjetsku banku)

Osnovano je 1960. godine, a razlog osnivanja je nedostatak finansijskih sredstava u finansijskim institucijama svih nivoa namjenjenih finansiranju najnerazvijenijih država, ali i zbog uslova pod kojima je IBRD odobravala zajmove državama u razvoju.

(IBRD odobrava kredite državama članicama pod nešto povoljnijim uslovima od onih koji vladaju na međunarodnom tržštu kapitala, ali su i takvi uslovi za većinu država jednostavno nepodnošljivi).

Međunarodno udruženje za razvoj, osnovano je s ciljem da se povoljnijim - ''mekšim" - kreditima omogući razvoj proizvodnih kapaciteta država u razvoju uključujući i finansiranje investicionih objekata (saobraćajnice, zdravstveni objekti, objekti za obrazovanje i sl.) koji ne stvaraju neposrednu dobit, ali čija realizacija doprinosi rastu životnog standarda najnerazvijenijih država u svijetu.

Članstvo u Međunarodnom udruženju za razvoj uslovljeno je članstvom u Međunarodnoj banci za obnovu i razvoj. U okviru Udruženja, države članice su podijeljene u dvije grupe:

- prvu grupu sačinjavaju razvijene države, a u novije vrijeme i države u razvoju koje ostvaruju suficit u platnom bilansu; i

- drugu grupu, koja je daleko brojnija, sačinjavaju države u razvoju.

Države prve grupe uplaćuju upisane kvote na slijedeći način:

- 10%, u zlatu ili konvertibilnim valutama, odmah,

- 18%, u zlatu ili konvertibilnim valutama, u roku od 30 dana, i

- preostlaih 72%, takođe u zlatu ili konvertibilnim valutama u četiri jednake godišnje rate.

Doprinos država druge grupe, tj. država u razvoju formira se na slijedeći način:

- 10%, kvote uplaćuju u zlatu ili konvertibilnim valutama, odmah,

-90% kvote uplaćuju u svojoj nacionalnoj valuti u pet jednakih godišnjih rata.

Međunarodno udruženje za razvoj svoj kapital i kreditni potencijal formira iz slijedećih izvora:

- uplaćenih kvota država članica,- donacija na osnovu povremenih –

trogodišnjih ''popunjavanja",- transfera dela profita Međunarodne banke

za obnovu i razvoj,- otplata po ranije datim kreditima, i- poklona.

Poseban vid formiranja kreditnog kapitala su donatorske konferencije koje se organizuju radi prikupljanja finansijskih sredstava za potrebe Udruženja za period od tri godine.

Na poslednjoj sednici donatora održanoj radi dopunjavanja kreditnog kapitala za trogodišnji period (30.06.2008.g. do 30.06.2011.g.) održanoj 13-14.12.2007. godine, prikupljeno je 41,6 milijardi dolara što je apsolutni rekord do sada i povećanje od oko 42% u odnosu na prethodnu konferenciju. Istovremeno, to je bio i najveći broj država donatora (45) od osnivanja do danas, a dosadašnjim državama donatorima pridružilo se još šest država – Kina, Kipar, Egipat, Estonija, Latvija i Litvanija od kojih su Kina i Egipat ranije bile čak države koje su koristile finansijska sredstva ovog Udruženja.

Međunarodno udruženje za razvoj je jedan od najvećih izvora pomoći za 78 najsiromašnijih država sveta, od kojih je čak 39 iz Afrike. Udruženje je istovremeeno i najveći donator sredstava za osnovne socijalne potrebe ovih država.

Kapital IDAPočetni kapital Udruženja bio je 1 milijarda

dolara, na kraju fiskalne 1993. godine ukupno upisani kapital iznosio je 73 milijarde dolara, da bi u ovoj (2008. godini) on iznosio oko 182 milijarde dolara. To znači da se on uvećavao u poslijednjim godinama za oko 10 milijardi dolara godišnje, pri čemu je najveći dio kapitala, oko 50%, kroz kredite i dotacije dat državama Afrike.

Udruženje pruža finansijsku pomoć državama članicama u formi zajmova, ali nije isključena mogućnost i nekih drugih vidova finansijske pomoći. Pri raspodjeli kreditnih sredstava IDA uvažava slijedeće kriterijume:

- članstvo u Udruženju,- nivo siromaštva u državama članicama,- bonitet potencijalnih korisnika kredita,- ekonomski učinak potencijalnih korisnika

kredita, i- raspolaganje projektima pogodnim za

finansiranje od strane Udruženja.

Uslovi kreditaUslovi pod kojima Međunarodno udruženje

za razvoj pruža finansijsku pomoć nerazvijenim državama ocjenjuju se veoma povoljnim. Rok otplate kredita je 35-40 godina, s tim da amortizacija počinje po isteku perioda od 10 godina, poslije čega se godišnje otplaćuje po 1% u trajanju od 10 godina, a u slijedećih 25-30 godina otplaćuje se preostali iznos kredita. Kredit se odobrava beskamatno uz naplatu provizije od samo 0,75% godišnje na iskorišćeni iznos kredita. Od 1. januara 1982. godine naplaćuje se i provizija od 0,5% na odobreni a još neiskorišćeni kredit.

Udruženje participira u finansiranju projekta sa oko 40% predračunske vrijednosti. Do kraja fiskalne 1993. godine Udruženje je odobrilo oko 2.000 kredita u ukupnom iznosu od 56,2 milijarde dolara (uključujući i sredstva odobrena preko Specijalnog fonda i Fonda za razvoj Afrike).

Najveći dio kredita odobrava se državama sa nacionalnim proizvodom manjim od 400 dolara po stanovniku.

Međunarodna finansijska korporacija - IFC

Osnovana je 1956 godine.Članovi mogu biti samo one države članice

koje su već članice IBRD, do sada 179 država članica.

Sjedište korporacije je u Vašingtonu.Osnivanje Međunarodne finansijske

korporacije inspirisano je željom da se stvori jedan finansijski mehanizam koji bi djelovao na manje formalnim osnovama, odnosno koji neće davanje zajmova privatnim zajmotražiocima uslovljavati državnom garancijom kao što je slučaj kod Međunarodne banke za obnovu i razvoj

Ciljevi i zadaci korporacijePrema odredbama Statuta, osnovni zadatak

Međunarodne finansijske korporacije je da pomaže privredni razvoj podstičući investicioni ciklus u produktivna privatna preduzeća u državama u razvoju, a naročito u najnerazvijenim državama članicama, s osnovnim ciljem, stvaranja uslova da ljudi izbegnu siromaštvo i poboljšaju uslove življenja (životni standard).

Ovako definisani cilj Korporacija ostvaruje:- promovisanjem slobodnog i odgovornog

tržišta u državama u razvoju,- investiranjem u proizvodna privatna

preduzeća u zajednici sa drugim zainteresovanim privatnim investitorima, bez državne garancije u pogledu otplate,

- stvaranjem povoljne klime za investiciona ulaganja privatnog kapitala (domaćeg i inostranog) i osiguravanjem kvalifikovanog finansijskog, tehničkog, organizacionog i dr. rukovodstva, i isporukom osnovnih konsalting usluga, i

- stvaranjem uslova za ljude da napuštaju siromaštvo i unapređuju životni standard.

Prvih godina svog poslovanja (prvih pet godina) Korporacija je mogla raspoloživa sredstva plasirati samo u formi zajmova. Međutim, od 1961. godine ova finansijska institucija plasira slobodna finansijska sredstva u raznim oblicima: od zajmova i direktnih investicija do ulaganja u akcije privatnih preduzeća.

Korporacija se, pored pomoći koju pruža članicama u raznim formama investicija, bavi i drugim poslovima, kao što su:

- izrada projekata i poboljšavanje njihovog kvaliteta,

- pruža pomoć pri osnivanju, finansiranju i unapređivanju rada privatnih finansijskih kompanija za razvoj i drugih institucija koje su angažovane na unapređivanju i finansiranju privatnih preduzeća,

- podstiče razvoj tržišta kapitala u državama u razvoju,

- podstiče interes država izvoznica kapitala na ulaganja u hartije od vrednosti preduzeća država uvoznica kapitala,

- pruža savjete i daje predloge državama u razvoju u pogledu koncipiranja mjera koje doprinose stvaranju povoljnije klime za povećanje interesa privatnih investicija.

Programi i uslovi finansiranjaProgram u koji Korporacija plasira sredstva

mora ispunjavati slijedeće uslove: mora biti produktivan i rentabilan, mora zadovoljiti interes države u kojoj se

investira u smislu mogućnosti devizne uštede, proizvodnje deficitarnih proizvoda i pružanja usluga, povećanja zaposlenosti, razvoja tehnologije i slično,

lokalni investitori moraju participirati u realizaciji programa, i

da investitor nije mogao osigurati neophodna sredstva uz povoljnije uslove iz privatnih izvora.

Sredstva kojima Međunarodna finansijska korporacija raspolaže formiraju se po osnovu:

uplata država članica, zaduživanjem kod Međunarodne banke za

obnovu i razvoj, i pribavljanjem sredstava na tržištu kapitala.Upisani kapital Korporacije pri osnivanju

iznosio je 100 miliona dolara, a broj država članica 31.

Najveći broj država u kojima Korporacija ulaže u programe nalazi se u slijedećim regionima:

- Pod-Saharska Afrika, - Istočna Azija i Pacifik, - Južna Azija, - Evropa i centralna Azija, - Latinska Amerika i Karibi - Bliski istok i Severna Afrika,

a oblasti u koje se najčešće ulaže su: - poljoprivreda, - proizvodnja i usluge, - zaštita zdravlja i obrazovanje, - informacione tehnologije i

komunikacije, -infrastruktura, - energetika (nafta, gas, ...) - finansijsko tržište i dr.

MULTILATERALNA AGENCIJA ZA GARANTOVANJE INVESTICIJA

Na skupštini Međunarodne banke za obnovu i razvoj održane oktobra 1985. godine u Seulu prihvaćena je konvencija o osnivanju nove afilijacije - Multilateralne agencije za garantovanje investicija (MIGA) - Multilateral Investment Guarantee Agency (MIGA). Sporazum o osnivanju Agencije stupio je na snagu aprila 1988. godine. Kao članica Grupe Svjetske banke ova agencija promoviše plasiranje direktnih stranih investicija u države u razvoju, kako bi pomogla ekonomski rast, smanjivala siromaštvo i poboljšavala životni standard ljudi. Sjedište agencije je u Vašingtonu

Organi upravlj.: Savjet guvernera, Odbor ID i Predsjednik. Članstvo: članovi IBRD i Švajcarska, 172 države članice.

Multilateralna agencija za garantovanje investicija predstavlja jednu novu specijalizovanu finansijsku instituciju čiji je cilj da:

davanjem garancija za nekomercijalne rizike, podstiče priliv privatnog kapilala u države u razvoju;

pruža informacije potencijalnim investitorima o mogućnostima ulaganja u države u razvoju;

obezbjeđuje tehničku pomoć; bude mjesto na kojem će izvoznici i

uvoznici kapitala sarađivati.

Agencija kroz suosiguranje i reosiguranje daje garancije za slijedeće vrste nekomercijalnih rizika:

vladina ograničenja konvertovanja i prenosa deviza,

ograničenja vlasništva stranaca, raskid ugovora od strane vlade na štetu

investitora, ratni konflikti i nemiri, druge vrste nekomercijalnih rizika koje

verifikuje Odbor izvršnih direktora MIGA.

KAPITAL MIGAOsnivački kapital MIGA iznosio je 1,0 milijardu

dolara, od čega se 10% uplaćuje u gotovini, 10% u hartijama od vrijednosti - menicama, a ostatak na zahtev Agencije i podijeljen je na dijelove koji odgovaraju vrijednosti 100,000 SPV. Danas MIGA ima 172 države članice od čega 25 država članica – industrijski razvijene države – i 147 država članica – države u razvoju. U toku je proces prijema još tri države (Niger, Meksiko i Irak). Jugoslavija je septembra 1989. godine postala članica ove specijalizovane finansijske institucije a nakon raspada prethodne države sve države stvorene na tom prostoru su postale članice MIGA, pri čemu se Slovenija nalazi u grupi 25 industrijski razvijenih država.

Iz cilja formiranja ove institucije i oblasti djelovanja iste proizilazi da su aktivnosti i projekti namijenjeni prvenstveno državama sledećih regiona:

- Pod-Saharska Afrika, - Azija i Pacifik, - Evropa i centralna Azija, - Latinska Amerika i Karibi - Bliski istok i Severna Afrika, a Oblasti u koje se najčešće ulaže (podaci iz

septembra 2007. godine) su: - poljoprivreda, proizvodnja, usluge i

turizam,17% - energetika (nafta, gas, ostalo), 13% - finansijski sektor, 29%, i - infrastruktura, 41%.

MEĐUNARODNI CENTAR ZA RJEŠAVANJE INVESTICIONIH SPOROVA

Međunarodni centar za rješavanje investicionih sporova (ICSID) je osnovan sa ciljem rješavanja investicionih sporova između država (vlada) i državljana drugih država (individualni strani investitori i sl.) potpisivanjem ICSID konvencije poznate i pod imenom Vašingtonska konvencija. Konvencija se mogla potpisati od 18. marta 1965. godine, a stupila je na snagu 14. oktobra 1966.godine. ICSID danas broji 155 država članica od kojih su 143 punopravne članice a 12 država su potpisale Konvenciju ali nisu dostavile ratifikaciona dokumenta.

Sve novostvorene države na prostoru prethodne Jugoslavije su članice ove institucije.

ICSID je nezavisna međunarodna organizacija. I pored toga ona je usko povezana sa Međunarodnom bankom za obnovu i razvoj na čiji je prijedlog i formirana. Svi članovi ICSID su takođe i članovi IBRD. Ukoliko vlada ne odluči drugačije, njen guverner za banku je po položaju u Administrativnom savjetu ICSID.

Organi upravljanja: Administrativni savjet i Sekretarijat.

Postoje dvije grupe procedura koje se primenjuju i to:

(1) ICSID konvencija, pravila i procedure koji se primenjuju u slučaju kada su u sporu država članica ICSID i individualni investitor ili korporacija koji su takođe iz države članice ICSID, i

(2) ICSID dodatne procedure koje se primjenjuju kada ni jedna ili najmanje jedna od strana u sporu nije iz države članice ICSID.

Usluge koje pruža ICSID se dešavaju u sjedištu centra u Vašingtonu. Ali generalno, usluge se mogu dobiti i u institucijama sa kojima je ICSID sklopio sporazume o pružanju takvih usluga kao što su:

- stalni arbitražni sud u Hagu, - regionalni arbitražni centri azijsko-afričkog

konsultativnog komiteta u Kairu, Kuala Lumpuru i Lagosu,

- australijski centar za rješavanje sporova u Sidneju,

- australijski centar za međunarodnu arbitražu u Melbrunu,

- singapurski međunarodni arbitražni centar, - zalivski arbitražni centar u Bahreinu, i - njemačka institucija za arbitražu.

BIS- Banka za međunarodne obračuneBanka za međunarodne obračune (BIS) - The

Bank for International Settlements (BIS) je najstarija međunarodna finansijska institucija. Osnovana je 17. maja 1930. godine odlukom Haške konferencije, na kojoj se raspravljalo o njemačkim obavezama za reparacije posle Prvog svjetskog rata, u skladu sa Jangovim planom. Glavne učesnice rata su se saglasile sa vladom neutralne Švajcarske da se osnuje međunarodna banka u Bazelu, u kojoj bi samo centralne banke bile članice i koja bi imala virtuelni imunitet u odnosu na nacionalna zakonodavstva država članica. BIS je trebalo da snosi odgovornost za "obračune -poravnanja" vezana za reparacije poslije Prvog svetskog rata i stoga je termin obračun -poravnanje uključen u ime institucije.

Pored sjedišta u Bazelu BIS ima i dva predstavništva u Hong Kongu i Meksiko Sitiju.

Organizacija- BIS je finansijska institucija u kojoj svoje

predstavnike imaju skoro sve evropske centralne banke, banke Australije, Kanade, Japana i Južne Afrike. Stoga je BIS jedna od nekolicine finansijskih institucija u kojoj su države Istočne Evrope imale svoje predstavnike. Neke centralne banke, uključujući centralnu banku SAD, prodale su svoje akcije u BIS komercijalnim bankama, tako da je negde oko 15% akcija u privatnom vlasništvu, naročito u Evropi.

Razlog tome je bila tada raširena odbojnost prema učestvovanju u međunarodnim tijelima. Uprkos tome, Statut naglašava da pravo glasa zadržavaju centralne banke koje su bile prvobitni vlasnici akcija.

Banku vodi Odbor direktora koji se sastoji od dvadeset članova. Kao osnivači, Belgija, Nemačka, Francuska, Italija i Velika Britanija imaju po jedno mesto koje zauzima guverner centralne banke, ex officio. Svaki ex officio može postaviti još po jednog člana iz svoje države, što praktično znači da ove države imaju po dva predstavnika.

Isto se odnosi i na predsednika Federalnih rezervi SAD. Statut dozvoljava izbor još ne više od 9 (devet) guvernera članova centralnih banaka.

Odbor direktora bira Predsednika od izabranih članova na period od tri godine. Odbor takođe bira i podpredsednika. Ovakav sastav Odbora direktora znači da je BIS izgubio svoj prvobitni evropski karakter.

Odbor se sastaje deset puta godišnje, drugog utorka u mjesecu (osim u avgustu i oktobru), što je zaokruženo mjesečnim "Bazelskim vikendima". Predsjedavajući odbora je, takođe, i predsjednik BIS.

Iako su dugi mandati bili česta pojava, mandat bi, u principu, trebalo da traje tri godine. Predsjednik Odbora direktora i Predsjednik Banke od marta 2006. godine je guverner Centralne banke Švajcarske, Jean-Pierre Roth.

Najvažniji sektori BIS, su monetarni i ekonomski sektor (istraživački centri u kojima se analizira međunarodno monetarno stanje) i bankarski sektor koji obavlja tržišne finansijske transakcije. Osoblje BIS se sastoji od približno 550 zaposlenih iz 50 država.

Funkcije BISFunkcije BIS su generalno objašnjene u

njenim statutima, tako da Banka može na odgovarajući način da reaguje na konstantne promjene u međunarodnom finansijskom sistemu. BIS je osnovana kao centralna banka centralnih banaka, ali u mnogim aspektima ona funkcioniše kao komercijalna banka. Centralne banke daju depozit BIS u vidu svojih zvaničnih rezervi i ona ih ponovo investira na euro tržištu ili na nacionalnim tržištima.

Za otprilike 90 centralnih banaka koje imaju svoje depozite u BIS - čineći oko 10% svjetskih rezervi, to jest, preko 100 milijardi dolara - prednosti dobrog kreditnog rejtinga i potpuna diskrecija BIS daleko premašuju nedostatke niskih kamatnih stopa u razlici između tržišnih investicija i depozita u BIS. BIS obezbjeđuje fleksibilno upravljanje sredstvima koja su joj povjerena, koja stoga mogu biti brzo angažovana. Pošto BIS ne objavljuje svoje transakcije, naredbe centralnih banaka ostaju anonimne i to je velika prednost u trenucima tenzija deviznog kursa.

Bankarska funkcija koju obavlja BIS uključuje i davanje kredita za likvidnost centralnim bankama. Ovo je direktna posljedica najvažnije funkcije BIS - unaprijeđenje saradnje između centralnih banaka....

Ciljevi bankeCiljevi BIS su: unaprijeđivanje saradnje

centralnih banaka i obezbjeđivanje dodatnih sredstava za međunarodne finansijske operacije; da igra ulogu povjerioca ili zastupnika u domenu međunarodnih finansijskih sporazuma koji su joj povjereni u dogovoru sa zainteresovanim stranama.

BIS prikuplja mnoge statističke podatke za centralne banke, naročito o međunarodnim tržištima kapitala i međunarodnim kreditima. BIS je izgradila najveću banku statističkih monetarnih podataka u svetu.

Na osnovu analize ovih podataka, pored olakšavajuće činjenice da je i sam BIS važan učesnik na tržištu, BIS izvještava o značajnim trendovima i skreće pažnju na moguće poremećaje i nepravilnosti. O ovim izveštajima, od kojih se mnogi i objavljuju, diskutuje Eurovalutni odbor (Eurocurency Standing Committe) koji čine eksperti Grupe deset.

Odbor diskutuje o posljedicama makroekonomske politike po razvoj međunarodnog bankarstva i međunarodnog tržista kapitala. ....

