METODOLOGIJA

METODOLOGIJA Pojam metodologijeRijec metodologija potice iz starogrckog jezika (metodos- put, trazenje, nacin istrazivanja pojava; logos- nauka, rijec, govor, ucenje)Opsta metodologija proucava saznajne metode primjenjive u svim podrucijima saznanja. Medjutim postoje i posebne metodologije. One proucavaju metode odredjenih nauka ili skupa nauka (npr. metodologije drustvenih nauka).Bavljenje odredjenom disciplinom znaci baviti se njenim predmetom i njenom metodom.Predmet i metod svake naucne discipline jesu njeni konstitutativni elementi.Metodologija ima svoj predmet-njen osnovni predmet su metode. Zato je metodologija u uzem smislu nauka o metodama.Pored navedenog znacenja postoji i drugo znacenje. Smatra se da metodologija predstavlja skup svih metoda koje se upotrebljavaju u nekoj naucnoj disciplini. U tom znacenju metodologija se izucava sa metodama. Mi cemo pojam metodologije upotrebljavati u prvom znacenju. Drugo znacenje odbacujemo kao besmisleno.Proucavajuci stvarnost nauka dolazi do odredjenih saznanja. Iskazi o stvarnosti mogu biti predmet proucavanja odredjenih naucnih disciplina, Zato su ove discipline nauke o naukama ili metanauke. To se odnosi i na metodologiju.Dakle, metodologija je metasaznajna naucna disciplina.Odredjujuci svoj predmet, postupa u osnovi na dva nacina:- u jednom dijelu svoje saznajne aktivnosti postupna kao opisna disciplina (daje opis metoda koje se primjenjuju u nauci-dakle slika postojece stanje onakvo kakvo je u stvarnosti).- drugim svojim dijelom objasnjava svoj predmet i daje preporuku koje metode i kako treba primjenjivati. U ovom dijelu metodologija ima normativni karakter (jer govori o onome sta treba da bude).Razlika izmedju opisnog i normativnog dijela metodologije ima relativan karakter. Zato se ne moze izvesti zakljucak o postojanju dvije metodologije (opisne i normativne). Pojam metodaCovjekova djelatnost je svrsishodna, to znaci da je uvijek osmisljena sa gledista svrhe, ciljana. Ali istovremeno se osmisljavaju putevi, nacini i sredstva ostvarivanja ciljeva.Drugim rijecima osmisljava se metod ostvarivanja cilja (nas ne interesuje siroka upotreba pojma metod)Ovdje metod upotrebljavamo u smislu saznanja. Ipak i ovdje su u definisanju metoda prisutni pojmovi put, nacin i sredstva. Put oznacava pravac, usmjerenost ka postizanju nekog cilja (osnovna orijentacija).Nacin je uvijek vezan za odgovor na pitanje kako (kako nesto uraditi da bi se cilj ostvario).Sredstvo je vezano za odgovor na pitanje sta koristiti da bi se cilj ostvario. Vrlo je vazno uociti razliku izmedju nacina i sredstva posto se jedno isto sredstvo moze upotrebljavati na vise nacinaPut, nacin i sredstvo su razlicite strane jedne cjeline. U toj cjelini sadrzi se osnovna radnja ostvarivanja cilja, nacin njenog izvrsenja i sredstva koja se upotrebljavaju.Cilj nauke je naucna spoznaja njenog predmeta. Metod treba da tezi tom cilju, zato predmet odredjuje metod. Svaki predmet ima potrebu za metodom koji njemu odgovara.( npr. drugaciji je metod za kemijske pojave nego politicke).Ali iako predmet odredjuje metod nije netacna suprotna tvrdnja da metod na nekakav nacin odredjuje predmet. Tako je moguce da dobro poznavanje nekog metoda utice sta ce biti predmet istrazivanja.Postoji mnostvo razlicitih pojava, a svaka pojava trazi da se istraze sve njene strane. Zato postoji mnostvo metoda, takodjer postoje razlicite podjele. Za nas je posebno znacajna podjela po kriterijumu opstosti.Po ovom kriterijumu najsira podjela je na: opste i posebne.Opste izrazavaju opsti pogled na svijet (dijalekticki, idelasticki, materijalisticki). Oni se primjenjuju u svim naukama.Od svih metoda razlikuju se razliciti posebni metodi koji se ogranicavaju na uzi krug