BELUM DISUNTING UNEDITED

S A R A W A K

PENYATA RASMI PERSIDANGAN

DEWAN UNDANGAN NEGERI DEWAN UNDANGAN NEGERI OFFICIAL REPORTS

MESYUARAT KEDUA BAGI PENGGAL KEEMPAT Second Meeting Of The Fourth Session

04 – 13 NOVEMBER 2019

DEWAN UNDANGAN NEGERI SARAWAK KELAPAN BELAS Eighteenth Sarawak State Legislative Assembly

RABU

06 NOVEMBER 2019

(09 RABIULAWAL 1441H)

KUCHING

Peringatan untuk Ahli Dewan:

Pembetulan yang dicadangkan oleh Ahli Dewan hendaklah disampaikan secara bertulis kepada

Setiausaha Dewan Undangan Negeri Sarawak tidak lewat daripada 30 hari selepas persidangan.

KANDUNGAN

1.0 PEMASYHURAN DARIPADA TUAN SPEAKER ...…………………………………… 1

2.0 PERTANYAAN-PERTANYAAN BAGI JAWAPAN-JAWAPAN LISAN

(74) Penyalahgunaan Dadah Di Sekolah-Sekolah ………….............……………… 1

(75) Drainage System At Taman Muhibah And Batu Luking .................................. 3

(76) Pengeluaran Geran Tanah Kepada Peserta Skim Tanaman Kelapa Sawit .... 4

(77) Masalah ‘Blackout’ Di DUN Saribas .........................……………….............…. 5

(78) Projek Transformasi Luar Bandar (RTP) ……………………..…………………. 6

(79) Pelaburan Di Taman Perindustrian Samalaju Dan Kidurong ......................…. 7

(80) Pelaksanaan Jalan Pesisir Di DUN Tellian ...............……………............……. 9

(81) Land Gazetted Under Section 47 At DUN Tanjung Batu ………..................… 12

3.0 PERBAHASAN ATAS BACAAN KALI YANG KEDUA RANG UNDANG-UNDANG PERBEKALAN (2020), 2019 DAN USUL UNTUK MERUJUK RESOLUSI ANGGARAN PEMBANGUNAN BAGI PERBELANJAAN 2020

(Perbahasan Rang Undang-Undang)

(1) YB Ir Lo Khere Chiang (N.13 Batu Kitang) …..…………………………………. 14

(2) YB Datuk Tiong Thai King (N.52 Dudong) ……………………..……………….. 17

(3) YB Datuk Ding Kuong Hiing (N.46 Meradong) ………………………………….. 22

(4) YB Datuk Chiew Chiu Sing (N.68 Tanjong Batu) …………...………………….. 25

(5) YB Dato’ Sri Huang Tiong Sii (N.45 Repok) …………………………………….. 30

(6) YB Puan Violet Yong Wui Wui (N.10 Pending) …………………………………. 34

(7) YB Dato’ Murshid Diraja Dr Juanda Bin Jaya (N.44 Jemoreng) ……………… 37

4.0 USUL DARIPADA AHLI DEWAN BIASA YB Puan Violet Yong Wui Wui (N.10 Pending) …………………………………..……. 41

5.0 PENANGGUHAN MESYUARAT ……………………………………………….…..…… 46

6.0 LAPORAN-LAPORAN YANG DIBENTANGKAN DI ATAS MEJA PADA 6 NOVEMBER 2019 ……………………….………………………………………………

i

SARAWAK

DEWAN UNDANGAN NEGERI SARAWAK YANG KELAPAN BELAS

Penyata Rasmi

MESYUARAT KEDUA BAGI PENGGAL KEEMPAT

Rabu, 6 November 2019

Dewan bermesyuarat di Petra Jaya, Kuching pada jam 9.15 pagi

HADIR

Bil. Nama Konstituensi

1. Yang Berhormat Datuk Amar Haji Mohamad Asfia Bin Awang Nassar

D.A., P.N.B.S., D.S.A.P., D.I.M.P., P.B.K., P.C.E. (Emas)

Speaker Dewan Undangan Negeri Sarawak

2. Yang Berhormat Dato Gerawat Gala N.78 Mulu

P.S.B.S., P.B.K. Timbalan Speaker Dewan Undangan Negeri Sarawak

3. Yang Amat Berhormat Datuk Patinggi (Dr) Abang Haji Abdul Rahman Zohari Bin Tun Datuk Abang Haji Openg

N.8 Satok

D.P., D.A., P.N.B.S., J.B.S., P.C.E. Ketua Menteri Sarawak Menteri Kewangan dan Perancangan Ekonomi Menteri Pembangunan Bandar dan Sumber Asli

4. Yang Berhormat Datuk Amar Douglas Uggah Embas N.37 Bukit Saban D.A., P.N.B.S., P.G.B.K., P.C.E. Timbalan Ketua Menteri Sarawak Menteri Kewangan Kedua Menteri Pemodenan Pertanian, Tanah Adat dan Pembangunan Wilayah

5. Yang Berhormat Tan Sri Datuk Amar Dr James Jemut Anak Masing N.64 Baleh

D.A., P.S.M., P.N.B.S., P.B.S., P.C.E. Timbalan Ketua Menteri Menteri Infrastruktur dan Pembangunan Pelabuhan

6. Yang Berhormat Datuk Amar Haji Awang Tengah Bin Ali Hasan N.82 Bukit Sari

D.A., P.N.B.S., P.G.B.K., A.M.N. Timbalan Ketua Menteri Sarawak Menteri Perdagangan Antarabangsa dan Industri, Terminal

Perindustrian dan Pembangunan Usahawan

Menteri Pembangunan Bandar dan Sumber Asli Kedua

7. Yang Berhormat Dato Sri Michael Manyin Anak Jawong N.21 Tebedu

P.N.B.S., P.G.B.K., A.M.N., P.P.T., P.P.D. (Emas), P.C.E. Menteri Pendidikan, Sains dan Penyelidikan Teknologi

ii

8. Yang Berhormat Dato Sri Hajah Fatimah Abdullah N.56 Dalat P.N.B.S., P.G.B.K., P.C.E. Menteri Kebajikan, Kesejahteraan Komuniti dan Wanita, Keluarga

dan Pembangunan Kanak-Kanak

9. Yang Berhormat Dato Sri Prof. Dr Sim Kui Hian N.14 Batu Kawah P.N.B.S., P.J.N., P.B.E. Menteri Kerajaan Tempatan dan Perumahan

10. Yang Berhormat Dato Sri Dr Stephen Rundi Anak Utom N.69 Kemena

P.N.B.S., P.J.N., A.B.S., P.B.E., P.C.E. Menteri Utiliti

11. Yang Berhormat Datuk Haji Talib Bin Zulpilip N.67 Jepak

P.G.B.K., P.B.K., P.P.B., P.P.D., P.P.S., P.B.E. Menteri di Jabatan Ketua Menteri (Integriti dan Ombudsman)

12. Yang Berhormat Datuk Haji Abdul Karim Rahman Hamzah N.15 Asajaya

P.G.B.K., P.B.S., P.B.E. Menteri Pelancongan, Kesenian dan Kebudayaan Menteri Belia dan Sukan

13. Yang Berhormat Datuk Lee Kim Shin N.75 Senadin

P.J.N., K.M.N., P.B.S., P.P.B., B.B.S., P.B.E. Menteri Pengangkutan

14. Yang Berhormat Datuk John Sikie Anak Tayai N.60 Kakus P.J.N., P.B.S., P.B.E. Menteri Muda di Jabatan Ketua Menteri (Undang-Undang Adat

Bumiputera)

15. Yang Berhormat Datuk Haji Mohd Naroden Bin Haji Majais N.26 Gedong P.G.B.K., P.B.S., P.B.E. Menteri Muda Pembangunan Perusahaan Kecil dan Sederhana dan

Keusahawanan

16. Yang Berhormat Datuk Francis Harden Anak Hollis N.32 Simanggang P.G.B.K., P.B.S., A.B.S., P.B.E. Menteri Muda Kesejahteraan Komuniti

17. Yang Berhormat Datuk Haji Julaihi Bin Haji Narawi N.27 Sebuyau

P.G.B.K., P.B.S., K.M.N., P.P.D., P.B.E. Menteri Muda Infrastruktur dan Pembangunan Pelabuhan Sarawak

18. Yang Berhormat Datuk Dr Jerip Anak Susil N.19 Mambong

P.G.B.K., A.M.N., P.B.E. Menteri Muda Pengangkutan

19. Yang Berhormat Datuk Liwan Lagang N.65 Belaga

P.J.N., P.P.N., K.M.N., J.B.S., P.B.E. Menteri Muda Elektrik Luar Bandar

20. Yang Berhormat Puan Hajah Rosey Binti Haji Yunus N.71 Bekenu J.B.K., P.P.B., P.P.S., P.B.E. Menteri Muda Wanita dan Pembangunan Kanak-kanak

21. Yang Berhormat Datu Haji Len Talif Salleh N.41 Kuala Rajang

D.J.B.S., P.B.K., P.P.B. Menteri Muda Perancangan Bandar, Pentadbiran Tanah dan Alam

Sekitar

iii

22. Yang Berhormat Datuk Roland Sagah Wee Inn N.20 Tarat P.G.B.K., J.B.K., P.B.S., P.B.E. Menteri Muda Pembangunan Tanah Adat

23. Yang Berhormat Datuk Dr Haji Abdul Rahman Bin Haji Junaidi N.4 Pantai Damai

P.G.B.K, J.B.S., A.B.S., P.B.E. Menteri Muda Bekalan Air Menteri Muda di Jabatan Ketua Menteri (Hal Ehwal Islam dan Dewan

Bandaraya Kuching Utara (DBKU))

24. Yang Berhormat Datuk Hajah Sharifah Hasidah Binti Sayeed Aman Ghazali

N.7 Samariang

P.G.B.K., P.T.E., J.B.S. Menteri Muda di Jabatan Ketua Menteri (Undang-Undang, Hubungan

Kerajaan Negeri-Persekutuan dan Pemantauan Projek)

25. Yang Berhormat Datuk Malcom Mussen Anak Lamoh N.34 Batang Ai

P.G.B.K., P.B.S., P.T.E. Menteri Muda Pembangunan Perindustrian

26. Yang Berhormat Datuk Dr Haji Abdul Rahman Bin Haji Ismail N.79 Bukit Kota

P.G.B.K., A.B.S., P.T.E. Menteri Muda Pertanian

27. Yang Berhormat Dr Haji Annuar Bin Rapaee N.55 Nangka P.T.E., J.B.S. Menteri Muda Pendidikan, Sains dan Penyelidikan Teknologi Menteri Muda Perumahan dan Kesihatan Awam

28. Yang Berhormat Datu Dr Penguang Manggil N.76 Marudi

D.J.B.S., K.M.N., P.P.C., P.P.B. Menteri Muda Kerajaan Tempatan

29. Yang Berhormat Datuk Snowdan Lawan N.30 Balai Ringin

P.G.B.K., A.M.N., P.T.E. Menteri Muda Belia dan Sukan

30. Yang Berhormat Encik Abdullah Bin Haji Saidol N.42 Semop J.B.K., P.T.E. Menteri Muda di Jabatan Ketua Menteri (Hal Ehwal Korporat dan

Unit Komunikasi Awam Sarawak)

31. Yang Berhormat Datuk Sebastian Ting Chiew Yew N.73 Piasau

P.J.N., D.I.M.P., A.B.S. Menteri Muda Pelancongan, Kesenian dan Kebudayaan

32. Yang Berhormat Dato Sri Wong Soon Koh N.53 Bawang Assan

P.N.B.S., P.G.B.K., A.B.S., P.C.E.

33. Yang Berhormat Tan Sri William Mawan Anak Ikom N.47 Pakan

P.S.M., P.N.B.S., P.G.B.K., A.M.N., P.B.S., P.P.D. (Emas)

34. Yang Berhormat Datuk Amar Hajah Jamilah Binti Haji Anu N.3 Tanjung Datu

D.A., P.B.E., P.P.D (Perak), P.S.B.S, P.B.S., J.B.K.

