MUSTAFA KEMAL N VERS TES SOSYAL B L MLER ENST TS DERG S

Mustafa Kemal University Journal of Social Sciences Institute

Yl/Year: 2009 Cilt/Volume: 6 Say/Issue: 12 ISSN: 1304-429-X

HATAY ZEL SAYISI

Hatay

MUSTAFA KEMAL N VERS TES SOSYAL B L MLER ENST TS DERG S Mustafa Kemal University Journal of Social Sciences InstituteYl/Year: 2009 Cilt/Volume: 6 Say/Issue: 12 ISSN: 1304-429-X

Sahibi / Owner:(Mustafa Kemal niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Adna) (On Behalf of Mustafa Kemal University Social Sciences Institute) Do. Dr. Yakup BULUT

Editr / Editor:Do. Dr. Yakup BULUT

Editr YardmclarYrd. Do. Dr. Eyyup COKUN Yrd. Do. Dr. Selim KAYA Yrd. Do. Dr. aban TANIYICI

Yayn Kurulu / Editorial Bord:Do. Dr. Yakup BULUT Do. Dr. Mustafa OLAK Yrd. Do. Dr. Eyyup COKUN Yrd. Do. Dr. smail GELEN Yrd. Do. Dr. Adem EL K Yrd. Do. Dr. Hseyin KORKMAZ Yrd. Do. Dr. Adnan ZYILMAZ Yrd. Do. Dr. aban TANIYICI

ngilizce RedaktrOkt. Abdullah Kahraman Dergi Yazma Adresi / Correspondence Adress: Mustafa Kemal niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Mdrl Tayfur Skmen Kampus Antakya/ HATAY Tel: 0326 2455812 Faks:0326 2455811 e-posta: sosyalbilimler@mku.edu.tr mkusbe@yahoo.com

Bask-Hazrlk:Pegem Akademi Yaynclk Adakale Sokak 4/1 Yeniehir-Ankara / TRK YE Tel: +90 312 430 67 50-51 | Faks: +90 312 435 44 60

Mustafa Kemal niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Dergisi ylda iki kez yaynlanan hakemli, bilimsel bir dergidir. Yaymlanan yazlarn her trl hukuki ve bilimsel sorumluluu yazarlarna aittir. Derginin her hakk sakldr. Dergide yaymlanan yazlar kaynak gsterilmeksizin kullanlamaz.

ii

Balarken Hatayn anavatana katlmasnda byk emei olan Mustafa Kemal Atatrkn hedef ve amalarn kendine misyon edinen Mustafa Kemal niversitesi, bu amacn nemli bir boyutu olan insan kaynaklarn yetitirerek lkeye nemli katklar salamaya devam etmektedir. Mustafa Kemal niversitesi olarak Atatrkn Hatay iin duyduu heyecann aynsn, 70 yl sonra bizler de duymaktayz. Bu heyecan yaamann bir yolunun Hatayn kalknmas, gelimesi ve yaamn her alannda modernlemesine katk salamak olduu bilincindeyiz. niversite olarak hedefimiz, tm Hatay kampus ilan ederek Hatayn her kar topranda bulunmaktr. Dier bir ifade ile toplumun ihtiya duyduu insan gcn yetitirmeyi ama edinen niversitemiz, bunu gerekletirecek her frsat deerlendirecek adm atmaktan geri durmamaktadr. Bu erevede hedefimiz, Atatrk lkeleri ve Cumhuriyet Devrimleri nda, niter devlet yapsna uygun, demokratik, yeniliki, analitik dnebilen, giriimci, aratran, sorgulayan bir niversite genlii yetitirmektir. Bu amac besleyen en nemli faaliyetlerden birisi de bilimsel yaynlar yaparak toplumun geliimine katk salamaktr. Mustafa Kemal niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Dergisinin istikrarl biimde srdrd yayn hayatnda 6. yl ve 12. sayya ulamas ok nemlidir. 2008 ylndan bu yana gsterdii deiim ve geliim ile kalite ve katksn giderek artran MK Sosyal Bilimler Enstits Dergisi, bugn Trkiyedeki tm niversite ktphanelerinden ve web sayfas araclyla dnyann her yerinden ulalabilen nemli bir bilimsel dergi haline gelmitir. Hatay zel Says olarak hazrlanan bu say Hatayla ilgili bilimsel almalar bilim dnyasna sunma imkan salamaktadr. Bu adan da nemi byktr. Bu balamda derginin gsterdii geliimde emei geen, dergi editrne, Yayn Kurulu yelerine, Danma Kurulu yelerine, hakemlik yapan ve yazlaryla katk salayan bilim adamlarna teekkr ediyor, katklarnn ve almalarnn artarak devam etmesini temenni ediyor, Hatayn anavatana katlnn 70. yl mnasebetiyle btn Hatayllara sevgilerimi sunuyorum.