Kreditne olakšiceVažna funkcija BIS je organizovanje kreditne

podrške za centralne banke. Zato što se izvori BIS sastoje skoro potpuno od dobrovoljnih depozita zlata i valutnih rezervi, koje mogu biti povučene u svakom trenutku, zajmovna funkcija BIS je ograničena i aktivira se samo u izuzetnim okolnostima. Forma u kojoj se odobrava kredit varira od slučaja do slučaja.

Od početka svoga postojanja, BIS je odobravala akontacije centralnim bankama, da bi stabilizovale svoju valutu ili finansirale privremeni deficit platnog bilansa. Ove akontacije su često osigurane zlatom. U slučaju većih iznosa, zajam je često kofinansiran, sa BIS kao zajmodavcem u savezu sa nekoliko centralnih banaka. U principu, ovo ima formu unaprijeđenja likvidnosti, a krediti, koji se uglavnom ne objavljuju, su kratkoročnog karaktera.

Važan primer ove forme pozajmljivanja je ugovor o pomoći za Bank of England 1966, 1968. i 1977. godine, da bi se smanjio pritisak na funtu uzrokovan slabljenjem uloge funte kao rezervne valute .....

Finansijska strukturaKapital BIS iznosi 1,5 milijardi zlatnih franaka,

podijeljenih na 600.000 akcija (2500 zlatnih franaka po akciji). Preko dvije trećine je izdato i 25% potpuno otplaćeno. Akcije koje još nisu izdate mogu biti date centralnim bankama, ako BIS odluči da proširi grupu akcionara. Uplaćeni kapital je 31. 03 1997. godine iznosio 323,2 miliona zlatnih franaka.

Bilans stanja BIS je izražen u zlatnim francima, neuobičajenoj vještačkoj valuti. Prvobitno je zlatni franak bio identičan švajcarskom franku, ali kada je Švajcarska, kao jedna od poslijednjih država, napustila zlatni standard 1936. godine, BIS je zadržao originalnu težinu zlata (1 zlatni franak = 0,29032285 grama čistog zlata).

Od 1979. pa nadalje je korišćena cijena od 208 USD za uncu čistog zlata, tako da je zlatni franak ekvivalentan 1,94149 USD. Ipak, zlatni franak se ne koristi za svakodnevno poslovanje BIS.

BIS može da posluje u svoje ime ili u ime centralnih banaka, u zlatu, kratkoročnim hartijama, obveznicama itd., i može da odobrava i uzima zajmove od centralnih banaka (ali ne i od vlada)......

EVROPSKA BANKA ZA OBNOVU I RAZVOJ (EBRD)

Krajem 1989. godine, na vanrednom samitu dvanaest država čianica Evropske ekonomske zajednice, pokrenuta je inicijativa za osnivanje evropske finansijske institucije koja će pomagati sprovođenje privrednih i političkih reformi u državama Centralne i Istočne Evrope. Nedugo potom, na ministarskoj konferenciji u Parizu od 29. maja 1990. godine potpisan je Sporazum o osnivanju Evropske banke za obnovu i razvoj (EBRD) - European Bank for econstruction and Development (EBRD). Isti je stupio na snagu 28. marta 1991. godine.

Inaguracioni sastanak Odbora guvernera održan je od 15-17. aprila 1991. godine u Londonu kada je izabran Predsjednik banke i autorizovan početak rada banke sa 15. aprilom 1991. godine. Sjedište Banke je u Londonu.

Evropska banka za obnovu i razvoj osnovana je sa zadatkom;

da podstiče prelazak na tržišno privređivanje, i

da unaprijeđuje privatno preduzetništvo u državama Centralne i Istočne Evrope, koje su se opredijelile za tržišnu privredu, razvoj demokratije, politički pluralizam, pravnu državu i poštovanje ljudskih prava i sloboda.

Da bi ostvarila ovako definisane ciljeve Banka će:- Pomagati razvoj privatnog sektora, posebno

preduzeća male i srednje veličine,- Vršiti mobilizaciju domaćeg i stranog kapitala i

prenošenje znanja i iskustva u upravljanju privredom,

- Podsticati ulaganja u proizvodne investicije, uključujući ulaganja u sektor usluga i finansija kao i u odgovarajuće infrastrukture značajne za razvoj preduzetničke inicijative,

- Obezbjeđivati tehničku pomoć za pripremu, finansinranje i realizaciju odgovarajućih projekata,

- Stimulisati razvoj tržišta kapitala,- Davati podršku projektima u kojima je angažovano

više članica korisnika sredstava, i- Voditi računa o očuvanju životne sredine.

Kapital EBRD Sredstva Banke sastoje se od redovnog

kapitala i specijalnih fondova. Sredstva rednovnog kapitala komponuju:

- Odobreni akcijski kapital, koji se sastoji od 25% kapitala koji se uplaćuje i 75% kapitala koji se uplaćuje po pozivu. Uplata kapitala vrši se u pet jednakih rata. Prva rata dospijeva za plaćanje u roku od 60 dana od dana stupanja na snagu Statuta ili nakon deponovanja njenog instrumenta ratifikacije. Svaka od preostalih četiri rate dospevaju godinu dana posle dospeća prethodne rate.

- Sredstva pribavljena zaduživanjem banke,- Sredstva dobijena na ime otplate zajmova,- Prihodi od zajmova i garancija i- Druga sredstva ili prihodi koje Banka

ostvari, a nisu dio sredstava Specijalnih fondova.

Osnivački kapital Evropske banke za obnovu i razvoj iznosio je 10 milijardi dolara, podijeljenih na jedan milion akcija, a danas je kapital EBRD 20 milijardi ECU-a.

Evropska banka za obnovu i razvoj svoje ciljeve i zadatke ostvaruje: odobravanjem zajmova, kofinansiranjem, investiranjem u akcijski kapital, upisom hartija od vrijednosti, davanjem garancija i pružanjem tehničke pomoći preduzećima u privatnom sektoru, državnim preduzećima....

Mehanizam finansiranjaPri odobravanju zajmova, garancija ili

direktnih ulaganja Banka uvažava brojne principe od kojih posebno ističemo:

1) Banka primjenjuje zdrave bankarske principe na sve svoje poslove;

2) Banka finansira konkretne programe, bilo pojedinačno ili u kontekstu specifičnih investicionih programa;

3) Banka neće finansirati nikakav program na teritoriji članice koja se protivi takvom finansiranju;

4) Banka će voditi računa da održava razumnu diverzifikaciju svojih ulaganja;

5) Prije nego što zajam, garancija ili direktno ulaganje budu odobreni, podnosilac molbe mora da prezentira adekvatan predlog,

6) Banka neće finansirati niti obezbjeđivati bilo koje olakšice kada je podnosilac molbe u stanju da osigura dovoljno sredstava iz drugih izvora uz uslove koje Banka smatra da su prihvatljivi;

7) U slučaju da odobri direktan zajam, Banka će omogućiti zajmoprimaocu da povuče sredstva za pokriće gubitka samo koje stvarno bude imao;

8) Banka u principu ne uvodi nikakva ograničenja na nabavke roba i usluga...

9) U svojim ulaganjima u pojedinačna preduzeća Banka će preduzimati finansiranje pod uslovima za koje smatra da su odgovarajući, uvažavajući pri tome zahteve preduzeća-investitora,

10) ...sredstva koriste samo u svrhu za koju su odobrena...

Organizacija i organi EBRDUpravljački mehanizam Evropske banke za

obnovu i razvoj čine slijedeći organi: Odbor guvernera - predstavlja najviši

organ upravljanja, a sačinjavaju ga po jedan guverner i njegov zamjenik. Odbor guvernera odlučuje o brojnim pitanjima, kao što su na primjer: prijem novih članica, povećanje ili smanjenje odobrenog akcijskog kapitala Banke, suspenzija države članice, zaključivanje sporazuma o saradnji sa drugim međunarodnim organizacijama, odobrava bilans uspeha Banke, odlučuje o prestanku poslovanja Banke i raspodjeli njenih sredstava, itd.

Odbor direktora - predstavlja izvršni organ Banke i sastoji se od dvadeset tri direktora a koji istovremeno ne mogu biti članovi Odbora guvernera. Države EU i EIB imenuju 11 direktora a ostale države 12, i to: četiri direktora imenuju države korisnice sredstava (tj. države Centralne i Istočne Evrope), četiri imenuju ostale države Evrope i četiri direktora imenuju vanevropske države članice.

Predsjednik - predsjedava sjednicama Odbora direktora i vodi tekuće poslovanje Banke. Predsjednik je legalni predstavnik Banke i bira se na rok od četiri godine. Međutim, predsjednik ne učestvuje u glasanju, osim u slučaju podjele glasova.

Podpredsednik - izvršava ovlašćenja i funkcije u administraciji Banke koje odredi Odbor direktora. U odsustvu predsjednika, podpredsjednik obavlja funkcije predsjednika Banke.

EVROPSKA INVESTICIONA BANKA (EIB)Evropsku investicionu banku (EIB) –

European Investments Bank (EIB) osnovale su kapitalističke države članice Evropske ekonomske zajednice 1957. godine. Osnivanje ove regionalne finansijske institucije motivisano je potrebom kreiranja jednog finansijskog mehanizma koji će u okviru EEZ obavljati poslove:

mobilizacije i transfera kapitala unutar Zajednice,

transfer kapitala iz bogatih u siromašne države članice,

prikupljanja kapitala iz država izvan integracije.

Prema odredbama Sporazuma o osnivanju (član 130.), osnovni zadaci Banke su:

''Evropska investiciona banka ima za zadatak da, oslanjajući se na tržište kapitala i na svoje vlastite izvore, doprinese ravnomjernom i nesmetanom razvoju zajedničkog tržišta u interesu Zajednice. U tom cilju, odobravanjem zajmova i davanjem garancija na neselektivnoj osnovi, ona olakšava finansiranje niže navedenih projekata u svim oblastima privrede:

1) Projekata za razvoj manje razvijenih područja; 2) Projekata za modernizaciju ili preorijentaciju

preduzeća ili za stvaranje novih 3)Projekata od zajedničkog interesa za nekoliko

država članica koji, Po svojim finansijskim aktivnostima, Evropska

investiciona banka je nesumnjivo vodeća regionalna finansijska institucija.....

Kapital bankeKreditni potencijal Banka formira po osnovu:- uplata država članica (od upisane kvote

članica uplaćuje 25% u zlatu i konvertibilnim valutama, a ostatak od 75% predstavlja garancijski kapital koji država uplaćuje na poziv Banke);

- emisije obveznica na međunarodnom tržištu kapitala, i

- sredstava iz budžeta Zajednice.

''Upisani kapital država članica na dan 31. decembra 1991. godine iznosio je 57,6 milijardi ECU, od čega je uplaćeno oko 4,3 milijarde Udeo Nemačke, Francuske, Italije i V. Britanije je po 19%, Španije 7%, Belgije i Holandije po 5,3%, itd".

Evropska investiciona banka odobrava zajmove i daje garancije kako javnom tako i privatnom sektoru, s tim da udio Banke u finansiranju projekta ne može biti veće od 50% predračunske vrijednosti.

Od početka rada do kraja 1991. godine EIB je odobrila ukupno 4.349 zajmova, u ukupnom iznosu od 72 milijardi ECU.

Preko 94% iznosa zajmova odobreno je državama Zajednice, 2,9% državama Mediterana, 1,9% državama Afrike, Pacifika i Kariba i 0,77% državama Centralne i Istočne Evrope. U okviru Zajednice 33% kredita otpada na Italiju, 13% na Francusku, 12% na Veliku Britaniju itd.

Organizacija i organi bankeUpravljački mehanizam Evropske

investicione banke čine slijedeći organi: Odbor guvernera, Odbor direktora, Upravni odbor i Savjet. Odbor guvernera je najviši organ

upravljanja Banke, a sastoji se od predstavnika država članica banke. To su najčešće ministri finansija država članica banke, odnosno država članica Evropske unije (27 članova).

Odbor direktora čine direktori državnih kreditnih institucija ili viši stručnjaci u ministarstvima za finansije, ekonomiju ili industriju. Odbor direktora broji 28 članova (po jedan predstavnik države članice i predstavnik Evropske komisije) i on donosi odluke o odobravanju zajmova za finansiranje projekata u okviru Zajednice, izdavanju garancija, zaduživanju na međunarodnom tržištu kapitala i visini kamatne stope.

Upravni odbor Banke je takođe stalno tijelo banke, bira se na period od 6 godina i sačinjavaju ga predsjednik i 8 članova. Članove upravnog odbora na prijedlog Odbora direktora imenuje Odbor guvernera. Upravni odbor rukovodi svakodnevnim poslovanjem Evropske investicione banke, priprema odluke za Odbor direktora i stara se o njihovoj implementaciji.

Savjet je nezavisno tijelo koje odgovara direktno Odboru guvernera. Ono je nestalno tijelo koje se satoji od tri člana i tri posmatrača, bira se na period od tri godine i imenuje ga Odbor guvernera.

AZIJSKA BANKA ZA OBNOVU I RAZVOJAzijska banka za razvoj (ADB) - (The Asian

Development Bank (ADB) je poslednja od regionalnih razvojnih banaka, osnovana 1966. godine sa sjedištem u Manili, za azijske države u razvoju, a obod Tihog okeana je njena sfera poslovanja.

Trenutno ima 38 regionalnih članova, kao i 16 vanregionalnih članica. Najveći akcionari su Japan i SAD i obe države imaju isti udio u kapitalu od 16,4%. U 1986. godini pridružila se i Kina. Šest bivših sovjetskih republika Srednje Azije bi željele da pristupe, ali one sigurno nisu još dobrodošle, jer se pojedini članovi boje da će se ove države tražiti sredstva uz povlašćene uslove.

Oni smatraju da je EBRD, kojoj republike takođe pripadaju, odgovarajući multilateralni partner.

Za razliku od ADB i AfDB, industrijalizovane države OECD imaju većinu u kapitalu (60%) i većinu glasačkih prava, kao rezultat velike moći regionalnih članova, kao što su Japan, Australija i Novi Zeland. Doprinosi ovih država formiraju osnov finansiranja banke. Bankom rukovode 12 regionalnih i 4 vanregionalna direktora. Od 1993. godine, predsjednik banke je tradicionalno Japanac. Osoblje broji oko 1.700 zaposlenih.

AFRIČKA BANKA ZA RAZVOJ (AfDB)Avgusta 1963. godine, 30 nezavisnih

afričkih država je formiralo Afričku banku za razvoj (AfDB) – The Africian Development Bank (ADB). Banka, koja je počela sa radom 1966. godine, ima svoje sjedište u Abidžanu (Obala Slonovače).

Prvenstveno je članstvo bilo otvoreno za afričke države, ali od 1982. godine države izvan regiona su, takođe, imale pravo da se pridruže AfDB, isto kao i u slučaju Interameričke i Azijske razvojne banke.

Međutim, položaj država regiona koje koriste zajmove od AfDB je ostao čvršći nego kod druge dvije razvojne banke, kao rezultat zahteva statuta da 2/3 akcija bude rezervisano za afričke države.

Glasačko pravo članova uglavnom zavisi od njihovih doprinosa koje čine kapital banke. Banka sada ima 76 članova: 51 afričku državu i 25 država van regiona.

Bankom rukovodi 12 regionalnih i 6 vanregionalnih direktora, koji su izabrani od strane glasačkih grupa. Odgovorni je Babacar N'Diave iz Senegala. Osoblje broji oko 1000 članova. Zbog svoje lokacije, u Afričkoj banci za razvoj se djelimično govori francuski jezik: francuska skraćenica je BAD (Banque Africaine de Developpement).

SVJETSKA TRGOVINSKA ORGANIZACIJAGlobalni tokovi trgovine, finansijskog kapitala i

investicija doprinijeli su integrisanju svjetske ekonomije. U posljednjih petnaest godina 20. vijeka međunarodna trgovina akcijama i valutama rasla je deset puta brže od svjetskog bruto domaćeg proizvoda (GDP), strane direktne investicije tri puta, a trgovina robama i uslugama dva puta. Činjenica da se svjetska trgovina razvijala znatno brže nego svjetska privreda u jcelini je pokazatelj sve veće ekonomske integracije. Tačnije, u periodu od pedeset godina 20. vijeka (1948. – 1998. godina) svjetska robna razmjena je rasla po prosječnoj godišnjoj stopi od 6%, dok je proizvodnja roba rasla po stopi od 4,2%, a BDP per capita po stopi od 1,9%.

U Havani je sazvana Konferencija o trgovini i U Havani je sazvana Konferencija o trgovini i zaposlenosti pod okriljem Ekonomsko zaposlenosti pod okriljem Ekonomsko socijalnog saveta UNsocijalnog saveta UN

Havanska povelja iz 1948. godineHavanska povelja iz 1948. godine Organizacija nikada nije osnovana uslijed Organizacija nikada nije osnovana uslijed

odbijanjaodbijanja ratifikacije od strane američkog ratifikacije od strane američkog KongresaKongresa

aprila 1947. godine, u Ženevi, bilateralni aprila 1947. godine, u Ženevi, bilateralni pregovoripregovori

Nakon teških ratnih godina trebalo je dati podstrek razvoju trgovine, što se na najbolji način moglo uraditi ostvarenjem liberalizacije trgovine i zaustavljanjem protekcionističkih mjera, koje su ostale na snazi još od 30-ih god. prošlog vijeka. Zato je u Havani sazvana Konferencija o trgovini i zaposlenosti pod okriljem Ekonomsko socijalnog saveta UN (ECOSOC). Razgovori na tu temu su rezultirali u Havanskoj povelji iz 1948. godine,5 kojom je trebalo stvoriti osnove jedne takve međunarodne organizacije, kao i privremenu komisiju čiji bi zadatak bio sazivanje prve konferencije ove organizacije. Ipak, ova Organizacija nikada nije osnovana kako je tada osmišljena, uslijed odbijanja ratifikacije od strane američkog Kongresa.

Radi izrade nacrta povelje buduće međunarodne trgovinske organizacije, februara 1946. godine, u Ujedinjenim nacijama usvojena je rezolucija o osnivanju Pripremnog komiteta za Konferenciju Ujedinjenih nacija o trgovini i zaposlenosti.

Na drugom zasedanju Pripremnog komiteta, aprila 1947. godine, u Ženevi, vođeni su bilateralni pregovori o carinskim koncesijama. Pregovori su završeni uspjehom, a rezultat je konkretizovan u okviru Opšteg sporazuma o carinama i trgovini (General Agreement on Tariffs and Trade - GATT). GATT je stupio na snagu 1. januara 1948. godine i bilo je predviđeno da predstavlja samo privremeno, prelazno rešenje za regulisanje međunarodne trgovine na multilateralnom nivou, sve do stupanja na snagu pravila Međunarodne trgovinske organizacije.

Havanska konferencija, odnosno Konferencija Ujedinjenih nacija o trgovini i zaposlenosti, započela je rad 21. XI 1947. godine na Kubi, a okončala 24. III 1948. godine, kada je potpisana Havanska povelja o Međunarodnoj trgovinskoj organizaciji. Poslije odbijanja američkog Kongresa da to učini, preostalo je okretanje Sporazumu GATT-a. Može se zaključiti da je ova velika ideja naišla na značajan i presudan otpor od strane velikih sila, naročito SAD, koje nisu mogle prihvatiti da nacionalnu trgovinsku politiku podvrgnu multilateralnoj kontroli jedne nadnacionalne institucije. GATT u samom početku nije imao institucionalnu strukturu.Ona se razvijala postepeno.

Rezultat je konkretizovan u okviru Opšteg sporazuma o carinama i trgovini (General Agreement on Tariffs and Trade - GATT)

GATT je stupio na snagu 1. januara 1948. godine

predviđeno da predstavlja samo privremeno rješenje

◦ GATT je međudržavni ugovor koji reguliše oblast međudržavne trgovinske saradnje.

◦ Ciljevi osnivanja GATT-a su: 1. podizanje životnog standarda, 2. obezbjeđivanje pune zaposlenosti,3. obezbjeđivanje rastućeg realnog dohotka i

efektivne tražnje, 4. povećanje upotrebe resursa, 5. proširenje proizvodnje i razmjene dobara.

U načela funkcionisanja GATT-a ugrađena su tri osnovna principa:

- princip nediskriminacije primjenom klauzule najpovlašćenije nacije, koja je zapisana u članu 1. Sporazuma o GATT-u iz 1947, godine;

- princip ograničenja trgovinskih politika na carinsku intervenciju bez korišćenja drugih oblika zaštite, i

- princip obavezne konsultacije članica.