35. Yang Berhormat Datuk Ambrose Blikau Anak Enturan N.62 Katibas P.G.B.K., P.B.S., A.M.N., P.B.E.

36. Yang Berhormat Datuk Haji Abdul Wahab Bin Aziz N.38 Kalaka

P.G.B.K., J.B.S., P.P.B., P.P.D., P.B.E.

iv

37. Yang Berhormat Datuk Mong Anak Dagang N.31 Bukit Begunan P.G.B.K., J.M.N., P.B.S., P.P.D., P.B.K., P.B.E.

38. Yang Berhormat Dato Sri Haji Mohammad Ali Mahmud N.17 Stakan

P.N.B.S., D.S.A.P., S.I.M.P., P.P.D.

39. Yang Berhormat Dato Ranum Anak Mina N.1 Opar P.S.B.S., K.M.N., A.M.N., K.P.K., P.J.M., P.P.S., P.P.A., B.B.S.,

A.B.S., P.B.E.

40. Yang Berhormat Puan Hajah Simoi Binti Haji Peri N.28 Lingga P.T.E., J.B.K.

41. Yang Berhormat Encik Paulus Palu Gumbang N.80 Batu Danau

A.M.N., P.B.S., J.B.K., P.T.E.

42. Yang Berhormat Encik Johnichal Rayong Anak Ngipa N.33 Engkilili

J.B.S., P.T.E.

43. Yang Berhormat Encik Alexander Anak Vincent N.49 Ngemah

K.M.N., P.T.E., P.B.K.

44. Yang Berhormat Dr Haji Hazland Bin Abang Hipni N.5 Demak Laut P.T.E., J.B.S.

45. Yang Berhormat Encik Maclaine Martin Ben N.22 Kedup

P.T.E., J.B.S.

46. Yang Berhormat Ir Aidel Bin Lariwoo N.24 Sadong Jaya

P.T.E., P.B.S.

47. Yang Berhormat Encik Mohammad Razi Bin Sitam N.35 Saribas P.T.E.

48. Yang Berhormat Encik Ripin Bin Lamat N.72 Lambir J.B.K., K.M.N., P.T.E.

49. Yang Berhormat Encik Chiew Chiu Sing N.68 Tanjong Batu

50. Yang Berhormat Encik Baru Bian N.81 Ba’Kelalan

51. Yang Berhormat Puan Violet Yong Wui Wui N.10 Pending

52. Yang Berhormat Encik See Chee How N.11 Batu Lintang

53. Yang Berhormat Encik Dennis Ngau N.77 Telang Usan

P.T.E.

54. Yang Berhormat Tuan Haji Razaili Bin Haji Gapor N.29 Beting Maro P.T.E., P.B.S.

55. Yang Berhormat Encik Yussibnosh Balo N.57 Tellian

56. Yang Berhormat Dato Haji Idris Bin Haji Buang N.16 Muara Tuang P.S.B.S., D.I.M.P., A.M.N., P.B.S., A.B.S., P.C.D., P.J.P.N., P.T.E.

57. Yang Berhormat Datuk Tiong Thai King N.52 Dudong P.G.B.K., J.B.S.

58. Yang Berhormat Dato’ Sri Huang Tiong Sii N.45 Repok D.I.M.P., S.S.A.P.

v

59. Yang Berhormat Dato Henry Harry Anak Jinep N.2 Tasik Biru P.S.B.S., A.B.S.

60. Yang Berhormat Dato’ Murshid DiRaja Dr Juanda Bin Jaya N.44 Jemoreng DATO’ MURSHID DIRAJA, S.S.P.

61. Yang Berhormat Datuk Ding Kuong Hiing N.46 Meradong P.J.N., A.B.S.

62. Yang Berhormat Encik David Wong Kee Woan N.54 Pelawan

63. Yang Berhormat Puan Irene Mary Chang Oi Ling N.51 Bukit Assek

64. Yang Berhormat Dr Ting Tiong Choon N.74 Pujut

65. Yang Berhormat Ir Lo Khere Chiang N.13 Batu Kitang B.B.S.

66. Yang Berhormat Encik Wilson Nyabong Anak Ijang N.61 Pelagus

67. Yang Berhormat Encik Miro Anak Simuh N.18 Serembu

68. Yang Berhormat Encik John Anak Ilus N.23 Bukit Semuja A.P.S.

69. Yang Berhormat Encik Fazzrudin Bin Haji Abdul Rahman N.6 Tupong P.B.S.

70. Yang Berhormat Encik Awla Bin Dris N.25 Simunjan A.B.S.

71. Yang Berhormat Encik Jefferson Jamit Anak Unyat N.63 Bukit Goram B.B.S., P.B.S., K.M.N.

72. Yang Berhormat Encik Gerald Rentap Jabu N.36 Layar A.B.S., P.P.N., J.B.K.

73. Yang Berhormat Ir Christopher Gira Anak Sambang N.59 Tamin P.B.K.

74. Yang Berhormat Encik Rolland Duat Anak Jubin N.48 Meluan

75. Yang Berhormat Encik Abdul Yakub Bin Haji Arbi N.58 Balingian A.B.S., B.B.S., J.B.K.

76. Yang Berhormat Encik Safiee Bin Haji Ahmad N.43 Daro

77. Yang Berhormat Encik Chukpai Ugon N.66 Murum P.P.N., A.B.S.

78. Yang Berhormat Encik Allan Siden Gramong N.50 Machan A.B.S.

79. Yang Berhormat Encik Majang Anak Renggi N.70 Samalaju P.B.K., A.B.S.

80. Yang Berhormat Encik Mohd. Chee Bin Kadir N.40 Kabong A.B.S., P.B.S., P.J.P.N., J.B.S.

vi

TIDAK HADIR

Bil. Nama Konstituensi

1. Yang Berhormat Encik Ali Anak Biju N.39 Krian

2. Yang Berhormat Encik Chong Chieng Jen N.12 Kota Sentosa

3. Yang Berhormat Encik Wong King Wei N.9 Padungan (Digantung daripada Persidangan mulai 30 April 2019 di bawah Peraturan Mesyuarat 40)

TURUT HADIR

1.

Encik Pele Peter Tinggom Setiausaha Dewan Undangan Negeri Sarawak

2.

Cik Sharifah Shazzea Binti Wan Akil Timbalan Setiausaha Dewan Undangan Negeri Sarawak

3.

Inspektor Johari Bin Mudin Bentara Mesyuarat

4.

Inspektor Ismail Bin Ali Bentara Mesyuarat

5.

Encik Abang Nasiruddin Bin Abang Mohd Khalid Bentara Mesyuarat

6. Encik Hadyan Bin Abd Rahman Bentara Mesyuarat

7. Encik Lydwilkyn Andar Anak Umbar Bentara Mesyuarat

8. Encik Hanimasra Bin Hamden Bentara Mesyuarat

9. Ustaz Mohammad Haris Bin Haji Matnor

Pembaca Doa

PETUGAS PERSIDANGAN

PEGAWAI UNDANG-UNDANG

1. Encik Hrrison Anak Aris Jabatan Peguam Besar Negeri Sarawak 2. Cik Afiqah Binti Zahari Jabatan Peguam Besar Negeri Sarawak

PEMBACA PRUF

1.

Puan Dayang Norazan Kartini Binti Dato Pengiran Haji Zain

Dewan Bahasa dan Pustaka Negeri Sarawak

2. Puan Correta Herliana Dewan Bahasa dan Pustaka Negeri Sarawak

JURUTRENGKAS

1. Puan Sharlina Binti Mushar Pejabat Setiausaha Kewangan Negeri

2. Puan Malin Anak Arit Pejabat Setiausaha Kewangan Negeri

3. Puan Rosline Ak Dominic Maon Jabatan Peguam Besar Negeri Sarawak

4. Encik Mohd Alfadjer Bin Tuah Pejabat Setiausaha Kerajaan Negeri

5. Puan Nur Izzatul Fatihah @ Patricia

Abdullah

Jabatan Kerja Raya Sarawak

6. Puan Azah Mohamad Jally Jabatan Kebajikan Masyarakat Sarawak

7. Puan Ratna Airnwati Binti Haji Md. Junaidi Lembaga Pelancongan Sarawak

8. Puan Dayang Duraiza Haji Awang Jangka Lembaga Sumber Asli dan Alam Sekitar

Sarawak

PINDAAN

vii

9. Puan Mariana Binti Brahim Perbadanan Pembangunan Perumahan

10. Puan Nori Othman Perbadanan Pembangunan Perumahan 11. Puan Meri Sabas Universiti Malaysia Sarawak (UNIMAS)

12. Puan Doris Anak Francis Harris Universiti Malaysia Sarawak (UNIMAS) 13. Puan Winnie Anak Vincent Universiti Malaysia Sarawak (UNIMAS) 14. Puan Noorina Binti Hamdan Universiti Malaysia Sarawak (UNIMAS)

15. Puan Josie Botin Jabatan Perangkaan Malaysia

16. Puan Dayang Siti Roszalina Binti Abang

Rosli

Jabatan Kehakiman Syariah Sarawak

17. Puan Nurhaida Binti Amin Jabatan Penyiaran Sarawak

18. Puan Emely Edmund Beatie Kementerian Pertahanan Malaysia Cawangan

Sarawak

19. Puan Valarie Jane Anak Aitman Pejabat Pembangunan Persekutuan Negeri

Sarawak

20. Puan Juliana Lugom Perbadanan Pembangunan Ekonomi Sarawak

21. Puan Anieta Sylvester Pungga Perbadanan Pembangunan Ekonomi Sarawak

22. Puan Siti Munirah Idris Pustaka Negeri Sarawak

23. Puan Nur Xyalihin Jamel Pustaka Negeri Sarawak

24. Puan Rosemary Langub Perbadanan Kemajuan Perusahaan Kayu Sarawak

25. Puan Tamenthi Komarusamy Pejabat Timbalan Setiausaha Kerajaan Negeri

(Transformasi Sosio-Ekonomi)

26. Puan Dzuridah Binti Sariee Pejabat Timbalan Setiausaha Kerajaan Negeri

(Transformasi Sosio-Ekonomi)

27. Puan Leidiana Binti Azahari Kementerian Utiliti Sarawak

28. Puan Bernadette Willon Jabatan Kastam DiRaja Malaysia

29. Puan Beatrice Dinus Jabatan Imigresen Negeri Sarawak

30. Puan Katerin Binti Jemali @ Maria Binti

Jamali

Dewan Bandaraya Kuching Utara

31. Puan Khadijah Binti Khaider Jabatan Perbendaharaan Negeri Sarawak

32. Puan Derna Johin Unit Pemantauan Pelaksanaan Negeri

Sarawak, Jabatan Ketua Menteri Sarawak

RAKAMAN PROSIDING

1. Encik Edwin Jambol Anak Radin Jabatan Penyiaran Sarawak

2. Encik Hussien Haji Shuini Jabatan Penyiaran Sarawak 3. Encik Syed Faizal Bin Wan Dahlan Jabatan Penyiaran Sarawak

JURUCETAK

1. Encik Awang Faidzul Bin Awang Aboone Percetakan Nasional Malaysia Berhad 2. Encik Mohd. Nor Majidi Bin Marekan Percetakan Nasional Malaysia Berhad

JURUTEKNIK IT

1. Encik Abdul Rahman Bin Belimi SAINS

2. Encik Mohd Hafizan Abdullah SAINS

MESSENGER

1. Encik Abang Safry Bin Abang Bohari Jabatan Agama Islam Sarawak

2. Encik Moksen Bin Sion Jabatan Agama Islam Sarawak

3. Encik Ideris Bin Lamit Jabatan Pertanian Sarawak

4. Encik Awangku Zulmazdi Bin Awang Achim Jabatan Pertanian Sarawak 5. Encik Mohammad Zaidi Bin Rambli Jabatan Pertanian Sarawak

viii

6. Encik Mohamed Nazeerudin Bin Gulam Mohamed

Kementerian Pemodenan Pertanian, Tanah Adat dan Pembangunan Wilayah

7. Encik Arif Bin Bujang Jabatan Tanah dan Survei Sarawak

ANGGOTA STAF DEWAN UNDANGAN NEGERI SARAWAK

1. Puan Magdalen anak Nangkai 2. Cik Noria Binti Suut

3. Puan Nur Azira Binti Abdul Kadir

4. Puan Rabiah Binti Abdul Kadir 5. Cik Aisha Parveen Binti Badron

6. Puan Siti Norhiza Binti Mohd. Yusri

7. Puan Hanisah Abdullah

8. Cik Siti Halimah Binti Mohamad Nawawi 9. Cik Hasfarini Binti Hassim

10. Cik Nurhaffizah Abdullah 11. Cik Natasha Nadia Binti Saidi 12. Cik Angela Lisa Anak Matthew Linol 13. Encik Rasdi Bin Ahmad @ Tarence Bobby Johnny 14. Puan Katheline Killah 15. Puan Nur Eliana Abdullah