Prof. Dr. M. erefettin CANDA Mustafa Kemal niversitesi Rektr

iii

ED TRDENMustafa Kemal niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Dergisi, 6. ylnda, 12. says ile yayn hayatn srdrmektedir. Dergimiz 9. saysndan itibaren web ortamnda da yaymlanmaya balandndan tpkbasmna dnyann her yerinden ulalabilmektedir. Deerli bilim adamlarmz tarafndan dergimize yaynlanmak zere gnderilen btn almalar, titizlikle incelenmekte, en hzl ve en verimli bir biimde deerlendirilmesi yaplmaktadr. Dergimize gnderilen almalarn daha hzl biimde deerlendirilebilmesi iin deerli yazarlarn Enstitmzn web sayfasnda belirtilen dergi yazm kurallarna hassasiyetle uymalarn rica ediyorum. Dergimizde yaymlanan yazlarn tm ilemleri e-posta sistemiyle gerekletirilmektedir. Bir nceki sayda belirtildii gibi Yayn Kurulumuz zaman zaman yaanan baz teknik sorunlardan dolay resmi adresimizin (sosyalbilimler@mku.edu.tr) yannda kullandmz mkusbe@gmail.com adresi yerine mkusbe@yahoo.com kullanlmasna karar vermitir. Bu saymzdan sonraki saylarmzda yazar ve hakemlerimizin yazmalarda sosyalbilimler@mku.edu.tr ve mkusbe@yahoo.com adreslerini kullanmalar gerekmektedir. Yazmalarda her iki adresin birlikte kullanlmas baz teknik aksaklklarn nlenmesi asndan yararl olmaktadr. Ayrca dergiye gnderilen makaleler iin bavuru formunun (bkz. http://www.mku.edu.tr/enstituler/sosyalbilimler/index.html), makaleyle birlikte eposta ile gndermelerinin yan sra ilgili yazar/yazarlar tarafndan imzalanarak dergi yazma adresine normal posta yoluyla da ulatrmalar gerekmektedir ki, bunun ok nemli olduunu belirtmek isterim. Dolaysyla dergimize gnderilen makalelerin yayn kurulunda grlmesinden hakemlere gnderilmesine ve yaplmas istenen deiikliklerin yazara iletilmesinden yaynlanma aamasna kadar her trl iletiim e-posta yoluyla gerekletirilmektedir. Bu balamda srete meydana gelen gelimeler konusunda ilgili yazarlara da bilgi verilmektedir. Dergimizin bu says Hatay zel Says adn tamakta ve Hatayn Anavatana katlmnn 70. yl dolaysyla eitli ynleriyle Hatay inceleyen 18 makaleden olumaktadr. Bu saynn Hatay zel Says olmasnda gerekli destei veren ve bize yol gsteren Rektrmz Sayn Prof. Dr. M. erefettin CANDAya teekkr ediyorum. Ayrca lkemizin birok niversitesinden Hatayla ilgili almalar yaparak dergimize katk salayan deerli bilim insanlarna, derginin basm ncesi hazrlklarnda zveri ile alan Enstit alanlarna, dizgi ve bask ilerinde zenli ve titiz almalaryla bize destek veren Pegem Akademi ekibine teekkr ediyorum.

Do. Dr. Yakup BULUT Editr

iv

DANIMA KURULU / ADVISORY BOARD:Prof. Dr. M. erefettin CANDA Prof. Dr. lhan GEN Prof. Dr. Murat ZBAY Prof. Dr. Firdevs GNE Prof. Dr. Ahmet KIRKKILI Prof. Dr. Hayati AKYOL Prof. Dr. Mukim SAIR Prof. Dr. Ahmet Hamdi AYDIN Prof. Dr. Veysi SEV Prof. Dr. Cahit KAVCAR Prof. Dr. Bilal ERYILMAZ Prof. Dr. Adalet BAYRAMOLU ALADA Prof. Dr. Emin KAR P Prof. Dr. Ahmet KARADA Prof. Dr. Kemal GRMEZ Prof. Dr. brahim YILDIRIM Prof. Dr. Sadettin TOMBUL Prof. Dr. Ali UZUN Prof. Dr. Ali Seluk B R C K Prof. Dr. Yavuz ATAR Do. Dr. Birol EKGN Do. Dr. Fatih TREMEN Do. Dr. brahim B LG N Do. Dr. Muhammet KSEC K Do. Dr. Uur YILDIRIM Yrd. Do. Dr. smail GELEN Mustafa Kemal niversitesi Dokuz Eyll niversitesi Gazi niversitesi Ankara niversitesi Atatrk niversitesi Gazi niversitesi Erzincan niversitesi Kahramanmara St mam niversitesi Marmara niversitesi Ankara niversitesi Sakarya niversitesi stanbul niversitesi Gazi niversitesi Kilis Yedi Aralk niversitesi Gazi niversitesi Dicle niversitesi Frat niversitesi Ondokuz Mays niversitesi Marmara niversitesi Seluk niversitesi Seluk niversitesi Zirve niversitesi Mustafa Kemal niversitesi Pamukkale niversitesi Kahramanmara St mam niversitesi Ondokuz Mays niversitesi

v

BU SAYININ HAKEMLERProf. Dr. lhan GEN Prof. Dr. Turgut KARABEY Prof. Dr. Mehmet T K C Prof. Dr. Ali UZUN Prof. Dr. Cevdet YILMAZ Do. Dr. Hakan ALTINTA Do. Dr. Gyasettin AYTA Do. Dr. Mehmet BAHAR Do. Dr. brahim B LG N Do. Dr. lyas GKHAN Do. Dr. Muammer GL Do. Dr. lhan KAYA Do. Dr. Aziz KILIN Do. Dr. Said KINGIR Do. Dr. Aynur ZFIRAT Do. Dr. Fatih TREMEN Do. Dr. Fatih YKSEL Do. Dr. Ali YAKICI Do. Dr. H. brahim ZEYBEK Yrd. Do. Dr. Yaar BA Yrd. Do. Dr. Necdet B LG N Yrd. Do. Dr. Hdaverdi B RCAN Yrd. Do. Dr. Mehmet Akif EEN Yrd. Do. Dr. dem EL K Yrd. Do. Dr. Yusuf DOAN Yrd. Do. Dr. Asiye DUMAN Yrd. Do. Dr. zay KARADA Yrd. Do. Dr. Adnan KARADZ Yrd. Do. Dr. Selim KAYA Yrd. Do. Dr. sa K ZGUT Yrd. Do. Dr. Mehmet KURUDAYIOLU Yrd. Do. Dr. Jale ZTRK Yrd. Do. Dr. Fikri SALMAN Yrd. Do. Dr. Turan TEMUR Yrd. Do. Dr. Cengiz TYSZ Yrd. Do. Dr. Hseyin YAYMAN