Najvažniji je princip najpovlašćenije nacije, prema kome se bilo koja posebna trgovinska koncesija data jednoj državi mora automatski primijeniti na sve članice GATT-a, a uvoz tretirati na isti način na državnoj granici bez obzira na njegovo porijeklo.

GodinaGodina u kojoj su se održavale u kojoj su se održavale runde pregovora o liberalizaciji runde pregovora o liberalizaciji

trgovinetrgovine

BrBr. . uučesčesnini

kaka

OblastOblast u kojima su u kojima su vodjeni pregovorivodjeni pregovori

1947. Ženeva1947. Ženeva 2323 carinecarine

1949. Anesi1949. Anesi 1313 carinecarine

1951. Torki1951. Torki 3838 carinecarine

1956. Ženeva1956. Ženeva 2626 carinecarine

1960.1960.//1961. Ženeva1961. Ženeva, , DilonDilon rrundaunda

2626 carinecarine

1963.1963.//1967. Ženeva1967. Ženeva, , Kenedi Kenedi rundarunda

6262 ccarine i antidampingarine i antidamping

1973.1973.//1979. Ženeva1979. Ženeva, , Tokijska rundaTokijska runda

102102 carinske, necar. carinske, necar. mmjjere i sistemski ere i sistemski

sporazumisporazumi

1986.1986.//1993. Ženeva1993. Ženeva

UrugvajskaUrugvajska rundarunda123123 Carine, necarinske Carine, necarinske

mjere, pravila, usluge,mjere, pravila, usluge, pravo intelektualne pravo intelektualne

svojine, svojine,

rrješavanjeješavanje sporova, sporova, tekstil, tekstil,

poljoprivreda, osnivanjepoljoprivreda, osnivanje SSTOTO

Prva runda pregovora koja je donekle postigla značajnije rezultate bila je Kenedi runda, održana u periodu od 1964-1967. godine. Pored pitanja carina vođeni su pregovori u pogledu antidampinške politike. Pregovori su dali rezultate u pogledu snižavanja carina za industrijske proizvode za 35%,14 ali su zato pregovori po principu ¨proizvod po proizvod¨ za poljoprivredne proizvode bili manje uspješni. Ovo je prva runda koja je pored carina dala značaj i sve zastupljenijim necarinskim barijerama trgovini, kao i antidampinškim mjerama, a kao rezultat toga, došlo je do sklapanja Antidampinškog sporazuma.

Tokijska runda (1973-1979) je ostvarila progresivno snižavanje carina i to za 30% u devet vodećih zemalja. Prosječna carina za industrijske proizvode je snižena na 4,7%,a napredak se uočava ukoliko uporedimo ovaj podatak sa visinom carina od 40% za industrijske proizvode, koliko su one iznosile u vremenu osnivanja GATT-a. Da bi ovo sniženje bilo realno ostvarivo, primjenjeno je fazno snižavanje, element harmonizacije, kao i snižavanje carinskih vrhova. Pregovori su vođeni i u oblasti necarinskih barijera trgovini. Iako one nisu uklonjene, donijet je niz sporazuma za ovu oblast. Samo su neke razvijenije zemlje prihvatile ove sporazume, nazvane kodeksi.

Ideja o nastavku pregovora iznijeta je još na Ministarskom sastanku 1982.godine. Sastanak je doživeo krah zbog pitanja poljoprivrede, a postojeći radni program je iskorišćen kao osnova za nastavak pregovora. Ministri su se sastali ponovo tek nakon četiri godine 1986. godine u Punta del Este u Urugvaju. Pregovarački plan je obuhvatio sva pitanja trgovinske politike, kao i nove oblasti: trgovinu uslugama i intelektualnu svojinu.

U odnosu na Tokio rundu, razlika u korist Urugvajske ogleda se i u napretku liberalizacije međunarodne trgovine uslugama, koja posebno u razvijenim zemljama pokazuje sve veći udeo u ukupnim privrednim aktivnostima.

Novi pristup je dat i u pogledu međunarodne trgovine robom, a u toj grupi posebno mjesto dato je liberalizaciji međunarodne trgovine poljoprivrednim proizvodima. U ovoj oblasti tokom prethodnih rundi pregovora postizani su samo marginalni rezultati.

Rezultati Urugvajske runde pregovora izloženi su u Finalnom aktu, koji je potpisan 15. IV 1994. godine, u Marakešu.

Finalni akt se sastoji od Sporazuma o osnivanju Svjetske trgovinske organizacije (Agreement Establishing the World Trade Organisation), Ministarske deklaracije i još 25 različitih odluka.

Osnivački akt STO je navedeni Sporazum Najvažniji rezultat ove runde pregovora je

osnivanje Svjetske trgovinske organizacije koja je počela sa radom 1. I 1995. godine.

◦ Finalni akt je potpisalo 111 zemalja◦ Sporazum o uspostavljanju STO potpisalo

104 zemlje◦ Već početkom 1995. godine, Sporazum

je ratifikovalo preko 80 zemalja◦ Među njima su bile: SAD, Evropska unija,

Japan i Kanada.◦ Do jula 2007. godine, pravo članstva u

STO je stekla 151 država, dok 31 država ima status kandidata

Albania 8 September 2000Angola  23 November 1996Antigua and Barbuda  1 January 1995Argentina  1 January 1995Armenia  5 February 2003Australia  1 January 1995Austria  1 January 1995Bahrain, Kingdom of  1 January 1995Bangladesh  1 January 1995Barbados  1 January 1995Belgium  1 January 1995Belize  1 January 1995Benin  22 February 1996Bolivia  12 September 1995Botswana  31 May 1995 Brazil  1 January 1995Brunei Darussalam  1 January 1995Bulgaria  1 December 1996Burkina Faso  3 June 1995Burundi  23 July 1995Cambodia 13 October 2004Cameroon  13 December 1995Canada  1 January 1995Central African Republic  31 May 1995Chad  19 October 1996Chile  1 January 1995

China  11 December 2001Colombia  30 April 1995Congo  27 March 1997Costa Rica  1 January 1995Côte d'Ivoire  1 January 1995Croatia    30 November 2000Cuba  20 April 1995Cyprus  30 July 1995Czech Republic  1 January 1995Democratic Republic of the Congo  1 January 1997Denmark  1 January 1995Djibouti  31 May 1995Dominica  1 January 1995Dominican Republic  9 March 1995Ecuador  21 January 1996Egypt  30 June 1995El Salvador  7 May 1995Estonia  13 November 1999European Communities  1 January 1995 Fiji  14 January 1996Finland  1 January 1995Former Yugoslav Republic of Macedonia (FYROM)  4 April 2003France  1 January 1995Gabon  1 January 1995

The Gambia    23 October 1996Georgia  14 June 2000Germany  1 January 1995Ghana  1 January 1995Greece  1 January 1995Grenada  22 February 1996Guatemala  21 July 1995Guinea  25 October 1995Guinea Bissau  31 May 1995Guyana  1 January 1995Haiti  30 January 1996Honduras  1 January 1995Hong Kong, China  1 January 1995Hungary  1 January 1995Iceland  1 January 1995India  1 January 1995Indonesia  1 January 1995Ireland  1 January 1995Israel  21 April 1995Italy  1 January 1995Jamaica  9 March 1995Japan  1 January 1995Jordan  11 April 2000Kenya  1 January 1995Korea, Republic of  1 January 1995

Kuwait  1 January 1995  1 January 1995Kyrgyz Republic  20 December   20 December 19981998Latvia  10 February 1999  10 February 1999Lesotho  31 May 1995  31 May 1995Liechtenstein  1 September   1 September 19951995Lithuania  31 May 2001  31 May 2001Luxembourg  1 January 1995  1 January 1995Macao, China  1 January 1995  1 January 1995Madagascar  17 November   17 November 19951995Malawi  31 May 1995  31 May 1995Malaysia  1 January 1995  1 January 1995Maldives  31 May 1995  31 May 1995Mali  31 May 1995  31 May 1995Malta  1 January 1995  1 January 1995Mauritania  31 May 1995  31 May 1995Mauritius  1 January 1995  1 January 1995Mexico  1 January 1995  1 January 1995Moldova  26 July 2001  26 July 2001Mongolia  29 January 1997  29 January 1997Morocco  1 January 1995  1 January 1995Mozambique  26 August 1995  26 August 1995Myanmar  1 January 1995  1 January 1995Namibia  1 January 1995  1 January 1995Nepal  23 April 2004  23 April 2004Netherlands — For the — For the Kingdom in Europe and for the Kingdom in Europe and for the Netherlands Antilles  Netherlands Antilles  1 January 19951 January 1995

New Zealand  1 January 1995Nicaragua  3 September 1995Niger  13 December 1996Nigeria  1 January 1995Norway  1 January 1995Oman  9 November 2000Pakistan  1 January 1995Panama  6 September 1997Papua New Guinea  9 June 1996Paraguay  1 January 1995Peru  1 January 1995Philippines  1 January 1995Poland  1 July 1995Portugal  1 January 1995Qatar  13 January 1996Romania  1 January 1995Rwanda  22 May 1996Saint Kitts and Nevis  21 February 1996Saint Lucia  1 January 1995Saint Vincent & the Grenadines  1 January 1995Saudi Arabia  11 December 2005Senegal  1 January 1995Sierra Leone  23 July 1995Singapore  1 January 1995Slovak Republic  1 January 1995

Slovenia  30 July 1995  30 July 1995Solomon Islands  26 July 1996  26 July 1996South Africa  1 January 1995  1 January 1995Spain  1 January 1995  1 January 1995Sri Lanka  1 January 1995  1 January 1995Suriname  1 January 1995  1 January 1995Swaziland  1 January 1995  1 January 1995Sweden  1 January 1995  1 January 1995Switzerland  1 July 1995  1 July 1995Chinese Taipei 1 January 1 January 20022002Tanzania  1 January 1995  1 January 1995Thailand  1 January 1995  1 January 1995Togo  31 May 1995  31 May 1995Tonga  27 July 2007  27 July 2007Trinidad and Tobago    1 March 19951 March 1995Tunisia  29 March 1995  29 March 1995Turkey  26 March 1995  26 March 1995Uganda  1 January 1995  1 January 1995United Arab Emirates    10 April 199610 April 1996United Kingdom  1 January   1 January 19951995United States of America    1 January 19951 January 1995

Uruguay  1 January 1995Venezuela (Bolivarian Republic of)  1 January 1995Viet Nam  11 January 2007Zambia  1 January 1995Zimbabwe  5 March 1995

 

grupe grupe proizvodproizvod

aa

prije prije UrugvajskUrugvajske runde e runde

(%)(%)

poslije poslije UrugvajsUrugvajske runde ke runde

(%)(%)

sniženje sniženje (%)(%)

svi svi industrijsindustrijs

ki ki proizvodiproizvodi

6,86,8 4,34,3 2,52,5

industrijsindustrijski tropski ki tropski proizvodiproizvodi

4,24,2 1,91,9 2,32,3

primarni primarni proizvodiproizvodi

4,04,0 2,72,7 1,31,3

Svjetska trgovinska organizacija je međunarodna organizacija koja posjeduje sve potrebne elemente da bi se mogla tako klasifikovati:

državu kao osnivača i tipičnu članicu, međunarodni ugovor kao osnivački akt, stalne organe koji sprovode odredbe Statuta, određenu oblast djelovanja, svojstvo pravnog lica isubjekt je međunarodnog prava.

STO je međunarodna organizacija (nadnacionalnog i multinacionalnog karaktera) koja upravlja multilateralnim sporazumima u oblasti:

robne trgovine (GATT), trgovine uslugama (GATS) i trgovinskim aspektima prava intelektualne

svojine (TRIPs). STO se ne bavi kontrolom privatnog biznisa STO je regulator rada Vlada zemalja Razlika u odnosu na GATT

Cilj osnivanja STO je ostvarenje liberalizacije međunarodne trgovine uz eliminisanje svih necarinskih barijera i restrikcija. Zadaci stvorene STO kako bi se brže i lakše došlo do ostvarenja ovog cilja, jesu:

- Administriranje trgovinskim sporazumima, a po potrebi razmatranje novih oblasti međunarodne trgovine i donošenje novih sporazuma. Upravo je nedostatak GATT-a koji je prijetio da ugrozi cjelokupan sistem multilateralne trgovinske razmjene, bio, zapravo, neuključivanje i nedovoljno osavremenjivanje u pogledu obuhvatanja novih oblasti koje bi trebalo da budu pod nadnacionalnim okriljem;

- Donošenje propisa kojima bi se omogućilo pojednostavljenje i ubrzanje realizacije spoljnotrgovinskog poslovanja, a moglo bi se ostvariti pomoću: razvoja elektronske tehnologije, harmonizacije nacionalnih propisa na međunarodnom nivou, unifikacije dokumenata koji prate uvezenu i izvezenu robu, standardizacije carinske procedure, standardizacije trgovačkih termina;

Od instrumenata trgovinske politike STO se zalaže za korišćenje isključivo carina, a ostale često upotrebljavane instrumente, među kojima su: subvencije,kvote, kontigenti, tehničke i ostale necarinske barijere, zabranjuje i ima načine da zemlje članice koje prekrše ova pravila kazni.

STO je prva institucija čija je primarna oblast djelovanja, multilateralni trgovinski sistem i u skladu sa tim ona ima status kao i Svjetska banka i Međunarodni monetarni fond.

Opšti principi STO

Četiri principa STO međusobno nisu uvijek komplementarna. Najvažniji i uvijek prvi među njima je princip nediskriminacije, a on je u suprotnosti sa principom reciprociteta. Takođe postoji rakorak i između principa pristupa tržištu i fer konkurencije.

Princip nediskriminacije ima dvije dimenzije. Prva se odnosi na princip ¨najpovlašćenije nacije¨ Po ovom principu zahtijeva se da ukoliko zemlja članica STO odobri trgovinske olakšice nekoj drugoj zemlji, onda je dužna da odmah i bezuslovno odobri iste i svim drugim zemljama članicama STO, koje su zainteresovane za izvoz date grupe proizvoda u tu zemlju.

MFN je dopunjen pravilom ¨nacionalnog tretmana¨ pod kojim se podrazumijeva da inostrana roba kada pređe granicu i kada se na nju primijene sve mjere koje su tom prilikom uobičajene, treba da bude jednako tretirana kao i domaća roba, dakle, da na tom tržištu ne bude tretirana manje povoljno (insistira se na terminu ¨no less favourable¨) od domaće robe.

Princip reciprociteta zasniva se na ravnoteži prava i obaveza koja se formiraju između zemalja po pitanju njihove međusobne trgovine. Ravnotežna razmjena ustupaka dvije zainteresovane strane je neophodna da bi do sporazuma uopšte i došlo. Moglo bi se reći da je ovaj princip u određenoj relaciji sa pravilom ¨najpovlašćenije nacije¨, jer je i nastao kao rezultat potrebe da se u izvesnoj mjeri ograniči zahtijevanje zemalja za dobijanjem ustupaka na osnovu pravila ¨najpovlašćenije nacije¨. Princip reciprociteta ipak nalaže obostrano davanje ustupaka, iako se ne insistira na njihovoj potpunoj izjednačenosti. Naročito je to značajno za male zemlje ili najmanje razvijene zemlje.

Pristup tržištu. Cilj osnivača GATT-a bio je promovisanje otvorenog trgovinskog sistema koji bi se bazirao na pravilima koja ojačavaju zdrav konkurentski odnos između dobavljača koji se nalaze u različitim zemljama. Toj ideji suprotstavljena su nastojanja nekih snaga da se upravlja trgovinskim tokovima i da se unapred određuje dobit.

Fer konkurencija. I ovo je poslednji princip ugrađen u STO. Pojam fer konkurencije u okvirima STO ne podrazumijeva i najčešću upotrebu ovog pojma na mikro planu, već daje jedan širi koncept koji je zapravo lista ponašanja koja su dozvoljena ili zabranjena. Na primjer, subvencioniranje izvoza od strane vlada nekih zemalja, zemlje uvoznici mogu osuditi i čak i zabraniti takav uvoz. Zatim, zemlja uvoznik može odrediti anti-damping duty ukoliko se radi o dampingu koji sprovodi izvoznik. Vlade zemalja uvoznika imaju pravo da reaguju ukoliko dati uvoz značajno ugrožava domaću proizvodnju, ukoliko je potrebno sačuvati ravnotežu platnog bilansa ili zaštititi zdravlje i nacionalnu bezbednost.

Ministarska konferencija Generalni savjet

◦ Organ za rešavanje sporova◦ Organ za ispitivanje trgovinskih politika Savjet za trgovinu robom (Council on Trade in

Goods) Savjet za trgovinu uslugama (Council on Trade in

Services) Savjet za trgovinske aspekte prava intelektualne

svojine (Council on TRIPS - intellectual property) Sekretarijat

Vrhovni organ Čine je predstavnici zemalja članica Sastaje se najmanje jednom u dvije godine Organ najvišeg nivoa za donošenje odluka Na konferencijama se raspravlja o pitanjima

vezanim za stimulaciju poželjnih procesa i donose se odluke o svim vrstama poslova predviđenim sporazumima

Na sastancima Ministarske konferencije:

ocjenjuje se dotadašnji rad konferencije, daju se smjernice za rad organa STO, postavljaju se okvirni zadaci za budući rad i određuje se forum za rješavanje političkih

sporova.

Do sada je održano šest Ministarskih konferencija, u Singapuru, Ženevi, Sijetlu, Dohi, Kankunu i Hong Kongu

SINGAPUR, 9. - 13. decembar 1996. Cilj sazivanja Konferencije - davanje ocjene

rada STO za dvije godine njenog postojanja. Sadržaj usvojene ministarske deklaracije

zasnovan je na značajnim pitanjima, kao što su:

• trgovina i razvoj, • uloga STO, • prijem u članstvo, i• regionalni sporazumi. Ovom deklaracijom se poziva na pregovore u

oblastima: poljoprivreda, usluge i trgovinski aspekti prava intelektualne svojine.

ŽENEVA, 18. - 20. maj 1998. Ocjena o ispunjenju ciljeva donijetih za prethodni

period Deklaracijom se obilježava pedesetogodišnjica

multilateralnog trgovinskog sistema

SIJETL, 30. novembar - 30. decembar 1999. 135 zvaničnih delegacija se složilo da

otpočne novi ciklus multilateralnih pregovora radi liberalizacije svetske trgovine – Milenijumska runda, Klintonova runda ili runda zemalja u razvoju

Nije započeta zbog neslaganja u pitanjima: liberalizacije agrarnog sektora, socijalnih standarda i trgovine uslugama.Veliki antiglobalistički nemiri...

DOHA (KATAR), 09. - 13. novembar 2001. Značajan rezultat bio je ulazak Kine i Tajvana

u STO Osnovni zadatak bio da započne deveta runda

pregovora Usvojena je tzv. Agenda razvoja Ona sadrži slijedeća polja problema: poljoprivredu, usluge, rješavanje sporova, elektronsku trgovinu, životnu sredinu, .....

KANKUN, 13. - 18. decembar 2003. Zadatak – doprinos progresu u primjeni

razvojne Agende iz Dohe Rasprava je obuhvatala pitanje obima i

kvaliteta izvršenih zadataka Završena je bez koncenzusa

HONG KONG, 13. – 18. decembar 2005. Vođene su konsultacije o:plasmanu na tržište nepoljoprivrednih

proizvoda i formulama i drugim detaljima koji

određuju skalu redukcije u oblasti carina za hiljade proizvoda

Pravila STO-a Druge razvojne teme Neslaganja po velikom broju pitanja

Ministri pojedinih zemalja u razvoju pozdravili su, kako su naveli, postignut napredak na pregovorima STO u Hong Kongu.

Medjutim, upozorili su da će nekoliko narednih sati biti od presudne važnosti da bi se ostvario postavljeni cilj nalaženja načina za primjenu plana za iskorjenjivanje svjetskog siromaštva putem slobodne trgovine.

Ministri trgovine kažu da su postigli skroman napredak na planu liberalizacije globalne trgovine.

To saopštenje je objavljeno pošto je STO objavila novu deklaraciju, kojom se određuje privremeni datum, 2010. godina, do kada bi bogate zemlje  trebale da prestanu da subvencionišu izvozne poljoprivredne proizvode.

Indijski ministar trgovine rekao je da kompromisno rješenje predstavlja korak napred u rješavanju zastoja, povodom zahtjeva zemalja u razvoju da bogate zemlje ukinu sve poljoprivredne subvencije.