16. Puan Nazmah Binti Darham

17. Puan Tracy Lyana anak Bana

18. Puan Zara Laura Bobby Abdullah 19. Puan Dayang Nazira Binti Abang Mortaza 20. Encik Mohd Zulkhairy Bin Mohammad Hejemi 21. Encik Razali Bin Awi 22. Encik Zahari Bin Bolhi

23. Encik Mohamad Zailani Bin Junaidi

24. Encik Lukas Jammany Anak Kated

25. Encik Hazrin Syah Bin Hamzah 26. Encik Alwie Bin Haji Ali

27. Encik Romzie Bin Bujang

28. Encik Musa Bin Julai 29. Cik Hawa Binti Morsad

30. Puan Suraya Binti Hamden

31. Puan Noraisah Binti Ahmad 32. Cik Siti Zalilah Binti Samsawi

PELAJAR PRAKTIKAL

1. Encik Zafarul Syamim Bin Zullfaqar

2. Encik Charles O’Quinn Anak Bayang

BELUM DISUNTING 6 NOVEMBER 2019

1

(Mesyuarat dimulakan pada jam 9:15 pagi)

[Tuan Speaker mempengerusikan Mesyuarat]

DOA

PERTANYAAN-PERTANYAAN BAGI JAWAPAN-JAWAPAN LISAN

Penyalahgunaan Dadah Di Sekolah-Sekolah

Tuan Speaker: Yang Berhormat bagi Muara Tuang. YB Dato Haji Idris Bin Haji Buang: Thank you, Tuan Speaker. Soalan saya no. 1, terima kasih.

Hari ini, nombor 1, ialah 74. (74) YB Dato Haji Idris Bin Haji Buang bertanya kepada Menteri Kebajikan, Kesejahteraan

Komuniti dan Wanita, Keluarga dan Pembangunan Kanak-Kanak: Bagaimana keberkesanan program-program yang dijalankan oleh pihak Kementerian dalam mengatasi masalah penyalahgunaan dadah di sekolah-sekolah dan juga masalah berkaitan dengannya, iaitu pengangguran dalam kalangan belia? Menteri Muda Kesejahteraan Komuniti (YB Datuk Francis Harden Anak Hollis): Terima kasih.

Untuk makluman Ahli Yang Berhormat bagi Muara Tuang, bagi membanteras gejala pengedaran dan penyalahgunaan dadah di Negeri Sarawak, Kementerian ini telah menubuhkan Jawatankuasa One Stop Committee (OSC) bagi menangani Isu Dadah dan Substance (MIDS) peringkat negeri dan daerah, termasuk Muara Tuang. OSC tersebut adalah untuk memastikan penglibatan dan pendaya upayaan komuniti di peringkat akar umbi, bagi membantu mencegah aktiviti penyalahgunaan dan pengedaran dadah dan substance di kawasan setempat.

Setakat Oktober 2019, daripada 25 daerah yang telah dikenal pasti, sebanyak 23 daerah telah menubuhkan Jawatankuasa tersebut, iaitu Subis, Tebedu, Asajaya, Lawas, Pusa, Sri Aman, Samarahan, Sarikei, Sibu, Kuching, Betong, Bintulu, Saratok, Mukah, Miri, Limbang, Marudi, Daro, Bau, Lundu, Belaga, Serian dan Kapit. Bagi daerah-daerah yang lain, Jawatankuasa kerja tersebut akan ditubuhkan dalam masa yang terdekat.

Di bawah Jawatankuasa One Stop Committee MIDS, satu program Operasi/Intervensi

Bersepadu Menangani Isu Penyalahgunaan Dadah dan Substance (OBID) telah dilaksanakan mulai

2017 dan terbahagi kepada dua komponen iaitu berbentuk penguatkuasaan; dan berbentuk bukan penguatkuasaan. Impak positif daripada program OBID adalah seperti berikut:

(a) Masyarakat dan pelbagai pihak kini berani tampil ke hadapan untuk memberi maklumat dan membuat laporan mengenai isu penyalahgunaan dadah dan substance di Negeri Sarawak;

(b) Jaringan kerjasama yang lebih berkesan, bersepadu dan menyeluruh antara pelbagai

jabatan/agensi penguatkuasaan dan bukan penguatkuasaan dalam menangani isu dadah dan substance; dan

(c) Meningkatkan kesedaran pemimpin masyarakat untuk merangka strategi dan

menyediakan pelan tindakan mengikut keperluan dan trend penyalahgunaan dadah semasa di kawasan masing-masing.

Jadi, bagi mengatasi masalah penyalahgunaan dadah di sekolah-sekolah, seorang Pegawai

Khas Pendidikan Pencegahan Dadah telah ditempatkan di setiap Pejabat Pendidikan Daerah. Mereka ini bertanggungjawab membantu menyelaras program-program pendidikan pencegahan dadah di sekolah seliaan masing-masing. Jadi untuk makluman, Sekolah Menengah di Negeri

BELUM DISUNTING 6 NOVEMBER 2019

2

Sarawak juga menjalankan ujian air kencing untuk mengenal pasti pelajar yang terjebak dalam penyalahgunaan dadah. Pemeriksaan ini dijalankan dua kali setahun oleh Agensi Anti Dadah Kebangsaan. Berdasarkan laporan daripada Jabatan Pendidikan Negeri Sarawak melalui pelaksanaan program audit ini. Setakat Oktober tahun 2019, kita telah berjaya menurunkan bilangan pelajar positif urine berbanding tahun 2018. Walaupun bilangan sekolah dan pelajar yang diuji meningkat pada tahun ini, tahun 2019, sebanyak 3,649 orang pelajar diuji daripada 182 buah Sekolah Menengah di Sarawak dan 278 pelajar didapati positif berbanding dengan tahun 2018 sebanyak 2,967 orang pelajar yang diuji daripada 160 buah sekolah menengah dan 301 pelajar didapati positif.

Keadaan ini menunjukkan bahawa usaha intervensi yang dijalankan setakat ini telah mula

membuahkan hasil. Polis Diraja Malaysia melalui siasatan Jabatan Jenayah Narkotik juga telah membangunkan satu Standard Operating Procedure yang telah diluluskan pada 10 Januari 2019

bagi menangani masalah-masalah penyalahgunaan dadah dalam kalangan murid sekolah di Sarawak. Sejak SOP ini diluluskan sehingga Oktober 2019, seramai 56 orang pengedar dadah yang dikesan. Pengedar dadah kepada pelajar sekolah telah berjaya diambil tindakan di bawah Akta Dadah berbahaya. Langkah-langkah Pencegahan Khas 1985, Akta 316. Jabatan siasatan Jenayah Narkotik juga telah merangka satu pelan strategic sekolah bebas dadah Sarawak.

Komponen yang terkandung dalam pelan strategic ini termasuklah mengenal pasti murid yang

berisiko, berisiko terjebak dalam penyalahgunaan dadah, mengenal pasti persekitaran hidup murid berkenaan dan mengenal pasti jaringan aliran pengedaran dadah dalam kalangan murid sekolah berkenaan serta membuat pendekatan pemulihan yang bersesuaian ke atas murid yang terjebak. Daripada tahun 2018, sebanyak 16 buah sekolah telah mempunyai bilangan pelajar positif urine

yang tertinggi telah dikenal pasti. Jadi dalam usaha rehabilisasi, pemulihan individu yang terperangkap dalam penagihan dadah atas perintah mahkamah. Mereka akan ditempatkan di Pusat Pemulihan, Cure and Care Rehabilitation Centre, Kuching. Bagi rawatan dan pemulihan secara sukarela, mereka boleh mengunjungi Klinik Cure and Care, Kuching atau lima buah Cure and Care Service Centre yang terdapat di Kuching, di Sri Aman, di Sibu, di Miri dan Limbang. Jadi bagi pelajar yang didapati positif urine, mereka akan dihantar, dihantar menghadiri kem sayangi hidup elak

dadah selamanya. Jadi, objektif program ini adalah:

(a) Memberi pengetahuan, kefahaman dan kesedaran tentang bahaya dadah dan kesan terhadap kesihatan;

(b) Memberi kemahiran untuk mengatakan tidak kepada dadah; (c) Meningkatkan motivasi dan jati diri murid untuk menjadi cemerlang; dan (d) Memberi intervensi dan bimbingan supaya tidak terlibat dengan gejala negatif

terutamanya dadah. YB Dato Haji Idris Bin Haji Buang (Soalan Tambahan): Tuan Speaker, saya ada soalan tambahan,

sekaligus mohon diajukan, apakah fungsi Jawatankuasa OSC MIDS peringkat daerah? Kedua, apakah komponen yang terdapat dalam program berbentuk penguatkuasaan dan bukan penguatkuasaan? Terima kasih. Menteri Muda Kesejahteraan Komuniti (YB Datuk Francis Harden Anak Hollis): Terima kasih, Tuan Speaker. Untuk menjawab soalan tambahan pertama. Fungsi jawatankuasa OSC bagi MIDS peringkat daerah adalah:

(a) Melaksanakan dasar dan program bagi menangani isu dadah dan substance di peringkat

daerah; (b) Memberi input kepada tadbir urus di peringkat negeri dan bahagian berkaitan isu dadah

dan substance di peringkat daerah;

BELUM DISUNTING 6 NOVEMBER 2019

3

(c) Menjalankan tindakan intervensi bersepadu bagi menangani isu dadah dan substance di peringkat daerah; dan

(d) Memantapkan tadbir urus dan jaringan diperingkat daerah bagi tindakan penyelesaian

yang lebih holistik, sistematik dan berkesan bagi menangani isu dadah dan susbstance.

Jadi, untuk soalan yang kedua, komponen program yang membentuk penguatkuasaan telah dibahagikan kepada empat isu iaitu:

(a) Operasi Membanteras Aktiviti Pengedaran Dadah yang diketuai oleh Polis Diraja Malaysia (PDRM);

(b) Operasi Membanteras Penyalahgunaan Dadah dan Substance yang diketuai oleh

Agensi Anti Dadah Kebangsaan (AADK); (c) Operasi Rondaan Bersepadu dan Berkala yang diketuai oleh Pegawai Daerah; dan (d) Perkongsian maklumat di antara jabatan, agensi, pihak berkuasa tempatan bagi

mewujudkan pangkalan data tentang isu dadah dan substance di peringkat daerah yang

juga diketuai oleh Pegawai Daerah.

Jadi, untuk program bukan berbentuk penguatkuasaan pula, komponen program juga terbahagi kepada empat, iaitu:

(a) Kesedaran bahaya penyalahgunaan dadah dan substance di institusi pendidikan yang

diketuai oleh Pegawai Pendidikan Daerah; (b) Kesedaran bahaya penyalahgunaan dadah dan substance kepada keluarga dan

komuniti di kampung-kampung yang diketuai oleh Majlis Daerah;

(c) Kesedaran bahaya penyalahgunaan dadah dan substance di tempat kerja yang diketuai

oleh Pegawai Kesihatan Bahagian; dan

(d) Penyaluran maklumat kepada ataupun daripada komuniti oleh Pegawai Daerah dan Ketua Masyarakat yang bersama-sama terlibat.

Sekian, terima kasih. Tuan Speaker: Yang Berhormat Encik Allan Siden Gramong, Machan. YB Encik Allan Siden Gramong: Thank you, Tuan Speaker.