vi

NDEK LERBalarken ........................................................................................................................................iii Editrden ....................................................................................................................................... iv Antakya ve skenderun Otel alanlarnn Tkenmilii ve Tatmini zerine Bir Aratrma .................................................................................................................................. 1 A Study on the Burnout and Job Satisfaction of Antakya and Iskenderun Hotels Employees Yrd. Do. Dr. Hseyin ALTAY Asi Nehrinde Su Ynetimi ve Ortaya kan Sorunlar............................................................... 18 Water Management on the Asi (Orontes) River and Appeared Problems Yrd. Do. Dr. Hseyin KORKMAZ & Ar. Gr. Atilla KARATA 20. Yzyl Antakyal airlerden Yahy-Zde saf'n iirlerinde Divan iiri Gelenei Unsurlar ........................................................................................................................ 41 Traditional Features of Divan Poetry in the Poems of the 20th Century Antiochian Poets Yahya-Zade Asaf Do. Dr. Hseyin GFTA Altnznden Ermence Fkralar ................................................................................................ 70 Anecdotes of Ermence from Altnozu Yrd. Do. Dr. Blent ARI Akran Deerlendirmenin Konuma Becerisinin Gelitirilmesi zerindeki Etkisi........................................................................................................................... 90 The Effect of Peer Assessment on the Development of Speaking Skill Yrd. Do. Dr. Mehmet TEM ZKAN Trke retmeni Adaylarnn Yazl Anlatmlarnda Deyim Kullanm: Hatay ve Sivas rnei................................................................................................................................. 113 Usage of Idioms of Pre-service Turkish Language Teachers in Their Compositions: The Sample of Hatay and Sivas Yrd. Do. Dr. Bilginer ONAN & Yrd. Do. Dr. Bayram BA Trke retmeni Adaylarnn retimi Planlama, Uygulama ve Deerlendirme Yeterlik Alglar .......................................................................................................................... 140 The Proficiency Perceptions of Pre-Service Turkish Language Teachers About Educational Planning, Application and Evaluation Yrd. Do. Dr. Eyyup COKUN, Yrd. Do. Dr. smail GELEN & Emine Pnar ZTRK lk Okuma Yazma retiminde Ses Temelli Cmle Ynteminin retmen Grlerine Gre Deerlendirilmesi: Hatay li rnei............................................................ 164 Assesment About Phonetic Basis Sentence Method in Accordance with Teachers Point of View in First Literacy Teaching in Hatay Province Yrd. Do. Dr. Muamber YILMAZ & Mehmet Nuri AIRTA

vii

Alanya Blgesi Otellerinin Greli Etkinliinin Belirlenmesi: Bir Veri Zarflama Analizi Teknii Uygulamas........................................................................................................ 176 Research of Alanya Region Hotels Relative Efficiency: An Application of Data Envelopment Analysis Technique Yrd. Do. Dr. Adem BABACAN & Yrd. Do. Dr. Selami ZCAN Hatayda ki Dillilik ve ki Dillilikten Kaynaklanan Dil Karmas ....................................... 190 Bilingualism in Hatay and Interference due to Bilingualism Okt. Koray CENG Z & Do. Dr. Hseyin TRK Alternatif lme Deerlendirme Teknikleri Konusunda Snf retmenlerinin Grlerinin Deerlendirilmesi ................................................................................................. 209 The Evaluation of Classroom Teachers' Opinions on the Alternative Assessments Techniques Yrd. Do. Dr. Kezban KURAN & Fikriye KANATLI lkretim kinci Kademe rencilerinin Bo Zaman Deerlendirme Alkanlklarnn Gnlk Problem zme Becerilerine Etkisinin ncelenmesi .................... 235 Examining the Impact of Primary Education 8th Graders' Habits of Utilizing Spare Time upon Problem Solving Skills Yrd. Do. Dr. Bayram ZER, Yrd. Do. Dr. smail GELEN & Sabahat CAL Alalakhdan Antiokheiaya Hatayda Kentleme Sreci .......................................................... 258 Urbanization Process in Hatay from Alalakh to Antioch Yrd. Do. Dr. Hatice PAM R XVI. Yzylda Antakya Nahiyesi (1526-1584) ........................................................................... 289 Antioch sub-district in XVI. Century (1526-1584) Yrd. Do. Dr. Ahmet GNDZ & Yrd. Do. Dr. Erdin GLC Kuseyr Platosunun klim zellikleri........................................................................................ 324 The Climatic Features of the Kuseyr Plateau Yrd. Do. Dr. Hseyin KORKMAZ & Gkhan FAKI 1980 Sonras Hatay linde Kamu Yatrmlar ve Kentlemeye Etkisi: Nicel Bir Deerlendirme ............................................................................................................. 351 The Public Investments and Its Effect on Urbanization in Hatay after 1980: An Quantatve Assesment Yrd. Do. Dr. Murat TEK Antakya ve evresinde El Zanaatlar ........................................................................................ 373 Handcraft in and around Antioch Ar. Gr. Aylin ERASLAN Antakyada Ortaada Meydana Gelen Doal fet ve Salgn Hastalklara Bir Bak .................................................................................................... 403 Contagious Diseases and Natural Disasters That Occurred in Antioch in the Medieval Ages Yrd. Do. Dr. Selim KAYA & Rahime KIYILI MK Sosyal Bilimler Enstits Dergisi Yayn ve Yazm lkeleri ........................................... 419