«Samit ministara u Hong Kongu imao je za cilj da odredi smjer akcije. Kako je sada određen pravac, treba da dobijemo na zamahu.  Mi sada ne možemo da dozvolimo da se sa takvom nepravdom nastavi».

Predstavnici pojedinih zemalja u razvoju smatraju da nacrt još uvijek ne ide dovoljno daleko kada je riječ o poljoprivrednim subvencijama.

Predstavnik Evropske unije izjavio je da nacrt «nije izbalansiran» i da još treba razgovarati o tom pitanju.

U međuvremenu su protesti protiv Svjetske trgovinske organizacije postali nasilni.

Među okupljenim demonstrantima nalazili su se farmeri iz Južne Koreje, predstavnici raznih grupacija jugoistočne Azije, kao i evropski aktivisti.

Nasilje je izbilo kada su farmeri, koji žele da zaštite svoje tržiste pirinča, gađali policajce jajima i udarali ih štapovima od bambusa.

Farmeri iz Južne Koreje su ispisivali neprijateljske slogane na zgradu Američkog konzulata, koju su takođe gađali jajima.

Izvršni organ STO, Izvršava zadatke povjerene od strane

Ministarske konferencije, Donosi odluke između dvije sjednice, Osniva pomoćne organe, Koordinira rad, Usvaja izvještaj o radu organizacije, Odlučuje o budžetu STO (182 miliona

švajcarskih franaka za 2007. godinu) Priprema sjednice Ministarske

konferencije.

Odnos Ministarske konferencije i Generalnog savjeta je odnos subordinacije

Generalnom savjetu su podređeni Komiteti koje je osnovala Ministarska konferencija, a to su:

1. Komitet za trgovinu i razvoj, 2. Komitet za platno - bilansne restrikcije, 3. Komitet za budžetska, finansijska i

administrativna pitanja 4. Komitet za trgovinu i okolinu. Sastanci po potrebi - predstavnici svih

zemalja članica

Administrativni organ STO Obavlja tehničke poslove Zadužen je za izvršavanje odluka Nastao transformacijom Sekretarijata GATT-a Na čelu je Generalni direktor koji se bira na

Ministarskoj konferenciji (Pascal Lamy) Po potrebi se osnivaju i pomoćni organi (kao

što je Međunarodni trgovinski centar)

Odlučivanje konsenzusom Ukoliko se on ne može ostvariti, odluka se

donosi glasanjem Za njeno usvajanje je potrebna dvotrećinska

većina Primjenjuje se princip ¨jedna zemlja – jedan

glas¨ Za neke odluke je potrebna tročetvrtinska

većina, a to su: 1. odluke o oslobađanju članice STO od

pojedinih obaveza i 2. odluke o povlačenju članice iz STO ako ona ne

glasa za izmjenu Statuta STO.

Proces odlučivanja u praksi odvija se kroz nekoliko krugova, koji se postepeno sužavaju prema stepenu ostvarene ekonomske moći.

To su ¨krugovi odlučivanja¨ Četiri najmoćnije zemlje, EU, SAD, Japan i

Kanada čine Kvadrilateralu ili Četvorku koja prva stvara nacrt neke odluke, poslije usklađivanja interesa, šalju je na dalje razmatranje nešto široj grupi, ¨zelenoj sobi¨.

Zemljama u razvoju nije dozvoljeno učestvovanje u ovoj vrsti pregovora.

U ovom sistemu odlučivanja data je uloga samo velikim zemljama

Usvojeni prijedlozi iz ¨zelene sobe¨ dolaze do Ministarske konferencije, odnosno, dalje do Generalnog savjeta.

Postoje i interesne grupe U ove grupe udružuju se države sa sličnim

interesima i stavovima, ojačavajući tako svoju pregovaračku moć.

A) Sporazum o poljoprivrediB) Sporazum o tekstilu i odeći C) Sporazum finalnog akta Urugvajske runde

pregovora o trgovinskim aspektima prava intelektualne svojine

D) Sporazum finalnog akta koji se odnosi na strana ulaganja koja utiču na trgovinu

E) Opšti sporazum o trgovini uslugamaF) Pravila Opšteg sporazuma o carinama i

trgovini iz 1994. godine, kao sastavni dio Svietske trgovinske organizacije, o carinama i necarinskim mierama zaštite

G) Sporazum o tehničkim preprekama u trgoviniH) Sporazum o inspekciji robe prije isporukeI) Sporazum o pravilima o porijeklu robeJ) Sporazum o carinskoj vrijednostiK) Sporazum o procedurama za izdavanje dozvolaL) Sporazum o antidampinguM) Sporazum o zaštitnom sistemuN) Sporazum o subvencijama i kompenzacijamaO) Sistem regulisanja sporova u Svetskoj

trgovinskoj organizaciji

Na Urugvajskoj rundi pregovora usvojen je Dogovor o pravilima i procedurama rješavanja sporova

Dogovor se primjenjuje na sve vrste sporova koji proističu iz Sporazuma o STO-u, Sporazuma o trgovini i uslugama i Sporazuma o trgovinskim pravima intelektualne svojine

Osnovan je i Organ za rješavanje sporova Postupak počinje konsultacijama Svaka članica dužna je da obrati pažnju na poziv druge

strane u roku od deset dana (rok je šezdeset dana) Slijedi formiranje panela

U sastav panela ulaze lica sa liste eksperata koja se nalazi u Sekretarijatu STO-a i vladini službenici

Na panelu se provjeravaju dokazi i druge objektivne okolnosti

Panel sastavlja nacrt Izveštaja koji dostavlja stranama u sporu

Strane u sporu imaju pravo da daju prigovore i komentare

Ukoliko nema prigovora i komentara Izvještaj se smatra konačnim i dostavlja se članicama na razmatranje

Nakon isteka roka od 60 dana isti se usvaja

Žalbe na odluku Organa rješava drugostepeno tijelo Organa

Odluka može biti: potvrda odluke, izmjena ili ukidanje

Postupak od osnivanja panela do donošenja odluke, ako nema žalbe, ne može biti duži od 9 mjeseci

Kada se odlučuje po žalbi – duži od 12 mjeseci Ukoliko članica ne sprovede odluku Organa u

razumnom roku, počinje procedura zaštite interesa protivne strane

Pregovaranje i, konačno, suspenzija koncesija u odnosu na tu članicu

Organ djeluje i kao savjetodavno telo

Zbog američkog zakona koji je STO već proglasila nelegitimnim

Vašington je zakon trebalo da ukine do kraja 2003. god.

U žiži problema nalazi se “Berdov amandman”, nazvan po američkom Senatoru koji je predložio sporni zakon, usvojen još 2000. godine

Tim zakonom je američkoj Vladi omogućeno da domaćim kompanijama daje novac od naplaćenih kazni stranim kompanijama za koje se utvrdi da svoje proizvode u Americi prodaju po dampinškim cijenama.

U pitanju je više stotina miliona dolara

Američki trgovinski partneri su se žalili na dvostruku diskriminaciju: najprije su novčano kažnjeni, a zatim se taj novac daje njihovim američkim konkurentima.

STO je nekoliko puta ukazala da je amandman, prema propisima te organizije, nezakonit.

Administracija predsjednika Buša obećala je da će predložiti ukidanje zakona, ali do sada to nije urađeno.

Američke diplomate, koje prate transatlantske trgovinske tokove kažu da, čak i ako administracija da takvu preporuku, to neće biti garancija da će je Kongres usvojiti.

Zvaničnici Evropske unije kažu da i ukoliko dobiju zeleno svetlo od STO-a da upotrijebe sankcije prema SAD-u, to neće značiti da će te mjere odmah stupiti na snagu.

Zahtjev Evropske unije naišao je na snažnu podršku zemalja kao što su Japan, Kina, Južna Koreja, Brazil i Indija.

PREDNOSTI TRGOVINSKOG SISTEMA PREDNOSTI TRGOVINSKOG SISTEMA STOSTOOsnovne prednosti članstva u STO:Osnovne prednosti članstva u STO:

Održavanje miraOdržavanje mira Rješavanje sporova na konstrukivan i miran Rješavanje sporova na konstrukivan i miran

načinnačin Sistem zasnovan na pravilima, a ne na moćiSistem zasnovan na pravilima, a ne na moći Smanjeni troškovi životaSmanjeni troškovi života Veći izbor i bolji kvalitet roba i uslugaVeći izbor i bolji kvalitet roba i usluga Spoljnotrgovinska razmjena povećava prihodeSpoljnotrgovinska razmjena povećava prihode Trgovina stimuliše ekonomski rast i stvaranje Trgovina stimuliše ekonomski rast i stvaranje

novih radnih mjestanovih radnih mjesta Osnovni principi čine sistem ekonomski Osnovni principi čine sistem ekonomski

efikasnijim i smanjuju troškoveefikasnijim i smanjuju troškove Sistem štiti vlade od zahtjeva za Sistem štiti vlade od zahtjeva za

protekcionizmomprotekcionizmom Borba protiv korupcijeBorba protiv korupcije

Sporazumi koji regulišu međunarodnu robnu trgovinu se dele u tri grupe:

1) Prva grupa se odnosi na snižavanje carinskih i necarinskih barijera u međunarodnoj trgovini, kako bi se omogućio jedan konkurentan pristup na tržište država članica. Delovi ove grupe sporazuma su: GATT iz 1994. godine, Sporazum o trgovini poljoprivrednim proizvodima, Sporazum o tekstilnim proizvodima. 2) Druga grupa sporazuma, su sporazumi koji se odnose na unifikaciju pravnih normi u državama članicama. Ovakvim ujednačavanjem nestale bi prave barijere koje značajno komplikuju dosadašnju međunarodnu trgovinu. Ovu grupu čine: Sporazum o investicionim merama koje utiču na trgovinu, Sporazum o trgovini uslugama (GATS) i Sporazum o trgovini intelektualnom svojinom;

3) Treću grupu sporazuma čine sporazumi koji regulišu realizaciju spoljnotrgovinskog posla, gde su se do pojave ovih sporazuma javljala česta usporavanja u praksi. Jedan broj faza do okončanja spoljnotrgovinskog posla podrazumevao je veoma komplikovanu proceduru. Zato je donijeta slijedeća grupa sporazuma o: antidampingu, tehničkim preprekama trgovini, carinskoj vrijednosti, kontroli prije isporake, pravilima o porijeklu robe, procedurama za izdavanje uvoznih dozvola, zaštitnom sistemu, sanitarnim i fitosanitarnim mjerama;

Značajno je istaći i postojanje interesnih grupa. To je kategorija poznata još iz perioda GATT-47. U ove grupe udružuju se države sa sličnim interesima i stavovima, ojačavajući tako svoju pregovaračku moć. Jedna od takvih grupa je CRAINS grupa, a njene članice su ujedno i članice STO, mada samo one koje se zalažu za ostvarenje liberalizacije u oblasti poljoprivrede. Osnovana je 1986.godine, na početku pregovora Urugvajske runde. Neke od njenih članica spadaju u vodeće proizvođače i izvoznike najznačajnijih poljoprivrednih proizvoda.

Zbog specifičnih ograničenja u trgovini ovom grupom proizvoda, kao i nemogućnosti ovih zemalja da obezbijede subvencije za svoju proizvodnju poljoprivrednih proizvoda, njihova konkurentnost na međunarodnom tržištu je ugrožena. One se udružuju kako bi imale veći uticaj u procesu liberalizacije za oblast poljoprivrede. Članice ove grupe su: Argentina, Australija, Brazil, Čile, Fidži, Filipini, Indonezija, Kanada, Kolumbija, Mađarska, Malezija, Novi Zeland, Paragvaj, Tajland i Urugvaj.

ANALIZA KONCEPCIJE I POLITIKE MMF I SB

Reforme projektovane po savjetima zapadnih ‘’eksperata’’ i finansirane od strane MMF i SB - redom su podbacile.

MMF se pretvorio u ‘’centar bogatstva i moći’’ (Štiglic).Politika MMF zasnovana na osnovu odluke o osnivanju u

stvarnosti se ne sprovodi. MMF je postao instrument krupnog (zapadnog) finansijskog kapitala a posebno SAD (koja ima dominaciju u odlučivanju MMF pa se praktično ni jedna odluka fonda ne može doneti bez saglasnosti SAD). Programi MMF su diktirani od strane SAD bez kojih se i ne sprovodi njegova politika.

MMF je pored SB i STO postao glavni nosilac i stub procesa globalizacije. Na osnovu Vašingtonskog konsenzusa (MMF, SB i Trezor SAD) sprovodi se, u najvećem broju država u svijetu, potpuno pogrešna koncepcija stabilizacije i razvoja.

MMF proklamuje politiku smanjenja deficita, povećanja poreza, monetarne restrikcije, povećanja kamatnih stopa, stabilnost cijena i kursa, realne kamate i realan devizni kurs - što je u najvećem broju država koje su primjenile program MMF-a dovelo do opadanja privredne aktivnosti, porasta nezaposlenosti, smanjenja kapaciteta, produbljavanja krize i propadanja banaka i preduzeća.

Nametanjem neadekvatnih rješenja ‘’silom i ucjenom’’ MMF je zauzeo imperijalistički stav ‘’upakovan’’ u ideju neoliberalizma i slobodnog tržišta a što je vodilo globalnoj nestabilnosti privreda, kriminalizaciji društava,.., sa teškim posljedicama socijalnog raslojavanja.

MMF je, dakle, sprovodio interese krupnog kapitala umjesto da pomaže državama u krizi i sprovodi globalnu ekonomsku stabilnost. Finansijski interesi razvijenih dominiraju. U svim privredama u kojima je nametnuo svoje savjete doveo je do kraha privreda (Meksiko-94, IAkriza sa lomovima oko 40% finansijskih tržišta, Rusija-98, Brazil-99, Argentina-01). Globalna finansijska kriza je produkt MMF. Šok terapija praćena liberalizacijom novčanih tržišta, tržišta kapitala, liberalizacijom spoljne trgovine (ukidanje carinskih i drugih barijera), liberalizacijom cijena, kurseva, kamate i dr. bila je siguran put u produbljivanje krize.

I dok se državama u tranziciji preporučuje (primoravaju na) liberalizacija, u razvijenim privredama i dalje ostaju trgovinske protekcionističke barijere. Posebno su snažne barijere za slobodno kretanje radne snage (to je ‘’kapital’’ nerazvijenih) dok je došlo do liberalizacije u kretanju kapitala i novca (to je ‘’kapital’’ razvijenih).

MMF ne zna da upravlja krizama. Od 130 kriznih situacija predvidjeli su samo 14. To je dovelo do katastrofalnih socijalnih i ekonomskih posljedica. Tu je i odgovor zašto tržišta ne mogu biti prepuštena sama sebi.

Uloga države u privredi koja je i dalje neophodna zamijenjena je ‘’svetom formulom’’ slobodnog tržišta. A upravo je potreban radikalno drugačiji ekonomski pristup. Liberalizacija nije praćena obećanim rastom već povećanom bijedom, nezaposlenošću i osjećajem nesigurnosti. Za najveći broj ljudi to znači siromaštvo, a za države politički i socijalni haos. Nivo postojeće zaposlenosti se brže uništava nego što se nova zaposlenost povećava.

Države u razvoju otvaranjem svojih finansijskih tržišta rizikuju:1. Masovne stečajeve i likvidacije domaćih banaka,2. Dovođenje stranih banaka i odliv kapitala preko njih (bjekstvo kapitala je opšti i kontinuiran proces).

Privrede su prebrzo otvorene za konkurenciju prije nego što su uspostavile snažne finansijske institucije i pripremile se da prihvate izazove svjetskog tržišta.

Zatvaranje domaćih banaka, kao širi proces u privredama u tranziciji (zapadne banke zauzimaju preko 90% bankarskog tržišta) već se odigrao, i sada one (zapadne banke) ostvaruju monopol u izboru projekata, firmi i pojedinaca koje će i pod kojim uslovi-ma finansijski pratiti.

3. Nametnutu (preko tih banaka) drugačiju strategiju i politiku kreditiranja (ne u interesu domaćih korporacija-firmi),4. Dominaciju svjetskog finansijskog kapitala u domaćoj privredi sa njegovom logikom ponašanja (najčešće razorno djeluje na privredu),5. Gubitak ekonomske i finansijske samostalnosti ( u suštini gubitak suvereniteta).

Sve ovo dovodi do nekontrolisanih tokova, kriminalizacije društva, ‘’burazerske’’ privatizacije i dr. i nakon liberalizacije kapitala i trgovine u najvećem broju država u tranziciji nastala je prava pustoš. I umesto velikog priliva kapitala dolazi do velikog odliva istog.

Međutim da bi dobile ‘’pečat saglasnosti’’ i pristup svjetskom tržištu kapitala sve države članice moraju slediti recepte MMF (teorija slobodnog tržišta). Na taj način MMF umjesto da upravlja kriza-ma i pomaže državama članicama da prebrode krize (likvidnosti, platnobilansne i dr.) on ih izaziva preko svog programa strukturnog prilagođavanja.

Zvanično je priznato da MMF navodi države na pogrešan put. On se odrekao svojih koncepcija mada je bio glavni savjetnik vlada niza država u tranziciji. ‘’Posipanje pepelom’’ i naknadno otrežnjenje nije pomoglo mnogim državama. Još jači udarac politici i koncepciji MMF uslijedio je poslije objavljivanja knjige Dž. Štiglica, ‘’Protivrečnosti globalizacije’’.

MMF treba da unaprijeđuje globalnu stabilnost, pomaže državama u tranziciji da ostvare ne samo stabilnost već i ekonomski rast.

Nema više nikakvog smisla tvrditi da je politika MMF bila dobra, ali se loše primjenjivala ili se nije do kraja sprovodila. Neuspjesi MMF nisu slučajni – to je rezultat politike interesa razvijenih privreda, a MMF je samo za pogrešne ocjene situacije davao pogrešnu terapju.

(MMF je izbijanjem azijske finansijske krize u avgustu 1997.g. Tajlandu odobrio 17 mld $, J.Koreji u decembru iste godine 57 mld $ i naknadno još 10 u istom mjesecu, Rusiji 10 mld $, Argentini 20 mld $, Indoneziji 11 mld $, što ukupno iznosi 125 mld $ i što je ugrozilo likvidnost i samom MMF.)

POLITIKA USLOVLJAVANJA I PRITISAKA

MMF i SB moraju mijenjati svoju politiku ‘’uslovljavanja’’ u pravcu većeg uvažavanja institucionalnog ambijenta, kao srednjoročno i dugoročno važnijeg od kratkoročnih makroekonomskih pokazatelja (kretanje inflacije, stanje budžeta, ponude novca i kredita, deviznih rezervi i sl.) ali i specifičnosti svake države.

Odobravanje kredita MMF uslovljava prihvatanjem i sprovođenjem stabilizacionog programa MMF poznatog kao politika strukturnog prilagođavanja. U njega se rdovno uključuju slijedeće mjere makroekonomske politike:1. Sprovođenje restriktivne monetarne politike (čvrst novac) kroz visoke kamate2. Smanjenje budžetskog deficita,3. Liberalizacija spoljnotrgovinskih odnosa (uvoza, izvoza, kaptala i direktnih stranih investicija),4. Potpuno sprovođenje deregulacije privrednih tokova i privatizacija društvene svojine,

5. Čvrst (stabilan) devizni kurs,6. Liberalizacija svih tržišta i cijena7. Rekonstrukcija i konsolidacija sa sanacijom (čišćenjem) bankarskog sistema.

Ako vlada države članice želi da dobije kredit, ona mora da prihvati paket nametnutih mjera, jer po ocjeni MMF jedino je tako moguće povratiti sposobnost samostalnog rasta i ostvariti suficit u platnom bilansu radi otplate spoljnih dugova.

U čijem je interesu takva politika MMF? Naravno, u interesu povjerilaca.

Ispunjavajući zahtjeve MMF-a da se strukturno prilagode i izvrše deregulaciju i liberalizaciju privrednog sistema, države članice presjecaju mnogobrojne vrlo institucionalizovane privredno sistemske veze koje su povezivale vlade, banke i korporacije.

Na taj način napušten je privredni sistem državnog intervencionizma i regulisane tržišne privrede u kome država ima veliku ulogu i kontrolu i prihvaćen liberalni model u kome je gotovo sve prepušteno unutrašnjem i spoljašnjem tržištu.

To je omogućilo stranom kapitalu (posebno američkom) prodor u ove države s jedne strane, i prodor jeftinih američkih proizvoda na tržišta ovih država, čime je ugrožena proizvodnja, s druge strane.

