Metodologia nauk ekonomicznych

Metodologia nauk ekonomicznych

Marek Ratajczak

Marek Ratajczak Uniwersytet Ekonomiczny Poznań 2


USTAWA z dnia 27 lipca 2005 r. Prawo o szkolnictwie wyższym

Art. 2.1. Użyte w ustawie określenia oznaczają:

10) „studia trzeciego stopnia” - studia doktoranckie, na które przyjmowani sąkandydaci posiadający tytuł magistra albo tytuł równorzędny, umożliwiająceuzyskanie zaawansowanej wiedzy w określonej dziedzinie lub dyscyplinie nauki,przygotowujące do samodzielnej działalności badawczej i twórczej oraz uzyskaniastopnia naukowego doktora;



USTAWA z dnia 14 marca 2003 r. o stopniach naukowych i tytule naukowymoraz o stopniach i tytule w zakresie sztuki

Art. 13. 1. Rozprawa doktorska, przygotowywana pod opieką promotora, powinnastanowić oryginalne rozwiązanie problemu naukowego lub artystycznego orazwykazywać ogólną wiedzę teoretyczną kandydata w danej dyscyplinie naukowej lubartystycznej, a także umiejętność samodzielnego prowadzenia pracy naukowej lubartystycznej.2. Rozprawę doktorską może stanowić praca projektowa, konstrukcyjna, technologicznalub artystyczna, jeżeli odpowiada warunkom określonym w ust. 1.3. Rozprawę doktorską może także stanowić samodzielna i wyodrębniona część pracyzbiorowej, jeżeli wykazuje ona indywidualny wkład kandydata, odpowiadającywarunkom określonym w ust. 1.



Dyscypliny naukowe traktujące o racjonalności tworzenia wiedzy

oraz o celach wytworzonej wiedzy to metodologie nauk. Nazwa

“metodologia nauki” etymologicznie i dosłownie znaczy tyle, co

nauka o metodach badań (wąska interpretacja).

Szeroka interpretacja: wiedza dotycząca nie tylko samych metod

badawczych (tj. doboru i tworzenia układów czynności

badawczych), ale również warunków (psychicznych, społecznych

czy technicznych) uzyskiwania i formułowania wiedzy, a

zwłaszcza cech, jakie powinna mieć wiedza, by zasługiwała na

nazwę naukowej.



Nauka rozumiana funkcjonalnie jest badaniem naukowym, czyli

rodzajem działalności społecznej, mającej za cel rzetelne

poznanie pewnego fragmentu lub aspektu rzeczywistości oraz

systematyczne i komunikatywne ujęcie jego wyników.

Nauka rozumiana wynikowo – w szerokim sensie – to rodzaj

wiedzy, nazwanej wiedzą naukową, uzyskanej przez badania

organizowane racjonalnie. Z kolei nauką rozumianą wynikowo w

węższym znaczeniu jest dyscyplina naukowa, czyli system

wiedzy uzyskany przez racjonalne zbadanie fragmentu lub

aspektu rzeczywistości.



Tablica Różnice między poznawaniem nienaukowym a poznawaniem naukowym

Poznawanie nienaukowe Poznawanie naukowe

Jest poznawaniem okazjonalnym iniemetodycznym.

Jest podporządkowane założonemucelowi i metodyczne.

Odbywa się w warunkach niesprzyjających otrzymaniu ścisłej i pewnejwiedzy.

Odbywa się w warunkach sprzyjającychotrzymaniu ścisłej i pewnej wiedzy.

Jest powierzchowne – ograniczone dozewnętrznych objawów i cech rzeczy.

Zmierza do wykrywania ukrytych izarazem istotnych zjawisk i cech rzeczy.

Jest bezinstrumentalne. Jest instrumentalne.Jest dokonywane za pomocą potocznychpojęć.

Jest dokonywane za pomocąprecyzyjnych pojęć.

Jego wyniki są kumulowane w naturalnejpamięci.

Jego wyniki są utrwalane w formiepisemnej.



Najbardziej ogólną i ważną cechą badań naukowych jest

racjonalność. Racjonalne jest takie badanie, którego cel ustalono,

a metody realizacji oparto na aktualnej i adekwatnej do tego celu

wiedzy metodycznej. Oznacza to, że badacz zachowujący

postawę racjonalną: a) zna kryteria kwalifikowania wyników

badań do wiedzy naukowej, czyli jest świadomy cech

odróżniających wiedzę naukową od nienaukowej, b) dąży do

uzyskiwania wiedzy spełniającej takie kryteria, c) realizuje tematy

badawcze metodami uznanymi za właściwe przez specjalistów z

dziedziny, w której podjął badanie, d) zna i stosuje zasady

redagowania tekstów naukowych.



Racjonalność badania jest też określana jako metodyczność, czyli

trafność doboru metod i środków do założonych celów

badawczych i do warunków ich realizacji, pozwalająca uzyskiwać

wiedzę o wymaganych walorach naukowych przy możliwie

małych nakładach sił i środków.