pojava. Oni su u stvari neka vrsta konkretizacije opstih metoda. Naucna teorija i metodPitanja koja treba posebno razmatrati su:1. Odnos izmedju naucne teorije i metoda2. Odnos izmedju naucne teorije i metodologijePojam naucne teorije i metode cesto se izjednacavaju. Tvrdi se da je jedna teorija istovremeno metod.Pogresno je poistovjetiti naucnu teoriju i metod. Korijen gledista koja poistovjecuju nauku i teoriju u nauci je u uocavanju usmjeravajuce uloge postojecih naucnih saznanja u pojedinacnom istrazivanju.Svako istrazivanje mora polaziti od dostignutih nivoa znanja. Na njemu se izgradjuje hipoteticka osnovica novih istrazivanja. Medjutim to ipak nije naucni metod posto je metod istovremeno put naucnog saznanja.U naucni metod spada:1. Misaone radnje pomocu kojih se stvara polazna hipoteticka osnovica za istrazivanje, do ove osnovice dolazi se analizom postojeceg naucnog saznanja. Analizom se otkrivaju promjene u postojecem saznanju, rijeseni problemi, nove mogucnosti povezivanja cinjenice i stavova.2. U metod spada sve sto treba uciniti da bi se pribavila potrebna obavjestenja o stvari. Medjutim istrazivanje se ne zaustavlja na ovoj fazi. Kada bi tako zavrsili istrazivanje onda bi to bilo izolovano znanje.Izolovano znanje nikada nema vecu naucnu vrijednost.3. Faza istrazivanja sastoji se u nastojanju da se rezultati istrazivanja ukljuce u postojeci fond znanja odredjene nauke. Naravno, ne radi se o prostom dodavanju novog znanja, potrebno je sagledati sva znanja za koja istrazivacki rezultati mogu biti relevantni. Naucna teorija i metodologijaKao sto se ne moze poistovjetiti n.t. I metod tako se ne moze poistovjetiti n.t. I metodologije.Metodologija je prije svega kriticka analiza raznih metodskih postupaka i citavih stanja jedne nauke. Jedan od kljucnih njenih zadataka je izgradnja kriterija na osnovu koga se utvrdjuje istinitost i upotrebljivost odredjenih saznanja. Metodologija razvija pravila, provjeravanja i dokazivanja naucnih stavova. U navedenim funkcijama metodologija ne moze da bude zavisna ni od koje posebne naucne teorije.Ako bi se vezivala za bilo koju naucnu teoriju onda metodologija ne bi mogla provjeravati osnovnu teoriju, da bi to mogla, mora biti metateorijska disciplina. Posto je metateorijska disciplina, pogresno je poistovjetiti n.teoriju sa metodologiju. Sastavni djelovi metodologijeMogu se izdvojiti 3 sastavna dijela:1. Logicki2. Tehnicki3. Naucno strategijskiOvi dijelovi su u neodvojivom jedinstvu- u logicke probleme spada:1. Formiranje naucnih pojmova i analiza njihovog sadrzaja2. Ispitivanje logicke strukture logickih uopstavanja, zakona i teorije3. Razmatranje hipoteza4. Izrada pravila provjeranja naucnih saznanja- u naucno istrazivacku tehniku spada:1. Postupci i sredstva za prikupljanja podataka2. Postupci i sredstva u sredjivanju podataka3. Pravila o organizaciji istrazivanjaU razlicitim fazama nauke ne pridaje se podjednaka vaznost logickim i teh.problemima. Npr. U razvoju metodologije sociologije razlikuju se 3 faze: tako je I faza u razvoju soc.bila do I svj.rata, u tom periodu u met.soc. u centru paznje su logicki problemi. II faza u rwzvoju sociologije je od 20-50tih god XX vjeka. To je faza empiristickog tehnicizma.U III fazi (od 60tih) soc.metod. karakter. je:1. Kritika metodoloskog tehnicizma2. Kritika neplodnog bavljenja teorijom koja nije povezana sa naucnim istrazivanjima- naucna strategija je odredjivanje osnovnih ciljeva naucne djelatnosti cije ostvarivanje zahtjeva dugotrajan period. Oznacava osnovnu usmjerenost naucnih istrazivanja. Pored utvrdjivanja ciljeva u strategiju spada i razmatranje puteva, nacina i sredstava njihovog ostvarivanja.Naucna strategija nastaje pod uticajem drustvenih potreba, ali ne radi se