viii

Mustafa Kemal niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Dergisi Mustafa Kemal University Journal of Social Sciences Institute Yl/Year: 2009 Cilt/Volume: 6 Say/Issue: 12, s. 1-17 ANTAKYA VE SKENDERUN OTEL ALIANLARININ TKENM L VE TATM N ZER NE B R ARATIRMA Yrd. Do. Dr. Hseyin ALTAY MK Turizm letmecilii ve Otelcilik Yksekokulu Seyahat letmecilii Blm e-posta: haltay2002@yahoo.com zet Tkenmilik, hizmetin n planda olduu meslek gruplarn ieren sektrlerde sklkla grlebilen bir sendromdur. Tkenmilik kavram genel olarak dnldnde meslei icra edenlerin artk meslei yerine getirmek istememesi ve amacndan kopmas, hizmet gtrd insanlarn memnuniyetini nemsememesi ve kendisini ar strese sokmas olarak tanmlanmaktadr. Bu almada, Antakya ve skenderunda faaliyette bulunan otel iletmeleri alanlarn tkenmilikleri ve i tatminleri arasndaki ilikiler incelenmitir. Yaplan incelemelerde aratrmaya katlan kadn ve erkeklerin tkenmiliin alt boyutlarndan Duygusal Tkenme ve Duyarszlama boyutlarnda anlaml derecede farkllatklar; dier taraftan Dk Kiisel Baar Hissi puanlar asndan ise farkllamadklar grlmtr. Ayrca, i tatmini deikenlerinin bazlarnn alanlarn tkenmiliklerini aklamada dorusal etkiye sahip olduu grlmtr. Anahtar Kelimeler: Tkenmilik, skenderun Tatmini, Otel letmeleri, Antakya ve

A STUDY ON THE BURNOUT AND JOB SATISFACTION OF ANTAKYA AND ISKENDERUN HOTELS EMPLOYEES Burnout is a syndrome seen very often in the sectors that contain occupational groups in which service is at the forefront. When thought widely the burnout concept can be defined as unwillingness of employees to perform their occupations and their deviation from their aims, the ignorance towards their employers satisfaction and getting crushed under too much stress. In this research the relationship between the burnout of the hotel employees working in hotels that are run in Iskenderun and Antakya and their job satisfaction. The conclusion obtained by the investigations is that women and men participated in the research highly differentiate in the concepts Emotional Exhaustion and Depersonalization which are sub dimensions of burnout and that they dont differentiate in terms of Reduced Personal Accomplishment points. Furthermore, it has been seen that that some of job satisfaction variables have linear impact on explaining the burnout of employees. Key words: Burnout, Job Satisfaction, Hotel Managements, Antakya and Iskenderun

Hseyin Altay

GR Hizmetin n planda olduu mesleklerde alanlarn yaadklar fiziksel, duygusal, ve dnsel yorgunlua yol aan bir sendrom olarak grlen tkenmilik, hizmetin, mteri ve alan tatmininin, mteri memnuniyetinin n planda olduu amzda nemli bir ynetim aratrma alan olarak karmza kmaktadr. nk alan iyerinde nemli beklentilerle kar karya kalmakta, bu beklentileri eitli nedenlerle karlanamadnda da bireysel tkenme, duyarszlama ve kiisel baar dkl duygularn yaamaktadr. Bu duygular yaan alan tkenmi bir alan olarak kabul edilmektedir (Maslach ve Goldberg, 1998: 64; Ergin, 1992: 143). Tkenmi alanlarn, mterilerin hemen her trl arzularnn dikkatte alnmasnn gerektii, rekabetin youn olduu bir dnemde iletme amalarna hizmet etmesi pek kolay olmamaktadr. Olumsuz duygular yaayan alann verdii hizmetin kalitesi dmektedir. Dk kalite ise iletmeleri rekabette geri brakabilmekte ve uzun dnemde iletmenin ilevlerini yerine getirememesine ve amalarna ulaamamasna neden olabilmektedir. Tkenmilik, turizm sektrnde alanlar asndan da nemli bir ynetim inceleme alandr. zellikle otel iletmeleri, youn alma temposu, karmak yaplar, sistemin her admnda youn insan ilikileri ile dinamik ve yorucu bir yapya sahiptir. Uzun ve yorucu alma saatleri, aralksz alma gereklilii otel alanlarnn yaamak zorunda olduklar i yaamnn zelliklerindendir (Birdir ve Tepeci, 2003;93). Bu zorluklara ek olarak otel alanlar cret yetersizlii, fazla ve dzensiz alma, srekli alma, ilerin emek youn olmas, dinlenme srelerinin yetersizlii gibi sorunlarla da ba etmek zorundadrlar. Bu durum otel alanlarn zaman zaman duygusal tkenme, duyarszlama ve dk kiisel baar durumlaryla kar karya brakabilmektedir. Dier taraftan, mteri memnuniyetinin en ncelikli konu olduu hizmet sektr iletmelerinde, baar elde edebilmek ve iletmelerin karl ve verimli olarak faaliyetlerini srdrebilmeleri alanlarn istekli, arzulu ve verimli bir ekilde hizmet retim srecine katlmalarn gerektirmektedir. Otel iletmelerinde alanlarn bir taraftan baarl sonular elde etmeleri gerekirken, dier taraftan ar i yk, sorumluluk ve yaamn getirdii zorluklarla ba etmeleri gerekmektedir. Eer alanlarn hizmet retimine katlm eksik olursa hizmet yetersiz sunulmakta, alan hizmet sunumuna fazla zaman ve emek harcadnda da katlanlmas zor durumla kar karya kalmaktadr. Srekli bu elikiler ve stres altnda olan alan zamanla kendini tkenmi olarak hissetmektedir.