SAD i MMF zahvaljujući visini svoje kvote i glasačkoj snazi imaju odlučujući uticaj, pa je tako MMF postao jedan od glavnih instrumenta spoljne politike SAD i pritisak na druge države (prodor američkog uticaja, kapitala, roba i usluga). Razvijene privrede preko ovog procesa i direktnim stranim investicijama postaju većinski vlasnik najboljih korporacija i imovine u drugim državama uz sve jači politički i geostrategijski uticaj.

Tehnologija globalizacije sa kojom moderni kolonizatori SAD, EU i Japan a preko MMF-a, SB i STO (Ministarska konferencija STO održana u Kankunu – Meksiko 2003. doživjela je potpuni debakl. Više od 100 država odbilo je diktat bogatih da prihvate pravila za strana ulaganja kao preduslov liberalizacije svjetske trgovine. NIZ su tražile razgovor o poljoprivredi u svojim državama a ne o trgovini. Od razvijenih je traženo i da ukinu subvencije i izvozne stimulacije svojim poljoprivrednicima što ove nisu prihvatile.) u ime ljudskih prava i raznih sloboda, tržišnih, demokratskih, itd, vrše kolonijalna osvajanja.

Neviđen istorijski cinizam je što ovi kolonizatori svoja osvajanja pokušavaju prikazati kao dobra djela, kao zaštitu ljudskih prava, kao demokratizaciju i dr. a kolonizovane države da ubijede kako ih osvajaju za njihovo dobro.

MMF sada priznaje da njegov stabilizacioni paket uslovljavanja nije bio dobar za sve države i da on ne može biti univerzalan. Zato se on (MMF) sada postepeno okreće institucijama sistema ističući posebno mjesto i ulogu institucija u privrednom

razvoju (nova prevara), pokušavajući da mjeri ‘’kvalitet institucija’’ u državama članicama prema tzv. agregatnom indeksu vladavine. Ovdje se ističu slijedeće karakteristike:1. Odgovornost (građani biraju vladu, imaju građanska prava, stepen slobode štampe),

2. Politička stabilnost i odsustvo nasilja (stepen parlamentarne smjenjivosti vlade),3. Efikasnost vlade (kvalitet javnih usluga vlade, kompetentnost i politička odgovornost javne uprave)4. Stepen regulacije (relativno odsustvo državne kontrole i monopola na svim tržištima)5. Vladavina zakona (zaštita ljudi i imovine od samovolje, prevara i sl. efikasno i samostalno sudstvo)6. Oslobođenost od grabeži (smanjivaje korupcije i zloupotreba javne vlasti u ličnu korist).

NeoliberalizamKao ideologija savremene ekonomske globalizacije

neoliberalizam u svom zahtevu za potpunom ekonomskom deregulacijom i odsustvom bilo kakve kontrole kretanja kapitala podrazumeva neutralisanje i potiskivanje značaja svih kolektivnih struktura. Neoliberalizam promoviše individualne a ne kolektivne prioritete. Suština neoliberalizma je u ideji da tržišni mehanizmi oblikuju ljudsko društvo i da ekonomija preko principa konkurencije definiše uslove društvenog razvoja. U zahtevu da tržište bude oslobođeno bilo kakavih ograničenja i uticaja političke vlasti, jedan od najuticajnijih globalista, Fridman M. se poziva na gledište Adama Smita po kome obe strane u procesu razmjene mogu da ostvare korist samo ako se razmena – saradnja odvija na strogo dobrovoljnim osnovama, pri čemu nevidljiva ruka tržišta treba da predstavlja jedini regulatorni mehanizam.

Neoliberalizam dominantne snage locira u strukture modernog kapitalizma pa je zato za teoretičare neoliberalnog učenja, suština globalizacije smeštena u sferi međunarodne ekonomije.

Prema mišljenju zagovornika neoliberalizma, najmoćniji izvor (prvi) efikasnosti i superiornosti ovog ekonomskog modela nalazi se u masovnoj deregulaciji, privatizaciji i liberalizaciji kapitala i njegovom dislociranju iz inertnih ruku birokratske države u ruke privatnog preduzetništva. Apostrofiranjem značaja trke za profitom i bogatstvom, neoliberalizam princip konkurencije podiže na univerzalnu ravan, čineći da ''pokretljivost i slobodan protok kapitala, robe, ukidanje nacionalnih barijera predstavljaju temeljnu odrednicu i logiku globalne ekonomije''.

Teorijska osnova neoliberalnog učenja prvenstveno se oslanja na američki model čiste tržišne privrede koji treba da dovede do vječito važećeg globalnog privrednog sistema. Zato za mnoge neoliberlane teoretičare nema dileme da će 21. vijek biti svijet u kome dominiraju mir, demokratija i superiornost slobodnog tržišta a time i političkog sistema blisko vezanog za Sjedinjene Američke Države.

Drugi izvor ekonomske superiornosti neoliberalizma predstavlja globalna mobilnost i slobodna cirkulacija kapitala. Potpuno slobodno kretanje kapitala, oslobođeno protekcionističkih barijera, bilo kakavih kontrola država i moćnog pritiska sindikata unutar jednog društva proširuje se na potpunu slobodu trgovine i kretanja kapitala na svjetskoj sceni. Na taj način omogućeno je da transnacionalni finansijski kapital neprestano kruži u potrazi za najpovoljnijim uslovima brze oplodnje, to jest, za najeftinijom radnom snagom i sirovinama i prostorima najmanjih socijanih izdataka i korporacijskih poreza.

To zahtijeva da organizaciona poslovna struktura bude fleksibilna i da omogući uspješno poslovanje korporacije u globalnom poslovnom okruženju, čije turbulentne promjene nameću potrebu brzog reagovanja, visoke kompetentnosti i spremnosti na preuzimanje visokog rizika. Kao argument ekonomske efikasnosti neoliberalne ekonomije navodi se podatak da je u periodu između 1950. i 1996. g. obim svjetskog izvoza uvećan za preko šesnaest puta, a da je ukupna ekonomska proizvodnja uvećana šestostruko.

U mnogim državama je izvoz robe izražen u procentima bruto domaćeg proizvoda bio znatno veći posle hladnog rata nego uoči Prvog svjetskog rata. Tako je, na primjer taj procenat 1913. godine, za SAD iznosio 3,7 a u 1992. godini 8,2; za Francusku 8,2 i 22,9; za Njemačku 15,6 i 32,6; za Japan 2,4 i 12,4 a za svijet 8,7 i 13,5.

Treći, važan izvor efikasnosti neoliberalnog koncepta, teoretičari neoliberalizma vide u sužavanju mreže socijalnih prava i smanjivanju socijalnih davanja, kao i u preusmjeravanju raspodela u korist profita korporacija. Neoliberalizam odbacuje i samu pomisao o punoj zaposlenosti, a krajnje restriktivan stav se ne odnosi samo prema ostvarenim socijalnim pravima zaposlenih, već i prema sve ozbiljnijim ekološkim problemima, problemima ekonomske pomoći najugroženijim nerazvijenim državama.

Takvu orijentaciju neoliberalnog koncepta ubedljivo ilustruje stav koji kaže: ''Smanjite svoja očekivanja, jer povećanje nadnica, zaštita prirode i zdravstveno osiguranje podižu cijenu proizvodnje i korporacije čini manje konkuretnim, a to je pretnja ekonomiji; dobar život mora da bude napušten da bi se preživelo u globalnoj borbi za preživljavanje. Država koja u ime sigurnosti i jednakosti uzima od jednih da bi davala drugima ne može da vodi progresu.

Zbog toga razgradnja modela države blagostanja zapadno-evropskih država i njenih dostignuća u socijalnoj politici predstavljaju predmet najoštrijih kritika teoretičara neoliberalizma. U nastojanju da glavne probleme koji prate ekonomski razvoj evropskih država veže za principe države blagostanja i potrebi njenog reformisanja, iznosi se stav: Danas niko u Evropi ne smatra da se glavni problemi ovog kontinuiteta, kao što je, na primjer, kontinuirani rast nezaposlenosti i imigracije, mogu razrešiti ekspanzijom države blagostanja. Plan reformi sadrži sasecanje države blagostanja kako bi se evropska industrija učinila konkurentnijom na globalnom planu.

ILIMMF, SB i STO su međunarodne organizacije koje

presudno definišu globalnu ekonomsku politiku, odnosno one su finansijski stubovi globalizacije. Neoliberalizam, kao definišuća paradigma globalnih procesa, predstavlja osnovu delovanja MMF-a, SB i STO, čineći od njih simbol globalne integracije.

Temeljeći svoj rad na neoliberalnoj ekonomskoj politici o dominaciji tržišta i marginalizaciji države i čvrstoj vjeri da globalno blagostanje može da bude postignuto liberalizacijom trgovine, finansija i investicija, i restruktuiranjem nacionalnih ekonomija, navedene institucije usmjeravaju globalne procese da bi obezbjedili adekvatno okruženje za kapital.Ovakav pristup predstavljao je opšte viđenje uz ideju da takav pristup nema alternativu.

Svjetska trgovinska organizacija kao međunarodna organizacija zadužena je da uređuje odnose između država članica u oblasti međunarodne trgovine, promoviše slobodnu trgovinu, utiče na smanjenje carina i drugih barijera ka stvranju otvorenog i slobodnog tržišta. Svojim djelovanjem STO doprinosi procesu liberalizacije i ekspanzije međunarodne trgovine putem smanjenja carina i subvencija, usklađivanjem trgovinskih politika i porasta konkurentnosti.

U djelovanju Svetske trgovinske organizacije, međutim, preovlađuju specijalni komercijalni i finansijski interesi najmoćnijih država. Države Zapada preko Svjetske trgovinske organizacije i druge dvije globalne ekonomske organizacije sprovode ciljeve globalizacije obezbjeđujući za sebe nagomilavanje disproporcionalno velike koristi na račun svijeta u razvoju. Takvo djelovanje predstavlja osnovu ka uspostavljanju nejednakosti u globalnom trgovinskom

sistemu. Vodeće sile traže od nerazvijenih država otvaranje tržišta za robu iz razvijenih industrijskih država, a istovremeno štite svoja tržišta.

Kako ističe Stiglic DŽ., dobitnik Nobelove nagrade za ekonomiju i nekadašnji vodeći čovjek Svjetske banke,: ''ne samo da su industrijski razvijenije države izbjegle da otvore svoja tržišta dobrima iz država u razvoju zadržavajući svoje uvozne kvote za mnoštvo proizvoda od tekstila do šećera, istovremeno insistirajući da države u razvoju otvore svoja tržišta za robu iz bogatijih država; i ne samo da su razvijenije države nastavile da subvencionišu poljoprivredu, otežavajući državama u razvoju da u toj oblasti budu konkurentne – već su istovremeno insistirale da države u razvoju ukinu svoje subvencije za industrijske proizvode''. Zato globalizacija u velikom dijelu svijeta nije donijela uporedive koristi.

Važan znak pobede ekonomskog liberalizma i naročite uloge SAD u tom procesu oličen je u statusu i moći dvije glavne međunarodne finansijske organizacije, Svjetske banke i Međunarodnog monetarnog fonda. Objema organizacijama sjedište je u Vašingtonu, prestonici države koja je najglasnije zagovarala podršku slobodnom tržištu. I jedna i druga su bile posvećene propagiranju tih principa i obe su, Fond nešto više od Banke, posjedovale ključni instrument za njihovo sprovođenje: novac.

One, najmoćnije svjetske organizacije u sferi kapitala, posjeduju takvu moć da bitno utiču ne samo na globalna ekonomska, već i politička kretanja u savremenom svijetu. Njihov uticaj ima dominantnu ulogu na nacionalne ekonomije. Međunarodni monetarni fond i Svjetska banka svojom ogromnom ekonomskom snagom, odnosno, snagom udruženog finansijskog kapitala predstavljaju glavni generator ekonomskih i finansijskih integracija i djelovanja utemeljenog na globalizaciji. Njihova primarna ekonomska funkcija sastoji se u usmjeravanju i korišćenju globalnog finansijskog kapitala i finansiranju nacionalnih i međunarodnih projekta, čime utiču na strukturu i smjer privrednih tokova pojedinih država i čitavih regiona.

Kapital moćnih transnacionalnih korporacija se posredstvom Međunarodnog monetarnog fonda i SB plasira kroz kreditiranje ekonomskog razvoja velikog broja nerazvijenih država. Kreditiranje podrazumijeva uslove koje primaoci moraju da prihvate čime se stvaraju uslovi za ogromne profite vlasnika kapitala, pri čemu korisnike kredita drže u manjoj ili većoj ekonomskoj, pa i političkoj zavisnosti.

Tako je međunarodni finansijski kapital uvukao u svoju mrežu stotine država u svijetu, praveći ih ekonomski i politički zavisnim, nesamostalnim i često bez stvarnog suvereniteta. U 2000. godini ukupno osamdeset i tri države bile su, na ovaj ili onaj način, uključene u pozajmne programe Međunarodnog monetarnog fonda, uključujući i bivše komunističke države Evrope. Ta sprega koncentrisanog finansijskog kapitala, međunarodne političke elite i oligarhije čini da ove finansijske organizacije budu stubovi neoliberalnog uređenja društvenih odnosa. Ponekad moć ovih organizacija upućuje na zaključak da one upravljaju svjetskim procesima.

Organizacija, funkcionisanje i djelovanje ovih organizacija ozbiljno osporava njihov kredibilitet, prije svega njihov način donošenja odluka i njihovu implementaciju. Smatra se da upravljanje globalizacijom ove organizacije zasnivaju na principima tajnosti, neravnopravnosti, nedoslednosti, ideološke pristrasnosti, autoritarnosti, stroge hijerarhije i dominacije. To se posebno odnosi na način na koji djeluje MMF. Naravno, ljudi iz MMF tvrde da oni nikada ne diktiraju, već uvijek pregovaraju oko uslova svakog ugovora o zajmu sa državom koja se zadužuje. Ali, to su jednostrani pregovori u kojima je sva moć u rukama MMF-a.

Ipak, posebno razorna kritika ovih institucija dolazi od Stiglica DŽ., koji ne osporava činjenicu da ove organizacije imaju presudnu ulogu u kreiranju savremenog ekonomskog poretka, ali na način koji taj proces smješta u negativan kontekst. S tim u vezi Stiglic DŽ. kaže: ''Da bi se razumjelo šta je krenulo naopako, važno je da se posmatraju tri glavne institucije koje upravljaju procesom gobalizacije: MMF, Svjetska banka i Svjetska trgovinska organizacija. Posebnu ulugu imaju MMF i Svetska banka, uglavnom zbog toga što su te dvije institucije tokom poslednje dvije decenije, bile u centru velikih ekonomskih pitanja svijeta uključujući finansijske krize i tranziciju ranijih komunističkih država ka tržišnim ekonomijama''.

Apostrofirajući katastrofalne socijalne i ekonomske posljedice po države u razvoju, Stiglic DŽ. ističe da su one posljedica zahtjeva politike MMF i Svjetske banke za brzom liberalizacijom privrednih tokova u tim državama. ''Primoravati državu u razvoju da se otvori za uvozne proizvode koji će konkurisati istovrsnim proizvodima nekih od domaćih industrija opasno ranjivih na konkurenciju odgovarajućih industrija drugih država – može imati i socijalno i ekonomski katastrofalne posledice. Zbog toga, liberalizacija vrlo često nije praćena obećanim rastom, već povećanom bedom i porastom nezaposlenosti. U mnogim državama greške u postupnosti i brzini preduzimanih mera vodile su rastu nezaposlenosti i povećanju siromaštva.

REGIONALNE EKONOMSKE ORGANIZACIJEPočetak procesa liberalizacije međunarodnih

eonomskih odnosa i bližeg i čvršćeg povezivanja nacionalnih privreda nije tako bliskog datuma. Istina, njega su u dvadesetom vijeku prekidali prije svega svjetski ratovi, ali ipak nakon 2. svjetskog rata dolazi do intenziviranja ovog procesa. On se danas ogleda u globalizaciji svjetske privrede.

S obzirom da još uvek nije došlo do potpune liberaliazcije međunarodnih ekonomskih odnosa, pa se u ovom periodu pribjeglo stvaranju različitih oblika regionalnih integracija koje se zanivaju na nekim od elementa, najčešće institucionalnoj integraciji.

Postoje brojne regionalne integracije kao što su:

Evropska unija (EU), Centralno-evropska zona slobodne

trgovine (CEFTA), Evropska zona slobodne trgovine (EFTA), Sjeverno-američka zona slobodne

trgovine (NAFTA), Latino-američko udruženje slobodne

trgovine (LAFTA), Udruženje država jugoistočne Azije

(ASEAN) i mnoge druge.

"Doći će dan kada će se sve nacije ovog kontinenta, ne gubeći svoje specifične kvalitete, ni svoju slavnu individualnost, spojiti se u višu cjelinu i formirati evropsko bratstvo. Doći će dan kada neće biti drugih bojnih polja osim onih u ljudskom umu – otvorenih tržišta ideja. Doći će dan kada će metke i bombe zamijeniti glasovi.”

-Viktor Igo, 1849.-

27

7

30

490million

Zemalja članica

stanovnika

Procenata svjetske populacije

Procenata globalnog BDP-a

55Procenata zvanične svjetske pomoći za razvoj

Evropska unija je međunarodna organizacija nadnacionalnog karaktera unutar koje su države članice povezane zajedničkim interesima i politikama koje pokrivaju područje ekonomije, industrije, socijalnih pitanja, građanskih prava, spoljne politike itd. Evropska unija predstavlja zajednicu demokratskih evropskih država koje su odlučile da se udruže kako bi lakše ostvarile brojne ciljeve vezane za ekonomski, politički i društveni razvoj kontinenta.

Napredak do koga je došlo na polju evropskih integracija doveo je do stvaranja Evropske unije kakvu poznajemo danas. Početkom sedamdesetih godina 20. vijeka nastaje politika proširenja EU. Proširenje Evropske unije je proces primanja u punopravno članstvo novih država Evrope. Osnovni ciljevi politike proširenja EU su bezbednost, stabilnost i blagostanje na evropskom kontinentu. Od osnivanja Evropske zajednice za ugalj i čelik 1951. godine Evropska unija se širila u šest talasa.

- april 1951. – potpisivanje u Parizu Ugovora o stvaranju Evropske Zajednice za ugalj i čelik;

- januar 1972. – potpisivanje ugovora o ulasku Velike Britanije, Danske i Irske u EEZ (od januara 1973);

- maj 1979. – potpisivanje ugovora o pristupanju Grčke EEZ (od januara 1981.);

- jun 1985. – potpisivanje ugovora o pristupanju Španije i Portugalije EEZ (od januara 1986);

- februar 1986. – potpisivanje Jedinstvenog evropskog akta;

- februar 1992. – potpisivanje Ugovora iz Mastrihta;

- januar 1995. – pristupanje Švedske, Finske i Austrije Evropskoj uniji;

- oktobar 1997. – potpisivanje Ugovora iz Amsterdama;

- februar 2001. – potpisivanje Ugovora iz Nice;

- maj 2004. – pristupanje Češke, Slovačke, Poljske, Mađarske, Slovenije, Letonije, Estonije, Litvanije, Malte i Kipra Evropskoj uniji;

- januar 2007 – pristupanje Bugarske i Rumunije Evropskoj uniji;

1957

BelgijaFrancuskaZapadna Njemačka

ItalijaLuxemburgHolandija

1973

DanskaIrska

Velika Britanija

1981

Grčka

1986

PortugalŠpanija

Novembar 1989

Rušenjem Berlinskog

zida dolazi do proširenja na

Istočnu Njemačku

1995

AustrijaFinska

Švedska

2004

KiparČeška Rep.

EstonijaMađarska

LatvijaLitvanija

MaltaPoljska

SlovačkaSlovenija

2007

BugarskaRumunija

Zemlje kandidati

Hrvatska

Bivša jugoslovenska Republika Makedonija

Turska

Zemlje potencijalni

kandidati

Albanija

Bosna i Hercegovina

Crna Gora

Srbija

Institucije Evropske unijeEvropska unija ima pet organa i dva

savjetodavna tela. Organi su Evropski savjet i Savjet ministara, u kojima su predstavljeni interesi država članica, Evropska komisija koja zastupa interese Zajednice, Evropski parlament u kojem su predstavljeni građani Evropske unije i Evropski sud pravde. Savjetodavna tela su Ekonomski i socijalni komitet i Komitet regiona.