samo o praktickim ciljevima nego i o teorijskim. Odnos metodologije prema teoriji saznanja i logiciOve discipline nisu strogo razgranicene sa metodologijom. Prvenstveno se radi o razlicitim tezistima i razlicitim stepenima opstosti u prilazenju zajednickim problemima.Gnoseologija (teorija saznanja) je najopstija disciplina koja se bavi saznanjem. Izmedju gnose. i metodologije postoji razlicit prilaz pitanju da li je saznanje moguce, to je za gnoseologiju osnovni problem, a u metodolog. se to pitanje rjesava postulativno. Slicno je i kod pitanja da li u stvarnosti postoji objektivna uslovljenost i uzrocna povezanost medju pojavama. Metod. je zasnovana na cjelokupnom sadrzaju logike (bavi se zakonitostima istinitog saznanja, odnosno tezi da utvrdi pravila po kojim moramo misliti da bismo saznali istinu)Medjutim metodol. o posebnim i logickim problemima ne raspravlja (osnovni logicki problemi: pojam, sud, zakljucak, dokaz..)Metodologija se ne moze poistovjetiti sa logikom.Ne moze se ograniciti samo na logicki okvir naucnog istrazivanja, uporedo s tim metodologija ispituje:1. Tehniku istrazivanja2. Metodlogija je heuristika (upucuje istrazivanje u pravcima u kojima ima najvise izgleda da ce se postici korisna saznanja) Odnos metodologije i sociologije naukaSociolo. nauke je jedna grana sociologije saznanja. Soc. nauke proucava drustvene uslove u kojima se javlja nauka i razne uticaje drustvenih cinilaca na njenu djelatnost.Metodologija je izmedju ostalog normativna disciplina. Njem zadatak je da istrazuje optimalne norme za naucnu djelatnost, ali prilikom stvaranja normi ne smije se gubiti iz vida stvarnost u kojoj ce se one primjenjivati, zato metodologija mora voditi racuna o saznanjima sociol. nauke. Tu se ove discipline dodiruju. Postoji jos jedno podrucje dodirivanja, naime prilikom prikupljanja podataka uspostavljaju se drugi odnosi. To je odnos izmedju istrazivaca i ispitivane dr. sredine. Moze nastati problem tacnosti i upotrebljivosti podataka. Izvori metodoloskih saznanjaGlavni izvor metodoloskih saznanja su najkvalitetnija naucna istrazivanja (ona koja su svojom orginalnoscu pomjerila naprijed istrazivacku naucnu praksu). Procuvanje tih istrazivanja je jedan od glavnih izvora na kojima se izradjuje metodologija. Drugi znacajan izvor je pracenje logicke i gnoseoloske misli u filozofiji.Metodol. se ipak ne moze osloniti na prethodna dva izvora saznanja. Ona mora da organizuje specificna metodoloska istrazivanja npr. poznato je da se u anketama pojavljuje anketarska greska (greska koju unosi prikupljac). Zato se moze organizovati specijalno specijalno metodolosko proucavanje problema. Isto tako mozemo izucavati posmatranje posto u opazanju kod ljudi postoje znacajne razlike. Neki problemi u metodologiji mogu se ispitivati specijalnim istrazivanjima. Epistemoloski osnovi teorijske naukeMetod. ima normativni karakter izgradjuje norme kojih se treba pridrzavati u istrazivanju. Pri tome ona uvijek polazi od odredjenih epistem. osnova nauke. Ti osnovi vidljivi su iz same definicije nauke.Nauka je organizovano i metodicno nastojanje da se racionalno iskustvenim putem dodje do objektivnog, pouzdanog i preciznog, opsteg, i sistematskog saznanja stvarnosti.Definicija ukazuje na saznajnu prirodu naucne djelatnosti. U njoj nema elemenata koji se odnose na primjenu naucnih saznanja, niti elemenata koji se odnose na objektivne uslove u kojima se naucna djelatnost obavlja kao i drugih elemenata. Iz navedene definicije mogu se izvesti osnovna nacela naucnog metoda: objektivnost, preciznost, opstost, sistematicnost.Ovdje nas interesuje nacelo objektivnosti i preciznosti.Nacelo opstosti i sistematicnosti naucnog saznanja konkretizovat ce se u shvatanjima naucnog zakona, naucne