2

Antakya ve skenderun Otel alanlarnn Tkenmilii ve Tatmini zerine Bir Aratrma

Bu aratrmada skenderun ve Antakyada bulunan 2 ve daha fazla yldzl otel iletmeleri alanlarnn tkenmilii Maslach tkenmilik envanterinden uyarlanm bir anket kullanlarak incelenecektir. TKENM L K Tkenmilik, ilk kez Freudenberger tarafndan insanlarn ar almalar sonucu ilerinin gereklerini yerine getiremez bir duruma gelmeleri anlamn tayan duygusal tkenme olarak tanmlanmtr (Akt. Karaylmaz, elen ve Sarp; 2003, 2). Tkenmiliin ilk klinik tanmlarndan birini mesleki bir tehlike olarak yapan Freudenbergerin (1974, 1975) baarsz olma, ypranma, enerji ve g kayb veya karlanamayan istekler sonucu bireyin i kaynaklarnda tkenme durumu olarak da tkenmilii tanmlamaktadr (Akt: Srgevil ve di., 2008;39). Gnmzde en ok kabul edilen tanm Maslach ve arkadalar yapmlardr (Akt Torun, 1995:7). Bu tanma gre tkenmilik, Duygusal Tkenme, Duyarszlama ve Kiisel Baarda Dme boyutlarndan olumaktadr. Duygusal Tkenme: Bireylerin ilerinde yorulmalarn ve ypranmalarn ifade etmektedir (Akamete, Kaner ve Sucuolu, 2001:2). Duygusal tkenme, tkenmilik durumunun balangc, en nemli unsuru ve ounlukla i stresi ile ilgilidir. Duygusal ynden youn bir alma temposu iinde bulunan birey, kendisini zorlamakta ve dier insanlarn eitli talepleri karsnda g durumda kalmaktadr. Bu duruma tepki gsteren insan duygusal tkenme soncuyla karlamaktadr. Duygusal tkenmenin ortaya kmasnda en temel neden (major source) fazla alma ve iyerinde ortaya kan atmadr (Maslach ve Goldberg, 1998; 64). Duyarszlama: Tkenmiliin kiileraras boyutunu temsil eder (Maslach ve Goldberg, 1998; 64). Maslach, Schaufeli ve Leitere gre (2001) bu boyut mterilere ynelik negatif, kat tutumlar, ie kar tepkisizlemeyi (Budak ve Srgevil, 2005; 96) ve ayn zamanda da kiinin hizmet, bakm ve eitim verdiklerine kar, onlarn insan olduklarn dikkate almakszn duygudan yoksun olarak davranmalarn tanmlar (Dericioullar ve di., 2007;16). Dk Kiisel Baar Hissi: Bu boyut tkenmiliin bireysel deerlendirme boyutunu temsil etmektedir. Kiinin i ortamnda yeterlilik ve verimlilik konusunda kendi baarsnn dtn hissetmesidir. Kiisel yeterlilikteki dklk, depresyon ve ite yetersizlikle ilikilendirilmektedir. alanlar kendilerinin mterilere yararl olamadklar konusunda artan bir yetersizlik hissi yaamaktadrlar (Maslach ve Goldberg, 1998; 64).

3

Hseyin Altay

Literatrde tkenmilik kavramnn geliiminin iki incelenebilecei belirtilmektedir. Bu dnemler (Sarkaya, 2007;9):