Evropski savjet. Prema Ugovoru o Evropskoj uniji, Evropski savjet daje smjernice za razvoj Evropske unije i određuje njene opšte političke ciljeve. Evropski savjet čine šefovi država ili vlada država članica, koji se sastaju najmanje dva puta godišnje kako bi razmotrili pitanja od značaja za Evropsku uniju, pre svega u vezi sa spoljnom, bezbjednosnom i unutrašnjom politikom Evropske unije. Zaključci sa tih sastanaka objavljuju se u vidu saopštenja i predstavljaju smjernice za rad drugih institucija Evropske unije.

Savjet ministara. Savjet ministara je najvažniji organ Evropske unije, koji ima zakonodavne i izvršne nadležnosti. Čine ga ministri država članica, koji se sastaju u devet različitih formacija, u zavisnosti od teme koja je na dnevnom redu zasedanja. Savjet za opšte poslove i spoljne odnose, u kojem su ministri spoljnih poslova, raspravlja o najvažnijim pitanjima, dok su za pitanja iz pojedinih oblasti zaduženi resorni ministri (npr. za pitanja poljoprivrede sastaju se ministri poljoprivrede). Savjet je glavni zakonodavac i nadležan je za donošenje odluka radi ostvarivanja Ugovorom utvrđenih ciljeva, zatim za donošenje propisa i za usaglašavanje ekonomskih politika država članica. Sastanci Savjeta se održavaju redovno jednom mjesečno, a po potrebi se organizuju i vanredna zasjedanja.

Evropska komisija. Evropska komisija je glavni predlagač pravnih akata Evropske zajednice i najvažnija izvršna institucija EZ. Ona ima ovlašćenja da pokreće inicijative, priprema odluke za Savjet Evropske unije i da ih nakon usvajanja sprovodi. Evropska komisija kontroliše primjenu prava Zajednice na teritoriji država članica, pa se naziva i «čuvarem Ugovora» i važi za glavnog pokretača integracije. Ima i reprezentativnu ulogu; ona predstavlja EZ prema trećim državama. Komesari obavljaju dužnost nezavisno od nacionalnih vlada i u opštem interesu Evropske Unije. Sjedište Komisije je u Briselu.

Evropski parlament. Evropski parlament predstavlja građane Evropske unije, kojih sada ima više od 465 miliona. Sačinjava ga 730 poslanika, s tim što taj broj ne može u budućnosti biti veći od 732. Poslanici predstavljaju birače i grupišu se po političkoj orijentaciji, a ne prema nacionalnoj pripadnosti. Osnovna uloga Parlamenta je politička kontrola, kao i imenovanje i razrešavanje članova Evropske komisije.

Evropska komisija obavezna je da izveštava Parlament o svom radu. Takođe, u procesu odlučivanja, Savjet ministara od Parlamenta traži mišljenje, bez kojeg ne može da odlučuje. EP donosi godišnji budžet i kontroliše njegovu primjenu, zajedno sa Savjetom ministara. Sjedište Parlamenta je u Strazburu, iako se sve veći broj zasjedanja održava i u Briselu.

Evropski sud pravde. Evropski sud pravde donosi presude u slučaju nepoštovanja primarnih i sekundarnih propisa EZ i jedini je ovlašćeni tumač odredaba osnivačkih ugovora EZ. U ograničenom obimu nadležan je i za druge oblasti iz djelokruga Evropske unije. Sud odlučuje u slučajevima koje pokreću države članice, institucije Evropske unije, kao i pravna i fizička lica koja su iskoristila sve mogućnosti koje im pruža nacionalno zakonodavstvo. Sjedište Suda je u Luksemburgu. Evropski sud pravde ima 25 sudija (koliko i članica) i 8 javnih advokata, sa mandatom od šest godina. Javni advokati pripremaju prijedloge presuda za sudije.

Evropska unija, formirana je Rimskim sporazumom 1957. godine i do savremene integracije prošla je kroz mnoge periode teškoća, izazova i sukobljenih interesa zemalja članica. Uprkos svemu navedenom vlasti u Briselu su adekvatnim ekonomsko-političkim instrumentima i mjerama uspjele pokazati da mogu odoljeti izazovima i pronaći kompromis. Sadašnja evropska integracija nosi u sebi motive i perspektive uspostavljanja ekonomske i političke stabilnosti, ekonomskog razvoja zemalja članica, prevazilaženju dispariteta između pojedinih zemalja, visokog životnog standarda, ekonomije blagostanja, mira i demokratskog razvoja, dobro struktuirane socijalne politike i prosperiteta svih zemalja članica integracije, kao i potencijalni razvoj zemalja kandidata.

Evropska unija (EU) je prema mnogim pokazateljima najveća ekonomska sila u svijetu. Ne postoji nijedna ekonomska integracija u kojoj su se zemlje, prepoznajući zajednički interes, u tolikoj mjeri odrekle nacionalnog suvereniteta u mnogim oblastima. Procjene su da je trgovina unutar EU udvostručena u poređenju sa stanjem prije integracije i danas predstavlja najveći trgovinski blok.

Da li će EU uspjeti da odgovori izazovima sa kojima se suočava, da li će se dalje širiti ili će neriješivi problemi izazvati slom ovog giganta, neka su najintrigantnijih pitanja današnjice? Kroz sva ta pitanja se provlači ekonomska situacija EU. Putem finansijskog menadžmenta vlasti u Briselu, monetarnom politikom ECB, koja djeluje u pravcu primarnog cilja-stabilnosti cijena, kao i adekvatnom kombinacijom ekonomsko-političkog djelovanja prema zemljama JIE, koje nisu još uvijek unutar integracije, EU uspijeva da zadrži relativno stabilnu ekonomsku i političku poziciju, u savremenim turbulentnim ekonomskim i političkim uslovima.

CENTRALNOEVROPSKI UGOVOR O SLOBODNOJ TRGOVINI - CEFTA

Nakon promjena koje su se dogodile 1990-tih godina, a prije svega pada Berlinskog zida, raspada bivšeg SSSR-a i raspada Savjeta za uzajamnu ekonomsku pomoć, najveći broj bivših socijalističkih država poželio je da se priključi zapadnim ekonomskim i vojnim integracijama. Zapadne države u to vrijeme nisu bile ni spremne ni voljne da to učine, pravdujući svoj stav postojanjem velikih ekonomskih i plitičkih razlika između država. Umesto toga, one su savjetovale istočnoevropske države da međusobno sarađuju i da zajedničkim aktivnostima razvijaju elemente slobodnog tržišta, demokratije i građanskog društva.

Kao rezultat toga tri najrazvijenije države tog regiona, Mađarska, Poljska i tadašnja Čehoslovačka (poznate kao ''Višegradska grupa''), početkom 1991. godine potpisale su deklaraciju koja je prethodila godinu dana kasnije postignutom Sporazumu (21. decembar 1992. godine u Krakovu) o formiranju Centralnoevropskog ugovora o slobodnoj trgovini (CEFTA) - Central European Free Trade Agreement (CEFTA).

Nakon toga članice ovog sporazuma postale su Slovenija, Rumunija, Bugarska, Hrvatska i Makedonija.

Osnovni cilj ove integracije bio je da se povremeno smanjuju carinske dažbine i vancarinske barijere, da bi, kako je inače bilo dogovoreno one potpuno bile ukinute. U skladu sa tim već prvih godina carine na uvoz industrijskih proizvoda smanjene su za 50% što je udvostručilo trgovinu unutar integracije.

Međutim, proces liberalizacije trgovine poljoprivrednim proizvodima znatno je složeniji i otvara mnoga delikatna pitanja, i ne samo u CEFTA. Međutim i tu su započete promjene u skladu i na osnovama pravila u STO.

Danas, CEFTA je sporazum koji definiše jedinstvenu zonu slobodne trgovine u jugo-istočnoj Evropi, (mada ime sporazuma opisuje sporazum država centralne Evrope). Novi dopunjeni sporazum CEFTA potpisan je 19.12.2006. godine u Bukureštu a stupio je na snagu 26.07.2007. godine. Prema odredbama ugovora zona slobodne trgovine u jugoistočnoj Evropi treba da bude uspostavljena do 31.12.2010. godine.

Evropska zona slobodne trgovine (EFTA)Na prostoru Evrope postoji i Evropska zona

slobodne trgovine (EFTA) – European Free Trade Association (EFTA) koja je osnovana 1959. godine od strane sedam država: Velike Britanije, Danske, Švedske, Norveške, Austrije, Švajcarske i Portugalije. Države članice najprije su ukinule međusobne carine i vancarinske prepreke u trgovini industrijskim proizvodima, da bi 1966. godine to proširile i na druge proizvode. Vremenom neke od država su postale članice EU, tako da danas EFTA čine četiri veoma različite i veoma geografski udaljene države: Švajcarska, Norveška, Island i Lihenštajn. Njihov međusobni obim trgovine, mada nije zanemarljiv, višestruko je manji od obima trgovine koje pojedine države članice imaju sa članicama EU.

U svijetlu jačanja integracionih procesa u Evropi, EU i EFTA su 1992. godine potpisale sporazum o jedinstvenom Evropskom ekonomskom prostoru (EEA) – European Economic Area (EEA), koji je stupio na snagu 1. januara 1994. godine. Ovom sporazumu nije pristupila Švajcarska ali je umjesto toga potpisala bilateralni sporazum sa EU. EEA sporazum uključuje EU pravnu regulativu koja se odnosi na četiri osnovne slobode: slobodno kretanje robe, usluga, ljudi i kapitala u okviru i između 30 država (27 članica EU i 3 članice EFTA), pokriva saradnju u drugim važnim oblastima kao što su: istraživanje i razvoj, obrazovanje, socijalna politika, zaštita životne sredine, zaštita potrošača, turizam i kultura.

Severno-američka zona slobodne trgovine (NAFTA)

Proces ekonomskih integracija u Severnoj Americi počeo je 1989. godine potpisivanjem sporazuma između SAD i Kanade. Današnji sporazum o slobodnoj trgovini u Sjevernoj Americi između SAD, Kanade i Meksika, North American Free Trade Agreement (NAFTA), potpisan je 1992. godine ali je stupio na snagu 1. januara 1994. godine.

Njegov cilj je da u narednom periodu dovede do toga da se u potpunosti liberalizuju protok robe i kapitala. Ovaj osnovni sporazum ima i dva dodatna sporazuma:

sporazum o saradnji na polju zaštite čovjekove okoline u Severnoj Americi, i

sporazum o saradnji u oblasti rada (zapošljavanja) u Sjevernoj Americi. Predviđeno je da NAFTA preraste u Panameričku zonu slobodne trgovine.

EVROPSKI MONETARNI SISTEMMotivi za formiranje

- ekonomska i monetarna integracija- jedinstvena – zajednička valuta- jedna centralna banka- potpuna koordinacija nacionalnih

ekonomskih politika- jedinstvena monetarna i fiskalna politika

Karakteristike:- fiksni uzajamni pariteti valuta država članica..- jedinstvena monetarno –kreditna politika i zajednička monetarna politika prema ostalom delu sveta..- unificirana politika na tržištu kapitala,- usaglašavanje svih mera i koordinacija u vođenju budžetske politike država članica- centralizacija vođenja celokupne ekonomske politike...

Bazu ovog sistema činili su relativno čvrsti uzajamni kursevi valuta i nova valutna jedinica (ECU) – European Currence of Unit (ECU).

Mehanizam Evropskog monetarnog sistema sačinjavaju:

Evropska valutna jedinica (ECU), Mehanizam intervencija na deviznom tržištu, Kreditni aranžmani.

EVROPSKA VALUTNA JEDINICA ECUSluži za:

- određivanje centralnog kursa svake valute, a preko toga i međusobnih odniosa svih valuta u sistemu,- kao pokazatelj potrebnih intervencija na deviznom tržištu i korektivnih mera u ekonomskoj politici,- postaje sredstvo obračuna između centralnih banaka država članica- ima relativno stabilan fiksni paritet i stabilnost međuvalutinih odnosa,

Evropska valutna jedinica se sastoji iz korpe valuta u koju su ušle nacionalne valute EEZ, bez obzira na članstvo u EMS. Kao kriterijum za učešće u korpi poslužili su visina bruto društvenog proizvoda, učešće u svetskoj trgovini i učešće u trgovini unutar EEZ, (DEM 32,92%, FF 19,89%, GB& 13,16%, HolGul 10,49% IL 9,77%, BelF 9,19%)

Vrednost korpe valuta menjala se svakih 5 godina.Dominantna uloga DEM i FF, više od 50%Promena fiksnih kurseva bila je moguća ako:

- dođe do promene ekonomske situacije jedne države članice- dođe do ozbiljnih poremećaja u platnom bilansu i pritiska na kurs određene valute,

ECU je bila obračunska jedinica Zajednice, čija je vrijednost utvrđivana korpom valuta zemalja članica, a ponderi za pojedine valute određivani su u skladu sa veličinom bruto domaćeg proizvoda i obimom spoljnotrgovinske razmjene zemalja članica. Zemlje članice su bile dužne da deponuju kod Evropskog fonda za monetarnu saradnju 20% svojih rezervi u zlatu i devizama, čija vrijednost je bila izražena u ECU.

Članice Zajednice su bile dužne da utvrde međusobne paritete uz obavezu da održavaju devizne kurseve svojih valuta u granicama +/-2,25% u odnosu na paritet, a za neke slabije valute predviđena je mogućnost oscilacije i do +/- 6%. Predviđena je i mogućnost da centralne banke zemalja članica, u slučaju potrebe, odobravaju jedna drugoj kratkoročne pozajmice. Ovaj mehanizam održavanja utvrđenih deviznih kurseva u okviru Evropskog monetarnog sistema poznat je pod imenom Mehanizam deviznih kurseva ( ERM I).

U okviru ERM mehanizma utvrđeni su bilateralni centralni pariteti između valuta članica, a zone u kojima je valutama dozvoljeno fluktuiranje postavljene su na +/- 2.25 %, osim u slučaju Italije kojoj je bilo dozvoljeno fluktuiranje od +/- 6%. Centralne banke zemalja članica ERM-a su održavale svoje devizne kurseve unutar limita intervencijama na deviznom tržištu. U tom periodu su zemlje članice sprovodile politiku liberalizacije kapitala i koordinacije makroekonomskih politika. Bundesbanka je imala ulogu glavnog arhitekte ekonomske politike koja se odlikovala niskom inflacijom, odnosno stabilnošću cijena, što je i danas glavna odlika politike ECB.

EMS II je uspostavljen 1. 1. 1999. radi osiguranja da kurs valute između EUR i drugih EU valuta fluktuira bez narušavanja ekonomske stabilnosti unutar jedinstvenog tržišta. Najmanje dvije godine prije nego što se kvalifikuju za usvajanje eura kao jedinstvene valute, države članice EU izvan zone eura dobrovoljno participiraju u ERM II. Uspješna participacija u EMS II smatra se potvrdom održivosti ekonomske konvergencije i priznanjem državi članici da ima svoje mjesto u ekonomiji unutar zone eura.

U cilju stabilizovanja monetarne situacije, na sastanku ministara finansija i guvernera centralnih banaka 1993. godine, su margine oscilacije deviznih kurseva proširene na +/- 15 % utvrđenog deviznog pariteta. Pošlo se od pretpostavke da će tako široko polje oscilacije predstavljati efikasno sredstvo odbrane od mogućih špekulativnih udara , kao i da će biti manja potreba za intervencijama centralnih banaka.

Mehanizam ERM2 ima nekoliko važnih komponenti:

Margine, granice fluktuiranja deviznog kursa određene valute u odnosu na kurs evra.

ECB može suspendovati (deviznu) intervenciju (nacionalne centralne banke), ako je ugrožena stabilnost cijena.

Promjene središnjeg pariteta (engleski, “realignment”) mora se izvršiti na vrijeme i organizirano, ako i kada to postane nužnim.

U osnovi, očekuje se da zemlja ostane u ERM II mehanizmu najmanje dvije godine, ali može i duže od toga razdoblja. Sve zavisi od realne i nominalne konvergencije. Finansiranje od strane ECB može biti vrlo kratkoročno, najduže do tri mjeseca (tzv. “very short term financing facility” – VSTFF). Ali, u praksi se očekuje da članice ERM II djeluju kroz promjenu kamatnih stopa ili deviznim intervencijama, prije nego dođu u opasnost zadržavanje kursa u okviru dozvoljenih margina i središnjeg pariteta .

Kreditni mehanizam Evropskog monetarnog sistema

Članice EMS su obavezne da deponuju kod Evropskog fonda za monetarnu saradnju 20% svojih rezervi u zlatu i devizama, a za uzvrat dobijaju odgovarajuću protivvrijednost evropske novčane jedinice (ECU).

Početkom 1994. godine ove funkcije Evropskog fonda za monetarnu saradnju preuzeo je Evropski monetarni institut (EMI). Prvu kreditnu liiniju čine ''swap" aranžmani. Iznos "swap" aranžmana nije limitiran. Kredit u okviru "swap" aranžmana centralna banka može dobiti na 45 dana. Kratkoročni kredit može koristiti centralna banka države koja ima deficit platnog bilansa. Kratkoročni kredit nije uslovljen. Jedina obaveza članice je da se konsultuje sa odgovarajućim organima EEZ. Kratkoročni kredit članica može dobiti na rok od 9 mjeseci. Ukupno raspoloživa sredstva EMS u okviru tzv. kreditorskih i debitorskih kvota iznosila su 1.4 milijardi ECU.

Srednjoročni kredit je mogla koristiti ona država članica koja je imala platnobilansne probleme ili ih sa izvesnošću očekuje. Kredit je bio uslovnog karaktera i obavezivao je državu na takvu ekonomsku politiku koju predloži Savjet ministara EEZ. Raspoloživa sredstva fonda za srednjoročno kreditiranje iznosila su 10 milijardi ECU.

S obzirom da se najveći broj zemalja EU odlučio za zajedničku valutu, ukazala se potreba za jedinstvenom monetarnom politikom. Rezultat navedene potrebe je nastajanje Evropske centralne banke (ECB), koja je ’’prerasla’’ 1998. god. iz EMI (European Monetary Institute / Evropski monetarni institut). Sjedište ECB se nalazi u Frankfurtu na Majni (Njemačka).

EVROPSKA MONETARNA UNIJA (EMU) Teorija optimalnog valutnog područja

podrazumijeva da, u okviru određenog ekonomskog prostora, zemlje ili regioni mogu da koriste prednosti fiksnog deviznog kursa, ako su ispunjeni određeni potrebni kriterijumi. Valutno područje podrazumijeva grupu zemalja koje su trajno fiksirale vrijednosti svojih nacionalnih valuta među sobom, ili su se odrekle svojih nacionalnih valuta u korist jedne zajedničke valute.

Osnovni cilj je stabilizacija nacionalnog nivoa cijena i zaposlenosti, što je svakako predstavljalo osnovne motive i za stvaranje EMU. Suština optimalnosti je, upravo u tome, u mehanizmima koji, u okviru valutnog područja, obezbjeđuju nacionalnim ekonomijama, stabilizaciju nivoa cijena i zaposlenosti, uz relativno prihvatljive troškove. Najveći trošak pristupanja valutnom području odnosi se na gubitak instrumenata monetarne politike i politike deviznog kursa.

Članice Eurozone. Velika Britanija, Danska i Švedska su van zone.

Ciljevi uspostavljanja EMU su: neopozivo utvrđivanje deviznih kurseva

valuta EU, zajednička valuta sa visokom stabilnošću

cijena, uravnotežen i postojan razvoj privrednog

života sa visokim nivoom zaposlenosti.

Instrumenti koji su koriste u sprovođenju monetarne politike:

unapređenje zajedništva monetarne politike,

tijesna koordinacija ekonomskih politika država članica

Deklaracijom Evropskog savjeta (oktobar 1990. godine) određene su tri faze u ostvarivanju Evropske monetarne unije:

Prva faza je predviđala izmjene u Rimskom sporazumu, kojim će se omogućiti stvaranje Evropske monetarne unije. Ostvarenje jedinstvenog tržišta i proširenje članstva u EMS na sve države članice EEZ.

Posebno se zahtijevala puna koordinacija monetarne i fiskalne politike država članica. Ova faza je uspješno završena krajem 1993. godine.

Druga faza je počela 1. januara 1994. godine. Potpuno usklađivanje makroekonomske politike je ostvareno. Počeo je sa radom Evropski monetarni institut (sa sjedištem u Frankfurtu),koji je trebao da pripremi sve za osnivanje Evropske centralne banke. U ovoj fazi odluke se i dalje donose na nacionalnom nivou.