teorije i naucnog objasnjenja. Navedena def. nauke uzima se kao osnovni epistemoloski postulat metodologije nauka. Svestrano obrazlozenje ovih epistem.postulata spada u epistemologiju.Smatramo da se logicko episte.nacela odnose na sve nauke (teorijske). Ako medju naukama postoje neke razlike one nisu u logici, one su posjetnica razlicitih predmeta kojima se nauke bave i razlicitih stepena razvijenosti nauka. Npr. u fizici ima mnogo metodoloskih rjesenja koja su egzaktnija od rjesenja u sociologiji. Medjutim to nije zato sto je fizika izgradjena na nekoj drugoj logici. Fizika je razvijenija i proucava stvarnost u kojoj se lakse postize egzaktnost.Nacelo objektivnosti - objektivnost je najopstija karakteristika svake nauke. Ima dva apekta:1. u prvom dolazi do izrazaja odnos prema stvarnosti2. u drugom dolaze do izrazaja neke formalne osobine naucnog saznanja. Objektivnost znaci otvorenost prema stvarnosti, nastojanje da se stvori sto potpunija i svestranija iskustvena osnova za razvoj naucne djelatnosti. Sa formalne strane naucka objektivnost se ogleda u tome da se istrazivanja izvode na takav nacin da drugi istrazivaci mogu sto lakse ponoviti i provjeriti rezultate istrazivanja. Sa formalnog stanovista objektivnost se moze izjednaciti sa provjerljivoscu naucnog saznanja.Postoje mnoga pogresna tumacenja naucne objektivnosti. Tako se obj.svodi samo na ono sto se moze zapaziti, na pojavnoj ravni stvarnosti.To je zdravo razumsko tumacenje objektivnosti. Nauka se ne zadrzava na pojavnoj ravni stvarnosti. Ona tezi i ka sustinama koje ne mogu zapazati. Nacelo objektivnosti cesto se tumaci kao pasivno posmatracki stav prema stvarnosti. To je objektivizam koji pretpostavlja da je prakticna nezainteresovanost istrazivaca stetna za objektivnost istrazivanja.Ali u krajnjoj liniji nema znacajne misli koje nisu povezane sa prakticnim interesima (otuda velike teskoce u objektivnosti kod drustvenih nauka).Nije lako postici objektivan stav prema stvarnost. Tradicionalna shvatanja, predrasude, interesi otezavaju zauzimanje objektivnog stava prema stvarnosti. Preciznost naucnog saznanjaPreciznost je povezana sa objektivnosti. Sto je neki naucni stav na precizniji nacin izrazen to je njegovo znacenje odredjenije i lakse ga je provjeriti. Preciznost saznanja sastoji se u sposobnosti da se u iskustvenim pojavama utvrde manje ili teze primjenjive karakteristike.Preciznost zavisi od niza preduslova:1. Prvi preduslov su jasni i odredjeni pojmovi (inace usavrsavanje naucnog jezika jedan je od uslova povecanja preciznosti)2. Preduslov je da nauka raspolaze sa sredstvima koja omogucuju da se prikupe izvorna obavjestenja. U ovaj preduslov spadaju i postupci kojima se utvrdjuje tacnost izvornih podataka. Na kraju preciznost zavisi od postupaka koji se primjenjuju u utvrdjivanju i obradi podataka. Razmatranje preciznosti saznanja predstavlja i problem znacajnosti. Ne tezi nauka samo preciznim saznanjima nego i znacajnim. Svako preciziranje obicno se zaustavlja ako nije znacajno. Naucni zakon, naucna teorija i naucno objasnjenje Naucni zakon- teorijska nauka tezi ka postizanju sto opstijeg znanja koje treba istovremeno da bude objektivno, precizno i sistematicno. Opstost i sistematicnost saznanja u teorijskoj nauci najpotpuniji izraz dobijaju u naucnim zakonima, n. teorijama i n. objasnjenjimaNaucni zakon je iskustven, a ne normativan stav. On se bitno razlikuje od zakona u pravu (ili etickih nacela).Normativni zakoni su covjekove tvorevine da bi se uticalo na ljudsko ponasanje. Naucni zakon je iskustven stav, taj stav izrazava neku opstu osobinu pojava (ili neki njihov odnos).Svaki zakon je nuzan odnos u okviru neke deterministicke strukture. Po svojoj logickoj prirodi zakoni su opsti