Drainage System At Taman Muhibah And Batu Luking (75) YB Encik Allan Siden Gramong to ask the Minister for Local Government and Housing: Does the Government have any concrete plan to improve the drainage system at Taman Muhibah and Batu Luking which prone to flash flood? Menteri Muda Kerajaan Tempatan (YB Datu Dr Penguang Manggil): Terima kasih, Tuan

Speaker. Terima kasih Ahli Yang Berhormat daripada Machan.

For the information of Ahli Yang Berhormat for Machan, Kanowit District Council and the developer that is Housing Development Commission are well aware of the problems of flash flooding at Taman Muhibbah, Kanowit. Especially after having a heavy down pour which occurs more often nowadays than what it used to be before due to changing weather pattern as well as climate change. It is with this in mind that HDC in collaboration with the Council has planned to construct a retention

BELUM DISUNTING 6 NOVEMBER 2019

4

pond to have alleviate the occurrence of flash flooding at the same housing estate and will continue to clear and undertake the necessary maintenance work of the drainage system therein.

For Batu Luking area on the other hand, especially along the riverbank of Sungai Mam are low

lying and are often subjected to riverine flooding during high tide as well as heavy rain. Such flooding does not affect the Batu Luking road. However, JKR will continue to carry out routine maintenance of the culverts as well as the side drains in the area. YB Encik Allan Siden Gramong: (Supplementary Question). Thank you Honourable Minister. I

have two supplementary question.

(a) What is the estimated cost of the retention pond? (b) What is the long-term solution to the flood problem in Taman Muhibbah?

Thank you. Menteri Muda Kerajaan Tempatan (YB Datu Dr Penguang Manggil): Terima kasih, Yang

Berhormat for Machan.

To build a sizeable retention pond plus all the necessary accessories, you looking at the cost of around RM1.17 million. Now, with regards to second question, as a long-term measure, DID has put up a proposal for drainage improvement works at Taman Muhibbah, Kanowit. To both Federal and State Government under RMK-11 but unfortunately, the request was not approved. DID however, will continue to source for funding to implement this project under RMK-12. Thank you. Tuan Speaker: Yang Berhormat Dato Ranum Anak Mina, Opar.

YB Dato Ranum Anak Mina: Thank you Tuan Speaker.

Pengeluaran Geran Tanah Kepada Peserta Skim Tanaman Kelapa Sawit

(76) YB Dato Ranum Anak Mina bertanya kepada Menteri Pembangunan Bandar dan Sumber Asli: Kenapa berlakunya kelewatan pengeluaran geran tanah kepada peserta yang terlibat dengan Skim Tanaman Kelapa Sawit oleh SALCRA terutamanya di Sebako Scheme Daerah Lundu hampir memasuki tempoh tanaman semula kelapa sawit (Replanting)? Menteri Muda Perancangan Bandar, Pentadbiran Tanah dan Alam Sekitar (YB Datu Haji Len Talif Salleh): Terima kasih, Tuan Speaker. Terima kasih Yang Berhormat bagi Opar.

Untuk makluman Ahli Yang Berhormat bagi Opar, pengeluaran surat Hak Milik Tanah di bawah Seksyen 18, Kanun Tanah Negeri yang terlibat dalam skim SALCRA, perlulah melalui beberapa proses seperti pengesahan maklumat-maklumat daripada SALCRA, pengukuran di lapangan, penerimaan rasmi tuntutan, pameran jadual tuntutan dan proses penyediaan surat Hak Milik Tanah. Proses pengeluaran surat Hak Milik Tanah ini perlu dilakukan secara teliti kerana ia melibatkan indivisibility of title di mana Jabatan Tanah dan Survei bertanggungjawab untuk memastikan integriti setiap surat Hak Milik Tanah yang dikeluarkan tidak dapat dipertikaikan oleh semua pihak terutama sekali mereka yang suka berbohong. I have not seen the Yang Berhormat dari Krian, dua hari sudah. Tidak dapat dipertikaikan oleh semua pihak terutama mereka yang suka berbohong mengenai dengan Seksyen 6 dan Seksyen 18. Bagi kawasan skim SALCRA Sebako, sebanyak 1,153 lot telah diukur di mana 702 daripadanya telah pun dikeluarkan dengan surat Hak Milik Tanah di bawah Seksyen 18, Kanun Tanah Negeri. Menteri Muda Perancangan Bandar, Pentadbiran Tanah dan Alam Sekitar (YB Datu Haji Len Talif Salleh): Bagi baki 421 lot, pengeluaran surat hak milik tanah kini dalam proses untuk

BELUM DISUNTING 6 NOVEMBER 2019

5

dimuktamadkan. Bagi mempercepatkan urusan pengeluaran surat hak milik tanah di skim SALCRA ini, Jabatan Tanah dan Survei dan SALCRA telahpun mengenal pasti mekanisme bersesuaian untuk memastikan pengeluaran surat hak milik dapat dilaksanakan dengan cepat dan teratur. Terima kasih. YB Dato Ranum Anak Mina (Soalan Tambahan): Tuan Speaker, terima kasih Menteri Muda. Saya

ada dua soalan tambahan Tuan Speaker. Pertama, berapakah lagi baki kawasan yang masih belum diukur lot individu di lapangan di dalam skim SALCRA Sebako ini, bilakah ia akan mula di ukur? Dua, adakah terdapat sebarang sekatan ke atas tanah yang telah dikeluarkan geran di skim SALCRA bagi mengelakkan ia dijual beli? Terima kasih. Menteri Muda Perancangan Bandar, Pentadbiran Tanah dan Alam Sekitar (YB Datu Haji Len Talif Salleh): Terima kasih sekali lagi Tuan Speaker dan terima kasih Ahli Yang Berhormat bagi

Opar. Untuk soalan nombor 1, berdasarkan rekod Jabatan Tanah dan Survei setakat 30 September 2019, sebanyak 218 lot pertanian belum di ukur di dalam Skim SALCRA Sebako dan dijangka akan mula diukur pada masa yang terdekat.

Jabatan Tanah dan Survei dan SALCRA akan mewujudkan pasukan ukur khas bagi memastikan kerja-kerja pengukuran tanah dapat dilaksanakan dengan segera. Bagi soalan kedua, mana-mana syarat hak milik tanah yang dikeluarkan di bawah seksyen 18 Kanun Tanah Negeri di dalam Skim SALCRA akan dikenakan sekatan no dealing untuk tempoh 10 tahun dari tarikh surat hak milik tanah didaftarkan. sebarang permohonan untuk urus niaga seperti memindah milik dan mencagar tanah tersebut perlu mendapat kebenaran bertulis daripada Pengarah Tanah dan Survei Sarawak dan tiada bantahan daripada pihak SALCRA. Terima kasih. Tuan Speaker: Yang Berhormat Encik Mohammad Razi Bin Sitam, Saribas. YB Encik Mohammad Razi Bin Sitam: Terima kasih Tuan Speaker.

Masalah ‘Blackout’ Di DUN Saribas (77) YB Encik Mohammad Razi Bin Sitam bertanya kepada Menteri Utiliti:

(a) Apakah strategi dan rancangan Kerajaan untuk mengatasi masalah “blackout” yang

sering berlaku di Daerah Betong, Spaoh dan Debak? (b) Apakah punca-punca sering berlakunya masalah tersebut sepanjang tahun 2019?

Menteri Muda Elektrik Luar Bandar (YB Datuk Liwan Lagang): Terima kasih Tuan Speaker. Ini pertanyaan mengenai masalah blackout. Strategi untuk mengatasi masalah blackout. Kita ada strategi, yang tak ada strategi mungkin blackout janji yang tidak ditepati. Untuk makluman Ahli Yang

Berhormat bagi Saribas, Sarawak Energy Berhad sedang membina pencawang yang baharu di Serudit sebagai punca bekalan elektrik utama bagi daerah Betong dan kawasan sekitanya seperti Engkilili, Spaoh dan Debak.

Pencawang yang baharu ini dijadualkan siap pada suku kedua 2020. Ia mempunyai enam punca keluar (outgoing feeders) untuk menyalurkan bekalan elektrik ke Betong, Ulu Layar, Spaoh

dan Debak berbanding dengan satu punca keluar sahaja sebelum ini dari pencawang di Engkilili yang merupakan punca bekalan yang utama bagi kawasan-kawasan yang tersebut pada masa ini.

Selain itu, Sarawak Energy juga sedang membina satu pencawang 33/11kV di Jalan

Jungkong, Betong. Kerja-kerja penyusunan semula (re-organising) kabel sedang giat dijalankan dan

dijangka siap pada Januari 2020. Apabila siapnya kerja-kerja penyusunan semula kabel ini, keupayaan bekalan elektrik di

kawasan pekan Betong akan dapat dipertingkatkan.

BELUM DISUNTING 6 NOVEMBER 2019

6

Pencawang di Jung Kong ini juga akan menjadi punca bekalan untuk kawasan Tanjung Assam, Lidong dan Maktab Rendah Sains Mara yang mana punca bekalan elektrik pada masa ini juga berpunca dari Engkelili.

Bagi soalan B, bekalan elektrik pada masa ini disalurkan melalui talian yang panjang dari

pencawang di Engkelili. Ini menyebabkan talian tersebut terdedah kepada faktor gangguan luaran seperti ribut petir, angin kencang yang menyebabkan pokok tumbang, haiwan dan rempuhan terhadap tiang elektrik di tepi jalan raya akibat kemalangan kenderaan. Gangguan yang berlaku di mana-mana bahagian talian ini sepanjang laluan ini akan menjejaskan bekalan elektrik di kawasan Betong, Spaoh dan Debak. Kerja-kerja pembinaan lebuhraya Pan Borneo juga telah menyebabkan beberapa insiden yang merosakkan peralatan dan talian elektrik di sepanjang kawasan projek.

Selain daripada itu, gangguan berjadual (planned shutdown) adalah diperlukan untuk kerja-

kerja memindahkan tiang-tiang sedia ada dalam laluan pelaksanaan Lebuhraya Pan Borneo. Pada tahun 2019 iaitu tahun ini sahaja, sebanyak 10 gangguan berjadual telah dilaksanakan, iaitu 78% daripada keseluruhan gangguan berjadual di kawasan ini. Itu adalah langkah kita mengatasi blackout di Betong.

YB Encik Mohammad Razi Bin Sitam: (Soalan Tambahan) Terima kasih Menteri Muda. Tuan

Speaker, saya ada dua soalan tambahan. Tadi Yang Berhormat Menteri Muda mengatakan pencawang sedang dibina di Serudit, boleh saya tahu apakah jenis pencawang ini dari segi kapasitinya dan kedua berapakah kos membina pencawang baru ini. Terima kasih. Menteri Muda Elektrik Luar Bandar (YB Datuk Liwan Lagang): Terima kasih Saribas. Bagi soalan

satu, kita memberi jaminan bahawa kita akan membina pencawang tersebut iaitu pencawang stesen penghantaran pada voltan amat tinggi, extra high voltage iaitu 275 ribu volt atau 275 ataupun 275

kw.

Manakala jawapan bagi yang kedua seperti yang selalu diminta oleh Yang Berhormat dari Saribas, maka kita telah membina pencawang yang amat mahal yang hampir menelan RM100 juta, janji ditepati.

Tuan Speaker: Yang Berhormat Encik Mohd. Chee Bin Kadir for Kabong.

YB Encik Mohd. Chee Bin Kadir: Terima kasih Tuan Speaker. Soalan saya di nombor 78.

Projek Transformasi Luar Bandar (RTP)

(78) YB Encik Mohd. Chee Bin Kadir bertanya kepada Menteri Muda di Jabatan Ketua Menteri

(Undang-undang, Hubungan Kerajaan Negeri-Persekutuan dan Pemantauan Projek): Berapa banyakkah Projek Transformasi Luar Bandar (RTP) yang dikategorikan sebagai “sakit” dan apakah punca ianya berlaku? Menteri Muda di Jabatan Ketua Menteri (Undang-undang, Hubungan Kerajaan Negeri-Persekutuan dan Pemantauan Projek (YB Datuk Hajah Sharifah Hasidah Binti Sayeed Aman Ghazali): Terima kasih Tuan Speaker. Terima kasih Yang Berhormat dari Kabong.