dnemde

nc Dnem: Freudenberger ve Maslach tarafndan yaplan ilk almalar bu dnemle ilgilidir. Bu dnem sosyal ve salk sektrnde alan ve amalar insanlara yardm etmek olan alanlarn tecrbeleri ve rnek olay incelemeleri ile ilgilidir. Bu dnemde makaleler daha ok klinik bak asyla yazlm ve tkenmiliin belirtileri ile salk zerindeki etkilerinden sz edilmitir (Sarkaya, 2007;9). Deneysel Dnem: Tkenmilik zerinde deneysel incelemelerin yapld dnemdir. Bu dnemde tkenmilii lmek iin makaleler ve kitaplar yazlm ve lekler gelitirilmitir. En ok uygulanan lek Maslach Tkenmilik Envanteridir. Bu dnemde tkenmilik stresin bir eidi olarak grlmtr. Yaplan aratrmalarda daha ok i tatmini, rgtsel ballk, iten ayrlma, i zellikleri, beklentiler vb. zellikler zerinde durulmutur (Sarkaya, 2007;9). TKENM L K MODELLER Tkenmilik modelleri konusunda yaplan almalar farkllklar gstermektedir. Ar ve Bal (2008) Lewin ve Sagere dayal olarak, tkenmilik kavramnn bir sre olarak deerlendirildiini, bu balamda da Maslach ve Golembiewski Modeli olarak iki modelin var olduunu dile getirmektedirler( Ar ve Bal; 2008;134). Maslach modeline gre duygusal tkenmilik duyarszlamann, duyarszlama da kiisel baarda dme hissinin bir nedeni olarak deerlendirilmektedir. Golembiewski Modeline gre ise sre duyarszlama ile balamakta, duyarszlama kiisel performansa yansmakta, bu da baarya ilikin deerlendirmeleri etkileyerek bireyin son aamada duygusal tkenmilik yaamas ile sona ermektedir (Ar ve Bal; 2008;134-135). Ar ve Baln (2008) deerlendirmelerinin dnda Sarkaya (2007) da tkenmilik modellerini bu alandaki literatre dayal olarak; Maslach Tkenmilik Modeli, Perlman ve Hartman Tkenmilik Modeli, Meier Tkenmilik Modeli ve Cherniss Tkenmilik Modeli olarak 4 farkl model eklinde belirtmektedir (Sarkaya, 2007;33-39). - Maslach Modeli: Bu modele gre tkenmilik insanlarla youn iliki ierisinde bulunan alanlarda grlen boyutlu bir sendromdur. Tkenmilii boyutu birbiriyle ilikilidir ve biri dierinin nedeni olarak grlmektedir (Sarkaya, 2007;33-36). - Perlman ve Hartman Modeli: Bu modelde tkenmilik, kronik duygusal strese verilen bileenli bir yanttr. Modelde tkenmilii boyutu

4

Antakya ve skenderun Otel alanlarnn Tkenmilii ve Tatmini zerine Bir Aratrma

(fizyolojik, duygusal ve bilisel ve davransal stres belirtileri) byk stres belirtisini yanstmaktadr (Sarkaya, 2007;36). - Meier Modeli: Bu modele gre tkenmilik; igrenin iinde anlaml pekitire, kontrol edilebilir yaant veya kiisel yeterliliin az olmasndan dolay, kk dl ve byk ceza beklentisinden kaynaklanan bir durum eklinde ifade edilmektedir. Bu model de boyuttan olumaktadr (Sarkaya, 2007;37): Dk dl veya ceza beklentisinin yksek olmas: gren yapt ile ilgili gemi deneyimlerinden yola karak dk dl veya ceza beklentisine kaplmakta bu durum da onu tkenmilie srklemektedir. Kontrol edilebilir yaant beklentisinin az olmas: Bu beklenti dolaysyla igren zellikle cezadan kanmas gereken durumlarnda aresizlik yaamaktadr. dl ve cezann d gler araclyla gerekleeceine; dolaysyla kiisel aba ve davranlarn neminin kalmadna inanmaktadr. Kiisel yeterlilik duygusunun az olmas: grenin kontrol iin gerekli davranlar sergilemede kiisel olarak kendisini yetersiz grmesi onun tkenmiliine neden olmaktadr. - Cherniss Modeli: Yazara gre alanlarn beklentileri ile i yaamnn gerekleri arasndaki uurum tkenmiliin nedenidir. Rol belirsizlii, ar i yk, insanlarla yz yze ilikiye dikkat eken yazar, tkenmilii zamana yaylm bir sre sonucunda ortaya kan bir durum olarak ele almaktadr. Ve bu durum i ile ilgili stres kaynaklarna kar tepki olarak balayan, psikolojik olarak iliki kesmeyi ieren ve baa kma davranyla son bulan bir sretir (Sarkaya, 2007;3940). TKENM L ETK LEYEN FAKTRLER Tkenmilik nedenleri, balca 2 grupta incelenebilmektedir. Bunlar, kiisel kaynakl tkenmilik nedenleri ve evresel tkenmilik nedenleridir (Sarkaya, 2007;18) Tkenmilie Etki Eden evresel Faktrler Budak ve Srgevil (2005), Maslach ve Leiter tarafndan nerilen snflama erevesinde tkenmilik zerinde etkili olduunu dndkleri evresel faktrlerden i yk, kontrol, dller, aidiyet, adalet ve deerler zerinde durmulardr (Budak ve Srgevil, 2005;97).