Treća faza je predstavljala potpuno uspostavljanje monetarne unije. Ovlašćenja i politika centralnih banaka prenijeta su na Evropsku centralnu banku.

Predviđeno je stvaranje ekonomske, monetarne i političke unije. Osnovni ciljevi Unije mogu se sažeti u slijedeće: podsticanje ekonomskog i socijalnog napretka kroz stvaranje ekonomske i monetarne unije, uključujući, konačno i jedinstven novac, zajednička spoljna politika i politika bezbjednosti, i eventualno, formulisanje zajedničke politike odbrane,zaštita građanskih prava putem uvođenja državljanstva Unije; čvrsta saradnja u oblasti unutrašnje sigurnosti, imigracije, droga, terorizma, viza i sl.

Prema Sporazumu iz Mastrihta, do kraja 1998. godine morala bi se kompletirati druga faza ekonomske i monetarne unije. Početkom 1999. godine trebala je da otpočne treća faza u kojoj će se uvesti nova novčana jedinica EURO (do tada treba da se štampa nova novčanica i iskuje euro moneta). Države članice gube monetarnu autonomiju i napuštaju vođenje sopstvene monetarne politike. Spoljnotrgovinske transakcije izražavaju se u jedinici EURO. Fiskalne obaveze i javni dug prestaju da se iskazuju u utvrđenoj nominalnoj vrednosti. Početkom 2002. godine sve države članice uvode EURO novac u svoj gotovinski i bezgotovinski platni promet. Nacionalni novac prestaje da postoji sredinom navedene godine.

Prema kriterijima usvojenim u Mastrihtu sve države članice svojom monetarnom i fiskalnom politikom u 1997. i 1998. godini trebalo je da obezbijede slijedećih pet zahtjeva konvergencije, da bi postale članice jedinstvenog monetarnog sistema:

Budžetski deficit ne smije biti veći od 3% bruto domaćeg proizvoda (ne bruto nacionalnog proizvoda),

Učešće javnog duga u društvenom proizvodu ne smije biti veće od 60%, osim u slučaju kada ovaj odnos ''ubrzano opada i približava se granici od 60% po zadovoljavajućoj stopi",

Prosječna stopa inflacije u državi ne smije biti viša od 1,5% od prosječne stope inflacije u tri države koje imaju najnižu infiaciju (kritična stopa inflacije se računa u 1997. godini),

Dugoročne kamatne stope ne smiju biti više od 2% od prosečne kamate u tri države koje imaju najniže kamatne stope

Država članica mora dvije godine prije donošenja odluke o jedinstvenoj valuti imati stabilan kurs svoje valute (najveće odstupanje je moguće u granicama ± 2,25% od centralnog kursa ECU).

Od ukupno 15 država članica EMS samo Luksemburg je ispunjavao sve tražene zahtjeve u pogledu visine budžetskog deficita, javnog duga, infiacije i kamatne stope. Postojala je i grupa država članica (V. Britanija, Grčka, Danska i Švedska) koje nisu bile zainteresovane za ulazak u zonu EURA, ili nisu ispunjavale tražene uslove (Grčka).

PREDNOSTI I NEDOSTACI ČLANSTVA U EMU

Postavlja se pitanje: šta države gube, a šta dobijaju odustajanjem od autonomije u vođenju monetarne politike? Nacionalna monetarna politika prestaje da bude autonomna bilo da države međusobno fiksiraju kurseve ili da usvoje jedinstvenu regionalnu valutu. Navešćemo promjene pod pretpostavkom pune monetarne integracije.

Prednosti članstva u EMU:

Snižavanje transakcionih troškova (godišnje su iznosili do 30 mlrd USD)

Mogućnost poredjenja cijena u evro zoni Ekonomija obima i smanjenje troškova

vodjenja valuta Lakša alokacija faktora proizvodnje Dobit od senijoraže – emisiona dobit Evro je značajniji od pojedinačnih valuta

Transparetnost transakcija i smanjen rizik deviznih kurseva

Širenje finansijskih tržišta – postaju dostupnija i likvidnija

Makroekonomska stabilnost – veća samostalnost CB

Niže kamatne stope Strukturne reforme vezano za principe

konvergencije Evro – globalna rezervna valuta Intenzivniji ekonomski rast Veći kredibilitet fiskalne politike (nema

devalvacije) Veći socijalni benefiti od snižavanja cijena i

smanjenja rizika

Nedostaci članstva u EMU:

Troškovi prelaska na evro – troškovi obuke i poremećaji na poslovima zbog prelaska na evro

Raskid sa tradicionalnim valutama u korist neizvjesne budućnosti

Gubitak poslova zamjene valuta Gubitak kursa valute Kontrolisana fiskalna politika

Gubitak monetarne autonomije Favorizavanje već komparativno boljih –

izlaganje konkurenciji Public choice – osjetljivost birača na inflaciju Mogućnost nepoštovanja pravila igre –

nepoštovanje kriterijuma Problem različitog stepena razvijenosti i

različite privredne strukture Problem uskladjivanja makropolitika

Velike razlike u stepenu razvijenosti pojedinih članica Unije zahtijevaju stvaranje mehanizma koji će pomoći da se dispariteti smanje i poveća kohezija. Regionalna politika EU je vjerovatno jedno od njenih najrazrađenijih oruđa.

Samo stvaranje zajedničkog tržišta nije automatski dovelo do skladnog i uravnoteženog ekonomskog razvoja Unije.

Regionalne razlike je trebalo smanjiti radi normalnog funkcionisanja EU kao cjeline. Sa izraženim regionalnim disparitetima Evropljani su se susreli još na samom početku, u vrijeme osnivanja Evropske zajednice. Svakim novim proširenjem EU proširivao se i problem. Da bi se prevazišli ti problemi osnovani su fondovi u službi regionalne razvojne tj. kohezijske politike.

Strukturni fondovi

Znatne privredne i socijalne razlike postojale su unutar Evropske unije. Među strukturnim problemima dominirala je regionalna neujednačenost koja se odražavala u većoj razlici između dohodaka u regionima EU, kao i u velikim problemima u oblasti zapošljavanja. Pored ovoga, postoje ogromne razlike između učinaka nacionalnih privreda.

Zahvaljujući sredstvima dobijenim iz fondova, četiri najsiromašnije članice su u periodu 1992-2000 ostvarivale godišnji privredni rast u tom periodu od po 0,4%. Stvoreno je 2,2 milona novih radnih mesta, izgrađeno 17.000 km puteva. Ulaganja su izvršena pretežno u naučnoistraživački razvoj, turizam i sektor srednjih i malih preduzeća. U Danskoj i Italiji je pružena značajna pomoć malim I srednjim preduzećima u ribljoj industriji. U Grčkoj su najveću korist imala mala i srednja preduzeća koja su se bavila proizvodnjom tepiha, a korisnici iz zemalja Beneluksa su bili regioni na čijoj teritoriji se nalaze nacionalni parkovi.

Za taj period je bilo potrošeno 170 milijardi evra ili trećina tadašnjeg budžeta.

Od 2004. godine, EU se proširuje za još deset država. Teritorija EU se povećava za 30%, dok se BDP Unije uvećava za samo 5%. Na osnovu nove situacije, države članice se mogu kategorisati u tri grupe.

Prvu grupu čini dvanaest najrazvijenih,drugu grupu osam država srednjeg nivoa

razvijenosti (Španija, Portugal, Grčka,Slovenija, Češka, Kipar i Malta) i ostale zemlje čiji prosečan BDP čini 40% od

prosjeka ostatka EU.

Instrument za pretpristupnu pomoć – IPA 2007-2013

Evropska unija je vremenom razvila čitav spektar programa spoljne pomoći što za rezultat ima nastanak preko 30 različitih pravnih instrumenata na osnovu kojih su ovi program pomoći realizovani. Potreba za uprošćavanjem sistema spoljne politike, kao i za postizanjem maksimalnih rezultata korišćenjem namjenjenih finansijskih sredstava dovela je do toga da Evropska komisija predloži jednostavniji okvir za pružanje spoljne pomoći u budžetskim periodu 2007-2013. U tom cilju je u septembru 2004.godine, Evropska komisija predložila uspostavljanje novog istrumenta za pretpristupnu pomoć (Instrument for Per-Accession Assistance – IPA 2007-2013 ), koji je namijenjen pružanju podrške zemljama kandidatima za članstvo u EU, kao i potencijalnim kandidatima za članstvo u EU.

IPA 2007-2013. u fokusu ima dva glavna prioriteta:

• pomoć zemljama u ispunjavanju političkih, ekonomskih i kriterijuma koji se odnose na usvajanje pravnih tekovina EU, kao i izgradnja administrativnih kapaciteta i jačanje pravosuđa;

• pomoć zemljama u procesu priprema za korišćenje strukturnih kohezionih fondova EU nakon pristupanja Evropskoj uniji.

Zemlje korisnice IPA su podijeljene u dvije kategorije:

I. kandidati za članstvo u EU (Turska, Hrvatska i Makedonija);

II. potencijalni kandidati za članstvo u EU (Srbija, uključujući Kosovo i Metohiju,

Crna Gora, Bosna i Hercegovina i Albanija).

Komponente IPA za period 2007-2013.godine su:

• Pomoć tranziciji i izgradnji institucija• Prekogranična saradnja• Regionalni razvoj• Razvoj ljudskih resursa• Ruralni razvoj

Zemljama kandidatima za članstvo (trenutno Turska, Hrvatska i Makedonija) su dostupne sve, a ostalim zemljama (Albanija, BiH, Crna Gora i Srbija), do dobijanja statusa kandidata, samo prve dvije komponente.

Tabela: Višegodišnji indikativni okvir 2008-2010 (u milionima)

EU i Zapadni BalkanRegionalna saradnja zemalja Zapadnog

Balkana predstavlja jedan od ključnih faktora podsticaja integracionih procesa u regionu čiji je strateški cilj pridruživanje EU.

U čemu se sastoji značaj prekogranične saradnje u regionu? Prekogranična saradnja ima, pre svega, političku i ekonomsku dimenziju.

Politička dimenzija se ogleda u jačanju političke stabilnosti u regionu, razvoju dobrosusjedskih odnosa, prevazilaženju nacionalizma i netolerancije, promovisanju međusobnog razumijevanja i političkog dijaloga. Ekonomska dimenzija se ogleda u unaprijeđenju ekonomske saradnje prekograničnih oblasti kao što su, na primjer, razvoj regionalne infrastrukture u oblasti saobraćaja, energije, osnivanje zona slobodne trgovine, što često predstavlja samo prvi korak pogranične integracije i osnov za proširenje saradnje i na druge oblasti.

Stanje privrednog razvoja zemalja Balkana, mjereno kriterijumom nacionalnog dohotka po stanovniku pokazuje da su ove zemlje u prosjeku 2 do 2,5 puta manje razvijene od većine zemalja koje su postale punopravne zemlje članice Evropske unije maja 2004. godine, a u odnosu na razvijenije dosadašnje zemlje članice Unije (15) čak 12 puta su manje razvijene. Pored visokih zahtjeva Kopenhaških kriterijuma za ulazak u Evropsku uniju, zaostajanje u stepenu privrednog razvoja je, čini se, čak i najveća prepreka za ulazak zemalja Balkana u jednom srednjoročnom periodu (do 2015. godine).

Strateški dugoročni interes EU je integracija regiona Zapadnog Balkana u evropsku političku, ekonomsku i bezbjednosnu arihtekturu. Evropeizaciji ovog dijela svijeta doprinosi i međusobna regionalna saradnja država koja harmonizuje opšte prilike u zemljama koje obiluju mnogim različitostima, tradicijama i istorijskim iskustvima. EU je i do sada podržavala sve ideje, inicijative i političke korake koji su zagovarali postepenu normalizaciju, reintegraciju i stabilizaciju Balkana. Zemlje Zapadnog Balkana na putu u EU su jedne u odnosu na druge, istovremeno i partneri i konkurenti. Takva situacija ih objektivno prisiljava na saradnju i takmičenje u postizanju postavljenog cilja.

Regionalna saradnja nije alternativa uključivanju ovih zemalja u Evropu, već njegova motorna snaga i pokretač koji poboljšava ukupne šanse svake pojedinačne zemlje i cijele regije za ulazak u EU. Stoga je projekat CEFTA svojevrsni test za zemlje zapadnog Balkana, od strane EU.

PoPoččetaetak PSPk PSP

Studija o Studija o izvodljivoizvodljivo

stisti

Sporazum Sporazum o o

stabilizacijstabilizaciji i i i

pridrupridružživaivanjunju

Podneta Podneta kandidakandida-t-tura za ura za ččlanstvolanstvo

Dobijen Dobijen status status

kandidatkandidata za a za

ččlanstvolanstvo

Otvoreni Otvoreni pregovorpregovor

i za i za ččlanstvolanstvo

HrvatskaHrvatska 19991999 Maj 2000Maj 2000 Oktobar Oktobar 20012001

Februar Februar 20032003 Jun 2004Jun 2004

Oktobar Oktobar 20052005

MakedonijMakedonijaa

19991999 Jun 1999Jun 1999 April 2001April 2001 Mart Mart 20042004

Decembar Decembar 20052005

nene

AlbanijaAlbanija 19991999 Januar Januar 20032003

Jun 2006Jun 2006 April April 20092009

nene nene

Crna GoraCrna Gora 20002000 April 2005April 2005 Parafiran Parafiran mart 2007mart 2007

DecembDecembar 2008ar 2008

nene nene

BiHBiH 19991999 Novembar Novembar 20032003

ParafiranParafiran

juni 2008juni 2008nene nene nene

SrbijSrbijaa 20002000 April 2005April 2005 ParafiranParafiran

novembar novembar 20072007

DecembDecembar 2009.ar 2009.

nene nene

ZAKLJUČNA RAZMATRANJAEvropska unija danas broji 27 zemalja članica u

kojoj živi oko 500 miliona stanovnika, u kojoj se govori 23 zvanična jezika i mnoštvo nezvaničnih jezika, u kojoj su objedinjeni evropski Sjever i Jug sa evropskim Istokom i Zapadom, Mediteran sa Skandinavijom, poljoprivredni sa industrijskim prostorima , u kojoj su objedinjene nacije različitih istorija, običaja, kultura i stepena razvijenosti. Savremena EU je utemeljena na zajedničkim interesima, jedinstvenoj valuti (za većinu zemalja), kao i relevantnim institucijama.

Uticaj Evropske unije na svjetska ekonomska i politička pitanja svakim danom je veći. Integracija Evrope u sadašnjim dimenzijama radikalno mijenja, ne samo položaj pojedinih zemalja u Evropi, već i same Evropske unije u savremenim procesima globalizacije i preraspodjeli ekonomsko-političkih snaga u svijetu. Zato što je EU vodeća trgovinska sila u svijetu i ima ključnu ulogu u međunarodnim odnosima.

Budućnost Unije, razapete između proširenja i produbljenja, postaće sudbinsko pitanje za sve Evropljane. Evropska unija je dokazala dosada da je sposobna nositi se uspješno sa unutrašnjim problemima, pronalaženjem kompromisa, kao i adekvatnom ekonomskom politikom na globalnoj sceni uslijed svih savremenih globalnih problema, kao što je trenutna kriza ili globalno otopljavanje. Vlasti u Briselu su pokazale da građani Evropske unije sa opravdanjem mogu imati povjerenje u zajedničku vlast i da ekonomsko-socijalno-demografski interes njenih građana je ‘’ugrađen’’ u djelovanje njenih institucija na svim nivoima i da svaka zemlja članica ima razloge zadržavanje u integraciji, bez bojazni da će nadnacionalni nivo ugroziti vitalne nacionalne interese.

Integraciji zemalja Zapadnog Balkana ide u prilog činjenica da su balkanske privrede mnogostruko oslonjene na privredu EU. Valutna supstitucija je znatno veća u ovom regionu nego u nekim srednjeevropskim zemljama. Bankarski i finansijski sistem je većinom u vlasništvu evropskih banaka i drugih finansijskih institucija. Prepreku predstavlja stanje privrednog razvoja zemalja Balkana.

Stoga je period statusa kandidata najpovoljniji u procesu integracije. Unutar tog perioda zemlje kandidati imaju mogućnost korištenja sredstava iz fondova za prilagođavanje, a istovremeno mogu voditi sopstvenu monetarnu i fiskalnu politiku. Na taj način zemlje kandidati mogu adekvatnim instrumentima i mjerama privući strani kapital, izvršiti proces reformi, ojačati izvozni sektor i pripremiti ekonomski zemlju za ulazak na tržište EU. Od uspješnosti u ovom periodu zavisi cjelokupna pozicija i stanje ekonomije određene zemlje nakon ulaska u EU.

U savremenim turbulentnim globalnim uslovima stvaranje jedinstvene ekonomske, monetarne i političke unije na tlu Evrope, ima cilj progresivnog i stabilnog razvoja, obezbjeđujući EU ekonomski, politički i diplomatski status na svjetskoj sceni, shodno njenoj ekonomskoj moći. Stabilnost cijena, niska stopa inflacije, kao i niska stopa nezaposlenosti, predstavljaju osnovne ciljeve svih ekonomskih politika organa EU, podrazumijevaći ne samo ekonomsku stabilnost, nego i bezbjedonosnu, u smislu očuvanja mira, demokratije i poštovanju ljudskih prava, što predstavlja osnovne vrijednosti EU.

Ideja zajedničke integracije nadnacionalnog nivoa evropskih zemalja bi trebala opstati uprkos određenom protivljenju i negativnom djelovanju nekih nacionalnih struja, jer prednosti evropske integracije postaju sve značajnije, kao i stabilnost valute u nestabilnom svjetskom finansijskom svjetskom sistemu. Svi nedostaci integracije, svakim danom postaju manje značajni u odnosu na prednosti. Prvi put u istoriji, prošlo je 50 godina mira na evropskom tlu, što je ekonomski neizmjerljiva korist. Rat ima političke motive, ali ekonomski razorne posljedice.

Jedan od osnovnih motiva stvaranja regionalnih integracija jeste stvaranje regionalnih ravnoteža moći, što u slučaju EU, sve više dolazi do izražaja i opravdava njeno postojanje. Geopolitička rekonstrukcija svijeta dovodi do svođenja i političke i ekonomske moći na trugao SAD, Rusija i EU, na globalnoj sceni. Visoko razvijenim zemljama unutar EU, koje su ‘’nosioci’’ unije i u nekim segmentima neto davaoci, ipak veličina Unije daje adekvatniju moć i političku i ekonomsku na svjetskoj pozornici.

EU I SAVREMENA EKONOMSKA KRIZASavremena ekonomska kriza je najveća i

najgora kriza, poslije one koja je zadesila svijet 1929. godine. Postala je evidentna svima tokom 2008. godine nakon što su propali pokušaji spajanja i spašavanja nekoliko velikih finansijskih institucija u SAD. Nakon toga počela je da se širi po cijelom svijetu zahvativši i evropski finansijski i privredni sektor.

Problem nije bio likvidnost nego solventnost. Sub-prime krediti...

Efekti svjetske finansijske krize prelijevaju se na realni sektor prvenstveno kroz manjak kapitala i zaoštravanje uslova zaduživanja koje se suštinski ogleda kroz povećanje kamata, skraćivanje rokova otplate kredita i rigorozniju selekciju kompanija kod davanja kredita. Banke nemaju više sredstava za plasiranje realnom sektoru u vidu kredita, kao što su imale prije krize, dok kompanije iz realnog sektora imaju sve veći problem sa naplatom svojih potraživanja.

U Evropi zvanični podaci pokazuju da su evropske ekonomije bilježile pad rasta u toku 2008. i 2009. godine, dok su neke zemlje zabilježile najgore pokazatelje u više decenija. Ekonomski rast u evrozoni pao je za 1,5% u prvom kvartalu 2009. godine i za 1,2% godišnje, prema saopštenju statističke agencije EU Eurostat.

Vlade evropskih zemalja odobrile su 5,3 biliona dolara pomoći bankarskom sektoru u 2008. godini, pokazuju podaci ECB. Ta suma je nadmašila cjelokupni BDP Njemačke, koji iznosi 3,3 biliona dolara i najveći je u Evropi. Najviše je izdvojila Velika Britanija koja je u svoje banke ubrizgala 782 milijarde evra.

Na drugom mjestu je Danska čija je vlada od propasti spasila 13 banaka, na što je potrošila 594 milijardi evra. Njemačke banke su primile treći najveći paket državne pomoći u iznosu od 554 milijarde evra.