Untuk makluman Ahli Yang Berhormat dari Kabong terdapat hanya 2% sahaja iaitu 139 projek

daripada keseluruhan jumlah 10100 projek yang diluluskan dari tahun 2015 hingga September 2019 yang dikategorikan sebagai projek sakit.

Bagi tahun 2019 pula, daripada 2,641 projek yang telah diluluskan, hanya terdapat 66 projek

iaitu 2.5% yang dikategorikan sebagai projek sakit. Antara punca-punca projek sakit adalah disebabkan oleh pengurusan kontraktor yang lemah, yang kadang-kadang kurang professional, masalah kewangan kontraktor, masalah tapak dan kesukaran membawa bahan binaan ke tapak projek iaitu masalah accessibility. Terima kasih.

BELUM DISUNTING 6 NOVEMBER 2019

7

YB Encik Mohd. Chee Bin Kadir: (Soalan Tambahan) Terima kasih Yang Berhormat Menteri Muda. Dua soalan tambahan.

(a) Saya ingin tahu apakah status terkini projek sakit di kawasan N.40 Kabong. (b) Apakah langkah-langkah yang diambil untuk mengelak berlakunya kejadian projek

Transformasi Luar Bandar (RTP) sakit? Terima kasih.

Menteri Muda di Jabatan Ketua Menteri (Undang-undang, Hubungan Kerajaan Negeri-Persekutuan dan Pemantauan Projek (YB Datuk Hajah Sharifah Hasidah Binti Sayeed Aman Ghazali): Terima kasih Yang Berhormat.

Projek-projek RTP merupakan projek-projek yang dilaksanakan hasil dari cadangan-cadangan

yang diberikan oleh wakil-wakil rakyat dan daripada cadangan ini adalah daripada permohonan daripada rakyat di kawasan itu sendiri.

Bagi kawasan Kabong, saya difahamkan hanya terdapat satu sahaja projek sakit bagi N.40

Kabong iaitu projek naik taraf pusat penjaja simpang Nyabor, Kabong mempunyai peratusan fizikal projek sebanyak 98%. Setakat ini tarikh siap projek mengikut kontrak adalah 14 Februari 2019. Projek tidak dapat disiapkan kerana kontraktor masih menunggu penyambungan elektrik dari pihak SESCO.

Majlis Daerah Seratok telah menulis surat kepada SESCO Sri Aman pada 25 Oktober 2019

untuk mendapatkan bil kos penyambungan elektrik ke pusat penjaja simpang Nyabor Kabong dan itu sajalah projek sakit di Kabong dan satu lagi Kerajaan Negeri akan sentiasa memastikan projek RTP dilaksanakan mengikut skop, kos dan masa yang ditetapkan. Ini bagi memastikan rakyat di luar bandar dapat menikmati kemudahan yang amat penting dalam meningkatkan kualiti kehidupan rakyat.

Antara langkah-langkah yang telah kita ambil untuk memastikan mengelakkan berlakunya

projek-projek sakit ini antaranya adalah pemantuan rapi melalui lawatan ke tapak-tapak projek dari masa ke semasa bersama agensi pelaksana.

Selain daripada itu, mesyuarat pemantauan projek juga diadakan secara berkala bagi

mendapatkan laporan status terkini projek-projek RTP dan seterusnya dalam mesyuarat tersebut kita akan dapat memastikan dan membantu mengenal pasti masalah yang timbul semasa pelaksanaan projek.

Di samping itu, mesyuarat dan lawatan intervensi juga turut diadakan bersama dengan agensi

pelaksana sebelum projek-projek tersebut dikategorikan sebagai projek sakit. Strategi-strategi yang saya sebut tadi dan lawatan-lawatan ke tapak ini alhamdulillah didapati

berkesan untuk meningkat prestasi dan juga untuk memastikan projek dapat disiapkan dalam masa yang ditetapkan. Terima kasih Yang Berhormat.

Tuan Speaker: Yang Berhormat Encik Majang Anak Renggi for Samalaju.

YB Encik Majang Anak Renggi: Thank you Tuan Speaker.

Pelaburan Di Taman Perindustrian Samalaju Dan Kidurong

(79) YB Encik Majang Anak Renggi bertanya kepada Menteri Perdagangan Antarabangsa dan

Industri, Terminal Perindustrian dan Pembangunan Usahawan: Berapakah jumlah pelaburan yang telah diterima daripada pelabur-pelabur Perindustrian Samalaju dan Zon Perindustrian Kidurong hingga kini? Terima kasih, Tuan Speaker. Soalan saya adalah nombor 79.

BELUM DISUNTING 6 NOVEMBER 2019

8

Menteri Muda Pembangunan Perindustrian (YB Datuk Malcom Mussen Anak Lamoh): Terima kasih Tuan Speaker. Terima kasih Yang Berhormat bagi Samalaju. Untuk makluman Ahli Yang Berhormat bagi Samalaju sejak mulanya dibangunkan sehingga sekarang Taman Perindustrian Samalaju telah berjaya menarik jumlah pelaburan bernilai lebih kurang RM28.43 billion melibatkan syarikat tempatan dan luar negara. Manakala bagi Zon Perindustrian Taman Tanjung Kidurong terdapat pelabuhan yang melibatkan tiga syarikat bernilai lebih kurang RM17.45 billion sejak tahun 2015. Jumlah ini tidak termasuk pelaburan terdahulu dalam sektor petrokimia oleh Petronas dan Shell. YB Encik Majang Anak Renggi: (Soalan Tambahan) Terima kasih, Tuan Speaker. Terima kasih

Yang Berhormat Menteri Muda yang telah menjawab soalan saya dengan jelas. Di sini saya ada dua soalan tambahan seperti berikut:

(a) Berapakah jumlah projek yang telah beroperasi di Taman Perindustrian Samalaju dan peluang pekerjaan yang telah diwujudkan?

(b) Apakah status projek-projek perindustrian yang baru di bawah inisiatif SCORE di bahagian Bintulu?

Menteri Muda Pembangunan Perindustrian (YB Datuk Malcom Mussen Anak Lamoh): Terima

kasih Yang Berhormat bagi Samalaju. Tuan Speaker, setakat ini lapan projek telah beroperasi dan menunjukkan lebih kurang 6,600 peluang pekerjaan, manakala satu projek dalam peringkat pembinaan.

Out of these employees about 40% are foreigners who tend to be assigned to task that involved in 3D’s environment. 3D’s mean difficult, dirty and dangerous. 60% of the employees are local who tend to shy away from odorous and hazardous environment. In the words from my friend Honourable Member for Gedong, exposure to heat can cause human to become infertile. I’m not sure whether you can justify this, but in agronomics it is an universal assume that human performance will be reduced when they are exposed to operate outside the tunnel comfort zone. Thank you.

Soalan kedua, di bawah insentif SCORE terdapat dua projek baru di Bahagian Bintulu seperti berikut:

(a) Projek metanol. Majlis pecah tanah telah dilaksanakan oleh Yang Amat Berhormat Ketua Menteri pada 11 hari bulan September 2019 bagi Sarawak Packcam Sendirian Berhad di Zon Perindustrian Kidurong. Projek ini mempunyai pelaburan bernilai RM5.7 billion dan dijangka akan beroperasi pada tahun 2023.

(b) Adalah projek keluli, metal yang melibatkan high strange steel yang akan dijalankan di Taman Perindustrian Samalaju oleh projek Unasteel Malaysia Sdn. Bhd. dengan nilai pelaburan berjumlah RM7 billion yang telah disokong oleh Kerajaan Sarawak. Walau bagaimanapun, permohonan bagi lesen pengilangan masih menunggu kelulusan daripada Kerajaan Persekutuan. I hope PH Government will not sabotage whatever intention to develop our industrial sector in Sarawak. But in any case the investor has pledge to use the State of Art Technology to ensure high efficiency of their manufacturing operation to produce quality product without jeopardizing environmental sustainability industry. Thank you.

Tuan Speaker: YB Encik Yussibnosh Balo, Tellian. YB Encik Yussibnosh Balo: Terima kasih Tuan Speaker. Saya ada sebuah pantun.

Selepas melompat katak berenang, Berenang sampai ke pohon buluh,

Jako sekedak enti enda bulak, endak oleh menang GPS ndak bulak bekenyak wai

Ninga jawapan soalan nombor lapan puluh.

BELUM DISUNTING 6 NOVEMBER 2019

9

Pelaksanaan Jalan Pesisir Di DUN Tellian (80) YB Encik Yussibnosh Balo bertanya kepada Menteri Infrastruktur dan Pembangunan Pelabuhan. Jalan pesisir dijangka akan meningkatkan mobility penduduk dan seterusnya

meningkatkan pendapatan penduduk di kawasan ini. Setakat manakah pelaksanaannya sehingga kini? Menteri Muda Infrastruktur dan Pembangunan Pelabuhan (YB Datuk Haji Julaihi Bin Haji Narawi): Terima kasih Yang Berhormat Tuan Speaker dan terima kasih bagi Ahli Yang Berhormat

bagi Tellian. Ini jawapannya. Untuk makluman bagi Tellian, kerja-kerja pembinaan jalan pesisir di Sarawak telah bermula. In fact, the construction of our coastat road including the bridges along the coastat road is on track. Jalan pesisir ini Tuan Speaker, terbahagi kepada tiga komponen. Komponen pertama melibatkan pembinaan jambatan-jambatan di tujuh laluan pengkalan feri di laluan jalan pesisir, yang melibatkan pembinaan Jambatan Batang Rambungan, Jambatan Batang Lupar, Jambatan Batang Saribas, Jambatan Sungai Kerian, Jambatan Batang Paloh, Jambatan Muara Lassa dan Jambatan Batang Igan.

Komponen kedua melibatkan pembinaan jalan pesisir yang kita namakan jaringan terputus ataupun sub-link untuk menghubungkan kawasan tersebut dengan kawasan pesisir dan komponen

ini melibatkan:

(a) Pembinaan jalan pesisir Sarikei menuju Tanjung Manis, Mukah termasuk pembinaan Jambatan Batang Rajang;

(b) Pembinaan Jambatan Kuala Kemena, Jepak di Bintulu merentasi Sungai Kuala

Kemena, termasuk pembinaan jalan tuju ataupun approach road menuju tapak jambatan

tersebut di sebelah Kampung Jepak; dan (c) Cadangan jajaran kedua yang melibatkan pembinaan jalan raya Kuching Samarahan

termasuk pembinaan jambatan merentasi Sungai Sarawak di Demak Laut.

Selain daripada itu, Tuan Speaker bagi usaha untuk melengkapkan jalan pesisir di Sarawak, kerajaan Sarawak di bawah kerajaan GPS juga telah meluluskan pembinaan jalan pesisir dari Jalan Bako menuju ke Buntal termasuk cadangan pembinaan jambatan merentasi Sungai Buntal, Kuching dan yang kedua, berkenaan jambatan pembinaan jalan raya dari jambatan Sungai Limbang ke Kpg. Pendam, Limbang. Orang Limbang kata Pandam, tetapi saya sebut Pendam.

Komponen ketiga melibatkan kerja-kerja menaik taraf jalan pesisir di seluruh laluan jalan pesisir yang melibatkan jalan pesisir sepanjang 896km dari selatan ke utara yang kita bahagikan kepada 23 pakej, maknanya kita bahagikan kepada 23 pakej dalam usaha untuk menaik taraf, membaik pulih jalan pesisir yang sedia ada. Setakat ini Tuan Speaker kita telah memulakan pembinaan jambatan-jambatan di laluan jalan pesisir yang telah pun kita tawarkan kepada kontraktor yang berkaitan iaitu Jambatan Batang Saribas yang telah pun bermula di tapak pembinaan Jambatan tersebut.