iskustveni stavovi. Oni izrazavaju neku osobinu pojava odredjene vrste, odnosno relativno stabilan i nuzan odnos izmedju pojava razlicitih vrsta. Sto je zakon opstiji to 555555 za sire vrste pojava. Druga logicka osobina zakona je da su apstraktni. Naucni nazkon izrazava jedan odnos u nekoj strukturi ali ta je struktura sadrzajno daleko bogatija.Apstraktni karakter zakona ogleda se u sagledanju jednog odnosa u strukturi i pojednostavljivanjaSvaki naucni zakon je opsti i apstraktni stav o nekom nuzno, odnosu. Opsti je jer se pretpostavlja da vazi za sve pojedinacne slucajeve u kojim postoje uslovi sadrzani u negovoj formulaciji. Apstraktan je jer se ti uslovi izdvajaju iz konkretnije stvarnosti. Naucna teorija- opstost i sistematicnost u naucnoj teoriji dolaze do posebnog izrazaja. U naucnoj teoriji opstost i sistematicnost su vise izrazeni nego u naucnim zakonima. Opstost i sistematicnost dobija svoj visi oblik u naucnoj teoriji i naucno teorijskom sistemu. Teoriju neke nauke sacinjavajupovezani opsti stavovi pomocu kojih ona sredjuje podatke i objasnjava pojave te usmjerava dalja istrazivanja. Navedeno shvatanje teorije je veoma siroko. Da bi bolje shvatili n.teoriju potrebno je analizirati strukturu teorije. U strukturi teorije mogu se razlikovati 3 elementa:1. Rjecnik (sadrzi def.osnovnih pojmova)2. Odredjen broj postulata teorije3. Veci ili manji broj teorema (koji se izvede iz postulata)Epistemoloske fukcije teorije nabolje se vide na njenom odnosu prema naucnim zakonima. Osnovni zadatak teorije je da objasnjava zakone time sto ih:1. Komentarise2. Medjusobno povezuje3. TumaciMogu se uociti neki zahtjevi koji se postavljaju naucnoj teoriji. Ti zahtjevi su:1. Aeorija bude iskustveno provjerljiva2. Da bude precizna3. Da povezuje, objasnjava i tumaci provjerena iskustvena uopstavanja i zakone4. Da moze biti upotrebljena za predvidjanja5. Da rjesava probleme6. Da bude primjenljiva u nekom obliku ljudske praksePostoje i drugi zahtjevi npr. za jednostavnoscu. To je i estetski zahtjev (jednostavnost znaci ljepotu). Razvijena naucna teorija ima deduktivnu strukturu. Ovdje treba obratiti paznju izmedju dedukcije i formalnih sistema deduktivne soc. teorije.U matematickoj dedukciji ispravnost zakljucka zavisi od polaznih aksioma. Kod deduktivne sadrzi neke teorije istinitost zavisi da li se zakljucci mogu potvrditi u iskustvu. Iako su naucne teorije izrazito deduktivne, to ne znaci dase razvijaju samo deduktivno, razvijaju se i na induktivan nacin. Doduse, ima shvatanja koja osporaaju indukciju (npr. Karl Poper razvijanje teorije svodi na iskustveno provjeravanjr deduktivnih hipoteza). Naucno objasnjenjeNaucni zakoni i teorije su osnovna sredstva naucnog objasnjenja. Naucno objasnjenje tezi otkrivanju neophodnih i dovoljnih uslova nastanka pojave koju treba objasniti.U teorijskoj nauci najvaznije je objasnjenje zakona i teorija. Na taj nacin njena opsta saznanja postepeno se povezuju u sve jedinstveniji teorijski sistem. U neposrednoj istrazivackoj praksi mnogo cesce se objasnjavaju pojedinacne pojave. One se objasnjavaju otkrivanjem njihovih neophodnih i dovoljnih uslova. Pojedinacna pojava moze se smatrati posebnim slucajem nekog opsteg zakona ili teorije.Naucno objasnjenje dobija sistemski karakter primjenom naucnih teorija i zakona.Tacnost objasnjenja konkretnih pojava ne zavisi samo od tacnosti opstih stavova (pod tacnosti zakona i teorija). Objasnjavane pojave moraju biti temeljito opisane.npr. Najbolji ljekar ne moze dati dijagnozu bez pregleda bolesnika.Konacnih objasnjenja nema, razlozi su sljedeci:1. Uzrocni nizovi u kojima se nalaze pojave su beskonacni (ontoloski razlog)2. Na svako objasnjenje moguce je postaviti jedno novo "zasto" (gnoseoloski razlog)