Njemačka i Francuska smatraju kako su upravo izgredi na finansijskom tržištu uzrokovali globalnu ekonomsku krizu te žele pooštriti propise kako bi se spriječilo ponavljanje najveće finansijske krize nakon Drugog svjetskog rata. “Moramo voditi brigu o tome da, s jedne strane, djelujemo ispravno po pitanju recesije i ekonomske krize, ali s druge strane, ne smijemo opet ponoviti greške koje se dovele do krize,” Merkel.

Evropska komisija je najavila da će propisati niz ograničenja za rad hedž-fondova i nekih drugih investicionih kompanija, čija je aktivnost, prema ocjeni eksperata Komisije, umnogome ’’kumovala’’ izbijanju i naglom širenju tekuće globalne finansijske krize.

Lideri EU očito su saglasni u pogledu zajedničkog prijedloga za oštrije kontrole na finansijskim tržištima, ukidanje međunarodnih ‘’poreskih oaza’’, ograničenje bonusa menadžerima u bankama, usaglašavanju regulatornih organa zemalja i usvajanju Kodeksa finansijskog ponašanja. Cilj je stvaranje održivog finansijskog sistema.

GRČKA KRIZA

Uslijed prekomjerne potrošnje i prikrivanja stvarnih podataka pred organima EU, Grčka je u teškoj krizi ‘’prezaduženosti’’ i na ivici je bankrota. Kriza u jednoj od članica EMU ugrožava cijelu MU i evro, pa su se lideri članica EMU odlučili za pomoć Grčkoj. Usvojen je paket finansijske pomoći Grčkoj, u iznosu od 110 mlrd evra (80-EU, 30-MMF).

Zvanična Atina je obećala da će sprovesti mjere kojima će uštedjeti ukupno 30 milijardi evra u periodu između 2010. i 2013. godine, kako bi smanjila budžetski deficit za 11% BDP-a, što dosad u svijetu nije zabilježeno. Planirane mjere štednje uključuju smanjenje budžetskog deficita na manje od 3% BDP-a do 2014. godine, zaposleni u javnom sektoru ostaće bez 13. i 14. plate, a socijalna davanja biće smanjena za 5%.

Mjere štednje uključuju i povećanje stope PDV-a sa 21% na 23%, povećanje poreza od 10% na gorivo i alkohol, kao i dalja smanjenja penzija i plata u javnom sektoru.

U centru pažnje je i finansijsko stanje Španije, koja se suočava sa sve većim dugovima i nezaposlenošću. U kritičnoj grupi su Španija, Portugal i Italija. Plan štednje Španije predviđa da će u naredne dvije godine uštedjeti 15 mlrd evra, a Italije 28 mlrd evra. Plan štednje je usvojila i Njemačka koja planira uštedjeti 80 mlrd evra do 2014. da bi dala primjer ostalim zemljama jer upravo Njemačka insistira na smanjenju budžetskih deficita putem planova štednje.

Stvaranje Evropskog stabilizacijskog mehanizma

Uslijed nedostatka mehanizma na nivou EU koji bi djelovao u uslovima ekonomskih šokova i kriza, lideri EU su se usaglasili sa kreiranjem fonda ‘’Evropskog stabilizacionog mehanizma’’, na osnovu Lisabonskog sporazuma, koji dozvoljava medjudržavni sporazum članica evrozone.

Mehanizam se sastoji iz dva dijela: 60 mlrd evra je ranije predvidjeno za vanredne situacije koje su iznad kontrole država članica, a ostatak čini 440 mlrd evra koje će biti obezbijedjene međuvladinim sporazumima. Uz ovo, biće obezbijeđeno dodatnih 250 mlrd evra od strane MMF-a.

„Takav mehanizam nije u skladu s temeljima monetarne unije“, stav je čelnika ECB. Svaka zemlja odgovara sama za svoj budžet i za svoje dugove, i to bi bio „početak evropskog sistema finansijskog izjednačavanja koji bi mogao biti jako skup i koji bi dao pogrešne poticaje i na kraju opteretio one zemlje sa solidnim javnim finansijama“.

Finansijski stručnjaci tvrde da je stvaranjem Evropskog finansijskog stabilizacionog mehanizma zaista sav raspoloživi novac na stolu i da je sada stvorena sigurnosna mreža za države poput danas Grčke, sutra Španije,Portugala, Italije...

Medjutim, ništa od željenih efekata neće biti ostvareno ukoliko ne bude suštinske fiskalne konsolidacije, razumnog i umjerenog trošenja, budžeta ne kakve bi željele, već kakve bi mogle imati države članice. To je sada zaista ključno pitanje. Plan bi trebalo da bude početak kraja krize, ali samo u slučaju da zemlje poput Portugala ili Španije zaista počnu sa fiskalnom konsolidacijom.

Na Samitu G-20 u Torontu, lideri EU su iznijeli zajednički stav da je potrebna hitna regulacija finansijskih tržišta, kao i uvođenje mjera štednje za smanjenje budžetskih deficita, čemu su se protivile SAD, Japan i Argentina.

Sučeljavanje stavova davanja ekonomskih podsticaja i stimulisanje potrošnje da bi se zadržao ekonomski rast naspram smanjenja budžetskih deficita i odnosa javnog duga sa BDP-om.

Čelnici EU su uspjeli da izbore usvajanje dogovora da se budžetski deficiti smanje za ½ do 2013., kao i stabilizaciju odnosa javnog duga i BDP-a do 2016.

Nakon pojave savremene globalne ekonomske krize razornih dejstava postaje upitan sistem funkcionisanja Breton-Vudskog modela međunarodne ekonomije, nakon demonetarizacije zlata, zasnovan na neoliberalizmu. Krize nastaju upravo u onom dijelu tržišne ekonomije koji nije pod nadzorom i kontrolom. Koncentracija kapitala je ogromnih razmjera, tržište u potpunosti liberalizovano bez regulative i špekulativni udari na finansijskim tržištima su neminovnost.

‘’ Vi imate da birate između privrženosti prirodnoj stabilnosti zlata i poštenja i inteligencije članova Vlade. Sa dužnim poštovanjem prema ovim džentlmenima, ja vam preporučujem da glasate za zlato.’’

-Bernard Šo-

Iz svega navedenog može se zaključiti da su lideri EU čvrsto odlučni da ostanu na svom putu ka ekonomskoj i političkoj uniji i da su spremni odlučno i efikasno reagovati u slučaju kriznih situacija, izazvanih vanjskim ili unutrašnjim faktorima. Da bi preduprijedili eventualne buduće krizne situacije, lideri EU nužno trebaju izvršiti potrebnu dogradnju institucionalne arhitekture i ekonomsko-političko produbljenje.

Potrebno je preispitati ekonomske pozicije zemalja članica EMU, modelirati mehanizme kontrole fiskalnih politika i završiti proces harmonizacije fiskalnih politika. Proces ulaska novih članica u EMU treba pažljivo provoditi, jer je efikasna monetarna unija teško ostvarljiva u dugom roku, sa zemljama članicama koje imaju velike razlike u ekonomskom razvoju. To potvrđuje i savremena grčka kriza i problemi sa kojima se suočavaju Španija, Portugal i Italija.

EKONOMSKE ORGANIZACIJE UJEDINJENIH NACIJA

Ekonomsko socijalni savjet UN (ECOSOC)

Ekonomsko socijalni savjet (ECOSOC) – Economic and Social Council (ECOSOC), ustanovljen je na osnovu povelje Ujedinjenih Nacija, kao jedan od njenih šest najvažnijih organa. Njegovi zadaci, uloga i funkcije definisani su u Povelji UN. Ekonomsko socijalni savjet koordinira ekonomske, socijalne i slične poslove od 14 specijalizovanih agencija, stručnih komisija i pet regionalnih komisija. Savjet prima izveštaje od 11 UN programa. ECOSOC služi kao centralno mesto za diskusiju o međunarodnim ekonomskim i socijalnim pitanjima i za formulisanje politike – preporuka državama članicama i UN sistemu.

U svom djelovanju ECOSOC je odgovoran za: - promociju viših standarda življenja,

punu zaposlenost i ekonomski i socijalni progres,

- identifikaciju rješenja za međunarodne ekonomske, socijalne i zdravstvene probleme,

- unaprijeđenje međunarodne kulturne i obrazovne saradnje, i

- podsticanje na primjenu univerzalnih normi na polju ljudskih prava i osnovnih sloboda.

Pored pet regionalnih komisija: (Ekonomska komisija UN za Evropu (UNECE) – United

Nations Economic Commision for Europe (UNECE), Ekonomska i socijalna komisija za Aziju i Pacifik

(ESCAP) – the Economic and Social Commision for Asia and the Pacific (ESCAP),

Ekonomska komisija za Latinsku Ameriku i Karibe (ECLAC) – the Economic Commision for Latin America and the Caribbean (ECLAC),

Ekonomska komisija za Afriku (ECA) – the Economic Commision for Africa (ECA) i

Ekonomska i socijalna komisija za Zapadnu Aziju (ESCVA) – the Economic and Social Commision for Western Asia (ESCWA))

i stručnih komisija on formira različite komitete, ad hoc tela, ekspertska tijela na bazi vladinih eksperata, ekspertska tijela na bazi individualnih eksperata i dr.

Ekonomska komisija za Evropu (UNECE) osnovana je 28. marta 1947. godine. Ona zajedno okuplja 56 država iz EU (ali ne i iz zapadnog dijela EU), Istočne Evrope, Jugoistočne Evrope i Zajednice Nezavisnih Država. Radi ekspertize u više područja kao što su: ekonomska saradnja i integracije, energija, životna sredina, domaćinstvo i organizacija sela, demografija, statistika, drvena građa, trgovina i transport.

Ekonomska i socijalna komisija za Aziju i Pacifik (ESCAP) je osnovana 1947. godine u Šangaju (Kina) sa sjedištem u Bankoku (Tajland). Okuplja 62 države (53 stalne i 9 pridruženih država članica) od kojih su 58 u regionu i geografski se prostire od Turske na zapadu do pacifičkih ostrva na istoku i od Ruske federacije na sjeveru do Novog Zelanda na jugu. Ona je najveća od svih ekonomskih komisija ECOSOC. Njen rad pokriva tri ključne oblasti: smanjenje siromaštva, upravljanje globalizacijom i rješavanje gorućih socijalnih problema

Ekonomska komisija za Latinsku Ameriku i Karibe (ECLAC), je ustanovljena 25.02.1948. godine kada je i počela sa radom. U početku to je bila komisija samo za Latinsku Ameriku ali su joj kasnije u mandat date i karipske države pa je 1984. godine ova komisija dobila današnje ime. Komisija broji 44 države članice od kojih su 33 države Latinske Amerike i Kariba a ostalo su države Sjeverne Amerike, Azije i Evrope koje imaju posebne istorijske, ekonomske i kulturne veze sa ovim područjima. Uz ove, u komisiji se nalazi i 8 pridruženih država članica. Sjedište komisije je u Santjagu (Čile) a podregionalna sedišta nalaze se i u Meksiko Sitiju (1951.g.) i za Karibe u Španskoj Luci (Port - of –Spain) (Trinidad i Tobago, od decembra 1966.g.). Komisija ima i svoje kancelarije u pojedinim državama.

Ekonomska komisija za Afriku (ECA), osnovana je 1958. godine i njene države članice su države Afrike, sa mandatom da promoviše ekonomski i socijalni razvoj država članica, unaprijeđuje međuregionalnu integraciju i promoviše međunarodnu saradnju sve u cilju razvoja afričkog kontinenta. Sjedište komisije je u Adis Abebi (Etiopija), a podregionalna sedišta nalaze se u Nigeru, Maroku, Zambiji, Ruandi i Kamerunu.

Ekonomska i socijalna komisija za Zapadnu Aziju (ESCVA), osnovana je 1973. godine i broji 14 država članica regiona uključujući i dvije države iz Afrike, Egipat i Sudan. Njeni opšti ciljevi su unaprijeđenje ekonomskih inegracionih i razvojnih procesa u regionu uključujući i jačanje socijalnih, tehničkih i kulturnih veza između država članica i između regiona, kao i brz i kontinuiran razvoj svake od njih.

Konferencija UN o trgovini i razvoju (UNCTAD)

Konferencija Ujedinjenih nacija o trgovini i razvoju (UNCTAD), promoviše razvoj i ravnopravnu integraciju država u razvoju u svetsku ekonomiju. Broji 193 države članice. To je ekonomska organizacija Generalne skupštine UN, kojoj podnosi i izvještaj o svom radu (preko Ekonomsko socijalnog saveta UN). Konferencija UNCTAD-a sazvana je prvi put 1964. godine u Ženevi, s ciljem restrukturisanja međunarodne trgovine u interesu država u razvoju, ostvarivanja pravilnih i stabilnih cijena primarnih sirovina, olakšanja trgovine i razvoja država u razvoju kroz otvoreni pristup tržištima razvijenih država.

Inicijativa za osnivanje jednog ovakvog tela u okviru UN potekla je sa Konferencije nesvrstanih država održane 1961. godine u Beogradu, a godinu dana kasnije Konferencija neangažovanih država uputila je zahtjev Generalnoj skupštini UN da se pod njenim okriljem formira jedno tijelo koje će se baviti problemima razvoja država u razvoju a čije je stanje dobrim dijelom bilo prouzrokovano njihovim neadekvatnim mjestom u svjetskoj trgovini i izostajanjem odgovarajuće ekonomske i tehničke pomoći razvijenih država.

Organizacija UN za industrijski razvoj (UNIDO)

Organizacija UN za industijski razvoj (UNIDO), pomaže državama u razvoju i državama u tranziciji da se izbore i ne ostanu u grupi marginalizovanih država.

UNIDO pokreće znanje, vještine, informacije i tehnologiju da promoviše zaposlenost, konkurentnu ekonomiju i zdravo okruženje. Kao takav, povećava sarahnju na globalnom, regionalnom i nacionalnom nivou.

Osnovan je 1966. godine a status specijalne organizacije UN-a stekao je 1985. godine. Kao takav, UNIDO ima sopstveni Statut, svoje članice, tela za sprovođenje politike, izvršni odbor i sopstveni budžet.

UNIDO ima posebno mhesto u sistemu UN i jedina je organizacija koja promoviše stvaranje bogatstva dok je istovremeno krenula u borbu za smanjenje siromaštva, kroz proizvodnju.

Težište dhelovanja UNIDA je na jačanju malih i srednjih preduzeća.

Organizacija za hranu i poljoprivredu (FAO)

Osnovni cilj FAO jeste borba protiv gladi. Pomažući i razvijenim državama i državama u razvoju, FAO deluje kao nezavisna organizacija u kojoj su sve države ravnopravne u pogledu pregovaranja i uticaja na politiku. FAO je takođe i izvor znanja i informacija i kao takav pomaže podjednako kako razvijenim državama tako i onima u tranziciji da modernizuju i unaprede poljoprivredu, šumarstvo i ribarstvo i time obezbijede visok nivo ishrane za svoje stanovništvo. Od svog osnivanja, 1945. godine, posebnu pažnju posvećuje razvoju ruralnih sredina.

FAO obezbjeđuje informacije i zato služi kao mreža znanja. Korišćenjem ekspertize svojih stučnjaka – agronoma, šumara, veterinara, nutricionista, sociologa, ekonomista, statističara i drugih profesionalaca – obezbjeđuje prikupljanje, analizu i razmenu podataka koji pomažu razvoj.

FAO objavljuje na hiljade biltena, izveštaja i knjiga i nekoliko časopisa.

Organizacija za ekonomsku saradnju i razvoj (OECD)

Ova organizacija je osnovana 1960. godine, a sa radom u ovom obliku počela je 1961. godine. Tada je brojala 20 država članica a danas (avgust 2008.godine) broji 30 država članica opredjeljenih (odanih) demokratiji i tržišnoj ekonomiji. U maju 2007. godine OECD države članice su se složile da pozovu Čile, Estoniju, Izrael, Rusku Federaciju i Sloveniju ( prvi razgovori počeli u decembru 2007.godine) i ponude im razgovore oko prijema u članstvo, sa takođe mogućim kandidatima, Brazilom, Kinom, Indonezijom, Indijom i Južnoafričkom republikom. Sjedište organizacije je u Parizu, a budžet u 2008. godini je 342,8 miliona eura.

Ekonomske grupacije, G-5, G-7, G-8, G-10, G-20, G-24, G-77

Sa porastom broja država članica breton – vudskih institucija došlo je do otežanog rada i rješavanja pojedinih globalnih problema. Zato se pojavila potreba da se prethodno obave konsultacije o pojedinim međunarodnim finansijsko – ekonomskim pitanjima, u manjim i više neformalnim grupama ali koje imaju slične interese. Tako je došlo do formiranja brojnih ekonomskih grupa, koje najčešće posluju bez stalnih kadrova ili sekretarijata i sastaju se povremeno, kada je potrebno, ili regularno nakon određenog vremenskog perioda.

Grupa petorice – G5, je dosta neformalne prirode. Ministri finansija i guverneri centralnih banaka 5 najvažnijih država – SAD, Japan, Njemačka, Francuska i Velika Britanija – sastaju se povremeno radi rasprave o deviznim kursevima i trendovima na polju kamata. Prvi sastanak je održana1967. godine.....

Grupa sedam – G7, formalizovana je 1986. godine nakon sastanka u Tokiju i nakon početnih konsultacija sedmorice i posebno ozbiljnih kritika koje su bile upućene državama grupe G5. Na tom sastanku predsjednici država ili vlada su izjavili da su saglasni da se trebaju preduzeti dodatne mjere da bi se osiguralo da postupci za efikasniju koordinaciju međunarodne ekonomske politike budu ojačani.

Grupa osam – G8, je organizacija sedam vodećih ekonomskih država sveta (G7) i Rusije (ne učestvuje na svim sastancima) i predstavnika Evropske unije kao posmatrača. Organizacijom predsjedava jedna država na period od godinu dana. Države grupe G8 poseduju preko 50% ukupne kupovne moći i realizuju 2/3 ukupnog svjetskog trgovinskog prometa, dok istovremeno u njima živi oko 13% svetske populacije. Osnovni cilj ove grupe je razmjena mišljenja i usaglašavanje prije svega sopljnopolitičkih i ekonomskih pitanja između država članica.

Grupu deset – G10, sačinjava 11 industrijski najrazvijenijih država (države članice G7, Belgija, Holandija, Švedska, i Švajcarska) sa ciljem konsultacija i saradnje u ekonomskoj, monetarnoj i finansijskoj sferi.

Grupu dvadeset – G20, čine ministri finansija i guverneri centralnih banaka 19 industrijski razvijenih i država u razvoju (Argentina, Australija, Brazil, Kanada, Kina, Francuska, Nemačka, Indija, Indonezija, Italija, Japan, Meksiko, Rusija, Saudijska Arabija, Južnoafrička Republika, Južna Koreja, Turska, Velika Britanija i SAD). Dvadeseti član je EU koju predstavlja rotirajući predsjedavajući Evropske centralne banke. Sastancima prisustvuju i Generalni direktor MMF i Predsjednik Svjetske banke sa po još nekoliko svojih pomoćnika.

Grupa je osnovana 1999. godine u Berlinu, s ciljem da se na jednom mjestu, zajedno između najvažnijih razvijenih i država u razvoju, diskutuju ključna pitanja globalne ekonomije. Zapravo, to je neformalna grupa gde se na jednom mjestu otvoreno, između razvijenih i jednog broja država u razvoju, razgovara o ključnim pitanjima globalne ekonomske stabilnosti.

Grupa dvadesetčetiri – G24. Međuvladina grupa G24 osnovana je 1971. godine sa osnovnim ciljem dogovora o poziciji država u razvoju u vezi sa monetarno-finansijskim i razvojnim pitanjima. Čine je države iz tri regiona, Afrike (9), Latinske Amerike i Kariba (8) i Azije i države u razvoju iz Evrope (7).

Sve države članice grupe G77 su dobrodošle da prisustvuju i učestvuju na sastancima G24 u svojstvu posmatrača. Kina se pridružila ovoj grupi država sa specijalnim statusom.

G24 funkcioniše na dva nivoa:

(1) političkom nivou koji čine ministri finansija ili guverneri centralnih banaka i

(2) na radnom nivou službenika imenovanih kao zamjenici ministara finansija ili guvernera centralnih banaka.

GRUPA 77 je organizacija zemalja u razvoju u okviru Ujedinjenih nacija. Osnovana je 15. juna 1964. godine. Danas je čini 130 zemalja. Cilj im je prvenstveno da manje razvijene zemlje ne ostanu u sjenci razvijenih, a naročito po pitanju ekonomije i uticaja u organima Ujedinjenih nacija.