Jambatan Sungai Krian juga sudah pun bermula kerja. Jambatan Batang Paloh juga sudah

bermula kerja di tapak lapangan. Jambatan Muara Lassa yang menghubungkan Pulau Bruit dengan Pekan Daro juga sudah bermula. Sebenarnya majlis pecah tanah untuk pembinaan Jambatan Muara Lassa telah pun disempurnakan oleh YAB Ketua Menteri pada 8 September yang lalu dan ini juga bermakna apabila diadakan majlis pecah tanah, kita menandakan bermulanya kerja-kerja di tapak lapangan termasuk juga Jambatan di Pulau Kemena ya, bukan setakat gimik seperti yang di dakwa oleh pihak-pihak yang tidak bertanggungjawab.

Setakat ini Tuan Speaker, pembinaan jambatan selain daripada jambatan yang saya sebutkan

tadi kita juga mempunyai Jambatan Batang Rambungan yang sepatutnya ditanggung oleh kerajaan pusat tetapi tidak mendapat keutamaan maka diambil alih oleh kerajaan Sarawak dan sekarang di

BELUM DISUNTING 6 NOVEMBER 2019

10

peringkat penilaian tender dan Insyallah, majlis pecah tanah untuk bermulanya pembinaan Jambatan Batang Rambungan akan diadakan pada 24 November depan oleh YAB Ketua Menteri Sarawak.

Bagi pembinaan Jambatan Batang Lupar yang juga tidak mendapat keutamaan Kerajaan

Pusat apabila ianya sepatutnya dibina secara perkongsian 50/50. Ia terbahagi kepada dua pakej. Pertama, adalah pembinaan jalan tuju dari sebelah Sebuyau dan dari sebelah Triso. Pembinaan jalan tuju ini telah pun ditawarkan kerja-kerjanya kepada kontraktor yang berkaitan pada 28 Oktober yang lepas dan Insyallah kerja-kerja pembinaan jalan tuju ini akan bermula sedikit masa lagi.

Bagi reka bentuk Jambatan Batang Lupar itu sendiri yang panjangnya 5.1km adalah di

peringkat reka bentuk pada masa sekarang dan kita mensasarkan Jambatan ini akan ditender melalui tender terbuka. Sasaran kita ialah pada penghujung tahun ini, Insyallah, ini usaha kerajaan GPS Sarawak.

Begitu juga Jambatan Batang Igan yang sepatutnya dibiayai oleh Kerajaan Pusat tetapi

terpaksa diambil alih juga oleh kerajaan GPS Sarawak. Jadi kerajaan GPS menjadi kerajaan penyelamat dan ia sekarang berada di peringkat reka bentuk terperinci – detailed design. Tuan Speaker, saya berharap rakyat Sarawak akan dapat melihat siapa sebenarnya menjadi pembela kepada keperluan infrastruktur di Sarawak.

Tuan Speaker, untuk menjelaskan tentang komponen kedua yang saya maksud tadi, Jalan

Pasi Sarikei menuju Jalan Tanjung Manis, Mukah yang melibatkan pembinaan Jambatan Batang Rajang ia juga telah pun bermula kerja di tapak lapangan. Sebenarnya Majlis Pecah Tanah untuk Jalan Pasi Sarikei menuju Tanjung Manis, Mukah telah kita adakan majlis pecah tanahnya yang disempurnakan oleh YAB Ketua Menteri pada 6 April 2019 yang lalu dan kerja-kerja sedang giat dijalankan pada masa sekarang.

Begitu juga Jambatan Kuala Kemena. Seperti yang saya katakan tadi telah pun bermula dan

majlis pecah tanahnya telah disempurnakan oleh YAB Ketua Menteri pada 22 Julai 2019 yang lepas dan kerja-kerja di tapak lapangan juga sedang giat dijalankan.

Tuan Speaker, selain daripada jalan yang saya maksudkan tadi kita juga mencadangkan untuk

membina jalan kedua dari Samarahan ke Kuching melalui Jalan Tanjung Bako dan ia sekarang adalah di peringkat detailed design atau pun preliminary design dan jalan ini amat penting untuk menyelesaikan masalah kesesakan di antara Kuching-Samarahan. Insyaallah, Ini juga menunjukkan usaha bersungguh-sungguh yang dilakukan oleh kerajaan GPS Sarawak. Jalan yang seterusnya juga menjadi perhatian kita ialah jalan dari Jambatan Sungai Limbang ke Pendam Limbang yang kini masih di peringkat reka bentuk persediaan. Ini juga merupakan usaha untuk menghubungkan keperluan yang disuarakan oleh rakyat di Bahagian Limbang.

Tuan Speaker, projek pembinaan, satu lagi jalan pesisir yang telah diluluskan oleh kerajaan

GPS Sarawak adalah di antara Bako dan Buntal seperti yang katakan tadi adalah sekarang di peringkat preliminary design dan Insyallah, ianya akan dapat kita mulakan tendernya dalam masa

yang terdekat. Dan bagi usaha untuk menaik taraf dan membaik pulih jalan pesisir yang ada sekarang, seperti yang saya katakan tadi kita bahagikan kepada 23 pakej dan setakat ini kita telah pun menawarkan kerja-kerja menaik taraf dan membaik pulih jalan pesisir yang ada sekarang kepada dua pakej yang telah pun ditawarkan kepada kontraktor yang berjaya.

Maknanya ada 21 lagi pakej yang perlu ditender dan ditawarkan kepada kontraktor yang

berjaya nanti. Jadi inilah antara perkembangan semasa jalan pesisir yang diusahakan oleh kerajaan GPS sekarang dan saya berharap di masa yang akan datang Kerajaan Pusat lebih-lebih lagi, kita mempunyai wakil yang menjaga kemudahan infrastruktur di Kerajaan Pusat, akan dapat berusaha lebih kuat lagi untuk mendapat lebih banyak lagi peruntukan daripada Kerajaan Pusat. Jangan takut kepada Boss di Kerajaan Pusat kerana Sarawak memerlukan lebih banyak peruntukan untuk

BELUM DISUNTING 6 NOVEMBER 2019

11

melaksanakan jalan raya dan berbagai projek keperluan infrastruktur di Negeri Sarawak yang begitu luas. Terima kasih. YB Encik Baru Bian: Point of order Tuan Speaker, Order 32(6), imputing improper motives. “Takut dengan Boss”, Improper Motives. “Why saya takut dengan Boss”; that is improper motives Tuan Speaker. Should be withdrawn. Menteri Muda Infrastruktur dan Pembangunan Pelabuhan (YB Datuk Haji Julaihi Bin Haji Narawi): Tuan Speaker, saya nak jelaskan di sini bahawa tiga projek jambatan yang telah diluluskan

sebelum PRU ke 14. Walaupun ia diluluskan oleh kerajaan Barisan Nasional sebelum Pakatan Harapan mengambil alih Kerajaan Pusat tetapi ianya adalah berlandaskan kepada keperluan rakyat luar bandar di Sarawak. Dan sebagai Wakil Rakyat yang memegang jawatan Menteri Kerja Raya Malaysia, Yang Berhormat sepatutnya mempertahankan keperluan rakyat Sarawak. Jangan risau dengan tekanan daripada Kerajaan Pusat. Itu yang saya maksudkan tadi. Tidak berniat jahat. Saya maksudkan pertahankan keperluan dan peruntukan yang telah diluluskan untuk rakyat Sarawak. Ini yang penting. Please fight for the fund.

YB Encik Baru Bian: Tuan Speaker, that doesn’t mean that we are afraid of a Boss. Kerajaan Pusat sekarang ini, ok, the Federal Government, is a responsible government. Not all your projects, not all your projects had been approved by your predecessor. The …(Inaudible)… will be implemented

because the conduct and the practice of the former predecessor which you are part of, approved, approved, approved when there is no money. But the present Pakatan Harapan is a responsible government, we look at the condition of a financial position and the condition of the financial position is a result of the action of the previous government. And we are in these legacy and that’s the position. Tuan Speaker, there is no issue of takut dengan Boss. We are responsible government and we will execute projects that is already in the capability of the government within the financial position to do that. When we are legacy of the previous government. Menteri Muda Infrastruktur dan Pembangunan Pelabuhan (YB Datuk Haji Julaihi Bin Haji Narawi): Okay, Okay. Tuan Speaker, pertama, hak kerajaan Sarawak yang menjadi agenda utama

seperti yang dijanjikan oleh Pakatan Harapan perlu ditunai. Kedua, kalaulah peruntukan itu tidak mencukupi kenapa banyak projek-projek lain yang diluluskan di Semenanjung Malaysia. Apakah bermaksud bahawa Sarawak dianaktirikan oleh Kerajaan Pusat? Jadi, saya tak nak, I think tepuk

dada, tanya selera. Semua rakyat Malaysia tahu bahawa berapa banyak peruntukan, berapa banyak kelulusan yang telah diluluskan untuk projek-projek yang besar di Semenanjung Malaysia sedangkan projek di Sarawak disekat-sekat. Di Sabah berapa banyak, maknanya ini merupakan usaha untuk menganaktirikan Sarawak. That’s why saya kata please fight for the fund. Okay. Ini giliran ada yang bertanya. Ya. Tuan Speaker: Are you taking?

Menteri Muda Infrastruktur dan Pembangunan Pelabuhan (YB Datuk Haji Julaihi Bin Haji Narawi): No, enough, enough, I think I have enough. Unless the Honourable Member for Tellian has

Supplementary Questions. I think it is not your floor. This is somebody floor. YB Encik Yussibnosh Balo: (Soalan Tambahan) Terima kasih, Tuan Speaker. Terima kasih, Yang

Berhormat Menteri, yang telah menjawab soalan saya dengan panjang lebar. Saya ada dua soalan tambahan:

(a) Bilakah semua jambatan yang melibatkan jalan pesisir tadi dijangka siap sebab kita tak nak menunggu lama-lama macam jalan daripada Sibu ke Selangau yang rosak begitu teruk sedangkan kawasan itu adalah kawasan Yang Berhormat Menteri sendiri.

(b) Daripada jumlah 23 package study yang dibuat di jalan pesisir, berapakah panjang jalan

tersebut.

BELUM DISUNTING 6 NOVEMBER 2019

12

Menteri Muda Infrastruktur dan Pembangunan Pelabuhan (YB Datuk Haji Julaihi Bin Haji Narawi): Terima kasih, Ahli Yang Berhormat bagi Tellian. Salah seorang lagi daripada wakil rakyat

GPS yang begitu prihatin kepada keperluan rakyat luar bandar. Untuk makluman Ahli Yang Berhormat bagi Tellian, jambatan-jambatan yang telah dimulakan kerja-kerja pembinaan di tapak lapangan dijangka siap mengikut jadual tender yang telah ditawar kepada masing-masing. Saya baca satu persatu:

(a) Pembinaan Jambatan Sungai Krian, Bahagian Betong, dijangka siap pada 24 Februari 2022, maknanya dalam jangka masa tiga tahun;

(b) Pembinaan Jambatan Batang Paloh, Bahagian Mukah, dijangka siap pada 9 April 2023; (c) Pembinaan Jambatan Muara Lassa, Bahagian Mukah, dijangka siap pada 21 Februari

2023; (d) Pembinaan Jambatan Batang Saribas, Bahagian Betong, dijangka siap pada 5 Mei

2023; (e) Pembinaan Jalan Pasi Sarikei menuju Tanjung Manis, Mukah, termasuk pembinaan

Jambatan Rajang, dijangka siap pada 21 Februari 2023; dan (f) Pembinaan Jambatan Bintulu / Jepak, iaitu jambatan menyeberangi Kuala Kemena,

Jepak Bintulu, dijangka siap pada 5 Mac 2023.

Bagi usaha untuk membaik pulih dan menaik taraf jalan pesisir di Bahagian Mukah, setakat ini terdapat lapan pakej usaha untuk membaik pulih dan menaik taraf jalan di Bahagian Mukah dan ianya melibatkan jalan pesisir sepanjang 127.4 kilometer dan ini yang kita usahakan untuk Bahagian Mukah. Terima kasih.

Tuan Speaker: Yang Berhormat Encik Chiew Chiu Sing, Tanjong Batu.

YB Encik Chiew Chiu Sing: Thank you, Tuan Speaker.