Celem badań naukowych w naukach

ekonomicznych jest lepsze zrozumienie reguł, praw

kształtujących funkcjonowanie gospodarki zarówno

w jej wymiarze mikroekonomicznym, jak i

makroekonomicznym.



Nauki ekonomiczne:

Ekonomia

Nauki o zarządzaniu (zaliczane też do nauk

humanistycznych)

Towaroznawstwo (zaliczane też do nauk przyrodniczych -

rolniczych)

Finanse (najprawdopodobniej)

Miejsce nauk ekonomicznych wśród innych nauk:

Nauki empiryczne (empiryczno-indukcyjne), społeczne,

idiograficzne

Miejsce nauk ekonomicznych w klasyfikacji nauk

Nauki empiryczne (indukcyjne, aposterioryczne?) versus formalne (aprioryczne, dedukcyjne)

Nauki społeczne (idiograficzne, opisowe?) versus nauki przyrodnicze (nomotetyczne?)

Nauki nieścisłe versus nauki ścisłe

11Marek Ratajczak Uniwersytet

Ekonomiczny Poznań



Nauki ekonomiczne a nauki przyrodniczeParadygmat obowiązujący w naukach przyrodniczych można streścić w takich słowach kluczowych: odgraniczenie od wpływów zewnętrznych (izolacja), związki przyczynowo skutkowe, mierzalność (ścisłość). Istotę tego paradygmatu oddaje też nazwa często pojawiająca się w piśmiennictwie: paradygmat mechanistyczno-deterministyczny.

Konsekwencją myślenia mechanistyczno-deterministycznego było nadanie prawom naukowym, obowiązującym w fizyce, chemii i innych naukach przyrodniczych, swoistych cech, spośród których do najważniejszych należą:

uniwersalność,ścisłość i jednoznaczność,niebanalność.



Nauki ekonomiczne, tak samo jak inne nauki społeczne, różnią

od nauk

przyrodniczych zwłaszcza następujące cechy:

1. złożoność badanych zjawisk,

2. małe stosowanie metod ścisłych,

3. używanie potocznego języka,

4. niepełna obiektywność.



Różnice między ekonomią a naukami ścisłymi:

1) odmienność źródeł obserwacji,

2) znaczenie uwarunkowań historycznych,

3) rola ludzkiej woli i celowości,

4) uwzględnianie możliwości uzyskania wiedzy poprzez

introspekcję



Metoda dedukcji i indukcji w naukach społecznych:

Metoda dedukcji:

1. Hipoteza

2. Obserwacja

3. Przyjęcie lub odrzucenie hipotezy

Metoda indukcji:

1. Obserwacja

2. Szukanie wzorca

3. Wstępny wniosek - hipoteza



Hipotetyczno - dedukcyjny model nauki w

badaniach ekonomicznych

1. Obserwowanie

2. Uogólnianie wyników obserwacji (indukcja)

3. Wnioskowanie (dedukcja)

4. Krytyka powstałej wiedzy



Główne współczesne stanowiska metodologiczne:1. Falsyfikacjonizm (K. Popper)•teorii nie można uznać za prawdziwą w wyniku wnioskowania indukcyjnego•możemy uczyć się na błędach•pierwszy etap to formułowanie teorii o charakterze hipotez tymczasowych•drugi etap to rygorystyczne testowanie ukierunkowane nie na potwierdzenie ale falsyfikację•odrzucenie hipotezy sfalsyfikowanej stanowi bodziec do dalszego rozwoju nauki•hipoteza nie sfalsyfikowana ulega umocnieniu, im więcej pozytywnych testów, tym wyższy poziom umocnienia•falsyfikacjonizm wyrafinowany w przeciwieństwie do tzw. naiwnego: kryterium oceny teorii stała się zdolność generowania tzw. nowych faktów, czyli przewidywania faktów, które nie były wykorzystywane przy jej konstruowaniu



Główne współczesne stanowiska metodologiczne:2. Koncepcja rewolucji naukowych (T. Kuhn)•ciągłe testowanie hipotez i stopniowe narastanie wiedzy w falsyfikacjonizmie•zgodnie z koncepcją rewolucji naukowych rozwój nauki można podzielić na okresy normalnego rozwoju i okresy rewolucyjnych zmian•w okresach normalnego rozwoju badania są prowadzone zgodnie z powszechnie obowiązującym paradygmatem•paradygmat obejmuje: podstawowy światopogląd, cechy dobrej teorii, teoretyczne ramy analizowania problemów, techniki i narzędzia empirycznego testowania prognoz i hipotez•narastanie wątpliwości co do podstawowych założeń dominującego paradygmatu prowadzi do sytuacji kryzysowych, konstruowania hipotez na bazie założeń nie wynikających z obowiązującego paradygmatu, czyli do zmian rewolucyjnych, których efektem jest odrzucenie starego paradygmatu i przyjęcie nowego•nie ma gwarancji, że nowy paradygmat jest lepszy od starego, decyduje wola większości