5

Hseyin Altay

yk: , bir kiinin faaliyetlerini oluturan grevler btn veya alann yapmakla sorumlu olduu grevler olarak tanmlanmaktadr (avu, 2005;3). yk ise eer matematiksel olarak iin doal yk hesaplanmamsa, alann kendisine yklenen iin normalin zerinde olduuna ynelik algs olarak tanmlanmaktadr (Keser, 2006; 105). Kontrol: Klasik anlamda kontrol, bir faaliyeti daha nceden belirlenen amalara yneltmede rehberlik eden sre olarak tanmlanmaktadr (Can, 2005;293). Tkenmilik ile birlikte kontrol kavramn ele aldmzda; kontrol, yaplan tanm kapsamakla birlikte, igrenin alma ortamnda sorumluluklarn yerine getirirken sahip olduu seim yapma, karar verme, sorun zme olanan ve bireyin zgrlklerini belirler (Budak ve Srgevil, 2005;97; Can,2005;300). dl: Dsal ve isel olarak iki gruba ayrlabilen dl, bireye verilen cret ve maa artlar, stler tarafndan vlme, takdir, i gvenlii salama, terfi, sorumluluu arttrma, stat gelitirme, alma koullarn deitirme, nemli kararlara ve bilgiye ortak etme, daha nemli grevler verme gibi davran ve hususlar kapsamaktadr (Koel, 2007;493). Aidiyet/Birlik Duygusu: Sosyal zdeleme ve rgtsel zdeleme kavramlaryla birlikte ele alnabilen aidiyet kavram; baz insan gruplarna ait ve birlik olmann alglanmas ya da kiinin belirgin bir gruba duygusal katlm (sosyal zdeleme) veya kiinin alt rgtle zdelemesinin alglanmas (rgtsel zdeleme) olarak tanmlanabilir (Tzn ve alar; 2008;1013 1014). Adalet: Datc ve Prosedrel adalet olarak ele alnmaktadr. Datc adalet, igrenin bulunduu rgte bizzat kendisinin katm olduu deere ilikin almas gereken ideal dl miktarn ifade etmektedir. Procedurel adalet ise cret, terfi, maddi olanaklar, alma artlar ve performans deerlemesi gibi unsurlarn belirlenmesi ve lmnde kullanlan metot, prosedr ve politikalarn adil olma derecesi olarak tanmlanmaktadr (Doan, 2002;72). Deerler: Bireyin iyi, doru veya istenen olarak kabul ettii, temel kanaatleri ve inanlar iinde barndran bir kavramdr (Robbins,1986;92). Birey ile i evresi arasnda sz edilen alanlarda yaanacak uyumsuzluk bireyin tkenmiliine, uyum ise bireyin ie ballnn artmasna neden olacaktr (Budak ve Srgevil, 2005;97). Tkenmilie Etki Eden Bireysel Faktrler rgtsel faktrlerin dnda, tkenmilii etkileyen bireysel faktrlerin zerinde de durulmaktadr. Bu faktrler; Kiilik zellikleri, Kiinin Beklenti

6

Antakya ve skenderun Otel alanlarnn Tkenmilii ve Tatmini zerine Bir Aratrma

Dzeyi, D Kontrol Odakl Olma, Kendine Yeterlilikten Yoksun Olma ve Demografik zellikler olarak belirtilmektedir (Uysal, 2007;710). Kiilik zellikleri: Srgevile (2006) gre, A tipi kiilik yapsnda olanlar sosyal etkileimleri azaltan yapya sahip olduklar iin sosyal destekten uzaklamakta ve stresle birlikte tkenmilik yaamaktadrlar (Akt. Uysal, 2007;8) Kiinin Beklenti Dzeyi: Srgevile (2006) gre gereki beklenti dzeyine sahip olmayan bireylerin zamanla kendilerine olan gvenleri azalacak, yetersizlik hissiyle karlaarak tkenmilie srkleneceklerdir(Akt. Uysal, 2007;8-9). D Kontrol Odakl Olama: Eer birey; olaylar karsnda pasif kalp, olaylar kontrol edebileceine inanmyorsa dtan denetimli (d kontrol odakl); bunun tam tersi olarak olaylarn sorumluluunu kendi davranlarnda hisseden yani sonularn kendi davranlarndan kaynakland inancnn hakim olduu kiiler ise iten denetimli(i kontrol odakl) bireylerdir (Sarkaya,2007;53). Glogow (1986) ve Maslach ve di. (2001), d kontrol odakl olan bireylerin i kontrol odakl olan bireylerden daha fazla tkenmilik yaadklarn belirtmektedirler (Akt. Ar ve Bal; 2008;138). Kendine Yeterlilikten Yoksun Olma: Kendine yeterlilik algs, bireyin istenilen sonuca ulamak iin gereken eylemleri yapabilme yeteneine olan inanlar ile ilgilidir (Sarkaya,2007;59). stenilen sonuca ulamada kendine yeterli inanc olmayan bireyler daha fazla tkenmilik yaayacaklardr. Demografik zellikler: Ayn meslekte alan kadn ve erkelerin farkl boyutta tkenmilik yaadklar grlmektedir. Yaplan almalara gre kadnlar erkeklere gre daha fazla tkenmilik yaamaktadrlar. Genler ile ileri yata olanlar arasnda da farkllklar grlmektedir. Genlerin meslee ilk baladklarnda beklentilerinin yksek olmasndan dolay daha fazla tkenmilik yaadklar saptanmtr. Benzer ekilde eiti dzeyine bal olarak da tkenmilik farkllamaktadr. Yaplan almalarn byk ounluunun eitim arttka tkenmiliin de arttn gsterdii dile getirilmektedir (Ar ve Bal, 2008; 137). Belirtilen faktrlerin dnda, medeni durum, ite alma sresi, sosyal destek, aile yaps, iednklk, dadnklk, sorumluluk, nevrotizm, aklk ve duygusal istikrar ile tkenmilik arasnda da ilikilerin var olduu dile getirilmektedir (Ar ve Bal 2008;136137).