Land Gazetted Under Section 47 At DUN Tanjong Batu

(81) YB Encik Chiew Chiu Sing to ask the Minister for Urban Development and Natural

Resources:

(a) Total land area near Kampung Jepak gazetted under Section 47 of the Sarawak Land Code;

(b) The reasons for gazetting such area of land; and (c) When will the and I gazetted under Section 47 be uplifted.

Menteri Muda Perancangan Bandar, Pentadbiran Tanah dan Alam Sekitar (YB Datu Haji Len Talif Salleh): Terima kasih, Tuan Speaker, dan terima kasih Yang Berhormat bagi Tanjong Batu. The answer is part of the answer, melengkapkan jawapan-jawapan yang telah diberikan Menteri Muda Infrastruktur dan Pembangunan Pelabuhan tadi, which is Jambatan Kemena, yang akan siap

pada 5 Mac 2023. Jadi jawapannya, Yang Berhormat:

(a) Kawasan yang dimaksudkan telah diwartakan di bawah Seksyen 47 Kanun Tanah Negeri melalui warta G.N. No. 3555 bertarikh 9 November 2017 bagi tujuan Development of Jepak Structure Plan, Bintulu yang berkeluasan lebih kurang 2,098 hektar;

BELUM DISUNTING 6 NOVEMBER 2019

13

(b) Tujuan pewartaan di bawah Seksyen 47 Kanun Tanah Negeri adalah untuk membolehkan kerja-kerja awalan dan siasatan di lapangan dibuat bagi menentukan kesesuaian tapak tersebut untuk pelaksanaan projek-projek yang telah dirancang; dan

(c) Pelepasan Seksyen 47 Kanun Tanah Negeri akan dilakukan setelah kawasan-kawasan

yang diperlukan, dikenal pasti dan dimuktamadkan melalui proses pengambilan balik tanah. Oleh itu, bagi mana-mana kawasan yang tidak diperlukan, ianya akan dilepaskan dari Seksyen 47 Kanun Tanah Negeri tersebut.

YB Encik Chiew Chiu Sing: (Supplementary Question) Thank you very much, Tuan Speaker. Thank you, Assistant Minister. Like you said, the lands are actually on the kampung side where the new bridge is going to be built. The building of the bridge will surely is going to bring the prices of land of the kampung up and the kampung people will should benefited. But when you put Section

47 there, the price of the land is frozen and the transaction of land is very difficult. So wouldn’t then the kampung folks be losing the chance of their lifetime to enjoy the hike in prices of their land and how would then the Government compensate them in this case. Thank you. Menteri Muda Perancangan Bandar, Pentadbiran Tanah dan Alam Sekitar (YB Datu Haji Len Talif Salleh): Terima kasih, Tuan Speaker. Terima kasih, Ahli Yang Berhormat bagi Tanjong Batu.

That’s exactly why we imposed Section 47 because we don’t want speculator, orang yang mahu beli tanah-tanah dengan harga yang murah, then later on they will sell it at a higher price.

So in any development process, normally we imposed Section 47 and Section 48 to make sure that there would not be unscrupulous people to buy land around and start selling it at a higher price in the future. Ini akan kita pertahankan supaya tidak ada mana-mana pihak yang tidak bertanggungjawab untuk membuat spekulasi terhadap harga tanah di Kampung Jepak. Terima kasih. YB Encik Chiew Chiu Sing: (Soalan Tambahan) Thank you, Tuan Speaker. Thank you, Assistant

Minister. You have taken up such a big area of the land for Section 47. Can’t you just take those areas that you really need for the public purposes and then the rest of the area where the prices of the land can go up, then the kampung people will really benefit from the building of the bridge. Otherwise the bridge will be built but the people are not benefitting, like what Yang Berhormat is saying. So wouldn’t you do that, just you know, whatever that you need, those that are used for public purposes, and those that are not, let the prices go up and the kampung people can have transaction and benefit from it. Menteri Muda Perancangan Bandar, Pentadbiran Tanah dan Alam Sekitar (YB Datu Haji Len Talif Salleh): I understand what you mean. Actually, in any of this sort of development, Tuan

Speaker, terima kasih, Ahli Yang Berhormat bagi Tanjong Batu, this is an area where mixed development is going to take place where we have this initial estates. From that, it is going to be expanded dan juga yang melibatkan residential area dan juga melibatkan green area termasuklah lapangan terbang. Dan ini akan membangunkan kawasan ini kepada satu, what you called, satellite town sepertinya di Kota Samarahan dan Kuching. Jadi, kita memerlukan kawasan yang luas. Pada masa ini, kita letakkan di bawah Seksyen 47, 2098 hektar. Ya, pada suatu ketika nanti kita akan lepaskan kawasan-kawasan yang tidak diperlukan. Tetapi yang penting ialah kita melihat pelan induk pembangunan Kampung Jepak ini melibatkan semua gunaan tanah seperti yang telah saya katakan tadi, green area, tempat pendidikan, industri kecil dan sederhana, industri estet yang sedia ada akan diperluaskan juga, semua kegiatan yang terdapat di dalam pembangunan keseluruhannya. Terima kasih. Tuan Speaker: Ahli-ahli Yang Berhormat, question time is up.

BELUM DISUNTING 6 NOVEMBER 2019

14

PERBAHASAN ATAS BACAAN KALI YANG KEDUA RANG UNDANG-UNDANG PERBEKALAN (2020), 2019 DAN USUL UNTUK MERUJUK RESOLUSI ANGGARAN

PEMBANGUNAN BAGI PERBELANJAAN 2020

Tuan Speaker: Ahli-ahli Yang Berhormat, the question is that, The Supply (2020) Bill, 2019 be read a second time and the Motion to refer the Resolution on the Development Estimates 2020 be referred to the Committee of Supply. Ahli-ahli Yang Berhormat, three days i.e. today, tomorrow and Friday are set aside for Members to debate on the Supply (2020) Bill, 2019, and the Motion to refer the Resolution on the Development Estimates 2020. Under Standing Order 31(8), I hereby impose 20 minutes for any Member who wishes to speak. Member for Batu Kitang. YB Ir Lo Khere Chiang: Thank you, Tuan Speaker. Thank you for the honour and the opportunity

to debate Yang Amat Berhormat, the Chief Minister’s address at this Second Meeting of the Fourth Session of the 18th Sarawak State Legislative Assembly.

I support and congratulate Yang Amat Berhormat, the Chief Minister for his articulate budget speech and his success in getting a RM9.891 billion positive budget for the second year running in the history of Sarawak where 67% of the budget will go into development. This is in contrast to Malaya’s deficit budget where only 18% goes into development and 80% goes into operating expenditure.

Tuan Speaker, Pakatan Harapan has governed for 18 months but Sarawakians continue to

suffer from the empty promises before the 14th General Election. Many Sarawakians are despairing and losing hope in the Pakatan Harapan Government. The country’s GDP has dropped from 4.7 to 4.4 since the election. The worsening economy has forced many people to take on more than one job to survive. To add to woes, our education system is failing our students. Racial harmony is wavering on a thin edge and extremism issues are on the rise.

Pakatan Harapan has been given its chance to deliver but has failed miserably. The country is

more divided than ever. On the other hand, GPS has not only maintained a double digit positive budget but more importantly, it has been able to maintain peace and harmony in Sarawak.

We must not take things for granted, however, west Malaya comes over to trample us and

divide us. MPKK is a clear example, and MPKK is here to capture Sarawak as mentioned by our Federal Finance Minister.

Sabah is another example. Sabah is ruled by the Pakatan Harapan Government. Why has

Sabah not been given 30% of the seats in Parliament as well as 30% of the country’s development grants as promised by the Minister of Finance before GE14? So do you all think that Pakatan Harapan is going to take care of Sarawak if Sarawak comes under Pakatan Harapan? We just have to look at Sabah now to know the answer.

Was Pakatan Harapan right in abolishing GST? Is not SST a burden to the rakyat too? Why

are our people suffering from the poor economy today? It is time for Pakatan Harapan to take a look at the way the country has been managed in the past 18 months.

First, all members of the board of management of Petronas resigned. A completely new set of

board members were appointed by our new Prime Minister. Next, Petronas forked out RM30 billions of special dividend to the new Pakatan Harapan Government immediately after the election was won in 2018. Today, Petronas has forked out RM80 billions and how much did we, Sarawak receive out of this amount? Kosong! Instead of reducing the Country’s debt as claimed before GE14, the Country’s debt has increased from RM705 billion to RM800 billion today. We are also looking at losing RM6.84 billion in revenue annually from oil palm and 600,000 oil palm smallholders will suffer if India prefers to purchase from Indonesia. Our Prime Minister is supposed to create diplomatic relationships and bring investments into the country. However, investors have moved away from Malaysia because of increasingly unfair and racial policies propagated by Malaya.

BELUM DISUNTING 6 NOVEMBER 2019

15

Tuan Speaker, where are our rights as enshrined in MA63 in such unfair dealings as Petroleum Development Act 74 (PDA74) and Territorial Sea Act 2012 (TSA2012) which were slapped on us by Malaya for the sole benefit of Malaya?

In the spirit of the Malaysia Agreement 1963 (MA63) and the Federal Constitution, all land and

all resources in Sarawak belongs entirely to Sarawak and one-third of the 222 Parliamentary Seats should be allocated to Sarawak and Sabah.

Now that the next State Election is coming up, more rosy promises have been pledged by DAP

Sarawak even before the promises of GE14 have been fulfilled. Where does Pakatan Harapan get off on thinking that they will be able to meet these newer and rosier promises for 2021 State Election when they have not even yet delivered on their all GE promises made in 2018?

Tuan Speaker, Sarawak is practically the colony of Malaya, a blatant disregard for and against

the wishes and intent of the spirit of MA63. How else can we explain the selfish siphoning of RM15 billion in nett oil earnings and RM45 billion in gross gas earnings annually from Sarawak, for the continuing expansion of Malaya with only 5% being returned to Sarawak?

Our Honourable Member Yang Berhormat Baru Bian is not here but I would like to mention, I

would like to say if he is here, that Malaya do not need anymore bridges. All their rivers have been connected with bridges and today, they are building alleviated highways and not just one-story alleviated highways but three-story alleviated highways. In Sarawak, we need all these bridges, we need all these roads, even our simple Pan Borneo Highway is not completed. And all the money that has been drained that I have just mentioned, how can our Yang Berhormat Baru Bian says that the government in Malaya has been fair to Sarawak. Completely unfair.

After winning GE14, and during the 73rd United Nations General Assembly in New York, the

Prime Minister reported that Sabah and Sarawak do not want independence, only autonomy. I challenge our Prime Minister to give us a referendum to determine whether Sarawakians want independence or not. Let Sarawak decide! We, Sarawakians are fully supportive of our Chief Minister in our determination to regain control over our oil and gas resources and to pursue the return of our rights as enshrined under MA63. Enough is enough. 56 years of exploitation and proliferation by Malaya of our oil and gas resources must stop now. A notice of assessment has been issued to Petronas for the payment of 5% sales tax due to Sarawak. Failing the payment of this sales tax from Petronas to the state government, we shall do the right thing and let the law take its own course.

I salute our Chief Minister for his leadership and his fighting spirit. I hope the Federal

Government will put its money where its mouth is. The Prime Minister has harped on about following the Rule of Law often enough, especially when he is on the international podium. If the Prime Minister decrees that the rule of law must be adhered to strictly, why is Petronas, a company whose accounts are only privy to the PMs’ eyes, the only oil company that is not paying the 5% sales tax to Sarawak. Big question mark here.

Tuan Speaker, the recent budget delivered by the Minister for Finance is a disappointing

RM4.4 billion for Sarawak out of RM56 billion. How can Sarawak ever be on par with Malaya in terms of infrastructural development when Malaya takes billions of our oil and gas and allocates back a mere 7.8% of the country’s development expenditure? When will Pakatan Harapan honour, respect and return all rights to Sarawak as enshrined under MA63.

Honourable Member for Kota Sentosa, Honourable Member for Pending, Honourable Member

for Palawan, where are your promises to return 20% of oil royalty to Sarawak and 50% of all taxes collected? How about the return of our autonomy on our education and health?