Główne współczesne stanowiska metodologiczne:3. Koncepcja naukowych programów badawczych (I.Lakatos)•próba wypełnienie luki między falsyfikacjonizmem a koncepcją rewolucji naukowych•badacze uprawiają naukę nie niezależnie ale w ramach pewnych programów badawczych•w każdym programie dwie grupy założeń i zaleceń •pierwsza grupa stanowi tzw. twarde jądro; hipotezy składające się na twarde jądro nie podlegają falsyfikacji tak długo, jak długo obowiązuje dany program•druga grupa to tzw. pas ochronny, który może podlega modyfikacji pod wpływem pojawiania się faktów, które nie są możliwe do wyjaśnienia w ramach starych hipotez•programy badawcze postępowe i podlegające degeneracji•program jest postępowy gdy: 1. każda nowa teoria jest w stanie wyjaśnić także „sukcesy” swej poprzedniczki (utrzymanie testowalnych i nie odrzuconych hipotez poprzedniczki), 2.każda nowa teoria ma więcej testowalnych hipotez czy prognoz niż poprzednia, 3. dodatkowe hipotezy sformułowane w ramach nowej teorii znajdują potwierdzenie w testach empirycznych



Główne współczesne stanowiska metodologiczne:

4. Instrumentalizm

Problem rozstrzygania o prawdziwości czy fałszywości hipotez

nie jest w ogóle brany pod uwagę. Jedynym celem teorii jest

konstruowanie prognoz. Jeśli prognozy okażą się trafne, czyli

znajdą potwierdzenie w testach empirycznych, to oznaczać to

będzie tylko tyle, że teoria okazała się użytecznym

instrumentem przy ich formułowaniu (dość popularne w naukach

ekonomicznych).

5. Retoryka

Zdolność do przekonania większości do słuszności pewnych

poglądów, koncepcji.



Spór o metodologiczny charakter nauk ekonomicznych w historii myśli ekonomicznej:

1. Uniwersalizm versus historycyzm i

ewolucjonizm

2. Abstrakcja versus faktografia

3. Matematyka i metody ilościowe versus analiza

jakościowa

4. Ekonomia czysta versus holizm

5. Paradygmat versus paradygmaty



Co świadczy o niedostatku warsztatowym w warstwie metodologicznej:1. Brak świadomej refleksji metodologicznej2. Wszystkoizm3. Gawędziarstwo ekonomiczne4. Utożsamianie problemu praktycznego - empirycznego z problemem naukowym5.Błędy w formułowaniu hipotez: banalność czy też oczywistość (ludzie kupują jedzenie by zaspokoić głód), nieweryfikowalność (rozwój gospodarczy zależy od skrzatów), fałszywość związku przyczynowo - skutkowego (miesiąc urodzenia badacza decyduje o jego sukcesie na niwie nauk ekonomicznych)6. Błędy w formułowaniu wypowiedzi: wieloznaczność, niedopowiedzenia, nieostrość, nieobalalność, ogólnikowość, banalność7. Niepełność metodologiczna (opis bez próby sformułowania uogólnienia i wyciagnięcia wniosków dotyczących przyszłości)8. Nadużywanie zasady pars pro toto9. Przyczynkarstwo10. Stosowanie metod badawczych jako celu samego w sobie11. Błędy formalne w wykorzystaniu poszczególnych metod badawczych



Opracowano na podstawie:•Babbie E., Badania społeczne w praktyce, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2005.•Blaug M., Metodologia ekonomii, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1995.•Czarny B, Pozytywizm i falsyfikacjonizm a sądy wartościujące w ekonomii, Szkoła Główna Handlowa, Warszawa 2004.•Mayer T., Prawda kontra precyzja w ekonomii, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1996.•Ratajczak M., Ekonomia jako nauka, w: M. Sławińska, H. Witczak (red.), Podstawy metodologiczne prac doktorskich w naukach ekonomicznych, PWE, Warszawa 2008•Sławińska M., Witczak H. (red.), Podstawy metodologiczne prac doktorskich w naukach ekonomicznych, PWE, Warszawa 2008•Stachak S., Wstęp do metodologii nauk ekonomicznych, KiW, Warszawa 1997.•Wojtyna A., Ewolucja keynesizmu a główny nurt w ekonomii, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2000.•Zimniewicz K., Kilka refleksji o naukach o zarządzaniu, Pomocnicze materiały dydaktyczne, Studia doktoranckie - Wydział Zarządzania, Akademia Ekonomiczna w Poznaniu, Zeszyt I, Poznań 2005.



Dziękuję za uwagę

Documents

Metodologia nauk ekonomicznych