7

Hseyin Altay

TATM N Bireyin iine kar duyduu duygularn toplamna i tatmini denilmektedir. tatmini iin be zel boyutundan duyulan tatmin olarak da deerlendirilebilir. Bu boyutlar, alnan cret, iin kendisi, ykselme olanaklar, gzetim ve birlikte allan i arkadalardr (Can, Aan ve Aydn; 2006;88). Dier taraftan, Bingl (1996) i tatmininin, igrenlerin fizyolojik ve ruhsal salklarnn ayn zamanda da duygularnn bir belirtisi olduunu; i tatmini denilince, iten elde edilen maddi karlar ile igrenin beraberce almaktan zevk ald i arkadalar ve eser meydana getirmenin salad mutluluun akla geldiini belirmektedir (Akt. Aknc; 2002;3) Ba (2002) ise i tatmininin ayr edici zelliini, Locke (1976), Vroom (1964) ve Smithe (1969) dayal olarak u ekilde belirtmektedir (Ba,2002;1920): tatmini, i ortamnda oluan durumlara kar bir eit duygusal tepkidir, bu nedenle grlemez, yalnzca hissedilebilir. tatmininin derecesi, genellikle ktlarn, beklentileri ne lde karladna baldr, tatmini ok sayda i ile ilgili tutumu temsil eder. Dier bir deyile, i grenler iin belirli boyutlarna kar olumlu tutumlara sahipken, dierlerine kar olumsuz tutumlara sahip olabilirler. gren tatminini etkileyen faktrler bireysel ve rgtsel faktrler olarak ele alnabilir. grenin kiisel zellikleri, genetik eilimi, ailesi, alm olduu eitim, deer yarglar, i tecrbesi, iinde yaad sosyal yap ve evresi i tatmini zerinde nemli rol oymaktadr(Aknc; 2002;4). Dier yandan iin genel grnm ve zorluk derecesi, cret, iletmenin sosyal grnm, alma koullar ve i gvenlii, ilerleme olana, uygun dllendirme sistemi, ynetici, alanlarn kararlara katlm derecesi, i tatminini etkileyen i ortamna bal faktrler olarak i tatminini etkilemektedir (Bakan ve Bykmee, 2007;7). ARATIRMA AMACI VE YNTEM Aratrmann Amac Aratrmann amac, Antakya ve skenderunda Faaliyette Bulunan 2 ve daha fazla yldzl konaklama iletmeleri alanlarnn tkenmilii ve i tatmini arasndaki ilikilerin incelenmesidir. Tkenmilik dzeyi i tatmini deikenlerine gre farkllaabilmektedir. Bu nedenle aratrma kapsamna dahil edilen i tatmini deikenleri ile tkenmilik dzeyinin ne ekilde

8

Antakya ve skenderun Otel alanlarnn Tkenmilii ve Tatmini zerine Bir Aratrma

etkilendii belirlenecektir. alanlarn verimsizliine neden olan tkenmiliin azaltlmas iin yaplabilecek neriler de dile getirilmeye allacaktr. Aratrmann Yntemi Aratrma evrenini Antakya ve skenderunda bulunan turizm iletme belgeli ve turizm yatrm belgeli 2 ve daha fazla yldzl konaklama iletmeleri oluturmaktadr. Hatay l Kltr ve Turizm Mdrlnden alnan bilgiye gre, Antakya ve skenderunda turizm iletme belgeli ve turizm yatrm belgeli toplam 21 adet iki ve daha fazla yldzl otel ve 2 adet de zel belgeli otel bulunmaktadr. Bu oteller Hataydaki otellerin ok byk bir ksmn oluturmaktadr. Bu otellerin tamamnda sezona gre deiiklik gstermekle birlikte yaklak 600 personel almaktadr. Rasgele rneklem yntemiyle bu otellerde alan 150 personele aratrma soru formu ulatrlm ancak 111inden kullanlabilir anket geri elde edilebilmitir. Anketlerin geri dn oran % 74tr. Aratrmada Alev Torunun (1995) tezinde kulland Maslach Tkenmilik lei (MT) esas alnmtr (Torun, 1995;9596). Esas alnan lekte yer alan ifadeler anlam kaymasna neden olmayacak ekilde turizm alannn daha rahat anlayaca kelimelerle sektre uyarlanmtr. MT, Duygusal Tkenme, Duyarszlama ve Kiisel Baarda Dklk Hissi alt leklerinden olumaktadr. Aratrma anketinde i tatmini deikenleri de yer almtr. Bakan ve Bykmeein (2004) Imparota (1972), Ergeneli ve Eryiite (2001) bal olarak belirttikleri gibi, i tatmininin llmesinde eitli endeksler kullanlmaktadr. Bunlardan en ok bilinen ve yaygn olarak kullanlanlarn banda Tanmlayc Endeks (The Job Descriptive Index) ve Minnesota Tatmini Anketi yer almaktadr(Bakan ve Bykmee, 2007;7). Aratrmada iki konu bir arada deerlendirildii iin i tatminine ynelik sorular turizm sektr de gz nnde bulundurularak, Tanmlayc Endeks ve Minnesota Tatmini Anketinden yararlanlarak oluturulmu yedi ifade ile llmtr. Aratrma anketini daha fazla geniletmemek iin her iki anketin sorularnn tamam bir arada ankette yer almamtr. Aratrmada kullanlan tkenmilik lei ve i tatmini leinin gvenilirlik analizleri yaplmtr. Tkenmilik leinin Cronbach Alpha katsays 0.77; i tatmini leinin Cronbach Alpha katsays ise 0,90 bulunmutur. Alfa katsaysnn bulunabilecei aralklar ve buna bal olarak lein gvenirlik durumu: Eer katsay 0,00