With the dismal on economic performance of this stake, the multitude of the broken promises

of the new Pakatan Harapan Government, the ever increasing racial and religious episodes in Malaya’s political landscape and the continued plunder of Sarawak’s oil and gas resources and the

BELUM DISUNTING 6 NOVEMBER 2019

16

abuse of MA63, it is no wonder why many Sarawakians do not see any logic or reason as to why our fairland Sarawak should want to remain in Malaysia.

Tuan Speaker, before GE14, the Minister for Finance promised to support TAR University.

After GE14, he has not only gone back on his words of supporting TAR University, he has even resorted to reducing subsidies for TAR University from RM30 billion to a ridiculous figure of RM1 billion, affecting students throughout Malaysia including many from Sarawak. In contrast with this, our CM Abang Jo has pledged RM8 million to assist Chinese independent schools in Sarawak in 2019.

Sarawak has suffered the same fate as well under the Minister for Finance. Initially Sarawak

offered to lend RM1 billion to MOF for the repair of more than 1,000 dilapidated schools but the offer was rejected. Then, MOF asked Sarawak to return RM350 million to Federal first which our Chief Minister did without delay.

However, to this day there are still no sign of the RM1 billion to repair the dilapidated schools

in Sarawak and Sarawak now has to lend the Federal Government RM1 billion. The 2020 Federal budget states that RM783 million is allocated for dilapidated schools for the entire country. To date, only RM100 million is actually going to the dilapidated schools in Sarawak or have we been duped into returning RM350 million only to get RM100 million back for our dilapidated schools?

In contrast, Tuan Speaker, the Sarawak Government under our Honourable Chief Minister is

spending RM30 million to train nearly 3,000 teachers and textbook printing to prepare for the re-introduction of Maths and Science in English next year. I congratulate our Chief Minister for building and setting up five international schools in Kuching, one each in Sibu, Miri and Bintulu. The schools will cater for form one students to prepare them for both the International General Certificate of Secondary Education (IGCSE) and Sijil Pelajaran Malaysia (SPM). Those best students will be selected to enter these schools where English will be the language of instruction. We applaud our Honourable Chief Minister for his farsightedness in pursuing the best in educating our youths in Sarawak. Where is the promise by DAP and the Pakatan Harapan Government to return our autonomy on education and health to Sarawak? Unconditionally as well, as break by our Honourable Member for Kota Sentosa in this very DUN.

Tuan Speaker, we cannot depend on the ridiculous policies of the present Minister for

education who prioritise black shoes, swimming lessons, breakfast for all children in all schools for the whole nation and the art of Khat instead of pursuing positive actions like information communication technology (ICT) as stated by Tan Sri Rafidah Aziz. At least there is still somebody sensible.

Racial Disharmony

Tuan Speaker, it is with great disappointment that our Prime Minister has reiterated once again

in the press, The Star July 20th, 2019, his call to his party members to fight for only one race and one religion. Since becoming the Prime Minister he has told PAS and UMNO to stop playing racial and religious issues but he is doing so himself.

The Prime Minister should realise that not only one race voted for him during GE14. Now that

the battle has been won, it appears that the people of the minority races have been conveniently chucked aside.

The last thing the Prime Minister should do is to encourage or even perceived to be

encouraging discrimination in any shape or form. Pitting one race against another in a multi-racial country can only serve to drive a wedge even further between the people in multi-cultural Malaysia.

How can we build up this country in such a divisive and non-inclusive environment?

BELUM DISUNTING 6 NOVEMBER 2019

17

The Prime Minister himself has said in his New York speech at the 73rd United Nations General Assembly that “Malaysians want a new Malaysia that upholds the principles of fairness, good governance, integrity and the rule of law. They want a Malaysia that is a friend to all and enemy to none. A Malaysia that remains neutral and non-aligned. A Malaysia that detests and abhors wars and violence. They also want a Malaysia that will speak its mind on what is right and wrong, without fear or favour. A new Malaysia that believes in co-operation based on mutual respect, for mutual gain. The new Malaysia that offers a partnership based on our philosophy of ‘prosper-thy-neighbour’.

Now, where is that New Malaysia now? Remember, charity starts at home. The Prime Minister

would do well to heed his own high sounding advice right at home by being a friend to all people and enemy of non-regardless of race and re ligion in his own country.

Deputy Speaker, in Sarawak however under the GPS government, we have the good fortune to be able to live in peace and harmony among our different races. Our Chief Minister Abang Zohari is continuing with the legacy of our beloved “Tok Nan” in helping all races in Sarawak. He shows by example the importance of tolerance and acceptance among all races. And he is working very hard under a very challenging circumstances to get back what belong to us under MA63. I appeal to all Sarawakians to support our Chief Minister (CM). Let us be reminded that CM Abang Zohari has allocated RM30 million to Unit for Other Religion (UNIFOR) this year for the construction of places of worship for other religions. We should not let race and religion divide us. We should find peace, harmony and strength in our shared diversity.

Deputy Speaker, on Tourism, Padawan Municipal Council (MPP) has signed friendship cities

with Yantai, Huangshi, Linyi of China as well as Guemsungun of Korea and recently Sarawak has signed friendship cities with Shandong province in China led by our Minister for Local Government. I wish to appeal to our Sarawak Government to consider giving special tourism passes for those coming to stay in Sarawak for 6 months or more, to evade the cold during the winter months in their own country.

Timbalan Speaker: You got one minute to conclude.

YB Ir Lo Khere Chiang: Thank you Tuan Speaker. This is what I have gathered from my visits to these cities and this proposal will certainly boost our tourism industry in Sarawak.

Deputy Speaker, I congratulate the appointment of our two new mayors in Kuching recently and I hope to see DBKU, MBKS, MPP as well as MPKS in Samarahan, having a closer cooperation in the future, to serve greater Kuching people better and this greater Kuching is in the likes of greater London and greater Tokyo.

With that I conclude. GPS! Sarawak first! Thank you, Deputy Speaker.

Timbalan Speaker: Ahli Yang Berhormat for Dudong. YB Datuk Tiong Thai King: Thank you, Tuan Speaker for allowing me to participate in the debate

on the State Budget 2020 presented by the right Honourable Chief Minister of Sarawak in this august House on 4th November 2019.

First of all, I would like to congratulate the Right Honourable Chief Minister for leading Sarawak Government that is centered on increasing of autonomous rights from Putrajaya focused on development in Sarawak. Besides, the State Budget for 2020 will ensure that there is more development throughout Sarawak. This will certainly benefit our people and transform Sarawak into a progressive state. Besides, Yang Amat Berhormat Datuk Patinggi is also spearheading a digital economy initiative that aims to revolutionize Sarawak’s economy and industries and spur socio- economic growth and advancement to overcome the challenges of the global economy. We will continue to give full support to Yang Amat Berhormat Datuk Patinggi and work hand-in-hand to ensure a developed and prosperous State of Sarawak.

BELUM DISUNTING 6 NOVEMBER 2019

18

Tuan Speaker, I wish to highlight the following issues for the State Government to consider seriously and realize that for the development of the state and the well-beings of its people particularly to Sibu.

First, network connectivity in Dudong. Currently, accessibility by roads in Dudong area is

satisfactory. Water and electricity have also reached more than 90%. However, internet connectivity in Dudong is still very low as many areas such as Stabau, Jalan JKD, Batu Wong, Ulu Menyan and others have weak network connectivity. This has caused inconvenience to local residents there especially in times of emergency.

Internet and mobile data services have been instrumental in the rapid growth of information

technology. Network coverage is vital to support and increase the socio-economic value of the rural community and to accelerate the development of rural sector. Developing rural areas is the key point towards moving Sarawak’s economy up the value chain.

Realistically, before even talking about achieving high income, the people throughout the state

must be able to live an independent life with basic needs made available to them. Our Government should take a concerted effort and focus on what we have, and improve to

ensure Sarawak is prepared for all the digital economy challenges. It is high time for Sarawakians living in the rural areas to be provided with the right network to transform their livelihood. This is also in tandem with the State’s aspiration to move towards a high-income state by 2020. Additionally, it is also in line with the state’s continuous efforts to narrow the development gap between the urban and rural areas.

In view of this, I would like to know how much is the allocation to implement the network system

in Sarawak and how many years plan to complete the desired network system to meet our digital economy?

Secondly, citizenship for stateless children. Statelessness is an issue that has plagued

Malaysia for years especially in the state of Sabah and Sarawak. Many applications to grant citizenship to stateless Sarawakian children had either being rejected or were not acted upon over the years. These stateless children who cannot work have developed social problems.

As reported by United Nations High Commissioner for Refugees (UNHCR), statelessness can

lead individuals to feel insecure and frightened to move around, especially when government officials are present. Solving this problem needs a humanitarian act to ensure no children are left behind.

It is unfortunate that even with access to education under a new Zero Reject Policy in 2019,

the reality is that without citizenship, these children are still limited in many areas like freedom of movement, employment opportunities, scholarship and so on.

We must direct our efforts towards relieving the plight of these stateless children.

Understandably, no parents want their children to have non-citizen status. Circumstances have forced them to experience this tragic situation. In fact, these stateless children lead normal lives with good behavior. They are not criminals. They are really born in Sarawak. We should accept them on humanitarian ground and fight for power in MA63 to grant them citizenship.

Moreover, Sarawak is still under populated with vast areas and resources. We need a large

labor force to develop Sarawak. Currently, Sarawak still engage a large number of foreign workers. It is so pity that these people cannot work or enjoy the benefits of citizen due to their stateless status. We should allow all our stateless people to work so that we can reduce our dependence on foreign workers. This will also benefit Sarawak economy in the long run. Our PM even call for Citizenship or Separate State Rankles Myanmar for Rohingyas who are not born in Malaysia. Why we cannot accept our locally-born people as citizens?

BELUM DISUNTING 6 NOVEMBER 2019

19

Many western countries have also given citizenship even to immigrants. On this note, the approach of the Home Ministry towards the problem or stateless children was irresponsible and contrary to the Federal Constitution. It was not only against the law and Constitution, but also against the Pakatan Harapan’s manifesto, which recognized the problem of statelessness in Malaysia. Why is the Home Ministry bent on wrongly interpreting the Constitution to the prejudice and disadvantage of guiltless children and rendering them stateless? To adopt the course suggested by the Home Ministry would be to punish the innocent child simply for being illegitimate, which is unjust and inhuman.

Besides, it was common for the application under Article 15A took several years to process

and frequently resulted in repeated rejection while the stateless child remained in limbo. The PH government’s answer in Parliament that the children can apply under Article 15A was the standard response given by the past government. It is a transparent delaying tactic to deny citizenship to desperate stateless children.

Moreover, the discriminatory laws which affect the lives of many Malaysians and their families

are inconsistent with the spirit of the Federal Constitution, which guarantees equality and prohibits gender discrimination. In a democracy based on rule of law, all citizens must be treated as equal before the law and, thus, be given equal right to confer nationality on their children and spouses, regardless of gender.

Apart from this, Malaysia’s discriminatory nationality law also conflicts with the UN Convention

on the Elimination of All Forms of Discrimination Against Women (Cedaw) and the UN Convention on the Rights of the Child (CRC), both of which Malaysia has ratified.

If Malaysia does not reform its nationality laws, it would be left behind, as more and more

countries move to eliminate gender discrimination in their nationality laws. Currently, Malaysia is one of only three countries in the world that deny men equal right in

conferring nationality on children who are not born within a legally recognized marriage, and one of only 25 countries that deny women the right to confer nationality on their children on an equal basis with men. In this regard, we must leave no one behind and ensure that our nationality laws upheld gender equality, in line with the UN Sustainable Development Goals.

Additionally, maybe the United Nations would even push Malaysia to be party to the UN’s 1945

and 1961 Convention on Statelessness that have yet to be rectified. Nevertheless, we are a party to the UN’s Convention on the Rights of the Child 1990 which states in Article 7.1 that the child has a right to a nationality.

Sarawak Government had been doing its best by forming a special taskforce to help stateless

children to be recognized as Malaysia citizens. However, some applications which are approved by Sarawak Government are